O’zbekistonda bank tizimini takomillashtirish yo’llari. - Экономика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	25000UZS
Размер	1.8MB
Покупки	4
Дата загрузки	25 Июнь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Экономика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

250 Продаж

O’zbekistonda bank tizimini takomillashtirish yo’llari.

Купить

О‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT TО‘QIMACHILIK VA YENGIL SANOAT INSTITUTI
“KORPORATIV BOSHQARUV” KAFEDRASI
« IQTISODIYOT NAZARIYASI »
FANIDAN
K U R S I SH I
Mavzu: O’zbekistonda bank tizimini takomillashtirish yo’llari.
Bajardi: _________________
_____________________________
Qabul qildi: __________________
Hay’at tarkibi: ____________
____________
Toshkent-2024 yil
1

Mundarija
Kirish……………………………………………………………………………….3
I-BOB . BANK TIZIMINI RIVOJLANISHINING NAZARIY ASOSLARI.
1.1. Banklarning mohiyati va ularning asosiy funksiyalari………………………...5
1.2. 2020-2025 yillarga mo’ljallangan O’zbekiston Respublikasining
bank tizimini isloh qilish strategiyasi……………………………………...……..13
1.3. Banklarni iqtisodiyotda tutgan o’rni va ahamiyati……………...……………19
II-BOB .O’ZBEKISTON RESUBLIKASIDA BANK TURLARINI
RIVOJLANISHINING USTUVOR YO’NALISHLARI.
2.1. O’zbekiston bank tizimi: umumiy holati va istiqbollari ……….…..…………23
2.2. O’zbekistonda banklar faoliyatining asosiy yo’nalishlari va ularni
rivojlantirish istiqbollari………………………………………………….……….30
Xulosa………………………………………………………………………….....36
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………38
2

Kirish
Istiqlolga erishganimizdan so’ng, bank tizimida ham sezilarli darajada
o’zgarishlar yuzaga keldi. Mamlakatimizda bank tizimining uzluksiz rivojlanishi
bozor munosabatlari sharoitidagi ob’yektiv zaruriyat bo’lib, bu o’z navbatida
tijorat banklar foalyatini uzluksiz nazorat qilishni va ularni samarali boshqarish
uchun zarur ma’lumotlar bazasining yaratilishining uslubiy asoslarini
takomillashtirishni talab etadi. Bank tizimidagi islohotlar iqtisodiyotimizning
barqaror o’sish sur’atlarini ta’minlashda eng muhim omil hisoblanadi. Shu sababli
ham ushbu sohani rivojlantirish bugungi kundagi dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi.
Biroq shuni tan olish lozimki mamlakatimiz bank tizimi yetarli darajada
rivojlanmagan. Bu kabi fikrlar prezidentimi Sh.M. Mirziyoyev tomonidan ham bir
necha bor ta’kidlab o’tilgan. Xususan, Prezidentimiz o’z nutqlarida “Endi banklar
resurs jalb etish bo’yicha "o’z aravasini o’zi tortishi” kerak. Shundagina bozor
sharoitiga mos, zamonaviy boshqaruv tizimiga ega moliyaviy institutga aylana
oladi” degan edilar.O’zbekiston bank tizimi o’z sifatini yangi bosqichini boshidan
kechirmoqda. Bu makroiqtisodiy vaziyatdagi jiddiy o’zgarishlar, umuumiqtisodiy
vazifalarni hal etishda banklarning faoliyati va ta’sirining o’sishi bilan bog’liq.
Chunki kredit va moliya operatsiyalarini asosiy qismini qamrab oladigan kredit
tizimining hal qiluvchi bo’g’ini bank tizimidir.
O’zbekistonda bank tizimi mustaqil davlat iqtisodiy siyosatining muhim
yo’nalishlaridan biri bo’ladi.
Aynan yuqorida ta’kidlab o’tilgan fikrlar mazkur kurs ishining ahamiyatini
belgilab beradi.
Kurs ishining maqsadi; Respublikada bank tizimini rivojlantirish va ularni
takomillashtirish yo’nalishlariga qaratilgan ilmiy-amaliy tavsiya va takliflar ishlab
chiqishdan iborat. Mazkur maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar
belgilab olindi:
3

- O’zbekiston Respublikasining moliyaviy qonunlari va bank-moliya
tizimini tadqiq qilish hamda o’rganish va moliyaviy islohatlarning o’tkazishning
muhimligini asoslash;
- O’zbekiston Respublikasida bank tizimini takomillashtirishning mavjud
imkoniyatlarini aniqlash;
- Banklarning kreditlash tizimida tutgan iqtisodiy o’rnini aniqlash va uning
asosiy tuzilmalarini ko’rib chiqish;
- Bank tizimi faolyatini tahlil qilish, iqtisodiy mohiyatini o’rganish ularni
xorijiy tajriba bilan solishtirish.
4

I-BOB: BANK TIZIMINI RIVOJLANISHINING NAZARIY
ASOSLARI
1.1. Banklarning mohiyati va ularning asosiy funksiyalari
O'zbekiston Respublikasi qonunlariga asosan bank - bu tijorat muassasasi
bo'lib, jismoniy va huquqiy shaxslarning bo'sh turgan pul-mablag'larini jalb qilish
va ularni o'z nomidan, to'lovlilik, muddatlilik, qaytib berish sharti asosida
joylashtirish operatsiyalarini va boshqa bank operatsiyalarini bajaradi.
Ba'zi adabiyotlarda bank - bu korxona deb ham izox beriladi. Ma'lumki,
bank yaxlit olingan korxona sifatida ishlab chiqarish jarayonini amalga
oshirmaydi. Tijorat bankalarining faoliyatini korxona faoliyatiga shu jihatdan
o'xshatish mumkinki, tijorat banklari ham korxonalar singari o'z faoliyatini o'z
asoschilari-aksionerlarning manfaatlarini, ikkinchidan, o'z mijozlarining
manfaatlarini himoya qilishni ta'minlashdan iborat.
Tijorat banklari bank tizimining muhim bo'gini bo'lib, kredit resurslarining
asosiy qismi shu bankarda yig'iladi va bu banklar huquqiy, jismoniy shaxslarga
xizmatlarini ko'rsatadi.
O'zbekiston Respublikasida tijorat banklari bank tizimining Markaziy
bankdan keyingi ikkinchi pog'onasi hisoblanadi.
Bank tizimi orqali bozor iqtisodiyoti sharoitida, iqtisodiyotni boshqarishning
moliyaviy sohasida markaziy bo’g’in sifatida bo’ladi. Bozor iqtisodiyotida
hukumron mavqega ega bo’lgan, tovar, pul muomalasini boshqarish va u orqali
tushum xo’jalik faoliyatini boshqarish muammosini olg’a suradi.
Shu sababli banklar, moliya - kredit jarayonlarini boshqarish markazlari
sifatida faqat bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z ahamiyatlarini to’la namayon
etadilar, moliyaviy tizimni markaziy bo’g’iniga, pul muomilasini tashkil qilish,
uning barqarorligini ta’minlashning bosh sifatchisiga aylanadilar.
Shuni unutmaslik kerakki, banklar orqali pul saqlaydigan joy, uni
tarqatadigan yoki kredit beradigan kassa emas. Banklar iqtisodiyotni boshqarish va
tuzilmaviy siyosatni amalga oshirishning qudratli qurolidir. Ma’lumki, bunday
siyosatni moliya, kapital zaxiralarini qayta taqsimlash yo’li bilan ustivor
5

yo’nalishlarda bo’lgan ishlab chiqarish va ijtimoiy ob’yektlar yaratiladi. Banklar
endi mablag’larni moliyaviy resiruslarni kreditlar tarzida, ya’ni yaxshi foyda va
samara beradigan markazlarga, sohalarga, mintaqalarga yo’naltiriladi.
Kreditlashtirish borasida puxta o’ylanmagan siyosat yurtimizning su’niy
ravishda o’rnatilgan past foiz stavkalari, mablag’larini havoga sovirishga, davlat
byudjetida katta kamomadlarga va oxir oqibatda halokatga inflyatsiyaga olib
keladi. Bularning hammasi mamlakatning qashshoqlashuviga olib keladi. Mashhur
multimellioder Genri-Fordning fikriga ko’ra, “qashshoqlik ko’p jihatdan uning
yuklarini joydan-joyga tashish tufayli sodir bo’ladi. Uzluksiz yotayotgan qor
uyumi kabi, katta pul to’dasini hech bir maqsadsiz joydan-joyga ko’chirish va
bunda tobora qashshoqlashib borayotganini sezmaslik mumkin”.
Demak, zamonaviy bozor munasabatlariga asoslangan bank tizimini yaratish
bozor islohatlarini, iqtisodiy qayta qurishni asosiy yo’nalishidir. Chunki, hozirgi
zamonda samarali faoliyat yuritayotgan bank tizimiga ega bo’lmasdan turib,
samarali ishlaydigan iqtisodiyotni yaratib bo’lmaydi.
Bank tizimiga banklardan tashqari ayrim iqtisoslashgan moliyaviy institutlar
ham kiradi. Ular bank maqomiga ega bo’lmaslarda, bank operatsiyalarini amalga
oshiradilar. Bundan tashqari bank tizimiga bank infratuzilmasini tashkil qiluvchi,
pul kredit institutlarining ish faoliyatini ta’minlovchi boshqa muassasalari ham
kiradilar.
Banklar mohiyati qanchalik bir xil bo’lmasin, mol sotishda ularning ko’p
turlari faolyat oli b boradi. Eng avvolo emissiya kerak. Emissiya banklar naqd pul
belgilarini muomalaga chiqaruvchi markaziy banklardan iborat.
Bajaradigan operatsiyalarining harakatiga qarab, universal va ixtisoslashgan
banklarni farqlanaadi. Universal bank bir o’zi mijozlarga rang- barang operatsiya
va xizmatlarni ko’rsatishga qodir bo’ladi. Universallikning boshqa qirralari ham
bor, u faolyatni cheklanmaganligini ham bildirish mumkin.
Bunday bank faolyatini xalq xo’jaligi tarmoqlari bo’yicha xizmat
ko’rsatadigan mijozlarning tarkibi operatsiyalar soni va hajmi, hamda mintaqalar
boyicha ham xizmat doirasi chegaralanmagan bo’ladi. Ya’ni universal bank
6

ko’pchilik tarmoqlarda kredit bersa, ixtisoslashgan bank ko’pincha xalq
xo’jaligining bir tarmog’i yoki tarmoqchasiga korxonalar turkumiga xizmat
ko’rsatadi.
Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega bo’lmagan mamlakatlarda bank
tiziming o’ziga xos xususiyatlari mavjud.
Bank tizimi tushunchasi oddiygina talqin qilganda, u o’z ichiga banklar va
bankka xos funksiyalarini bajaruvchi nobank muassasasalarini oladi.
Tashkiliy jihatdan bir bo’g’inli va ikki bo’g’inli bank tizimlari mavjud.
Rivojlangan davlatlarda ikki darajali bank tizimi mavjud bo’ladi. Unda birinchi
bo’gin Markaziy banklar bo’lib, ular mamlakatdagi pul muomalasini tashkil va
nazorat qilish rolini bajaradilar.
Ikkinchi bo’ginda esa o’zlari mustaqil bo’lgan, ammo, Markaziy bank
nazorati ostida faolyat olib boruvchi tijorat va ixtisoslashgan banklar hamda
banklarga xos funksiyalarni bajaruvchi nobank muassasasalar kiradi.
Bir bo’g’inli tizimda Markaziy va tijorat banklari bir xil darajada teng
huquqli agentlar rolini bajaradilar, ya’ni barcha banklar davlatning banki bo’lib,
Markaziy bank bo’limlari sifatida ish olib boradilar. Bunday tizim iqtisodi
rivojlangan totalitar rejimlar hukmronlik qilayotgan mamlakatlarga qodir.
Bank tizimi xususiyatlari haqida biz yuqorida ta’kidlab, uning asosiy
elimenti bo’lgan banklar va ularning turlari haqida umumiy tushunchalar bergan
edik. Rivojlangan mamlakatlar bank tizimiga xos bo’lgan yana bir xususiyati
shundaki ularda banklar bilan bir qatorda bank bo’lmagan ammo banklarga xos
funksiyalarni bajaruvchi ixtisoslashgan moliya-kredit muassasalari va pochta
jamg’arma institutlari ham va mavjud bo’ladi. Bunday moliyaviy tashkilotlarda
bo’sh bank tizimi deyiladi. Ular ma’lum toifadagi mijozga, odatda bir yoki ikkita
o’ziga xos moliyaviy xizmat turini taklif qiladilar. Ularning faolyati ko’pincha
moliyaviy bozorning kichikroq bir segmentiga qaratilgan bo’ladi.
Uzoq yillar davomida jamiyatning rivojlanishi va unga mos tovar-pul
munosabatlarning o’sib takomillashib borishi banklarning operatsiyalari va
ko’rsatadigan xizmatlari ko’lamining kengayib borishiga olib kelgan. Davlat,
7

jismoniy va yuridik shaxslarning manfaatini muvofiqlikda olib borish, davlat va
jamiyat a’zolarining pul mablag’lariga bo’lgan talablarini qondirgan holda
davlatning iqtisodiy jihatdan o’sishi va barqarorligini ta’minlash maqsadida
banklar o’rtasida ular bajaradigan funksiya va operatsiyalar ko’lami taqsimlana
borgan, ya’ni davlat tomonidan, davlat manfaatlarini himoya qilgan holda faolyat
ko’rsatuvchi banklar alohida jamiyat a’zolari bilan ishlovchi banklar yoki
yuqoridagi ikki yo’nalishi ham o’zida mujassamlashtirilgan banklar shakllana
borgan.
Hozirgi zamonda umuman qabul qilingan tizim bo’lib, ikki pog’onali bank
tizimi xizmat qiladi va u quyidagi tarmog’ni o’z ichiga oladi
1. Markaziy bank
2. Tijorat bank.
Bank tizimining pog’onalari
Markaziy bank banklarning banki sifatida bank va moliya muassasalari
faolyatining barqarorligini ta’minlaydi. Birinchi navbatda, u ko’pchilik moliya
institutlari, banklarning faolyati moliyaviy jihatda muammolar yuzaga kelganda,
banklar omonatchilar oldidagi o’z majburiyatlarini bajara olmay qolgan holda
moliyaviy sarosima bo’lishini oldini olish kerak. Bu masalani hal qilish uchun
Markaziy bank, avvolo, tartibga solish va nazorat qilish funksiyalarini ikkinchi
pog’ona-tijorat banklar tizimiga nisbatan bajaradi. Markaziy bank majburiyatiga
tijorat banklarning har kunlik faolyatiga aralashish kirmaydi. Markaziy bank tijorat
banklarning me’yoriy boshqarilishi, ularning to’lovga qobiliyatligi va likvidligini
ta’minlanishini kuzatib borishi va omonatchilar manfaatlarini himoya qilish kerak.
Bularning barchasi nazorat me’yorlari tizimi yordamida amalga oshirilib tijorat
banklari pog’onasiga o’tkaziladi.
Markaziy bank pul siyosatini o’tkazish yo’li bilan muomaladagi pul massasi
ustidan nazorat amalga oshiradi va inflyatsiya, ishsizlikning past darajasini
ta’minlash va iqtisodiy o’sish uchun shart-sharoitlar yaratish kerak. Bunda
markaziy bank emission muomaladan olish huquqiga ega bo’ladi. Markaziy bank
ya’ni tijorat banklari o’rtasida hisob kitoblarni olib borishga imkoniyat yaratadi.
8

Bank tizimining ikkinchi pog’onasi bu - xalq xo’jaligi va aholiga xizmat
ko’rsatishdagi bosh bo’gin bo’lgan mustaqil tijorat banklarining tarmog’idir. Ular
yuridik va jismoniy shaxslarga shartnoma asosida turli hisob - kitob va kredit
operatsiyalarini amalga oshirish va xizmatlar ko’rsatish hamda boshqa turli bank
xizmatlarini ko’rsatish bilan bog’liq operatsiyalarini amalga oshiradilar.
Bank tizimida yuzaga kelayotgan holatlar, bugungi kunda bank menejmenti
va marketingini yanada rivojlantirishni talab qilmoqda. Banklar sonini ko’payishi
bu raqobatning kuchayishidir. Bu esa bank boshqaruvida yangi yangi vazifalar
degani, shuning uchun bank tizimidagi menejment va marketingni rivojlantirish
yo’llarini ishlab chiqishdan iborat. Bank tizimidagi samarali boshqaruv faoliyatini
amalga oshirishda quyidagi vazifalarni belgilab olish zarur.
- bank boshqaruvining iqtisodiy mohiyatini nazariy o’rganish ularni xorij
tajribasi bilan solishtirish;
- banklarning yangi xizmat turlarini taklif etish, bankdagi operatsiyalarni
boshqarishni yaxshilash;
- bank xodimlarini boshqarishni yaxshilash tufayli mijozlarga sifatli xizmat
ko’rsatish.
Har bir mamlakatda tijorat banklarining soni turlicha bo’lishi mumkin.
Masalan, Shvetsiyada davlat banki 40ga yaqin tijorat banki faoliyatini nazorat
qiladi xolos, AQSh da 13000ga yaqin tijorat banklari mavjud. Shvetsariyada esa
har 10000 aholiga bittadan moliya muassasasi to’g’ri keladi.
Markazlashtirilgan bank boshqaruvi asosida faoliyat ko’rsatayotgan
respublika banklari tor doirada pul resurslari harakatini boshqarish, lekin uni
boshqaruvchiligini nazorat qilish sobiq ittifoq davlat banki qo’lida edi.
Iqtisodiyotni boshqarishning markazlashtirilgan usulidan voz kechish va
bozor iqtisodiyoti tomon dastlabki qadamlar qo’yilishi bilanoq markazlashtirilgan
bank tizimining qator kamchiliklarini ro’yobga chiqardi. Bu esa bank tizimida tub
o’zgarishlarni amalga oshirishni talab etardi.
Bank tizimini qaytadan tashkil etish 1987 yilda boshlandi. Bu jarayonda
bank tizimining tashkiliy tuzilmsini o’zgartrish, banklarning rolini oshirish,
9

iqtisodiy tizimning rivojlanishiga ularning ta’sirini kuchaytirish, kredit haraktdagi
iqtisodiy dastaklarga aylantirish ko’zda tutilgan edi. Qayta tashkil etish
jarayonining birinchi bosqichi davlat banklarning yangi tuzilmasini tashkil etish
bilan bog’lanadi. Qayta tashkil etish modeli quyidagilarni o’z ichiga oladi.
- ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish: markaziy emission bank va
bevosita xo’jaliklarga xizmat ko’rsatuvchi bevosita davlat banklari;
- ixtisoslashtirilgan davlat banklarni to’laligicha xo’jalik hisobiga va o’z-
o’zini moliyalashga o’tkazish;
- iqtisodiy tizim doirasida yuridik va jismoniy shaxslar bilan bo’ldigan kredit
munosabatlari uslublari va shkalalarini takomillashtirish va boshqalar.
Bank tizimini takomillashtirish jarayoni davomida davlat banki o’zining
kredit tizimidagi markaziy o’rnini saqlab qolgan holda korxona va tashkilotlarga
kredit berish va ular bilan hisob-kitoblarni olib borish funksiyasini maxsus
ixtisoslashgan banklarga topshiradi. Ya’ni bankning emission faoliyatini kreditlash
faoliyati bilan birga olib borish funksiyasiga chek qo’yiladi. Davlat banki
ixtisoslashgan banklar faoliyatini boshqaruvchi boshqa barcha banklar uchun bir
xil pul kredit siyosatini olib burvchi muassasasaga aylanadi. Bank tizimining
takomillashtirilishi natijasida vujudga kelgan maxsus ixtisoslashgan banklar tashkil
qilinib xo’jaliklar bilan banklar o’rtasidagi aloqalarni tobora yaqinlashtirildi,
ixtisoslashtirilgan davlat banklari o’zlarida ma’lum darajada boshqaruvchilik rolini
saqlab qoldilar.
O’zbekiston Respublikasining Vazirlar mahkamasining “Banklar tizimini
isloh qilish chora tadbarlari to’g’risida”gi 1999 yildagi 19-yanvaradgi qaroriga
asosan bank tizimini barqarorligini safarbar etish, iqtisodiyotni kredit bilan
ta’minlashga banklarning ishtirokini kengaytirish bank xizmatlari sohasida
vazifalar belgilab berildi. 1991-2000 yillar mobaynida yuzaga kieltirilgan bank
tizimini yanada xalqaro andozolarga yaqinlashtirish maqsadida bank tizimini
erkinlashtirilish va isloh qilish chora tadbirlarining boshlanishi bank tizimini
rivojlanishining 4-bosqichi boshlanganligini ko’rasatadi. Bu bosqich O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining “Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish
10

borasidagi chora tadbirlari to’grisida”gi 2000 yil 21-martdagi farmoni va Vazirlar
Mahkamasining Bank tizimini isloh qilishga doir qo’shimcha chora tadbirlar
to’g’risida”gi 2000 yil 24-martdagi qarori o’zaro qabul qilish bilan boshlandi. Bu
hujjatlarga asosan quyidagilar bu bosqichning asosiy vazifalari qilib belgilandi:
- Bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilish, tijorat banklari
mustaqilligini oshirish;
- Bank tizimi va uning bo’g’inlari rivojlanishini rag’batlantirish;
- Bo’sh turgan mablag’larni bankga jalb qilish va omonatchilarning
manfaatlarini himoya qilishni kuchaytirish;
- Banklarning investitsiya jarayonlarining faol ishtirokchilariga aylantirsh;
- Banklarning mijozlar bilan o’zaro manfaatlilik, sheriklilik munosabatalrini
shakllantirish;
- Aholining moliya tizimiga bo’lgan ishonchini oshirish;
- Xorijiy banklar va boshqa moliya institutlari bilan hamkorlikni
kengaytirish va valyuta munosabatlarini erkinlashtirish, kengaytirish kabi vazifalar
belgilanadi.
Bank menejmenti boshqaruv jarayonini amalga oshirib, moliyaviy, moddiy,
tashkiliy, huquqiy, ma'naviy psixologik shart-sharoitlarni yaratish, boshqaruv
vazifalarini bevosita ijro etilishi bilan bog’liq jarayonlarni o’z ichiga oladi.
Bank menejmenti asosida, avvalambor, odamlar bilan ishlay olish mahorati
yotadi, shu bois bank menejmentining muhim tarkibiy qismlaridan biri xodimlarni
boshqarishdir. Sir emaski, inson resurslari sifati ularning bank oldida turgan
maqsadlarini amalga oshirishga qo’shgan xissasi hamda bank faoliyatining sifatini
ko’p jihatdan xodimlar bilan ishlashni samarali yo’lga qo’yilganiga bog’liq.
Ikki bosqichli bank tizimining shakllantirilishi, uning tarkibiy
takomillashtirilishi, shuningdek, elektron to’lovlari tizimining yaratilishi joylarda
yangi tuzilmalarning: O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki Bosh hududiy
boshqarmalari va Hisob-kassa markazlarining yaratilishiga va ularning faoliyatini
yo’lga qo’yilishiga olib keldi. Bu esa bank muassasalarining yangi turi bo’lib,
o’ziga xos funktsiyalarga ega. Bu funksiyalar mamlakatimizda qabul qilingan
11

“O’zbekiston Respublikasining Markaziy bank to’g’risida”gi va “Banklar va bank
faoliyati to’g’risida”gi Qonunlarida belgilab berilgan.
Ushbu tuzilmalarning tashkil etilishi xodimlar bilan ishlashda bank tizimini
yanada isloh etish hamda tijorat banklarini hududiy bo’linmalari oldiga
qo’yiladigan vazifalarini amalga oshirishda mosligini ko’rsatmoqda.
12

1.2. 2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining
bank tizimini isloh qilish strategiyasi .
2020 yil 12 mayda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–5992-sonli
“ 2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini
isloh qilish strategiyasi to‘g‘risida ”gi Farmoni qabul qilindi.
Farmon bilan 2020-2025 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston
Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi, O‘zbekiston Respublikasi
bank tizimini isloh qilish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” hamda strategiyani amalga
oshirishning maqsadli ko‘rsatkichlari tasdiqlandi.
Mazkur Strategiya Markaziy bank va Moliya vazirligi tomonidan Jahon
banki bilan hamkorlikda mamlakat bank tizimining joriy holatini o‘rganish
natijalari bo‘yicha asosiy xulosalar va tavsiyalar, shuningdek xorijiy davlatlarning
moliya sektorini transformatsiya qilish tajribasi hamda moliya sohasidagi xalqaro
tendensiyalarni inobatga olgan holda ishlab chiqildi.
Strategiyada bank tizimida hozirgi kunda saqlanib qolayotgan muammo va
dolzarb masalalarga alohida e’tibor qaratilgan.
Xususan:
bank tizimida davlatning yuqori darajadagi ishtiroki natijasida moliyaviy va
inson resurslaridan samarasiz foydalanilayotganligi, ularda korporativ boshqaruv
va tavakkalchiliklarni boshqarish tizimlari to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilmaganligi;
davlat ishtirokidagi banklarning ustuvor dasturlar, sohalar va davlat ulushiga
ega korxonalarga bozor stavkalaridan kam bo‘lgan stavkalarda kreditlar ajratuvchi
an’anaviy “ taraqqiyot banklari ” vazifasini bajarishi;
kreditlashning yuqori sur’atlarda o‘sib borayotganligi va buning natijasida
banklarning barqarorlik darajasini ifodalovchi likvidlilik va kapital yetarlilik
ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sir etayotganligi;
imtiyozli kreditlar ulushining yuqori darajada saqlanib
qolayotganligi natijasida moliya bozorida narx signallarining noto‘g‘ri
shakllanishi, shuningdek pul-kredit siyosatining transmission mexanizmlarining
ishlashiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotganligi;
13

yuqori darajadagi dollarlashuv , shuningdek kredit va depozitlarning yirik
korxonalar va iqtisodiyotning alohida sohalarida jamlanganligi (konsentratsiyasi)
natijasida bank tizimining valyuta, kredit va likvidlilik xatarlariga
bardoshliligining zaifligi;
davlat ishtirokidagi banklar biznes-modellarining asosan korporativ
mijozlarga xizmat ko‘rsatishga yo‘naltirilganligi, nobank moliya tashkilotlarining
roli sustligi, shuningdek innovatsiyalar va axborot tizimlarining yaxshi
rivojlanmaganligi sababli moliyaviy ommaboplik darajasining pastligi tizimda tub
islohotlarni amalga oshirish zaruratini yuzaga keltirdi.
Mazkur Strategiyani ishlab chiqish jarayonidagi Jahon banki bilan
hamkorlik, xususan, islohotlar jarayonidagi asosiy tavakkalchiliklar va ularni
minimallashtirishga qaratilgan choralarni ishlab chiqish maqsadida boshqa
davlatlarda amalga oshirilgan bank tizimidagi islohotlarning ijobiy va salbiy
tomonlarini o‘rganishga qatarildi va natijada muhim xulosalar shakllantirildi.
Birinchidan, bank tizimida davlat ulushining qisqartirilishi bank tizimini
rivojlantirishning muhim omili hisoblanadi.
Ikkinchidan, davlat ishtirokidagi banklarni xususiylashtirish jarayoni ilg‘or
texnologik yechimlar va bank ishining ilg‘or tajribasi, shuningdek yetarli
moliyaviy imkoniyatlarga ega nufuzli va sifatli aksiyadorlarga yo‘l ochishi lozim .
Uchinchidan, islohotlar muvaffaqiyatining asosiy shartlaridan biri bu
– banklarni qisman emas to‘liq xususiylashtirishdir .
To‘rtinchidan, davlat ishtirokidagi banklar va real sektor korxonalarini
parallel ravishda isloh qilish iqtisodiy islohotlarning samaradorligida muhim o‘rin
tutadi. Shu bilan birga davlat ishtirokidagi korxonalarni restrukturizatsiya qilish va
xususiylashtirish ularning iqtisodiy imkoniyatlarini oshirib, banklar faoliyatiga
davlat aralashuvini keskin qisqartiradi.
Beshinchidan, islohotlar davrida davlat ishtirokidagi korxonalarning
kreditlashga bo‘lgan talabini cheklab qo‘ymaslik hamda moliyaviy ommaboplikni
ta’minlash uchun ayrim banklarda davlat ulushini saqlab turish maqsadga muvofiq.
14

Strategiya doirasida keyingi besh yillikda bank-moliya tizimini isloh qilish
va rivojlantirishning to‘rtta ustuvor yo‘nalishlari belgilangan. Jumladan:
Bank tizimining samaradorligini oshirish banklarni iqtisodiy rivojlanishga
ijobiy ta’sirini kuchaytiradi. Bunda:
- bank tizimiga zamonaviy yechimlarni joriy qilishga, moliyaviy va inson
resurslari samaradorligini oshirishga ijobiy ta’sir ko‘rsata oladigan moliyaviy
barqaror va nufuzli investorlarni jalb qilish;
- imtiyozli va subsidiyalashgan kreditlarni qisqartirish, kreditlashni pul-
kredit siyosati signallari asosida faqat bozor shartlarida amalga oshirishga o‘tish;
- kredit resurslaridan erkin foydalanish imkoniyatlarini oshirish maqsadida
banklarning davlat mablag‘lariga bo‘lgan qaramligini pasaytirish;
- banklarning samarali infratuzilmasini yaratish, bank faoliyatida zamonaviy
texnologik yechimlarni keng joriy etish nazarda tutiladi.
Banklarning moliyaviy barqarorligini oshirish rejalashtirilgan islohotlar
muvaffaqiyatining hamda bank tizimiga ishonchni saqlab turishning asosiy omili
hisoblanadi. Ushbu yo‘nalishda xususan:
- xalqaro standartlar va ilg‘or tajribani qo‘llagan holda banklarda korporativ
boshqaruvni takomillashtirish;
- kreditlashning mo‘tadil darajada o‘sishini ta’minlash va kredit portfeli
sifatini yaxshilash;
- bank nazoratini va banklarda tavakkalchiliklarni boshqarish tizimlarini
rivojlantirish, shu jumladan riskka asoslangan nazorat tizimini tatbiq etish ishlari
amalga oshiriladi.
Bank xizmatlari ommabopligini oshirish aholi va tadbirkorlik sub’ektlari,
shu jumladan yetarli darajada xizmat ko‘rsatilmaydigan (past daromadli jismoniy
shaxslar, qishloq aholisi, mikrofirma va kichik korxonalar) qatlamning bazaviy
bank xizmatlariga bo‘lgan talabini qondirishni nazarda tutadi. Moliyaviy
ommaboplik:
- Jahon banki bilan hamkorlikda moliyaviy ommaboplikni oshirishning aniq
yo‘nalishlari va chora-tadbirlarini belgilovchi
15

Moliyaviy xizmatlar ommabopligini oshirish milliy strategiyasini ishlab
chiqish va uni amalga oshirish;
- davlat ishtirokini aholi va kichik biznes sub’ektlarining yetarlicha xizmat
ko‘rsatilmaydigan va zaif qatlamlariga yo‘naltirish;
- mavjud bo‘shliqlarni to‘ldirish maqsadida moliyaviy vositachilik
ekotizimini rivojlantirish hisobiga ta’minlanadi.
Bank tizimida davlat ulushini qisqartirish tizimni tubdan isloh qilishning eng
muhim komponentidir. Ushbu maqsadda:
- shaffof tanlov asosida banklardagi davlat ulushini nufuzli xorijiy
investorlarga sotish;
- xususiylashtirilayotgan banklarda davlat ishtiroki va aralashuvidan to‘liq
voz kechish;
- bank tizimini tranformatsiya qilish va xususiylashtirish davrida hosil
bo‘ladigan iqtisodiy bo‘shliqlarni to‘ldirish maqsadida davlat ishtirokini uchta
bankda saqlab turish nazarda tutilmoqda.
Strategiya doirasida banklarning biznes modellarini o‘zgartirish orqali
faoliyatlarini tijoratlashtirish va mijozga yo‘naltirilganligini oshirish, ularning
korporativ boshqaruv va risk-menejment tizimlarini takomillashtirish, xizmatlar
sifatini va ko‘lamini oshirish maqsadida xalqaro moliya institutlari va sohaga
ixtisoslashgan konsultantlarni jalb etgan holda davlat ishtirokidagi barcha
banklar faoliyati transformatsiya qilinadi .
Bank tizimini isloh qilish davrida barcha aholi qatlamlarining moliyaviy
xizmatlarga bo‘lgan talabini qondirish, bank xizmatlarining hududiy qamrovini
ta’minlash va davlatning ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini amalga oshirish maqsadida
davlat ishtiroki uchta bankda – Milliy bank,
Agrobank va Mikrokreditbankda saqlab qolinadi.
Milliy bank faoliyati ustuvor ravishda strategik korxonalar va investitsion
loyihalarga bozor shartlarida xizmat ko‘rsatuvchi, shuningdek keng qamrovli bank
mahsulotlarini taqdim etuvchi tizimli ahamiyatga molik bank sifatida belgilandi.
16

Agrobank va Mikrokreditbank filiallari tarmog‘ining hududiy qamrovini
inobatga olgan holda, ularning faoliyati aholi, kichik biznes sub’ektlari hamda
qishloq xo‘jaligidagi ishlab chiqaruvchilarni davlat tomonidan kredit orqali
qo‘llab-quvvatlashga, hududlarda, shu jumladan moliyaviy xizmatlar ko‘rsatish
qiyin bo‘lgan olis tumanlarda jismoniy shaxslar va kichik tadbirkorlik
sub’ektlariga xizmat ko‘rsatish orqali barcha hududlarda bank
xizmatlari ommabopligini oshirishga yo‘naltiriladi .
Ipoteka-bank , O‘zsanoatqurilishbank , Asaka bank , Aloqabank , Qishloq
qurilish bank va Turonbankdagi davlat ulushlarini bosqichma-bosqich
xususiylashtirish , bunda birinchi bosqichda banklar faoliyatini xalqaro moliya
institutlari ko‘magida transformatsiya qilish, ikkinchi bosqichda esa davlat
aksiyalari paketini strategik investorlarga sotish nazarda tutilgan.
Mazkur Strategiyani amalga oshirish doirasida Xalq banki va Aziya alyans
bank davlat aksiyalari paketini xorijiy strategik investorlarga sotish
rejalashtirilgan.
Shunga muvofiq, Xalq bankini xususiylashtirishga tayyorlash jarayonida
jamg‘arib boriladigan pensiya tizimi mablag‘larini boshqarish Moliya vazirligiga
o‘tkaziladi.
Bundan tashqari, O‘zagroeksportbank va Poytaxt bankning faoliyati qayta
ko‘rib chiqiladi.
Bank tizimini isloh qilish va xususiylashtirishga tayyorlashda Markaziy
bankning bank tizimining regulyatori sifatidagi rolini kuchaytirish orqali lozim
darajadagi prudensial nazoratning amalga oshirilishi moliya tizimi barqarorligini
ta’minlashning muhim komponenti hisoblanadi.
Shu nuqtai nazardan Markaziy bank tomonidan Jahon banki bilan
hamkorlikda tijorat banklari faoliyati prudensial nazorati mexanizmlari va
jarayonlarining Bazel qo‘mitasining Samarali bank nazoratining asosiy
tamoyillariga muvofiqligini o‘rganish maqsadida baholash o‘tkazilib, aniqlangan
kamchilik va zaif jihatlarni bartaraf etishga qaratilgan Harakatlar rejasi ishlab
chiqildi.
17

Strategiyani amalga oshirish doirasida mazkur Harakatlar rejasida nazarda
tutilgan banklarni tartibga solish normalari va nazorat qilish jarayonlarini
takomillashtirishga qaratilgan chora-tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda tutilmoqda.
Strategiya doirasida amalga oshiriladigan islohotlar natijasida :
- davlat ulushi bo‘lmagan banklar aktivlarining bank tizimi jami
aktivlaridagi ulushini joriy 16 foizdan 2025 yil yakuniga qadar 60 foizgacha
oshirish ;
- banklarning xususiy sektor oldidagi majburiyatlarining umumiy
majburiyatlardagi ulushini joriy 28 foizdan 2025 yil yakuniga 70 foizgacha
oshirish ;
- davlat ulushiga ega kamida uchta bank kapitaliga 2025 yilga qadar yetarli
tajriba, bilim va obro‘ga ega kamida uchta strategik xorijiy investorlarni jalb qilish ;
- umumiy kreditlash hajmida nobank kredit tashkilotlarining ulushini joriy
0,35 foizdan 2025 yil yakuniga qadar 4 foizgacha oshirish ;
- banklar depozitlarining majburiyatlariga nisbatini joriy 41 foizdan 2025 yil
yakuniga qadar 50 foizga oshirish ;
- banklarning xorijiy valyutadagi majburiyatlarining jami majburiyatlardagi
ulushini joriy 58 foizdan 2025 yil yakuniga qadar 40 foizgacha
kamaytirish rejalashtirilgan.
Mamlakat bank-moliya sektori rivojlanish darajasi va barqarorligini
baholash maqsadida 2024 yilning yakuniga qadar Xalqaro valyuta jamg‘armasi va
Jahon bankining dasturi (FSAP) asosida moliyaviy sektor holatini baholash
nazarda tutilmoqda .
18

1.3. Banklarni iqtisodiyotda tutgan o’rni va ahamiyati
Barchamizga ma'lumki, har bir davlatning jahon hamjamiyatida tutgan o'rni
va nufuzi bevosita uning iqtisodiy va siyosiy kuchiga bog'liqdir. Mamlakat
taraqqiyoti, uning rivojlanishi , butun dunyoda o'z so'zi va o'z qarashlariga ega
bo'lishi ham aynan shu davlatning ham iqtisodiy ham ma'naviy kuchiga
chambarchas bog'liqdir. Mamlakat iqtisodiyotining asosiy bo'g'inini esa uning bank
va moliya tizimi tashkil etadi. Banklarning mohiyati va funksiyalari, shuningdek,
bajaradigan operatsiyalari va ko'rsatadigan xizmatlari ularning iqtisodiyotdagi
rolini belgilab beradi. Banklarning iqtisodiyotdagi roli deganda asosiy e'tiborni
ularning vujudga kelish omillari, rivojlanish jarayonlari va bajaradigan
operatsiyalariga qaratish lozim. Binobarin, banklarning iqtisodiyotda tutgan roli
ularning funksiyalari kabi ma'lum darajadagi xususiyatlarga egadir. Banklar
mulkiy jihatdan qanday shaklda tashkil topgan bo'lishidan qa'tiy nazar,
iqtisodiyotda umum ahamiyatga ega bo'lgan, muhim operatsiyalarni bajaradi. Shu
boisdan ham, banklar qanday mulkiy shaklda yoki ixtisoslikda tashkil topgan
bo'lishidan qa'tiy nazar, ular iqtisodiyotda alohida va
yetakchi ahamiyat kasb etadi.Albatta, banklarning iqtisodiyotdagi ahamiyati
juda ko'pqirrali bo'lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat:
1. Jamiyatdagi vaqtinchalik bo'sh pul mablag'larni tegishli shartlar asosida
o'ziga jalb etadi;
2. Qo'shimcha moliyaviy mablag'larga ehtiyoji mavjud xo'jalik yurituvchi
subyektlar va aholiga qaytarishlik, to'lovlik, muddatlilik va ta'minlanganlik asosida
mablag'lar beradi;
3. Milliy valyutaning emissiyasini tashkil etadi va uning barqarorligini
ta'minlash doirasida pul - kredit siyosatini amalga oshiradi;
4. Pul aylanmasini tashkil etadi va uning tartibini belgilaydi;
5. Iqtisodiy munosabatlarga kirishuvchi sub'ektlar o'rtasida hisob - kitob va
to'lovlarni amalga oshirishda vositchilik qiladi;
6. Bozor ishtirokchilariga turli darajadagi komission va maslahat
xizmatlarini amalga oshiradi;
19

7. Aholiga va mijozlarga trast va depozitar xizmatlarini taklif etadi.
Banklarning iqtisodiyotdagi rolining asosiy jihatlaridan biri, jamiyatdagi
8. Vaqtinchalik bo'sh pul mablag'larini jamg'arish asosida ularni
iqtisodiyotning tegishli tarmoqlariga qayta taqsimlashda namoyon bo'ladi.
Barchamizga a'yonki, jamiyatda faoliyat yurituvchi xo'jalik subyektlarining
asosiy maqsadi albatta , jamiyatdan iqtisodiy foyda olishga qaratilgan. Shu bilan
birga, ishlab chiqarish jarayoni turli tarmoqda turlicha bo'lganligi bois, ma'lum
davrda ayrim xo'jalik yurituvchi subyektlarda ishlab chiqarish jarayonini
rivojlantirish uchun qo'shimcha moliyaviy mablag'larga ehtiyoj tug'ilsa,
ayrimlarida aksincha. Iqtisodiyot tarmoqlarida ishlab chiqarish siklining turli -
tumanligi (qishloq xo'jaligi, qayta ishlovchi korxonalar, qurilish sanoati va
boshqalar) sababli, moliyaviy mablag'lar vaqtinchalik ishlab chiqarish jarayonidan
chetlashtiriladi. Bu jarayonda bir tomondan bir guruh iqtisodiyot tarmoqlarida
qo'shimcha moliyaviy mablag'larga nisbatan qo'shimcha ehtiyojni keltirib chiqarsa,
iqtisodiyotning boshqa tarmoqlarida mablag'larning ishlab chiqarishdan
chetlashishini keltirib chiqaradi.
Ana shunday jarayonda ikki tomonning iqtisodiy manfaatlarini
birlashtiruvchi moliyaviy tashkilot sifatida banklar maydonga chiqadi. Birinchi
guruh iqtisodiyot tarmoqlarining vaqtinchalik bo'sh pul mablag'larini tegishli
shartlar asosida jalb etib, ushbu mablag'larga ehtiyoji bo'lgan ikkinchi guruh
iqtisodiyot tarmoqlariga, ya'ni qo'shimcha moliyaviy resurslarga ehtiyoj sezgan
xo'jalik subyektlariga qayta taqsimlab beradi.
Ko'rinib turibdiki, ushbu munosabatlarni bankdan boshqa birorta moliyaviy
tashkilot samarali va tez hal eta olmaydi. Banklarning ushbu o'ziga xos jihati
iqtisodiyotdagi rolini belgilaydi.
Banklarning iqtisodiyotda bajaradigan yana bir o'ziga xos xususiyatlaridan
biri, bu ularning xo'jalik yurituvchi subyektlar, aholi va davlat tashkilotlari
o'rtasida amalga oshiriladigan hisob - kitoblarni tashkil etishi va ularning ustidan
tegishli nazorat ishlarini amalga oshirish hisoblanadi. Ma'lumki, bozor iqtisodiyoti
sharoitida xo'jalik subyektlari o'rtasida har kuni bir necha yuz minglab pul
20

o'tkazmalari amalga oshiriladi. Bularning barchasi banklar tomonidan amalga
oshiriladi va tartibga solib turiladi.Shu sababli ham banklar iqtisodiyotimizning
yetakchi va asosiy bo'g'ini hisoblanadi.
O'z navbatida, banklarning iqtisodiyotdagi rolini yuqori yoki pastligiga qator
omillar ta'sir qiladi. Masalan: Aholi va mijozlarning banklarga bo'lgan
ishonchining mustahkamligi. Xalqaro bank amaliyoti va mustaqillikdan keyin
bosib o'tilgan qisqa davrda yig'ilgan tajribalarning natijalari shuni ko'rsatmoqdaki,
bozor iqtisodiyotining asosiy o'zagi asosan o'zaro ishonch va halollikka tayanadi.
Agar mazkur holatni aholi va mijozlarning banklarga bo'lgan ishonchi yo'qolishi
bilan bog'lab ko'radigan bo'lsak, banklarga nisbatan ishonch yo'qolishi oqibatida
ularning jamiyatdagi rolini pasayishiga olib keladi. Bu esa nafaqattijorat
banklarining faoliyatiga balki iqtisodiyotda ularning tutgan o'rnining pasayishiga
ham olib kelishni mumkin.
Binobarin, mamlakatda qonun ustuvorligini ta'minlash va bozor
mexanizmlari samaradorligini oshirish orqali nafaqat davlat iqtisodiyotini balki ,
uning ichki va tashqi siyosatini ham barqarorlashtirish mumkin . Tijorat
banklarining xo'jalik subyektlariga kreditlarni berishda, mijozlarning naqd pullarga
bo'lgan talabini qondirish dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bularning
barchasi banklarning iqtisodiyotdagi rolini yanada oshirish lozimligidan dalolat
beradi.
Banklarning iqtisodiyotdagi rolini oshishi yoki pasayishiga nafaqat ularning
sayi harakatlari, balki milliy iqtisodiyotning rivojlanganlik darajasi va
raqobatbardoshligi bevosita ta'sir qiladi. Chunki, banklar milliy iqtisodiyotdan
ajralgan holda, alohida subyekt sifatida samarali faoliyat yuritishi mumkin emas.
Chunki , ular iqtisodiyotning ajralmas va yaxlit eng asosiy qismi ya'ni tayanchi
hisoblanadi.
Masalan, banklarning asosiy faoliyat turlaridan biri muomalaga pulni
emissiya qilishini oladigan bo'lsak, muomalaga emissiya qilingan pul massasi tovar
massasi bilan ta'minlangan bo'lishi lozim. Aks holda, milliy valyutaning inflyatsiya
darajasi oshishi bilan birga, uning sotib olish qobiliyati pasayib ketadi. Demak,
21

muomalaga emissiya qilingan pullar tegishli tovar massasi bilan ta'minlangan
bo'lishi lozim.
Umuman olganda O'zbekiston bank-moliya tizimida amalga oshirilayotgan
keng ko'lamli islohotlar iqtisodiyotimizning barqaror o'sishini ta'minlab, yuqori
xalqaro reyting ko'rsatkichlariga erishish, ishbilarmonlik muhitini yanada
yaxshilash hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni izchil rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etayapti.
Bugungi kunda O'zbekiston bank tizimi yuqori konsentratsiyasi bilan ajralib
turadi: barcha bank aktivlarining 86% hali davlatga, 70% esa 5 ta davlat banklari
(Milliy
bank, Asaka bank, Sanoat qurilish bank, Ipoteka bank va Agro bank) ga
qarashli. Shuningdek, kreditlarga nisbatan davlat ulushi bo'lgan bank
omonatlarining ulushi 31,5 foizni tashkil etishi qayd etildi. Taqqoslash uchun,
xususiy banklarda bu ko'rsatkich 100% ga teng.
Xulosa qilib aytganda, mamlakatimizda bank-moliya tizimini
shakllantirishda shu jumladan, tijorat banklarining investitsion jozibadorligini
oshirish masalalari, shuningdek, hukumat tomonidan mamlakat bank sektorini
modernizatsiya qilish bo'yicha qabul qilingan bir qator oqilona qarorlar o'z
taqbig'ini topmog'i lozim. Ana shundagina, banklar tijorat samaradorligini oshirish
o'rta va uzoq muddatli strategiyani shakllantirish mumkin.
22

II-BOB O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA BANK TURLARINI
RIVOJLANISHINING USTUVOR YONALISHLARI
2.1. O‘zbekiston bank tizimi: umumiy holat va istiqbollar
Markaziy bank raisi o‘rinbosari Abrorxo‘ja Turdaliyev O‘zbekiston bank
tizimi holati haqida umumiy ma’lumot berib, uni rivojlantirishning istiqbolli
bosqichlarini ma’lum qildi. Unga ko‘ra, dollarlashuv darajasini pasaytirish
maqsadida Moliya vazirligi huzurida xedj-fond tashkil etilmoqda, valyuta
kreditlarini jalb qilishda esa «ehtiyotkorlik siyosati» olib boriladi. 2025 yilda bank
sektoridagi hukumat ulushini 40 foizgacha kamaytirish rejalashtirilgan.
O‘zbekiston Markaziy banki raisi o‘rinbosari Abrorxo‘ja Turdaliyev 26
noyabr kuni MDHga a’zo davlatlarning II Xalqaro moliya-bank forumida
mamlakat bank tizimi haqidagi taqdimotini namoyish qildi. «Gazeta.uz» undagi
asosiy fikrlarni keltirib o‘tadi.
O‘zbekiston bank tizimida 33 ta bank, jumladan, 12 ta davlat ulushiga ega,
shuningdek, 15 ta xususiy va 5 ta xorijiy banklar mavjud. 1 noyabr holatiga ko‘ra,
banklar aktivlari 39 mlrd dollarni (419 trln so‘m) tashkil etib, ularning 82 foizi
davlat banklariga tegishli. Banklarning majburiyatlari 33 mlrd dollarga (352,6 trln
so‘m) yetdi, shundan 40 foizini depozitlar tashkil etadi.
Реклама
"Gazeta.uz"da reklama
23

Banklarning umumiy kapitali 6,2 mlrd dollar (66 trln so‘m) darajasida
bo‘lib, shundan 81 foizi davlat banklari kapitaliga to‘g‘ri keladi.
«Banklarning moliyaviy barqarorligiga to‘xtaladigan bo‘lsak, joriy yilning
o‘tgan davrida risk darajasi yuqori bo‘lgan aktivlarning o‘sishi 21 foizga — 317
trln so‘mdan 383 trln so‘mga, jami kapitalining o‘sishi 14 foizga — 66 trln so‘mga
yetdi. Kapitalning yetarlilik koeffitsiyenti 1,2 foizga tushib, 17,2 foizni tashkil etdi,
bu minimal talablarga javob beradi», — dedi Abrorxo‘ja Turdaliyev.
24

«Shu bilan birga, kapital zaxirasi 1,5 mlrd dollarni tashkil etadi, bu esa sof
NPL (muammoli kreditlar)ni 1,6 barobarga qoplash yoki kredit portfelining 5 foizi
miqdorida qo‘shimcha zaxiralar yaratish imkonini beradi», — dedi u.
1 noyabr holatiga banklarning kredit portfelidagi qoldiq 30 mlrd dollarga
teng bo‘ldi. 10 oy davomida o‘rtacha 14 foizga o‘sish kuzatilgan, jismoniy
shaxslarga berilgan kreditlar hajmi esa 22 foizga oshgan.
25

Markaziy bank rahbari o‘rinbosarining so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekiston bank
tizimining likvidlik ko‘rsatkichi «yetarli darajada yaxshi». Xususan, qisqa
muddatli likvidlik koeffitsiyenti (LCR) 167 foizga yetdi, bu eng kam tartibga
solinadigan talabdan 67 foiz punktga yuqoridir. Uzoq muddatli likvidlik
koeffitsiyenti (NSFR) — 113%, banklarning umumiy aktivlarida yuqori likvidli
aktivlarning ulushi 15% ni tashkil qiladi.
26

Abrorxo‘ja Turdaliyev O‘zbekiston banklarining rentabelligiga ham
to‘xtaldi. 1 noyabr holatiga bank sektorining sof foydasi 364 mln dollar darajasida
qayd etildi, bu o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 12 foizga ko‘p hisoblanadi.
Karantin cheklovlarining joriy etilishi va aholi daromadlarining pasayishi
sharoitida O‘zbekiston Markaziy bankining asosiy vazifasi makroiqtisodiy
barqarorlikni va butun bank tizimining uzluksiz ishlashini ta’minlashdan iborat
bo‘ldi.
Markaziy bank aholi va tadbirkorlik subyektlariga kreditlar muddatini
uzaytirish uchun shart-sharoit yaratdi, kreditlar muddatini uzaytirish ta’sirini
neytrallash va likvid resurslarni qisqartirish uchun banklarni zarur likvidlik bilan
ta’minlash maqsadida pul-kredit siyosatining qisqa va uzoq muddatli vositalarini
joriy etdi.
«Natijada kutilayotgan ijobiy natijalar bilan bir qatorda, muddatlarni
uzaytirish amaliyoti kreditlar bo‘yicha to‘lov intizomining buzilishiga va kredit
riskining oshishiga, muammoli kreditlarning ko‘payishiga olib keldi.
Bu muammoli kreditlar o‘sishiga sabab bo‘lgan omillardan biri bo‘lganini aytgan
bo‘lardim», — dedi Abrorxo‘ja Turdaliyev.
Markaziy bank rahbari o‘rinbosarining aytishicha, NPL (muammoli
kreditlar) yil boshidagi 2,1 foizdan iyul oxiriga kelib 6,2 foizga oshgan.
Noyabr oyi boshida muammoli kreditlar ulushi 5,7 foiz yoki 1,7 mlrd
dollarni tashkil qildi. Shu bilan birga, yuridik shaxslarning NPL ulushi yil
boshidan buyon o‘sishda davom etmoqda.
Bugungi kunda banklarning kredit portfelining dollarlashuv darajasi 50 foiz,
majburiyatlar 57 foiz darajasida bo‘lib, bu milliy valyuta kursining sezilarli
darajada qadrsizlanishi bilan bank sektorining valyuta riski va zaifligining
oshishiga olib keladi.
Dollarlashuv darajasini pasaytirish maqsadida Moliya vazirligi huzurida
xorijiy valyutadagi kreditlarni milliy valyutaga konvertatsiya qilish bo‘yicha
maxsus xedj-fond tashkil etilmoqda. Bundan tashqari, yuzaga kelishi mumkin
27

bo‘lgan ichki va tashqi risklarni hisobga olgan holda xorijdan so‘mdagi uzoq
muddatli resurslarni jalb etish, shuningdek, xorijiy valyutadagi resurslarni jalb
qilishda «ehtiyotkorlik siyosati»ni yuritish ko‘zda tutilgan.
Ikki yil ichida O‘zbekistonda uchta raqamli bank (TBC Bank, Anor Bank,
Apelsin Bank) va masofaviy moliyaviy xizmatlar ko‘rsatishga ixtisoslashgan 32
ta fintex-kompaniyasi tashkil etildi.
Tadbirkorlar o‘z to‘lovlarining 85 foizini masofadan turib amalga oshiradilar
(2017 yildan beri 7 barobarga o‘sgan). Sakkizta bank raqamli identifikatsiya
mexanizmidan (Face ID) foydalanmoqda, qolganlari esa testlarni yakunlamoqda.
28

2025 yilda O‘zbekiston bank tizimidagi xususiy sektor ulushini hozirgi 18
foizdan 60 foizga oshirish rejalashtirilmoqda.
«Markaziy bank nazorat yukini yengillashtirish bo‘yicha o‘zining liberal
siyosatini davom ettirish niyatida, bu tizimning moliyaviy barqarorligiga putur
yetkazmagan holda progressiv bank sektorini shakllantirishga xizmat qiladi», —
deya qayd etdi Markaziy bank rahbari o‘rinbosari.
29

2.2. O’zbekistonda banklar faoliyatining asosiy yo’nalishlari va ularni
rivojlantirish istiqbollari
Keyingi yillarda mamlakat tijorat banklari tizimidagi moliyaviy-iqtisodiy
ko’rsatkichlarning bu kabi ijobiy natijalarga ega bo’lishi bevosita ularning
mamlakat iqtisodiyotining deyarli barcha tarmoqlari rivojlanishida faol ishtirok
etib kelayotganligining natijasidir.
Ma'lumki, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik mamlakatimiz taraqqiyotida,
avvalambor xalqimiz uchun munosib hayot barpo etish, mas'uliyatli vazifalarni
amalga oshirishda hal qiluvchi o’rin va ta'sirga ega bo’lib bormoqda.
Ishbilarmonlar o’z mehnati ortidan nafaqat o’z oilasi, balki jamiyat farovonligini
ta'minlashga munosib hissa qo’shmoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan islohotlar strategiyasida kichik va xususiy tadbirkorlikni har
tomonlama qo’llab-quvvatlash, oilaviy biznesni yo’lga qo’yish orqali oilalar
turmush farovonligini oshirish, ularni shinam uy-joylar bilan ta'minlashga alohida
e'tibor berilishi tijorat banklari zimmasiga ulkan mas'uliyat yuklamoqda. Tijorat
banklari tadbirkorlik sub'ektlari bilan o’zaro manfaatli munosabatlarni yuqori
saviyada tashkil etish, aholini tadbirkorlik faoliyatini moliyaviy qo’llab-quvvatlash
orqali keng jalb qilishga alohida e'tibor berib kelmoqda. Buning yaqqol tasdig’ini
tijorat banklari tomonidan 2022 yilning 1 yanvar holatiga kredit qo’yilmalari
miqdori 211,6 trln. so’mni tashkil etganidan ko’rishimiz mumkin
Shu o’rinda aytib o’tish joizki, 2022 yilda erishilgan bu kabi ijobiy natijalar
2021 yilda qo’lga kiritilgan natijalarning mantiqiy davomidir. Bu esa o’z navbatida
mamlakatimizda kichik va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarining rivojlanishiga ham
muhim ta'sir ko’rsatmoqda.
Iqtisodiyotimizni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, uning
raqobatdoshligini keskin oshirish, eksport salohiyatini yuksaltirish, innovatsion va
energiyani tejaydigan texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni
tashkil etish, jahon bozorida talab mavjud bo’lgan yangi turdagi tovarlar ishlab
chiqarishni o’zlashtirish va shu orqali mamlakatimizning moliyaviy-iqtisodiy
30

barqarorligini ta'minlashda bank tizimi tomonidan olib borilayotgan investitsion
siyosat o’z samarasini bermoqda.
Tijorat banklari tomonidan 2021 yil davomida ajratilgan investitsion
kreditlar to’g’risida ma’lumot.
Xususan, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik
yangilash, zamonaviy texnologiya asosida raqobatbardosh mahsulot ishlab
chiqarishni tashkil etish maqsadlariga tijorat banklari tomonidan 2021 yilda 38,8
trln. so’m yoki 2020 yilga nisbatan 2,4 barobarga ko’p investitsion kreditlar
ajratildi .
Bunda banklarning investitsiyaviy faoliyati ustuvor ravishda tarmoqlarni
rivojlantirish, mahalliylashtirish va hududlarni rivojlantirish Dasturlariga kiritilgan
loyihalarni o’z vaqtida va to’liq moliyalashtirishni ta'minlashga qaratildi.
Bu ham o’z navbatida tijorat banklarining kichik va xususiy tadbirkorlik
sub'ektlarini rivojlantirishga ko’maklashishga qaratilgan muhim iqtisodiy va
moliyavi y strategiyalarining samarali tatbiq etilayotganligidan dalolat beradi.
Biroq, eksport va importda, xususan eksport yo’nalishida xususiy sektorning ulushi
kichik raqamlarni ko’rsatib turibdi. Aynan ana shu masalada, ya'ni kichik va
xususiy tadbirkorlik sub'ektlarining tashqi iqtisodiy faoliyatiga bank xizmatlari
ko’rsatish borasida tijorat banklari ma'lum darajada oqsoqlanib borayotgan bo’lib,
ularning bu boradagi faoliyatini takomillashtirishga davlat tomonidan muhim
darajada e'tibor qaratilmoqda.
Mamlakatimizda banklar faoliyatining asosiy yo’nalishlarini rivojlantirishda
asosan quyidagi muammolarni hal qilishga e’tibor berish maqsadga muvofiq.
Chunki ushbu holatlar bank tizimining rivojlanish istiqbollarini belgilab beradi.
I. Banklar. Hozirgi kunda O’zbekistonda faoliyat ko’rsatayotgan banklar
soni 30 tani tashkil etadi hamda ulardan 13 tasi davlat kapitali ishtirokidagi, 17 tasi
davlat kapitali qatnashmagan banklar hisoblanadi. O’zbekiston Banklar
Assosatsiyasining rasmiy saytida (uba.uz) Ahbor Reyting tomonidan tuzilgan
reytingda faqatgina 22 ta bank reyting ma’lumotlari keltirilgan hamda ular uzB
reytingidan uzA+ reyting natijasigacha baholangan. Bunda 2 ta uzB, 1 ta uzB+, 1
31

ta uzB++, 8 ta uzA, 10 ta uzA+ baholar qayd etilgan. Ro’yhatga kiritilmagan
banklar (Milliy bank, O’zAgroEksport bank, Madad Invest bank, Davr bank,
Hamkorbank, Saderat bank) faoliyati haqida hech qanday ma’lumotlar
keltirilmagan. Banklarga nisbatan ishonchni oshirish uchun barcha banklar uchun
reyting natijalarini hamda qaysi nisbatlarga ko’ra reyting tuzilishi haqida ma’lumot
(bunday ma’lumotni assosatsiya saytidan topa olmadim) berib borilsa, maqsadga
muvofiq bo’lmasmidi?
II. Banklarning veb saytlari. Faoliyat yuritayotgan 30 ta bankning har biri
o’z rasmiy veb saytiga ega. Saytlarda asosan 3 tilda ma’lumotlar berib boriladi,
ammo aholining asosiy qismi o’zbek tilida so’zlashuvchi davlatda faoliyatini olib
borayotgan ko’p banklar saytlarida o’zbek tilidagi kontentga e’tibor ikkinchi
o’rinda qolib ketmoqda. Axborot asri deb atayotganimiz XXI asrda har kim bank
haqidagi ma’lumotlarni bemalol internet orqali olish imkoniyatini yaratish mijozlar
va investorlar uchun qulaylik yaratadi. Saytlarda berilgan ma’lumotlarni o’rganish
davomida ma’lum bo’ldiki, 80% saytlarda “Bank Nizomi” joylashtirilgan, nizomda
bank kapitali, aksiyalar soni va aksiyadorlar haqida ma’lumot berilgan. Saytlardagi
aksiyadorlarga degan bo’limda esa qiziq bir holatga duch keldik. Ba’zi saytlarni
hisobga olmaganda 90% saytlarda yaqin yillarda aksiyaga to’langan divedent
haqida ma’lumotlar mavjud emas. Ochiq va aniq ma’lumotlarni saytga
joylashtirish, bo’lajak investorlar uchun sarmoya kiritishga turtki bo’lishi hamda
bank kapitalini oshishiga olib kelishi mumkin edi deb hisoblayman. Ishonasizmi,
yo’qmi, saytlarda “Ochiq ma’lumotlar” bo’limi bor, ammo bu yerdagi ahvol ham
qoniqarli darajada emas. Hukumatning “Ochiq ma’lumotlar” portalidagi
(data.gov.uz) holat esa, banklar oshkoralikdan qo’rqadi degan taassurot uyg’otadi.
Bu borada O’zR Markaziy banki ham qolgan banklarga ibrat bo’la olmaydi.
Demak, “Baliq boshidan” degani ayni haqiqat deb qo’ya qolamiz.
III. Omonotlar. Banklar tomonidan taqdim etilayotgan omonat turlari
o’rganilganda, omonotlardan o’rtacha daromad miqdori yillik 10-17%ni tashkil
etmoqda. Ravnaq bank va Invest Finance Bank (Infinbank)da esa 20%gacha taklif
etishmoqda. Kelajak avlodni o’ylab qilinayotgan ishlarni ham unutishmagan, yosh
32

avlod uchun 14-16 yoshga kirguncha maxsus omonat turlari yillik 12-14%lik
daromad bilan taklif etilmoqa. Ammo ipoteka kreditlari uchun kiritilgan badal
pullariga hisoblanadigan daromadlarni (ba’zi banklarni hisobga olmasa, asosiy
qismi yillik 5% daromad taklif etmoqda) ko’rib, jimgina yoqangizni tishlab qo’ya
qoling. Omonatlarning asosiy qismi qisqa muddatli ya’ni 1 oydan 12 oygacha
bo’lgan muddatli omonatlar hisoblanadi. Banklar tomonidan ayrim omonat turlari
uchun mablag’ qabul qilishda naqd va plastik shaklida cheklovlar mavjud. Uzoq
muddatli omonatlar (jamg’arma) uchun esa yillik daromad stavkasi odatda
0.01%ni tashkil etmoqda. Bunday antiqa takliflar tufayli xalq o’z mablag’ini
banklarga omonatga qo’yadi deb o’ylay olasizmi?
IV. Kreditlar. Banklar tomonidan asosan 4 turdagi kredit xizmatlari
ko’rsatilmoqda. Jismoniy shaxslar uchun 1. Iste’mol krediti 2. Ipoteka krediti 3.
Avtokredit 4. Ta’lim krediti. Iste’mol kreditlari uchun yillik ustamalar 20-24%ni,
beriladigan kredit summasi eng kam ish haqining (EKIH) 100 barobarigacha
bo’lgan miqdorni tashkil etmoqda. Ta’limni rag’batlantirish uchun ta’lim kreditlari
taklif etayotgan banklar, kredit muddatini bakalavr uchun 5-10 yil, magistr uchun
esa 3-5 yil chegarasida, kredit ustamasini O’zbekiston Respublikasi Markaziy
banki qayta moliyalash stavkasi miqdorida (hozirgi vaqtda 16%) belgilashgan.
Ipoteka kreditlari 10 yildan 15-yilgacha bo’lgan muddatda berilmoqda. Kredit
sohasida o’zbek banklari uchun yangilik bo’lgan avtokreditlar ham banklar
tomonidan yo’lga qo’yilgan. Ayrim banklar sotib olinayotgan avtomobilning o’zini
garov sifatida olsa, ayrim banklar esa qo’shimcha garov manbalarini ham
so’rashmoqda. Avtokreditlar uchun boshlang’ich badal miqdori o’rtacha 25-40%ni,
yillik ustama esa 20%dan 28%gacha tashkil etmoqda. Hukumat tomonidan
aholining kam ta’minlangan qatlamining iqtisodiy ahvolini yaxshilashga
qaratilgan, xalq tilida “imtiyozli kredit” deb atalayotgan, miqdori EKIHning 100
barobarigacha hamda yillik ustamasi 8%ni tashkil etadigan kredit borasida olib
borilgan surishtiruvlar shuni ko’rsatdiki, Mikrokreditbank xodimining aytishicha
“Bu kredit hozirgi vaqtda test rejimida amalga oshirilmoqda va har bir mahalladan
2 kishi olishi mumkin. Kafil bo’lganda kredit miqdori EKIHning 50 barobarigacha,
33

garov ta’minoti taqdim etilsa, 9200000 so’mgacha berilmoqda. Ayni damda
EKIHning 100 barobarigacha bo’lgan yillik 7% ustamali kredit taqdim
etilmayabdi”. Bank xodimi nima sababdan EKIHning 100 barobarigacha bo’lgan
miqdordagi kredit berilmayotganligi sababini ochiqlamadi.
V. Xizmat ko’rsatish. Banklarning xizmat ko’rsatish tartibiga alohida e’tibor
berib o’tsak. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining yaqinda qabul qilingan
qaroriga asosan, hozirgi kunda banklarga kirishda shaxsini tasdiqlovchi hujjatlarni
talab etish hollariga chek qo’yildi. Bir necha marotaba banklarda plastik kartalar
orqali to’lov qilganimda pasportim nusxasini hamda plastik egasi kimligini ham
so’rashmadi. Bu o’z navbatida bank mijozlari uchun qulaylik hisoblanadi. Xorijiy
valyutalarni almashtirish shahobchasi ish kunlarining va ish vaqtining
ko’paytirilishi ham bank muassasalari faoliyatiga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.
Banklar tomonidan o’z mobil ilovasining ishlab chiqarilishi va turli to’lovlarni
amalga oshirish imkoniyatining berilishi banklarning yutuqlari deb bemalol
aytishimiz mumkin. To’lov borasida plastik va naqd shakl uchun ba’zi holatlarni
e’tiborga olmaganda, tavofutlar, cheklovlar kuzatilmayabdi. Ammo ayrim
banklarda to’lov topshiroqnomalarini bajarish hamda to’lovchiga to’lov
qaydnomasi berishda hali hanuz kamchiliklar uchrab turibdi. Shaxsan guvohi
bo’lganim, Mikrokreditbank, Agrobanklarning ayrim hududiy filiallari tomonidan
to’lov qaydnomalari 1 ish kunidan keyin berilmoqda. Natijada mijoz yana
qimmatli vaqtini yo’qotib, to’lov qaydnomasini olish uchun borishga majbur
bo’lmoqda. Ushbu holat, Xalq banki, Ipak Yo’li banklarida yaxshi yo’lga
qo’yilgan, to’lov amalga oshirilgan zahoti, to’lov qaydnomasi mijozga taqdim
etiladi. Yana bir og’riqli tomoni, mijoz to’lov topshiroqnomasi uchun maxsus
blankani ko’p hollarda qo’shimcha mablag’ evaziga sotib olmoqda, xolbuki, bank
o’z mijozlarini tekinga to’lov topshiroqnomalari bilan ta’minlasa, mijoz uchun
qo’shimcha qulaylik yaratgan bo’lmaydimi? Xorijiy davlatlardan xalqaro pul
o’tkazish xizmatlari orqali yurtimizga jo’natilgan mablag’larni olishda bank
xodimlari tomonidan “ustama haqlar” o’rnatilish holatlari ham bank xizmatlaridan
foydalanishga teskari ta’sir ko’rsatmoqda.
34

Bugungi kunda O’zbekiston bank tizimi yuqori konsentratsiyasi bilan ajralib
turadi: barcha bank aktivlarining 86% hali davlatga, 70% esa 5 ta davlat banklari
(Milliy bank, Asaka bank, Sanoat qurilish bank, Ipoteka bank va Agro bank) ga
qarashli. Shuningdek, kreditlarga nisbatan davlat ulushi bo’lgan bank
omonatlarining ulushi 31,5 foizni tashkil etishi qayd etildi. Taqqoslash uchun,
xususiy banklarda bu ko’rsatkich 100% ga teng.
Markaziy Bank va Moliya vazirligi Jahon banki bilan birgalikda bank
sektorini rivojlantirishning uzoq muddatli strategiyasini ishlab chiqmoqda. Bundan
tashqari, Moliya vazirligi huzurida tijorat banklarini davlat ishtirokida isloh
qilishni muvofiqlashtirish boshqarmasi tashkil etildi. O’zbekistondagi ko’plab
tijorat banklari 2022 yilda transformatsiya jarayonidan o’tishlari tavsiya etiladi.
35

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida bank
tizimini takomillashtirish banklarning iqtisodiyotdagi roli nafaqat banklarning
o’ziga, balki milliy iqtisodiyotning rivoji va raqobatbardoshligiga bevosita bog’liq.
O’z navbatida, iqtisodiyotning rivojlanishi va raqobatbardoshligi mamlakatda
barqaror va samarali bank tizimining tashkil etilganligi bilan bevosita bog’liqdir.
Bir so’z bilan aytganda, banklar va milliy iqtisodiyot bir – biridan ayri holda
rivojlanishining imkoniyati mavjud emas. Ular biri – birini to’ldirgan holda, bir –
biriga o’zaro hamoxang tarzda rivojlanib va takomillashib boradigan iqtisodiy –
moliyaviy sub’ektlar hisoblanadi.
Aynan yuqoridagilardan kelib chiqib O’zbekiston bank tizimini
takomillashtrish jarayonlarini jadallashtirish uchun quyidagilarni amalga oshirish
maqsadga muvofiq.
- tijorat banklarida mijozlarga sifatli xizmatlar ko’rsatish maqsadida
zamonaviy va ilg’or axborot texnologiyalaridan yuqori darajada foydalanish zarur;
- mamlakatimiz banklarining moliya bozridagi faoliyat ko'lamini oshirish,
ularga ushbu bozorda ishtirok etishlarini rag’batlantiruvchi imtiyozlar joriy qilish;
- tijorat banklarining xizmatlari sifatini oshirish birinchi navbatda mijozlarga
xizmat ko’rsatadigan bank xodimlarining muomala madaniyatiga nihoyat darajada
bog’liq bo’lib, bugungi kunda tijorat banklari xodimlarining bu boradagi
malakasini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi;
- tijorat banklari moliyaviy barqarorligini oshirish va bu orqali
ko’rsatilayotgan bank xizmatlari ko’lamini kengaytirish lozim;
- mamlakatimizning chekka hududlarida aholiga ko’rsatilayotgan bank
xizmatlari sifatini oshirish orqali bank tizimiga bo’lgan ishonchni yanada
mustahkamlash;
- kredit kartalar faoliyatini yo’lga qo’yish va takomillashtirish. Jumdladan,
overdraft kreditlash tizimini rivojlantirish;
36

- qisqa muddatli mikroqarzlarni yo’lga qo’yish. Hech qanday hujjat, kafil,
garov talab etmasdan, EKIHning 10 barobarigacha bo’lgan miqdorda
mikroqarzlarni bir necha soniya ichida berish onlayn tizimi yaratish;
- bank aksiyalarining onlayn ommaviy sotuvini yo’lga qo’yish;
- aholi mablag’larini sarmoyaga yo’naltirish tizimini ishlab chiqish;
Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, mustaqillikning ilk davrlaridayoq
mamlakatimizda mustahkam bank infratuzilmasi shakllandi. Tobora taraqqiy etib
borayotgan bank tizimi mamlakatimizni har tomonlama taraqqiy ettirishda, xalq
farovonligini oshirish maqsadida amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlarni
muvaffaqiyatli davom ettirishda o’zining salmoqli hissasini qo’shib boraveradi.
37

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O’zbekiston, 2021 y.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini
yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-sonli
Farmoni. 2017 yil 7 fevral.
3. O’zbekiston Respublikasining “O’zbekiston Respublikasining Markaziy
banki to’g’risida (yangi tahriri)”gi Qonuni. 2019 yil 11 noyabr.
4. O’zbekiston Respublikasining “Banklar va bank faoliyati to’g’risida”gi
Qonuni. 2019 yil 5 noyabr.
5. O’zbekiston Respublikasining “Bank siri to’g’risida”gi qonuni. 2003 yil
30 avgust.
6. O’zbekiston Respublikasining “Xususiy bank va moliya institutlari hamda
ular faoliyatining kafolatlari to’g’risida”gi qonuni. 2012 yil 17 dekabr.
7. O’zbekiston Respublikasining “Tijorat siri to’g’risida”gi qonuni 2014 yil
11 sentyabr.
8. O’zbekiston Respublikasining “Elektron to’lovlar to’g’risida (yangi
tahriri)”gi Qonuni. 2005 yil 16 dekabr.
9. Abdullaeva SH.Z. Pul, kredit va banklar. Darslik. - T.: "Moliya", 2004 yil.
10. Abdullaeva SH.Z. Bank ishi. Darslik. - T.: TMI, 2003.
11. Abdullaeva SH.Z. Xalkaro valyuta va kredit munosabatlari - T.: TMI,
2006 yil.
12. Y. Abdullaev, T.Qoraliev va b. Bank ishi. O’quv qo’llanma. -T.:
"Iqtisod- Moliya", 2010 yil.
13. Mullajonov F. O’zbekiston Respublikasi bank tizimi. - T.: 2010
14. O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining Statistik byulleteni, 2022
yil, Toshkent.
15. Shodmonov Sh.Sh., G’ofurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi: Darslik;
O’zbekiston Respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi. – T.: IQTISOD-
MOLIYA, 2010.
38

Internet saytlar
16. www.cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy bankining rasmiy
veb-sayti;
17. www.minfin.uz - O’zbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining rasmiy
veb-sayti.
18. www.bankir.uz - norasmiy veb-sayt.
19. www.lex.uz - O’zbekiston Respublikasi Milliy qonunchilik tizimining
veb-sayti.
20. www.bis.org – Xalqaro Bazel Qo’mitasining rasmiy veb-sayti.
21. www. wikipedia.org – Global internet tarmog’i ensiklopediyasi.
22. www.adb.org – Osiyo Taraqqiyot Bankining rasmiy veb-sayti.
23. www.imf.org – Xalqaro Valyuta Fondining rasmiy veb-sayti.
24. www.worldbank.org – Jahon banki.
39

Купить