O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan yondashuvlar - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	122.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	15 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan yondashuvlar

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan
yondashuvlar
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiyaga ehtiyoj va zamonaviy jamiyat
rivojining zaruriy shartlari. ........................................................................................................................... 4
1.1. Respublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning ijtimoiy hayotga ta'siri. .............................. 4
1.2. O‘zbekistonning zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va
huquqiy asoslari ..................................................................................................................................... 15
II Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan islohotlar .................................. 24
2.1. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari ................................................................... 24
2.2.O‘zbek xalq pedagogikasining zamonaviy ijtimoiy g‘oyalari. ............................................................ 34
Xulosa ........................................................................................................................................................ 45
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 46
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Hozirda Respublika siyosiy, iqtisodiy, ta’lim va
ma’rifiy-madaniy islohotlarni boshdan kechirmoqda.
Ijtimoiy tuzilmalarni insonparvarlashtirishning yangi tamoyillari, bozor
iqtisodiyoti munosabati qonunlari, mafkuraviy va axloqiy tamoyillarning
o‘zgarishi ishsizlik, moddiy yetishmovchilik, bolalarning nazoratsizligi, oilalarning
ajralib ketishi, g‘ayri ijtimoiy xodisalar-alkogolizm, narkomaniya, jinoyatchilik,
fohishalik kabi ijtimoiy muammolarni keskinlashuviga sabab bo‘lmoqda. Bu
holatda birinchi navbatda bolalar, so‘ngra esa kattalar ijtimoiy yordamga
2

muxtojdirlar. Bunday sharoitlarda jamiyatning ijtimoiy muammolariga bog‘liq
bo‘lgan pedagogik masalalarni hal qiluvchi, uning ijtimoiylashuvi jarayonida
shaxsga yordam beruvchi mutaxassis sifatida ijtimoiy pedagogga talab paydo
bo‘ladi.
Ijtimoiy pedagogika O‘zbekistonda ham, dunyodagi boshqa mamlakatlarda
ham uzoq va chuqur an’analarga ega. Shunga qaramay sobiq sovet tuzumi davrida
ijtimoiy pedagogika yutuqlari e’tiborga olinmadi. Mana shuning uchun ham
ijtimoiy pedagogika yangi soha sifatida faqat ijtimoiy-pedagogik mutaxassislar
davlat va jamoat organlari boshqarmalarinigina emas, balki mutaxassislar
tayyorlaydigan tizimni, shuningdek ijtimoiy-pedagogik faoliyatning ilmiy-tadqiqot
bazasini ham o‘z ichiga oladi.
Ijtimoiy pedagogika – odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari
jarayoni davomida ularda hosil bo‘ladigan fikrlar, e’tiqodlar, g‘oyalar, qarashlar,
histuyg‘ular, turli xulq-atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir.
Har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning ijtimoiy normalarga rioya
qilgan holda o‘ziga o‘xshash shaxslar bilan o‘rnatadigan murakkab o‘zaro
munosabatlari va ularning ta’sirida hosil bo‘ladigan xodisalarning pedagogik
tabiatini va qonuniyatlarini tushuntirib berish- ijtimoiy pedagogikaning asosiy
vazifasidir.
Amaliyotda ijtimoiy pedagogik va yoshlarning yashash komplekslarida, turli
yoshdagi xodimlardan iborat birlashmalarda ijtimoiy pedagogik tajribalarni
to‘plash ishlari shakllantirilgach, maktablarning ijtimoiy institutlar bilan
qamkorligi o‘zgardi. Shu asosda ijtimoiy muqitni pedagoglashtirish jarayoni
intensiv tarzda rivojlanib bordi. Demak, ta’lim tarbiya bilan shug‘ullanuvchi fanlar
va o‘quv muassasalaridan farqli o‘laroq ijtimoiy pedagogika ijtimoiy
hayotimizning barcha jabxalari bilan bog‘liqdir.
Kurs ishining maqsad va vazifalari : O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika
sohasida olib borilayotgan yondashuvlar haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirish
va qisqacha tavsiflash. Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiyaga ehtiyoj va
zamonaviy jamiyat rivojining zaruriy shartlari . Respublikamizda amalga oshirilgan
3

islohotlar va ularning ijtimoiy hayotga ta'siri. O‘ zbekistonning zamonaviy
bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va huquqiy
asoslari
Kurs ishi ob’yekti va predmeti O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika
sohasida olib borilayotgan islohotlar mazmun-mohiyati . Ijtimoiy so h ani
rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari . Ijtimoiy pedagogikaning jamiyat
taraqqiyotida tutgan o‘rni va roli, jamiyatda ijtimoiylashuv jarayonining
globallashuvi. Ijtimoiy pedagogika rivoji. Mustaqillik davrida ijtimoiy pedagogik
tadqiqotlar va ularni amalga oshirishda olib borilgan sayi-harakatlar.
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to‘plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va
qilingan xulosalardan iborat. Ishda o‘rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar
tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga
qo‘yilgan maqsadga erishishi uchun to‘plangan adabiyotlar manbalarning nomlari
va elektron manzillari keltirildi.
I Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiyaga ehtiyoj
va zamonaviy jamiyat rivojining zaruriy shartlari.
1.1. Respublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning ijtimoiy
hayotga ta'siri.
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgach milliy tarbiya va ta’lim sohasida
keng qamrovli islohotlarni amalga oshirish uchun zamin yaratdi. Zotan,
4

mustaqillik fikr-mulohazalarda ozod, o‘z haq-huquqini yaxshi taniydigan,
izlanuvchan, zamonaviy bilimga ega, Vatanga, ona zaminimizga sadoqatli,
boqimandalikning har qanday ko‘rinishlarini o‘zi uchun or deb biladigan, o‘z kuchi
va aqliga ishonib yashaydigan, o‘z shaxsiy manfaatlarini xalq, Vatan manfaatlari
bilan uyg‘un holda ko‘radigan barkamol insonni tarbiyalashni talab etadi.
Respublikamiz Sobiq Ittifoq tarkibida davrida uning ta’lim tizimi
markazlashtirilgan, milliy mintaliteti e’tiborga olinmagan, o‘ta mafkuralashgan,
zarur kasbiy yo‘naltirishga e’tibor berilmagan edi. Mustaqillikning ilk
kunlaridanoq mavjud ta’lim sohasidagi ijobiy natijalarni saqlab qolish va
o‘tmishdan qolgan merosning salbiy jihatlarini hamda o‘tish davri bilan bog‘liq
qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun bosqichma-bosqichlik asosida jiddiy choralar
ko‘rish zarur edi. Shu nuqtai nazardan muhtaram Prezidentimiz ta’lim-tarbiya
masalasiga kuyunchaklik, diqqat, qat’iyat bilan yondashib, jamiyat rivojini dastlab
talim va tarbiya masalalariga bog‘liq ekanligini ham ilmiy-nazariy, ham amaliy
jihatdan asoslab berdi.
Mamlakatimizning birinchi rahbari Islom Karimov yosh avlod ta’lim-
tarbiyasi haqida davlatning bosh islohatchilik roli to‘g‘risida to‘xtalar ekan,
“Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan
yo‘ldagi asosiy tayanchimiz – insondir. Yuksak malakali va Yuksak ma’naviyatli
insondir. Bu narsa ayniqsa yosh avlodga tegishli. Kelajagi buyuk davlat, eng
birinchi navbatda, bo‘lajak fuqarolarining madaniyati, ma’lumoti va ma’naviyati
haqida g‘amxo‘rlik qilmog‘i zarur” ekanligini qayd etad.
Jamiyat taraqqiyoti va ijtimoiy hayot sohalaridagi tub o‘zgarishlar. O‘tish
davri va taraqqiyot bosqichlari.
Jamiyat rivojlanishi to‘g‘risidagi yangicha ilmiy-nazariy g‘oyalarning
o‘zgarishi ijtimoiy hayot sohalarini tubdan o‘zgartirish bilan bog‘liq. Bu I.Karimov
asarlarida O‘zbekistonni mustaqil taraqqiyot yo‘lidan rivojlanishi “” hamda
“o‘zimizga xos va mos taraqqiyot yo‘lidan boramiz” va “o‘z kelajagimizni o‘z
qo‘limiz bilan quramiz” g‘oyasi va maqsadlari orqali aniq ifodasini topadi . Va
5

jamiyat rivojlanishi buning uchun muayyan o‘tish davri va taraqqiyot bosqichlarini
bosib o‘tish zarurligi, mohiyati asoslab beriladi. Jamiyat ijtimoiy hayoti
sohalaridagi tub o‘zgarishlar deganda uning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy-
ma’rifiy g‘oyaviy asoslarini tubdan o‘zgartirish va yangicha asosga (negizga)
o‘tkazilishini anglatadi. 1

Natijada mustaqillik tufayli jamiyat ijtimoiy hayoti sohalari tubdan o‘zgardi.
Uning huquqiy asosini O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida ko‘ramiz.
Unga ko‘ra “O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar,
mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanadi. Hech qaysi mafkura
davlat mafkurasi sifatida o‘rnatilishi mumkin emas”.
Siyosiy sohadagi tub o‘zgarishlar:
 Mustabid sovet davri tizimidan voz kechildi;
 Prezidentlik instituti joriy etildi;
 Siyosiy institutlar xilma-xilligiga aoslangan demokratik siyosiy tizimga
o‘tildi. Bunda davlat bosh islohotchi sifatida e’tirof etildi.
 “Inson-jamiyat-davlat” munosabati qaror topdi.
 Ko‘ppartiyaviylik tizimi shakllandi.
1
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
6Jamiyat hayoti
sohalaridagi tub
o’zgarishlarSiyosiy sohadagi
tub o’zgarishlar Jamiyat iqtisodiy
negizining tubdan
o’zgarishi
Milliy ma`naviy
tiklanish
Jamiyat hayoti
asosini tub
o’zgarishlar

Ma’naviy, g‘oyaviy-mafkuraviy sohadagi tub o‘zgarishlar:
 Kommunistik g‘oya aqidalaridan voz kechildi. Milliy g‘oya: asosiy
tushunchalari va tamoyillari ishlab chiqildi;
 Milliy g‘oya negizlariga tayangan holda O‘zbekiston jamiyati rivojlanishi,
uning o‘ziga xos xususiyatlari asoslab berildi;
 Jamiyat rivojlanishida milliy madaniy meros hamda umuminsoniy
qadriyatlar, demokratik prinsiplarga amal qilina boshlandi;
 Jamiyat rivojida manaviy va moddiy hamda uyg‘unligi oshadi;
Ijtimoiy-iqtisodiy sohadagi tub o‘zgarishlar:
Bozor iqtisodiyotiga asoslangan mulkning xilma-xilligiga o‘tildi;
Xususiy mulk tan olindi;
Barcha mulk shakllari teng ekanligi e’tirof etildi, uning huquqiy asoslari
yaratildi.
O‘zbekistonda jamiyat hayoti sohalarida amalga oshrilgan tub islohotlar
natijasida o‘tgan yillarda muhim yutuqlarga erishildi
Shuni ta’kidlash kerakki, I.Karimov asarlarida jamiyat rivojlanishi
bosqichlari quyidagicha asoslab berilgan.
1. 1989-1991 yillar - Mustaqillik ostonasi
2. 1991-2000 yillar - O‘tish davri bosqichi
3. 2000-2007 yillar - Modernizatsiyalash
4. 2007 yildan hozirgacha - Mamlakatda demokrtaik islohotlarni chuqurlashtirish
va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bosqichi
Bu bosqichlar jamiyat rivojlanishida o‘ziga xos ma’no-mazmunga ega.
O‘tgan yigirma besh yil davomida O‘zbekiston demokratik, huquqiy davlat
va fuqarolik jamiyatini qurish yo‘lida Shunday masofani bosib o‘tdiki, boshqa
mamlakatlar bunga o‘n yilliklar va asrlar mobaynida erishgan bo‘lar edilar. Bu
katta o‘zgarishlar xalqimizning o‘ziga xos xususiyatlari va milliy an’analarini
hisobga olgan holda, islohotlarning bosqichma-bosqich usuli bilan va ijtimoiy
mojarolarsiz, keskin larzalarsiz jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozini O‘zbekiston
sharoitida iqtisodiyotga jiddiy ta’sirini kamaytirish mumkin bo‘lgan bo‘lgan
7

yo‘llarini izlash masalalari naqadar teran hal qilinayotganligini O‘zbekiston
Respublikasining Prezidenti SH.Mirziyoevning ko‘plab ma’ruzalarida berilgan
takliflari hamda nazariy va tahliliy qarashlarida ko‘rishimiz mumkin 2
.
Bugungi kunda mamlakatni yanada rivojlantirishga erishishi bilan bog‘liq
voqeliklar taraqqiyotimizni belgilab olish jarayonida davlat tuzulmalari va
institutlari bilan birga jamiyatni isloh qilish, uni boshqarish, rivojlantirish va milliy
qadriyatlar asosida modernizatsiyalash zarurligini muhim vazifaga aylantridi. Bu
esa o‘z-o‘zidan mazkur jarayonlarni tartibga solish, boshqarish yuzasidan siyosiy-
huquqiy asoslarni yaratishni takomillashtirish va ushbu tizimni ijtimoiy-falsafiy
jihatdan tatqiq etish orqali inson manfatlarini ta’minlashni uning huquq va
erkinliklarini, osuda va farovon hayotini himoya qilishni, jamiyat boshqaruvini
modernizatsiyalash ustivor vazifa sifatida namoyon bo‘lmoqda.
Jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash doimo muayyan ijtimoiy
tuzumning tabiatidan kelib chiqib amalga oshiriladi. Demokratik-huquqiy davlat
esa o‘z fuqarolarining ongli, maqsadli faoliyatlarini erkin ro‘yobga chiqarish
shaklida namoyon bo‘lib boradi va jamiyatda yuzaga keladigan talab va
ehtiyojlarning aql yordamida hal etilishi, davlat va jamiyat boshqaruvida xalq
irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qiluvchi har qanday ilg‘or g‘oyani
milliy qadriyatlar bilan umumlashtirgan holda amaliy hayotga tadbig‘
etilayotganligini davlatimiz rahbarining saylovoldi jarayoni, jamoatchilik,
ishbilarmon doiralar vakillari hamda davlat organlari bilan uchraShuvlari chog‘ida
bildirilgan ijtimoiy-siyosiy, sotsial-iqtisodiy va madaniy-gumanitar sohalarga doir
fikr va tavsiyalarida o‘z ifodasini topgan.
Shuningdek, asosiy qonunimizning boshidan oxirigacha inson omili, uning
haq-huqulari, manfaatlarini himoya qilish asosiy o‘rinni egallashni alohida
ko‘rsatgan holda Prezidentimiz 2017 yilni “Xalq bilan muloqot va inson
manfaatlari yili” deb e’lon qilinganligi ezgu maqsadlar asosida butun dunyo
hamjamiyati tomonidan tan olingan taraqqiyotning “o‘zbek modeli” ni amalga
oshirish zamonaviy davlat barpo etish borasidagi strategik tamoyillarga
2
Mavlonova R va boshq Ijtimoiy pedagogika T.Istiqlol 2009 y.
8

asoslangan holda, mamlakatimizda bundan buyon ham siyosiy-iqtisodiy va
ijtimoiy o‘zgarishlarni ta’minlashning mustahkam poydevori sifatida, O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti SH.Mirziyoevning 2017 yil 7 fevraldagi Farmoni bilan
tasdiqlangan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivodlantirishning
beshta ustivor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi keng jamoatchilik
tomonidan barqaror taraqqiyotimizning muhim poydevori, aniq maqsad va
vazifalarni qamrab olgan hayotiy dastur sifatida mamlakatimiz rivojida, jamiyat
boshqaruvida modernizatsilashgan siyosiy-huquqiy asos qilib belgilab berildi. 3
Harakatlar strategiyasi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar
samaradorligini tubdan yuksaltirish, davlat va jamiyatning har tomonlama
rivojlanishini ta’minlash uchun shart-sharoit yaratish hamda barcha sohani
erkinlashtirishdan ibortdir. Harakatlar strategiyasi asosida amalga oshirilishi
ko‘zda tutilgan keng miqiyosli chora-tadbirlar aholi turmush darajasini sifat
jihatidan yangi bosqichga olib chiqish va mamlakatimizda “Inson manfatlari har
narsadan ustun” tamoyilini hayotga tatbiq etishga xizmat qilshi ko‘rsatib o‘tilgan.
Islohotlarning tashabbuskori davlat bo‘lsada, ularni real hayotiy voqelikka
aylantiradigan, ob’ektivlashtiradigan fuqarolar, ularning ijtimoiy-siyosiy
faolligidir. Umumun fuqarolarda siyosiy madaniyat shakllanishi davlatning ichki
va tashqi siyosatidan, boshqaruv sistemalar faoliyatidan ayniqsa yangi
shakllanayotgan demokratik institutlar maqsad muddaolaridan xabardor bo‘lish
orqali yuzaga keladi. Bunday modernizatsiyaviy qadriyatlarni xalq qanday qabul
qila olishi, siyosiy tizimning yangilanishga moslashishini e’tiborga olgan holda,
fuqarolardagi Yuksak siyosiy madaniy jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash
jarayoniga insonparvarlik, adolatparvarlik baxsh etilganligi, fuqarolarning inson
erki tamoyillariga rioya qilishni odatga aylantiradi.
Jamiyat boshqaruvini modernizatsiyalash jarayonida, inson manfaatlari
Yuksak qadriyat sifatida e’tirof etilib, davlatimiz tomonidan qabul qilinayotgan
Davlat dasturi hamda Farmon va qarorlar asosida jamiyat a’zolari ongida siyosiy
ong va siyosiy madaniyatni shakllantirish orqali ularda siyosiy immunitetni hosil
3
Yo‘ldoshev J. Ta’lim yangilanish yo‘lida (o`quv qo`llanma). - T., 2000 u
9

qilish, avvalo globallaShuv davrida siyosat sub’ektlarini ichki va tashqi salbiy
ta’sirlardan himoya qiladi.
Prezidentimiz sayi harakatlari, adolatli boshqaruvi uzoqni o‘ylab qabul
qilinayotgan maxsus Farmon va qarorlarning ijro etilishning asosiy maqsad-
vazifalari mustaqlligimizni ko‘z qorchig‘iday asrash hisoblanadi.
Ijtimoiy pedagogikaning zarurligini quyidagi holatlar talab etayotgan edi:
Birinchidan, Bugungi kunda ta'lim va tarbiya maqsadi bilan uning ba'zi
natijalari o`rtasidagi qarama-qarshilik sabablarini aniqlash va ularni bartaraf
etish yo`llarini aniqlash zarurligi talab etilmoqda. Ushbu talab pedagogika
olamiga jamiyatdagi munosabatlar bilan Shug`ullanuvchi sotsiologiyani olib
kirish zaruriyatini uyg`otdi. Chunki ongli xususiyatga ega bo`lgan inson
faoliyati, sotsiologiya fanining o`ziga xos ob'ektini tashkil etadi. Har bir
shaxsning jamiyatdagi o`z o`rnini, o`zligini anglashi, hayotiy-axloqiy
me'yorlarni o`zida mujassam etishi jamiyatda Shu ma'naviy-axloqiy sifatlarni
namoyon etib, ijtimoiy hayotimiz, zamonamiz bilan hamnafas yoshlarni
tarbiyalashda Pedagogika va sotsiologiya fanlarining hamkorligi alohida
ahamiyat kasb etadi. Vaholanki ta'lim-tarbiyaning o`zi ijtimoiy hodisa va
pedagogik jarayondir.
Ikkinchidan, ba'zi jamiyat a'zolarining ongidagi ma'naviy bo`shliqning
ijtimoiy kelib chiqishi sababalrini aniqlash, ularni hal qilish mexanizmini
yaratish kabi yangi muammolarning yechimini topish uchun pedagogik va
sotsiologik tushunchalarning tutashligiga asoslangan yangi metodologiyani
talab etmoqda. Inson shaxsini shakllantirishda undagi tabiiy (irsiy) va ijtimoiy
xususiyatlarini, uning oliy nerv faoliyati imkoniyatlarini hisobga olib
yondashmoq lozim. Inson organizmining biologik va sub'ektiv (shaxsiy
tomonlari) asosida o`z-o`zini tarbiyaga olish, sharoitga moslashish, ma'lum
ob'ektga yo`naltirish qonunlarini bilish asosida uning tarbiyasini tashkil etish
lozim. Shaxs shakllanishi jarayonida ichki va tashqi ta'sir imkoniyatlari o`zaro
omuxta qilish, tarbiya jarayonini yoshlar faoliyatining xususiyatlari,
qiziqishini anglash kabi muhim xususiyatlari asosida shaxsning erkinligi va
10

g`ururini paymol qilmasdan, demokratik, insonparvarlik va milliy tamoyillarga
tayanib, ularda ma'naviy-axloqiy fazilatlarni shakllantirish davr talabidir.
Jamiyatga insonlar ongini, tafakkurini ijobiy tomonga o`zgartirish ijtimoiy-
ma'rifiy jarayonlar bilan bog`liq bo`lib. Uni ilmiy jihatdan o`rganish
muhimdir. Pedagogika va sotsiologiyaning tutashganligi tufayli yuzaga kelgan
muammolar o`zbekistonlik olimlarning diqqat e'tiborini ham o`ziga tortmoqda. 4
Uchinchidan, bozor iqtisodiyoti sharoitida ijtimoiy munosabatlar va
bunda davlatning roli, axborotlar, ustoz-shogird munosabatlari, kadrlar
muammolari, yoshlarning ma'naviyatida ro`y berayotgan zaiflikning sabablari,
ularni aniqlash, tekshirish, hal etish, ijtimoiy faollik kasbiy mahorat,
Shuningdek mustaqil O`zbekistonda kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy
islohatlarni, umuman, jamiyatni «pedagog so`zi» bilan qrganish ijtimoiy
pedagogikaning muammolaridan bo`lib hisoblanadi. Eng asosiysi, ijtimoiy
hayotda Shunday holatlar uchraydiki, bunda bolalar o`smirlar, tarbiyachilar
bunday og`ir vaziyatda o`zlariga ruhan malham bo`ladigan sotsial
pedagogning yordamiga muhtoj bo`ladi. Demak, bugungi jamiyatimiz
asoslariga sotsial psixolog bilan bir qatorda ijtimoiy pedagogga bo`lgan
ehtiyoji ham sezilmoqda.
Hayotdan umid uzgan, o`ziga ishonmaydigan, hayotiy muammolarni
mustaqil hal eta olmaydigan shaxslar insoniy yordam, tuShunish, uning
qayg`usiga sherik bqlishlarini kutadilar. O`z so`zi va faoliyati bilan Shu kabi
shaxslarda o`ziga ishonch uyg`otish, o`z imkoniyatlarini anglab yetishlariga
yordam berish sotsial pedagogning asosiy vazifasidir. Ijtimoiy hayotimizdagi
voqelikning insonlarga bo`lgan ta'siri ularning ongida yuz berayotgan
jarayonlar haqida bahs yuritadigan mazkur fan yo`nalishi bugungi kunda
ijtimoiy buyurtma sifatida vujudga kelmoqda.
Demak ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zarurat asosida
namoyon bo`ldi.
4
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
11 “Ijtimoiy” tushunchasi (lotincha socialis – umumiy, jamoatchilik)
insonlarning birgalikdagi hayoti bilan bog’liq bo’lib, ularning muomala va bir-
biriga ta'sirining turli xil shakllari birlashtiradi.

Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya- bu bolalarning
ijtimoiylashuvi va bolalarga ijtimoiy ta'lim va ijtimoiy tarbiya berish
qonuniyatlarini o`rganuvchi pedagogika fanining tarmog`idir. Ya'ni tarbiya- bu
nafaqat o`quv muassasalari balki butun jamoatchilik, jamiyatning barcha
jabhalarida o`z ko`rinishiga ega.
Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya. Yurtimiz mustaqillikka
erishgach, o`zining mustaqil taraqqiyot yo`lini belgilab oldi. Bu yo`l
jamiyatimizning kelajagini o`z qo`llariga oluvchi - yoshlarga beriladigan ta'lim-
tarbiya asosida belgilandi. Shu nuqtai nazardan 1997 yili 29 avgustda “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi” va “Ta'lim to`g`risida”gi qonun qabul qilinib, unda
kadrlar tayyorlashning milliy modeli yaratildi. Mazkur modelda ShAXS bosh va
markaziy o`rinni egallab, modelning qolgan qismlari shaxs manfaatlari uchun
xizmat qiladi. Ayniqsa uzluksiz ta'lim tizimi individ dunyoga kelgandan boshlab to
maktabdan tashqari ta'lim muassasalaridagi “masofani” qamrab oladi.
Ta'lim-tarbiya muassalari o`z vazifalarini amalga oshiraverishi mumkin,
ammo hayot qarama-qarshilik va ziddiyatlardan iborat. Yoshlar, qolaversa
jamiyatning barcha a'zolari ushbu ziddiyatlarni yengib, ulardan to`g`ri xulosa
chiqara oladilarmi! Demak, ta'lim-tarbiya muassasalaridan tashqari tarbiyaviy
ta'sirlar, ya'ni kundalik ijtimoiy voqeliklarning shaxsga ko`rsatayotgan ta'siri,
ularni ijtimoiy pedagogik, ilmiy, nazariy va amaliy o`rganish, pedagogikada Shu
12Ijtimoiy pеdagogika - shaxsni ijtimoiylashuvi qonuniyatlarini o’rganish, jamiyatning
ijtimoiy muammolarini hal qilish maqsadida ijtimoiy pеdagogik faoliyatning samarali
usullari tеxnologiyalarini ishlab chiqish va ularni qo’llashga qaratilgan pеdagogika
sohasi..
Pеdagogikaning ham, ijtimoiy pеdagogikaning ham obyеkti- bu bola,
biroq o’rganish prеdmеtlari turlicha. Pеdagogikaning o’rganish prеdmеti
bolani tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi,Ijtimoiy pеdagogikaning
prеdmеti esa bolani ijtimoiylashtirish qonuniyatlari hisoblanadi.

kunga qadar yetarlicha e'tibor berilmagan ijtimoiy pedagogikaga zaruratni vujudga
keltirmoqda. Kursning nomidan ham ko`rinib turganidek, ijtimoiy hayotning turli
jabhalari shaxsga, ayniqsa yoshlarga, albatta o`z ta'sirini ko`rsatadi 5
.
Mazkur kurs bevosita pedagogika va psixologiya fakultetlarining o`quv
rejalariga kiritilgan. Sotsiologiya fani pedagogika uchun qimmatli baza, yoki
material tayyorlab bera oladi. Ammo pedagoglar uchun o`sha jamiyatdagi xodisa,
jarayonlar va munosabatlarning inson ongiga, insonlarning ma'naviy hayotiga,
odob-axloq meyorlariga bo`lgan ta'siri muhimroqdir. Shuning uchun qam uni
ijtimoiy qayot pedagogikasi, jamiyat va jamoa tarbiyasi, kundalik hayot tarbiyasi
desak mubolag`a bo`lmaydi. 6
Har bir shaxsning jamiyatda yashashi, uning ijtimoiy normalarga rioya
qilgan holda o`ziga o`xshash shaxslar bilan o`rnatadigan murakkab o`zaro
munosabatlari va ularning ta'sirida hosil bo`ladigan hodisalarning pedagogik
tabiatini va qonuniyatlarini tuShuntirib berish- ijtimoiy pedagogikaning asosiy
vazifasidir.
«Ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiya» kursi talabalarning
umumpedagogik bilim darajasini kengaytirish bilan birga, ularni jamiyatdagi
turli munosabatlarni, ma'naviy faktorlarni tekshirish Shuningdek, mazkur
fanning ob'ekti, predmeti, uning boshqa fanlar bilan aloqadorligi,
kategoriyalari ijtimoiy pedagog kasbining spetsifik xususiyatlari kabi
muammolar ustida bosh qotirishga undaydi.
Kursning asosiy maqsadi bo`lajak pedagog kadrni hayotimizning barcha
jabhalariga «pedagogik ko`z» bilan qarash, o`rganish, reabilitatsiya qilish
yo`llarini aniqlash va ma'lum xulosalar chiqarishga o`rgatishdan iborat.
Kursning asosiy vazifalari oliy o`quv yurtlari talabalariga:
5
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
6
Mavlonova R. Ijtimoiy pedagogika. O‘quv qo‘llanma. T.: Istiqlol, 2009
13Ijtimoiy pedagogika- odamlarning jamiyatda hamkorlikdagi ish faoliyatlari
jarayoni davomida ularda hosil bo`ladigan fikrlar, e'tiqodlar, g`oyalar, qarashlar, his-
tuyg`ular, turli xulq-atvor shakllarini tushuntirib beruvchi fandir.

 Mustaqil O`zbekistonda shakllanayotgan Pedagogika fanining yangi
qirralaridan biri sifatida Ijtimoiy pedagogika fani xaqida tushunchalar
berish va ularni ijtimoiy hayot bilan muqoyasa o`rganish;
 Ijtimoiy muhit va shaxsning ijtimoiylashuviga doir qonuniyatlar;
 Ijtimoiy pedagogning kasbiy faoliyatining o`ziga xos spetsifik
xususiyatlari, ilmiy-tadqiqot metodlari haqida tushunchalar berishdan
iboratdir.
Dastur shu vazifalarni hal etishga qaratilgan beshta bo`limdan iborat:
 Ijtimoiy pedagogikaga kirish.
 Ijtimoiy pedagogika asoslari.
 Ijtimoiy pedagogik jarayon.
 Ijtimoiy pedagog va uning kasbiy faoliyati.
 Ijtimoiy pedagogik tashhis.
Yurtimizning iqtisodiy, siyosiy, ma'naviy, ijtimoiy hayotida islohotlar izchil
amalga oshirilmoqda.
Mamlakat taraqqiyotining asosini tashkil etuvchi ushbu sohalarda amalga
oshirilayotgan islohotlar, asosan insonga, uning manfaatlariga qaratilgandir. Buni
biz Yurtboshimizning “Islohot-islohot uchun emas, balki islohot inson uchun,
mamlakat aqolisining farovonligi va turmush darajasini ko`tarishga
qaratilganligidadir” - degan fikrlaridan ham ko`rishimiz mumkin.
Hayot, bozor iqtisodiyotiga o`tish, isloqotlar jarayonida ya'ni jamiyat
a'zolarining, fuqarolarning ongida qanday o`zgarishlar ro`y bermoqda, fuqarolik
jamiyati qayotini farovon barpo etishni kim qanchalik anglab yetmoqda. Bu yo`lda
o`z yo`lini topayaptilaru, kimlar adashmoqda, jamiyat insonlarga qanchalik va
qanday ta'sir o`tkazmoqda hamda qolaversa, insonlar jamiyatga qanday ta'sir
ko`rsatmoqda.
Bozor iqtisodiyotiga o`tishning ijtimoiy munosabatlari va bunda davlat hamda
jamiyatning roli, ba'zi jamiyat a'zolarining ma'naviyatida ro`y berayotgan
zaifliklar, ularning sabablarini aniqlash, tekshirish,qayd etish, umuman jamiyatda
kechayotgan ma'naviy va mafkuraviy isloqotlarni, jamiyatni pedagogik nuqtai
14

nazardan o`rganish ijtimoiy pedagogikaning asosiy muamolaridan biridir.Demak,
ijtimoiy pedagogikaning vujudga kelishi ijtimoiy zaruriyat, ijtimoiy buyurtmadir.
Ijtimoiy munosabatlarni ilmiy pedagogik nuqtai nazardan o`rganish va yanada
takomillashtirish davr taqozasidir.
1.2. O‘zbekistonning zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika
rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va huquqiy asoslari
Ijtimoiy pedagogikani va ijtimoiy-pedagogik faoliyat rivojining
metodologik asoslari quyidagilar hisoblanadi:
Bozor munosabatlarini shakllantirish va jamiyatni demokratiyalashtirish
sharoitida davlatning kuchli ijtimoiy siyosati. Bu siyosatning asosiy yo‘nalishlari
I.Karimov asarlarida va davlat dasturiy hujjatlarida ko‘rsatilgan.
Aholining eng kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish
choralari to‘g‘risidagi hukumat farmoyishlari, qonun, farmonlarni hayotga tatbiq
etish.
O‘zbekiston Respublikasining ijtimoiy pedagogik konsepsiyasi.
I. Ijtimoiy muammolarga nihoyatda katta e’tibor qaratilishining sababi milliy
davlatchilikni shakllantirish jarayonidir. Bu davrda ayniqsa ijtimoiy muammolar
nihoyatda keskinlashadi, ijtimoiy qarama-qarshiliklarning yuzaga kelishi milliy
havfsizlikka tahdid omili bo‘lib xizmat qilishi mumkin. Shuning uchun vaqtida
choralar qabul qilish nihoyatda muhimdir.
Iqtisodning liberallaShuvi turli ijtimoiy qiyinchiliklarni –ilmsizlar sonini
ortishi, turli tengsizliklar paydo bo‘lishi, hayot tarzining buzilishini keltirib
chiqardi.
Shuning uchun O‘zbekiston taraqqiyotining o‘z yo‘li, asoslanadigan
yetakchi tamoyillaridan biri kuchli ijtimoiy siyosat olib borish hisoblanadi. Bu
siyosatning maqsadi quyidagilardir:
Bozor islohotlarining hamma bosqichlarida aholining ijtimoiy himoyasini
ta’minlash;
Aholining turli qatlamlarini paydo qilmaslik orqali ijtimoiy kelishuvni
ta’minlash.
15

Mustaqillik yillarida ko‘rsatilgan maqsadlarga aholining ijtimoiy
himoyasining yangi mehanizmi shakllangan va u quyidagilarda namoyon bo‘ladi:
-ishlab chiqarishni barqarorlashtirish;
-davlat mablag‘laridan tashqari, mehnat jamoalari, ijtimoiy va mehribonlik
fond va tashkilotlarining mablag‘larini yo‘naltirish;
-aholi daromadlarining yuqori tabaqalaShuviga yo‘l qo‘ymaslik;
-kambag‘allikka qarshi kurashish, nogiron, yetim va qariyalarni qo‘llab-
quvvatlashni kuchaytirish.
Milliy mentalitet va hayot tarzining xususiyatlarini inobatga olib, eng kam
ta’minlangan oilalarni aniqlash va ularga mahalla qo‘mitalari orqali yordam
ko‘rsatish kabi ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash shakli tarqalmoqda. Bunday yondaShuv
bizning xalqimizda ko‘p asrli ildizlarga ega va amaliy ahamiyati esa
mablag‘larning hayotda aniq tarqatilishini ta’minlaydi.
Respublikada mustaqillik yillaridan to bugungi kunga qadar olib
borilayotgan ijtimoiy siyosatning huquqiy asosi bo‘lib davlatimiz Prezidenti
tomonidan chiqarilgan har bir sohaga tehishli bo‘lgan Farmon, Qaror va
farmoyishlari, Vazirlar Mahkamasi tomonidan yo‘nalishlarga doir hujjatlar xizmat
qilmoqda:
O‘tgan yillar davomida chiqarilgan hujjatlarni o‘rganar ekanmiz yildan yilga
jamiyatimizfa bo‘layotgan o‘zgarishlar, islohatlarning barchasi inson manfaatlariga
qaratilganligiga guvoh bo‘lamiz.
1995 yil O‘zbekistonda shaxsni shakllantirishning ijtimoiy pedagogik
konsepsiyasi ishlab chiqildi. Bo‘lib bugungi kunda ham ahamiyatlidir. 7
Uning tuzilishi Kadrlar tayyorlash milliy dasturi, ta’lim tizimini to‘g‘ri isloh
qilish bilan izohlanadi.
Konsepsiyaning asosiy qoidalari:
1) madaniy - axloqiy tarbiyaning ta ’ limdan ustuvorligi ;
7
Galaguzova M.A. Sotsialnaya pedagogik- M.Vlados 2000.
16

2) insonda ijtimoiy faollik , o‘z - o‘zini boshqarish ko‘nikmalari , muomala
va axloq madaniyati , yuqori intizomga ega demokratik jamiyat fuqarosini
tarbiyalash ;
3) ijtimoiy faol shaxsni jamiyat ishlab chiqarishning asosiy sharti sifatida
shakllantirish har bir fuqaro hayotining ijtimoiy - siyosiy , ma ’ naviy
sohalarida ishtirok etishi ;
4) shaxsni ijtimoiylashtirish vositalari sifatida demokratiyalashtirish ,
insonparvarlik tamoyillarini amalga oshirish ;
Ta ’ limni demokratiyalashtirish - faollik va tashabbusni , hamkorlik , birlik
vositalarini rivojlantirishni nazarda tutsa insoniylashtirish - yosh avlodni milliy ,
ijtimoiy - madaniy qadriyatlar orqali umuminsoniy ma ’ naviy qadriyatlarga , inson
huquqlarini ta ’ minlashga ko‘nikishlari demakdir .
Bu konsepsiya boy tarixiy , madaniy , ma ’ naviy , pedagogik , ijtimoiy
an ’ analar bilan birgalikda ijtimoiy - pedagogika fanining amaliy faoliyat sohasi
sifatidagi rivojida poydevor bo‘lishi mumkin .
Mustaqillikning o‘tgan davrida mamlakatimizda huquqiy demokratik davlat,
er kin fuqarolik jamiyati asoslari barpo etildi. Iqtisodiyotning butunlay yangi
shakli–ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlariga o‘tildi. Mulkchilik, mulkka
ega lik tuyg‘usini shakllantirish orqali jamiyatda insonning bunyodkorlik,
yaratuvchilik qobiliyatini rivojlantirishga katta e’tibor berilmoqda. Ijtimoiy sohada
butunlay yangi– inson hayoti, turmush farovonligi, tinchligi va barqarorligiga
yo‘naltirilgan yaxlit, demokratik tizim vujudga keldi. Qonun ustuvorligi, qonun
oldida barchaning tengligini ta’minlash asnosida haqiqiy erkin demokratik rejim
shakllantirildi. Darhaqiqat, qonun ustuvor bo‘lgan joydagina va qonun doirasidagi
erkin faoliyatgina kishilik jamiyatining butun mohiyatini belgilaydi va uni Yuksak
qadriyatga aylantiradi. CHunki haqiqiy demokratiya – bu qonun hukmronligidir.
Endi ana Shu qo‘lga kiritilgan yutuqlarni yanada mustahkamlash, ularni
zamonaviy sivilizatsiya talablari, XXI asrda inson va insoniyat taqdiri bilan bog‘liq
bo‘lgan global muammolardan kelib chiqib ri vojlantirishni davrning o‘zi taqozo
etmoqda.
17

Bu – bevosita jamiyatning barcha sohasi va yo‘nalishlarini qamrab olgan
yalpi yangilanishlarni talab qilayotgan hayotiy ehtiyojdir. Prezident
SH.M.Mirziyoev tomonidan ishlab chiqilgan 2017–2021 yillarda O‘zbekis ton
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar
strategiyasi bugungi kunda mamakatimiz oldida turgan buyuk maqsadlarga yetish,
ulkan vazifalarni hal etishda dasturulamal vazifasini bajarmoqda.
Xalqimizning o‘ziga xos jihati shundaki, u adolatga, murosaga,
ochiqko‘ngillik va samimiy munosabatga moyil xalqdir. U faol va ongli boshqarish
orqali yangidan-yangi imkoniyatlarni namoyon qila oladigan, o‘zining Yuksak
ma’naviy-axloqiy, ma’rifiy-ruhiy va intellektual salohiyatini ko‘rsata oladigan
bunyodkor xalq. Ayni ana Shu kayfiyat, xalq fe’l-atvori, milliy ruhiyat ochiq
jamiyat qurilayotganini, xalq bilan davlat o‘rtasidagi munosabatning sog‘lom va
o‘zaro ishonchli, aniq maqsad va umummilliy manfaat asosida qurilayotganini
katta mamnuniyat bilan qabul qilmoqda. Ana Shunday ijobiy hayotbaxsh
ma’naviy-ruhiy vaziyat tobora chuqurlashib borayotgani sayin jamiyatda ulkan
taraqqiyotga, sifat jihatdan yangilanishlarga va O‘zbekistonning buyuk kelajagini
yaratishga qaratilgan amaliy harakatlarimiz ham kuchayib bormoqda.
Har bir davrning o‘z taraqqiyot omillari, ehtiyojlari, talablari va hayotiy
tamoyillari bo‘ladi. Tabiiyki, bularning barchasini shakllantirish va
rivojlantirishga, ularga alohida ma’no-mazmun bag‘ishlashga, bu davrda davlat,
jamiyat hayoti, ijtimoiy-siyosiy institutlar faoliyatining aniq yo‘nalishlarini
belgilab beradigan ulkan ta rixiy voqealar bo‘ladi.
2016 yil 4 dekabrda mamlakatimizda bo‘lib o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti saylovi, hech Shubhasiz, yangi tariximizdagi ana Shunday beqiyos
hodisa bo‘ldi.
Chunki aynan ana Shu saylovda butun O‘zbekiston xalqi o‘zining buyuk
siyosiy irodasi, huquqiy madaniyatini namoyon etib, mamlakatimizning
istiqboldagi taraqqiyoti, xalqimiz, farzandlarimizning yorug‘ kelajagi, farovon
hayoti uchun ongli ravishda ovoz berdi. De mokratik talablarga to‘liq mos tarzda,
milliy saylov qonunchiligi va xalqaro standart lar doirasida, ochiq va oshkora
18

o‘tgan saylov jarayonini 5 ta nufuzli xalqaro tashkilot va 46 ta davlatdan 600 ga
yaqin kuzatuvchi kuzatib bordi.
Yuksak saviyada o‘tgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida
Tadbirkor lar va ishbilarmonlar harakati – O‘zbekiston Liberal-demokratik
partiyasidan nomzod sifatida ishtirok etgan Shavkat Miromonovich Mirziyoev
saylovchilar umumiy sonining 88,61 foiz ovozini olib g‘olib bo‘ldi.
Toshkent shahrida 2016 yil 14 dekabr kuni O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti lavozimiga kirishi tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis
qonunchilik palatasi va Senatining qo‘shma majlisi bo‘lib o‘tdi. Tantanali
marosimda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoev nutq so‘zladi.
Davlatimiz rahbari yaqin va o‘rta istiqbolda mamlakatimiz oldida turgan eng
muhim va dolzarb vazifalarga atroflicha to‘xtalib o‘tdi. Ma’lumki, bu vazifalarga
Prezidentimizning saylovoldi dasturida alohida e’tibor qaratilgan edi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilar vakillari
bilan o‘tkazilgan uchraShuvlar jarayonida ular yanada boyitildi. 8
«Bizning vazifamiz – to‘plangan tajriba va ilg‘or xalqaro amaliyotga suyangan
holda, – dedi Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti lavo zimiga kirishi marosimiga bag‘ishlangan nutqida, – o‘zimizning
taraqqiyot va yangila nish modelimizni qat’iy amalga oshirishdan iborat. Shu
borada yaqin va o‘rta muddatga belgilangan marralarga erishish uchun qat’iyat
bilan harakat qilishimiz zarur. Shu maqsadda 2017–2021 yillarda O‘zbekistonni
yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasini ishlab chiqish yaqin
kunlarda yakunlanadi». 9
Haqiqatan ham, Prezidentimizning bevosita rahbarligi ostida «Xalq bilan
muloqot va inson manfaatlari yili» Davlat dasturini ham o‘z ichiga oladigan
mazkur keng ko‘lamli dasturiy hujjat har tomonlama puxta ishlab chiqildi.
O‘zbekiston Res publikasi Prezidentining «O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yi cha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi 2017 yil 7 fevralda
8
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
9
“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida” Ozbekiston
Respublikasi Prezidentining Farmoni 2017 yil 7 fevral PF-4947
19

imzolangan Farmoniga muvofiq uni hayotga joriy etish bo‘yicha qonuniy tamoyil
va mexanizmlar tasdiqlandi. Mazkur Farmonga berilgan sharhda Harakatlar
strategiyasining ahamiyati alohida ta’kidlanib, bu boradagi loyihalarni tayyorlash
davomida aholining keng qatlamlari orasida qizg‘in muhokamalar olib borilgani,
ular turli axborot maydonlariga joylashtirilgani, buning natijasida ko‘plab taklif va
mulohazalar kelib tushgani, xususan, «Qonun hujjatlari ta’sirini baholash tizimi»
portalida yo‘lga qo‘yilgan muhokamalar tufayli kelib tushgan 1310 ta taklif-
mulohoza asosida «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili» Davlat
dasturining 41 ta bandi qayta ko‘rib chiqilgani qayd eti ladi.
2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi mamlakatimizda ham, chet el
ijtimoiy-siyosiy doiralari tomonidan ham katta qiziqish va e’tibor bilan
o‘rganilmoqda. Bu borada atoqli olimlar, nufuzli ekspert va kuzatuvchilar, turli
darajadagi ko‘zga ko‘ringan rahbarlar o‘z fikr-mulohazalarini bildirmoqdalar.
Harakatlar strategiyasining har bir ustuvor yo‘nalishi mamlakatimiz taraqqiyoti
uchun g‘oyat muhim ahamiyatga ega bo‘lib, ular quyidagilardan iborat.
Birinchi yo‘nalishda davlat va jamiyat qurilishi tizimini
takomillashtirishning ustuvor yo‘nalishlari alohida belgilab beriladi. Unda
demokratik islohotlarni chuqurlashtirish, mamlakatni modernizatsiya qilishda Oliy
Majlis va siyosiy partiyalarning rolini yanada kuchaytirish, Shu orqali qonun
ustuvorligiga eri shish asnosida jamiyatda boshqaruvning erkin va xalq
hokimiyatchiligi tamoyillarini chuqurlashtirishga erishiladi. Davlat boshqaruvi
tizimini liberallashtirish, turli byurokratik to‘siqlarni kamaytirish, davlat
boshqaruvida keng jamoatchilikning faol ishtirokini ta’minlash choralarini ko‘rish
bo‘yicha aniq g‘oyalar ilgari suriladi. Ochiq jamiyat qurish, davlat va fuqaro
munosabatlarini mustahkamlash va natijada O‘zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida muhrlab qo‘yilganidek, davlatning yagona va bir dan-bir
manbai xalq ekani, davlat xalq manfaatlarini himoya qilishi, ayni paytda xalq
o‘z maqsad va intilishlarini, orzu-umidlarini davlat timsolida ko‘rishi kabi
prinsip va qoidalarni to‘liq amalga oshirish asosiy maqsad qilib qo‘yilgan.
20

Ikkinchi yo‘nalish qonun ustuvorligini ta’minlash va sud - huquq tizimini
yanada isloh qilishning ustuvor yo‘nalishlaridan iborat. Bunda sud
hokimiyatining chinakam samaradorligini ta’minlash, sudning nufuzini oshirish,
sud tizimini demok ratlashtirish va takomillashtirish ustuvor vazifa qilib qo‘yildi.
Mazkur yo‘nalishda fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya
qilish kafolatlarini ta’minlash, qonun ustuvorligiga erishish orqali inson
manfaatlarini himoya qilish, qabul qilingan barcha qonunlarning to‘la va samarali
ishlashi bo‘yicha tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirishga jiddiy e’tibor
beriladi. Oliy sud fa oliyatini isloh qilish, uning zamonaviy, hozirgi kun talablari
asosida ishlaydigan tizimini vujudga keltirish borasida yangi g‘oyalar ilgari surildi.
Jumladan, ma’mu riy, jinoyat, fuqarolik va xo‘jalik qonunchiligini takomillashtirish
orqali adolatli, xalqchil, fuqarolar manfaatlarini to‘la himoya qila oladigan,
ularning muammolarini o‘z vaqtida hal qilib beradigan sud tizimini vujudga
keltirish talab etiladi.
Jinoyatchilikka qarshi kurashish, eng muhimi, turli huquqbuzarliklarning oldini
olish, ularning sodir etilmasligi choralarini ko‘rish, profilaktika tizimini yanada
chuqurlashtirish va samaradorligini oshirish mexanizmlarini takomillashtirish, sud-
huquq tizimida qonuniylikni yanada mustahkamlash, qonunga rioya qilish va
qonun ustu vorligiga erishish orqali sud va sudlovning Yuksak madaniyatiga
erishish yo‘l-yo‘riqlari aniq-ravshan aks ettiriladi.
Yuridik yordam va xizmat ko‘rsatish tizimini takomillashtirish orqali sud-
huquq organlarini «jazolovchi organdan fuqarolar manfaatini himoya qiladigan,
ularning kundalik yumushlariga yordam beradigan, har qanday muammolarini
qonun doirasida hal qilib beradigan xizmatlar organiga aylantirish» (Islom
Karimov) mexanizmi ning yuqori saviyada ishlashini ta’minlash bo‘yicha amaliy
yechim va takliflar ilgari suriladi.
Uchinchi yo‘nalish iqtisodiyotni rivojlantirish va liberallashtirishning us -
tuvor yo‘nalishlarini o‘zida ifoda etadi. Bunda makroiqtisodiy barqarorlikni
yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy o‘sish sur’atlarini saqlab qolish,
iqtisodiyotning yetakchi tarmoqlarini modernizatsiya va diversifikatsiya qilish
21

hisobidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning raqobatdoshliligini oshirish,
mamlakat eksport salohiyatini kuchaytirish bosh vazifa qilib qo‘yilgan.
Qishloq xo‘jaligini modernizatsiya qilish, tuproq unumdorligini va ekinlar
hosildorligini oshirish, yangi va xaridorgir mahsulotlar yetishtirish orqali jahon
bozoriga chiqishning yangi yo‘nalishlarini joriy etish nazarda tutiladi.
Iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy mulk huquqini himoya
qilish, mulkka egalik qilish va uning hajmini oshirish orqali yuqori samaradorlikka
erishish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish, uni
rag‘batlantirish mo‘ljallanmoqda. Viloyat, tuman va shaharlarni ularning tabiiy-
geografik imkoniyat lari, yer sharoiti va dehqonchilik madaniyatini nazarda tutgan
holda, hududiy ehtiyoj va manfaatlar nuqtai nazaridan iqtisodiy rivojlantirish
choralarini ko‘rish belgi langan.
To‘rtinchi yo‘nalishda ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor
yo‘nalishlari o‘z ifodasini topgan. Bunda aholi bandligi va uning real
daromadlarini izchil oshirish, jumladan, mehnatga layoqatli aholi qatlami uchun
yangi ish o‘rinlari yaratish, mehnat faoliyatining yangi shakl va turlarini joriy etish
nazarda tutilmoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni saqlash tizimini
takomillashtirish, xo tin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish orqali
jamiyatda sog‘lom turmush tarzini yanada chuqurlashtirish masalalariga alohida
ahamiyat berilmoqda. Shuningdek, aholini arzon uy-joylar bilan ta’minlash, hayot
sharoitlarini yaxshilash, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy
infratuzilmalarni modernizatsiya qilish orqali uzoq istiqbolga mo‘ljallangan va
munosib turmush darajasini ta’minlaydi gan Yuksak madaniyatli yashash sharoitiga
erishish chora-tadbirlarini ko‘rish eng muhim vazifa qilib qo‘yilgan.
Ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohasini rivojlantirishga, har tomonlama barkamol,
yetuk inson – yuqori malakali mutaxassisni tarbiyalashga alohida e’tibor beriladi.
Bu esa yoshlarga oid davlat siyosatini butun choralar bilan takomillashtirishni
taqozo etadi. 10

10
“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida” Ozbekiston
Respublikasi Prezidentining Farmoni 2017 yil 7 fevral PF-4947
22

Beshinchi yo‘nalish xavfsizlik, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglikni
ta’minlash, chuqur o‘ylangan, o‘zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat
sohasidagi ustuvor vazifalar bilan bog‘liq bo‘lib, bunda dunyo qalqib turgan, turli
mintaqalarda urush davom etayotgan, qon to‘kilayotgan bir sharoitda milliy
xavfsizlikni ta’minlash ga jiddiy e’tibor berish eng muhim vazifalardan biri sifatida
belgilangan. O‘ndan ortiq diniy konfessiyalar, 130dan ziyod millat va elat vakillari
yashayotgan O‘zbekis tonda tinchlik va barqarorlikni ta’minlash, o‘zaro ishonch,
bir-birini tuShunish, turli e’tiqod va madaniyatlarni hurmat qilish singari
bag‘rikenglik fazilatlarini yanada chuqurlashtirishning ahamiyati beqiyos ekanligi
ta’kidlanadi. O‘zbekiston deb atalgan umumiy xonadonimiz, 32 millionli oilamiz
istiqboli uchun diniy e’tiqodi, milliy mansubligi, kasbu kori va yoshidan qat’i
nazar, har bir fuqaro mas’ul ekanini anglash, farzandlarimizni Shu ruhda
tarbiyalash asosiy vazifa etib belgilangan.
O‘zbekistonning tashqi siyosatida, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida
bel gilanganidek, davlatlarning suverenitetini, hududiy yaxlitligini hurmat qilish,
kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligini
saqlash, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga
aralashmaslik qoidalariga va xalqaro huquqning umume’tirof etilgan boshqa qoida
va normalariga asoslanib, o‘zaro manfaatli va amaliy tashqi siyosat olib borish
bo‘yicha ustuvor yo‘na lishlarini ishlab chiqish muhim vazifa qilib qo‘yilgan.
Aytish mumkinki, 2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirish ning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi o‘tgan
25 yil davomida mamlakatimiz erishgan ulkan yutuqlar, tarixiy tajribalarni
umumlashtirib, hozirgi kunda davrning o‘zi oldimizga qo‘yayotgan dolzarb
masalalarni hisobga olib, keyingi besh yilga va undan keyingi davrga
mo‘ljallangan tarixiy taraqqiyotning yangi ufqlarini ochib berishga qaratilgan
bo‘lib, u o‘zining mohiyat e’tibori bilan O‘zbekistonni yangi rivojlanish
bosqichiga ko‘tarishni ta’minlaydigan strategik dasturdir.
Albatta, xalqimiz o‘rtasida «Harakatlar strategiyasi» degan nom bilan tobora
mashhur bo‘lib, uning hayotiga chuqur kirib borayotgan mazkur dasturning har bir
23

yo‘na lishi va bandi, uning ajralmas qismi bo‘lgan «Xalq bilan muloqot va inson
manfaat lari yili» Davlat dasturining samarali amalga oshirilishi har birimizning
mazkur jarayonda ongli va vatanparvar fuqaro, Shu yurtning fidoyi farzandi
sifatida faol ishtirok etishimizga bevosita bog‘liqdir. Buning uchun esa eng avvalo,
Harakatlar stra tegiyasining ma’no-mazmunini, uning har bir yo‘nalish bo‘yicha
qo‘yilayotgan amaliy va dolzarb vazifalarini chuqur tushunib olishimiz kerak.
II Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan
islohotlar
2.1. Ijtimoiy so h ani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari
Aholi bandligi va realdaromadlarini izchil oshirish
Samarali mehnat uchun zarur sharoitlar, munosib ish haqi, zamonaviy uy-
joylar, sifatli ta’lim va tibbiy yordam, dam olish va hordiq chiqarish uchun keng
imkoniyatlar yaratish – bularning barchasi iqtisodiy sohadagi islohotlarimiz
mohiyati va mazmunini belgilab beradigan muhim omillardir. Shu borada nafaqat
eng kam oylik ish haqini, balki byudjet tashkilotlarida ham, xo‘jalik yurituvchi
sub’ektlarda ham o‘rtacha ish haqi miqdorini, pensiya, stipendiya va ijtimoiy
nafaqalar hajmini bosqichma-bosqich ko‘paytirish maqsadga muvofiq.
2017–2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida ham byudjet muassasalari
xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy nafaqalar hajmini
inflyatsiya sur’atlaridan yuqori miqdorda izchil oshirish ham ustuvor vazifa qilib
qo‘yilgan.
Byudjet muassasalari xodimlarining ish haqi, pensiya, stipendiya va ijtimoiy
nafaqalar hajmi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni asosida
muntazam oshirib boriladi. Xususan, Prezidentning 2016 yil 22 avgustdagi PF–
4822-son «Ish haqi, pensiyalar, stipendiyalar va nafaqalar miqdorini oshirish
to‘g‘risida»gi Farmoniga asosan 2016 yilning 1 oktyabridan boshlab O‘zbekiston
Respublikasi hududida eng kam:
– ish haqi – oyiga 149 775 so‘m;
24

– yoshga doir pensiyalar – oyiga 292 940 so‘m;
– bolalikdan nogironlarga beriladigan nafaqa – oyiga 292 940 so‘m;
– zarur ish stajiga ega bo‘lmagan keksa yoshdagi va mehnatga layoqatsiz
fuqarolarga beriladigan nafaqa – oyiga 179 755 so‘m qilib belgilandi.
Ish haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarni to‘lash tizimini tubdan
takomillashti rish, pensionerlar, talabalar va aholining boshqa ijtimoiy ehtiyojmand
qatlamlari huquq va qonuniy manfaatlari himoyasini so‘zsiz ta’minlash, ularning
O‘zbekiston Respublikasining barcha hududida xarid qiladigan tovar va xizmatlar
uchun to‘lovlarni to‘siqlarsiz amalga oshirishi uchun qulay sharoitlar yaratish
maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 2 fevraldagi «Ish
haqi, pensiya, nafaqa va stipendiyalarni to‘lash mexanizmini
takomillashtirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi PQ–2753-
son qarori 1 qabul qilindi.
Mazkur qarorga asosan 2017 yilning fevral oyidan boshlab:
– barcha turdagi pensiyalar butun mamlakat hududida hech qanday
cheklovlarsiz to‘liq hajmda naqd shaklda beriladi;
– 58 ta tog‘li va olis tumandagi byudjet tashkilotlari xodimlariga ish haqi
to‘lash, ijtimoiy to‘lovlar hech qanday cheklovlarsiz to‘liq hajmda naqd shaklda
amalga oshiri ladi;
oliy o‘quv yurtlari talabalariga sti pendiyalarning kamida 50 foizi naqd
shaklda beriladi.
Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni saqlash tizimini
takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish
CHorak asrlik mustaqil taraqqiyotimiz davrida mamlakatimizda inson hayotini
yaxshi lash, uning qulay turmush sharoitlarini yaratish maqsadida ulkan ishlar
amalga oshirildi. Demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etish, bunda aholini
ijtimoiy himoya qilish, uning sog‘ligini kafolatlash yo‘nalishida jahon va milliy
tajribaga asoslangan holda yaxlit tizim yaratildi.
Ayni vaqtda zamon talabi, mamlakatimiz bosib o‘tgan taraqqiyot yo‘lining
chuqur tahlili, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘liqni saqlash tizimini
25

takomillashtirish uchun mutlaqo yangicha yondaShuv hamda tamoyillarni ishlab
chiqish va amalga oshirishni taqozo etmoqda.
Olib borilayotgan islohotlar samarasini yanada oshirish, davlat va jamiyatning
har tomonlama jadal rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish, mamlakatimizni
mo dernizatsiya qilish hamda hayotning barcha sohalarini liberallashtirish bo‘yicha
ustuvor yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadida ishlab chiqilgan Harakatlar
strategiyasida Aholini ijtimoiy himoya qilish va sog‘liqni saqlash tizimini
takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish ustuvor
yo‘nalishlardan biri sifatida belgilandi .
O‘tgan davr mobaynida O‘zbekiston sobiq Ittifoqdan meros bo‘lib qolgan
tizimlash magan, umumiy shaklga ega bo‘lgan ijtimoiy himoya tizimini tubdan
yaxshilab, tizimli, manzilli xarakterga ega bo‘lgan va ko‘lami bo‘yicha aholining
barcha qatlamlarini har tomonlama himoyalashni tashkil etishga qaratilgan
takomillashgan tizimni joriy etdi va bugungi kunga kelib aholiga ijtimoiy
kafolatlarni ta’minlamoqda. 11
Bugungi kunda Davlat byudjetining qariyb 60 foizi ijtimoiy sohani rivojlanti -
rishga yo‘naltirilmoqda. 1991 yilga taqqoslaganda, aholining real daromadlari 12
baro bardan ziyod ko‘paydi, ish haqi, pensiya va ijtimoiy nafaqalar salmoqli
darajada oshdi. Iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni jadal sur’atlar bilan oshirish va
aholining ularga bo‘lgan talabini qondirish ta’minlanmoqda1.
Taraqqiyotimizning bugungi bosqichida ijtimoiy sohaning aholiga majburiy ij -
timoiy kafolatlarni ta’minlash, aholining ehtiyojmand qatlamlarining ijtimoiy
himoyasini hamda keksalar va imkoniyati cheklangan shaxslarni davlat tomonidan
qo‘llab-quvvatlashni kuchaytirish, ijtimoiy xizmat ko‘rsatishni yaxshilash, aholiga
ijtimoiy xizmatlar ko‘rsatishda davlat-xususiy sherikligini rivojlantirish
masalalariga e’ tibor qaratilmoqda.
O‘zbekistonda 2010−2015 yillar mobaynida keksalar va pensionerlar uchun
mo‘ljallangan 12 ta Saxovat va Muruvvat internat uylari moddiy-texnika bazalari,
14,6 ming yolg‘iz keksalar, pensioner, nogironlarning turarjoy sharoitlari
11
Yo‘ldoshev J. Ta’lim yangilanish yo‘lida (o`quv qo`llanma). - T., 2000 u.
26

yaxshilandi, 5,4 ming odam reabilitatsiya texnik vositalari va protez-ortopediya
mahsulotlari bilan ta’min landi, 6,4 ming nogiron va pensioner sanatoriyalarda
sog‘liqlarini tiklashdi. Ko‘rsatilgan tibbiy-ijtimoiy yordamning umumiy hajmi
132,2 milliard so‘mni tashkil etdi.
Jamiyatning demokratlaShuvi jarayonida aholining ehtiyojmand qatlamlarining
ijtimoiy himoyasini yanada yaxshilash uchun «Nuroniy» jamg‘armasi davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi, yolg‘iz keksalar, pensionerlar va nogironlarni
muhofaza qilish tizimini yanada takomillashtirish, uning manzilliligini ta’minlash,
keksa yoshdagilar, imkoniyati cheklangan odamlar va yolg‘iz keksalarga
ko‘rsatiladigan tibbiy-ijtimoiy yordam darajasi va sifatini ko‘tarishni, Shuningdek
joylarda tuman va shaharlar aholisining zamonaviy diagnostika va davolanish
uslublaridan foydalanish imkonlarini ta’min laydigan tubdan yangi yondaShuvlar
ishlab chiqish zarurligini ko‘rsatdi.
Keksalarni qo‘llab-quvvatlash davlat tizimini yanada takomillashtirish
maqsadida qariyalar va faxriylarni ijtimoiy himoyalash, ularning faolligini
oshirish, mamla katning ijtimoiy-siyosiy hayotida to‘laqonli ishtirok etishlari uchun
shart-sharoitlar yaratish, tinchlik va osoyishtalikni ta’minlash sohasida katta avlod
vakillarining rolini oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Shavkat Mirziyoev tomonidan 28 dekabr kuni «O‘zbekiston faxriylarni ijtimoiy
qo‘llab-quvvatlash «Nu roniy» jamg‘armasi faoliyatini yanada takomillashtirish
chora-tadbirlari to‘g‘risida» 1 gi Farmon hamda «Keksalar va nogironlarni davlat
tomonidan qo‘llab-quvvatlash tizimi ni yanada takomillashtirish bo‘yicha
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida» 2 gi Qarorning qabul qilinishi bu borada
islohotlarning yangi bosqichga ko‘tarilishi bo‘ldi. Mazkur farmon va qarorda
oqsoqollar, keksalar va faxriylarni ijtimoiy faoliyatga jalb etish, joylarda keksalar
turmush sifatini oshirish, ularning ijtimoiy faolligini qo‘llab-quvvatlash,
fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari bilan hamkorlikda yolg‘iz va muhtoj
keksalarga ijtimoiy va moddiy ko‘mak ko‘rsatish, «Nuroniy» jamg‘armasi marka -
ziy apparatini, uning viloyat va tumanlardagi bo‘linmalarini moddiy qo‘llab-
quvvatlash, «Nuroniylar maskani» komplekslarini yaratish, kasalliklarni o‘z
27

vaqtida aniqlash va davolash uchun 2,8 million keksa yoshdagi fuqarolarning
barchasi ixtisoslashtirilgan tibbiy brigadalar tomonidan chuqurlashtirilgan tibbiy
ko‘rikdan o‘tkazilishini ta’min lash, biriktirilgan patronaj hamshiralari tomonidan
salomatliklari ustidan doimiy nazorat orqali keksa yoshdagi fuqarolar orasida
kasalliklar profilaktikasi choralarini kengaytirish, 15,5 ming yolg‘iz keksalarning
turmush sifati va darajasini ularga shaxsiy ijtimoiy xodimlarni biriktirish orqali
oshirish, keksa yoshdagi shaxslarni to‘lovsiz asosda davolash va sog‘lomlashtirish
ko‘zda tutilgan. Shu munosabat bilan respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot
markazlariga 20 ming va viloyatlardagi tibbiyot muassa salariga 215 mingdan
ziyod, jami 178,9 milliard so‘m miqdoridagi orderlar ajratish ko‘zda tutilgan.
Joylardagi barcha tibbiyot birlashmalari va muassasalarini, Shuningdek, barcha
viloyatlardagi onkologiya dispanserlarini umumiy miqdori 108,7 million
AQSHdollariga teng bo‘lgan tegishli zamonaviy tibbiyot uskunalari bilan
jihozlash, keksa lar va nogironlarning 23 ta «Saxovat» va «Muruvvat» uy-
internatlari moddiy-texnik bazasini umumiy miqdori 207 milliard so‘m hajmda
mustahkamlash mazkur farmon va qaror ijrosida o‘z aksini topdi. 12
Bundan tashqari, 2016 yil 26 dekabrda «Keksalar, nogironlar va aholining
boshqa ijti moiy hojatmand toifalariga ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida»gi qonun
qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov
rahnamoligida mamlakatimizda onalik va bolalikni muhofaza etishga qaratilgan
muhim ijtimoiy-iqtisodiy dasturlar qabul qilindi. Sog‘liqni saqlash tizimini tubdan
isloh etish aso sida ona va bola sog‘lig‘ini asrash bo‘yicha dunyo e’tirof etayotgan
milliy model yaratildi. Bolalar va o‘smirlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini qaror
toptirishga, oilalarning moddiy va ma’naviy asoslarini mustahkamlashga, har
tomonlama sog‘lom farzandlarni shakllantirish, ularning salomatligini muhofaza
qilishga katta e’tibor qaratildi. CHunonchi, ilk davlat mukofotlaridan biri –
«Sog‘lom avlod uchun» ordeni ta’sis eti lishi ham ramziy ma’no kasb etdi.
Respublikamizda mustahkam oilada sog‘lom turmush tarzini barqarorlashtirishga
12
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
28

qaratilgan barcha sa’y-harakatlarimiz islohotlarimiz strategiyasiga mos bo‘lib,
kelgusida yurtimizda tinchlik-totuvlik hamda taraqqiyotga, yosh oilalarning
mustahkamligiga qo‘shilgan hissa bo‘ladi.
Aholiga sifatli tibbiy xizmat ko‘rsatish xalq manfaatlarini ta’minlashning
muhim omili hisoblanadi. Aynan Shu sohani rivojlantirish hamda kompleks chora-
tadbirlarni yanada kengroq amalga oshirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Shavkat Mirziyoev 2017 yil 5 yanvar va 7 fevral kunlari sog‘liqni
saqlash sohasining bir guruh yetakchi mutaxassislari bilan uchrashdi.
Jumladan, Harakatlar strategiyasiga muvofiq, 78 ta tuman tibbiyot
birlashmasini, 7 ta shahar va 2 ta viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot mar kazini qayta
qurish, tez tibbiy yordam xizmatini 1200 ta maxsus avtotransport bilan ta’minlash
rejalashtirilmoqda. Sog‘liqni saqlash tizimining birlamchi bo‘g‘ini bo‘lgan qishloq
vrachlik punktlari faoliyatini yanada rivojlantirish maqsadida qishloq vrachlik
punktlarning muntazam faoliyatini ta’minlashga xizmat qiluvchi qo‘shimcha
qulaylik yaratish maqsadida ularning vrachlariga ish joyi yonidagi hududlarda uy-
joylar qurib berish, qishloq vrachlik punktlarning moddiy-texnik bazasini
kuchaytirish hamda ularni malakali kadrlar bilan ta’minlash ko‘zda tutilmoqda 2 .
2017–2021 yillarda Respublika ixtisoslashtirilgan tibbiyot markazlari, ilmiy-
tekshirish institutlari va Oliy o‘quv yurtlari klinikalari yetakchi mutaxassislarini
jalb qilgan holda, keng tarqalgan kasalliklarning oldini olish va erta aniqlashga
qaratilgan «Hech kim mehr va e’tibordan chetda qolmasin» shiori ostida keng
qamrovli tibbiy ko‘rik tadbirlarini o‘tkazish rejalashtirilmoqda. Natijada kelgusi 5
yilda mamlakatimizning chekka tumanlari aholisini chuqurlashtirilgan tibbiy
ko‘rikdan o‘tkazish, kasalliklarni erta aniqlash va oldini olishga qaratilgan tadbirlar
amalga oshiriladi. Viloyatlar aholisini sifatli tibbiy yordam bilan ta’minlash
maqsadida Respublika ixtisoslashgan tibbiyot markazlari shifokorlarining joylarga
chiqib, jarrohlik amaliyotlari va boshqa tibbiy xizmatlar ko‘rsatishini tashkil etish
bo‘yicha maxsus chora-tadbirlar dasturi qabul qilinadi. Bu jarayonda esa
Respublika ixtisoslash gan tibbiyot markazlari xizmatidan foydalanuvchilarga
29

qo‘shimcha qulayliklar yaratiladi. Aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatish sifati yanada
oshadi.
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish
Uzluksiz ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, malakali kadrlar
ta y yorlash siyosatini rivojlantirish hamda ta’lim moddiy-texnik bazasini
mustahkamlashdagi chora-tadbirlar tizimi. Mamlakatimizda 2016 yilda
siyosiy-huquqiy, iqtisodiy, ma’naviy sohalar bilan bir qatorda, ijtimoiy sohada xam
chuqur sifat o‘zga rishlari ro‘y berdi. Istiqlol yillarida respublikamizda ijtimoiy
sohaga yo‘naltiri lgan xarajatlar hajmi 5 barobar ko‘paytirildi. Har yili davlat
byudjetining qariyb 60 foizi sog‘liqni saqlash, ta’lim, kommunal xo‘jalik, aholini
ijtimoiy himoya qilish sohalaridagi vazifalar ijrosiga yo‘naltirilmoqda. Jamiyat
ijtimoiy sohasining eng muhim tarkibiy qismlaridan biri ta’lim-tarbiya sohasi
bo‘lib, uning rivoji siyosiy-huquqiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalarga bevosita
ta’sir etadi hamda ijtimoiy sohalar me’yoriy mohiyatini, kamolot darajasini
belgilab beradi.
Ta’lim va fan sohasini rivojlantirish davlat siyosati ma’no-mazmunidan va
uning dolzarbligidan kelib chiqib, uni quyidagicha izohlash mumkin: birinchidan ,
yangi ta’lim tizimi, barkamol avlod kadrlarini tayyorlashdagi o‘zgarishlar va
yangicha yondaShuvlar, zamonaviy kasb sohalarining paydo bo‘lgani hamda uning
mamlakatimiz sharoiti bilan bog‘liqligidir; ikkinchidan , ta’lim tushunchasi
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot natija sida muayyan davrdan boshlab, inson
faoliyatining alohida mustaqil sohasiga aylanib, jamiyatning ijtimoiy tajribasini
keyingi bosqichga uzatadi; uchinchidan , ta’lim inson shaxsining intellektual-
ma’naviy qirralarini shakllantirish, uning jamiyat ishlab chiqarishi va ijtimoiy,
siyosiy, madaniy, ma’rifiy hayotida faol va muvaffaqiyatli ishtirokini ta’minlashga
qaratilgan harakatlar yig‘indisi bo‘lib, ma’rifat hamda bilim berishni anglatadi;
to‘rtinchidan , fan jamiyatning ijtimoiy institutlaridan biri bo‘lib, tabiat va jamiyat
hayotini aks ettiruvchi ijtimoiy ong shakli. U katta ilmiy salohiyatni, ijodiy kuch-
quvvatni birlashtirib, ma’naviy barkamol insonni tarbiyalash ga, mamlakatda
qudratli ilmiy salohiyatni yaratishga xizmat qiladi.
30

O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi «O‘zbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida»gi
Farmoni bilan Harakatlar strategiyasini «Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari
yili»da amalga oshirishga oid Davlat dasturining «Ijtimoiy sohani rivojlantirish»
deb nomlangan to‘rtinchi yo‘nalishida1 maktabgacha ta’lim muassasalarining
qulayligini ta’minlash, umumiy o‘rta, o‘rta maxsus va oliy ta’lim sifatini
yaxshilash hamda ularni rivojlantirish chora-tadbirlarida turadi. 13

Uzluksiz ta’lim tizimining faoliyat olib borishi ta’lim dasturlarining izchilligi
asosida ta’minlanadi va quyidagi ta’lim turlarini o‘z ichiga oladi:
1. Maktabgacha ta’lim. 5. Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim.
2. Umumiy o‘rta ta’lim. 6. Kadrlar malakasini oshirish va
3. O‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi. ularni qayta tayyorlash.
4. Oliy ta’lim. 7. Maktabdan tashqari ta’lim.
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, rivojlangan mamlakatlarda ta’lim
samaradorli gi, taraqqiyotning 16 foizi – moddiy-texnik bazaga, 20 foizi – axborot
resurslariga, 64 foizi – inson omiliga bog‘liq. Bu uchala omil bir-biri bilan
chambarchas bog‘liq bo‘lib, ta’lim-tarbiyaning moddiy-texnik bazasi, mavjud
resurslaridan, imkoniyatlaridan oqilona foydalanish inson mafaatiga xizmat qiladi
va uning ratsional rivojlanishi ni belgilab beradi. 2017–2018 yillar davomida
yurtimizda 459 ta maktabgacha ta’lim muassasasi kapital ta’mirlandi va
zamonaviy talablarga mos ravishda jihozlandi.
Bugungi kunda ta’limni rivojlantirishga yo‘naltirilayotgan xorijiy texnik
yordam hajmi tobora ortib bormoqda. O‘tgan davrda bu boradagi yordam 500
million dollardan ortib ketdi. Osiyo taraqqiyot bankining salkam 290 million dollar
mablag‘i, Janubiy Koreya hukumatining 110 milliondan ortiq, Jahon bankining 33
million, OPEKfondi, Saudiya fondi, Islom taraqqiyot bankining 42 million,
Germaniya hukumatining «KfV» banki orqali yo‘naltirilgan qariyb 20 million va
boshqa donorlarning 100 million dollardan ortiq yordamini qayd etish lozim 1 . Bu
esa ta’lim jarayonining bevosita davlat nazoratida ekanining so‘zsiz isbotidir.
13
“O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi to’g’risida” Ozbekiston
Respublikasi Prezidentining Farmoni 2017 yil 7 fevral PF-4947
31

YA’ni, davlat ertangi kun istiqbolini o‘ylab, ta’lim jarayonida ana Shunday yirik
islohotlarni amalga oshirmoqda.
Ta’lim-tarbiya va tibbiyot muassasalari moddiy-texnik bazasini
mustahkamlash, ij timoiy infratuzilma ob’ektlarini jadal rivojlantirish uchun 2015
va 2016 yillarda davlat byudjeti jami xarajatlarining qariyb 60 foizi yo‘naltirildi.
Shu jumladan, ta’lim va ilm-fanni rivojlantirishga 34,3 foiz mablag‘ sarflandi.
Bugungi kunda ta’lim davlat siyosatining eng ustuvor yo‘nalishiga aylandi.
Davlat byudjetidan ta’limga ajratilgan mablag‘lar byudjet xarajatlar qismining 33,7
foizi darajasida rejalashtirilib ta’lim sohasiga yo‘naltirilayotgan xarajatlar hajmi
mamla katimiz YAIM tarkibida 10–12 foizni tashkil etadi. Holbuki, jahon
tajribasida bu ko‘r satkich 3-5 foizdan oshmaydi. Qariyb 9,5 ming yoki
mamlakatimizda faoliyat ko‘rsatayotgan maktablarning deyarli barchasida qurilish,
kapital rekonstruksiya va ta’mirlash ishlari amalga oshirildi. O‘quv maskanlarining
zamonaviy o‘quv laboratoriya, mebel jihozlari bilan ta’minlangani ta’lim sifati va
mazmuniga Yuksak e’tibor qaratilmoqda.
Mamlakatimiz iqtisodiyotining strategik tarmog‘i sifatida turizmni jadal ri -
vojlantirish uchun qulay iqtisodiy va tashkiliy-huquqiy shart-sharoitlar yaratish,
hududlarning ulkan turizm salohiyatidan yanada to‘liq va samarali foydalanish,
turizm tarmog‘ini boshqarishni tubdan takomillashtirish, milliy turizm
mahsulotlarini yaratish va ularni jahon bozorlarida targ‘ib qilish, turizm sohasida
O‘zbekistonning ijobiy qiyofasini shakllantirish maqsadida O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2016 yil 2 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining
turizm sohasini jadal rivoj lantirishni ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF–
4861 son farmoni qabul qilindi. Farmonga ko‘ra, Buxoro davlat universitetida
turizm fakulteti ochildi. Shuni alohida ta’kidlash joizki, Buxoro qadimiy
me’morchilik obidalariga boy. Ayni paytda bu yerda an’anaviy madaniy-tarixiy
turizm bilan bir qatorda sayyohlikning ekologik, sport, davolash-sog‘lomlashtirish
kabi qator turlarini rivojlantirish borasida katta imkoniyatlar mavjud. Bundan
samarali foydalanish maqsadida Buxoro shahrida turistik erkin iqtisodiy hudud
tashkil etish g‘oyasi ilgari surildi. Farmonda belgilangan o‘rta muddatli istiqbolda
32

turizm sohasidagi davlat siyosatining maqsadli va ustuvor yo‘na lishlarida tarmoq
uchun, ayniqsa, menejment va marketing sohasida malakali kadrlar tayyorlash
tizimini tubdan takomillashtirish masalasi ham ilgari surilgan edi. Zikr etilgan
fakultet ana Shu vazifalar yechimiga qaratilgan tadbirlar doirasida ochildi 2 .
Yana shuni ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasida kam ta’minlangan oilalar va
ularning bolalarini davlat tomonidan moddiy qo‘llab-quvvatlashga alohida e’tibor
qaratilgan. Xususan, bu gungi kunda davlat tomonidan kam ta’minlangan oilalar va
ularning bolalarini davlat tomonidan moddiy qo‘llab-quvvatlashninig quyidagi
mexanizmlari mavjud.
ota-onalar to‘lovi joriy etilgan barcha ta’lim muassasalarida kam ta’minlangan
oilalarning bolalarini badal to‘lovlaridan ozod qilish (O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 12 dekabrdagi PQ–744-son qarori);
– maktablarda kam ta’minlangan oilalarning bolalarini qishki kiyim-bosh
to‘plami bilan tekin ta’minlash (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasining 1997 yil 20 avgustdagi 409-son qarori);
– umumta’lim muassasalarida kam ta’minlangan oilalarning bolalarini
darsliklar to‘plami uchun ijara to‘lovlaridan ozod qilish va boshqalar (O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2006 yil 1 iyuldagi PQ–363-sonli qarori).
2017 yilda amalga oshiriladigan tadbir lar tufayli Xalq ta’limi vazirligi, Oliy va
o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Moliya vazirli gi, Davlat test markazi, O‘zNNTMA
zimmasiga aholining ijtimoiy nochor qatlamlarining sifatli ta’lim olish
imkoniyalarini kengay tirish maqsadida inklyuziv ta’lim tizimi samaradorligini
oshirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish topshirildi. Vazirlar
Mahkamasining Shu boradagi qarori loyihasida quyidagi amaliy natijalar nazarda
tutilgan:
1) nogiron bolalarni zarur maxsus adabiyotlar va o‘quv qo‘llanmalar bilan
ta’minlashni qamrab oluvchi inklyuziv tizimni yanada rivojlantirish;
2) inklyuziv ta’lim tizimi o‘qituvchilariga imtiyozlar berish;
33

3) jismoniy imkoniyati cheklangan talabalarning oliy o‘quv yurtlarida ta’lim
olish imkoniyatlarini yanada kengaytirish;
4) nogiron bolalarni uyda o‘qitadigan pedagoglarning ishini rag‘batlantirish.
Bugungi kunda aksariyat maktabgacha ta’lim muassasalarining moddiy-
texnik ba zasi zamon talablariga javob bermaydi. Bolalarni maktabgacha ta’limga
qamrab olish ko‘rstagichi hamon pastligicha qolmoqda. Shu boisdan ham 2200 ta
maktabgacha ta’lim muassasasining moddiy-texnik bazasini mustahkamlash uchun
jami 2,2 trillion so‘m mablag‘ ajratish ko‘zda tutilmoqda. Maktabgacha ta’lim
muassasalari tarmog‘i 50 ta yangi qurilish hamda mavjud muassasalarning 1167
tasini rekonstruksiya qilish va 983 tasini mukammal ta’mirlash orqali
kengaytiriladi.
Yuqorida keltirilgan hujjatlardan ko‘rinib turibdiki, ijtimoiy muammolarga
alohida e’tibor qaratilib kelinmoqda.
2.2. O‘zbek xalq pedagogikasining zamonaviy ijtimoiy g‘oyalari.
Xalq pedagogikasi mazkur xalq paydo bo‘lgan kundan boshlanib, nihoyatda
keng qamrovli va serjilo, serqirra bo‘ladi. Xalqning pedagogik qarashlari uzoq
asrlar davomida shakllangan va ular bizga asosan xalq og‘zaki ijodiga kiruvchi
turli janrlardagi asarlarda va Qur’oni Karim hamda payg‘ambarimizning
hadislarida o‘z ifodasini topgan. Demak, xalq pedagogikasi hozirgacha
yashovchanligi asosan og‘zaki tarzda bo‘lib, u har bir avlod unga o‘z tajribasini,
qarashlarini, fazilatlarini qo‘shgan holda bizgacha yetib kelgan.
O‘zbek xalq pedagogikasida tarbiyaning birlamchi, ikkilamchisi bo‘lmaydi.
Hamma narsa hisobga olinishi, hech bir soha chekkada qolmasligi, ayni chog‘da
tarbiyaning nihoyatda nozik, injiq, murakkab tomonlari e’tiborga olingan holda,
yetti o‘lchab bir kesishga amal qilinadi, Shuningdek, xalq tarbiyasida kecha, bugun
va ertani o‘ylab ish tutadi, ya’ni tarbiyani o‘tmishni unutmaslik, bugunning qadriga
etishlik, kelajakka umid asnosida olib boriladi. Unda hayot, tabiat va jamiyatdagi
har bir voqea-hodisa, predmet, ko‘rinish qisqasi jonli jonsiz neki bor, undan
mukammal foydalanadi.
Xalq pedagogikasida ishontirish, isbotlash, ta’sir, ibrat namunasi, tajriba
34

natijalari, tasdiqlash kabilar tarbiyada muhim o‘rin tutadi. Masalan, dov-daraxt,
tog‘-tosh, parranda-darrandalarga bag‘ishlangan folklor namunalari bularning
zaminida ekologik tarbiya yotadi.
« O‘zbek xalq pedagogikasi» xalq pedagogikasining ajralmas tarkibiy
qismidir. Uning qamrovi nihoyatda keng, bag‘oyat serqirra va serjilo tushuncha
bo‘lib, u Shu xalq paydo bo‘lgan butun davrni o‘z ichiga oladi.
Xalq donishmandligi va odobnomasining bu nodir sohasi ijtimoiy va
maishiy-axloqiy hayotning barcha tomonlarini, xalq og‘zaki ijodi, qadrShunosligi,
udumShunosligi va marosimShunosligining yetakchi yo‘nalishlarini, diniy-axloqiy
ta’limotni qamrab olishi bilan xarakterlanadi. U xalqimizning asrlar davomida
to‘plangan boy tajribalarini, ijtimoiy-siyosiy, axloqiy, falsafiy, ma’rifiy, estetik,
ma’naviy hamda jismoniy yetuklik borasidagi qarashlarini, tajriba-xulosalarini
lo‘nda, ammo bag‘oyat teran; donishmandnamo tarzda ifodalaydi. Ilk bor
yaratilayotgan «O‘zbek xalq pedagogikasi»da dono xalqimizning ta’lim-tarbiya,
axloq, odob, inson qadriyatlari va uning ma’naviy ustuvorligi, iymon-e’tiqodi
butunligi sohasidagi dunyoqarashi, amaliy faoliyati, usul-metodlari, an’analari
tabarruk islomning odob-axloq, ilmu fan haqidagi ta’limotiga bog‘liq holda,
muqaddas Qur’oni karim va payg‘ambarimiz Muhammad Rasulullohning muborak
hadisi shariflariga suyangan holda yoritish mo‘ljallangan. Tadqiqotda Ollohning
ilohiy mo‘jizasi - hayot sarvari Insonning ona qornida paydo bo‘lishidan tortib, to
tug‘ilganiga qadar, ilk tarbiyasidan tortib, to voyaga etguncha hamda oila qurgunga
qadar, yoshini yashab to omonatni topshirgungacha bo‘lgan axloqiy, aqliy, estetik
mehnat, ekologik tarbiyasi, Shuningdek jismoniy chiniqish bilan bog‘liq o‘yinlar,
xalq pedagogik an’analarining hozirgi zamon yosh avlod ta’lim-tarbiyasida tutgan
o‘rni hamda ahamiyati haqida so‘z yuritiladi. Shu bilan birga o‘zbek an’anaviy,
ommaviy bayram-sayllari, rasm-rusmlari, odatlari va udumlarida aks etgan axloqiy
qarashlar, ularning o‘ziga xos odobnomasi, ibratnomasi kabi bag‘oyat dolzarb
mavzularni yoritishga ham harakat qilinadi.
Ma’lumki, xalqning pedagogik qarashlari uzoq asrlar davomida shakllangan
va ular bizga alohida qo‘llanma-dastur yoxud darsliklar shaklida yetib kelmay,
35

balki asosan xalq og‘zaki ijodiga kiruvchi turli janrlardagi asarlar, elShunoslik,
qadrShunoslik, udumShunosliklar qatida saqlab qolingan hamda Ollohning so‘zi
bilan bo‘lgan Qur’oni karim va hadisu-shariflarda o‘z ifodasini topgan. Demak,
xalq pedagogikasi hozirgacha yashovchanligi asosan og‘zaki tarzda bo‘lib, u har
bir avlod unga o‘z tajribasini, qarashlarini, fazilatlarini qo‘shgan holda bizgacha
yetib kelgan. Bugungi kunda esa Shu uzoq asrlar davomida ta’lim-tarbiya
qo‘llanmasi, vositasi bo‘lib kelgan xalqning pedagogik qarashlarini to‘plash,
o‘rganish va chop etish vazifasi turibdiki, bu vazifani bajarish yo‘qolish arafasiga
kelib qolgan milliy qadriyatlarimiz, axloqimiz, urf-odat, rasm-rusumlarimizni,
udumlarimizni, an’analarimizni asrab qolish va tiklash uchun nihoyatda zarurdir. 14
O‘zbek xalq pedagogikasi an’analari o‘quv qo‘llanmasi uzoq yillik ilmiy,
pedagogik izlanishlar, amaliy faoliyatlar natijalaridan kelib chiqqan holda jonli,
ilmiy-ommaviy tilda yozilgan. Xalqning oilaviy-maishiy hayoti, ta’lim-tarbiyaviy
axloq-odobga oid hayotiy yo‘l-yo‘riqlari, usullari, ibratli tajribalariga oid turfa
misollar - dostonlar, ertaklar, mehnat-mavsum marosim qo‘shiqlari, asotirlar,
naqllar, rivoyatlar, afsonalar, maqollar, matallar, hikmatlar, qayroqi so‘zlar,
aforizmlar, topishmoqlar, tezaytishlar, bolalar o‘yinlari, allalar, to‘y va aza
qo‘shiqlari, aytimlari, olqish va qarg‘ishlar, suyush-erkalash qo‘shiqlari,
erkalamalar, ovutmachoqlar, qiziqmachoqlar, yalinchoqlar, hukmlagichlar,
chorlamalar, cheklashmoqchalar, guldur-guplar, sanamalar, o‘yin-kulgular bilan
bog‘liq lapar, aytiShuv, o‘lan, termalar, bolalar tarqalish, chorlash qo‘shiqlari
ramazon, boychechak, yomg‘ir, quyosh, yulduzsuv aytimlari, chandishlar,
tegishmachoqlar, masxaralamalar, «Navro‘z», «Mehrjon», bahor, kuz, qish, yoz
aytim-qo‘shiq aShulalari, dexqonchilik, chorvadorlik, kasb-hunarmandchilik bilan
bog‘liq nasriy va nazmiy asarlar; inson, tabiat va hayvonlar dunyosiga oid
namunalar hamda mifologik tasavvurlar aks etgan asarlar bilan boyitilgan. Qur’oni
karim, hadis hamda Sharq mutafakkirlarining axloq-odobga oid qarashlariga doir
parchalar ham mazkur qo‘llanmaning sahifalarini bezashi tabiiydir. «O‘zbek xalq
an’anaviy pedagogikasi»ga oid materiallarni bamisoli ummonga qiyos qilish
14
Istoriy sotsionalniy pedagogiki pod/red Galaguzova M.A .Vlados 2003.
36

mumkin. Biz ushbu tadqiqotni faqat debocha deb bilib, Shu ummondan olingan
qatralar orqali xalqimizni, uning ayrim sahifalari bilan tanishtirishni o‘z oldimizga
maqsad qilib qo‘ydik. Ko‘p jildlarga va ko‘p yillarga mo‘ljallangan — O‘zbek
xalq pedagogikasi katta kuchni, jamoa mehnatini talab qiladi...
Shuni alohida ta’kidlash kerakki, xalq nazdida, inson ona qornidan yaxshi yo
yomon bo‘lib tug‘ilmaydi — u birday tug‘iladi. Yaxshi-yomonga aylanishi
tarbiyadan, dastavval ota-ona, oila, mahalla-ko‘y, qishloq-ovul, qolaversa, jamiyat-
tuzumdandir. Bunda ajdodlar qoldirgan ota meros—oilaviy pedagogika, xalq
pedagogikasi, Shuningdek udumShunoslik, qadrShunoslik, elShunoslik an’analari,
jamiyatning bu sohadagi sa’y-harakatlari hal qiluvchi o‘rin tutadi. Xalq
ta’kidlashicha, bola boshdan to‘g‘ri, haqqoniy tarbiyalansa u kelgusida yaxshi
inson bo‘lib yetishadi, egri yo‘lda tarbiyalansa — yomon kishiga aylanadi. Zero,
«ko‘chat boshdan, bola yoshdan» maqoliga amal qilish xalq an’anaviy
pedagogikasining bosh yo‘nalishidir. Shu boisdan, xalq pedagogikasida
tarbiyaning mayda-chuydasi, ya’ni birlamchi-ikkilamchisi bo‘lmaydi: hamma
narsa hisobga olinishi, hech bir soha chetda qolmasligi, ayni choqda tarbiyaning
nihoyatda nozik, injiq, murakkab tomonlari e’tiborga olingan holda, yetti o‘lchab
bir kesishga amal qilinadi. Xarakterlisi yana Shundaki, xalq tarbiyada kecha,
bugun va ertani o‘ylab ish tutadi, ya’ni tarbiyani o‘tmishni unutmaslik, bugunni
qadriga etishlik, kelajakka umid asnosida olib boradi...
Xalq pedagogikasining yana bir ibratli jihati bor. Bu hayot, tabiat va
jamiyatdagi har bir voqea-hodisa, predmet, ko‘rinish, qisqasi jonli-jonsiz neki bor,
undan mukammal foydalanishdir.
Kezi kelganda xalq an’anaviy pedagogikasida ishontirish, isbotlash, ta’sir, ibrat
namunasi, tajriba natijalari, tasdiqlash ham alohida o‘rin tutishini aytib o‘tish
zarur. Buni ayniqsa dov-daraxt, tog‘-tosh, parranda-darrandaga bag‘ishlangan
folklor namunalarida yaqqol ko‘rish mumkin. Xalqning bunday qarashlari tag-
zaminida to‘rt unsurni asrash, avaylash, ya’ni ekologik tarbiyani anglash qiyin
emas.
Xalq bisotidagi eng yaxshi tabarruk so‘zlar — duo-olqishlar ham tarbiyaga
37

qaratiladi. Darvoqe, xalq an’anaviy pedagogikasida yaxshi so‘z, duo-olqishning
ta’sir kuchi, tarbiyaviy ahamiyati, inson ma’naviy ustuvorligi, iymon-e’tiqod
butunligi, qisqasi kishilarning har tomonlama mukammal kamoloti borasida tutgan
o‘rni va roliga alohida ahamiyat beriladi. 15
El-yurt uchun har tomonlama mukammal Insonni tarbiyalashga qaratilgan
O‘zbek xalq pedagogikasi ham ayrim shaxslar yoxud bir-ikki jamoa — ular
qanchalik iqtidorli-iste’dodli bo‘lishmasin,— tomonidan yaratilmagan, albatta. Uni
xalqimiz asru asrlar bilan o‘lchanuvchi hayotida o‘zining boy hayotiy tajribalari,
farzandlar kamoloti borasida tutgan tutimlari, sa’y-harakatlari, yo‘l-yo‘riqlari, aql-
zakovatlari bilan yaratgan. Ayni choqda o‘zbek xalq pedagogikasi o‘z rivojida,
boyib, mukammallashib borishida ilm-fanning boshqa sohalaridan, ya’ni mumtoz
adabiyot, san’at, og‘zaki ijod, elShunoslik, udumShunoslik, qadrShunoslik,
odatshunoslik, ruhshunoslik kabi sohalar bag‘rida shakllanib, ular bilan bevosita
aloqada bo‘ladi, eng yaxshi namunalarini o‘ziga qabul qilib oladi...
Hamisha safarlarda bo‘lib, o‘zga yurt kishilari bilan muloqotlarda bo‘lish,
izlanishlar olib borishdan toliqmaslik kabi xislatlar o‘zbek xalqi harakteriga xos
fazilatlardandir. Insonparvarlik, baynalmilallik, hushyorlik, zukkolik, topqirlik,
bilimdonlik, uquvlikni o‘ziga e’tiqod qilib olgan o‘zbek xalq pedagogikasi ayni
choqda Sharq odobnomasi, ibratnomasidan doimiy ravishda bahramand bo‘lgan,
Sharq ona xalq pedagogikasi boyliklaridan oziqlangan va uning eng go‘zal
namunalarini o‘ziga qabul qilib olgan.
Shunday qilib, o‘zbek xalq pedagogikasi turkiy xalqlar — ota-bobolarimiz
uzoq moziyda yaratgan va ko‘z qorachig‘iday asrab-avaylab, saqlab kelgan ota
meros, Sharq xalqlarining boy va betakror odobnoma va odatnomasi, xalq
pedagogikasidagi eng yaxshi namunalar, allomalaru adabiyot va folklor
ijodkorlari-ijrochilarining bu boradagi sa’y-harakatlari, yaratgan asarlari bilan
qo‘shilgan holda shakllanganligi, rivojlanganligi va boyib borganligini e’tirof etish
birdan-bir to‘g‘ri yo‘ldir.
Xalq pedagogikasi asrlar davomida yashab keldi. Ajdod-avlodlarning
15
Munavvarov A.K. Oila pedagogikasi (o`quv qo`llanma a). - T., 1994 u.
38

axloqiy, ma’rifiy shakllanishi va kamolotida, jismoniy barkamolligida hal qiluvchi
rol o‘ynadi. Oddiy insonlarmi yoxud buyuk allomalar, Shunchaki fuqaromi va yo
yurt sultonlari, kichik suvoriymi yoki ulug‘ sarkardami, baribir xalq tomonidan
yaratilgan, amalda bo‘lgan xalqona tarbiya an’analariga to‘la amal qilgan, unga
suyangan, tayangan holda yashasa, faoliyat ko‘rsatsa kam bo‘lmagan, el-yurt
nazariga tushgan, olqishiga sazovor bo‘lgan.
Xalq pedagogikasining bunchalik ta’sir kuchi, ahamiyati nima-da?
Yashovchanligi, «umri» ning Shunchalar uzoq muddatlar bilan o‘lchanishi, uni
hech qanday kuch-qudrat bilan tenglashtirib bo‘lmas-ligining boisi qaerda? O‘zbek
xalq an’anaviy pedagogikasini uzoq yillar o‘rganishimiz, har bir nuqtalariga
chuqur diqqat-e’tibor berganimiz oqibat-natijasida Shunday xulosaga keldik. Xalq
pedagogikasining asrlar davomida shakllanib, rivojlanib, boyib borishining,
fuqaro, Vatan taqdirida hal qiluvchi rolining boisi, birinchidan, uning hayotiyligi,
ta’sirchanligi, serqirra, serma’noligida bo‘lsa, ikkinchidan, uning bevosita xalq
tomonidan mavjud hayot jarayonida jonli an’analarda yaratilishi, yashashi, hayot,
inson muammolarini qamrab olishi, tarbiyaning eng dolzarb masalalari yechimini
hal qilishga qaratilgani, uchinchidan, umuminsoniy yo‘nalishga, umumbashariy
g‘oya-maqsadlarga qaratilgan bo‘lganligidir. Shu bois, boshqa dunyoqarash,
mafkura, ma’naviyat omillari kabi, xalq pedagogikasi tarix to‘fonlari-yu ur-
yiqitlariga, to‘s-to‘polonlarga bardosh berib, tajriba-sinovlardan muvaffaqiyat
bilan o‘tib, toblanib, sayqallashib, hech bir payt, hech bir davrda — u qanchalik
og‘ir, murakkab, qiyin bo‘lmasin, baribir o‘z «faoliyatini» to‘xtatmasdan, aksincha
faol xizmat qilib, avlodlar tarbiyasi, kamoloti borasida hal qiluvchi rolni o‘ynab
keldi.
Kezi kelganda Shuni ham ta’kidlab o‘tish kerakki, xalq pedagogikasi bamisoli
jonli organizm, qaynar buloq, o‘lmas, o‘chmas, doimo boyib, ko‘payib boruvchi
ilohiy, mo‘jizaviy tarbiya sohasidir. Xalq bor ekan, el yashar ekan, bu soha
yashayveradi, o‘zining avlod-ajdodlarga beminnat «xizmati»ni o‘tayveradi. Zero,
xalq orzu-umidi, quvonch-tashvishlari, g‘am-g‘ussasi-yu armonlari, shodlik,
baxtiyorlik onlari-yu qadr-qimmatlari, ma’naviy-ma’rifiy, badiiy-estetik qarashlari,
39

dunyoqarashi, falsafiy-axloqiy tushunchalari, hayotiy, ta’lim-tarbiyaviy xulosalari
xalq pedagogikasida zuhr etiladi. O‘zbek xalq pedagogikasi o‘zining yo‘nalishi,
ibratli xulosalarga boyligi, bebaho asarlari, ma’no-mantiq jihatdan mukammalligi,
teranligi, uslubi, odobnomasi, odatnomasi, ibratnomasi bilan har qanday millat, el
havas qilsa arziydigan buyuk merosdir.
Mustaqillikka erishib, o‘zimizning yorqin milliy istiqlolimizga ega
bo‘lgach, umuminsoniy va o‘zbekona qadriyatlarni har tomonlama chuqurroq
anglay boshladik. Mustaqil Vatanga har tomonlama yetuk, mukammal, axloqiy
pok, ma’naviy ustuvor, iymon-e’tiqodi butun, o‘z xalqi, o‘z ona-Vataniga fidoiy,
jismoniy barkamol kishilar yetkazish uchun ularning axloqiy-jismoniy tarbiyasiga
alohida ahamiyat bera boshladik. Darhaqiqat, Vatan taqdiri, xalq ravnaqi, mustaqil
yurtning kelgusi boshqaruvchisi — yangi avlod tarbiyasi birinchi o‘ringa chiqdi.
Juda qiyin, o‘ta mas’uliyatli, katta g‘ayrat-shijoat, kuch-quvvat, mehnat talab
etadigan bu vazifani uddalashimizda og‘zaki ijod, mumtoz va hozirgi zamon
adabiyoti, elShunoslik, udumShunoslik, qadrShunoslik, marosimShunoslik
qatorida xalq pedagogikasining o‘rni va roli beqiyosdir. Xalq pedagogikasi
hayotning, tafakkurning, odob-axloq, ta’lim-tarbiyaning hamma jabhasini, barcha
muammolarini qamrab olishi bilan harakterlanadi. Uning oldiga qo‘ygan maqsad
vazifasi aniq, ravshan, ayni choqda xayrli, savobli va ilohiydir: hayot guli, sarvari,
egasi insonni Yuksak fazilatlar ruhida tarbiyalashdir.
Har qanday boylikning nihoyasi bo‘ladi, oltin, zar, zarbobga o‘ralishning
umri qisqa. Osmono‘par binolar qulashi, sulolalar kelib-ketishi, avlodlar ketidan
yangilari kelishi tabiiy, ammo xalq pedagogikasi hayqirib oquvchi daryoday
uyg‘oq, musaffo chashmaday betinim, quyosh taftiday issiq, oy nuriday nurafshon,
hayotning o‘ziday go‘zal, bedor insonlarday uyg‘oq holda avlodlar tarbiyasida
hamisha o‘z vazifasi — aytilgandek, Inson odobi, xulqi, kamoloti borasidagi
xizmatini o‘tayveradi, hech qachon «toliqmaydi» — «charchamaydi».
Biz xalq pedagogikasining Sharq ona va turkona an’analari, oilaviy-maishiy
yo‘nalishlari, xalqning o‘ziga xosligining milliy to‘ylarimiz, ommaviy bayram-
sayllari, marosimlar, urf-odatlar va udumlarda ifodalanishi, xalq sport, jismoniy
40

tarbiyannng tutgan o‘rni, milliy maktab muammolari kabi Shu kunlarda juda
dolzarb, zarur va kerakli masalalar haqida qisqacha to‘xtalib o‘tishni lozim deb
topdik.
Bular: xalq og‘zaki ijodida yosh avlodni ma’naviy-axloqiy tarbiyalash va
tarbiya usullari, insoniy qadriyatlar va yurtsevarlik tarbiyasi; do‘st-birodarlik,
ahillik, mehnatsevarlik, kasb-hunarga muhabbat, yaxshilik.va yomonlikning,
yaxshi va yomon so‘zning oqibati, halollik, to‘g‘rilik, olijanoblik tarbiyasi, adolat,
insof va insofsizlik, do‘st-birodarlik, og‘a-inichilik va kon-qardoshchilikning
ahamiyati, botirlik va qo‘rqoqlik, odob-odobsizlik, mehmon va mehmondo‘stlik,
saxiylik, baxillik va kamtarlik, sabr-qanoat va sabrsizlikning oqibati, qadr va
qadrsizlik, muhabbat, vafo va bevafolik, tajribakorlik, kaltabinlik va ishonchsizlik,
or-nomus va nomussizlik, samimiylik va nosamimiylik, andisha va andishasizlik,
farosat va farosatsizlik, tejamkorlik va isrofgarchilik, reja va rejasizlik, me’yor va
me’yorsizlik, mas’uliyat va mas’uliyatsizlik, vaqt va fursat, foyda va zarar,
sog‘lom tarbiya, tozalik va ozodalik, tabiatni e’zozlash, dehqonchilik va
chorvachilik qadriyatlari, hayvonlar, qushlar, yer-suvni e’zozlash, kattaga hurmat,
yoshga mehr-shafqat, yo‘l va yo‘ldosh, sevinch va g‘am, to‘y va motam, farzand
va farzandsizlik, kiyinish, so‘zlashish, yurish-turish, salomlashish, ko‘cha odobi,
ovqatlanish madaniyati, muomala, sayohat qoidalari, uxlash, yuvinish, jamoat va
kattalar oldida o‘zini tuta bilish, kitob o‘qish madaniyati, kattalarga qarashish, uy
yumushlarini bajarish, dars tayyorlash, o‘zbek to‘ylari axloqiy, aqliy va jismoniy
maktab ekanligi kabi qadriyatlardir. Shuningdek, o‘zbek xalq pedagogikasi
an’analarida farzandlarni estetik idroki, hissiyoti va tasavvurlarini rivojlantirish
hamda mukammallashtirish; bolalarning badiiy-ijodiy qobiliyatlarini shakllantirish
va kamol toptirish, estetik did asoslarini shakllantirish va takomillashtirish; estetik
tarbiyada bolalar o‘yin folklorining o‘rni va ahamiyati, bolalar folklor-etnografiya
dastalari — estetik tarbiya markazi ekanligi, vorislik, ustoz-shogirdlik
an’analarining pedagogik, axloqiy-estetik ahamiyati, yoshlarni shaxs sifatida
shakllantirish hamda badiiy-estetik tarbiyalashda xalq ommaviy tomosha san’ati,
— sirk, dorbozlik, askiya, baxshi-shoirchilik, dostonchilik, ertakchilik, qiziqchilik,
41

taqlidgo‘ylik, maddohlik, qiroatxonlik, qissaxonlik, otunlik, voizlik, bo‘za-xo‘rlik
alyorlari kabi san’atlarining tutgan o‘rni va pedagogik-tarbiyaviy ahamiyati, xalq
an’anaviy sporti, farzandlar jismoniy baquvvatligi va yetukligining garovi ekanligi,
chaqqonlik, epchillik va har tomonlama garmonik rivojlanishning sinalgan vositasi
ekanligi, bolalar o‘yin folklorining pedagogik-tarbiyaviy ahamiyati, xalq
pedagogik tarbiyasida turizm va sayohatning, savdo-sotiq va tijoratning o‘rni,
jismoniy tarbiya va sport ko‘nikmalarida xalq qiziqarli tomosha san’ati, axloq-
odob va ta’limning uyg‘unligi va o‘ziga xosligi xalq sport va jismoniy tarbiyasida
jinsiy tafovutlarga ahamiyat berishning, axloqiy-aqliy ahamiyati; xalq an’anaviy
pedagogikasida tabiat va inson uyg‘unlaShuvi muammolari, tabiat va tarixni
e’zozlash, saqlash va qadrlashning ahamiyati, hayvonlar dunyosi, qushlar olami
hamda dov-daraxtlar, o‘simliklar va giyohlarga: yer, suv, borliq-atrofga insoniy
munosabat — xalq pedagogikasining ekologik tarbiyasi asoslarining asosi ekanligi,
odatlar, udumlar, rasm-rusmlar, marosimlar, irim-sirimlar, qarg‘ish va olqish-
duolar, tabiat, diniy bayramlarning ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati, xalq ommaviy
bayram-sayllari «Navro‘z», «Mehrjon» «Ramazon Hayiti», «Qurbon Hayiti» va
boshqalarning, bolaning dunyoga kelishi, qulog‘iga azon aytish, tish chiqishi, ilk
qadami, beshikka solish, birinchi kiyim-bosh kiydirish, besh, yetti kun, o‘n bir
kunligi, bir yilligi, uch, to‘rt, besh yilligining alohida bayram qilinishi, maktabga
borishi, sunnat qilinishi, kokil qo‘yish, kokil oldirish, mo‘ylov oshi, uylanish—
nikoh to‘yi, birinchi farzand ko‘rish, qirq, ellik, oltmish yoshlar tantanalari,
payg‘ambar yoshi, yetmish, sakson, to‘qson yillik yubileylari, kumush to‘y, oltin
to‘y, marvarid to‘y va boshqa bayram-sayllar, to‘y-tomoshalar, odatlar, udumlar,
marosimlar va an’analarning ta’lim-tarbiyaviy, pedagogik yo‘nalishi va ahamiyati
va shu kabilar.
Sanab o‘tilgan va boshqa yuzlab udumlar, rasm-rusmlar, odatlar,
marosimlar, an’analar, boshqacha ibora bilan aytganda, qadriyatlar, xalq
pedagogikasining qirralari naqadar ko‘p va xo‘bligini taqozo etadi.
Xalq pedagogikasi xalq ommasi orasida hukmronlik qiluvchi tarbiyaning
maqsadi va vazifalariga bo‘lgan qarashlarni ifodalovchi amaliy pedagogik bilimlar
42

va tajribasining sohasidir. O‘zbek milliy maktabini yaratishda ta’lim-tarbiya ishiga
xalq pedagogikasini joriy etish masalasi asosiy muammolardan biridir. Shunday
ekan, xalq pedagogikasining zamonaviy maktab oldidagi maqsad va vazifalardan
kelib chiqqan holda, ularni mumkin qadar to‘laroq amalga oshirishdagi
imkoniyatlarini aniqlash juda muhimdir. Yoki, xalq pedagogikasining
o‘quvchilarni tarbiyalashdagi va ularga ta’lim berishdagi imkoniyatlirini qay
darajada ekanligini bilish lozim. 16
O‘zbek xalqining har bir avlodi xalq ommasining bir necha asrlar
mobaynida to‘plagan tarbiya an’analarini bolanya hayotga va mehnatga
tayyorlashda qo‘llab kelgan. Yani, xalq pedagogikasining imkoniyatlaridan amalda
foydalangan. Bizning oldimizda esa zamonaviy o‘zbek maktabi o‘quv-tarbiya
jarayonida milliy tarbiya madaniyatini qo‘llash uchun ularning imkoniyatlarini
aniqlash masalasi turibdi. Xalq pedagogikasining tarbiya ishini amalga
oshirishdagi imkoniyatlari deganda nima tushuniladi?
Xalq pedagogikasining tarbiyaviy imkoniyatlari deganda xalq tarbiya
tajribasidan joy olgan empirik pedagogik bilimlar, ma’lumotlar, malakalar va
ko‘nikmalarning zamonaviy maktab va oila tarbiyaviy sistemasida bolalar va
o‘quvchi-yoshlarni tarbiyalash maqsad va vazifalarini hal etish uchun
zarurligi(qulay shart-sharoiat yaratishi) tushuniladi. Masalan, xalq maqollarining
tarbiyaviy imkoniyatlari maktabda tarbiyaning asosiy maqsadidan kelib chiqadi.
Tarbiyaning asosiy maqsadi - har tomonlama yetuk insonni(shaxsni) shakllantirish.
Uning tarkibiy qismlari esa rivojlanayotgan va shakllanib kelayotgan shaxsning
aqliy, jismoniy, axloqiy mexnat va nafosat torbiyalaridir. Maqollar esa, tarbiyaviy
jarayonda shaxsni shakllantirishning sanab o‘tilgan tarkibiy qismlarini amalga
oshirishda qulay shart-sharoit yarata oladilar. Jumladan, xalq maqollaridan aqliy
tarbiyaga oid, jismoniy tarbiyaga xos, axloqiy, mehnat va nafosat tarbiyalariga
taalluqli o‘nlab namunalarni tanlab olish mumkin. Ular esa o‘qitishda, sinfdan
tashqari tarbiyaviy faoliyatda va maktabdan tashqari tarbiya ishida yuqorida
keltirilgan shaxsni shakllantirishning o‘zaro bog‘liq bo‘lgan barcha yo‘nalishlarini
16
Egamberdieva N.M Ijtimoiy pedagogika A.Navoiy nomidagi o’zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti 2009.
43

amalga oshirish uchun lozim bo‘lgan tadbirlarda keng qo‘llanilishi mumkin.
Xalq pedagogikasinnig manbalari ma’lum tarbiyaviy imkoniyatlarga ega
bo‘lib, ular eng avvalo maktabning (yoki oilaning) oldida turgan maqsad va
vazifalaridan, so‘ngra esa aniq pedagogik jarayonda hal etiladigan masalalaridan
kelib chiqadi. Xususan, o‘quv jarayonida yoki sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarda
xalq pedagogikasining tarbiyaviy imkoniyatlariga murojaat etish mumkin.
Masalan, boshlang‘ich sinflarda, aniqrog‘i 3-sinfda o‘zbek xalq maqollari
o‘rganiladi. Mazkur sinf uchun "O‘qish" darslaridan birida "O‘zbek xalq
maqollari" mavzusi bor. Dars jarayonida foydalanish uchun xalq pedagogikasining
tarbiyaviy imkoniyatlari aniqlanadi. O‘qituvchi xalq tarbiya an’analari
imkoniyatlarini aniqlashda darsning maqsadlariga e’tibor beradi.
44

Xulosa
O‘zbekiston qadimiy tarix va pedagogik an’analarga ega davlat bo‘lgani
uchun qadimdan ijtimoiy pedagogika fanining Sharq mutafakkirlari va diniy
arboblar asarlarida rivojlanishi asoslari mavjuddir.
Ijtimoiy pedagogikaning tiklanishi faqatgina XX asrning 90-yillarida ro‘y
berdi. Uning qayta “tug‘ulishi” ijtimoiy pedagoglarning zamonaviy sharoitlardagi
faoliyatlarida, amaliyotda ijtimoiy pedagogika fanining yutuqlaridan foydalanish
zaruriyati tug‘ilgani bilan izohlanadi.
Bu yerda davlat va jamiyatning faoliyat yuritishining yangi tamoyillari-
bozor iqtisodiyoti, raqobat, byudjetdan pul ajratishni kamaytirish, dunyo
hamjamiyatiga kirish, iqtisodiy holatning barqarorligi nazarda tutilmoqda. SHu
bilan birga ijtimoiy hayotni demokratiyalashtirish, jahon hamjamiyatiga kirish
aholining kam ta’minlangan qatlamlariga e’tiborni yanada kuchaytirishni talab
qiladi.
Biroq bundan avvalgi davrning nazariya va amaliyotining tizimlashtirilmog‘ini
bu ikki soha bir-biridan alohida ravishda rivojlanishiga sabab bo‘ldi va ijtimoiy
pedagogika fan sifatida shakllanishiga ta’sirini ko‘rsatdi. Natijada bugunda
ilmning bu sohasini to‘liq qamrab oluvchi ta’rif mavjud emas.
Shunday qilib agar biz ijtimoiy pedagogika mohiyatini bu fanning ob’ekt va
predmetini qiyoslash orqali aniqlamoqchi bo‘lsak quyidagi holat kelib chiqadi.
Pedagogikaning ham, ijtimoiy pedagogikaning ham ob’ekti- bu bola, biroq
o‘rganish predmetlari turlicha. Pedagogikaning o‘rganish predmeti bolani
tarbiyalash qonuniyatlari hisoblanadi, ijtimoiy pedagogikaning predmeti esa bolani
ijtimoiylashtirish qonuniyatlari hisoblanadi. Shuni ta’kidlash lozimki, bu ikki
fanlarning uzoq tarixiy aloqasiga qaramay natijada ularning o‘ziga xos vazifalari
tufayli uzoqlashishi ro‘y berdi. Umumiy pedagogikaning spetsifik vazifasi ta’lim-
tarbiyadir. Bola va bolalikni himoya qilish ijtimoiy pedagogning asosiy kasbi
hisoblanadi.
45

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida» gi Qonuni va «Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi»., Toshkent, 1997 y.
2. “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar strategiyasi
to’g’risida” Ozbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni 2017 yil 7 fevral PF-
4947
3. I.A.Karimov. «Yuksak ma’naviyat — yengilmas kuch». T., Ma’naviyat. 2008.
119-bet.
4. Egamberdiyeva N.M. Ijtimoiy pedagogika. Darslik. T.: 2009
5. Mavlonova R. Ijtimoiy pedagogika. O‘quv qo‘llanma. T .: Istiqlol , 2009
6. Галагузова М.А. История социальной педагогики . Ўқув қўлл. М. Владос.
2006.
7. Mavlonova R . A ., To ‘ rayev O . T ., Xolikberdiyev K . M . - « Pedagogika » T .,
« O ‘ qituvchi » - 2008.
8. Mavlonova R . A ., Vohidova N . “ Ijtimoiy pedagogika ”. T., 2009 y.
9. Minavarov A. «Pedagogika» -. T, «O‘qituvchi» 1996.
10. Tursunov I.YU., Nishonaliyev U - «Pedagogika» -T. 1997.
11. www.bilim.uz .
12. http.philosophy.albertina.ru .
13. www.history.ru .
14. www.philosophy.com .
46

O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan yondashuvlar

Mundarija

I Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika va pedagogik sotsiologiyaga ehtiyoj va zamonaviy jamiyat rivojining zaruriy shartlari. 4

1.1. Respublikamizda amalga oshirilgan islohotlar va ularning ijtimoiy hayotga ta'siri. 4

1.2. O‘zbekistonning zamonaviy bosqichda ijtimoiy pedagogika rivojlanishining ijtimoiy-siyosiy va huquqiy asoslari 14

II Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy pedagogika sohasida olib borilayotgan islohotlar 23

2.1. Ijtimoiy sohani rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlari 23

2.2. O‘zbek xalq pedagogikasining zamonaviy ijtimoiy g‘oyalari. 33

Foydalanilgan adabiyotlar 45

Купить