O'zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta'limning vujudga kelishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	59.6KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	05 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Shavkat

Ro'yxatga olish sanasi 04 Aprel 2024

69 Sotish

O'zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta'limning vujudga kelishi

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………….…………3
I-BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TASHKILOTI NING VUJUDGA
KELISHI VA TARAQQIYOT BOSQICHLARI
1.1. O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tashkilotining paydo bo‘lishi……….
……..6
1.2. O‘zbekistonda maktabgacha ta’lim tashkilotini vujudga kelishi va taraqqiyot
bosqichlari………………………………………………………………………….9
II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI TIZIMIGA
YANGICHA YONDASHUV ASOSLARI
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkiloti tizi miga zamonaviy yondashuv………...
…….17
2.2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining muqobil shakllari: maktabgacha ta’lim
tashkilotida kecha, bugun, va ertaga………………………………………….……
26
XULOSA …………………………………………………………………………34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………….…...…..35
2

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Ta’limda islohotlar ro‘y berayotgani xususida
gap ketganda, bolaligimiz yodimizga tushadi. Eng yaxshi fanlarimiz mavzusini
endi doskaga yozib ulgurmay metallom yig‘ishga chiqarib yuborishar, sentyabr
oyini yangi o‘quv yilining boshlanishi deb xursand bo‘lib emas, yana o‘sha paxta
“kalonnalari” kelishidan xadiksirar, yangi olgan formalarimiz uyda qolib, etak,
kovush ko‘targancha paxtazorga ergashar edik. Qish yaqinlashishiga qaramay
oxirgi ko‘sak qolguncha yerga egilar, uydan yiroqda begona qishloqlarda sovuqdan
kusaklardan gulxan qilib isinar edik. Eng yomoni paxtadan yo “o‘ta og‘ir bemor
bo‘lish” yoki “mullajiring”ni berish bilan qutilish lozim edi. O‘qituvchi paxtaga
bormasayam pulini berishi kerak edi. Hattoki, ming kilovattlab gazga yoki elektr
enirgiya shaharsozlik uchun yig‘im, yetmaganday metallomga ham o‘qituvchidan
undirilardi. Metallom to‘plash majmuriyati o‘qituvchi qatori o‘quvchiga ham
yuklatilar edi. Ko‘cha supurishga jalb qilingan o‘qituvchining obro‘-e’tibori
tushgani ham bor gap. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
raisligida 23-avgust kuni xalq ta’limi tizimini rivojlantirish, pedagoglarning
malakasi va jamiyatdagi nufuzini oshirish, yosh avlod ma’naviyatini yuksaltirish
masalalariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida ham yuqoridagi holatlar
muhokama qilingani esa ta’lim tizimida katta burilish yasadi. O‘ylab qaralsa,
prezidentimiz Sh.Mirziyoyevning ilk bor bu tashabbusni o‘rtaga tashlagani, Adliya
hamda Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi tomonidan “Pedagog xodimning
maqomi to‘g‘risida”gi qonun loyihasi mamlakatimizda katta burilish yasadi. Biror
kishi yurak yutib takliflar berish u yoqda tursin bu haqda gapira olmagan,
tariximizda rahbarlar hech qachon bunday yig‘ilish o‘tkazilmagan.
Darhaqiqat, maktab masalasi - bu kelajak masalasi, hayot-mamot masalasi
ekan, “Pedagog xodimning maqomi to‘g‘risida”gi qonun loyihasi muhokamaga
qo‘yilgani undagi pedagog xodimlar besh yil oldin imtiyozli pensiyaga chiqishi
3

mumkin etib belgilanishi, quvonarlisi ularga 15 foizdan 40 foizgacha ko‘p yillik
xizmatlari uchun ustamalar to‘lash, qolaversa, o‘qituvchilarni yuqumli
kasalliklarga qarshi bepul emlash belgilanishi mumkinligi pedagoglarga katta
qanot bo‘ldi. Bugungi islohotlarning bosh maqsadi esa yangi davr o‘qituvchilarini
tarbiyalash, pedagogika fanini rivojlantirish, innovasion ta’lim texnologiyalari,
kreativ yondashuvdir.
O‘ylab qaralsa, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi “Ta’lim to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni bilan “Milliy o‘quv dasturi” majoziy ma’noda
egizak tushincha, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi “Ta’lim to‘g‘risida”gi
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni o‘tgan asr ta’lim tizimining poydevori bo‘lsa
“Milliy o‘quv dasturi” uning kelajagidir. So‘zimiz avvalida, “Pedagog xodimning
maqomi to‘g‘risida”gi qonun loyihasining yana bir qiziq tomoniga to‘xtalsak,
loyihaga muvofiq, pedagog xodimni lavozim majburiyati va kasbiy faoliyati bilan
bog‘liq bo‘lmagan ishlarga, yig‘ilishlar va boshqa tadbirlarga jalb qilish
taqiqlanadi hamda uni majburiy mehnatga jalb qilgan shaxslar javobgarlikka
tortiladi. Pedagoglarning sha’ni, qadr-qimmatini himoya qilish masalasida hamda
mansabdor shaxslarning xatti-harakatlari ustidan sudga murojaat qilganida davlat
bojini to‘lashdan ozod etilishi, hamma kutgan loyiha bo‘lishi aniq. Shuningdek,
qonun loyihasi qabul qilinsa, davlat ta’lim tashkiloti pedagog xodimining bazaviy
lavozim maoshi bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravaridan [2 230 000 so‘m –
tahr.] kam bo‘lishi mumkin emasligi belgilanishi, Malaka toifasiga ega pedagog
xodimlarga quyidagicha bazaviy lavozim maoshi miqdorlarida har oylik ustama
to‘lanadi: ikkinchi malaka toifasi (katta o‘qituvchi lavozimi) uchun – kamida 20
foizi; birinchi malaka toifasi (yetakchi o‘qituvchi lavozimi) uchun – kamida 30
foizi; oliy malaka toifasi (bosh o‘qituvchi lavozimi) uchun – kamida 50 foizi.
Xodimga 56 ish kunidan iborat yillik haq to‘lanadigan uzaytirilgan ta’til,
shuningdek, ta’til berilganida, kalendar yilida bir marta bazaviy lavozim maoshi
miqdorida sog‘lig‘ini tiklash uchun moddiy yordam berilishi mumkin. Bundan
tashqari, pedagoglarning pensiya yoshi besh yilga qisqartirilgan holda imtiyozli
pensiya olishi belgilanishi mumkinligi quvonarlib albatta. Loyihada shuningdek,
4

yel tili va fanlarni bilish bo‘yicha milliy yoki xalqaro sertifikatga ega shu bo‘yicha
ta’lim beruvchi pedagoglarga, bazaviy lavozim maoshining [BLM] 50 foizi
miqdorida har oylik ustamalar to‘lanishi esa uning intelektual bilim boyligi
oshishiga turtki bo‘ladi.
Kurs is h ining m aqsadi . O'zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta'lim
tizimining vujudga kelishi va uning taraqqiyot bosqichlarini tahlil qilish,
o'zgarishlarning hozirgi va kelajakdagi ta'lim tizimidagi o'rnini aniqlashdan
iboratdir. Shuningdek, maktabgacha ta'lim tizimining zamonaviy rivojlanish
yo'nalishlarini belgilash hamda ijtimoiy maktabgacha ta'limning jamiyatdagi
ahamiyatini ko'rsatishdir.
Kurs ishining v azifalari :
1. O'zbekistonda maktabgacha ta'lim tizimining tarixiy rivojlanishini tahlil
qilish.
2. Maktabgacha ta'limning shakllanishi va uning bosqichlari haqida batafsil
ma'lumot berish.
3. O'zbekiston maktabgacha ta'lim tizimidagi islohotlarning ahamiyatini
ko'rsatish.
4. Maktabgacha ta'lim tizimining jamiyatdagi o'rni va roli haqida ilmiy
xulosalar chiqarish.
5. Maktabgacha ta'lim tizimining rivojlanishida davlatning qo'llab-
quvvatlashini tahlil qilish.
Kurs is h ining o byekti. O'zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta'lim
tizimining rivojlanishi va u bilan bog'liq ijtimoiy jarayonlardir.
Kurs is hi ning p redmeti. O'zbekistonda ijtimoiy maktabgacha ta'lim
tizimining tashkil etilishi, taraqqiyot bosqichlari, mavjud muammolar va ularni hal
etish yo'llaridan iboratdir.
Kurs ishining t uzilmasi : Kirish, 2 bob 4 ta bo’lim, xulosa va foudalanilgan
adabiyotlardan iborat.
5

I-BOB. O‘ZBEKISTONDA TA’LIM TASHKILOTINING VUJUDGA
KELISHI VA TARAQQIYOT BOSQICHLARI
1.1. O‘zbekistonda maktabgacha ta’limning paydo bo‘lishi.
O‘zbekistonda maktabgacha tarbiyaning yuzaga kelishi o‘tgan asrning 10-20
yillariga to‘g‘ri keladi. Bu davrda Turkistonda bolalarni gimnaziyaga kirishga
tayyorlovchi xususiy bolalar bog‘chalaridan tashqari boshqa maktabgacha tarbiya
tashkilotlari bo‘lmagan. Biroq 1919-yilda davlatdagi siyosiy va iqtisodiy holat
munosabati bilan o‘sib kelayotgan avlodning sog‘ligini saqlash, oziq-ovqat bilan
ta’minlash masalalari bilan shug‘ullanuvchi “Bog‘chalarni himoyalash Kengashi”
tuzildi. Bu davrda bollarni davlatning yanada sermahsul mintaqalariga
ko‘chirib keltirish , shuningdek, ularni ovqat, kiyim-kechak, uy, yoqilg‘i, tibbiy
yordam bilan ta’minlash masalalari yechilgan. Bu masalalarni yechishning asosiy
vositasi ommaviy oshxonalar, yasli va bog‘chalar, boshqa tomondan esa ayollarni
respublikaning jamoat va siyosiy hayotida faol ishtirok etishga yordam bo‘lgan.
Maktabgacha tarbiya ishini aniq tashkil qilish uchun 1918-yilda
respublikada Toshkentning eski shahri o‘zbek bolalari uchun 4-bolalar bog‘chasi
tashkil qilindi. 1919 yilda esa Samarqandda 2-bolalar bog‘chasi va 3-bolalar uyida
maktabgacha guruhlar ochildi. 1926-yilga kelib maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
(jami 40 ta) 2000ga yaqin bolalar bo‘lgan.
Maktabgacha tarbiya birlashmalarining metodik faoliyati yagona markaz
tomonidan rahbarlikni amalga oshirishga ehtiyoj sezgan. 1934-yil Toshkentda
tuzilgan Respublika maktabgacha tarbiya metodik xonasishunaqa markaz
vazifasini bajardi.
Shu va keyingi yillarda maktabgacha tarbiyani yaxshilash maqsadida
quyidagi choralar ko‘rilgan:
-joylarda metodik ishlarni tashkil qilish;
6

-mebel, o‘quv qo‘llanmalari, o‘yingohlarning standartlarini ishlab chiqish;
-maktabgacha tarbiya masalalariga jamoatchilik va aholining e’tiborini
qaratish (matbuotda nashr qilish, hujjatlarni tuzish) va sh.k.
O‘zbekistonning mustaqil davlat maqomini qo‘lga kiritishi bilan jamiyatning
ijtimoiy muammolari yanada ko‘paydi va keskinlashdi. Birinchidan, siyosiy,
ma’naviy, iqtisodiy ustuvor yo‘nalishlarning almashishi, ikkinchidan, bu davrda
ijtimoiy muammolarni yaxshi tushunmaslik oqibatida ro‘y berdi. Biroq,
demokratiya va oshkoralik tamoyillari, xorij davlatlari tajribasi yordamida davlat
muhtojlarga real ijtimoiy pedagogik yordam bermoqda, ijtimoiy pedagogik fanini
rivojlantirish uchun chora-tadbirlar ko‘rmoqda.
Mustaqillik yillarida respublikada milliy ta’lim va tarbiya tizimi davlat
siyosatining asosiy ustuvor yo‘nalishi darajasiga ko‘tarildi. O‘zbekiston
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning bevosita rahbarligida
ishlab chiqilgan va jahon hamjamiyati tomonidan keng e(tirof etilgan Kadrlar
tayyorlash milliy dasturining muvaffaqiyatli joriy etilishi natijasida mamlakatda
noyob uzluksiz ta’lim tizimi barpo etildi.
O‘zbekistonda amaliyotga tatbiq etilgan uzluksiz ta’lim tizimida
maktabgacha ta’lim bolaning sog‘lom, har tomonlama kamol topib shakllanadigan,
uning o‘qishga intilishini va bilim olishga bo‘lgan dastlabki qiziqishini
uyg‘otadigan muhim bosqichga aylantirildi. Bugun esa maktabgacha ta’lim bolani
intellektual, jismoniy va ma(naviy rivojlantirishga, uni shaxs sifatida
tarbiyalashning dastlabki va muhim bo‘g‘iniga aylandi. Yurtimizda maktabgacha
ta’lim bola olti-yetti yoshga yetgunicha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya
tashkilotlarida amalga oshiriladi.
Bugungi kunda respublika bo‘yicha jami 4916 ta maktabgacha ta’lim
tashkilotlarida 668 497 nafar bolalar tarbiyalanmoqda. Shuningdek, yurtimizda 194
ta nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyat ko‘rsatib, ularga 11 746 nafar
tarbiyalanuvchilar qamrab olingan.
Mutaxassislar inson o‘z umri davomida oladigan barcha bilimlarning 70
7

foizini 5 yoshgacha bo‘lgan davrda olishini ta’kidlashadi. Endi shu o‘rinda kelajak
avlodga ta’lim-tarbiya berishda maktabgacha ta’lim tashkilotlarining o‘rni va
ahamiyatini tasavvur qiling. Keyingi yillarda maktabgacha ta’lim tashkilotlarining
faoliyat samaradorligini oshirish va moddiy-texnika bazasini mustahkamlashga
yo‘naltirilgan qator tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Birgina 2015-2016 yillar
davomida 459 ta maktabgacha ta’lim tashkiloti mukammal ta(mirlandi va
zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi.
Shu bilan birga, bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarining ta’lim
dasturlari va o‘quv-tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat talablarini
takomillashtirish dolzarb masalaligicha qolmoqda. Aksariyat maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining moddiy-texnika bazasi zamon talablariga javob bermaydi.
Bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish ko‘rsatkichi hamon pastligicha
qolmoqda. Shu munosabat bilan muhtaram Prezidentimizning 2016-yil
29-dekabrdagi (2017-2021- yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida) gi qarori maktabgacha ta’lim tizimini
tubdan isloh qilish, uni zamon talablari darajasida qayta tashkil etish hamda
bolalarning har tomonlama rivojlanishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish
imkonini beradi. Avval ta’kidlaganimizdek, ta’lim sohasi uchun prezidentimiz
boshchiligida o‘tkazilgan videoselektrda davlatimiz rahbari avvalo maktablarda
o‘quv yuklamasi va darslar sonini qayta ko‘rib chiqish, o‘quvchilarni faqat
yodlashga emas, balki fikrlashga chorlaydigan metodika yaratish zarurligini
ta’kidlagandi. Darhaqiqat, so‘z isboti bilan bu borada ta’lim vazirligi tizimida
namunali islohotlar bosqichmabosqich amalga oshirilib kelinmoqda. Xususan,
O‘qituvchilar toifasini belgilash tartibini ham tubdan qayta ko‘rib chiqilmoqda,
bundan tashqari, endi maktab direktorlarini lavozimga tayinlash bevosita mahalliy
kengashlar bilan kelishilgan holda, tanlov asosida amalga oshiriladi. Har bir
nomzod maktabning ko‘rsatkichlarini kelgusi 3 yilda yuqori darajaga olib chiqish
bo‘yicha o‘z dasturi bilan tanlovda ishtirok etishi ta’minlanmoqda. Bunday say’-
harakatlar o‘z natijasini bermoqda. Xususan, birgina yaqin ikki yil ichida 10 ta
prezident maktabi, kimyo-biologiya, matematika va ATga ixtisoslashgan maktab
8

ochildi. Endigi navbat esa bolaning tahliliy va kreativ fikrlash qobiliyatini
o‘stirishga mo‘ljallangan yangi darsliklar tayyorlash boshlandi. Boshlang‘ich
sinflarda DTS o‘rniga bolaga ortiqcha yuklama bermaydigan “Milliy o‘quv
dasturi” joriy etilishi yanada yangi islohotlarnig yangicha debochasidir.
1.2. O‘zbekistonda maktabgacha ta’limni vujudga kelishi va taraqqiyot
bosqichlari
Mustaqllik yillarida mamlakatimizda O‘zbekistonning birinchi Prezidenti
Islom Karimov rahbarligida davlat va jamiyat hayotini, jumladan, ta’lim tizimini
tubdan yangilash va isloh etish borasida ulkan ishlar amalga oshirildi. Istiqbolning
dastlabki yillaridayoq Prezidentimiz kadrlar tayyorlashning zamonaviy yagona
tizimini yaratish g‘oyasini ilgari surib: “Ta’lim berishning, ma’naviy, axloqiy va
kasb malakasi bo‘yicha tarbiyalashning mutlaq yangi tizimi ishlab chiqilishi zarur.
Sifat jihatidan butunlay yangi o‘quv dasturlari yaratilishi darkor”, deya ta’kidlagan
edi. Davlatimizning birinchi rahbarining ushbu fikrlari keyinchalik ta’lim-tarbiya
sohasiga oid ko‘plab qarorlarning, tegishli me’yoriy hujjatlarning, eng muhimi,
butun dunyo jamoatchiligi tomonidan tan olingan Kadrlar tayyorlash milliy
dasturining yaratilishiga metodologik asos sifatida xizmat qildi. Ushbu dasturda
maktabgacha va maktab, o‘rta maxsus va kasb-hunar hamda oliy ta’limni uch
bosqichda isloh qilishi, besh bosqichli ta’lim tizimini yaratish ko‘zda tutilgan edi.
Bu boradagi milliy dastur konsepsiyasi birinchi Prezidentimiz tomonidan
1997-yil Oliy Majlisning IX sessiyasida “Barkamol avlod — O‘zbekiston
taraqqiyotining poydevori” nomli ma’ruzasida asoslab berildi. Unga binoan,
mamlakatimizda noyob, dunyoda o‘xshashi yo‘q, uzluksiz ta’lim tizimi yaratildi.
Maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining dastlabki bosqichi hisoblanadi.
Uning asosiy maqsadi — bola shaxsining har jihatdan rivojlanishini ta’minlash,
qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish, o‘qishga, doimiy ta’lim olish uchun zarur
bo‘lgan ko‘nikmalarni shakllantirish va maktabda muvaffaqiyatli o‘qish uchun
tayyorlashdan iborat. Maktabgacha tarbiya tashkilotlari bolalarning bilimi va
amaliy ko‘nikmalarini shakllantirish bilan birga, ularni vatanparvarliq mustaqillik
9

g‘oyalariga sadoqat, tariximiz va boy ma’naviy-ma’rifiy merosimiz va
qadriyatlarimizga yuksak hurmat ruxida tarbiyalashda muhim o‘urin tutadi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatining qonuniy asoslari “Ta’lim
to‘g‘risida”gi Qonun (1992 y.), Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (1997 y.),
“Maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi Konsepsiya (2008, 2011), “Maktabgacha ta’lim
tashkilotlari to‘g‘risida”gi Nizom (2007), “Bolajon” dasturi (2010,2016) va boshqa
me’yoriy-huquqiy hujjatlarda belgilab berilgan. Masalan, 2008 yilda Xalq ta’limi
vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi
Konsepsiyada maktabgacha ta’lim tashkilotlari taraqqiyotining ustuvor
yo‘nalishlari, ta’lim-tarbiya ishlarini takomillashtirish usul va uslublari belgilab
berilgan bo‘lib, bu borada ilgari surilgan davlat talablari har bir bolaning yoshini
e’tiborga olgan holda rivojlanish darajasini aniqash, pedagog va tarbiyachilar ish
samaradorligini oshirish imkonini beradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2010-yil 18
iyunda qabul qilingan “Davlat ixtisoslashtirilgan maktabgacha ta’lim tashkilotlari
faoliyatini takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi qaroriga asosan mazkur
tashkilotlarning moddiy-texnika bazasi mustahkamlandi, zarur mutaxassislar,
jumladan, psixologlar, defektologlar va tibbiy xodimhamshiralar bilan to‘liq
ta’minlandi. Ushbu tashkilotlarda imkoniyati cheklangan bolalarga yordam berish
va ularni maktabda o‘qitish uchun barcha ishlar amalga oshirilmoqda.
Respublikadagi barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarning hayoti va
sog‘ligini muhofaza etish masalalariga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda.
Jumladan, Xalq ta’limi va Sog‘liqni saqlash vazirliklari tomonidan ishlab chiqilgan
“Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bola hayoti va sog‘ligini muhofaza etish
tartibi to‘g‘risi da”gi Nizomda bolalar hayoti va sog‘ligini muhofaza etishni tashkil
qilish tartibi, bolalarning tashkilotga kelib-ketish qoidalari, binoda sog‘liqni
muhofaza etishga, yong‘in xavfsizligiga doir talablar bayon etilgan. Bugungi
kunda O‘zbekistondagi maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyat yo‘nalishlariga
ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi:
10

• bolalar yaslisi, bolalar yasli-bog‘chalari, bolalar bog‘chalari, oilaviy bolalar
bog‘chasi (ham aloxida tashkilot, ham filial tarzida);
• maktabgacha va boshlang‘ich ta’lim (bolalar bog‘chasi - maktab); . bir
necha ustuvor yo‘nalishda faoliyat yurituvchi maktabgacha ta’lim (badiiy-esgetik
tillarni o‘rganish va sport yo‘nalishlari va x-k);
• imkoniyati cheklangan bolalarga (jismoniy yoki ruhiy jihatdan) malakali
yordam ko‘rsatadigan bolalar bog‘chasi;
• tibbiy-gigiyenik profilaktik va sog‘lomlashtirish tadbirlari orqali jismonan
zaif bolalarga qo‘llab turish va ularning sog‘ligini tiklashga yo‘naltirilgan bolalar
bog‘chasi;
• aralash tusdagi bolalar bog‘chasi (uning tarkibi ta umumrivojlantiruvchi,
sog‘lomlashtiruvchi va boshqa guruhlar kirishi mumkin).
Ta’kidlash joizki, maktabgacha ta’lim oldida turgan maqsad hamda
vazifalarni amalga oshirishda jamoat va xayriya tashkilotlari, mahalla, xalqaro
jamg‘armalar, shuningdek tadbirkorlik tuzilmalari faol ishtirok etib kelmoqda.
Bugungi kunga kelib, respublikada 6911 ta maktabgacha ta’lim va 605 ta
maktabdan tashqari tashkilotlar faoliyat yuritib, ularda amaldagi qonunchilikka
binoan, ta’lim-tarbiya ishlari, asosan, o‘zbek tilida, shuningdeq qoraqalpoq rus,
tojik qirg‘iz va qozoq tillarida olib borilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining ta’lim sohasidagi davalat siyosatining asosiy
tamoyillari quyidagilardan iborat:
1) ta’lim-tarbiyaning insonparvar, demokratik xarakterga ega ekani;
2) ta’limning uzluksizligi va izchilligi;
3) o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim yo‘nalishini akademik litseyda yoki kasb-
hunar kollejida o‘qishni tanlashning ixtiyoriyligi;
4) ta’lim tizimining dunyoviyligi;
5) Davlat ta’lim standartlari doirasida ta’lim olish xuquqiga ega ekani;
6) ta’lim dasturini tanlashga yagona va tabaqalashtirilgan yondashuv;
7) har bir shaxsning bilim olishi va iste’dodini rivojlantirishni
rag‘batlantirilishi;
11

8) ta’lim tizimida davlat va ijtimoiy boshqaruvining o‘zaro uyg‘unligi.
Bu ustuvor tamoyillarga tayangan holda maktabgacha ta’lim tizimini
boshqarishda quyidagi omillar alohida ahamiyat kasb etadi:
1) demokratik-xalqparvarlik asosida boshqaruv.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va Xalq ta’limi tizimiga doir
qonun hujjatlari asosida ishlarni tashkil etish;
2) yakkaboshchilik tamoyili — ma’lum maksadga kara- tilgan ish usuli
bulib, maktabgacha ta’lim tashkilotlari yillik ish rejasini tulik bajarishga karatiladi;
3) hamkorlik tamoyili — barcha masalalarni jamoa a’zolari bilan birgalikda
hal etishni nazarda tutadi;
4) aniqlik tamoyili — pedagogiq metodik va xo‘jalik ishlarini ma’lum
maqsadga qaratilgan holda aniq, puxta tashkil etish va bajarilishini tahlil qilish;
5) xo‘jalikni boshqarish tamoyili — ish yuritishni tug‘ri tashkil qilish
asosida smetadagi mablag‘arni to‘g‘ri taqsimlash, uning bandlarini o‘z vaqtida
bajarilishi ustidan nazoratni olib borish;
6) tanqid va o‘z-o‘zini tanqid — rahbar va har bir xodimning o‘z ishiga
nisbatan talabchanlik bilan yondashish, mehnat va ishlab chiqarish intizomiga
rioya qilish, ba- jaradigan ishlarga tanqidiy munosabat;
7) farqlash tamoyili — ishdagi ijobiy va salbiy jihatlarni va ilg‘or ish
tajribalarni ko‘ra olish;
8) yangilikni his qila olish tamoyili — o‘z ustida tinimsiz ishlash asosida
ta’lim sohasidagi o‘zgarish va yangiliklardan xabardor bo‘lish, zamonaviy axborot-
kommunikatsiya va ilgor pedagogika texnologiyalarni o‘zlashtirish va ish
faoliyatida qo‘llay olish.
Maktabgacha ta’limni tashkil etish va unga rahrarlik qilish sohasining
metodologik asosini O‘zbekistan Respublikasining Konstitutsiyasi, “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonun, Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, “Maktabgacha ta’lim
to‘g‘risida”gi konsepsiya va nizomda ko‘rsatib berilgan maqsad va vazifalar
tashkil etadi. Shu bilan birga, maktabgacha ta’lim tashkiloti mustaqil ravishda o‘z
faoliyatiga taalluqli masalalar yuzasidan, qonunchilikka va pedagogik tamoyillarga
12

zid bo‘lmagan har qanday qarorlar qabul qilishga haqlidir. Uzluksiz ta’lim tizimi
va kadrlar tayyorlashning davlat va nodavlat ta’lim tashkilotlarini tarkibiy jihatdan
o‘zgartirish va ularni izchil rivojlantirish davlat tomonidan boshqarib boriladi.
Barcha bo‘g‘in ta’lim boshqaruv organlarining huquq va vakolatlari “Ta’lim
to‘g‘risida”gi qonunga muvofiq belgilanadi. Mazkur qonun ta’lim tashkilotlari
faoliyatining me’yoriy-huquqiy asoslarini belgilab berish barobarida uning moliya-
xo‘jalik ishlarini to‘g‘ri va oqilona yuritishni, ta’lim jarayonini tashkil etishda
o‘quv yurtlarining mustaqil faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi. Ta’lim tashkilotlari
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilangan tartibda
attestasiyadan o‘tkaziladi hamda akkreditatsiya qilinadi. Akkreditatsiya
yakunlariga ko‘ra, ularga ta’lim soxasida faoliyat yuritish huquqi beriladi. Muassis
tashkilotlar, mahalliy hokimiyat organlari, tadbirkorlar doiralari, jamoat
tashkilotlari, turli jamg‘armalar va homiylar vakillarini o‘z ichiga olgan vasiylik va
kuzatuv kengashlarini tuzish orqali ta’lim tashkilotlarida samarali jamoat
boshqaruvi tizimi joriy etiladi. Shunday qilib, mustaqillik yillarida
mamlakatimizda ta’lim tizimi, jumladan, maktabgacha ta’lim tizimini tubdan
yangilash va takomillashtirish davlatimiz siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan
biriga aylandi. Shu yillar mobaynida yurtimizda mazkur sohani rivojlantirishning
mustahkam huquqiy-konstitutsional asoslari yaratildi.
Jumladan, “Ta’lim tug‘risida”gi Qonunning alohida moddasi maktabgacha
ta’lim ga bag‘ishlangani shundan dalolat beradi. Unga ko‘ra, maktabgacha ta’lim
tizimining asosiy maqsadi — bola shaxsining asoslarini shakllantirish, uning
jismoniy va aqliy jihatdan sog‘lom va yetuk bo‘lib voyaga yetishini ta’minlash,
ta’limning keyingi bosqichi — o‘rta maktabda o‘qishga tayyorlash, bilim olishga
qiziqishini uyg‘otishdan iborat. Shuningdek ushbu moddada, “maktabgacha ta’lim
olti-etti yoshgacha oilada, davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
olib boriladi”, deya qayd etilgan. Kadrlar tayyorlash milliy dasturining asosiy
maqsadi ham komil inson tarbiyasiga qaratilgan.
Mazkur huquqiy negizlar asosida yaratilgan maktabgacha ta’lim
konsepsiyasiga tayangan holda maktabgacha ta’limning tarkibi va mazmunini
13

qayta ko‘rib chiqish, jismoniy, ma’naviy va intellektual jihatdan barkamol,
mustaqil fikrlaydigan yosh avlodni shakllantirish, uni milliy an’ana va
qadriyatlarimiz, buyuk ajdodlarimiz qoldirgan ulkan ma’naviy-ma’rifiy meros,
xalq pedagogikasi tajribasi, zamonaviy ilm-fan erishgan yutuqlarga tayangan holda
tarbiyalash, tarbiyaviy jarayonda maktabgacha ta’lim tashkilotlari, oila va ota-
onalarning o‘zaro munosabatlarini uyg‘unlashtirish masalalari uzluksiz va izchil
hal etilmoqda. Shu ma’noda 1993 yilda qabul qilingan hamda farzandlarimizni
yoshligidanoq jismonan, ruhan, ma’naviy jihatdan tarbiyalashni ko‘zda tutgan
“SOG‘LOM avlod uchun dasturi” ham beqiyos ahamiyat kasb etadi.
Unda, jumladan, quyidagi vazifalarni amalga oshirish ko‘zda tutilgan:
1) maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim-tarbiya mazmunini
takomillashtirish va boyitish;
2) maktabgacha ta’lim tashkilotlarida basseyn, suv havzalari, turli sport
inshootlari va to‘garaklarini tashkil etish;
3) bu borada mamlakatimizda va xorijda to‘plangan ilg‘or tajribani o‘rganish
va ommalashtirish;
4) mashg‘ulotlarni qiziqarli o‘yin tarzida, xususan, xalq milliy o‘yinlari
asosida tashkil etish va o‘tkazish;
5) bolalarning sog‘lig‘ini saqlash, muhofaza qilish va mustahkamlash,
sog‘lomlashtirish va chiniqtirish mash- g‘ulotlarini uzluksiz olib borish.
Maktabgacha ta’lim buyicha asosiy ish hujjatlari;
1. “Ta’lim tug‘risida”gi Qonun (T., 1997).
2. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi (T., 1997).
3. “Maktabgacha ta’lim tashkilotlari to‘g‘risida”gi Nizom (T., 2007).
4. “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi Konsepsiya (T., 2008; 2011).
5. Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari
(T., 2008; 2012).
6. Maktabgacha ta’lim sohasida chiqarilgan farmon, buyruq, farmoyishlar,
ko‘rsatmalar, yo‘riqnomalar, boshqa direktiv va me’yoriy hujjatlar.
14

7. “Bolajon” dasturi (T., 2010, 2016). O‘zbekiston Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev 29 dekabr kuni “2017−2021 yillarda maktabgacha ta’lim tizimini
yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorga imzo chekdi.
Hujjatga rasmiy sharhda aytilishicha, bugungi kunda maktabgacha ta’lim
tashkilotlarining ta’lim dasturlari va o‘quv-tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat
talablarini takomillashtirish dolzarb masalaligicha qolmoqda. Aksariyat
maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-texnika bazasi zamon talablariga
javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha ta’limga qamrab olish ko‘rsatkichi hamon
pastligicha qolmoqda. Mavjud muammolarni amaliy bartaraf etish maqsadida
ushbu qaror qabul qilindi.
Dastur asosida keng ko‘lamli kompleks tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda
tutilgan:
• bolalarning har tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy
rivojlanishi uchun ilg‘or xorijiy tajribalarni inobatga olgan holda zarur shart-
sharoitlar yaratish;
• maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun pedagog kadrlarni tayyorlash va
malakasini oshirish o‘quv reja va dasturlarini zamonaviy pedagogik texnologiya va
metodlarni inobatga olgan holda takomillashtirish;
• 2200 ta maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-texnika bazasini
mustahkamlash, jumladan qishloq aholi punktlarida yangi maktabgacha ta’lim
tashkilotlarini qurish, ularni zamonaviy talablarga javob beradigan inventar,
uskunalar, o‘quv-metodik qo‘llanmalar, multimedia resurslari bilan ta’minlash.
Ushbu tadbirlarni amalga oshirish uchun jami 2,2 trillion so‘m mablag‘ ajratilishi
ko‘zda tutilmoqda.
Qaror bilan belgilangan kompleks tadbirlarning amalga oshirilishi natijasida
quyidagilarga erishiladi: yuqori sifatli maktabgacha ta’limni ta’minlash, bolalarni
sifatli maktabga tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga muqobil
dasturlarni joriy etishga; bolalarni maktabga tayyorlashning muqobil shakli
bo‘lgan 6100 ta qisqa muddatli guruhlar tashkil etishga;
15

• 3−6 yoshdagi maktabgacha ta’lim tashkilotlariga qamrab olinmagan
bolalarni ularning otaonalarini metodik qo‘llanmalar bilan ta’minlash orqali
maktab ta’limiga tayyorlashni tashkil etishga;
• maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini 50 ta yangi qurilish hamda
mavjud tashkilotlarning 1167 tasini rekonstruksiya qilish va 983 tasini mukammal
ta’mirlash orqali kengaytirishga;
• qishloq joylardagi maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ota-onalar badal
to‘lovini 30 foizgacha kamaytirishga;
• bolalarning maktabgacha ta’limga qamrovini 1,5 barobarga oshirishga.
Dasturning samarali amalga oshirilishi unda ko‘zda tutilgan ko‘rsatkichlar
ijrosining borishini tizimli monitoring qilib borish orqali davlat organlarining
doimiy nazoratida bo‘ladi. Qarorning amalga oshirilishi davlat siyosatining asosiy
ustuvor yo‘nalishlaridan biri sifatida respublikaning uzluksiz ta’lim tizimini
yanada isloh qilish borasidagi rivojlanish yo‘lining uzviy va bosqichma-
bosqichligini ta’minlaydi.
16

II-BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI TIZIMIGA
YANGICHA YONDASHUV ASOSLARI
2.1. Maktabgacha ta’lim tashkiloti tizimiga zamonaviy yondashuv
Maktabgacha ta’lim. Uzluksiz ta’lim tizimining birlamchi bo‘g‘ini
hisoblangan ushbu soha har tomonlama sog‘lom va barkamol bola shaxsini
tarbiyalash va maktabga tayyorlashda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi. Lekin,
tahlillar shuni ko‘rsatdiki, oxirgi yillarda turli omillar ta’sirida maktabgacha ta’lim
tizimida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlash borasida rivojlanish o‘rniga, orqaga
ketish holatlari, yil davomida maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotlariga qamrab olish ko‘rsatkichlari o‘sishi tendensiyasi kuzatilmadi.
Aksincha, so‘nggi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim
tashkilotlari soni 45 foizdan ziyodroq kamayib, bugungi kunda respublika bo‘yicha
bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrab olinishi 30 foizni tashkil etdi. Bunga
mavjud maktabgacha ta’lim tashkilotlarining moddiy-texnika bazasi zamonaviy
talablarga javob bermasligi, tizimda variativ dasturlar, bolalarni maktabga
tayyorlash bo‘yicha muqobil shakllarning ishlab chiqilmaganligi, rivojlangan
mamlakatlarning tajribasi yetarli darajada o‘rganilmaganligi, faoliyat yuritayotgan
pedagog kadrlarning aksariyati oliy ma’lumotli emasligi, ta’lim sifati monitoringi
yuritilmaganligi kabi omillar sabab bo‘ldi.
Davlatimiz rahbari O‘zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining
26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqida: “Maqsadimiz kelgusi
3-4 yilda mamlakatimizdagi bog‘cha yoshidagi bolalarni maktabgacha ta’lim
tashkilotlariga to‘liq qamrab olishdan iborat va biz bunga albatta erishamiz”, - deb
ta’kidlagan edi.
Darhaqiqat, o‘tgan qisqa vaqt mobaynida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “2017-2021-yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, “Maktabgacha ta’lim tizimi
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi, “O‘zbekiston
17

Respublikasi maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi
farmon va qarorlari, shuningdek,
“Maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021
yillarga mo‘ljallangan Dasturi hamda respublikada maktabgacha ta’lim tizimini
yanada takomillashtirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” asosida misli ko‘rilmagan ishlar
amalga oshirildi.
Barcha sohalar qatori tizimda amalga oshirilayotgan o‘zgarishlar, farmon va
qarorlarda belgilangan vazifalarning ijrosi boshqa sohalar qatori Davlatimiz
rahbarining doimiy e’tiborida bo‘layotganligini guvohi bo‘lmoqdamiz. Qabul
qilinayotgan farmon va qarorlarning hayotga tatbiq etilishi natijasida yil yakuni
bo‘yicha maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarning qamrovi 10 foizga oshishi,
2018 yilda esa maktabgacha ta’lim tashkilotlarini saqlash harajatlari joriy yilga
nisbatan 32 foizga o‘sishi kutilmoqda.
Kuni kecha Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida o‘tkazilgan
videoselektor yig‘ilishida tizimda amalga oshirilayotgan islohotlar tahlil qilinib,
istiqboldagi vazifalar belgilab berildi.
Jumladan, ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda bolalarni har
tomonlama intellektual, axloqiy, estetik va jismoniy rivojlantirish sharoitlarini
yaratish, maktabgacha ta’lim sifatini oshirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
bolalarni maktabga sifatli tayyorlashni tubdan yaxshilash, ta’lim-tarbiya jarayoniga
jahon amaliyotida keng qo‘llaniladigan zamonaviy ta’lim dasturlari va
texnologiyalarini joriy etish, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga pedagog kadrlarni
tayyorlash va malakasini oshirish mexanizmini takomillashtirishdan iborat dolzarb
vazifalar qo‘yildi.
Ayniqsa, maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyati uchun yetarli sharoit
yaratilmaganligi bois, binolar qarovsiz holga kelib, bo‘shab yotganligi, ulardan
samarali foydalanilmayotganligi tanqid qilinib, 2018 yilning birinchi yarmida
amalga oshirilishi lozim bo‘lgan yettita yo‘nalishdagi strategik vazifalar belgilab
berildi.
18

Ular doirasida 2018-yil davlat budjetidan 427 bog‘chada qurilish-ta’mirlash
ishlarini bajarish uchun 771 milliard so‘m mablag‘ ajratish, jumladan, 14 tasini
yangidan qurish, 256 tasini rekonstruksiya qilish va 157 tasini kapital ta’mirlash
rejalashtirilayotganligi, davlat-xususiy sherikchilik asosida yangi turdagi
maktabgacha ta’lim tashkilotlarining tashkil etilishi, 2018-yil 1 yanvardan boshlab,
5 yil davomida xususiy bog‘chalar tomonidan tabiiy gaz va elektr energiyasi uchun
sarflanadigan mablag‘ning yarmi davlat budjeti hisobidan qoplanishi, bog‘chalarda
bolalarni sog‘lom ovqatlantirish va ularga berilayotgan oziq-ovqat mahsulotlari
sifatini ta’minlash maqsadida 2018-yildan boshlab har bir maktabgacha ta’lim
tashkilotiga 10-15 nafar fermerni sifatli oziq-ovqat mahsulotlarini arzon narxlarda
yetkazib berish uchun biriktirilishi, bolalar bog‘chalariga tayyor sifatli issiq ovqat
yetkazib beradigan davlat korxonasi tashkil etilib, “Ketring” xizmatini yo‘lga
qo‘yish mexanizmining ishlab chiqilishi, maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbar
va mutaxassislarini qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti
faoliyatining takomillashtirilishi, maktabgacha ta’lim uchun kadrlar tayyorlaydigan
institutlarning qabul kvotalarini real ehtiyojdan kelib chiqib belgilash hamda
maktabgacha ta’lim pedagoglariga qo‘yiladigan talablarning qayta ko‘rib chiqilishi
tom ma’noda sohani dunyo standartlari darajasiga olib chiqilishiga xizmat qilishi
shubhasiz.
Istiqbolda belgilanayotgan bunday ulkan vazifalarning amalga oshirilishi
sohaning me’yoriy-huquqiy bazasini takomillashtirishni talab etadi. Shu bois,
ilg‘or xorijiy tajriba asosida “Maktabgacha ta’lim to‘g‘risida”gi qonun loyihasini
ishlab chiqishdan iborat o‘ta dolzarb vazifa yuklatildi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti bozor munosabatlari sharoitida sifatni
ta’minlovchi ta’lim tashkiloti sifatida namoyon bo‘lishi ham o‘rganilmagan.
Shunday vaqtda o‘ziga xos xususiyatlarini bilmasdan bunday sharoitda ta’lim
sifatini takomillashtirish konsepsiyasini yaratish mumkin emas.
Maktabgacha ta’lim tizimini uning sifatiga muvofiq modernizatsiyalashning
tahlili quyidagilar o‘rtasidagi bir qator ziddiyatlarni namoyon qildi:
19

- maktabgacha ta’lim tashkilotlarining ijtimoiy belgilangan maqsadlarga
erishish usul va vositalarini tanlash doirasidagi bir talay huquq va vakolatlari
hamda ularni amalga oshirishning ilmiy- asoslangan mexanizmi mavjud emasligi;
- -maktabgacha ta’lim tashkilotida shaxs va jamiyatning sifatli ta’lim
olishga ehtiyoji va kutayotgan natijasi, talablarini qondirish uchun sharoit
yaratishga qo‘yiladigan talablar hamda real amaliyotning haqiqiy holati;
- ta’lim sifatini boshqarishga ijodiy yondashuvdan foydalanish zaruriyati
hamda maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbarlarida sifatni boshqarish obyektini
tizimli ko‘ra bilish mayjud emasligi tufayli ta’lim jarayonining alohida
tomonlariga lokal ta’sir amaliyoti;
- maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim sifatining zarur darajasini
ta’minlash maqsadida faoliyat va rivojlanish jarayonlarining o‘zaro aloqalarini
o‘rnatish zaruriyati hamda maktabgacha ta’lim pedagogik tizimlarini asosan ular
ega bo‘lgan potensialni qo‘llab-quwatlash va erishilgan natijalarni saqlab qolishga
yo‘naltirish;
- ta’lim sifatini obyektiv baholash zaruriyati hamda tegishli baholash
texnologiyalarning yetarlicha ishlab chiqilmaganligi;
Insoniyat o‘z taraqqiyoti mobaynida har biri o‘z alohida xususiyatlariga ega
bo‘lgan bir necha davrlarni bosib o‘tdi. Sivilizatsiya taraqqiyotining u yoki bu
davrining o‘ziga xosligini belgilovchi ustuvor .belgi sifatida “inson - inson” va
“inson - tabiat” tizimlaridagi munosabatlar maydonga chiqadi.
Tadqiqot yo‘nalishidagi mamlakatimizda va xorijiy davlatlarda olib borilgan
ilmiy tadqiqot ishlari, tajribalar tahlili sifatga yo‘naltirilgan maktabgacha
ta’limning maqsadli funksiyalari quyidagilardan iborat ekanligini e’tirof etish
imkonini berdi:
Birinchi, salomatlikni asrovchi funksiya, bolalarning jismoniy va ruhiy
rivojlanishi jarayoni ularning yosh va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olib tashkil
etilishda va amalga oshirilishda namoyon bo‘ladi, shuningdek, bola vujudining
aniq ekologik va ijtimoiy muhitda barqaror hayotchanligini saqlashga
yo‘naltirilgan bo‘ladi;
20

Ikkinchi - rivojlantinivchi funksiya, ta’lim jarayonining “madaniyatli kishi”
asosini shakllantirishga qaratilganligidan iboratdir, bu “...bolaning aqliy, ma’naviy
va jismoniy layoqatlarini to‘laqonli” (“Bola huquqlari to‘g‘risida konvensiya”, 29-
modda) rivojlantirishda barcha bolalarga teng dastlabki shart-sharoitni ta’minlash
(BMT konvensiyasi) bilan to‘la bog‘liqdir;
Uchinchi - tuzatuvchi funksiya, bolalarning jismoniy va ruhiy
rivojlanishidagi kamchiliklarni malakali tuzatishni amalga oshirish bilan bog‘liq;
To‘rtinchi - bola yoshi rivojlanishning yangi bosqichiga o‘tishida uzviylikni
ta’minlash funksiyasi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim jarayoni sifati va samaradorligini
ta’minlashga yo‘naltirilgan prinsiplarga quyidagilar kiradi:
- barcha asosiy yo‘llar bo‘yicha bolaning to‘laqonli rivojlanishini
ta’minlash prinsipi;
- bolaning yosh va shaxsiy salohiyatini ro‘yobga chiqarish uchun
maktabgacha ta’limning o‘zini-o‘zi qoplashi prinsipi;
- ta’lim jarayonini amaliy tashkil etish prinsipi, u yetakchi va o‘ziga xos
bolalar faoliyat turlarining o‘zaro bog‘liqligiga, bola rivojlanishining amaliy
asoslarini predmetli boyitishni taqozo qiluvchi zaruratga asoslanadi;
- maktabgacha ta’limning shaxsga qaratilganlik tavsifi;
- bola tomonidan ijtimoiy-madaniy tajribani ijodiy “o‘zlashtirishni”
ta’minlash prinsipi, u ijodiy faoliyatni shakllantirish vositalarini “ishga solishni”
nazarda tutadi;
- ularni amalga oshirish maqsadlari va vositalarining birligi prinsipi.
Maktabgacha bolalikning o‘z qiymatini saqlash nuqtai nazaridan ta’lim
jarayonini tashkil etishga va amalga oshirishga qaratilgan sanab o‘tilgan
prinsiplarni biz sifatga yo‘naltirilgan maktabgacha ta’limning qadriyat hosil
qiluvchi me’yoriy asosi sifatida ko‘rib chiqamiz.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ma’lumot olishiga davlat belgilaydigan
me’yorlar va talablar sifati ularning jamiyat ijtimoiy- madaniy ehtiyojlariga
mosligi, shuningdek, ularning bolani rivojlantirishning to‘laqonligi va yaxlitligini
21

ta’minlash bilan birga maktabgacha ta’lim bolalikning o‘z mohiyatini saqlashga
yo‘naltirilganligi bilan aniqlanadi.
Ta’lim jarayonining sifati uning mazmunining, shakl va usullarining sifati,
uning ishtirokchilarining o‘zaro hamjihatligi bilan ta’minlanadi.
Resurs ta’minoti jarayonining sifati kadrlar, moliya-iqtisodiy, dasturiy-
uslubiy, ruhiy, sanitariya-gigiyenik va tibbiy sog‘lomlashtirish, ijtimoiy-pedagogik
resurslar va shart- sharoitlarning sifatidan tarkib topadi.
Natijalarning sifati bolalarning salomatligi holati, bolalarning shaxsiy
yutuqlari, pedagoglarning shaxsiy kasbiy yutuqlari, maktabgacha ta’lim
tashkilotining yutuqlari kabi elementlarni o‘z ichiga oladi.
MTMda bolalar faoliyatini tashkil etish jarayoni, tizimli sifatning barcha
xususiyatlarini va tavsiflarini umumlashgan holda o‘zida tashuvchi maktabgacha
ta’lim sifatining tizim hosil qiluvchi birligi hisoblanadi. Bolalar faoliyatining
muayyan turlarini shakllantirish jarayonlari sifatining jami bolalarni rivojlantirish
jarayonlarining u yoki bu sifatini shakllantiradi (jismoniy, ijtimoiy, bilim olish,
badiiy-estetik), ulardan o‘z navbatida ham alohida olingan yosh guruhi, ham butun
maktabgacha ta’lim tashkiloti yaxlit ta’lim jarayonining sifati hosil bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’minlaydigan ta’limning sifat holati doimiy
hisoblanmaydi: u yangi xususiyatlarning paydo bo‘lishiga qarab o‘zgaradi. Tashqi
va ichki omillardan kelib chiquvchi tashqi va ichki hamjihatlik ularning paydo
bo‘lishining manbai hisoblanadi. Shu sababli maktabgacha ta’lim sifati jarayon va
natijaning, haqiqiy va potensial, ichki va tashqi sifatning birligi sifatida namoyon
bo‘ladi.
Maktabgacha ta’lim tashkiloti bolalar ta’limiga davlat va jamiyat talablarini
aks ettiruvchi ijtimoiy buyurtma beradigan maqsadlar tizimining markaziy sifat
hosil qiluvchi tashqi omili hisoblanadi. Bunday maqsadlar hamisha jamiyat
rivojlanishining ma’lum bosqichlariga xos bo‘lgan muayyan ijtimoiy andozalar
bilan bog‘liq bo‘ladi. Jamiyat rivojlanishining hozirgi darajasi, malakalilik,
mustaqillik, erkinlik va mas’uliyat, tabiat va jamiyat manfaatlaridan kelib chiqib,
o‘z xatti-harakati va faoliyatini boshqarish mahorati, hayotning yangi sifatini
22

yaratish maqsadida madaniy-tarixiy makonni faol, ijodiy o‘zlashtirish layoqati
uning o‘ziga xos tavsiflari hisoblanadi. Bizningcha, sifatga yo‘naltirilgan ijtimoiy
buyurtma aynan shunday asosiy tavsiflarga ega shaxsni shakllantirishni nazarda
tutishi kerak.
Maktabgacha ta’lim sifati - natija haqida bola shaxsini rivojlantirish nuqtai
nazaridan bolalar quyidagi shaxsiy natijalarni qanday egallaganiga qarab so‘z
yuritish mumkin: tizimli tabaqalanadigan malakalilik:
• til malakasi, bolaning o‘z fikrlari, istaklari va niyatlarini nutq vositasida
va nutqsiz vositalarda erkin ifodalashni nazarda tutadi;
• ijtimoiy malaka, har bir insonga oliy qadriyat sifatida yondashishni, uning
o‘ziga xosliklari va manfaatlarini tushunish mahoratini, uning hissiy holatidagi
o‘zgarishlarni payqashni, vaziyatga qarab muloqot usullarini tanlashni o‘z ichiga
oladi;
• intellektual malaka, o‘z maqsadiga erishish uchun bolaga yangi xatti-
harakatlarini ijro etishga va ularni bajarishga yordam beruvchi umumiy intellektual
faoliyatni shakllanganligini nazarda tutadi;
• jismoniy malaka, bolaning o‘z yosh darajasiga mos keluvchi turli harakat
turlarini egallaganligini ko‘rsatadi;
• ixtiyorivlik. bola tomonidan qoidalar va me’yorlarga muvofiq o‘z xatti-
harakatini boshqarish ko‘nikmasida namoyon bo‘ladi;
• mustaqillik. kundalik hayotda va ishda paydo bo‘ladigan turli vazifalarni
bola tomonidan kattalarning yordamisiz mustaqil kun tartibiga qo‘yish va hal
qilishni ta’minlaydi;
• mas’uliyat. “mumkin” va “mumkin emas”, “yaxshi” va “yomon”,
“xohlayman” va “kerak” o‘rtasida tanlov vaziyatida paydo bo‘ladi;
• tashabbuskorlik. bolaning o‘z istaklariga javob beruvchi o‘yinlarni,
samarali faoliyat turlarini tashkil etishga urinishda va ularga o‘z tengdoshlarini jalb
qilish mahoratida ifodalanadi;
23

• ijodkorlik. ish jarayonida paydo bo‘ladigan hamda o‘z originalligi va
variativligi bilan ajralib turnvchi yangi mahsulot yaratishda namoyon bo‘ladigan
turli muammolarni ijodiy hal qilishga bolaning layoqatini ko‘rsatadi;
• xatti-harakat erkinligi. bolaning ijtimoiy qabul qilingan qoidalar va
taqiqlarga rioya qilishini taqozo etuvchi harakat va faoliyat yo‘nalishi, ular
o‘rtasida quyidagi to‘rttasi eng muhim hisoblanadi: o‘zgaga, o‘zingga, tabiatga,
boshqa odamlar yasagan narsalarga ziyon yetkazma;
• xavfsizlik bolada o‘z xatti-harakatlarining oqibatlarini his qilish va ko‘ra
bilish layoqati borligi bilan tavsiflanadi, bu unda me’yor, ehtiyotkorlik
tuyg‘ularining shakllanishi bilan bog‘liq;
• o‘z-o‘zini anglash va o‘zini baholash. bolada o‘z timsolini
shakllantirishda, kattalar va tengdoshlar bilan munosabatlarda o‘z o‘rnini
anglashda, o‘z imkoniyatlarini baholashda, hali ko‘p o‘qish kerakhgini tushunishda
namoyon bo‘ladi. Bu shaxsning asosiy tavsiflari tizimi - maktab yoshigacha
bolaning asosiy rivojlanish dasturi konsepsiyasida taqdim etilgan. Maktabgacha
ta’lim sifatiga ta’sir qiluvchi tashqi muhit omillariga ijtimoiy buyurtmali
maqsadlardan tashqari maktabgacha ta’limga davlat me’yorlari (talablari),
shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotida bolalarga ta’lim berish uchun zarur
bo‘lgan tashqi resurslar (kadrlar, axborot, moddiy va hokozo) kiradi.
Maktabgacha ta’lim sifatini shakllantirishda pedagogik jamoa tomonidan
o‘zgartirilishi mumkin bo‘lgan ichki omillarga alohida rol tegishlidir.
Omillar cheksiz ko‘pdir, shu sababli ularning hammasini amalda hisobga
olish mumkin emas. Shu holatdan kelib chiqib, ulardan eng muhimlarini ajratib
ko‘rsatish zarur. Bizningcha, quyidagilar shunday omillar hisoblanadi:
- pedagoglar va rahbarlarning kasbiy malakasi;
- ta’lim mazmuni va uni o‘zlashtirish usullari;
- pedagogning bolalar bilan o‘zaro hamkorligining xili;
- bolalar hayot faoliyatini umumiy tashkil etish;
- kadrlar, moddiy dasturiy-uslubiy, moddiy resurslar;
24

- sanitariya-gigiyena sharoitlari va ta’lim jarayonini tibbiy
sog‘lomlashtirish choralari;
- ta’lim jarayonini ruhiy qo‘llab-quwatlash;
- predmetli-rivojlanuvchi muhit;
- ijtimoiy tuzilmalarning tashkilotning pedagogik jamoasi bilan o‘zaro
aloqasi;
- bolalarni tarbiyalash, o‘qitish va rivojlantirish masalalarida maktabgacha
ta’lim tashkiloti va oilaning o‘zaro kelishilgan harakatlari;
- maktabgacha ta’lim tashkilotini boshqarish.
Maktabgacha ta ’ lim sifatini shakllantirishda boshqa omillar bilan bir qatorda
shart - sharoitlarda - omillar harakat qiluvchi holat , muhit alohida ahamiyatga
egadir .
Maktabgacha ta’lim sifatini oshirish shart-sharoitlariga biz quyidagilarni
kiritamiz:
- “madaniyatli kishi” asoslari shakllanishining nodir davri sifatida
maktabgacha bolalikning o‘z qadrini saqlashga yo‘naltirilgan ta’lim muhitini
yaratish;
- maktabgacha ta’lim sifatiga jamoaning qat’iy qadriyat tarzidagi
munosabati;
- maktabgacha ta’lim tashkilotida, hamda malaka oshirish tizimida
pedagoglar va rahbarlarning kasbiy mahoratini doimiy takomillashtirish;
- jamoadagi ijobiy ruhiy muhit;
- pedagogik jamoa va rahbar faoliyatining ijodiy yo‘nalganligi;
- ta’lim dasturlari va texnologiyalarini savodli tanlash erkinligining
mavjudligi;
- zarur mehnat sharoitlarining mavjudligi;
- sifatli ishni moddiy rag‘batlantirish tizimining mavjudligi;
- madaniy tajribani tashuvchi sifatida sifat uchun mas’uliyatni pedagogga
berish;
- maktabgacha ta’limda innovatsion tizimlar bankini yaratish;
25

- oilaning ta’lim ehtiyojlariga va talablariga qarab yo‘nalish olish;
- ta’lim jarayonining holatini muntazam jamoada muhokama qilishni
tashkil qilish va asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish.
2.2. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarining muqobil shakllari: maktabgacha
ta’lim tashkilotida kecha, bugun, ertaga
Kecha. Maktabgacha ta’lim sohasida misli ko‘rilmagan o‘zgarishlarni bugun
har bir yurtdoshimiz sezib, kuzatib turibdi. Ta’limning poydevori hisoblangan
maktabgacha ta’lim tizimiga davlat tomonidan bu qadar tizimli va bir-birini
to‘ldiruvchi e’tibor hamda ama liy yordam kuzatilmagan, desak mubolag‘a
bo‘lmaydi.
Sohada yig‘ilib qolgan muammolarni hal etish va 3 yoshdan 7 yoshgacha
bo‘lgan bolalarning to‘laqonli ta’lim-tarbiya olishini ta’minlash masalasi
davlatimiz rahbari tomonidan kechiktirib bo‘lmas vazifa sifatida ilgari surildi.
Sababi bog‘chalar ta’lim tashkiloti vazifasini bajarish o‘rniga ota-ona ishda
bo‘lgan vaqtda bolaga qarab turadigan tashkilotga aylanib qolgani, qamrovning
pastligi, binolarning ta’mirtalabligi, boshqa maqsadlarda ishlatilgani, metodik
jihatdan to‘liq ta’minlanmagani, pedagoglar ijtimoiy himoyasi va maoshining
pastligi kabi kompleks muammolarni hal etish kechiktirib bo‘lmas masala edi.
Keyingi 20 yil davomida davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotlari soni
45 foizga kamaygani, 2,45 million boladan 818 ming nafarigina bog‘chalarga
qamrab olingani bu fikrlar isboti bo‘la oladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlari
infratuzilmasi va moddiy-texnik bazasining yaroqsiz holati bolalarni maktabgacha
ta’lim bilan to‘liq qamrab olishni ta’minlashga imkon bermasdi.
Ayrim mutasaddilarning sustkashligi tufayli sohani rivojlantirish bo‘yicha
belgilangan ishlar vaqtida bajarilmagani, no davlat bolalar bog‘chasini ochish
borasidagi harakatlar paysalga solingani, joylardagi bog‘chalarda qurilish ishlari
to‘liq yakuniga yetkazilmagani kabi kamchiliklar o‘z ortidan uzluksiz xatoliklarni
ergashtirib kelardi. O‘rganish shuni ko‘rsatdiki, maktabgacha ta’limni
boshqarishning amaldagi tizimi mavjud muammolarni o‘z vaqtida aniqlash va
26

bartaraf etish, shuningdek, mazkur sohani yanada rivojlantirish uchun innovatsion
qarorlarni ishlab chiqish va joriy etish imkonini bermay qolgan edi...
2017-yil 16-avgust kuni bo‘lib o‘tgan yig‘ilish maktabgacha ta’lim tizimi
tarixida qoladigan yig‘ilish bo‘ldi. Shu kuni mamlakatimiz Prezidenti davlat milliy
genofon dini mustahkamlash borasida gapirib, ta’limning ilk bosqichini
rivojlantirishning ko‘plab yo‘nalishlarini belgilab berdi.
Xususan, maktabgacha ta’lim tizimini tar kibiy jihatdan tubdan isloh qilish,
mazkur tashkilotlarga bolalarni to‘la qamrab olish bo‘yicha muhim vazifalar
qo‘yildi.
Hayotimizda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lgan ta’lim-tarbiya tizimi
haqida gapirganda, Abdulla Avloniy bobomizning dono fikrlarini takror va takror
aytishga to‘g‘ri keladi: ta’lim-tarbiya — biz uchun hayot-mamot masalasidir, —
dedi Prezident. — Qaysi sohani olmaylik, biz zamonaviy yetuk kadrlarni
tarbiyalamasdan turib biror-bir o‘zgarishga, farovon hayotga erisha olmaymiz.
Bunday kadrlarni, millatning sog‘lom genofondini tayyorlash, avvalo,
maktabgacha ta’lim tizimidan boshlanadi.
Bog‘cha tarbiyasini olgan bola bilan bog‘chaga bormagan bolani
solishtirganda, ularning fikrlash darajasi o‘rtasida yer bilan osmoncha farq
borligini sezish qiyin emas.
Shuning uchun ham biz maktabgacha ta’lim tizimini qayta ko‘rib chiqish
masala sini davlat siyosati darajasiga ko‘tarib, bu borada katta ishlarni boshladik.
Agar shu ishni har tomonlama puxta o‘ylab amalga oshirmasak, butun ta’lim
tizimida sifat o‘zgarishiga erishishimiz, ta’limning uzluksizligini ta’minlashimiz
qiyin bo‘ladi, — deya ta’kidladi Shavkat Mirziyoyev.
Bugun. Yuqoridagi ayrimlarinigina sanaganimiz boshi bor-u oxiri ko‘rinmay
qolgan muammolarni bartaraf etish uchun birinchi qadam sifatida O‘zbekiston
Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Maktabgacha ta’lim
tizimini isloh qilishdagi mavjud muammolarni bartaraf etish maqsadida qabul
qilingan Prezident qarorida keng ko‘lamli tadbirlarni amalga oshirish ko‘zda
tutildi. Maktabgacha ta’lim tizimini rivojlantirishga qaratilgan yagona davlat
27

siyosatini amalga oshirish, tizimni tarkibiy jihatdan tubdan isloh qilish, boshqaruv
tuzilmasini tashkil etish choralari belgilandi.
“O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil
etish to‘g‘risida”gi qarorga muvofiq bu sohada yangi tizim yaratildi.
Yangi vazirlik oldiga maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini
ishlab chiqish va amalga oshirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlari davlat va
nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni
malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga
bolalarni qam rab olishni keskin oshirish, ta’lim-tarbiya jarayonlariga zamonaviy
ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish orqali bolalarni intellektual,
ma’naviy-estetik, jismoniy rivoj lantirish hamda ularni maktabga tayyorlash sifatini
tubdan yaxshilash vazifalari qo‘yildi, — deydi Maktabgacha ta’lim vaziri Agrepina
Shin.
Metodik ko‘mak qanchalik zarur? Har qanday ta’limning asosi — metodika,
jumladan, maktabgacha ta’limniki ham. Maktabgacha ta’limni sifat bosqichiga
ko‘tarishda yangi ta’lim metodlari, innovatsi on texnologiyalarning ahamiyati katta.
Sababi MTTning moddiy-texnik bazasi yuqori bo‘lsa-yu, tarbiyachi bola bilan
ishlamasa, unga har kuni yangi ma’lumotlarni o‘rgatmasa, hamma qilingan
harakatlar natijasi nolga tenglashib qoladi. Sohadagi mutaxassislar mahoratini
oshirish, ularga zaruriy metodik ko‘mak berish maqsadida Maktabgacha ta’lim
tashkilotlari rahbar va mutaxassislari ni qayta tayyorlash va ularning malakasini
oshirish instituti tashkil etildi.
Maktabgacha ta’lim sohasiga ixtisoslashgan kadrlar tayyorlash masalasiga
alohida e’tibor qaratildi. Qabul qilinayotgan barcha-barcha qarorlarni amalga
oshiradigan, farzandlarimizga eng zarur hayotiy tushuncha va ko‘nikmalarni
o‘rgatadigan yuqori malakali tarbiyachilarni tayyorlash masalasi kun tartibiga
chiqdi. Bu sohada zamonaviy talablarga javob beradigan ilg‘or pedagogik usul va
uslublarni ishlab chiqish, o‘quv va o‘quv-metodik adabiyotlarning yangi avlodi ni
yaratish va nashr etish ham g‘oyat dolzarb vazifa edi. O‘zbekiston
Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarning rivoj lanishiga
28

qo‘yiladigan Davlat talablari va “Ilk qadam” maktabgacha ta’lim tashkiloti ning
Davlat o‘quv dasturi qabul qilindi. Endilikda zamonaviy maktabgacha ta’lim
tashkilotining tarbiyachilari bolalarni erkin qo‘ygan holda faollik markazlarida
o‘yin mashg‘ulotlari orqali yangi ma’lumotlarni o‘rgatmoqda.
Maktabgacha ta’lim tizimida oliy ma’lumotli mutaxassislarga ehtiyoj esa
pedagogika universitetlarida maktabgacha ta’lim yo‘nalishiga qabul kvotalarining
oshirilishi va nomutaxassis kadrlarni qayta tayyorlovdan o‘tkazish evaziga
to‘ldirilmoqda. Ilg‘or xorijiy tajribalar asosida maktabgacha ta’lim tizimidagi
pedagog kadrlar malakasini oshirish bo‘yicha o‘quv-reja va dasturlarni
takomillashtirish, oliy ta’lim tashkilotlari maxsus sirtqi bo‘limlarining
“Maktabgacha ta’lim” yo‘nalishi bo‘yicha 2018—2023-yillar uchun kvotalar
ajratish masalasiga e’tibor qaratildi.
Hozirgi zamon tarbiyachisi kasbiy mahoratini doimiy tarzda oshirib borishi,
ilg‘or pedagogik texnologiyalarning izchil metodlari mohiyatini to‘liq anglashi va
ular dan mashg‘ulotlarida mohirona foydalanishi zarur. Ta’lim jarayonida ilg‘or
pedagogik texnologiyalarni faol qo‘llash, ta’lim samaradorligini oshirish, tahlil
qilish va amali yotga joriy etish bugungi kunning muhim vazifalaridan biridir, —
deydi Maktabgacha ta’lim tashkilotlari rahbar xodimlari ni qayta tayyorlash va
ularning malakasini oshirish instituti katta o‘qituvchisi Mavluda Rustamova. —
Tarbiyalanuvchilarning ongi, dunyoqarashini o‘stirish, ularni mashg‘ulotlarda
erkin fikrlaydigan erkin ishtirokchiga aylantirish nihoyatda muhimdir. Tarbiyachi
mashg‘ulotda boshqaruvchi, bolalar esa ishtirokchiga aylanmog‘i lozim. Ana shu
vazifani uddalashda innovatsion faoliyat ustunligi ko‘p qirrali samara keltiradi.
Maktabgacha ta’limda ko‘proq bolalarning yoshi, fiziologik holatini hisobga olish
lozimligini unutmaslik kerak. Oddiy, oson va kam vaqt sarflanadigan o‘yin
mashqlaridan foydalanib, faollik markazlarida ish olib borish yaxshi samara beradi.
Ko‘proq atrof-muhit bilan bog‘lab o‘tilgan mashg‘ulotlar bolalar ongi,
dunyoqarashini, erkin fikrlash, bayon etish qobiliyatlarini, mustaqil ishlash
ko‘nikmasi ni, ya’ni hayotiy kompetensiyasini rivoj lantiradi.
29

Nodavlat maktabgacha ta’lim: nimasi afzal? Ochig‘i, avvallari xususiy
bog‘cha degan nomning o‘zi odamlarni biroz o‘zidan itarardi. Chunki davlat
bog‘chasi bilan xusu siy bog‘cha narxi o‘rtasidagi tafovut keskin farqlanar, bunday
ta’lim tashkilotiga moddiy jihatdan baquvvat oilalar farzandlari borishi kerak
degan tushuncha shakllangan edi. Bu qarash bugun biroz bo‘lsa-da o‘zgardi.
Sababi nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirish borasida
olib borilayotgan sa’y-harakatlar evaziga bugun yurtimizda nodavlat maktabgacha
ta’lim tashkilotlari soni keskin ortdi. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim
tashkilotlari tarmog‘ini kengaytirish, ularning moddiy-texnik bazasi ni
mustahkamlash, yangi bog‘chalar qurish bo‘yicha davlat dasturi qabul qilinib,
amalga oshirilmoqda. Bu esa tizimda sog‘lom raqobatni shakllantirish hamda
ta’lim xizmatlari turini ko‘paytirishga xizmat qiladi. Investorlar tashkil etilayotgan
maktabgacha ta’lim tashkilotlarida davlat ta’lim talablari ga, sani tariya-gigiyena va
boshqa normalarga rioya qilish, kelishuv amal qilishining butun muddati davomida
faoliyat yo‘na lishini saqlab qolish, shuningdek, maktabgacha ta’lim xizmatini
ko‘rsatish narxining maqbulligi va arzonligini ta’minlash uchun mas’ul bo‘lishi
nazarda tutilmoqda. Bunda investorlarga preferensiyalar, shuningdek, imtiyozli
kreditlar taqdim etilmoqda.
Maktabgacha ta’limning muqobil shakllari Shu o‘rinda savol tug‘iladi:
davlat mak tabgacha ta’lim tashkilotlari quvvati bolalar soniga nisbatan kam
bo‘lganda, yechimni nimada ko‘rish mumkin? Vazirlar Mahkamasining “Bolalarni
boshlang‘ich ta’limga majburiy bir yillik tayyorlashga bosqichma-bosqich o‘tish
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori asosida 2018-2019- o‘quv yilidan boshlab
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Farg‘ona viloyati va poytaxtimizning ayrim
tumanlarida bolalarni boshlang‘ich ta’limga majburiy bepul bir yillik tayyorlashni
joriy etish tajriba loyihasi amalga oshirildi. Loyihani amalga oshirish uchun jami
494 ta guruh tashkil etildi.
Tajriba guruhlari maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bormaydigan bolalarga
maktabgacha ta’lim va tarbiya olishda yordam berish, buning uchun zarur shart-
sharoitlar yaratish maqsadida tashkil etildi. Guruh lar davlat va nodavlat
30

maktabgacha ta’lim tashkilotlari, maktabgacha ta’lim sohasida nodavlat ta’lim
xizmatlari ko‘rsatuvchi yuridik shaxslarning negizida ochildi.
Tajriba guruhlarida 3-4 soat davomi da bir yoki ikki smenada ta’lim-tarbiya
jarayoni tashkil etiladi. Bitta guruhdagi bolalar soni 30 nafardan oshmasligi kerak,
— deydi Toshkent shahar maktabgacha ta’lim bosh boshqarmasi bo‘lim boshlig‘i
Jamila Javlonova. — Tajriba guruhlari maktabgacha ta’limga qo‘yiladigan davlat
tomonidan belgilangan talablarga muvofiq bolalarni tarbiyalaydi va maktabga
tayyorlaydi. Bunda bolalarning o‘ziga xos xususiyatlari, albatta, hisobga olinadi.
Tajriba guruhlariga 5 yoshdan oshgan maktabgacha ta’lim tashkilotlariga
borma yotgan bolalar qabul qilinadi. Boshlang‘ich ta’limga majburiy yillik
tayyorgarlikdan o‘tgan bolalarga davlat namunasidagi sertifikat beriladi.
Maktabgacha ta’limning ushbu muqobil shakli bog‘chaga bormagan bolani
birinchi sinfga borganida tengdoshlaridan kam bo‘lmagan darajada faollashtirishni
ko‘zlaydigan dastur asosida bolalarni maktab ta’limiga tayyorlaydi. Demak, bu
barcha ota-onalar uchun qulay va davlat tomonidan himoyalangan ta’lim shaklidir.
Iligi to‘q bola Tizimdagi eng og‘riqli masalalardan biri bu ovqatlanish bilan
bog‘liqligi hech kimga sir emas. Bu yo‘nalishda Maktabgacha ta’lim vazirligi
tomonidan bolalar haqiga xiyonat qiladiganlarga qarshi keskin chora-tadbirlar
rejasi ishlab chiqilgani ommaviy axborot vositalari va ijtimoiy tarmoqlar orqali
kunda-kunora tasdig‘ini topmoqda. Bunday munofiqlarni nafaqat qonun oldida
jazolash, balki aholi o‘rtasida ham obro‘sizlantirish, bunday maqsaddagi rahbarlar
sonini keskin kamaytirishga xizmat qiladi.
Maktabgacha ta’lim tashkilotlariga tadbirkorlik subyektlari bilan tegishli
talablarga javob beradigan oziq-ovqat mahsulotlari va tayyor ovqatlarni yetkazib
berish to‘g‘risida to‘g‘ridan-to‘g‘ri shartnomalar tuzishga eksperiment tariqasida
ruxsat berildi.
Mazkur eksperiment yakunlari bo‘yicha respublikaning boshqa hududlarida
davlat-xususiy sheriklik mexanizmlarini va maktabgacha ta’lim tashkilotlarida
ovqatlanishni tashkil etish tartibi joriy etildi.
31

Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tadbirkorlik subyektlari bilan sifat
talablariga va sanitariya-gigiyena me’yorlariga javob beradigan oziq-ovqat
mahsulotlari va tayyor ovqatlarni yetkazib berish bo‘yicha to‘g‘ridan to‘g‘ri
shartnomalar tuzish ishlari sinov tariqasida amalga oshirish belgilangan, — deydi
Samarqand viloyat maktabgacha ta’lim boshqarmasi boshlig‘i o‘rinbosari Dilfuza
Azizova. — Hududdagi MTTlarda autsorsing xizmati asosida tarbiyalanuvchilarni
ovqatlantirishni yo‘lga qo‘yganimizda tadbirkor tashkilot oshxonasini ijaraga olib,
sifatli va xavfsizligi ta’minlangan oziq-ovqat mahsulotlaridan sanitariya-gigiyena
qoidalariga to‘liq rioya qilgan holda taomlar tayyorlayotgani, yarimtayyor va
tayyor mahsulotlarni yetkazib berayotganiga guvoh bo‘ldik. Shuningdek, har bir
bolaga indivi dual yondashuv ularning jamoat joyida ovqat lanish madaniyatini
shakllantiradi. Alohida oshxonalarni tashkil etish guruh xonalarining tozaligini
saqlaydi. Tashkilot xodimlarining e’tibori bolalarning ta’lim-tarbiyasiga qaratiladi.
Ertaga. Qaror bilan belgilangan vazifalarning amalga oshirilishi natijasida,
maktabgacha ta’lim tizimi va uni rivojlantirish uchun alohida e’tibor qaratiladi,
o‘quv-tarbiya jarayoniga o‘qitishning zamonaviy ilg‘or shakllari, yangi pedagogik
va axborot texnologiyalari, ta’lim-tarbiyaning samarali shakl va usullari joriy
etiladi, maktabgacha ta’lim tashkilot larining moddiy-texnik bazasi yaxshilanadi, 5-
6 yoshli bolalarni maktabgacha ta’limga 100 foiz qamrab olish imkoniyati
yaratiladi. Ta’limning poydevor qatlamida bunday ta’lim muhitining yaratilishi
pirovardida erkin fikrlovchi shaxs kamoli diqqat mar kazda turibdi.
Zero, bugungi kunda MTTlarda tarbiyalanayotgan bolalarga 93 555 mingdan
ziyod pedagog xodimlar ta’lim-tarbiya beradi. Bolaning dunyoqarashi, didi
shakllanadigan davr maktabgacha ta’lim yoshiga to‘g‘ri keladi. Demak, bu
yoshdagi barcha bolalar maktabgacha ta’limga qamrab olinadi.
Dunyo mamlakatlarining maktabgacha ta’lim sohasidagi tajribalarini
o‘rganish va ulardan milliy mentalitetimizni hisobga olgan holda foydalanish
natijasida xalqaro standartlar darajasidagi maktabgacha ta’lim tizimi yaratiladi.
Maktabgacha ta’lim tizimi oldiga qo‘yila digan davlat talablari, ta’lim-
tarbiya dasturlari ilg‘or xorijiy tajriba asosida takomillashtiriladi. Ushbu dasturlar
32

bolalarga o‘qish va yozishni turli o‘yinlar orqali o‘rgatish, ularning zerikmasligi,
aksincha, bog‘chaga xursand bo‘lib borishiga xizmat qiladi.
2030-yilga qadar... Maktabgacha ta’lim tizimini tanqidiy o‘rganish va
yanada takomillashtirish yuzasidan takliflar ishlab chiqish bo‘yicha komissiya
tashkil etildi. Komissiya tomonidan maktabgacha ta’lim sohasidagi qonunchilik
undagi bo‘shliqlar, korrupsiya va boshqa huquqbuzarliklarni yuzaga kel tiruvchi
normalarni aniqlash nuqtayi nazaridan tahlil etildi. Shuningdek, maktabgacha
ta’lim sohasida davlat siyosatini samarali ro‘yobga chiqarishga to‘sqinlik qiluvchi
tizimli muammolarni aniqlash hamda kompleks o‘rganish ishlari amalga oshirildi.
Shunga ko‘ra O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030-
yilgacha rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqilib, uni amalga oshirishni
ko‘zlovchi “Yo‘l xaritasi”da 2019—2024 va 2025—2030-yillarda maktabgacha
ta’lim tizimini rivojlantirishning maqsadli ko‘rsatkichlari belgilandi.
Konsepsiya o‘rta va uzoq muddatli istiqbol uchun maktabgacha ta’lim
tizimini rivojlantirish maqsadlari, vazifalari, ustuvorliklari va bosqichlarini
belgilab berdi.
O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi maktabgacha ta’lim sohasini rivojlantirishga
yo‘naltirilgan dasturlar va kompleks chora-tadbirlarni ishlab chiqish uchun asos
bo‘ladi. Hujjat malakali pedagog kadrlar yetishmovchiligi, davlat MTTlarining
to‘lib ketganligi, moddiy-texnik holatining nomuvofiqligi hamda davlat o‘quv-
metodik materiallari bilan past darajada ta’minlanganligi muammolarining hal
etilishini nazarda tutadi.
Xususan, 2030-yilgacha maktabgacha ta’lim bilan qamrab olingan bolalar
miq dorini joriy 38,1 foizdan 80,8 foizgacha orttirish vazifasi qo‘yilgan. Shu bilan
birga, MTV tomonidan ta’lim tashkilotlari quvvatlari ning kuchaytirilishi davom
ettiriladi: 2021-yilga kelib o‘rinlar miqdori yangi MTMlarni ochish hisobiga 56,8
foizga (2030-yilga kelib — 132,3 foizga) ortadi, hamda davlat-xususiy sherikligi
va respublikaning chekka tumanlari uchun dolzarb muqobil maktabgacha ta’lim
shakllari rivoj lantiriladi. Keyingi yillarda pedagogik va boshqaruv kadrlariga
33

alohida e’tibor qaratilmoqda. Ishlar ikki yo‘nalishda olib boriladi: pedagoglar
miqdorini orttirish va maktabgacha ta’lim tizimi xodimlarini tayyorlash, qayta
tayyorlash, malakasini oshirish va rivojlantirishda yangi yondashuvlarni tatbiq
etish.
XULOSA :
Xulosa qilib aytganda, qaror bilan belgilangan vazifalarning amalga
oshirilishi natijasida, maktabgacha ta’lim tizimi va uni rivojlantirish uchun alohida
e’tibor qaratiladi, o‘quv-tarbiya jarayoniga o‘qitishning zamonaviy ilg‘or shakllari,
yangi pedagogik va axborot texnologiyalari, ta’lim-tarbiyaning samarali shakl va
usullari joriy etiladi, maktabgacha ta’lim tashkilot larining moddiy-texnik bazasi
yaxshilanadi, 5-6 yoshli bolalarni maktabgacha ta’limga 100 foiz qamrab olish
imkoniyati yaratiladi. Ta’limning poydevor qatlamida bunday ta’lim muhitining
yaratilishi pirovardida erkin fikrlovchi SHAXS kamoli diqqat mar kazda turibdi.
Zero, bugungi kunda MTTlarda tarbiyalanayotgan bolalarga 93 555 mingdan
ziyod pedagog xodimlar ta’lim-tarbiya beradi. Bolaning dunyoqarashi, didi
shakllanadigan davr maktabgacha ta’lim yoshiga to‘g‘ri keladi. Demak, bu
yoshdagi barcha bolalar maktabgacha ta’limga qamrab olinadi.
Dunyo mamlakatlarining maktabgacha ta’lim sohasidagi tajribalarini
o‘rganish va ulardan milliy mentalitetimizni hisobga olgan holda foydalanish
natijasida xalqaro standartlar darajasidagi maktabgacha ta’lim tizimi yaratiladi.
Maktabgacha ta’lim tizimi oldiga qo‘yila digan davlat talablari, ta’lim-
tarbiya dasturlari ilg‘or xorijiy tajriba asosida takomillashtiriladi. Ushbu dasturlar
bolalarga o‘qish va yozishni turli o‘yinlar orqali o‘rgatish, ularning zerikmasligi,
aksincha, bog‘chaga xursand bo‘lib borishiga xizmat qiladi.
34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha HARAKATLAR STRATEGIYASI
2. Karimov U., Muxammadiev A.Sh. Ta’lim tizimini axborotlashuvida
oliy o‘quv yurti ilmiy universal kutubxonalarini avtomatlashtirishning roli.
Xalqaro konferensiya materiallari. —Fan, texnika va ta’limda infokommunikatsion
va hisoblash texnologiyalarill, Toshkent, 2004.- S.
3. “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat
talablari” Toshkent. 2018 yil
4. Yu.I.Fausek “Montessori bolalar bog‘chasi” Toshkent. 2008 yil
5. “Montessori metodikasidan namunalar” metodik tavsiya Samarqand.
2004y
6. Djumanova D.M. “Bola shaxsiga yondashuv” “Zamonaviy ta’lim”
ilmiy- amaliy, ommabop jurnali, 2012 yil, 1-son. 50-53b
7. Qurbonov Sh., Seytxalilov E. Ta’lim sifatini boshqarish T.:
“TuronIqbol”, 2006. 590 b.
8. Xalq ta’limi jurnali bosh maqola “Innovatsiya – yangilikka intilish,
kelajakka qadam”, T.: 2018. № 1.4-6 b.
9. Yo‘ldoshev J.G‘.”Innovatsiyalarni ta’lim jarayoniga uzluksiz ravishda
tatbiq etish zamon talabi” T.: “Uzluksiz ta’lim” j. 2011. № 6, 11-15 b.
10. Musurmonov R.”Bo‘lajak o‘qituvchilarning kasbiy kompetentligini
rivojlantirishda innovatsion yondashuvlar” Multidisciplinary Peer Reviewed
35

11. Journal hamkorligidagi Xalqaro onlayn konferensiya. 2020-yil 18-19
iyun, Samarqand
INTERNET SAYTLARI
1. www.ngmk.uz
2. www.marifat.uz
3. www.uza.uz
4. www.uzavtoyul.uz
36

Sotib olish