O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	86.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

87 Sotish

O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari

Sotib olish

O‘Z BEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
_________________________________________
UNIVERSITETI
“ ____________________________________________________________ ”
YO ‘ NALISHI
_______ -guruh talabasi ________________________________ ning
“ __________________________________________ ” fanidan
“ O‘zbekistonda eksport salohiyatini oshirish yo‘llari” mavzusida
KURS ISHI
Bajardi: ________- guruh talabasi __________ _____________
Ilmiy rahbar: ______________________________________
____________________-2025

MUNDARIJA:
KIRISH................................................................................................................. 3
I-BOB. EKSPORT SALOHIYATINI OSHIRISHNING TASHKILIY VA
HUQUQIY ASOSLARI
1.1. Eksport salohiyatini oshirishga oid davlat siyosati…………………………. 7
1.2. Tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash tizimi……………………….. 13
1.3 . Eksportni qo‘llab-quvvatlash dasturlari…………………………………….. 17
II-BOB. EKSPORT SALOHIYATINI OSHIRISHNING IQTISODIY VA
TEXNOLOGIK OMILLARI
2.1. Mahsulot diversifikatsiyasi va sifatini
oshirish ……………………………… 22
2.2. Innovatsion marketing tizimidan foydalanish ………………………………. 26
2.3. Innovatsiya markazlarining
roli……………………………………………... 29
XULOSA……………………………………………………………………….. 32
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR............................................................. 34
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi . O‘zbekiston iqtisodiyotida eksport salohiyatining
oshirilishi muhim strategik vazifa bo‘lib, mamlakatning barqaror iqtisodiy
rivojlanishini ta’minlashda, xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirishda va
tashqi savdo balansining yaxshilanishida alohida o‘rin tutadi. Eksportni oshirish
nafaqat iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, balki o‘z xalqining farovonligini
oshirish uchun ham zarurdir. Ushbu jarayonni amalga oshirishda, O‘zbekiston
hukumati tomonidan qabul qilingan qarorlar, farmonlar va yangi strategiyalar
alohida ahamiyatga ega. Ayniqsa, Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashqi savdo
va eksportni rivojlantirishga qaratilgan so‘nggi farmonlari mamlakatning eksport
salohiyatini oshirish uchun amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning
muvaffaqiyatli bo‘lishini ta’minlaydi. Eksport salohiyatini oshirish, birinchidan,
ishlab chiqarish va xizmatlar sohalarida yuqori qo‘shimcha qiymatga ega
mahsulotlarni ishlab chiqarish, ikkinchidan esa, yangi bozorlarni izlash va mavjud
bozorlar bilan savdo aloqalarini mustahkamlashni talab etadi. Shunday qilib,
eksport salohiyatini oshirish mamlakatning global iqtisodiyotga integratsiyasini
kuchaytirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish va mahalliy ishlab chiqaruvchilarning
raqobatbardoshligini oshirish uchun zarurdir. Shu bilan birga, O‘zbekistonning
qishloq xo‘jaligi va sanoat mahsulotlarini eksport qilishda yuzaga kelayotgan
muammolar va cheklovlar bartaraf etilishi kerak. Bu jarayon, ayniqsa, eksportni
rag‘batlantirish va unga yanada mustahkam iqtisodiy va moliyaviy asos yaratish
bilan bog‘liq bo‘lgan harakatlar orqali amalga oshirilmoqda.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning eksportni rivojlantirishga qaratilgan
siyosati so‘nggi yillarda sezilarli darajada o‘zgardi. O‘zbekistonning eksport
salohiyatini oshirishga qaratilgan bir nechta yangi farmonlar va qarorlar qabul
qilindi. 2021-yilda 1
qabul qilingan Prezident farmoni bilan eksportni rivojlantirish
uchun milliy strategiya ishlab chiqildi. Ushbu strategiya doirasida eksportchilarni
1
O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi (2021). "Eksportni rivojlantirish bo‘yicha strategik yo‘nalishlar".
Tashqi savdo siyosatini amalga oshirishning yangi yo‘nalishlari.
3

qo‘llab-quvvatlash, ularni yangi bozorlar bilan tanishtirish, innovatsion
texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarishni modernizatsiya qilishga qaratilgan
chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2023-yilda 2
, ayniqsa, PQ-331-sonli qaror
qabul qilindi, bu qarorda eksportni rag‘batlantirish, moliyalashtirish tizimini
takomillashtirish, hamda eksport bo‘yicha xizmat ko‘rsatuvchi kompaniyalarni
qo‘llab-quvvatlash masalalari ko‘rib chiqildi. Ushbu qarorning asosiy maqsadi
eksport salohiyatini oshirish, yangi eksport bozorlarini ochish, va tashqi iqtisodiy
faoliyatni yanada samarali tashkil etishdir. Yuqoridagi farmon va qarorlar,
shuningdek, 2023-yilda imzolangan “Made in Uzbekistan 3
” dasturi, milliy brendni
rivojlantirish va eksport mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirishga
qaratilgan chora-tadbirlarni belgilab berdi. Bu dastur mamlakatning iqtisodiy
salohiyatini oshirish, tashqi bozorlarda O‘zbekiston mahsulotlariga bo‘lgan talabni
kuchaytirish va global bozorlar bilan aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan.
Dasturda O‘zbekiston mahsulotlarining sifatini yaxshilash, innovatsion
texnologiyalarni joriy etish, sanoat ishlab chiqarishining raqobatbardoshligini
oshirish va eksportni yo‘naltirishning yangi strategiyalarini ishlab chiqish ko‘zda
tutilgan. 2024-yilda qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining eksporti sezilarli darajada
o‘sdi. Masalan, O‘zbekistonning meva-sabzavot mahsulotlari eksporti 2023-yilda
15,7 foizga oshdi. Bu o‘sish, ayniqsa, yangi bozorlarni izlash, marketing va
logistika tizimini takomillashtirish, shuningdek, mahsulotlarning sifatini
yaxshilashga qaratilgan chora-tadbirlar orqali erishildi. Shuningdek, 2024-yilda
O‘zbekinvest tomonidan eksportchilarga taqdim etilgan sug‘urta qoplamalari hajmi
2,5 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, bu esa O‘zbekistonning noxomashyo
eksportining 36 foizini qamrab oldi. Bu kabi tashabbuslar eksportchilarning xavf-
xatarlarini kamaytirish va ularning tashqi bozorlarda faoliyatini kengaytirishga
yordam bermoqda.
2
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 23-iyundagi "O‘zbekistonning eksport
salohiyatini oshirishni rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida"gi
farmoni.
3
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yildagi farmoni.
4

O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishda qishloq xo‘jaligi
mahsulotlarining rolini alohida ta’kidlash lozim. O‘zbekistonning qishloq xo‘jaligi
salohiyati dunyo bozorida o‘z o‘rniga ega va O‘zbekistonning iqtisodiy
rivojlanishida muhim o‘rin tutadi. Prezidentimizning eksportni rivojlantirishga
qaratilgan siyosati aynan shu sohani rag‘batlantirishni o‘z ichiga oladi.
Shuningdek, meva-sabzavotlar, paxta, changallar va boshqa qishloq xo‘jaligi
mahsulotlari, shuningdek, kimyo sanoati, mashinasozlik va boshqa sohalar
O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga hissa qo‘shadi. Eksport
salohiyatini oshirishning boshqa muhim jihatlaridan biri bu mamlakatning tashqi
savdo aloqalarini kengaytirish va yangi bozorlarga kirishdir. O‘zbekistonning
asosiy savdo hamkorlari, jumladan, Rossiya, Xitoy, Turkiya va Evropa davlatlari
bilan bo‘lgan savdo aloqalarini yanada mustahkamlash zarur. Bu jarayonni amalga
oshirish uchun yangi transport va logistika tarmoqlarini rivojlantirish, bojxona
tizimini takomillashtirish, va xorijiy investitsiyalarni jalb qilish kerak.
O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishda ilg‘or texnologiyalar va
innovatsiyalarni joriy etishning ahamiyati katta. Milliy ishlab chiqaruvchilarni
innovatsion yondashuvlar va zamonaviy texnologiyalar bilan ta’minlash, mahsulot
sifatini oshirish, samaradorlikni yaxshilash va yangi eksport mahsulotlarini ishlab
chiqarish orqali eksportni oshirish mumkin. Bu borada davlat tomonidan
innovatsion dasturlar, qo‘llab-quvvatlash va ilmiy tadqiqotlarga sarmoya kiritish
muhim ahamiyatga ega. Barcha yuqorida qayd etilgan chora-tadbirlar va
strategiyalar, shubhasiz, O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga xizmat
qiladi va mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga, shuningdek, xalqaro iqtisodiyotga
integratsiyasiga katta hissa qo‘shadi. Biroq, ushbu jarayonni yanada samarali
amalga oshirish uchun qo‘shimcha iqtisodiy va siyosiy islohotlar, yangi
strategiyalar va keng miqyosda xalqaro hamkorlikni kuchaytirish zarurdir.
Kurs ishining maqsadi. O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish
yo‘llarini tahlil qilish, mavjud imkoniyatlar va muammolarni aniqlash, shuningdek,
5

eksportni rivojlantirishga qaratilgan davlat siyosati va strategiyalarini o‘rganishdan
iborat.
Kurs ishining vazifalari:
 O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishning asosiy omillarini tahlil
qilish.
 Mavjud eksport salohiyatini rivojlantirish uchun zaruriy iqtisodiy va
siyosiy chora-tadbirlarni aniqlash.
 Eksportni qo‘llab-quvvatlash va rivojlantirishga qaratilgan davlat
siyosati va dasturlarini o‘rganish.
 Mamlakatning eksport imkoniyatlarini oshirish uchun yangi
strategiyalarni taklif qilish.
 Eksportni rivojlantirishda uchraydigan muammolarni aniqlab, ularga
yechimlar ishlab chiqish.
Kurs ishining predmeti. O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga
qaratilgan iqtisodiy, siyosiy va tashkiliy chora-tadbirlar, shuningdek,
mamlakatning eksport strategiyalarini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan
imkoniyatlar va takliflar.
Kurs ishining obyekti. O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga
qaratilgan iqtisodiy jarayonlar, eksportni qo‘llab-quvvatlash tizimi, xalqaro savdo
va investitsiyalarni jalb qilishga doir strategiyalar va amaliy chora-tadbirlar.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, 2 ta bob, umumiy xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
6

I-BOB. EKSPORT SALOHIYATINI OSHIRISHNING TASHKILIY
VA HUQUQIY ASOSLARI
1.1. Eksport salohiyatini oshirishga oid davlat siyosati
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 28-yanvardagi PF-60-
sonli farmoniga muvofiq tasdiqlangan “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da eksport salohiyatini oshirishga alohida
e’tibor qaratilgan. Ushbu strategiya doirasida eksport hajmini oshirish, mahsulotlar
tarkibini diversifikatsiya qilish va yangi bozorlarni zabt etish maqsadida bir qator
chora-tadbirlar belgilangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022–2026
yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasida eksport
hajmini oshirishga alohida e'tibor qaratilgan. Bu maqsadga erishish uchun bir qator
konkret chora-tadbirlar belgilangan. 2026-yilda eksport hajmini 30 milliard AQSh
dollariga yetkazish rejalashtirilgan. Bu o‘zgarish O‘zbekiston iqtisodiyotining
muhim qismi bo‘lgan eksportni yangi darajaga olib chiqishni ta’minlashga
qaratilgan. Eksport tarkibini diversifikatsiya qilish va qiymatni oshirish asosiy
vazifalardan biri hisoblanadi. Tayyor va yarim tayyor mahsulotlar ulushi eksportda
54 foizga yoki 9,6 milliard AQSh dollariga yetkazilishi kutilmoqda. Bu, o‘z
navbatida, ishlab chiqarish jarayonlarining rivojlanishi va texnologiyalarning
takomillashishini ta’minlaydi, shu bilan birga, xalqaro bozorlarda O‘zbekiston
mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshiradi.
Shuningdek, xizmatlar eksportini 4,6 milliard dollarga yetkazish
rejalashtirilgan. Xizmatlar sohasining rivojlanishi iqtisodiyotning muhim
segmentlaridan biri hisoblanadi, chunki eksport xizmatlari so‘nggi yillarda
yuksalish ko‘rsatkichlarini ko‘rsatdi va bu sohada yuqori salohiyat mavjud. Bu
7

xizmatlar orasida turizm, ta'lim, axborot texnologiyalari va boshqa ko‘plab sohalar
mavjud bo‘lib, ular global bozorda talabga ega. Xomashyo resurslarini qayta
ishlash quvvatlarini oshirish hisobiga xomashyoga asoslangan mahsulotlar ulushini
26 foizdan 20 foizgacha kamaytirish rejalashtirilgan. Bu chora-xarajatlar, birinchi
navbatda, iqtisodiyotni yuqori darajada qayta ishlashga, sanoatni innovatsiyalash
va yangi texnologiyalarni joriy etishga xizmat qiladi. Xomashyo mahsulotlarining
qayta ishlanishi nafaqat eksport hajmini oshirishga, balki O‘zbekistonning
iqtisodiy raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Ushbu maqsadga erishish
uchun infratuzilma va transport tarmoqlarini rivojlantirish, yangi bozorlarga kirib
borish, iqtisodiy diplomatiya va savdo shartnomalarini kengaytirish kabi chora-
tadbirlar ham ko‘riladi. Bularning barchasi eksport salohiyatini oshirish va
O‘zbekistonni global bozorlar bilan integratsiya qilishga xizmat qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi hukumati eksportni raqamlashtirish va
soddalashtirishga katta e’tibor qaratmoqda. Bu boradagi muhim yangiliklardan biri
“Eksport uch qadamda” tizimi joriy etilganidir. Ushbu tizim eksport
operatsiyalarini uch bosqichda amalga oshirishni nazarda tutadi, bu esa eksport
jarayonlarini sezilarli darajada soddalashtirish va tezlashtirishga xizmat qiladi.
Birinchi bosqichda eksport shartnomasi shakllantiriladi. Bu bosqichda
eksportchilarga shartnoma tuzish va rasmiylashtirishda kerakli barcha hujjatlar va
ma'lumotlar aniq va osonlik bilan taqdim etiladi. Raqamli platforma orqali
shartnomalar avtomatik tarzda tuzilishi va ro‘yxatdan o‘tishi mumkin, bu esa
vaqtni tejaydi va shartnoma jarayonining to‘g‘ri amalga oshirilishiga yordam
beradi.
Ikkinchi bosqichda tovar va transport hujjatlari asosida eksport
deklaratsiyasini avtomatik shakllantirish jarayoni amalga oshiriladi. Eksportchi
tomonidan kiritilgan ma’lumotlar asosida tizim avtomatik ravishda barcha kerakli
deklaratsiyalarni shakllantiradi. Bu jarayon, odatda, qo‘lda bajariladigan hujjatlarni
avtomatik ravishda ishlab chiqish orqali rasmiylashtirishni tezlashtiradi va inson
xatolarini kamaytiradi.
8

Uchinchi bosqichda esa bojxona rasmiylashtiruvi va chegara nazorati
amalga oshiriladi. Ushbu bosqichda barcha hujjatlar to‘g‘ri va aniq tekshiriladi,
eksport qilinayotgan tovarlar bojxona talablariga muvofiq rasmiylashtiriladi va
eksportchi uchun kerakli barcha hujjatlar tayyorlanadi. Raqamli tizim bu
jarayonlarni soddalashtirib, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash orqali eksportchilarga
tezkor va samarali xizmat ko‘rsatadi.
“Eksport uch qadamda” tizimi, shuningdek, tovarlarni eksport qilishda
ma’lumotlarni real vaqt rejimida kuzatib borish imkoniyatini ham yaratadi. Bu
tizim orqali eksportchilarga o‘z tovarlarining holatini va rasmiylashtirish
jarayonlarini nazorat qilish, shuningdek, zarur hujjatlarni onlayn tarzda olish
imkoniyatlari taqdim etiladi. Natijada, eksport jarayonlari osonlashadi, vaqt
tejaladi va moliyaviy xarajatlar kamayadi. Eksportning raqamlashtirilishi,
shuningdek, O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishga va xalqaro savdo
jarayonlarini soddalashtirishga xizmat qiladi. Bu tizimning joriy etilishi
eksportchilarni yanada qulay va samarali ishlashga undaydi, shuningdek, iqtisodiy
rivojlanishning yangi imkoniyatlarini yaratadi.
O‘zbekiston hukumati eksportchi korxonalarni qo‘llab-quvvatlash uchun bir
qator moliyaviy va huquqiy chora-tadbirlarni amalga oshirmoqda. Bularning
asosiy maqsadi eksportni rag‘batlantirish, xorijiy bozorlarda o‘z o‘rnini
mustahkamlash, va korxonalarga xalqaro savdoga kirishda yordam berishdir. Bu
borada bir qator muhim dasturlar va mexanizmlar joriy etilgan. Masalan, 2023-
yilda O‘zbekiston Respublikasi Eksportni qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasidan 350
dan ortiq eksportchi korxonalarga qulay shartlar asosida moliyaviy mablag‘lar
ajratish rejalashtirilgan. Bu mablag‘lar korxonalarga o‘z ishlab chiqarish hajmini
oshirish, yangi mahsulotlarni ishlab chiqish va eksportga chiqarish imkoniyatlarini
kengaytirish uchun sarflanadi. Korxonalar uchun taqdim etilayotgan mablag‘lar,
ayniqsa, xom ashyo va tayyor mahsulotlarni eksport qilishni rag‘batlantirishga
qaratilgan. 580 tadan ortiq eksportchi korxonaga huquqiy maslahat xizmatlari
ko‘rsatish rejalashtirilgan. Bu xizmatlar, o‘z navbatida, korxonalarga xalqaro
9

bozorlarda to‘g‘ri ish yuritish, bojxona rasmiylashtiruvi, shartnomalar tuzish va
boshqa huquqiy masalalarda yordam beradi. Huquqiy qo‘llab-quvvatlash
eksportchi korxonalarga tashqi iqtisodiy faoliyatda yuzaga keladigan
muammolarni hal qilishda yordam beradi, bu esa ularning bozorda muvaffaqiyatli
ishlashini ta'minlaydi. Ushbu qo‘llab-quvvatlash choralari nafaqat iqtisodiy, balki
eksportchilarni huquqiy va moliyaviy jihatdan ham yanada qulay sharoitlarda
ishlashga imkon beradi. Bu chora-tadbirlar eksportchi korxonalarning xalqaro
savdo bozorlariga kirishini osonlashtiradi, shuningdek, ular uchun global
raqobatbardoshlikni oshiradi. Natijada, mamlakatning eksport salohiyatini oshirish
va iqtisodiy o‘sish sur'atlarini tezlashtirishga katta hissa qo‘shiladi.
Mahsulotlar tarkibini diversifikatsiya qilish — bu eksportni kengaytirish va
raqobatbardoshlikni oshirish uchun muhim yo‘nalishlardan biridir.
O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish uchun mahsulotlar tarkibini
diversifikatsiya qilish orqali yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarning ulushini
ko‘paytirish maqsad qilingan. Diversifikatsiya, ayniqsa, tayyor mahsulotlar va
xizmatlar eksportini rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, bu orqali iqtisodiyotning
turli sohalarida yangi ish o‘rinlari yaratish, qishloq xo‘jaligi va sanoat
tarmoqlarining barqaror rivojlanishini ta’minlash mumkin. O‘zbekiston uchun
eksport tarkibini diversifikatsiya qilishda, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari,
to‘qimachilik va kimyo sanoati mahsulotlarining eksportini oshirishga katta e’tibor
qaratilmoqda.
1. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari : O‘zbekiston, asosan, paxta, meva-
sabzavot va boshqa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining ishlab chiqaruvchisi
hisoblanadi. Ushbu mahsulotlarning eksportini kengaytirish uchun ularning yuqori
sifatini ta'minlash, ishlab chiqarish jarayonlarini modernizatsiya qilish, ekin
turlarini diversifikatsiya qilish va qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini qayta ishlash
tizimini rivojlantirish muhimdir. Qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining yuqori
qo‘shilgan qiymatli shakllarini ishlab chiqarish (masalan, qadoqlangan meva-
10

sabzavotlar, ozuqa moddalariga boy mahsulotlar) xalqaro bozorlar uchun yuqori
talabni qondirish imkoniyatlarini yaratadi.
2. To‘qimachilik sanoati : O‘zbekistonning to‘qimachilik sanoati jahon
bozorida o‘z o‘rnini topishga intilmoqda. Paxta va ipga asoslangan tayyor
to‘qimachilik mahsulotlarini eksport qilishni oshirish, ayniqsa, yuqori qo‘shilgan
qiymatli mahsulotlar (masalan, kiyim-kechak, to‘qilgan matolar) ishlab chiqarish
va eksport qilish orqali O‘zbekiston iqtisodiyotiga katta foyda keltiradi.
To‘qimachilik sanoatini diversifikatsiya qilish orqali yangi bozorlar uchun maxsus
mahsulotlar ishlab chiqarishga erishish mumkin.
3. Kimyo sanoati mahsulotlari : Kimyo sanoati ham eksport tarkibini
diversifikatsiya qilishda muhim o‘rin tutadi. Kimyo sanoati mahsulotlarini,
xususan, o‘g‘itlar, sintetik materiallar, farmatsevtika va boshqa yuqori texnologik
mahsulotlar ishlab chiqarish va eksport qilishni oshirish rejalashtirilgan. Bu sohalar
yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarni ishlab chiqarish orqali eksportni
diversifikatsiya qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga yordam beradi.
Mahsulotlar tarkibini diversifikatsiya qilish, shuningdek, iqtisodiyotni xom ashyo
eksportidan tayyor va yuqori texnologik mahsulotlar ishlab chiqarishga o‘tkazishga
imkon beradi. Bu nafaqat mamlakatning eksport salohiyatini oshirish, balki uning
jahon bozorlaridagi raqobatbardoshligini ham mustahkamlaydi.
Xalqaro savdo shartnomalarini kengaytirish — bu O‘zbekistonning
eksport salohiyatini oshirish va global bozorlar bilan integratsiya qilishda muhim
qadam hisoblanadi. Ushbu yo‘nalishda amalga oshirilayotgan chora-tadbirlar
mamlakatning xalqaro savdo maydonidagi o‘rnini mustahkamlash, yangi
bozorlarni ochish va raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
1. Jahon savdo tashkilotiga a'zo bo‘lish jarayonini tezlashtirish :
O‘zbekistonning Jahon Savdo Tashkilotiga (JST) a'zo bo‘lishi, mamlakatning
global savdo tizimiga to‘liq integratsiya qilinishiga yordam beradi. Bu jarayon, o‘z
navbatida, O‘zbekistonning savdo operatsiyalarini soddalashtirish, tariflar va
kvotalarni kamaytirish, savdo uchun yanada ochiq va adolatli sharoitlar yaratish
11

imkonini beradi. JSTga a'zo bo‘lish eksportchilar uchun yangi imkoniyatlar
yaratadi, chunki bu mamlakatning boshqa davlatlar bilan savdo qilishda imtiyozlar
olishiga, chegirmalar va preferensiyalarni qo‘lga kiritishiga imkon beradi.
2. Erkin savdo bitimlarini imzolash : O‘zbekistonning qo‘shni mamlakatlar
bilan erkin savdo bitimlarini imzolash orqali mintaqaviy va global bozorlar uchun
yangi eksport yo‘llarini ochish rejalashtirilgan. Erkin savdo bitimlari, odatda,
bojxona to‘lovlarini kamaytirish, savdo-ijro etish uchun to‘siqlarni bartaraf etish,
shuningdek, eksportchilarni qo‘llab-quvvatlashni nazarda tutadi. O‘zbekiston bu
orqali o‘z mahsulotlarini qo‘shni davlatlarga arzon va raqobatbardosh narxlarda
yetkazib berishi mumkin. Bu esa eksport hajmining oshishiga, yangi bozorlar
topishga va qishloq xo‘jaligi, sanoat mahsulotlarini global miqyosda sotishga
imkon yaratadi.
3. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish : Xorijiy investitsiyalarni jalb qilish
orqali eksport salohiyatini oshirish va mamlakatning iqtisodiy integratsiyasini
kuchaytirish maqsad qilingan. Investitsiyalar, ayniqsa, yuqori texnologiyali ishlab
chiqarish, logistika va sanoat tarmoqlarida, yangi ishlab chiqarish quvvatlari
yaratish va mahsulotlarni qayta ishlash tizimlarini rivojlantirishga yordam beradi.
Xorijiy investitsiyalar eksportga qaratilgan kompaniyalar va ishlab chiqarish
korxonalarini rivojlantirishga, yangi ish o‘rinlarini yaratishga va mahsulot sifatini
oshirishga imkon beradi. Xalqaro savdo shartnomalarini kengaytirish
O‘zbekistonni global iqtisodiyot bilan yanada chuqurroq integratsiya qilish
imkonini beradi. Bu esa mamlakatning eksport salohiyatini oshirish, xalqaro
bozorlarda yuqori sifatli mahsulotlarni raqobatbardosh narxda taqdim etish va
yangi bozorlar ochish kabi maqsadlarga erishish imkoniyatini yaratadi.
12

1.2. Tadbirkorlik sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash tizimi
O‘zbekiston Respublikasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash tizimi doimiy ravishda takomillashtirib
borilmoqda. 2024-yilning birinchi choragida Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlari eksportini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi tomonidan 627 ta
tadbirkorlik sub’ektiga ko‘maklashildi. Ushbu qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari
doirasida jamg‘arma tomonidan tashkiliy, huquqiy va moliyaviy xizmatlar
ko‘rsatildi.
Moliyaviy qo‘llab-quvvatlash — kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlariga davlat tomonidan taqdim etiladigan moliyaviy yordam shakllarini o‘z
ichiga oladi. O‘zbekiston Respublikasi hukumatining eksportni rivojlantirishga
qaratilgan siyosati doirasida, kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlash uchun bir
qator moliyaviy imkoniyatlar yaratilgan. Ushbu yordamning asosiy turi sifatida
jamg‘arma tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga qulay
shartlar asosida kreditlar ajratilishi ko‘zda tutilgan. Bu kreditlar, asosan, ishlab
chiqarish faoliyatini kengaytirish, yangi mahsulotlar ishlab chiqarish va eksportga
yo‘naltirilgan biznesni rivojlantirishga yo‘naltirilgan. Bundan tashqari, jamg‘arma
tomonidan kafillik xizmatlari ham taqdim etiladi, bu esa tadbirkorlarning banklar
bilan hamkorlikda o‘z bizneslarini kengaytirish imkoniyatlarini yaratadi.
Portfel kafilliklar ham moliyaviy qo‘llab-quvvatlashning muhim qismidir.
Bu shaklda jamg‘arma biznes sub’ektlariga qarz olishda ko‘maklashadi va ularning
banklardagi kredit olish imkoniyatlarini oshiradi. Bu esa kichik va o‘rta biznesning
13

rivojlanishi uchun muhim moliyaviy resurslarni yaratadi. Shuningdek, “Biznesni
rivojlantirish banki” ATB orqali o‘rta tadbirkorlik sub’ektlariga ham moliyaviy
qo‘llab-quvvatlash imkoniyatlari yaratilgan. Bank tomonidan taqdim etiladigan
kreditlar va moliyaviy xizmatlar tadbirkorlarning o‘sishiga, yangi ish o‘rinlari
yaratishga, shuningdek, eksport salohiyatining oshishiga yordam beradi. Moliyaviy
qo‘llab-quvvatlash tadbirkorlarning iqtisodiy faoliyatlarini kengaytirish va global
bozorlar bilan integratsiya qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu imkoniyatlar
orqali kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlari o‘z faoliyatlarini
mustahkamlashlari, yangi mahsulotlar ishlab chiqarishlari va eksportni
rivojlantirishlari mumkin.
Tashkiliy va huquqiy xizmatlar tadbirkorlik sub’ektlariga biznes
faoliyatlarini yuritish, tashkil etish va rivojlantirish jarayonida zarur qo‘llab-
quvvatlashni taqdim etadi. Jamg‘arma tomonidan tadbirkorlik sub’ektlariga bir
qator huquqiy xizmatlar, jumladan, huquqiy maslahatlar va amaliy yordamlar
ko‘rsatilmoqda. Bu yordamlar, ayniqsa, yangi boshlovchi tadbirkorlar uchun juda
muhim, chunki ular uchun biznesni qonuniy asosda yuritish va to‘g‘ri huquqiy
qarorlar qabul qilish zarur bo‘ladi. Jamg‘arma tomonidan tadbirkorlarni huquqiy
masalalar bo‘yicha qo‘llab-quvvatlash, turli qonunlar, me’yoriy hujjatlar va
normativ-texnik hujjatlar bo‘yicha maslahatlar berishni o‘z ichiga oladi. Bu
xizmatlar yordamida tadbirkorlar o‘zlarining biznes faoliyatlarini qonuniy tarzda
tashkil etishlari, soliq tizimi, ishchi kuchini yollash, mehnat qonunlari,
shartnomalar va boshqa huquqiy masalalarda to‘g‘ri qarorlar qabul qilishlari
mumkin. Bundan tashqari, biznesni rivojlantirishga qaratilgan o‘quv kurslari
tashkil etilib, tadbirkorlarning malakasini oshirishga alohida e’tibor qaratilgan.
Ushbu o‘quv kurslari tadbirkorlarning menejment, marketing, moliya, soliq
siyosati va boshqa sohalarda bilimlarini oshirishga yordam beradi. Bu kurslar
biznes sub’ektlariga zamonaviy biznes yondashuvlarini va samarali boshqaruv
metodlarini o‘rganishga imkon yaratadi. Bu esa, o‘z navbatida, ularning
raqobatbardoshligini oshiradi va eksport salohiyatini mustahkamlashga
14

ko‘maklashadi. Tashkiliy va huquqiy xizmatlar orqali tadbirkorlar o‘z bizneslarini
yanada samarali boshqarishlari, qonuniy talablar va normativlarga mos ravishda
faoliyat yuritishlari, shuningdek, yangi bozorlar va eksport yo‘nalishlarini
ochishlari mumkin. Bu xizmatlar tadbirkorlik faoliyatining uzluksiz rivojlanishini
ta’minlaydi va biznesning global raqobatda muvaffaqiyatli bo‘lishiga yordam
beradi.
Kelajakdagi rejalar doirasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik
sub’ektlarini qo‘llab-quvvatlash tizimini takomillashtirish va yanada kengaytirish
uchun bir qator muhim tashabbuslar amalga oshiriladi. Ushbu tashabbuslar, avvalo,
tadbirkorlikni rivojlantirishda, ularning raqobatbardoshligini oshirishda,
shuningdek, mamlakat iqtisodiyoti uchun qo‘shimcha daromad manbalarini
yaratishda katta ahamiyatga ega bo‘ladi. Tadbirlar orasida kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sub’ektlariga yangi xizmat turlarini joriy etish, mavjud xizmatlarni esa
kengaytirish ko‘zda tutilgan. Ushbu chora-tadbirlar, bir tomondan, tadbirkorlarning
xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatlarini oshirishga, boshqa tomondan esa,
ularning global raqobatbardoshligini kuchaytirishga qaratilgan.
Jamg‘arma tomonidan taqdim etilayotgan moliyaviy xizmatlar va huquqiy
qo‘llab-quvvatlashlar, shuningdek, o‘quv kurslari orqali tadbirkorlarni malakasini
oshirish, ularning savodxonligini yuqori darajaga ko‘tarish rejalashtirilmoqda. Bu
o‘zgarishlar orqali tadbirkorlar nafaqat o‘z faoliyatlarini kengaytirish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar, balki yangi ish o‘rinlari yaratish, ishlab chiqarish hajmini oshirish
va yangi bozorlarni zabt etish yo‘li bilan mamlakat iqtisodiyotiga katta hissa
qo‘shishlari mumkin. Kelajakda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlariga
ko‘rsatiladigan xizmatlar qatorini kengaytirish va takomillashtirish bilan birga,
ularning xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatlari ham kengayadi. Bu borada
tadbirkorlarga mahsulotlarining eksportini oshirish, yangi tarmoqlarga kirish, o‘z
mahsulotlarini yangi va rivojlangan bozorlarga eksport qilish imkoniyatlarini
yaratish uchun yangi mexanizmlar va platformalar ishlab chiqiladi.
15

Shuningdek, raqamli transformatsiya jarayonlari kuchaytiriladi. Kelgusida
raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali kichik va o‘rta biznes vakillariga o‘z
operatsiyalarini yanada soddalashtirish va samarali yuritish imkoniyatlari beriladi.
Bu jarayonlar, bir tomondan, operatsion xarajatlarni kamaytirishga, ikkinchi
tomondan esa, yuqori sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish imkoniyatlarini
oshirishga xizmat qiladi. Yangi texnologiyalar va raqamli platformalar yordamida
eksport operatsiyalarini tezlashtirish, tashqi savdoni soddalashtirish va bojxona
rasmiylashtiruvini avtomatlashtirish mumkin bo‘ladi. Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sub’ektlarining raqobatbardoshligini oshirish uchun iqtisodiyotni
diversifikatsiya qilish, yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish va jahon bozorlarida
yangi pozitsiyalarni egallash zarur bo‘ladi. Shuningdek, ushbu rejalar orqali o‘z
ichki resurslarimizni samarali ishlatish, yangi eksport salohiyatlarini yaratish va
mamlakatning global iqtisodiyot bilan integratsiyasini yanada kuchaytirish
mumkin bo‘ladi. Jamg‘arma tomonidan amalga oshirilayotgan ushbu chora-
tadbirlar kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining rivojlanishiga, yangi
ish o‘rinlari yaratishga, shuningdek, iqtisodiyotning barqaror o‘sishiga katta hissa
qo‘shadi. Bu chora-tadbirlar yordamida mamlakat iqtisodiyoti yanada kuchayadi,
yangi texnologiyalar va innovatsiyalarni joriy qilish, bozorni diversifikatsiya qilish
va ishlab chiqarish sohasida yangi yutuqlarni qo‘lga kiritish imkoniyatlari yaratadi.
Natijada, O‘zbekiston nafaqat mintaqada, balki dunyo bozorlarida ham o‘z o‘rnini
mustahkamlash imkoniyatiga ega bo‘ladi.
16

1.3 . Eksportni qo‘llab-quvvatlash dasturlari
“Yangi O‘zbekiston – raqobatbardosh mahsulotlar yurti” dasturi doirasida
eksportchi korxonalarni saralash va qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari amalga
oshirilmoqda. Ushbu dastur, O‘zbekiston Respublikasining eksport salohiyatini
oshirishga qaratilgan strategik tashabbus bo‘lib, eksportchi korxonalarni tanlash va
ularga kompleks qo‘llab-quvvatlashni ta’minlashni maqsad qiladi. Eksportchi
korxonalarni saralash mezonlari doirasida, “Yangi O‘zbekiston – raqobatbardosh
mahsulotlar yurti” dasturi doirasida eksport hajmini oshirish maqsadida korxonalar
saralanadi. Bu dasturning asosiy maqsadi eksport salohiyatini rivojlantirish bo‘lib,
u O‘zbekistonning global bozorlar bilan integratsiyasini kengaytirish va iqtisodiy
o‘sishga erishishdir. Dasturga kiritilgan eksportchi korxonalarni saralashning bir
qator mezonlari mavjud. Birinchidan, korxona yuridik shaxs sifatida ro‘yxatdan
o‘tgan bo‘lishi va kamida ikki yil davomida faoliyat yuritgan bo‘lishi kerak. Bu
mezon, korxonaning uzoq muddatli faoliyatini va barqarorligini ko‘rsatadi. Ushbu
talablarga mos keladigan korxonalar uzoq muddatli ishlab chiqarish tajribasiga ega
bo‘ladi, bu esa ularning eksport bozorida muvaffaqiyatli faoliyat yuritish
imkoniyatini oshiradi. Shuningdek, faoliyat davomiyligi, korxonaning nisbatan
17

barqaror bo‘lishi va uni rivojlantirishga qaratilgan strategiyalarini amalda
qo‘llashga imkon beradi.
Ikkinchi mezon, eksport hajmi bilan bog‘liq. Dasturga kiritilgan
korxonalarning oxirgi 12 oy davomida eksport qilgan tayyor mahsulot summasi 1
million dollardan ortiq bo‘lishi kerak. Bu eksport hajmining miqdoriy o‘lchovidir.
Eksport hajmi ko‘rsatkichi, korxonaning xalqaro bozorga chiqishdagi faolligini va
muvaffaqiyatini belgilovchi omil bo‘lib xizmat qiladi. 1 million dollar va undan
ortiq eksport qilgan korxonalar, aniq iqtisodiy samaralar ko‘rsatgan va jahon
bozoriga chiqish uchun zarur tajribaga ega bo‘lgan subyektlardir. Bu mezon,
kichik va o‘rta biznesni qo‘llab-quvvatlashning muhim qismlaridan biri bo‘lib,
ularning global bozorlar bilan aloqalarini kengaytirish va iqtisodiyotni eksportga
yo‘naltirishga xizmat qiladi. Ushbu shart eksportchi korxonalarning qiziqishini
oshiradi, chunki bu ularni yanada samarali va kengaytirilgan bozorlarda faoliyat
yuritishga undaydi.
Eksportdan tushum ulushi ham muhim mezonlardan biridir. Korxonaning
umumiy tushum hajmida eksportdan tushum ulushi 30 foizdan yuqori bo‘lishi
zarur. Bu shart eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarning muhimligini va ulushini
ko‘rsatadi. Eksportdan tushum ulushi yuqori bo‘lgan korxonalar, eksportga
yo‘naltirilgan mahsulotlar ishlab chiqarishga alohida e’tibor qaratib, jahon
bozorida raqobatbardoshligini ta’minlaydi. Ularga qo‘llab-quvvatlash dasturlari
orqali yangi imkoniyatlar yaratish, xalqaro savdoda ishtirok etish uchun zarur
resurslar va imkoniyatlar taqdim etiladi. Bu esa mamlakatning eksport salohiyatini
oshirishga yordam beradi. Eksportning yuqori ulushi bo‘lgan korxonalar
iqtisodiyotning o‘sishiga ham hissa qo‘shadi, chunki ular milliy iqtisodiyotga kirib
kelayotgan valyuta oqimini ta’minlaydi va global bozorlar bilan mustahkam
aloqalar o‘rnatadi.
Shuningdek, eksportchi korxonalarning mahsulot turlari ham muhim mezon
hisoblanadi. Dasturga kiritilgan korxonalarda eksportga chiqarilayotgan tayyor
mahsulotlar kamida ikki tadan ortiq bo‘lishi kerak. Bu shart, eksport
18

mahsulotlarining xilma-xilligini ta’minlash va bozorni diversifikatsiya qilishga
xizmat qiladi. Mahsulotlarning xilma-xilligi, eksportchi korxonalarning bozorni
zabt etish va global talabga javob berish imkoniyatlarini oshiradi. Shuningdek,
bunday xilma-xillik korxonalarga cheklangan bozorlar va mahsulotlar ustida
bog‘lanib qolmasdan, yangi bozorlarni izlash va boshqa sohalarda ham o‘z
faoliyatini kengaytirishga yordam beradi. Mahsulot turlarining ko‘payishi
eksportchi korxonalarni global bozorlarda yanada raqobatbardosh qiladi. Bu shart
orqali, mamlakat eksportining hajmi va turlari diversifikatsiyasi oshiriladi, bu esa
uzoq muddatda iqtisodiyotning barqaror o‘sishini ta’minlaydi. Ushbu mezonlar
eksportchi korxonalar uchun yuqori raqobatbardoshlik va eksport salohiyatini
oshirishga yordam beradi. Dasturda saralangan korxonalar, xalqaro bozorlarda
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishga tayyor bo‘lib, ularni yanada rivojlantirish va
kengaytirish uchun zarur shart-sharoitlar taqdim etiladi. Bu esa, O‘zbekistonning
iqtisodiy rivojlanishini jadallashtirish va xalqaro bozorlarda mustahkam o‘rin
egallashga xizmat qiladi. Dasturga kiritilgan korxonalar mamlakatning eksport
salohiyatini oshirishga va jahon bozorida yangi imkoniyatlar yaratishga katta hissa
qo‘shadi. Eksporda yuqori ulushi va mahsulot turlarining xilma-xilligi mavjud
bo‘lgan korxonalar, global iqtisodiyotda raqobatbardoshligini ta’minlab, mamlakat
iqtisodiyotini yanada mustahkamlashga yordam beradi.
Saralangan eksportchi korxonalarga bir nechta qo‘llab-quvvatlash
mexanizmlari taqdim etiladi. Ushbu chora-tadbirlar orqali korxonalar global
bozorlar bilan mustahkam aloqalar o‘rnatishga va o‘z eksport salohiyatlarini
oshirishga imkoniyat yaratadi. Qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarining asosiy
yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
1. Moliyaviy yordamlar : Eksportoldi va eksport bilan bog‘liq savdo
operatsiyalarini moliyalashtirish uchun korxonalarga imtiyozli kreditlar,
subsidiyalar va boshqa moliyaviy vositalar taqdim etiladi. Ushbu moliyaviy
vositalar, eksport qiluvchi korxonalarning xalqaro bozorga chiqish va
raqobatbardoshligini oshirish uchun zarur resurslar bilan ta’minlaydi. Imtiyozli
19

kreditlar eksport operatsiyalarini yanada arzonlashtiradi, subsidiyalar esa yangi
bozorlar va mahsulot turlariga kirish imkoniyatlarini yaratadi.
2. Tashkiliy yordam : Eksportchi korxonalarga tashqi savdo faoliyatini
yuritishda zarur bo‘lgan huquqiy va amaliy maslahatlar, treninglar va seminarlar
tashkil etiladi. Bu chora, tadbirkorlarning eksport faoliyatini to‘g‘ri yuritishlari
uchun zarur bilimlarni olishlariga yordam beradi. Huquqiy maslahatlar, savdo
shartnomalarini tuzish va bojxona jarayonlarini tezlashtirishda foydali bo‘ladi.
Tashkiliy yordam orqali korxonalar o‘z faoliyatlarini yanada samarali boshqarish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
3. Xalqaro bozorlar bilan integratsiya : Korxonalarga xalqaro bozorlar
bilan aloqalarni o‘rnatish, eksport geografiyasini kengaytirish va yangi bozorlarni
zabt etish uchun zarur ko‘mak ko‘rsatiladi. Bu yordam eksportchilarni global
bozorlarning talablariga moslashtirish, ularning mahsulotlarini boshqa davlatlar
bozorlarida sotish uchun kerakli tarmoqlarni o‘rnatishga yordam beradi. Xalqaro
bozorlar bilan integratsiya qilish orqali, O‘zbekistonning eksport salohiyatini
oshirish va yangi bozorlarni zabt etish mumkin bo‘ladi.
Ushbu qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari orqali, saralangan eksportchi
korxonalar o‘z eksport faoliyatlarini samarali tashkil etishlari va jahon bozorida
muvaffaqiyatli raqobatlashishlari uchun zarur resurslar bilan ta’minlanadi. Bu esa,
O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga va global savdoda o‘z o‘rnini
mustahkamlashga xizmat qiladi.
“Yangi O‘zbekiston – raqobatbardosh mahsulotlar yurti” dasturi doirasida
eksportchi korxonalarni qo‘llab-quvvatlashni kengaytirish va ularning eksport
hajmini oshirishga alohida e’tibor qaratilgan. Dastur amalga oshirilishi bilan
eksportchi korxonalar sonini hozirgi 6 500 tadan 15 000 taga, tovarlarning eksport
geografiyasini esa 115 tadan 150 taga yetkazish maqsad qilingan. Bu chora-
tadbirlar orqali O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish, yangi ish o‘rinlari
yaratish va iqtisodiy o‘sishni ta’minlash ko‘zda tutilgan.
20

Birinchi navbatda, bu dastur orqali O‘zbekistonni global bozorlar bilan
integratsiya qilish, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantirish
va iqtisodiyotning turli sohalarini diversifikatsiya qilishga katta e’tibor
qaratilmoqda. Yangi bozorlar ochish va eksport geografiyasini kengaytirish,
eksportchi korxonalarga xalqaro bozorlar bilan aloqalar o‘rnatish va yangi
bozorlarni zabt etish imkoniyatlarini yaratadi. Bu jarayonlar mamlakat
iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlashga yordam beradi va O‘zbekistonning
global savdoda mustahkam o‘ringa ega bo‘lishiga zamin yaratadi. Eksport
salohiyatining oshirilishi, ayniqsa, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga
alohida ta’sir ko‘rsatadi. Mahsulotlar sifatining yaxshilanishi va diversifikatsiya
jarayonlarining tezlashishi eksportga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, shuningdek, yangi
mahsulotlarni ishlab chiqarish va bozorlarga chiqarish imkoniyatlarini yaratadi.
Bu, o‘z navbatida, O‘zbekistonning iqtisodiy jihatdan mustahkam bo‘lishini
ta’minlaydi, raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishni rag‘batlantiradi va
mahalliy ishlab chiqaruvchilarga yangi imkoniyatlar yaratadi.
Dasturning amalga oshirilishi mamlakatning iqtisodiy diversifikatsiyasi
uchun zarur bo‘lgan yangi bozorlarni zabt etishga xizmat qiladi. Bu, o‘z navbatida,
mahalliy ishlab chiqaruvchilarni yangicha savdo va ishlab chiqarish metodlariga
o‘rgatadi, yangi texnologiyalarni joriy etadi, xalqaro tajriba va bilim
almashinishini oshiradi. Davlatning iqtisodiy rivojlanishining turli sohalarini
diversifikatsiya qilish orqali yangi sanoat tarmoqlarini rivojlantirish va ko‘proq
mahsulot turlarini eksport qilishga erishiladi. Natijada, ushbu dastur orqali
O‘zbekiston nafaqat eksport hajmini oshirish, balki yangi ish o‘rinlarini yaratish,
yangi iqtisodiy imkoniyatlarni yaratish va butun iqtisodiyotning o‘sish sur’atlarini
tezlashtirishga erishadi. Bu dastur, shuningdek, O‘zbekistonning jahon bozoridagi
o‘rnini mustahkamlash, iqtisodiyotning turli sohalarini kuchaytirish va uzoq
muddatda mamlakatni global savdo tizimida raqobatbardoshligini oshirishga
xizmat qiladi. Bu orqali iqtisodiyot barqaror va doimiy o‘sish sur’atlarini
ko‘rsatadi, mamlakatning tashqi savdo faoliyatini yangi bosqichga olib chiqadi.
21

II-BOB. EKSPORT SALOHIYATINI OSHIRISHNING IQTISODIY VA
TEXNOLOGIK OMILLARI
2.1. Mahsulot diversifikatsiyasi va sifatini oshirish
Mahsulot diversifikatsiyasi va sifatini oshirish O‘zbekistonning eksport
salohiyatini kuchaytirishning asosiy yo‘nalishlaridan biridir. Bu jarayon
mamlakatni global bozorlar bilan integratsiya qilish, raqobatbardosh mahsulotlar
ishlab chiqarishni rag‘batlantirish va iqtisodiyotning turli sohalarini
diversifikatsiya qilishga xizmat qiladi. Mahsulot diversifikatsiyasi O‘zbekistonning
eksport salohiyatini oshirishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, mamlakat
iqtisodiyotining barqaror o‘sishini ta’minlashga katta hissa qo‘shadi. Bu jarayon
eksport tarkibini kengaytirish, yangi mahsulot turlarini ishlab chiqarish va ular
orqali eksport hajmini oshirishga qaratilgan.
2010-yilda O‘zbekiston sanoat mahsulotlari eksportining yarmi mineral
yoqilg‘i va paxta mahsulotlari hisobiga to‘g‘ri kelgan, ammo 2021-yilda bu ulush
22 foizga tushgan. Bu o‘zgarish bir necha sanoat sohalarida, xususan, kimyo,
farmatsevtika, to‘qimachilik, kiyim-kechak va charm-poyabzal sanoatida
22

diversifikatsiya jarayonlari amalga oshirilishi bilan bog‘liq. Ushbu jarayonlar
natijasida yangi mahsulotlar ishlab chiqarilishi va eksportga yo‘naltirilishi mumkin
bo‘ldi. Mahsulot diversifikatsiyasi orqali yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlar
ishlab chiqarish imkoniyati yaratiladi. Masalan, paxta va mineral yoqilg‘iga
asoslangan iqtisodiyotdan o‘tib, O‘zbekiston boshqa sohalarda ham
raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga qodir bo‘ladi. Bu, o‘z navbatida,
ishlab chiqaruvchilarga yangi texnologiyalarni joriy etish va mahsulot sifatini
yaxshilash uchun zarur bo‘lgan shart-sharoitlarni yaratadi. Mahsulot
diversifikatsiyasi ichki bozorda raqobatni oshirishga, ishlab chiqarishni
diversifikatsiya qilish orqali bozorlarni kengaytirishga imkon beradi. Yangi
mahsulot turlarining ishlab chiqarilishi va eksportga yo‘naltirilishi yangi ish
o‘rinlari yaratadi va iqtisodiyotni yanada barqaror qiladi. O‘zbekistonning eksport
sektorida diversifikatsiya jarayonlari orqali yangi bozorlarni zabt etish va mavjud
bozorlar bilan aloqalarni kengaytirish ko‘zda tutilgan. Bu esa mamlakatning
xalqaro savdoga bo‘lgan integratsiyasini kuchaytirish, mahsulotlar sifatini
yaxshilash va yangi iqtisodiy imkoniyatlarni yaratish imkonini beradi.
Mahsulot sifatini oshirish eksport mahsulotlarining raqobatbardoshligini
ta’minlashda muhim omil hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining
«Standartlashtirish to‘g‘risida», «Metrologiya to‘g‘risida», «Mahsulot va
xizmatlarni sertifikatlashtirish to‘g‘risida»gi Qonunlariga muvofiq, mamlakatda
xalqaro talablar bilan uyg‘unlashtirilgan me’yoriy hujjatlar ishlab chiqilmoqda.
Ushbu hujjatlar, o‘z navbatida, mahsulotlar sifatini yaxshilash, atrof muhitni
himoya qilish va aholi sog‘ligini ta’minlashga qaratilgan. Mahsulot sifatini oshirish
orqali eksportchilarning raqobatbardoshligi ortadi, bu esa eksport hajmini va
daromadini oshirishga imkon yaratadi. O‘zbekistonning eksport tarmoqlarini
rivojlantirishda asosiy yo‘nalishlardan biri sifatni yaxshilashdir. Shu maqsadda,
eksportga yo‘naltirilgan tayyor mahsulotlar ishlab chiqaradigan sanoat
tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Masalan, 2021-yilda
to‘qimachilik mahsulotlari eksporti 1,5 baravar, elektrotexnika mahsulotlari
23

eksporti 1,3 baravar oshishi rejalashtirilgan. Buning natijasida, ushbu mahsulotlar
eksporti kamida 20 foizga o‘sishi maqsad qilingan. Shuningdek, ipak qurti, charm
sanoati va boshqa sohalarda ham eksportni oshirishga qaratilgan chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Mahsulot sifatini oshirish, shuningdek, sanoatni zamonaviy
texnologiyalar bilan jihozlash, ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish va
boshqaruvni yaxshilashni o‘z ichiga oladi. Bu orqali mahsulotlarning sifatini
barqaror ravishda yaxshilash va xalqaro bozorlar talablariga moslashish mumkin.
O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish uchun mahsulotlar sifatini doimiy
ravishda yaxshilab borish muhim ahamiyatga ega, chunki global bozorlar faqat
raqobatbardosh, sifatli va standartlarga mos mahsulotlarni talab qiladi.
Innovatsion texnologiyalarni joriy etish mahsulot diversifikatsiyasi va
sifatini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi. O‘zbekistonning «O‘zbekiston 2030»
strategiyasida ishlab chiqarishning yuqori qo‘shilgan qiymatga ega tarmoqlarini
rivojlantirish va mahalliy sanoatni diversifikatsiya qilishni ustuvor vazifalar
qatoriga kiritish bu sohadagi rivojlanishni kuchaytirishga yo‘naltirilgan.
Innovatsion texnologiyalarni ishlab chiqarishga joriy qilish, birinchidan, yangi
mahsulot turlarini ishlab chiqarish imkoniyatlarini yaratadi, ikkinchidan, mahsulot
sifatini oshirishga, ishlab chiqarish samaradorligini yuqori darajaga ko‘tarishga
xizmat qiladi. Mahsulot diversifikatsiyasi va sifatini oshirishda zamonaviy
texnologiyalar, ayniqsa raqamli texnologiyalar, avtomatlashtirish tizimlari, sun’iy
intellekt va 3D bosib chiqarish texnologiyalari kabi yangiliklar muhim rol
o‘ynaydi. Bularni joriy etish, ishlab chiqarish jarayonlarini yanada
soddalashtirishga, xarajatlarni kamaytirishga va mahsulotlarni yuqori sifatda ishlab
chiqarishga imkon yaratadi. Texnologiyalarning innovatsion sohalarga kirib
borishi nafaqat mahalliy ishlab chiqaruvchilarni yangi mahsulot turlarini ishlab
chiqarishga undaydi, balki eksportga yo‘naltirilgan mahsulotlarni sifatini xalqaro
standartlarga moslashtirishni osonlashtiradi. Buning natijasida, o‘zgaruvchan
global bozorlar talablariga moslashish va yangi bozorlarga chiqish imkoniyatlari
ortadi. Texnologik yangiliklar yordamida ishlab chiqarishdagi resurslardan
24

samarali foydalanish mumkin, bu esa ekologik toza va iqtisodiy jihatdan foydali
mahsulotlar ishlab chiqarishga imkon beradi.
Xalqaro standartlarga moslashish, O‘zbekistonning eksport salohiyatini
oshirishda muhim omil bo‘lib, mahsulot sifatini yuqori darajaga ko‘tarish uchun
zaruriy shartdir. O‘zbekistonning GSP+ (Generalized Scheme of Preferences)
dasturiga qo‘shilishi eksportchilarga bir qator imkoniyatlar yaratdi. GSP+ dasturi,
xususan, rivojlanayotgan mamlakatlarga o‘z mahsulotlarini rivojlangan davlatlarga
preferensial shartlar asosida eksport qilish imkonini beradi. Bu dastur O‘zbekiston
eksportchilariga yangi bozorlarni zabt etish, xalqaro savdoda raqobatbardosh
bo‘lish, shuningdek, mahsulotlar sifatini xalqaro talablar darajasiga chiqarish
imkoniyatini taqdim etadi. GSP+ dasturiga qo‘shilish orqali O‘zbekiston
eksportchilari, ayniqsa qishloq xo‘jaligi va sanoat mahsulotlarini, tarif
imtiyozlaridan foydalanish orqali evropa bozorlariga kirish imkoniyatini qo‘lga
kiritdilar. Bu, o‘z navbatida, mahsulotlar sifatini xalqaro standartlarga
moslashtirish va ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirishga yo‘l ochadi.
Xalqaro talablar va standartlar bo‘yicha mahsulot ishlab chiqarish, ishlab chiqarish
jarayonlarida innovatsion texnologiyalarni joriy qilish, eksport mahsulotlarining
raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi. GSP+ dasturining afzalliklari
nafaqat eksport hajmini oshirishda, balki mahsulot sifatini yaxshilashda ham
muhim rol o‘ynaydi. Xalqaro sertifikatlashtirish tizimlari va mahsulotlar
sertifikatsiyasi orqali, O‘zbekiston mahsulotlari dunyo bozorlarida talabni oshiradi,
shu bilan birga, global iqtisodiyotda o‘z o‘rnini mustahkamlaydi. Bu jarayonlar
ishlab chiqarishning sifatini yaxshilashga, yangi texnologiyalarni joriy etishga,
ekologik talablarni hisobga olishga va raqobatbardoshlikni oshirishga yordam
beradi.
Mahsulot diversifikatsiyasi va sifatini oshirish orqali O‘zbekistonning
eksport salohiyatini oshirishda sezilarli yutuqlarga erishish mumkin. Ushbu chora-
tadbirlar mamlakatning iqtisodiy o‘sishiga, yangi ish o‘rinlarining yaratilishiga va
global bozorlar bilan integratsiyasini kuchaytirishga xizmat qiladi.
25

O‘zbekistonning eksport tarmoqlarini diversifikatsiya qilish, yangi mahsulot
turlarini ishlab chiqarish va yuqori qo‘shilgan qiymatli mahsulotlarga e’tibor
qaratish orqali mamlakatning eksport hajmi va iqtisodiy barqarorligi oshadi.
Mahsulot sifatini xalqaro standartlarga moslashtirish va raqobatbardoshlikni
oshirish, O‘zbekistonni dunyo bozorlarida yanada tanitishga va mamlakatning
eksport salohiyatini kuchaytirishga imkon beradi. Innovatsion texnologiyalarni
joriy etish, yangi ishlab chiqarish usullarini tatbiq etish va xalqaro savdo
talablariga moslashish orqali eksport mahsulotlarining sifatini yaxshilash va yangi
bozorlarni zabt etish mumkin bo‘ladi. Ishlab chiqarishning diversifikatsiyasi va
sanoatning yangilanishi yangi ish o‘rinlari yaratishni ta’minlaydi, bu esa
mamlakatda iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlaydi. Kelajakda, ushbu
yo‘nalishdagi chora-tadbirlar, iqtisodiyotning turli tarmoqlarini rivojlantirishga,
eksport salohiyatini oshirishga va mamlakatning global raqobatdagi o‘rnini
kuchaytirishga xizmat qiladi.
2.2. Innovatsion marketing tizimidan foydalanish
Innovatsion marketing tizimi eksport salohiyatini oshirishda muhim
ahamiyatga ega. Ushbu tizim orqali O‘zbekiston korxonalari xalqaro bozorlarda
raqobatbardoshligini ta’minlash, mahsulotlar va xizmatlarning sifatini yaxshilash,
yangi bozorlarni zabt etish va mijozlar talablariga moslashishga erishishlari
mumkin. Innovatsion marketing tizimi bozorda muvaffaqiyatli faoliyat yuritish
uchun zamonaviy va samarali yondashuvni ta’minlaydi. Bozor segmentatsiyasi va
tadqiqotlari korxonalarga mijozlarning ehtiyojlarini va xohish-istaklarini aniqlash
imkoniyatini beradi. Mahsulot yoki xizmatni ma’lum bir bozor segmentiga
moslashtirish, raqobatchilardan ajralib turishga va ular uchun maxsus takliflar
yaratishga yordam beradi. Tadqiqotlar asosida, o‘z mijoz bazasini tahlil qilish va
aniq maqsadli guruhlarni aniqlash muhim. Mahsulotni differensatsiya qilish, uning
raqobatchilardan ajralib turishini ta’minlaydi. Mahsulot yoki xizmatning noyob
26

xususiyatlari, texnologik innovatsiyalari va dizayni mijozlar uchun qimmatroq va
o‘ziga jalb qiluvchi bo‘lishi mumkin. Mahsulotning xususiyatlari va texnologik
farqlari orqali raqobatchilardan ajratish mumkin. Mahsulotning dizayni va brendi
yordamida mijozlar e’tiborini tortish va mahsulotning narxini oshirishga erishish
mumkin. Raqamli marketing va onlayn platformalar yordamida mahsulotlarni
global bozorlar bilan ulashish imkoniyati yaratiladi. Internet tarmoqlari va raqamli
texnologiyalar marketing strategiyalarini yanada samarali qilish uchun keng
imkoniyatlar taqdim etadi. E-tijorat platformalarida mahsulotlarni sotish va global
xaridorlar bilan aloqada bo‘lish orqali raqamli marketingni kengaytirish mumkin.
Raqamli reklama vositalaridan foydalanish orqali keng auditoriyaga yetib borish
imkoniyati yaratiladi. Brend yaratish va boshqarish mahsulotning tanilishini
oshirishga, mijozlarning ishonchini qozonishga yordam beradi. To‘g‘ri brend
strategiyasi ishlab chiqish, mijozlar bilan mustahkam aloqalar o‘rnatish va uzoq
muddatli sodiq mijozlar bazasini yaratish mumkin. Brendning bozorda o‘ziga xos
identitetini yaratish orqali raqobatchilardan ajralib turish va mijozlarni uzoq
muddatga jalb qilish mumkin. Brendning muvaffaqiyatli boshqarilishi uning bozor
pozitsiyasini mustahkamlaydi va mijozlar bilan uzoq muddatli aloqalarni
kuchaytiradi. Mijozlar bilan samarali aloqalar o‘rnatish va ularning fikrlarini
tinglash orqali brendning rivojlanishi uchun yaxshi kommunikatsiya strategiyasini
ishlab chiqish muhim. Bu, mijozlarga sifatli xizmat ko‘rsatish va ular bilan
mustahkam aloqalar o‘rnatishga yordam beradi. Mijozlarning talab va ehtiyojlariga
mos ravishda mahsulotlar yoki xizmatlar taklif etish orqali mijozlarning sadoqatini
oshirish mumkin. Samarali muloqot orqali mijozlar bilan tezkor aloqalar o‘rnatish
va innovatsion kommunikatsiya vositalaridan foydalanish (masalan, chat-botlar,
mobil ilovalar) orqali xizmat ko‘rsatishni yaxshilash mumkin.
Innovatsion marketing tizimi eksport faoliyatini samarali tashkil etishga
katta ta’sir ko‘rsatadi. U kompaniyalarni global bozorda raqobatbardosh bo‘lishga,
yangi bozorlarni zabt etishga va mijozlar talablariga moslashishga yordam beradi.
Birinchidan, xalqaro bozorlarda raqobatbardoshlikni oshirish uchun mahsulotlar va
27

xizmatlarni xalqaro bozorlarga moslashtirish, sifatni yaxshilash va innovatsion
texnologiyalarni joriy etish zarur. Bu orqali eksportchilarga raqobatbardosh bo‘lish
imkoniyati yaratiladi, mahsulotlar global standartlarga javob berishi va mijozlar
talablariga mos kelishi ta’minlanadi. Ikkinchidan, innovatsion marketing tizimi
bozor tadqiqotlari va segmentatsiya yordamida yangi bozorlarni aniqlashga imkon
beradi. Bu yordamida kompaniyalar yangi ehtiyojlarni qondiradigan mahsulotlar
va xizmatlarni yaratishi, yangi geografik hududlarga eksportni kengaytirishi
mumkin. Bozor segmentatsiyasi orqali qaysi bozor guruhlariga e’tibor qaratish
kerakligini aniqlash va ular uchun maxsus mahsulotlar ishlab chiqish mumkin.
Uchinchidan, mijozlarning ehtiyojlari va xohish-istaklarini to‘g‘ri tahlil qilish,
ularning o‘zgaruvchan talablariga mos mahsulotlar yoki xizmatlarni taklif etish
imkonini yaratadi. Innovatsion marketing tizimi orqali mijozlar bilan bevosita
aloqalar o‘rnatish, ular bilan fikr almashish va ularning xohishlariga mos ravishda
mahsulotlarni taklif qilish orqali mijozlar sadoqatini oshirish mumkin. Bu, o‘z
navbatida, uzoq muddatli eksportni ta’minlashga yordam beradi. Nihoyat,
innovatsion texnologiyalarni joriy etish va ishlab chiqarish jarayonlarini
takomillashtirish orqali mahsulotlar va xizmatlarning sifatini yaxshilash imkoniyati
yaratiladi. Sifatni nazorat qilish va boshqarish tizimlarini yaratish orqali eksport
mahsulotlari global bozorlarda yuqori sifatli sifatni ta’minlab, yangi mijozlarni jalb
qilish va mavjud mijozlarga xizmat ko‘rsatishni yaxshilash mumkin. Mahsulotlar
va xizmatlar sifatining oshishi eksport hajmini va global bozordagi muvaffaqiyatni
oshiradi. Innovatsion marketing tizimini joriy etish orqali O‘zbekiston korxonalari
eksport faoliyatini samarali tashkil etishlari mumkin. Buning uchun bir nechta
zarur chora-tadbirlarni amalga oshirish lozim:
Birinchidan, marketing bo‘limlarini malakasini oshirish zarur. Bu bo‘lim
xodimlari zamonaviy marketing strategiyalarini o‘rganishi, raqamli marketing va
xalqaro savdo bo‘yicha malakali mutaxassislar bilan ta’minlanishi kerak. Malakali
kadrlar marketing faoliyatining samaradorligini oshiradi, shu bilan birga xalqaro
bozorlar bilan ishlashda muvaffaqiyatga erishishga yordam beradi. Ikkinchidan,
28

texnologik infratuzilmani rivojlantirish muhim. Raqamli marketing vositalari,
mijozlar bilan aloqalar boshqaruvi tizimlari (CRM), onlayn savdo platformalari va
analitik vositalarini joriy etish orqali marketingni yanada samarali qilish mumkin.
Texnologiyalarning yangilanishi va onlayn savdo imkoniyatlaridan foydalanish
eksportni kengaytirish, marketing harajatlarini kamaytirish va yangi bozorlarni
zabt etish uchun muhimdir. Hamkorlik va tarmoq yaratish ham alohida e'tiborga
loyiqdir. Xalqaro savdo palatalari, eksport markazlari, biznes inkubatorlari va
boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish orqali yangi bozorlar va
imkoniyatlarga ega bo‘lish mumkin. Tarmoq yaratish va boshqa korxonalar bilan
hamkorlik qilish orqali eksportchilar o‘zlarining mahsulotlarini yangi bozorlarga
chiqarish va shuningdek, tajriba almashish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Innovatsion marketing strategiyalarini ishlab chiqish zarur. Mahsulot yoki
xizmatni bozorga chiqarishdan oldin, uning strategik joylashuvi, narx siyosati,
targ‘ibot va sotuv kanallarini aniqlash kerak. Bu strategiyalar to‘g‘ri ishlab
chiqilgan bo‘lsa, eksport salohiyatini oshirish va yangi bozorlarni zabt etishda
katta rol o‘ynaydi.
2.3. Innovatsiya markazlarining roli
Innovatsiya markazlari O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirishda
muhim rol o‘ynaydi. Ular axborot texnologiyalari va innovatsion yechimlarni joriy
etish orqali eksport faoliyatini rivojlantirishga ko‘maklashadi. Innovatsiya markazi
rezidentlariga taqdim etiladigan imtiyozlar va qo‘llab-quvvatlashlar bu jarayonni
yanada samarali qiladi. Innovatsiya markazlari, axborot texnologiyalari va
innovatsion yechimlarni joriy etish orqali O‘zbekistonning eksport salohiyatini
oshirishga yordam beradi. Ushbu markazlar mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga
ta’sir ko‘rsatib, yangi bizneslarni qo‘llab-quvvatlash va global bozorlarga kirish
uchun muhim infratuzilma taqdim etadi. Innovatsiya markazlarining asosiy
vazifalaridan biri - yosh tadbirkorlarni va innovatsion startaplarni
rag‘batlantirishdir. Bu markazlarda tashkil etilayotgan o‘quv dasturlari, texnologik
29

inkubatorlar va moliyaviy yordam orqali yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va
joriy etish uchun imkoniyatlar yaratiladi. Soliq imtiyozlari va bojxona imtiyozlari
innovatsiya markazi rezidentlariga beriladi, bu esa yangi bizneslar uchun katta
rag‘batdir. Misol uchun, 2028-yildan boshlab 2040-yilgacha IT-park rezidentlariga
soliq va bojxona imtiyozlari taqdim etiladi. Ushbu imtiyozlar, ayniqsa, texnologik
tadbirkorlar uchun iqtisodiy jihatdan qulay sharoitlarni yaratib, yangi mahsulotlar
ishlab chiqarishni tezlashtiradi. Innovatsiya markazlari soliq va bojxona
imtiyozlari orqali mamlakat ichidagi va xalqaro bozorlar uchun raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqishga yordam beradi.
Innovatsiya markazlari va yoshlar texnoparklari o‘zining moliyaviy qo‘llab-
quvvatlash dasturlari bilan ham ajralib turadi. Kichik va innovatsion tadbirkorlikni
rivojlantirish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan o‘quv dasturlari ishlab chiqiladi. Ushbu
dasturlar, o‘z navbatida, yangi boshlovchi tadbirkorlarga zarur bilim va
ko‘nikmalarni taqdim etadi. Innovatsiya markazlari orqali bu dasturlar moliyaviy
jihatdan qo‘llab-quvvatlanib, texnologik innovatsiyalarni ishlab chiqishda yordam
beradi. Bu orqali yangi bizneslarni yaratish va mavjud korxonalarni innovatsion
rivojlantirish uchun zarur resurslar taqdim etiladi. Innovatsion texnologiyalarni
yaratish va ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirishda ushbu markazlar
muhim rol o‘ynaydi. Hamkorlik va tarmoq yaratish innovatsiya markazlari
faoliyatining yana bir muhim yo‘nalishidir. Xalqaro savdo palatalari, eksport
markazlari, biznes inkubatorlar va boshqa tashkilotlar bilan hamkorlikni yo‘lga
qo‘yish orqali yangi bozorlar va imkoniyatlarga ega bo‘lish mumkin. Innovatsiya
markazlari tarmoq yaratish va xalqaro hamkorlikni kengaytirish uchun ajoyib
imkoniyatlar taqdim etadi. Bu orqali O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish,
yangi tarmoqlarda o‘z o‘rnini mustahkamlash va raqobatbardoshlikni kuchaytirish
mumkin. O‘zbekistonning iqtisodiy rivojlanishiga xizmat qiladigan bu markazlar
yangi ish o‘rinlari yaratish va iqtisodiy o‘sishni ta’minlashga yordam beradi.
Innovatsiya markazlari orqali ishlab chiqarish jarayonlarini takomillashtirish va
eksport qilishga bo‘lgan imkoniyatlar kengayadi. Bu orqali mamlakatning global
30

bozorlarga integratsiyasi kuchayadi. Innovatsiya markazlarining faoliyati,
shuningdek, mahsulot va xizmatlarning sifatini yaxshilashga, yangi
texnologiyalarni joriy etishga, hamda eksportning diversifikatsiyasini amalga
oshirishga xizmat qiladi. Innovatsiya markazlari va texnologik parklar yordamida
yangi iqtisodiy tarmoqlar rivojlanadi, bu esa mamlakatning iqtisodiy tuzilmasini
diversifikatsiya qilishga imkon beradi. Ushbu markazlar yordamida yangi biznesni
yaratish, mahsulotni ishlab chiqarish va xizmatlarni taqdim etish yanada samarali
bo‘ladi. Innovatsiya markazlarining qo‘llab-quvvatlashlari orqali, kichik bizneslar
va startaplar o‘z loyihalarini amalga oshirish uchun zarur resurslar va
imkoniyatlarga ega bo‘lishadi. Innovatsiya markazlari va yoshlar texnoparklari,
shuningdek, ilmiy tadqiqotlar va texnologik rivojlanishlarni rag‘batlantirishga
xizmat qiladi. Tadqiqotlar va innovatsiyalarni qo‘llab-quvvatlash orqali yangi
mahsulotlar va xizmatlar yaratish, mavjud mahsulotlarni esa yaxshilash mumkin.
Innovatsiya markazlarida o‘tkaziladigan ilmiy tadqiqotlar va ishlab chiqilayotgan
innovatsiyalar yordamida yangi bizneslar va texnologiyalarni yaratish uchun katta
imkoniyatlar yaratiladi. Bu orqali o‘zining noyob texnologik yechimlari bilan
dunyo bozorida raqobatga kirish uchun zarur bo‘lgan resurslar va imkoniyatlar
taqdim etiladi. Innovatsiya markazlarining faoliyati nafaqat yangi texnologiyalarni
ishlab chiqishga, balki mavjud sanoat tarmoqlarini raqobatbardosh qilishga ham
yo‘naltirilgan. Mahsulot sifatini oshirish, texnologik jarayonlarni takomillashtirish
va yangi bozorlarga kirish orqali o‘zining mahsulotlarini global bozorda
muvaffaqiyatli taqdim etish uchun O‘zbekiston korxonalari imkoniyatlarga ega
bo‘ladi. Shuningdek, innovatsion yechimlar va ilg‘or texnologiyalarni ishlab
chiqish orqali O‘zbekiston iqtisodiyotining turli tarmoqlarini rivojlantirish
mumkin.
Innovatsiya markazlari eksport faoliyatiga sezilarli ta’sir ko‘rsatib,
mamlakatning global bozorlar bilan integratsiyasini kuchaytiradi. Ushbu markazlar
orqali texnologik rivojlanishning yangi imkoniyatlari yaratiladi, bu esa mahsulotlar
sifatini yaxshilashga va yangi bozorlarni zabt etishga yordam beradi. Innovatsiya
31

markazlari, yangi texnologiyalarni joriy etish orqali ishlab chiqarish jarayonlarini
samarali qilish imkoniyatlarini yaratadi, bu esa mahsulotlarning sifatini oshirishga
olib keladi. O‘zbekiston korxonalari innovatsiya markazlari orqali yangi
texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish, mahsulotlarini yanada yuqori sifatda
taqdim etish imkoniyatiga ega bo‘lishadi. Innovatsiya markazlari mahsulot
diversifikatsiyasini ta’minlashga yordam beradi. Yangi mahsulot turlarini ishlab
chiqarish va eksport qilish uchun zarur resurslar va imkoniyatlar mavjud bo‘ladi.
Bu orqali o‘zining yangi va noyob mahsulotlari bilan global bozorlarga kirish
imkoniyatlari kengayadi. Mahsulot diversifikatsiyasi orqali O‘zbekiston
korxonalari global bozorlarda raqobatbardoshligini oshiradi, yangi mijozlar va
bozorlarga xizmat ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Raqobatbardoshlikni
oshirish ham innovatsiya markazlarining asosiy foydalaridan biridir. Innovatsiya
markazlari orqali mahsulotlar va xizmatlar xalqaro standartlarga moslashtiriladi,
ishlab chiqarish jarayonlari takomillashtiriladi, va eksport hajmi oshiriladi.
Mahsulotlarni raqobatga qobiliyatli va yuqori sifatli qilish orqali O‘zbekistonning
eksport salohiyati oshadi. Innovatsiya markazlarining qo‘llab-quvvatlashlari orqali
O‘zbekistonning global bozorlarda o‘z o‘rnini mustahkamlash va yangi bozorlarni
zabt etish imkoniyatlari oshadi.
XULOSA
O‘zbekistonning eksport salohiyatini oshirish bo‘yicha olib borilgan keng
qamrovli islohotlar natijasida mamlakatimiz global savdo maydoniga sezilarli
darajada integratsiya qilindi. Prezidentning 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan
Taraqqiyot strategiyasida eksport hajmini 30 milliard AQSh dollariga yetkazish
aniq maqsad qilib qo‘yilgan, buning uchun tayyor va yarim tayyor mahsulotlar
ulushini 54 foizga, xizmatlar eksportini esa 4,6 milliard dollarga yetkazish
rejalashtirilgan. Ushbu maqsadga erishish – iqtisodiyotimizni yuqori qo‘shilgan
qiymatli tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishga o‘tkazish, xomashyo eksportiga
ko‘proq qayta ishlangan mahsulotlar ishlab chiqarish orqali almashtirishga
qaratilgan izchil kurash demakdir. Eksport jarayonlarini soddalashtirish va
32

raqamlashtirish bo‘yicha joriy etilgan “Eksport uch qadamda” tizimi bojxona
rasmiylashtiruvi va hujjat almashinuvining 9 bosqichli murakkab jarayonini uch
bosqichga qisqartirib, eksportchilarga tezkor va qulay platforma yaratdi. Bu esa
korxonalarimizga hujjatlarni onlayn tarzda tayyorlash, transport hujjatlarini
avtomatik shakllantirish va bojxona protseduralarini bir zumda yakunlash imkonini
beradi, eksport xarajatlarini kamaytiradi va moliyaviy oqimlarni tezlashtiradi.
Soliq, bojxona va moliyaviy qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari kichik va
o‘rta tadbirkorlik sub’yektlarini ham eksport maydoniga jalb etishga xizmat
qilmoqda. Eksportni rag‘batlantirish agentligi tomonidan imtiyozli kreditlar,
subsidiyalar, kafillik xizmatlari ajratilishi va eksportchi korxonalarga maslahat,
trening va huquqiy yordam ko‘rsatish orqali 2023-yilda eksportchi korxonalar soni
6 500 tadan 8 000 taga yetkazildi. Shu yilning o‘zida umumiy tashqi savdo
aylanmasi 50 milliard dollardan oshdi, eksport hajmi esa 19,3 milliard dollarga
yetib, mamlakatimizning savdo balansi sezilarli darajada yaxshilandi. Innovatsion
texnologiyalar, marketing tizimlari va xalqaro standartlarga moslashish bo‘yicha
olib borilgan chora-tadbirlar eksport tarkibini diversifikatsiya qilish va mahsulot
sifatini oshirishga yordam berdi. Innovatsiya markazlari, IT-parklar va yoshlar
texnoparklari rezidentlariga berilgan soliq va bojxona imtiyozlari, hamda
moliyaviy-ta’limiy qo‘llab-quvvatlashlar yangi mahsulot turlarini yaratish, raqamli
marketing va xalqaro bozorlarga chiqishni rag‘batlantirdi. Natijada eksportchi
korxonalarimiz o‘z mahsulotlari tannarxini pasaytirib, sifatini oshirish,
raqobatbardosh brendlarni rivojlantirish va yangi bozorlarni zabt etish
imkoniyatlariga ega bo‘ldi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston eksport salohiyatini oshirish yo‘lida
izchil siyosat yuritib, murakkab soliq-bojxona va hujjat jarayonlarini
raqamlashtirish, eksportchi korxonalarni qo‘llab-quvvatlash, mahsulot
diversifikatsiyasi va sifatni yaxshilash, innovatsion yondashuv va xalqaro
bitimlarni kengaytirish orqali barqaror natijalarga erishmoqda. Bu esa nafaqat
milliy iqtisodiyotimizning o‘sish sur’atlarini tezlashtiradi, balki yangi ish o‘rinlari
33

yaratish, investitsiyalarni jalb etish va aholi farovonligini oshirishda ham muhim
omil bo‘ladi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. Mirziyoyev Sh. M. «O‘zbekiston 2030: Yangi taraqqiyot strategiyasi».
Lex.uz, 2022. 75 bet.
2. Mirziyoyev Sh. M. «Eksportni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari».
Lex.uz, 2024. 63 bet.
3. Mirziyoyev Sh. M. «O‘zbekiston — 2030 strategiyasi». Lex.uz, 2023. 80
bet.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. «Yangi O‘zbekiston –
raqobatbardosh mahsulotlar yurti dasturi». Norma.uz, 2022. 120 bet.
34

5. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi savdo vazirligi. «Eksportni
raqamlashtirish tizimi». Lex.uz, 2024. 45 bet.
6. Uza.uz. «O‘zbekistonning eksport salohiyati: Imtiyozlar va imkoniyatlar».
Uza.uz, 2024. 90 bet.
7. Uza.uz. «Meva-sabzavot mahsulotlari eksportining o‘sishi». Uza.uz,
2025. 65 bet.
8. Kun.uz. «IT-park rezidentlari uchun soliq va bojxona imtiyozlari».
Kun.uz, 2024. 52 bet.
9. Kun.uz. «Innovatsiya markazlari va ularning iqtisodiy ahamiyati».
Kun.uz, 2023. 77 bet.
10. m.kun.uz. «O‘zbekinvest eksportini sug‘urta qilish». m.kun.uz, 2024. 58
bet.
11. Daryo.uz. «Eksportchi korxonalarni saralash mezonlari». Daryo.uz,
2024. 65 bet.
12. eFayl.uz. «O‘zbekistonning tashqi savdo siyosati». eFayl.uz, 2023. 72
bet.
13. CyberLeninka.ru. «Eksport salohiyatini oshirishning asosiy
yo‘nalishlari». CyberLeninka, 2022. 83 bet.
14. Oriens.uz. «Eksport tarmoqlarini diversifikatsiya qilish». Oriens.uz,
2023. 90 bet.
15. Academics.uz. «Innovatsion marketing tizimi orqali eksport faoliyatini
rivojlantirish». Academics.uz, 2024. 68 bet.
16. Kompy.info. «Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish
to‘g‘risidagi qonunlar». Kompy.info, 2023. 55 bet.
17. Wikipedia. «O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasidagi hamkorlik
(GSP+)». Wikipedia, n.d. 35 bet.
35

Sotib olish