Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 181.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Педагогика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

47 Продаж

O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari kurs ishi

Купить
1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Z.M. BOBUR NOMIDAGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI Sotsiologiya yo‘nalishi 205-guruh talabasi OBIDOVA ODINA AKMALJON QIZINING Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi va texnikasi fanidan O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: Yunusov Kamoliddin Qabul qiluvchi: _____________________________________________ Andijon – 2025 2 Mavzu : O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari Mundarija Kirish …………………………………………………………………………3 I -BOB. O zbekistonda ijtimoiy davlat va xotin-qizlar faolligining nazariyʻ asoslari 1.1. Ijtimoiy davlat tushunchasi va uning asosiy belgilari ……………………6 1.2. Xotin-qizlarning jamiyatdagi roli nazariy va sotsiologik yondashuvlar ...9 1.3. O zbekistonda gender tenglik va ayollar faolligini oshirishga doir siyosiy- ʻ huquqiy asoslar ………………………………………………………………17 II -BOB. O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tadqiqot asosida tahlil 2.1. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishga doir sotsiologik tadqiqot metodlari va texnikasi …………………………………………………………………...…21 2.2.So‘rovnoma va suhbatlar natijalari asosida O‘zbekistonda ayollar faolligining holati ……………………………………………………………25 2.3. Ayollar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tavsiyalar va amaliy takliflar ………………………………………………………………………27 Xulosa…………………………………………………………………….…30 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………31 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan keng qamrovli islohotlar jarayonida ijtimoiy davlat qurilishi masalasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ijtimoiy davlat tushunchasi – bu fuqarolarning farovonligi, teng huquqlilik va ijtimoiy himoya kafolatlarini ta’minlaydigan davlat modelidir. Mazkur modelda xotin-qizlarning faolligini oshirish masalasi alohida o‘rin tutadi. Chunki ayollarning jamiyatdagi faol ishtiroki har qanday demokratik davlatning taraqqiyot mezoni sifatida qaraladi. Bugungi O‘zbekistonda xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini ta’minlash, ularning huquqlari va manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan qator qonun hujjatlari, farmon va qarorlar qabul qilinmoqda. Jumladan, “Ayollar daftari”, “Ayollar maslahat kengashlari”, “Xotin-qizlar qo‘mitasi” kabi tashkiliy tuzilmalar faoliyati orqali ayollarni har tomonlama qo‘llab- quvvatlash yo‘lga qo‘yilgan. 1 Ayniqsa, joylardagi hokim yordamchilari faoliyatida xotin-qizlar muammolariga yechim topish dolzarb vazifa sifatida ko‘rilmoqda. Shu bilan birga, gender tenglikni ta’minlash, ayollarni ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy hayotga keng jalb qilish jarayoni sotsiologik tadqiqotlar orqali ilmiy asosda o‘rganilmoqda. Xotin-qizlarning o‘z fikrini bildirish erkinligi, ijtimoiy faol platformalarda ishtirok etishi, siyosiy partiyalarda faolligi ortib bormoqda. Shu sababli, ushbu kurs ishining mavzusi – "O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo‘nalishlari" hozirgi sharoitda nihoyatda dolzarb masala hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Xotin-qizlarning ijtimoiy faolligi, gender tenglik va ayollar huquqlari so‘nggi yillarda 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF–87-son Farmoni: “Xotin-qizlar bandligini ta'minlash va ularni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida”. 4sotsiologiya, siyosatshunoslik va huquqshunoslik fanlarining kesishgan nuqtasida faol o‘rganilmoqda. Bu borada O‘zbekistonda ham nazariy, ham amaliy yo‘nalishdagi ilmiy tadqiqotlar olib borilgan. G’. Qodirova ayollarning siyosiy faolligi va ularning saylov jarayonlaridagi ishtirokini chuqur tahlil qilgan. M. Murodova gender tenglikni ta’minlashning jamiyatdagi rolini, Sh. Sirojiddinova esa ayollarning ijtimoiy himoya tizimidagi o‘rnini sotsiologik jihatdan asoslab bergan. Xalqaro miqyosda esa, BMT tomonidan qabul qilingan "CEDAW" – Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish konvensiyasi, YUNFPA (BMT Aholi jamg‘armasi) hisobotlari, va boshqa xalqaro hujjatlar mazkur mavzuga oid boy nazariy asoslarni taqdim etadi. O‘zbekistonda gender masalalariga oid “Gender tenglik to‘g‘risida”gi qonun, O‘zbekiston Prezidentining farmon va qarorlari, xotin-qizlar siyosatini amalga oshiruvchi davlat dasturlari (2022–2026 yillar uchun ayollarni qo‘llab-quvvatlash dasturi) ushbu sohaning o‘rganilganligini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, amaliy tadqiqotlarda ayollar hayotidagi muammolar, ularning sabab va oqibatlari tahlil qilinib, taklif va tavsiyalar ishlab chiqilgan. Bu esa mavzuning ilmiy jabhadan chuqur o‘rganilganligini ko‘rsatadi. Kurs ishi mavzusining ahamiyati O‘zbekiston ijtimoiy davlat qurilishi sari dadil qadamlar tashlayotgan bir davrda, jamiyatda barcha qatlamlar, ayniqsa, xotin-qizlarning faolligini oshirish muhim ijtimoiy vazifalardan biri hisoblanadi. Ayollar nafaqat oila negizi, balki davlat va jamiyat taraqqiyotida ham muhim rol o‘ynaydigan kuchdir. Shu bois, ularning hayotda faol ishtirok etishi ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish va demokratik qadriyatlarning qaror topishida hal qiluvchi omilga aylanadi. Bugungi kunda xotin-qizlarning siyosiy hayotdagi ishtiroki ortib borayotgani, ularning ijtimoiy tashabbuslarda faol qatnashayotgani – davlatimizning insonparvar siyosati samarasidir. Mavzuning ahamiyati shundan iboratki, u nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham dolzarb bo‘lib, real hayotdagi o‘zgarishlar va ijtimoiy munosabatlarni ilmiy tahlil qilish imkonini beradi. Xususan, ayollar 5faolligining oshishi ijtimoiy adolat, gender tenglik va barqaror rivojlanish kabi strategik maqsadlar bilan bevosita bog‘liqdir. Ushbu mavzuni chuqur o‘rganish orqali mavjud muammolarni aniqlab, ularning yechimi yo‘lida sotsiologik asoslangan tavsiyalar ishlab chiqish mumkin. Bu esa nafaqat ilmiy yondashuvni, balki jamiyat uchun amaliy foyda keltiruvchi natijalarni taqdim etadi. Kurs ishi mavzusining obyekti - O‘zbekistonda yashovchi xotin- qizlarning ijtimoiy faolligi va jamiyat hayotidagi ishtiroki tashkil etadi. Kurs ishi mavzusining predmeti – xotin-qizlarning jamiyatda faol ishtirok etishiga ta’sir qiluvchi omillar, mavjud holat, muammolar va ularni bartaraf etish yo‘llarini sotsiologik tadqiq etishdan iborat. Kurs ishining asosiy maqsadi – O‘zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etish jarayonida xotin-qizlarning o‘rni va faolligini sotsiologik nuqtayi nazardan o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va ularning yechimi bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari: Ijtimoiy davlat tushunchasining nazariy asoslarini yoritish; O‘zbek jamiyatida xotin-qizlarning roli va faolligini tahlil qilish; Ayollar faolligini oshirishga qaratilgan siyosiy-huquqiy hujjatlarni tahlil qilish; So‘rovnoma va suhbat usullari orqali mavjud holatni o‘rganish; Sotsiologik tahlil asosida aniq takliflar va tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi. Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 6I -BOB. O zbekistonda ijtimoiy davlat va xotin-qizlarʻ faolligining nazariy asoslari 1.1. Ijtimoiy davlat tushunchasi va uning asosiy belgilari Zamonaviy davlatlar tizimida “ijtimoiy davlat” tushunchasi eng muhim siyosiy-iqtisodiy va ijtimoiy nazariyalardan biri hisoblanadi. Ijtimoiy davlat deganda, davlatning o‘z fuqarolari oldida nafaqat siyosiy va huquqiy, balki iqtisodiy va ijtimoiy mas’uliyatni ham zimmasiga olgan boshqaruv shakli tushuniladi. Bunday davlat modeli fuqarolarning hayot sifatini oshirish, ijtimoiy adolat va tenglikni ta'minlash, zaif ijtimoiy qatlamlarni qo‘llab- quvvatlashga qaratilgan tizimli chora-tadbirlarni qamrab oladi. Ijtimoiy davlat nazariyasi ilk bor XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Germaniya va Skandinaviya davlatlarida shakllangan. Bu davrda sanoat inqilobining salbiy oqibatlari – kambag‘allik, ishchilarning ekspluatatsiyasi, sog‘liqni saqlash va ta’lim tizimidagi muammolar keng tus olib, davlatni aholini ijtimoiy himoya qilish masalasiga jiddiy yondashishga undagan. Shu tariqa davlatning vazifalari kengayib, u jamiyatdagi muvozanatni saqlashda faol ishtirok eta boshladi. Keyinchalik bu model Yevropa, Osiyo va Lotin Amerikasi mamlakatlarida ham ommalashdi. Ijtimoiy davlatning asosiy tamoyili – inson qadriyatlarini himoya qilish, fuqarolarning ijtimoiy xavfsizligini ta'minlash va imkoniyatlar tengligini yaratishdir. Bu modelda davlat fuqarolarga sog‘liqni saqlash, ta’lim, bandlik, uy-joy va boshqa muhim sohalarda yordam beradi. Ayniqsa, ijtimoiy zaif qatlamlar – ayollar, yoshlar, nogironlar, nafaqadagi fuqarolar, bolali oilalar uchun alohida dasturlar ishlab chiqiladi. Bunday tizim jamiyatdagi ijtimoiy tengsizlikni kamaytirishga xizmat qiladi. 2 2 Jo‘raqulova S.A. "Gender tenglik: nazariy asoslari va amaliy yo‘nalishlari". – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020. 7Ijtimoiy davlat modeli bir qator muhim belgilar orqali ajralib turadi. Birinchi belgi – ijtimoiy tenglikni ta'minlashdir. Bu, avvalo, barcha fuqarolar uchun ta’lim va tibbiy xizmatlardan teng foydalanish imkoniyatlarini yaratish orqali amalga oshiriladi. Ijtimoiy tenglik me’yorlariga ko‘ra, shaxslar tug‘ilganidan qat’i nazar, bir xil huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi kerak. Bu prinsip inson kapitalining rivojlanishiga zamin yaratadi. Ikkinchi belgi – ijtimoiy adolatdir. Ijtimoiy adolat – bu resurslar taqsimotida haqiqat, ehtiyoj va salohiyat mezonlarini hisobga olish orqali teng va adolatli muhitni shakllantirishdir. Bu mezonlar orqali davlat ijtimoiy himoya tizimini quradi, byudjet resurslarini ehtiyojmand qatlamlarga yo‘naltiradi, iqtisodiy tengsizlikni kamaytiradi. Uchinchi belgi – fuqarolarning ijtimoiy xavfsizligini ta’minlashdir. Bu, fuqarolar turmushida kutilmagan holatlar – ishsizlik, kasallik, nogironlik yoki keksalik davrida ularni moddiy va ma’naviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash tizimidir. Pensiya, nafaqa, ishga joylashtirish, bepul yoki subsidiyalangan sog‘liqni saqlash kabi xizmatlar aynan shu yo‘nalishdagi mexanizmlardir. To‘rtinchi belgi – ish bilan ta’minlash siyosatidir. Ijtimoiy davlat mehnat bozorini boshqarishda faol qatnashadi. U kasbiy tayyorgarlik, qayta o‘qitish, mehnat muhitining xavfsizligi va munosib ish haqi masalalarini nazorat qiladi. Bu esa iqtisodiy faol aholining o‘z salohiyatini to‘liq namoyon etishiga imkon yaratadi. Beshinchi belgi – ijtimoiy xizmatlar tizimining rivojlanganligidir. Bu tizimda ta’lim, tibbiyot, ijtimoiy yordam, turar joy, madaniy va sport xizmatlari davlat tomonidan yoki davlat ko‘magida amalga oshiriladi. Xizmatlar barcha fuqarolarga qulay va arzon bo‘lishi kerak. Bu orqali jamiyatda ijtimoiy inklyuziya, ya’ni barcha qatlamlarning to‘liq integratsiyasi ta’minlanadi. Ijtimoiy davlat modeli demokratik qadriyatlar bilan uzviy bog‘liq. Chunki inson huquqlarini ta’minlash, ijtimoiy himoya, teng imkoniyatlar yaratish demokratik jamiyatning asosiy ustunlaridandir. Bunday 8davlat fuqarolar bilan ijtimoiy hamkorlik qiladi, ularning muammolarini hal qilishda bevosita ishtirok etadi. Shuningdek, ijtimoiy davlat fuqarolarning faolligini oshirish orqali ham rivojlanadi. Ayniqsa, ayollar, yoshlar va nogironlar kabi guruhlarning jamiyat hayotiga faol jalb qilinishi bu davlat modelining muvaffaqiyatli ishlashiga xizmat qiladi. Bu orqali ijtimoiy barqarorlik, iqtisodiy o‘sish va ma’naviy rivojlanishga erishish mumkin bo‘ladi. 3 1-jadval: Ijtimoiy davlatning asosiy belgilarining mazmuni № Asosiy belgi Izohi 1 Ijtimoiy tenglik Barcha fuqarolarga teng imkoniyatlar yaratish, diskriminatsiyani yo‘qotish. 2 Ijtimoiy adolat Resurslar adolatli taqsimlanadi, ehtiyojmand qatlamlarga yordam beriladi. 3 Ijtimoiy xavfsizlik Ishsizlik, keksalik, kasallik kabi holatlarda ijtimoiy yordam beriladi. 4 Ish bilan ta’minlash siyosati Bandlikni oshirish, qayta o‘qitish, kasbiy tayyorlov tizimini rivojlantirish. 5 Ijtimoiy xizmatlar tizimi Bepul yoki arzon ta’lim, sog‘liqni saqlash, turar joy, madaniyat xizmatlari. 6 Demokratik qadriyatlar asosida boshqaruv Inson huquqlari, erkinliklar va ishtirokchilikka asoslangan davlat boshqaruvi. 2-jadval: Ijtimoiy davlat va iqtisodiy-sotsial yo‘nalishlar o‘rtasidagi bog‘liqlik Yo‘nalish Ijtimoiy davlatdagi ifodasi Natija 3 Murodova M. "O‘zbekistonda xotin-qizlar siyosati va huquqiy islohotlar". – Samarqand: Ma’naviyat, 2021. 9Ta’lim Bepul/mavjud ta’lim tizimi, kasbiy o‘qitish imkoniyati Malakali kadrlar, bilimli jamiyat Tibbiyot Bepul tibbiy xizmatlar, sog‘liqni saqlashga e’tibor Sog‘lom avlod, kasalliklarning kamayishi Bandlik Ish o‘rinlari yaratish, ishsizlarni qayta o‘qitish Iqtisodiy faol aholi, kambag‘allikni kamaytirish Uy-joy Ijtimoiy turar joylar, subsidiya asosidagi uylar Yashash sharoitlarini yaxshilanishi Aholini qo‘llab- quvvatlash Nafaqalar, yordam puli, bolali oilalar uchun imtiyozlar Ijtimoiy muvozanat, ijtimoiy himoya Ijtimoiy davlat – bu faqatgina iqtisodiy rivojlanishga qaratilgan emas, balki ijtimoiy muvozanat va inson farovonligiga asoslangan davlat modelidir. Bunday tizim fuqarolarga davlat tomonidan kafolatlangan hayot sifatini, himoyani va imkoniyatlarni taqdim etadi. Ijtimoiy davlatning samarali faoliyati jamiyatda adolat, tenglik, birdamlik va barqarorlikni ta’minlaydi. Shuning uchun ijtimoiy davlat tamoyillari har bir zamonaviy taraqqiy etayotgan jamiyatning ajralmas tarkibiy qismi hisoblanadi. 1.2. Xotin-qizlarning jamiyatdagi roli nazariy va sotsiologik yondashuvlar Xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni tarixiy yondashuvlar Insoniyat tarixi davomida xotin-qizlar jamiyat hayotining muhim tarkibiy qismi bo‘lib kelgan. Turli davrlarda, turli jamiyatlarda ayollarning maqomi, huquqlari, majburiyatlari va ijtimoiy vazifalari turlicha bo‘lgan. Ba’zi jamiyatlarda ayollar ikkinchi darajali, zaif ijtimoiy guruh sifatida qaralgan bo‘lsa, ayrim 10madaniyatlarda esa ularning o‘rni muqaddas darajada e’tirof etilgan. Masalan, qadimgi Misrda ayollar diniy marosimlarda faol ishtirok etgan, Hindistonda esa ayol hayot beruvchi, ilohiy kuch timsoli sifatida ulug‘langan. Ammo ko‘p hollarda tarixda ayollar erkaklarga qaraganda kam huquqli guruh sifatida ko‘rilgan. Bu holat, ayniqsa, patriarxal jamiyatlarda ayollarning huquqiy cheklanishi, mulkka egalik qilmasligi, siyosiy hayotda ishtirok etmasligi kabi jihatlarda yaqqol namoyon bo‘lgan. O‘rta asrlarda esa, ko‘pgina Yevropa va Osiyo davlatlarida ayollar faqatgina uy-ro‘zg‘or va bola parvarishi bilan shug‘ullanishi lozim bo‘lgan guruh sifatida tan olingan. 4 Zamonaviy sotsiologiya nazariyalariga ko‘ra, ayollarning tarixiy ravishda cheklanishi ularning ijtimoiy roli haqidagi stereotiplarning shakllanishiga olib kelgan. Shunga qaramay, industrial jamiyatga o‘tish, ta’limning ommalashuvi, ishlab chiqarishdagi ishchi kuchiga bo‘lgan talab ayollarni ham faol ijtimoiy qatlamga aylantira boshladi. Bu holat XX asrda ayniqsa kuchaydi. Ayollarning ijtimoiy hayotdagi rolini nazariy jihatdan yoritishda funksionalizm yondashuvi muhim o‘rin tutadi. Bu nazariyaga ko‘ra, jamiyat bir butun tizim bo‘lib, har bir qatlam o‘z vazifasini bajaradi. Ayollar esa asosan reproduktiv vazifani – ya’ni avlod yetishtirish, bolalarni tarbiyalash, oilada axloqiy me’yorlarni shakllantirish funksiyasini bajaradi. Bu yondashuvda ayollar jamiyat barqarorligining asosi sifatida talqin qilinadi. Boshqa tomondan, konflikt nazariyasida ayollar bilan erkaklar o‘rtasidagi ijtimoiy tengsizlik asosiy muammo sifatida ko‘riladi. Karl Marks va Fridrix Engelslarning g‘oyalariga asoslanilgan bu yondashuvda ayollarning mehnatdagi ekspluatatsiyasi, mulkka egalik qilmasligi va siyosiy hayotdan chetlashtirilishi jamiyatda ustun guruh (erkaklar) tomonidan olib borilayotgan nazoratning ko‘rinishi sifatida tahlil qilinadi. Shuningdek, simvolik interaktsionizm yondashuvi ayollarning jamiyatdagi o‘rnini kundalik muloqotlar, ramzlar va madaniy me’yorlar orqali tushuntiradi. Bu nazariyaga 4 Raxmatullaeva S. "Ijtimoiy davlat va gender masalalari". – Toshkent: IQTISOD-MOLIYA, 2019. 11ko‘ra, ayol kishi bolalikdan “ayolga xos” xatti-harakatlarga o‘rgatiladi va bu ijtimoiy identitetni mustahkamlaydi. Masalan, go‘zallik, itoatkorlik, uyatchanlik kabi qadriyatlar jamiyat tomonidan ayollarga yuklatilgan normativ xatti-harakatlardir. Natijada, tarixiy jihatdan ayollar ko‘proq “uyga qamalgani” bilan emas, balki ularning jamiyatdagi roli nazariy jihatdan aniq belgilab berilgani sababli cheklangan deb qaraladi. Zamonaviy yondashuv esa bu chegaralarni yo‘q qilish, ayollarning har sohadagi faolligini qo‘llab- quvvatlash, ularning huquq va erkinliklarini kengaytirishni asosiy vazifa deb biladi. Zamonaviy sotsiologik yondashuvlarda ayollarning roli Zamonaviy sotsiologik yondashuvlarda ayollar mavzusi alohida e’tibor bilan yoritiladi. Chunki jamiyatda ro‘y berayotgan ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlar bevosita ayollar hayotiga ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi globallashuv va axborot asrida xotin-qizlar nafaqat oilada, balki jamiyatning barcha sohalarida faol ishtirok eta boshlagan. Sotsiologiya esa bu o‘zgarishlarni tizimli, ilmiy asosda tahlil qilishga harakat qiladi. Ayollar mavzusi zamonaviy sotsiologiyada “gender sotsiologiyasi” deb ataluvchi alohida yo‘nalish sifatida shakllangan. Bu soha erkaklar va ayollar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni, tengsizliklar manbai, gender rollarining shakllanishi, ularni yo‘q qilish yo‘llari, va ayollar faolligini oshirish imkoniyatlarini o‘rganadi. Gender sotsiologiyasi doirasida bir qancha zamonaviy nazariy yondashuvlar mavjud. Ulardan biri – feministik nazariya bo‘lib, u tarixan ayollar erkaklar tomonidan tazyiq ostida bo‘lib kelganini, bugungi kunda esa bu tengsizliklarni bartaraf etish kerakligini asoslaydi. Feministlar jamiyatda mavjud bo‘lgan patriarxal tuzumni tanqid qiladi va ayollarning teng huquqli jamiyatda faol subyektga aylanishini talab qiladi. Zamonaviy sotsiologlar ayollarning jamiyatdagi faolligini turli jihatdan tahlil qiladilar. Birinchi jihat – mehnat bozoridagi ishtirokidir. Ayollar tobora 12ko‘proq sohalarda faoliyat yuritmoqda – tibbiyot, ta’lim, axborot texnologiyalari, hatto texnika va muhandislik sohalarida ham ayollar soni ortmoqda. Ammo hali ham ularning ish haqi erkaklarnikiga nisbatan past bo‘lishi, rahbarlik lavozimlarida kam ishtirok etishi muammolar saqlanib qolmoqda. Ikkinchi jihat – siyosiy hayotdagi ishtirok. Demokratik jamiyatlar ayollarni siyosatga jalb qilish, parlamentlarda ularning ulushini oshirish, saylovlarda ishtirokini kengaytirish orqali gender tenglikka erishishga harakat qilmoqda. Ko‘plab davlatlarda ayollar uchun kvotalar joriy etilgan. Bu orqali ayollar ijtimoiy muammolarni hal qilishda bevosita ishtirok eta boshladi. Uchinchi jihat – ta’limdagi faollik. Ayollar orasida oliy ma’lumotga ega bo‘lganlar soni ortib bormoqda. Bu holat o‘z-o‘zini anglash, mustaqil qaror qabul qilish, jamiyatda o‘z o‘rnini topish, kasbiy mahoratni oshirish imkonini beradi. Ayniqsa, ilm-fan sohasida faol ayollar sonining ko‘payishi ijtimoiy taraqqiyotga xizmat qilmoqda. To‘rtinchi jihat – ijtimoiy tarmoqlarda va axborot maydonida ayollar faolligi. Bugungi ayol zamonaviy texnologiyalarni puxta o‘zlashtirgan, yangiliklardan xabardor, ijtimoiy pozitsiyaga ega shaxsga aylangan. Ular blogerlik, onlayn ta’lim, ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatish sohalarida ham faol ishtirok etmoqda. Sotsiologik yondashuvlar bu o‘zgarishlarga ilmiy asosda yondashadi. Masalan, postmodern yondashuvda ayollar ijtimoiy konstruksiyalarning parchalangan muhitida o‘z rolini qayta aniqlaydi. Endilikda gender faqat erkak va ayol qarama-qarshiligi emas, balki keng va xilma-xil ijtimoiy holatlarni o‘z ichiga olgan kontseptsiya sifatida qaralmoqda. Shuningdek, zamonaviy yondashuvlarda inklyuzivlik tushunchasi ham asosiy o‘rin egallaydi. Bu – ayollar, nogironlar, yoshlar kabi guruhlarning jamiyatda teng huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi demakdir. Ayollar faolligini oshirish – bu faqat ayollarning emas, butun jamiyatning farovonligiga xizmat qiladi. 13Sotsiologlar tomonidan o‘tkazilgan ko‘plab tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, ayollar jamiyatda qanchalik faol bo‘lsa, jamiyatda barqarorlik, ijtimoiy birdamlik, iqtisodiy o‘sish ham shunchalik yuqori bo‘ladi. Shuning uchun ayollar mavzusi sotsiologiya fanining doimiy o‘rganiladigan, takomillashtiriladigan va yangilanib boradigan sohalaridan biridir. 5 O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning o‘rni: amaliy sotsiologik yondashuvlar O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘ng ijtimoiy hayotning barcha sohalarida islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ayniqsa, xotin-qizlarning jamiyatdagi mavqeini mustahkamlash, ularni faol ijtimoiy guruh sifatida rivojlantirishga alohida e’tibor qaratildi. Bugungi kunda ayollar mamlakat siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotining muhim ishtirokchisiga aylangan. Ushbu o‘zgarishlar sotsiologik tadqiqotlar nuqtayi nazaridan tahlil etilganda, qator muhim yo‘nalishlarni ajratish mumkin. Avvalo, O‘zbekistonda xotin-qizlarga oid davlat siyosati maxsus qonunlar, qarorlar va dasturlar orqali amalga oshirilmoqda. Bular orasida "Gender tenglik to‘g‘risida"gi qonun, ayollar bandligini oshirish dasturlari, ijtimoiy himoya tizimining kengaytirilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Sotsiologik tahlillar shuni ko‘rsatadiki, ushbu siyosiy-huquqiy asoslar ayollarning jamiyatdagi ishtirokini rag‘batlantiruvchi omilga aylangan. Sotsiologik tadqiqotlarda respondentlar o‘rtasida olib borilgan so‘rovnomalar, intervyular, kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ko‘pchilik ayollar hozirgi kunda o‘zini jamiyatda muhim subyekt sifatida his etmoqda. Ayollar orasida o‘zini o‘qituvchi, shifokor, tadbirkor, davlat xizmatchisi sifatida ko‘rsata olganlar soni ortmoqda. Ularning o‘ziga bo‘lgan ishonchi ham sotsiologik o‘lchovlarda ijobiy o‘zgarishlarni ko‘rsatmoqda. O‘zbekistonda ayollar faolligi ko‘proq ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida seziladi. Barcha bosqichdagi ta’lim muassasalarida ayollar soni 5 Karimova D. "Ayollar faolligi va oilaviy barqarorlik". – Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti, 2022. 14erkaklarnikidan yuqoriroq. Bu esa ayollarning ijtimoiy rolini ko‘rsatishda muhim ko‘rsatkichdir. Oliy ta’limda tahsil olayotgan ayollar ulushi ham yildan-yilga ortib bormoqda. Bu holat ayollarning jamiyatda o‘z o‘rnini egallash istagini, bilimga bo‘lgan ehtiyojini va mustaqil fikrlash salohiyatini bildiradi. Amaliy sotsiologik tahlillar ayollarning oilaviy hayotdagi o‘rni va ijtimoiy vazifalari haqida ham ma’lumot beradi. Ko‘pchilik ayollar uchun oila muqaddas bo‘lib qolmoqda, lekin ular faqatgina uy ishlariga emas, balki tashqaridagi faoliyatlarga ham faol kirishmoqda. Ayollar tomonidan yirik yoki kichik biznes bilan shug‘ullanish holatlari ham ko‘p uchramoqda. Ayniqsa, qo‘l mehnati, tikuvchilik, pazandalik, xizmat ko‘rsatish sohalarida ayollar muhim iqtisodiy kuchga aylangan. O‘zbekistonning turli viloyatlarida olib borilgan tadqiqotlar ayollar faolligining hududiy farqlarini ham ko‘rsatadi. Masalan, shaharlarda yashovchi ayollar ko‘proq ta’limli, faol, zamonaviy texnologiyalarni yaxshi o‘zlashtirgan bo‘lsa, qishloq joylarda bu jarayon sustroq kechmoqda. Bu esa ayollar faolligini oshirishda hududiy yondashuvlar zarurligini ko‘rsatadi. Shu bois, sotsiologik tadqiqotlar asosida har bir hudud uchun alohida ijtimoiy dasturlar ishlab chiqish muhim hisoblanadi. 6 Ayollar faolligini belgilovchi yana bir muhim mezon – ularning jamoat tashkilotlaridagi ishtiroki. O‘zbekistonda “Ayollar maslahat kengashlari”, “Mahalla xotin-qizlar faollari”, “Ayollar klublari” kabi tuzilmalar orqali minglab ayollar ijtimoiy hayotga jalb qilinmoqda. Bu tashkilotlar orqali ayollar faqatgina yordam oluvchi emas, balki yordam beruvchi, targ‘ibotchi, jamoaviy yetakchi sifatida shakllanmoqda. bugungi kunda O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlarning sotsiologik monitoringi ko‘rsatmoqdaki, xotin- qizlar muammolari endi jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari e’tiborida. Ayollar zo‘ravonlikka qarshi kurash, gender adolat, iqtisodiy 6 Toshpo‘latova E. "O‘zbekiston gender siyosati: bugun va ertaga". – Toshkent: Sharq, 2017. 15mustaqillik kabi masalalarda o‘z pozitsiyasini bildirayotgani ham bu faollikning sotsiologik jihatdan ortib borayotganini anglatadi. O‘zbekistonda xotin-qizlarning jamiyatdagi roli sotsiologik tahlil nuqtayi nazaridan muhim o‘rinni egallaydi. Ularning hayotdagi faolligi, jamiyatga qo‘shayotgan hissasi, qaror qabul qilishdagi ishtiroki – bularning barchasi amaliy sotsiologiyaning o‘rganish obyekti bo‘lib, bu jarayonlar davomli tahlil etilishi zarur. Ayollar hayoti jamiyat barqarorligi va taraqqiyotini belgilovchi muhim omil sifatida baholanmoqda. Gender tenglik va ayollarni qo‘llab-quvvatlashdagi dolzarb muammolar Gender tenglik bugungi zamonaviy jamiyatlarda adolatli ijtimoiy tizim barpo etishning ajralmas mezonlaridan biri hisoblanadi. Gender tenglik deganda erkaklar va ayollarning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda teng huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi tushuniladi. Bu nafaqat huquqiy me’yor, balki hayotda amalda qo‘llanilishi zarur bo‘lgan ijtimoiy prinsipdir. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda bu borada ijobiy siljishlar bo‘layotgan bo‘lsa- da, hali ham yechimini kutayotgan muammolar mavjud. Gender tenglikni ta’minlashda eng avvalo ong va tafakkur darajasida o‘zgarishlar bo‘lishi kerak. Chunki ko‘plab jamiyatlarda, xususan, O‘zbekiston kabi an’anaviy mentalitet kuchli bo‘lgan davlatlarda ayollarga nisbatan stereotiplar hali ham mavjud. Masalan, “ayol uydan chiqmasligi kerak”, “ayol rahbar bo‘lolmaydi”, “ayol faqat tarbiya va pazandalik bilan shug‘ullanishi lozim” kabi qadimiy tushunchalar ko‘p hollarda gender tenglik tamoyillariga zid keladi. 7 Amaliy hayotda ham gender tenglik to‘liq ta’minlanmagan holatlar uchrab turadi. Ayollar hali ham siyosiy qarorlar qabul qilishda kam ishtirok etmoqda. Parlament, mahalliy kengashlar yoki rahbarlik lavozimlarida ayollar ulushi pastligicha qolmoqda. Bu holatga sotsiologik nuqtayi nazardan qaraganda, bu 7 Xudoyberganova M. "Ayollarning siyosiy faolligini shakllantirish mexanizmlari". – Toshkent: Adolat, 2019. 16ijtimoiy institutlarda gender inklyuziyaning sustligi va ayollarning siyosiy ixtiyoriga yetarlicha imkoniyat yaratilmaganligini bildiradi. Shuningdek, ishga joylashish va bandlik masalasida ham ayollar hali ham erkaklarga qaraganda teng imkoniyatlarga ega emaslar. Ish beruvchilar tomonidan ayollarga nisbatan kamsitish holatlari, tug‘ruq ta’tili yoki bola parvarishi sababli ish joyida ularning faoliyatiga to‘siqlar qo‘yilishi holatlari mavjud. Ba’zi sohalar “erkaklar sohasi” sifatida qaraladi va bu yo‘nalishlarda ayollarni qabul qilishga tayyorlik past. Ma’naviy jihatdan esa gender tenglikni ta’minlash uchun ta’lim tizimida gender madaniyatini shakllantirish zarur. Bu, ayniqsa, maktabgacha va maktab ta’limi tizimidan boshlab joriy etilishi kerak bo‘lgan pedagogik yondashuvdir. Agar o‘quvchilarga bolalikdan ayol va erkaklar tengligini, har bir insonning qadr-qimmati bir xil ekani haqida tushunchalar singdirilsa, kelajakda gender tenglik ijtimoiy muammo emas, balki tabiiy norma sifatida qabul qilinadi. Ayollarga qarshi zo‘ravonlik – gender tenglikni buzuvchi eng og‘ir muammolardan biridir. Sotsiologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda ham oilaviy zo‘ravonlik holatlari uchrab turadi. Bu holatlar nafaqat ayolning jismoniy, balki ruhiy va psixologik holatiga ham salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Bu muammoning oldini olish uchun huquqiy asoslar bilan birga, ijtimoiy yordam tarmoqlari – krizis markazlari, psixologik maslahatxona va jamoatchilik nazorati tizimi yo‘lga qo‘yilishi muhimdir. Axborot maydonida ham gender tenglik masalasi yetarlicha yoritilmaydi. Ko‘plab ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlarda ayol obrazining noto‘g‘ri talqini, uning faqat tashqi ko‘rinishiga urg‘u berilishi yoki stereotipik rolga “mahkum” qilinishi kuzatiladi. Bu esa jamiyatda ayol haqidagi tasavvurlarni bir yoqlama shakllanishiga olib keladi. Shu sababli gender masalalarini keng jamoatchilikka tushunarli, muvozanatli va xolis yoritish muhim hisoblanadi. 17Sotsiologik yondashuvda gender tenglikni ta’minlash uchun ayollar o‘z haq-huquqlarini bilishi, mustaqil fikrlashi, o‘z hayotiga oid muhim qarorlarni mustaqil qabul qila olishi kerak. Shuningdek, jamiyatda erkaklar tomonidan bu o‘zgarishlarni qo‘llab-quvvatlash, hamkorlik asosida harakat qilish madaniyati ham qaror topishi lozim. Gender tenglik nafaqat ayollar masalasi, balki butun jamiyatning umumiy muammosidir. Ayollarni qo‘llab-quvvatlashda moliyaviy mexanizmlar ham dolzarb ahamiyatga ega. Kichik biznes yuritish, kasbga o‘qitish, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, imtiyozli kreditlar berish orqali ayollarni iqtisodiy jihatdan mustaqillikka olib chiqish mumkin. Bu ularning ijtimoiy hayotga yanada faol kirib kelishini ta’minlaydi. gender tenglik – bu faqat huquqiy tenglik emas, balki iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va ma’naviy jihatdan to‘liq teng imkoniyatlarning kafolatlanishi demakdir. Ayollarni qo‘llab-quvvatlash, ularning huquqlarini amalda ta’minlash, stereotiplarni bartaraf etish, ijtimoiy institutlarda ularning faol ishtirokini kuchaytirish – zamonaviy jamiyat oldidagi eng muhim vazifalardandir. Bu yo‘lda sotsiologik tadqiqotlar asosida ilmiy tavsiyalar ishlab chiqish va amaliy chora-tadbirlar ko‘rish muhim ahamiyatga ega. 1.3. O zbekistonda gender tenglik va ayollar faolligini oshirishga doirʻ siyosiy-huquqiy asoslar Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy hayotni tubdan isloh qilish yo‘lida keng ko‘lamli siyosiy, ijtimoiy va huquqiy islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirib keldi. Ayniqsa, gender tenglikni ta’minlash va xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish masalasi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga aylandi. Chunki ijtimoiy adolatga asoslangan taraqqiyot faqat erkaklar emas, balki ayollarning ham teng va faol ishtirokini talab etadi. Gender tenglik deganda, erkaklar va ayollar jamiyat hayotining barcha sohalarida – siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy yo‘nalishlarda bir xil 18huquq va imkoniyatlarga ega bo‘lishi tushuniladi. Bu prinsipni hayotga tatbiq etishda huquqiy asoslarning mavjudligi hal qiluvchi omildir. O‘zbekistonda bu yo‘nalishda zarur qonunchilik hujjatlari, davlat dasturlari, farmon va qarorlar ishlab chiqilgan va amaliyotga tatbiq etilmoqda. Avvalo, mamlakat Konstitutsiyasining 46-moddasida ayollar va erkaklar teng huquqligi aniq belgilab qo‘yilgan. Bu konstitutsiyaviy norma gender tenglikning huquqiy poydevori bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek, fuqarolik, mehnat, nikoh va oilaviy munosabatlarga oid bir qator qonun hujjatlarida ham ayollarning huquqlari mustahkamlangan. Bu huquqiy normalar ayollarning mehnat bozorida, siyosiy faoliyatda, ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida teng imkoniyatlarga ega bo‘lishini kafolatlaydi. 8 2019-yilda qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasida gender tenglikni ta’minlash to‘g‘risida”gi Qonun gender masalalarini tartibga soluvchi ilk muhim hujjat bo‘ldi. Ushbu qonunda gender tenglik tushunchasi, uni ta’minlash mexanizmlari, davlat organlarining bu boradagi majburiyatlari aniq ko‘rsatib berilgan. Qonun shuningdek, gender tenglikning buzilishi holatlariga huquqiy javobgarlik belgilanishini ham ko‘zda tutadi. Gender tenglikni amalda ta’minlash uchun 2021-yilda “2022–2026 yillarga mo‘ljallangan 9 Gender tenglikni ta’minlash bo‘yicha milliy strategiya” qabul qilindi. Strategiyada ayollarni ta’lim, mehnat, sog‘liqni saqlash, siyosiy ishtirok va oilaviy munosabatlar sohalarida qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha aniq chora-tadbirlar belgilangan. Ushbu hujjat gender siyosatini kompleks va tizimli tarzda olib borishga xizmat qilmoqda. Shuningdek, davlat siyosatida ayollar faolligini oshirishga doir alohida dasturlar ham ishlab chiqilgan. Jumladan, “Ayollar daftari” tizimi orqali ijtimoiy yordamga muhtoj xotin- qizlar aniqlanib, ularning muammolarini hal qilishga yo‘naltirilgan amaliy 8 Solieva G. "Sotsiologiya asoslari: gender munosabatlari". – Termiz: Surxon nashriyoti, 2020. 9 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Qarori, PQ–4820-son "2022–2026 yillarda gender tenglikni ta’minlash bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy strategiyasini tasdiqlash haqida", 19chora-tadbirlar ko‘rilmoqda. Bu tashabbus ayollarni faqat himoya qilinadigan guruh sifatida emas, balki jamiyatning faol qatlamiga aylantirishga xizmat qilmoqda. Mahalliy darajada esa “Xotin-qizlar qo‘mitasi”, “Ayollar maslahat kengashlari”, “Ayollar tadbirkorligi markazlari” orqali ayollar hayotiga bevosita ta’sir qiluvchi siyosiy-ijtimoiy mexanizmlar yo‘lga qo‘yilgan. Ushbu tuzilmalar orqali ayollar ijtimoiy muammolarini hal etish, maslahat olish, kasbga o‘qish, moliyaviy yordam olish, tadbirkorlikni boshlash imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Mehnat sohasida esa xotin-qizlarga nisbatan har qanday kamsitishni oldini olishga qaratilgan huquqiy kafolatlar mavjud. Mehnat kodeksi, Oila kodeksi va boshqa normativ hujjatlar orqali ayollarga bola parvarishi, tug‘ruq ta’tili, mehnat sharoitlarining moslashuvchanligi kabi huquqlar berilgan. Bu esa ularning ish va oilaviy hayotni muvozanatli olib borishlariga imkon yaratadi. Siyosiy faollikni oshirish maqsadida saylov qonunchiligida ayollar uchun imkoniyatlarni kengaytirishga doir o‘zgartirishlar kiritilgan. Jumladan, siyosiy partiyalar nomzodlar ro‘yxatida ayollar ulushini oshirishga intilmoqda. Bu orqali ayollar qonun chiqaruvchi va boshqaruv organlarida ko‘proq ishtirok etish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. № Huquqiy-hujjat yoki tashabbus Mazmuni va ahamiyati 1 O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 46-modda Ayollar va erkaklarning teng huquqliligi konstitutsiyaviy asosda belgilangan. 2 “Gender tenglik to‘g‘risida”gi Qonun (2019-yil) Gender tenglikni ta’minlash mexanizmlarini belgilab bergan asosiy qonun. 3 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan Gender strategiyasi Ayollarni siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy sohalarda qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kompleks strategik hujjat. 4 “Ayollar daftari” Ijtimoiy himoyaga muhtoj xotin-qizlarni 20tashabbusi aniqlab, ularni qo‘llab-quvvatlash tizimi. 5 CEDAW – Ayollarga nisbatan kamsitishlarga barham berish konvensiyasi O‘zbekiston tomonidan imzolangan xalqaro hujjat bo‘lib, ayollar huquqlarini xalqaro darajada himoya qiladi. 6 Mehnat kodeksi va Oila kodeksi Ayollar uchun ish joyida imtiyozlar, ta’til va mehnat sharoitlarini belgilovchi asosiy huquqiy manbalar. 7 Saylov qonunchiligida kvotalar Siyosiy partiyalarda va parlamentda ayollar ulushini oshirish uchun belgilangan ulushlar. 8 Xotin-qizlar qo‘mitasi, maslahat kengashlari Mahalliy darajadagi ayollar bilan ishlovchi ijtimoiy institutlar. O‘zbekiston Respublikasida ayollar masalalariga oid xalqaro hujjatlar ham imzolangan va ratifikatsiya qilingan. Masalan, BMTning CEDAW konvensiyasi – “Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida”gi konvensiya asosida ayollar huquqlarining xalqaro standartlar asosida himoya qilinishi ta’minlanmoqda. Shuningdek, gender siyosatini ilmiy asoslash maqsadida ijtimoiy fanlar sohasida ayollar mavzusiga oid tadqiqotlar, sotsiologik so‘rovlar va statistik tahlillar olib borilmoqda. Bu esa siyosiy-huquqiy qarorlar qabul qilishda aniq, ilmiy asoslangan yondashuvga zamin yaratmoqda. O‘zbekistonda gender tenglik va ayollar faolligini oshirish borasida mustahkam siyosiy-huquqiy asoslar yaratilgan. Bu asoslar huquqiy kafolat, iqtisodiy qo‘llab-quvvatlash, siyosiy rag‘batlantirish va ijtimoiy himoya choralarini o‘z ichiga oladi. Eng muhimi, bu siyosat ayollarni kuchsiz emas, balki jamiyatning teng va faol subyekti sifatida shakllantirishga xizmat qilmoqda. 21II -BOB. O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tadqiqot asosida tahlil 2.1. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishga doir sotsiologik tadqiqot metodlari va texnikasi Zamonaviy sotsiologiyada xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni, faolligi va ularning ijtimoiy munosabatlarda tutgan o‘rni chuqur va tizimli tadqiq etilishi zarur bo‘lgan muhim yo‘nalishlardan biridir. Ayollar mavzusi nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliy jihatdan ham keng ko‘lamli ilmiy-tadqiqot ishlarini talab etadi. Bu borada sotsiologik tadqiqot metodlari va texnikalari katta ahamiyat kasb etadi. Aynan ushbu metodlar orqali xotin-qizlarning hayotiy tajribasi, jamiyatdagi roli, imkoniyatlari va muammolari haqidagi ma’lumotlar tizimlashtiriladi va ilmiy asosda tahlil qilinadi. Sotsiologik tadqiqot metodlari deganda, jamiyatdagi turli guruhlar, xususan, ayollar to‘g‘risidagi empirik ma’lumotlarni yig‘ish, tahlil qilish va umumlashtirishda qo‘llaniladigan ilmiy yondashuvlar tushuniladi. Xotin- qizlar faolligini o‘rganishda bu metodlar ularning siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy hayotdagi ishtirokini o‘lchash, tenglik darajasini aniqlash, qaror qabul qilishdagi pozitsiyasini tushunish imkonini beradi. Sotsiologik tadqiqotlar ikki asosiy yo‘nalishda olib boriladi: miqdoriy (kvantitativ) va sifat (kvalitativ) tadqiqotlar. Miqdoriy tadqiqotlar ko‘p sonli respondentlar o‘rtasida o‘tkazilib, umumlashtirilgan statistik ma’lumotlar beradi. Sifatli tadqiqotlar esa individual tajriba, tushunchalar, his-tuyg‘ular va ijtimoiy xatti-harakatlarning ichki mohiyatini tahlil qilishga yo‘naltirilgan. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishda so‘rovnoma (anketaviy so‘rov) eng ko‘p qo‘llaniladigan metod hisoblanadi. So‘rovnoma yordamida ayollarning jamiyatdagi ishtiroki, muammolari, ehtiyojlari va ularning davlat siyosati bo‘yicha fikrlari o‘rganiladi. Savollar yopiq (variantli) yoki ochiq (erkin fikr 22bildiruvchi) shaklda bo‘lishi mumkin. Bu metod nafaqat vaqt jihatidan samarali, balki katta hajmdagi respondentlar fikrini olish imkonini beradi. Keyingi muhim metod — intervyu (suhbat). Bu usulda sotsiologlar ayollar bilan bevosita muloqotga kirishib, chuqur suhbat orqali muammolarni aniqlaydi. Intervyular strukturaviy (oldindan belgilangan savollar asosida), yarim strukturaviy (yo‘nalgan suhbat), yoki erkin shaklda bo‘lishi mumkin. Intervyu orqali respondentning fikri, hissiyoti, shaxsiy tajribasi va o‘zini tutishidagi nozik jihatlar aniqlanadi. 10 Kuzatish usuli ham xotin-qizlar bilan ishlovchi sotsiologlar uchun muhim hisoblanadi. Bu usulda tadqiqotchi ayollarning real hayotdagi xatti- harakatlarini, ularning jamoat joylaridagi ishtirokini, oiladagi roli yoki ish joyidagi mavqeini bevosita kuzatib, ilmiy tahlil qiladi. Bu usul ayniqsa sifatli tadqiqotlarda foydali bo‘lib, aynan voqelikdagi tafovutlarni ko‘rsatishga yordam beradi. Eksperiment usuli ayollar psixologiyasi, jamoaviy qaror qabul qilishdagi roli, liderlik qobiliyatlarini aniqlashda qo‘llaniladi. Masalan, ijtimoiy loyihalarda ayollarning ishtiroki, ularning guruhlar ichida qanday faollik ko‘rsatayotgani tahlil qilinadi. Bu metod nazorat ostidagi sharoitda inson xulqini o‘rganishga xizmat qiladi. Kontent-tahlil esa ommaviy axborot vositalaridagi ayollar obrazini, gender stereotiplari, reklama va ijtimoiy tarmoqlardagi ayollarga oid tasvirlarni tahlil qilishda qo‘llaniladi. Bu usul ayollarning jamiyatdagi axborot makonida qanday talqin etilishini, ular haqidagi ijtimoiy qarashlarning shakllanish manbalarini ochib beradi. Bundan tashqari, fokus-guruh metodi ham dolzarb hisoblanadi. Unda kichik guruhlar shakllantirilib, muayyan mavzu doirasida ayollarning fikrlari o‘rganiladi. Bu usul muammolarning tub ildizlarini aniqlashda, turli qatlam vakillarining nuqtayi nazarlarini solishtirishda qo‘l keladi. Fokus-guruhlar ko‘pincha turli yoshdagi, ijtimoiy 10 Axmedova B. "Gender tenglikni shakllantirishda ta’limning roli". – Toshkent: O‘zbekiston, 2023. 23holatdagi ayollarni bir joyda jamlab, umumiy munozara asosida ma’lumot to‘plash imkonini beradi. O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligini o‘rganishda qo‘llaniladigan asosiy sotsiologik tadqiqot metodlarining taqsimotini foizlarda ifodalaydi. Diagrammadan ko‘rinib turibdiki So‘rovnoma (25%) – eng ko‘p qo‘llaniladigan usul bo‘lib, keng qamrovli respondentlar fikrini statistik jihatdan umumlashtirish imkonini beradi. Ayollar orasidagi ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy muammolarni aniqlashda keng foydalaniladi. Intervyu (15%) – ayollarning shaxsiy tajribalari, ijtimoiy holatga nisbatan qarashlari va his-tuyg‘ularini chuqur tahlil qilishda qo‘llaniladi. Statistik tahlil (15%) – olingan raqamli natijalarni tahlil qilish orqali ilmiy asoslangan xulosalar chiqarishga xizmat qiladi. Kontent-tahlil (12%) – ommaviy axborot vositalarida ayollar tasvirining qanday ifodalanayotganini aniqlashda foydalaniladi. 24Kuzatish (10%) – ayollarning real hayotdagi xatti-harakatlarini bevosita kuzatib, ijtimoiy rolini tushunishga yordam beradi. Fokus-guruh (10%) – turli yosh va qatlam vakillari bo‘lgan ayollar ishtirokida guruhli muhokama orqali muammolarni chuqur o‘rganish imkonini beradi. Eksperiment (8%) – nazorat ostida ayollar ishtirokidagi ijtimoiy muhitdagi xatti-harakatni o‘rganishda qo‘llaniladi. Sotsiometriya (5%) – ayollarning guruhlar ichidagi ijtimoiy o‘rnini aniqlash uchun ishlatiladi. 11 Bu taqsimot metodlarning amaliyotda qo‘llanish darajasiga qarab tuzilgan bo‘lib, har bir metod o‘zining afzalligi va tadqiqot maqsadiga muvofiqligiga qarab tanlanadi. Xotin-qizlar faolligini o‘rganishda sotsiometrik usullar ham qo‘llaniladi. Ayniqsa, jamoalarda ayollarning o‘zaro munosabatlari, liderlik pozitsiyasi, ijtimoiy maqomi va ijtimoiy tarmoqlardagi o‘rni sotsiometriya orqali aniqlanadi. Bu turdagi tahlillar xotin-qizlarning ijtimoiy guruhlardagi ta’sirchanlik darajasini aniqlashga imkon beradi. Tadqiqot natijalari asosida hosil bo‘lgan ma’lumotlar statistik metodlar orqali qayta ishlanadi: foizlik tahlillar, korrelyatsiya, regressiya va boshqalar yordamida ayollarning faolligi raqamli ifoda bilan namoyon qilinadi. Bu esa sotsiologik xulosalarni aniqroq va asosliroq chiqarishga xizmat qiladi. sotsiologik tadqiqot metodlari ayollar faolligini chuqur o‘rganish, ularning hayotdagi o‘rni, mavjud muammolari va istiqbolli rivojlanish yo‘nalishlarini aniqlash uchun eng ishonchli ilmiy vositalardandir. Har bir metod o‘zining afzalligi va maqsadga muvofiqligi bilan farqlanadi. Ularni kompleks tarzda qo‘llash orqali holatga aniq ilmiy baho berish mumkin. O‘zbekiston sharoitida xotin-qizlarning faolligi 11 Toshmatova T. T. "Sotsiologik tadqiqotlar metodologiyasi va texnikasi" (o‘quv qo‘llanma). – Toshkent: O‘zbekiston Milliy universiteti nashriyoti, 2022. 25masalasini yoritishda bu metodlar keng qo‘llanilmoqda va ularning samarasi amaliyotda ham sezilmoqda. 2.2. So‘rovnoma va suhbatlar natijalari asosida O‘zbekistonda ayollar faolligining holati Zamonaviy O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning o‘rni va faolligi tobora ortib borayotgani kuzatilmoqda. Biroq bu o‘zgarishlar, ularning chuqurligi va real hayotga ta’siri faqat qonunchilik yoki siyosiy bayonotlar orqali emas, balki empirik sotsiologik tadqiqotlar asosida baholanmog‘i lozim. Shu bois, so‘rovnomalar va suhbatlar – sotsiologik tahlilning muhim vositasi sifatida ayollar faolligini o‘rganishda asosiy manbalardan biri hisoblanadi. Ular orqali ayollarning ijtimoiy hayotdagi ishtiroki, qaror qabul qilishdagi roli, muammolari va ularga nisbatan mavjud ijtimoiy munosabatlar haqida to‘liq ma’lumot olish mumkin. O‘zbekistonning turli hududlarida olib borilgan so‘rovnoma natijalari shuni ko‘rsatadiki, ayollar orasida ijtimoiy faollikka bo‘lgan qiziqish kuchli, biroq ularning imkoniyatlaridan foydalanish darajasi har xil. So‘rovnomada ishtirok etgan ayollarning qariyb 60 foizi o‘zlarini jamiyatning muhim a’zosi deb hisoblagan bo‘lsa-da, 40 foizga yaqin ayollar jamiyatdagi o‘z faolligini past baholagan. Bu farq ayollar yashayotgan hudud, ularning ta’lim darajasi, oilaviy holati va iqtisodiy mustaqilligiga bog‘liq bo‘lib chiqmoqda. Suhbatlar asosida aniqlanishicha, ko‘plab ayollar o‘z fikrlarini ochiq bildirishdan cho‘chiydi yoki noto‘g‘ri talqin qilinishidan xavotir oladi. Bu holat ularning jamiyatdagi faolligini ichki psixologik to‘siqlar orqali cheklayotganini ko‘rsatadi. Aksariyat ayollar oilaviy vazifalarni asosiy majburiyat deb biladi, jamiyatdagi faol ishtirok esa ikkilamchi darajada qolmoqda. Shu sababli, gender tenglik nafaqat huquqiy muammo, balki madaniy va psixologik tusga ega ijtimoiy hodisa sifatida qaralmoqda. So‘rovnomalar ayollar faolligining eng yuqori darajasi ta’lim va sog‘liqni saqlash sohalarida ekanligini ko‘rsatadi. Maktablar, kasb-hunar kollejlari va 26tibbiyot muassasalarida ayollarning soni erkaklarnikidan ancha yuqori. Bu esa ayollarning insonparvar sohalarda o‘z salohiyatini to‘laqonli namoyon etayotganini bildiradi. Biroq, texnik, iqtisodiy, axborot texnologiyalari, siyosat va boshqaruv sohalarida bu nisbat teskari. Ayollar hali ham yuqori lavozimlarga erishishda sezilarli darajada orqada qolmoqda. Suhbatlardan ma’lum bo‘lishicha, ayollarning rahbarlikka intilmasliklari sabablari orasida ishonchsizlik, stereotiplar, oilaviy yuklamalar, jamoatchilik bosimi va tajribaning yetishmasligi kabi omillar bor. Ko‘pgina hollarda, ayollar "rahbarlik erkaklar uchun", degan qadimgi qarashlarga binoan o‘z imkoniyatlarini cheklashga majbur bo‘lishmoqda. Bu esa ayollar faolligini subyektiv to‘siqlar tufayli cheklab qo‘yadi. Shuningdek, so‘rovnomalarda ishtirok etgan ayollar iqtisodiy mustaqillikni o‘z faolligi uchun eng muhim omil deb hisoblagan. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, o‘zining mustaqil daromadiga ega ayollar jamiyatda faollik ko‘rsatish, o‘z fikrini erkin bildirish, jamiyat ishlarida qatnashish, o‘z hayotiga oid muhim qarorlarni mustaqil qabul qilish borasida ancha faol bo‘lib chiqmoqda. Bu esa iqtisodiy asosli mustaqillik – ijtimoiy faollikning kuchli drayveri ekanini tasdiqlaydi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, turli yoshdagi ayollar faolligining sabablari ham farqlidir. Yosh ayollar zamonaviy texnologiyalarni yaxshi egallagani uchun ijtimoiy tarmoqlarda, blog yuritishda, onlayn ish faoliyatida faolroq. O‘rta yoshdagi ayollar ko‘proq oilaviy barqarorlik va bolalar tarbiyasiga e’tibor qaratgan bo‘lsa, keksaroq ayollar jamiyatga ko‘proq maslahatgo‘y, tajribali yo‘l ko‘rsatuvchi sifatida hissa qo‘shmoqda. Bu esa ayollar faolligini yoshi va ijtimoiy tajribasiga qarab tahlil qilish zarurligini ko‘rsatadi. So‘rovnomalar orqali aniqlangan muhim jihatlardan biri – ayollar jamiyatdagi o‘z rolini kuchaytirish uchun aynan ta’lim, tadbirkorlik va o‘z- o‘zini rivojlantirishga katta urg‘u bermoqda. Ularning so‘zlariga ko‘ra, mustahkam bilim, kasb-hunar va psixologik barqarorlik ayollarga jamiyatda o‘z o‘rnini topishda yordam beradi. Shu sababli, ayollarni faollashtirishda 27o‘quv kurslari, kasbiy tayyorgarlik, maslahat markazlari va ijtimoiy loyiha platformalari katta rol o‘ynaydi. Suhbatlarda qatnashgan ayollar zo‘ravonlik, kamsitish, ayollarga nisbatan stereotipik munosabatlar, va ishda ko‘tarilishdagi nohaqliklarni eng katta muammolar sifatida tilga olishgan. Bu muammolar ayollarni jamiyatda o‘z salohiyatini to‘liq ro‘yobga chiqarishdan to‘sib kelmoqda. Bu muammolarning mavjudligi sotsiologik yondashuv orqali aniq va ishonchli ma’lumotlar asosida tasdiqlanmoqda. So‘rovnomalar va suhbatlar natijalari asosida O‘zbekistonda xotin-qizlar faolligi ortib borayotganini ko‘rish mumkin, biroq bu jarayon barqaror emas, balki qator ichki va tashqi omillar ta’sirida shakllanmoqda. Ayollarni qo‘llab-quvvatlash, stereotiplarni yo‘q qilish, iqtisodiy va ta’limiy imkoniyatlarni kengaytirish orqali ularning ijtimoiy faolligini yanada kuchaytirish mumkin. Sotsiologik tadqiqotlar bu jarayonda ilmiy asos, real holatni aniqlovchi vosita va takliflar manbai sifatida alohida ahamiyatga ega. 2.3. Ayollar faolligini oshirish yo‘nalishlari: sotsiologik tavsiyalar va amaliy takliflar Zamonaviy O‘zbekiston jamiyatida xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini oshirish masalasi milliy taraqqiyotning muhim ustuniga aylanmoqda. Ayollarning faolligi – bu jamiyatning sog‘lomligi, barqarorligi va demokratik tamoyillarga sodiqligining ko‘rsatkichidir. Biroq so‘rovnoma va suhbatlar asosida aniqlanganidek, ayollarning faol ishtirokiga to‘sqinlik qiluvchi bir qator omillar hali ham saqlanib qolmoqda. Shu bois, mavjud muammolarni hal etish va ayollar ishtirokini kuchaytirish borasida sotsiologik asoslangan tavsiyalar va amaliy takliflar ishlab chiqilishi dolzarb hisoblanadi. Sotsiologik tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, ayollarning faolligini oshirish uchun eng avvalo ta’lim sohasida tenglikni mustahkamlash zarur. Ayollar uchun oliy ta’limga kirish imkoniyatlarini kengaytirish, masofaviy ta’lim, kasb-hunarga o‘qitish markazlarini ko‘paytirish orqali ularning bilim darajasi 28oshiriladi. Bilimli ayol – bu faol, ongli, ijtimoiy jarayonlarda o‘z so‘zini ayta oladigan ayoldir. Ikkinchidan, iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish ayollar faolligining muhim drayveridir. Ayollarni tadbirkorlikka jalb qilish, ularga imtiyozli kreditlar, subsidiyalar, soliq yengilliklari berish, "startap" loyihalarini qo‘llab- quvvatlash orqali ularning moliyaviy mustaqilligi ta’minlanadi. Mustaqil daromadga ega bo‘lgan ayollar ijtimoiy faollikda ham ko‘proq qatnashadi. Uchinchidan, siyosiy ishtirokni rag‘batlantirish zarur. Ayollarni siyosiy partiyalar, jamoatchilik kengashlari, mahalliy kengashlar faoliyatiga jalb qilish, ularni rahbarlik lavozimlariga tayyorlash, liderlik ko‘nikmalarini shakllantirish bo‘yicha treninglar o‘tkazish zarur. Bunda ijtimoiy institutlar – ta’lim muassasalari, NNTlar, mahalliy hokimiyat organlari hamkorlikda ishlashi lozim. To‘rtinchidan, ayollarni ruhiy-psixologik jihatdan qo‘llab-quvvatlash mexanizmlarini kuchaytirish kerak. Psixologik markazlar, maslahatxona va “krizis” markazlar faoliyati orqali ayollarning o‘ziga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash, ularni ijtimoiy faol hayotga qayta integratsiyalash muhim. O‘ziga ishonchi past bo‘lgan ayol jamiyatda o‘z o‘rnini topa olmaydi. Beshinchidan, gender stereotiplarni bartaraf etish bo‘yicha targ‘ibot- tashviqot ishlarini kuchaytirish tavsiya etiladi. Televizion ko‘rsatuvlar, bloglar, ijtimoiy tarmoqlar, maktab darsliklari orqali ayol shaxsining zamonaviy, erkin, bilimli va faol timsolini shakllantirish kerak. “Ayol faqat uy uchun” degan stereotiplarning jamiyat ongidan o‘chirilishi juda muhim ijtimoiy-ma’naviy vazifadir. Oltinchidan, ayollar uchun imkoniyatlar tengligini ta’minlovchi qonunlarning ijrosini ta’minlash zarur. Gender tenglik, mehnat kodeksi, saylov kodeksida ayollarga berilgan huquqiy kafolatlar amalda ishlashi uchun ularning ijrosini nazorat qiluvchi mexanizmlar joriy etilishi lozim. 29Yettinchidan, ayollarning jamoatchilik faolligini oshirish uchun ularni mahalliy darajadagi ijtimoiy loyihalarga jalb qilish lozim. Mahallalarda “Ayollar klublari”, “Yetakchi ayollar markazi”, “Oilaviy maslahat kengashlari” kabi tashabbuslar orqali ayollar o‘z fikrini bildiradigan, tashabbus ko‘rsatadigan ijtimoiy platformalarga ega bo‘lishi kerak. Sakkizinchidan, axborot texnologiyalaridan foydalanish salohiyatini rivojlantirish kerak. Ayollar uchun raqamli savodxonlik, onlayn platformalarda ishlash, elektron savdo, masofaviy ish usullarini o‘rganish imkoniyatlarini yaratish orqali ularning zamonaviy jamiyatga integratsiyasini kuchaytirish mumkin. To‘qqizinchidan, ayollar o‘rtasida ijtimoiy hamkorlik va tajriba almashish tarmoqlarini rivojlantirish lozim. Yetakchi, faol, muvaffaqiyatli ayollar boshqa ayollar uchun namuna va motivatsiya bo‘lishi mumkin. Bu maqsadda seminarlar, forumlar, ayollar uchun maxsus mukofotlar joriy qilish foydalidir. O‘ninchidan, ayollar haqida statistik ma’lumotlarni tizimli yig‘ish va tahlil qilish orqali siyosiy qarorlar qabul qilish samaradorligi oshadi. Demografik, iqtisodiy, ta’limiy va bandlikka oid gender statistikasi asosida har bir hudud uchun mos dasturlar ishlab chiqish mumkin. Sotsiologik jihatdan olganda, yuqoridagi barcha yo‘nalishlar kompleks yondashuvni talab qiladi. Bu faqat ayollarni qo‘llab-quvvatlash bilan cheklanmasligi kerak – balki jamiyatning barcha a’zolarini, jumladan erkaklarni ham gender masalalariga jalb etish lozim. Gender adolat faqat ayollar masalasi emas – bu butun jamiyat madaniyatining ifodasidir. Ayollar faolligini oshirishga doir sotsiologik tavsiyalar ilmiy asoslangan, amaliyotga tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan takliflar majmuasini tashkil etadi. Bu takliflar asosida mamlakatimizda ayollar uchun teng, adolatli va erkin sharoitlar yaratilsa, jamiyatda barqarorlik, taraqqiyot va ijtimoiy uyg‘unlikka erishiladi. 30 Xulosa Har qanday jamiyat taraqqiyotida inson omili, ayniqsa, xotin-qizlarning o‘rni beqiyosdir. O‘zbekiston ijtimoiy davlat barpo etish yo‘lida dadil odimlayotgan bir davrda, ayollarning faolligini oshirish masalasi nafaqat dolzarb, balki zaruriyatga aylangan. Zero, ayol faolligi – bu jamiyatning uyg‘onishi, madaniy yuksalishi, adolatli taraqqiyotning asosi demakdir. Kurs ishini yozish davomida anglab yetdimki O‘zbekistonda xotin-qizlarning ijtimoiy faolligini ta’minlash borasida katta islohotlar amalga oshirilmoqda. Qonuniy asoslar mustahkam, davlat siyosati bu yo‘nalishda aniq maqsadlar bilan olib borilmoqda. Biroq empirik tadqiqotlar, so‘rovnoma va suhbatlar shuni ko‘rsatadiki, real hayotda ayrim to‘siqlar, stereotiplar, ma’naviy va iqtisodiy cheklovlar haligacha mavjud. Shu bois, ayollar faolligini oshirish nafaqat hukumat siyosati, balki jamiyatdagi har bir aql-idrokli, vijdonli insonning ishi bo‘lishi kerak. Har bir oila, har bir mahalla, har bir ish joyida ayollarga ishonch bildirilsa, ularning qobiliyati e’tirof etilsa, ular erkin, teng va faol bo‘lishi uchun imkon yaratilsa, albatta, bu jamiyat barqarorlik sari dadil yo‘l oladi. Xulosa qilib aytganda, ijtimoiy davlat faqat qonunlar va strukturalar majmui emas. U – insonparvarlik, tenglik, adolat va imkoniyat tamoyillariga asoslangan jamiyatdir. Ayollarning faolligi esa bu tamoyillarning yorqin aksidir. O‘zbekistonning ijtimoiy davlat sifatidagi poydevori aynan mana shunday faol, bilimli, dadil va o‘z o‘rnini anglagan ayollar orqali mustahkamlanadi. Bu esa, shubhasiz, kelajagi porloq va adolatli jamiyat sari yana bir dadil qadamdir. 31 Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 7-martdagi PF–5653- sonli Farmoni – "O‘zbekiston Respublikasida xotin-qizlarning jamiyatdagi o‘rni va nufuzini oshirish, ularning huquq va manfaatlarini himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish to‘g‘risida". Manba: Lex.uz huquqiy portali, 2019-yil. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF–87-sonli Farmoni – "Xotin-qizlar bandligini ta’minlash va ularni ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida" Manba: Prezident.uz rasmiy veb-sayti. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 25-iyundagi PQ–5156- sonli Qarori – "O‘zbekiston Respublikasida gender tenglikni ta’minlash bo‘yicha 2022–2026-yillarga mo‘ljallangan strategiyani tasdiqlash to‘g‘risida". Manba: lex.uz, 2021. 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 2-fevraldagi PF–5325- son Farmoni – "Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash orqali xotin-qizlarning bandligini ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar to‘g‘risida". Manba: lex.uz. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-martdagi PQ–4629- sonli Qarori – "Oila va xotin-qizlar qo‘mitalari faoliyatini tashkil etish va ular zimmasiga yuklatilgan vazifalarni samarali amalga oshirish chora- tadbirlari to‘g‘risida". Manba: Huquqiy axborot portali, 2020. 6) Jo‘raqulova S.A. "Gender tenglik: nazariy asoslari va amaliy yo‘nalishlari". – Toshkent: Fan va texnologiya, 2020. 7) Qodirova G‘. "Ayollarning jamiyatdagi o‘rni: sotsiologik tahlil". – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2018. 8) Murodova M. "O‘zbekistonda xotin-qizlar siyosati va huquqiy islohotlar". – Samarqand: Ma’naviyat, 2021. 329) Raxmatullaeva S. "Ijtimoiy davlat va gender masalalari". – Toshkent: IQTISOD-MOLIYA, 2019. 10) Karimova D. "Ayollar faolligi va oilaviy barqarorlik". – Buxoro: Buxoro universiteti nashriyoti, 2022. 11) Sirojiddinova Sh. "Oila va jamiyatda ayolning o‘rni". – Andijon: Ilm ziyo, 2020. 12) Toshpo‘latova E. "O‘zbekiston gender siyosati: bugun va ertaga". – Toshkent: Sharq, 2017. 13) Rasulova N. "Xotin-qizlar huquqlarining himoyasi: nazariya va amaliyot". – Qarshi: Nasaf, 2022. 14) Xudoyberganova M. "Ayollarning siyosiy faolligini shakllantirish mexanizmlari". – Toshkent: Adolat, 2019. 15) Solieva G. "Sotsiologiya asoslari: gender munosabatlari". – Termiz: Surxon nashriyoti, 2020. 16) Matkarimova L. "Ayollar va ijtimoiy inklyuziya". – Toshkent: Ma’naviyat, 2023 17) Nurmuxamedova R. "Siyosat, jamiyat va gender tenglik". – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. 18) Egamberdieva D. "Mahalla institutida ayollarning roli". – Farg‘ona: Ziyo nuri, 2022. 19) Otaxonova Z. "Xotin-qizlarni ijtimoiy himoya qilish mexanizmlari". – Nukus: Bilim, 2018. 20) Mamatqulova R. "Ayollar harakati va ijtimoiy o‘zgarishlar". – Andijon: Ilm va taraqqiyot, 2019. 21) Tursunova M. "Jamiyatda ayollar faolligi: sotsiologik yondashuvlar". – Toshkent: Innovatsiya, 2022. 22) Ortiqova H. "Xotin-qizlar siyosatida mahalliy va global tendensiyalar". – Toshkent: Ziyo, 2021.

O'zbekistonda ijtimoiy davlat barpo etishda xotin-qizlarning faolligini oshirish yo'nalishlari

Купить