• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 135.0KB
Покупки 4
Дата загрузки 19 Январь 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Jahongir

Дата регистрации 17 Ноябрь 2024

15 Продаж

O`zbekistonda investitsiya siyosati

kiritilgan investitsiyalar bo lib, ularning hajmi 1,8 barobar oshdi. Iqtisodiyotdaʻ tarkibiy o zgarishlarni yanada chuqurlashtirish, korxonalarning investitsiya ʻ faoliyatini jadallashtirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan qayta qurollantirish dasturlarini amalga oshirishda xorijiy investitsiyalar, avvalo, to g ridan-to g ri investitsiyalarning o rni beqiyosdir. ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ Bunda ilg or texnologiyalarni tatbiq etish, yangi ish o rinlari yaratish va shu asosda ʻ ʻ mamlakat iqtisodiyotining barqaror va bir maromda rivojlanishini ta minlash ʼ imkoniyati yaratiladi. Rivojlangan davlatlar tajribasi shuni ko rsatadiki, chet el ʻ investitsiyasi jalb qilinishi mazkur davlatlarning yuksak darajada taraqqiy etishida hal qiluvchi omillardan biri bo lgan. ʻ Bugungi kunda yurtimizda faoliyat ko rsatayotgan korxonalarni jadal ʻ modernizatsiya qilish va texnik qayta jihozlashni ta minlash, yuksak ʼ texnologiyalar asosida ishlaydigan avtomobilsozlik va gaz-kimyo, elektr texnikasi va to qimachilik, oziq-ovqat va farmatsevtika, axborot va telekommunikatsiyalar ʻ tarmog i hamda boshqa yo nalishlardagi yangi va zamonaviy ishlab chiqarish ʻ ʻ quvvatlarini tashkil etishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini yuritishga ustuvor e tibor berilmoqda. Eng muhimi, xorijiy va mahalliy sarmoyadorlar uchun qulay, ʼ har tomonlama imtiyozli investitsiya muhiti yaratilgan. Ushbu yaratilgan investitsiya muhiti iqtisodiyotimizga jalb qilinayotgan xorijiy investitsiyalar hajmini yildan-yilga ortishiga olib kelmoqda. Navoiy erkin industrial-iqtisodiy zonasi – jahon standartlariga javob beradigan va jahon bozorlarida talab qilinadigan mahsulot ishlab chiqarishni ta minlaydigan, zamonaviy yuqori ʼ texnologiyaga asoslangan ishlab chiqarishni tashkil etish uchun xorijiy investitsiyalarni, birinchi galda to g ridan-to g ri investitsiyalarni jalb etish ʻ ʻ ʻ ʻ bo yicha qulay shart-sharoitlar yaratish, shuningdek Navoiy viloyatining sanoat ʻ salohiyatini, ishlab chiqarish, transport-tranzit va ijtimoiy infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008-yil 3- ʻ dekabrdagi “Navoiy viloyatida erkin industrial-iqtisodiy zona tashkil etish to g risida”gi qarori asosida tashkil etilgan. Navoiy erkin industrial-iqtisodiy zona ʻ ʻ hududida xo jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining asosiy yo nalishi – ʻ ʻ 30 Ikki yoki uchdan ortiq davlat yoki korxonalar o z kapitallarini jamlagan holdaʻ xalqaro tashkilotlar tashkil etishi mumkin. Konsessiya shartnomalari - bu tabiiy boyliklarni, ayrim foydali qazilmalarni qazib olish va o zlashtirish uchun tuzilgan shartnomalardir. ʻ Lizing shartnomasi chet el investitsiyalari ishtirokida asmavzu - uskunalarni, texnika - texnologiyalarni uzoq muddatga ijaraga olishdir. Tenderlar – bu tanlov asosida investorlarning investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga jalb etilishidir. Erkin iqtisodiy hudud - bu ma lum hududda chet el investitsiyalari erkin kirib ʼ kelishi va ularga nisbatan qator imtiyozlar belgilangan hududdir. O zbekiston ʻ Respublikasining “Erkin iqtisodiyot hududlar to g risida”gi Qonunida erkin ʻ ʻ iqtisodiy hududga quyidagicha ta rif berilgan: “Erkin iqtisodiy hududlar - ʼ mintaqani jadal ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish uchun mamlakat va chet el kapitalini, istiqbolli texnologiya va boshqaruv tajribasini jalb etish maqsadida tuziladigan, aniq belgilangan ma muriy chegaralari va alohida huquqiy tartiboti ʼ bo lgan maxsus ajratilgan hududdir”. Erkin iqtisodiy hududlarni tashkil etish ʻ jarayonida davlat qo llab-quvvatlovchi, rag batlantiruvchi hamda nazorat qiluvchi ʻ ʻ sifatida bosh islohotchi bo lishi lozim. ʻ Moliyalashtirish manbalari bo'yicha asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalar tarkibi (chet el investitsiyalari va kreditlari%) 2.2.2-diagramma. 28 ehtimoliga ega bo‘ladi.Respublikada investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish birinchi navbatda davlatning iqtisodiy, ilmiy-texnikaviy va ijtimoiy siyosatini amalga oshirish maqsadlarini ko‘zlaydi. Davlat xorijiy investitsiyalarni tartibga solishning quyidagi usullaridan foydalanadi: 1) moliyaviy: jadallashtirilgan amortizatsiya; soliq imtiyozlari; subsidiyalar, qarzlar berish; kreditlarni sug‘urtalash va kafolatlash; 2) nomoliyaviy: yer uchastkalari ajratish; zaruriy infratuzilma ob’ektlari bilan ta’minlash; texnik yordam ko‘rsatish. Bir davlatdan boshqa davlatga daromad olish uchun yo‘naltirilgan har qanday shakldagi mulkni to‘la qonli ravishda xorijiy investitsiya deyishimiz mumkin. Ammo shunday mulk shakllari borki, biz ularni xorijiy investitsiya deya olmaymiz. Masalan, elchixona chet davlat mulki hisoblanadi, yoki xorijiy fuqaro shaxsiy uy sotib olsa bu xorijiy shaxs mulki hisoblanadi, lekin xorijiy investitsiya bo‘la olmaydi. Xorijiy investitsiyalar - bu chet el investorlari tomonidan yuqori darajada daromad olish, samaraga erishish maqsadida mutloq boshqa davlat iqtisodiyotining, tadbirkorlik va boshqa faoliyatlariga safarbar etadigan barcha mulkiy, moliyaviy, intellektual boyliklardir. 1998 yil 30 aprelda qabul qilingan «Chet el investitsiyalari to‘g‘risida»gi O‘zbekiston Respublikasi qonunining 3-moddasida «Chet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat ob’ektlariga qo‘shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar, shuningdek chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O‘zbekiston Respublikasi hududida chet el investitsiyalari deb e’tirof etiladi». Xorijiy investitsiyalarining umumiy ta’rifi F. Xeniusning 1947 yil AQShda chop etilgan tashqi savdo lug‘atining 2-nashrida quyidagicha berilgan: «Xorijiy investitsiyalar – bu bir mamlakat hududidan ikkinchi mamlakat hududiga kiritilgan, eksport kilingan investitsiyalar». 6 investitsiyalar jalb qilinishini e tiborga oladigan bo lsak, o ylaymanki, amalgaʼ ʻ ʻ oshiriladigan loyihalarning ko lami va salmog i o z-o zidan ayon bo ladi. Shuni ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ alohida ta kidlash lozimki, to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalar hajmi 46 foizga ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ oshadi” 2.2.Mamlakatimizga horijiy investitsiyalarni jalb qilish Ushbu fikrlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilish, uni iqtisodiyotni rivojlantirishdagi o rni va ahamiyatini o ta muhimligini anglatadi. ʻ ʻ Umuman aytganda, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida O zbekiston ʻ iqtisodiyotining muvaffaqiyatli va barqaror rivojlanishining asosida chuqur o ylangan, O zbekistonga xos hususiyatlar to la hisobga olingan iqtisodiy ʻ ʻ ʻ islohotlarning o ziga xos va o zimizga mos modeli mujassam. Ushbu dasturning ʻ ʻ izchil amalga oshirib kelinishi mamlakatimiz iqtisodiyotini diversifikatsiyalashgan, jahon bozoriga raqobatbardosh, keng dara¬jada xilma-xil tayyor mahsulotlar bilan chiqayotgan, uzluksiz yuqori sur atlardagi iqtisodiy yuksalishga moyil, jiddiy ʼ rasmiy omillar va benuqson kredit tarixiga ega bo lgan zamonaviy iqtisodiyotga ʻ aylanishini ta minlaydi. ʼ Chet ellik investorlar asosan daromad (foyda) olish maqsadida tadbirkorlik faoliyati va qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa turdagi faoliyat obyektlariga qo shadigan barcha turdagi moddiy va nomoddiy boyliklar va ularga doir huquqlar, ʻ shu jumladan, intellektual mulkka doir huquqlar, chet el investitsiyalaridan olingan har qanday daromad O zbekiston Respublikasi hududida chet el ʻ investitsiyalari deb e tirof etiladi. ʼ Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalarning ahamiyati benihoyat katta bo lib, u quyidagilar bilan izohlanadi: ʻ - birinchidan, xorijiy investitsiyalar ishlab chiqarishga zamonaviy texnika va texnologiyalarni joriy etib, eksportga mo ljallangan mahsulotlarni ishlab ʻ chiqarishni rivojlantiradi; - ikkinchidan, import o rnini bosuvchi tovar ishlab chiqarishni yo lga qo yish ʻ ʻ ʻ va buning uchun xorijiy investitsiyalarni iqtisodiyotning ustuvor sohalariga 24 Shuni alohida ta kidlash kerakki, iqtisodiyot va tashqi savdoning barqarorʼ rivojlantirishga, aholi farovonligini oshirishga transport, infratuzilma va logistikaning tizimli va jadal rivojlanishisiz erishib bo‘lmaydi. Shu munosabat bilan, so‘nggi yillarda, O‘zbekistonda xalqaro transport koridorlarini shakllantirish, logistika zanjirlarini shu jumladan, yuk va transport vositalarini chegara punktlari orqali o‘tkazish jarayonlarini raqamlashtirish, xalqaro tovarlar yetkazib berishda to‘siqlarni kamaytirish, eksport mahsulotlari shartnoma qiymatida transport va boshqa xarajatlarni optimallashtirish, yuk yetkazib berish tezligini oshirish, Jahon bankining LPI (Logistics Performance Index) reytingida mamlakat ko‘rsatkichlarini yaxshilashga ustuvor ahamiyat berilmoqda. Bir qator qarorlarning COVID 19 pandemiyasi boshlanishidan ancha oldin qabul qilinganligi, jahonda ro‘y bergan inqirozdan O‘zbekiston Respublikasini minimal darajadagi yo‘qotishlar bilan chiqib ketishiga imkon yaratdi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 7 maydagi “Eksport faoliyatini yana-da qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida” №PQ-4707 Qarori asosida iqtisodiy tiklanishni jadallashtirish maqsadida transport turidan qat iy nazar eksport mahsulotlarini tashish bilan bog‘liq transport xarajatlarini ʼ qisman qoplab berish tizimi joriy etildi. Temir yo‘l transporti Asosiy transport yo‘llarining o‘tkazuvchanligini oshirish, tashqi savdo yuklarini tashishning eng katta ulushi to‘g‘ri keladigan temir yo‘l transportining harakatlanuvchi va tashuvchi qismlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha aniq chora- tadbirlar amalga oshirilmoqda. Pandemiya davrida xalqaro yuk tashishda 5600 ga yaqin yopiq vagonlar, 1 280 sovutgichli va maxsus vagonlar jalb etildi. Shu bilan birga, dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, temir yo‘l sohasiga keyingi 5 yil ichida qo‘shimcha 7 ming yuk vagonlari kerak bo‘ladi. Shu munosabat bilan vagon va konteynerlarga ega bo‘lgan xususiy logistika operatorlari faoliyatini yo‘lga qo‘yish rejalashtirilgan. Bundan buyon, davlat faqat temir yo‘l infratuzilmasi va lokomotiv xizmatlari bilan bog‘liq masalalarni tartibga soladi, yuk vagonlari bilan ta minlash bozor tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Shu ʼ 17 Kurs ishining asosiy maqsadi :O’zbekistonda investitsiya siyosatini o’rganish va uning mohiyatini ochib berishdan iborat. Kurs ishining vazifalari: - Xorijiy investitsiyalar haqida tushuncha va uning mohiyatini ochib berish; - Jahon iqtisodiyotining globallashuvida xorijiy investitsiyalarning o‘rni tahlil qilish; - O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyaning o’rnini muhimligini aniqlash; -Mamlakatimizga horijiy investitsiyalarni jalb qilish yollarini topish. Kurs ishining obyekti :O’zbekistonda investitsiya muhiti kurs ishining obyekti hisoblanadi. Kurs ishining predmeti: O’zbekistonda investitsiya muhitini rivojlantirish masalalari kurs ishini predmeti hisoblanadi. Kurs ishining tarkibi :Kurs ishimiz ikkita bob,to’rtta reja ,xulosa,foydalanilgan adabiyotlar va ilovalardan iborat. 3 yo naltirish va pirovardida aholining me yordagi turmush darajasini ta minlashʻ ʼ ʼ imkonini yaratadi; - uchinchidan, kichik biznesni rivojlantirish va qishloq xo jaligi ishlab ʻ chiqarishini jadallashtirish orqali o sib borayotgan aholini ish joylari bilan ʻ ta minlaydi; ʼ - to rtinchidan, korxonalarning eskirgan ishlab chiqarish ʻ quvvatlarini, moddiy-texnik bazasini yangilaydi va texnik qayta qurollantiradi. Asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalar (mlrd.so’m) 2.2.1-jadval. Hududlar 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 O'zbekiston Respublikasi 51232,0 72155,2 124231,3 195927,3 210195,1 239552,6 266240,0 Qoraqalpog'isto n Respublikasi 3778,3 2822,0 6757,8 8750,6 7089,8 8110,7 10254,0 Andijon 2188,5 2986,0 4711,9 7452,1 9622,6 11176,6 14339,8 Buxoro 5922,9 11613,4 9610,9 10366,6 12183,9 20528,3 21638,3 Jizzax 1449,7 1788,2 3606,3 7900,9 12545,4 9233,6 10373,9 Qashqadaryo 7304,4 11175,3 16518,5 24462,5 20557,6 17359,1 16012,8 Navoiy 2963,2 3977,9 10579,5 17646,3 15688,4 15020,1 17958,1 Namangan 2824,5 3586,7 8158,1 12084,9 12007,2 12982,0 14775,1 Samarqand 3623,5 4384,2 7061,4 10266,7 14656,4 15641,6 18917,1 Surxondaryo 2142,4 3551,0 7240,6 11835,1 10068,2 12037,8 11569,4 Sirdaryo 1322,9 1628,0 2699,3 5869,1 7191,9 8051,8 12354,6 Toshkent 4238,7 5938,4 11226,9 20353,9 21148,6 28113,6 35767,7 Farg'ona 2643,6 2954,5 5539,1 8685,4 11040,0 12625,2 15419,3 Xorazm 1560,5 2175,9 3013,8 5032,0 5391,8 8292,0 8769,7 Toshkent sh. 9268,9 13573,7 26435,7 42458,1 50371,3 58172,7 56847,9 2.1.1-jadvalda berilgan ma’lumotlarga nazar tashlaydigan bo’lsak 2016 yildan 2022 yilga qadar asosiy kapitalga o’zlashtirilgan investitsiyalar miqdori oshib borayotganligini ko’rishimiz mumkin. Viloyatlar kesimida solishtiradigan bo’lsak eng ko’p investitsiyalarni o’zlashtirgan viloyat 2016 yilda Toshkent shaxri 9268,9 mlrd. so’m, 2017 yilda 13573,7 mlrd. so’m, 2018 yilda 26435,7 mlrd. so’m, va 2022 yilda ham Toshkent shaxri eng yuqori ko’rsatkich 56847,9 mlrd.so’mni tashkil qilayotganligini ko’rishimiz mumkin. 25 Xalqaro transport koridorlari transport xarajatlarini optimallashtirish, yetkazib berish va nazorat o‘tkazish nuqtalaridan o‘tish vaqtlarini qisqartirish kabi asosiy muammolarni hal qilishga yordam beradi. Boshqa tomondan, transport koridorlarini muvaffaqiyatli rivojlantirish va diversifikatsiya qilish koridor bo‘ylab joylashgan mamlakatlarni bog‘lovchi ishlab chiqarish – yetkazib berish zanjirida o‘zbek tadbirkorlarinig ulushini oshirishi mumkin. Bu mintaqaviy importda qo‘shilgan qiymat mahsulotlari hajmini, shuningdek, o‘zbek ishlab chiqaruvchilarining boshqa mamlakatlar eksportida aks etadigan ichki qo‘shilgan qiymatdagi ulushini oshirish imkonini berar edi. Bunday holatda, O‘zbekiston ushbu koridorlar bo‘ylab joylashgan mamlakatlarni o‘ziga jalb etuvchi markaz maqomiga ega bo‘lishi mumkin. Koridorlarning rivojlanishi O‘zbekiston yuklarini Latviya, Litva, Rossiya Federatsiyasi, Ukraina, Qozog‘iston, Ozarbayjon, Gruziya, Pokiston, Turkiya, Eron va Xitoy dengiz portlaridan foydalangan holda tashish bilan bevosita bog‘liqdir. Ushbu tadbirlar tashqi savdo tovarlarini, ayniqsa qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini tashqi bozorlarga olib chiqish jarayonida “Yagona oyna”, “Yashil Yo‘lak”, “Yagona bekat”, “E-TIR”, “E-Freight”, “GLONASS”, “GSM”, “RFID” mexanizmlarini joriy etish bilan bir butunlikni tashkil etadi. Tashqi savdoning barqaror o‘sishi qisman, O‘zbekiston tashqi siyosatining muvaffaqiyatidan dalolat beradi. Shu munosabat bilan ishonchli, 24 soat mobaynida va yil davomida uzluksiz transport – kommunikatsiya aloqalarini shakllantirish O‘zbekiston va butun mintaqa iqtisodiyotini uzoq muddatda rivojlantirishning asosiy drayverlaridan biriga aylanishi lozim. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2009-yilning asosiyʻ yakunlari va 2010-yilda O zbekistonni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning eng ʻ muhim ustuvor yo nalishlariga bag ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ʻ ʻ “Asosiy vazifamiz – Vatanimiz taraqqiyoti va xalqimiz farovonligini yanada yuksaltirishdir” nomli ma ruzasida quyidagi fikrlarni ta kidladi: “2010-yilda ʼ ʼ mamlakatimizda muhim strategik loyihalarni amalga oshirish uchun 3 milliard AQSH dollaridan ziyod yoki o tgan yilga nisbatan 30 foiz ko p xorijiy ʻ ʻ 23 - mahalliy tovarlar va xizmatlarning tashqi bozorlarga chiqishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish; - samarali transport koridorlarini shakllantirish; -eksport mahsulotlarini tashqi bozorlarga yetkazib berish geografiyasini diversifikatsiyalash; - zamonaviy logistika tarmoqlarini rivojlantirish. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 10 maydagi “O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi №390-son VMQ Qarori bilan Vazirlikka quyidagi vazifalar yuklatildi: - tashqi savdo infratuzilmasini rivojlantirish; - tranzit salohiyatini oshirish; - logistika va transport yo‘laklarini takomillashtirish; - eksport marshrutlarini diversifikatsiyalash; - manfaatdor vazirliklar va idoralar bilan hamkorlikda O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga transport, transport kommunikatsiyalari va xalqaro logistika sohasida tashqi savdo siyosati bo‘yicha takliflarni ishlab chiqish va taqdim etish; - transport va logistika sohalarida xorijiy davlatlar bilan amaliy hamkorlikni kengaytirish bo‘yicha takliflar tayyorlash; - transport-kommunikatsiya tizimini xalqaro transport kommunikatsiyalariga integratsiyalash; - yangi transport yo‘nalishlari (yo‘laklari)ni yaratish chora-tadbirlarini ishlab chiqish va amalga oshirish; - O‘zbekiston Respublikasi hududi orqali tranzit qilinadigan xavfli tovarlar, qurol-yarog‘, harbiy texnika, harbiy mulk, portlovchi moddalar va mahsulotlar tranziti to‘g‘risida xulosalar taqdim etish va boshqalar. Tasdiqlangan dasturlarga muvofiq, o‘tgan davr mobaynida O‘zbekiston Respublikasini Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari bilan bog‘lovchi “Xitoy – Markaziy Osiyo – Janubiy Kavkaz – Turkiya” multimodal transport koridori 21 Navoiy va Urganch ayeroportlarida “Ochiq osmon” rejimi hech qanday cheklovlarsiz joriy etildi. Andijon, Farg‘ona, Namangan va Samarqand aeroportlarida, texnik imkoniyatlarini hisobga olgan holda XFATga a zo davlatlarning barcha xorijiyʼ aviakompaniyalariga yo‘lovchi reyslarini O‘zbekiston tashuvchilari faoliyat ko‘rsatmayotgan marshrutlarda chastota cheklovisiz amalga oshirish va beshinchi havo erkinligi huquqi berildi. “Navoiy” va “Termiz” aeroportlarida xorijiy aviakompaniyalarga yettinchi havo erkinligigacha yuk tashuvlarini amalga oshirish huquqi berildi. Yettinchi darajali erkinlikka ega “Ochiq osmon” rejimi har qanday xorijiy aviakompaniyalarga ro‘yxatdan o‘tish mamlakatidan qat i nazar, har ʼ qanday chastota bilan parvozlarni amalga oshirish imkonini beradi. Yangi yo‘nalishlar ochish yoki parvozlar sonini oshirishni rejalashtirgan xorijiy aviakompaniyalar Transport vazirligi huzuridagi Aviatsiya agentligiga zarur hujjatlarni taqdim etishlari zarur bo‘ladi. Xorijlik ekspertlarning fikricha, Toshkent Sharqni G‘arb bilan, Janubni Shimol bilan bog‘lovchi yirik xalqaro markazga aylanish uchun katta imkoniyatlarga ega shahar hisoblanadi. 2017-2021 yillarda mamlakat transport va tranzit salohiyatini rivojlantirish, temir yo‘l transportini modernizatsiya qilish, shuningdek, yo‘llar, aeroportlar, logistika markazlari, chegara, bojxona, sanitariya, fitosanitariya, veterinariya va transport nazorati shoxobchalari o‘tkazuvchanlik imkoniyatlarini oshirishga qaratilgan islohotlar amalga oshirildi. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining transport, logistika va transport infratuzilmasini yana-da rivojlantirish bo‘yicha bir qator Farmon va Qarorlari qabul qilindi. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 28 yanvardagi №PF-5643 “Investitsiya va tashqi savdo sohasida boshqaruv tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoniga muvofiq Investitsiyalar va tashqi savdo vazirligining qo‘yidagi ustuvor vazifalari belgilandi: 20 Moliyaviy investitsiyalar deb aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar va boshqa qimmatli qog‘ozlar uchun sarflangan qo‘yilmalarga aytiladi. Bu qo‘yilmalar buyum ko‘rinishdagi kapitalning o‘sishini o‘zida mujassam etmasada, lekin foyda, shu jumladan, spekulyativ foyda, ya’ni qimmatli qog‘ozlar kursi o‘zgarishi natijasida vujudga keladigan foyda keltiradi. Investitsiyalash davriga qarab investitsiyalar qisqa muddatli (bir yilgacha) va uzoq muddatli (bir yildan ortiq) bo‘ladi. Masalan, oddiy aksiyalarning muomalada bo‘lishi umuman biror bir muddat bilan cheklanmaydi. Mulk shakllaridan kelib chiqib investitsiyalar xususiy, davlat, qo‘shma va xorijiy shakllarga ajratiladi. Xususiy investitsiyalar nodavlat yuridik shaxslarining va fuqarolarning mablag‘larini tadbirkorlik faoliyati ob’ektlariga qo‘yilishini anglatadi. Davlat investitsiyalari - bu davlat tomonidan milliy daromadning davlat budjeti mablag‘lari ko‘rinishida mamlakat iqtisodiyotining rivojlanishi uchun sarflayotgan mabalag‘laridir. Investitsiyalar iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar hisoblansa, investitsiya faoliyati sub’ektlarining investitsiyalarni amalga oshirish bilan bog‘liq harakatlari majmui investitsiya faoliyati deb yuritiladi. Investitsiya faoliyati tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirishning bir ko‘rinishidir, shuning uchun ham tadbirkorlikka xos bo‘lgan belgilar, ya’ni mulkiy mustaqillik, tashabbuskorlik va tavakkalchilik unga ham xos bo‘lgan xususiyatdir. Investitsiya faoliyatining ob’ekti moddiy va nomoddiy ne’matlar ishlab chiqarish ob’ektlari hisoblanadi. Investitsiya faoliyatining sub’ektlaridan biri investor bo‘lib, u o‘z mablag‘larini, qarzga olingan va jalb etilgan mablag‘larni, mulkiy boyliklarni va ularga doir huquqlarni, shuningdek intellektual mulkka doir huquqlarni investitsiya faoliyati ob’ektlariga jalb etishni amalga oshiradi. Bunday o‘ziga xos faoliyat sub’ektlarining yana bir katta guruhi mavjud bo‘lib, ular investitsiya faoliyati ishtirokchilari deb yuritiladi va ularning asosiy vazifasi investorning 9 I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALAR MOHIYATI. 1.1 Xorijiy investitsiyalar haqida tushuncha va uning mohiyati. O‘zbekiston Respublikasida investitsiya xususida qonuniy hujjatlar 1991 yildan boshlab qabul qilingan bo‘lib, ular o‘tgan vaqt ichida ancha takomillashtirildi. O‘zbekiston Respublikasining “Investitsiya to‘g‘risida”gi qonunida ko‘rsatilishicha, “investitsiya bu - iqtisodiy samara (foyda, daromad) olish yoki ijobiy ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag‘lari, banklarga qo‘yilgan omonatlar, paylar, qimmatli qog‘ozlar (aksiya, obligatsiyalar), texnologiyalar, mashinalar asmavzu-uskunalar, litsenziyalar va samara beradigan boshqa har qanday boyliklardir” 1 .Bu iqtisodiy ta’rif investitsiyaning bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos kelishini to‘laligicha tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan, investitsiyaning o‘ziga va investitsiya faoliyatining ob’ektlariga keng ta’rif berilgan. Ikkinchidan, investitsiyaning bevosita iqtisodiy va ijtimoiy samara olishga muqarrar bog‘liqligi ta’kidlab o‘tilgan. «Investitsiya» atamasi lotin tilidagi «invest» so‘zidan kelib chiqqan bo‘lib «qo‘yish», «mablag‘ni safarbar etish», «kapital qo‘yilmasi» ma’nosini beradi. Keng ma’noda investitsiya mablag‘ni ko‘paytirib va qaytarib olish maqsadida kapitalni safarbar etishni bildiradi. Ko‘pgina hollarda «investitsiya» tushunchasi iqtisodiy va boshqa faoliyat ob’ektlariga kiritiladigan moddiy va nomoddiy ne’matlar hamda ularga doir huquqlar tarzida ta’riflanadi. Investitsiya deyilganda barcha turdagi milliy va intelektual boyliklar tushunilib, ular tadbirkorlik faoliyati ob’ektlariga yo‘naltirilib daromad keltirishi yoki biror-bir ijobiy samaraga erishishi zarur. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir. Investitsiyalashda aylanma kapitalga ustuvorlik berilishini faqat kapitalning tarkibiy tuzilishi bilan tushuntirish yetarli emas. Gap shundaki, dastlabki kapital jamg‘arish davrida pulni tez to‘plash uchun uni kapital aylanishi tez sohalarga joylashtirilishi yuz beradi, chunki bunda yuqori foyda me’yori yuzaga keladi. Foyda me’yori yuqori joyda esa, uni kapitallashtirish imkoni katta bo‘ladi. Bu omil 1 O’zbekiston Respublikasining “Chet el investitsiyalari to’g’risida”gi Qonuni, 30.04.1998 4 Jahon tajribasi shuni ko‘rsatadiki, mamlakat iqtisodiyotida xorijiy investitsiyalarning tutgan o‘rni, salmog‘i mazkur davlatdagi investitsion muhitning qanchalik qulayligini belgilaydi. Bu muhit ko‘p jihatdan xorijiy investitsiyalarga nisbatan davlat olib borayotgan siyosatini va tashqi iqtisodiy faoliyatining davlat tomonidan tartibga solishning xususiyatlari bilan baholanadi. Strategik investorlar ko‘p miqdordagi mablag‘larni birinchi navbatda iqtisodiyoti o‘z ichki imkoniyatlari asosida barqaror va izchil ravishda rivojlanayotgan mamlakatga yo‘naltiradi. Aynan shunday mamlakatlardagina qo‘yilgan mablag‘lar saqlanishiga va barqaror foyda olishga mo‘ljal qilsa bo‘ladi. Ichki va chet el investorlarini birinchi navbatda minimal darajadagi soliq imtiyozlari emas, balki biznesdagi keyingi qulay va maqbul istiqbollar qiziqtiradi. Kioto Protokolining Musaffo rivojlanish mexanizmi O‘zbekiston Respublikasi hududida, mulkchilik shakllaridan qat’i nazar, yuridik shaxslar tomonidan xorijiy investorlarni jalb etgan holda jahon bozorida chiqindilar chiqarishning sertifikatlangan qisqartirishlarini sotib olishni nazarda tutuvchi investitsiya loyihalarini tayyorlash va amalga oshirish uchun asos yaratadi. Kioto Protokoli - Birlashgan Millatlar Tashkilotining iqlim o‘zgarishi to‘g‘risidagi Hadli Konvensiyasiga (IO‘HK) 1997 yil 11 dekabrda qabul qilingan, O‘zbekiston Respublikasi tomonidan 1999 yil 20 avgustda ratifikatsiya qilingan va 2005 yil 16 fevraldan boshlab kuchga kirgan bo‘lib, “parnik effekti”ni hosil qiluvchi gazlarni atmosferaga chiqarishni qisqartirish mexanizmlarini belgilovchi hujjat hisoblanadi. Barqaror rivojlanishning milliy mezonlari. 1.1.2-rasm. 12 zamonaviy xorijiy yuqori unumli asmavzu-uskunalar va texnika, texnologik liniyalar va modullar, innovatsiya texnologiyalarini joriy etish hisobiga yuqori texnologiyali, jahon bozorlarida raqobatbardosh mahsulotlarni keng ko lamdaʻ ishlab chiqarishdan iborat. O tgan yil mobaynida “Korean Eyr” kompaniyasidan milliy ʻ aviakompaniyamiz ijaraga olgan zamonaviy transport samolyotlari bilan ushbu aeroportdan xalqaro yo nalishlar bo yicha 330 dan ortiq reys amalga oshirildi va ʻ ʻ qariyb 8,5 ming tonna yuk tashildi. Bu Navoiy shahri aeroportini global logistika tarmog iga integratsiyalash imkonini berdi. ʻ Moliyaviy aktivlar - bu qimmatli kog ozlar bo lib, u chet el kapitalini jalb ʻ ʻ etish, chet el kreditlarini olish va chet el kapitalini bank depozitlariga jalb etish uchun emissiya qilinadi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Michael Wickens. Macroeconomic Theory: A Dynamic General Equilibrium Approach. Princeton and Oxford Copyright 2008 by Princeton University Press. 31 pul birliklari, banklardagi omonatlar, depozit sertifikatlar, aksiyalar, obligatsiyalar, veksellar va boshqa qimmatli qog‘ozlar hamda tenglashtirilgan boyliklar kiradi. Moddiy investitsiyalar tarkibiga asosiy fondlar, ya’ni binolar, asmavzu- uskunalar, inshootlar, kommunikatsiyalar va boshqa turdagi asosiy ishlab chiqarish fondlarining aktiv va passiv qismlari kiradi. Aqliy (intellektual) investitsiyalar miqdori juda rang-barangdir, ya’ni ular mulkiy huquqlar shaklidagi investitsiyalar, aqliy mehnatga oid shakldagi investitsiyalar va tabiiy resurslardan foydalanish shaklidagi investitsiyalardan iborat. Mulkiy huquqlar guruhiga kiradigan investitsiyalarning turlari bozor munosabatlarining nechog‘lik rivojlanganligiga, milliy bozorlarning o‘ziga xos tomonlariga qarab har xil bo‘ladi. Aqliy mehnatga oid haq-huquqlar shaklidagi investitsiyalar tarkibiga mualliflik huquqlari, “nou-xau”, kashfiyotlar, tovar belgilariga beriladigan litsenziyalar va boshqa xil egalik huquqlari kiradi. Kapital investitsiya jumlasiga asosiy fondlarni vujudga keltiruvchi va takror ishlab chiqarishga, shuningdek, ishlab chiqarishning boshqa shakllarini ishlab chiqarishga qo‘shiladigan investitsiyalar kiradi. Innovatsiya investitsiyalar jumlasiga texnika va texnologiyalarning yangi avlodini ishlab chiqish va o‘zlashtirishga qo‘shiladigan investitsiyalar kiradi. Ijtimoiy investitsiyalar jumlasiga inson salohiyatini, malakasi va ishlab chiqarish tajribasini oshirishga, shuningdek, nomoddiy ne’matlarning boshqa shakllarini rivojlantirishga qo‘shiladigan investitsiyalar kiradi. Xorijiy investitsiyalar ko‘lamiga qarab xalqaro doiradagi, ya’ni xalqaro investitsiyalar ko‘rinishiga ham ega bo‘ladi. Quyilish ob’ektiga, yo‘naltirilayotgan sohalar va ularni ishlatishdan olinadigan natijalarga qarab investitsiyalar real va moliyaviy shakllarga ajratiladi. Real investitsiyalar – pul mablag‘larini korxonaning moddiy va nomoddiy aktivlariga sarflanishidan iborat. Moddiy investitsiyalar asosiy kapitalning elementlarini sotib olish bilan bog‘liq bo‘lib, ko‘pchilik hollarda investitsiya loyihalari doirasida amalga oshiriladi. Shuningdek, real investitsiyalar real kapitalning o‘sishini, ya’ni ishlab chiqarish mablag‘lari, moddiy boyliklarning o‘sishini ta’minlashi zarur. 8 KIRISH Mavzuning dolzarbligi. So nggi bir necha yil ichida O zbekiston jadalʻ ʻ iqtisodiy o zgarishlarni boshdan kechirdi va xalqaro hamjamiyatda biznes va ʻ investitsiyalar uchun turli xil to siqlarini bartaraf etishda ochiqlik, yangilanish va ʻ qat iyatlilik ramzlaridan biri sifatida tobora ko proq namoyon bo lmoqda. ʼ ʻ ʻ O zbekiston Respublikasining "Investitsiyalar va investitsiya faoliyati ʻ to g risida”gi Qonunini samarali ijro etilishi uchun investorlar bilan Investitsiyalar ʻ ʻ va tashqi savdo vazirligi, hokimliklar, xorijdagi diplomatik vakolatxonalar va tijorat banklari rahbarlari o rinbosarlaridan iborat bo lgan davlat hokimiyat ʻ ʻ organlari hamkorligining 4 bosqichli mexanizmi muvaffaqiyatli yo lga qo yilgan. ʻ ʻ Ushbu mexanizm investorlarning barcha so rovlariga tezkor javob qaytarish va ʻ qonunda nazarda tutilgan chora-tadbirlar amalga oshirilishining samaradorligini kerakli tarzda nazorat qilish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan, Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankining ko magi bilan ʻ tuzilgan, Respublikada faoliyat yuritayotgan investorlar bilan bevosita muloqotni ta minlaydigan O zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar ʼ ʻ kengashining rolini ta kidlash muhim ahamiyatga ega. ʼ Xalqaro hakamlik sudlari institutining rivojlanishi ham faol qo llab- ʻ quvvatlanmoqda. O z navbatida, bu mamlakat investitsiya muhitining muhim va ʻ tizim tashkil etuvchi tarkibiy qismi bo lgan qonun ustuvorligini hamda davlat va ʻ mahalliy investorlar zimmasidagi majburiyatlarning to g ri bajarilishini ʻ ʻ ta minlaydi. ʼ Shu bilan birga, jahon amaliyoti va tajribasi shuni ko rsatadiki, biznesning ʻ investitsiya va innovatsion faoliyatiga to sqinlik qilayotgan muammolarni endi ʻ oddiy vositalar bilan, ya ni imtiyozlar berish yoki yangi deklarativ me yorlarni ʼ ʼ nashr etish bilan hal qilishning imkoni yo q. ʻ Xususiy investitsiyalarni faollashtirish uchun tadbirkorlik faoliyatini erkinlashtirish talab etiladi. Biznes bilan doimiy muloqot, muayyan sektorlarning rivojlanishiga to sqinlik qiladigan to siqlarni aniqlash va yengib o tish bo yicha ʻ ʻ ʻ ʻ astoydil ish olib borish kerak. 2 - “Yevro-5” va undan yuqori ekologik toifa talablariga mos keladigan avtotransport vositalari (TIF TN kodlari 8701 20, 8704 22 (samosvallardan tashqari); - tirkamalar va yarim tirkamalar (TIF TN kodlari 8716 31, 8716 39). Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida ishlab chiqarilganiga 7 yildan oshmagan quyidagi transport vositalari 2025 yil 1 yanvarga qadar O‘zbekiston Respublikasiga import qilishda majburiy sertifikatlashdan ozod etiladi: - “Yevro-5” va undan yuqori ekologik toifa talablariga mos keladigan yuk va maxsus avtotransport vositalari; - avtomobil transportida yuk tashish uchun foydalaniladigan tirkamalar va yarim tirkamalar Ushbu chora-tadbirlar mamlakat eksport va import tovarlarini tashishda yo‘l transportining ulushini oshirish, xizmatlar sifatini 3 va 4 PL darajasigacha yaxshilash imkonini beradi. Havo transporti Xalqaro fuqaro aviatsiyasi tashkiloti (XFAT) ma lumotlariga ko‘ra,ʼ pandemiya fuqaro aviatsiyasiga qaqshatqich zarba berdi. Misol uchun, YEI ko‘rgan zarar 57–98 mlrd dollarni tashkil qilishi mumkin. Ichki reyslarga ko‘rsatilgan zarar esa pandemiyaning qanday kechishiga qarab, 10 mlrd dollardan 18 mlrd dollargacha bo‘lgani taxmin qilinmoqda. O‘zbekiston havo transporti ham pandemiyadan sezilarli zarar ko‘rdi. Shu bilan birga, davlatning qo‘llab-quvvatlashi tufayli samolyotlari parki modernizatsiya qilinmoqda, qatnovlar geografiyasi kengaymoqda, O‘zbekistonning yirik shaharlariga muntazam va charter reyslarni amalga oshirish huquqini olgan xorijiy kompaniyalar soni sezilarli darajada ko‘paymoqda. 2019 yil 1 oktyabrdan Buxoro, Nukus, Qarshi va Termiz xalqaro aeroportlarida erkinlikning beshinchi darajasiga ega “Ochiq osmon” rejimi joriy etildi. Bu chet el kompaniyalariga O‘zbekistondan ro‘yxatdan o‘tmagan boshqa mamlakatlarga ham parvoz qilish imkonini beradi. Qarshi, Nukus, Termiz, Buxoro, 19 MUNDARIJA KIRISH………………………………………………………………………….....3 I BOB. XORIJIY INVESTITSIYALAR MOHIYATI…………………………..5 1.1 Xorijiy investitsiyalar haqida tushuncha va uning mohiyati…………….…5 1.2 Jahon iqtisodiyotining globallashuvida xorijiy investitsiyalarning o‘rni..13 II BOB. MAMLAKATIMIZ IQTISODIYOTIDA XORIJIY INVESTITSIYALARNING TUTGAN O’RNI………………………………..20 2.1 O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyotini rivojlantirishda investitsiyaning o’rni……………………………………………………..…25 2.2 Mamlakatimizga horijiy investitsiyalarni jalb qilish……………………..30 XULOSA………………………………………………………………………..33 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………35 1 Rivojlangan mamlakatlar tajribasi ularning iqtisodiy yuksalishida faol investitsiya siyosati markaziy o rinni egallashini tasdiqlaydi. Shu boisʻ O zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish maqsadlari uning investitsiya ʻ siyosatida to liq aks ettirilishini taqozo etmoqda. O zbekiston Respublikasida ʻ ʻ iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini rivojlantirish uchun xorijiy investitsiyalarni jalb qilish siyosati mavjud mablag lardan, vaqtdan va imkoniyatlardan samarali ʻ foydalanishga, mavjud shart-sharoitlardan kelib chiqib boyliklarni samarali joylashtirishga va shu yo l bilan respublika iqtisodiyotini ko tarishga, uning jahon ʻ ʻ iqtisodiy tizimiga qo shilishiga, rag batlantirish yo li bilan investitsiyalarni ʻ ʻ ʻ iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga jalb qilishga hamda ulardan samarali foydalanishga qaratilgan. Asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalar (mlrd.so’m) 2.2.2-rasm. O'zbekiston Respublikasi Qoraqalpog'iston Respublikasi Andijon Buxoro Jizzax Qashqadaryo Navoiy Namangan Samarqand Surxondaryo Sirdaryo Toshkent Farg'ona Xorazm Toshkent sh. 0100000200000300000 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 Qo shma korxonalar tashkil etish orqali xorijiy investitsiyalarni jalb qilish ʻ keng tarqalgan shakllaridan biri hamkorlikda qo shma korxonalarni tashkil ʻ etishdir. O zbekiston Respublikasida qo shma korxona deganda, nizom ʻ ʻ kapitalining kamida 30 % xorijiy investorlarga tegishli bo lgan va xorijiy investor ʻ faqat yuridik shaxs bo lgan, nizom kapitalining eng kam mikdori 150 ming AQSH ʻ dollariga teng bo lgan ekvivalent summani tashkil etgan korxonalarga aytiladi. ʻ Xorijiy investitsiya ishtirokidagi korxona nizom jamg armasining 150 ming AQSH ʻ dollaridan kam bo lmasligi sifatsiz mahsulotlarining oldi-sotdisi va ularni ʻ respublikaga import qilish ishlari bilan shug ullanishga ixtisoslashgan kichik ʻ 26 O'zbekiston Respublikasi Qoraqalpog'iston Respublikasi Andijon Buxoro Jizzax Qashqadaryo Navoiy Namangan Samarqand Surxondaryo Sirdaryo Toshkent Farg'ona Xorazm Toshkent sh. Manba:wwww.stat.uz XULOSA Mamlakatimizda tarkibiy o zgarishlarni izchil amalga oshirishda qulayʻ investitsiya muhitining yaratilgani asosiy omil bo lib kelmoqda. 2021-yili ʻ iqtisodiyotga investitsiyalar kiritish hajmi 8,2 milliard dollarni tashkil etdi, bu esa 2020-yilga nisbatan 24,8 foizdan ko p demakdir. Jalb etilgan xorijiy investitsiyalar ʻ hajmi 68 foizga o sdi, eng muhimi, ularning asosiy qismi to g ridan-to g ri ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ 29 Investitsiyalar Moliyaviy investitsiyalar Moddiy investitsiyalar Aqliy investitsiyalarChet el investitsiyalari deyilganda chet mamlakatlarning milliy iqtisodiyotga moddiy, moliyaviy va nomoddiy ko‘rinishidagi muddatli qo‘yilmalarning barcha shakllari tushuniladi. Bu quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin: qo‘shma korxonalarni tashkil qilishda o‘z ulushi bilan qatnashish, xorijiy sarmoyadorlarga to‘la tegishli bo‘lgan korxonalarni barpo etish, xorijiy shaxslar tomonidan qimmatli qog‘ozlarni, shuningdek, zayom va kreditlar olish. O‘zbekistonda ham investitsiya loyihalarni tuzish va moliyalashtirish uchun qulay investitsiya muhitini yaratish bo‘yicha izchil chora-tadbirlar ishlab chiqilmokda. Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasida qulay investitsiya loyihalarini tuzish va ularni moliyalashtirish bo‘yicha quyidagi omillar mavjud: -investitsiya loyihalari bilan shug‘ullanuvchi shaxslarni rag‘batlantirish; -sanoatning ustuvor sohalari, yoqilg‘i, energetika majmualari bo‘yicha investitsiya loyihalarini tuzishni jadallashtirish; -iqtisodiyotda ilm fanga talab kuchli tarmoqlarida ishlab turgan quvvatlarni yangilash va yangilarini barpo etish bo‘yicha intellektual investitsion loyihalarni amalga kiritilishi. Investitsiya turlari. 1.1.1-rasm. Manba:www.fayllar.org Bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir investitsiya turining o‘ziga xos o‘rni bo‘ladi. Moliyaviy investitsiyalar tarkibiga mahalliy va xorijiy mamlakatlarning 7 Tavsiya etilayotgan investitsiya loyihasi barcha Barqaror rivojlanish milliy mezonlarini qondirishi shart emas, lekin ko‘rsatib o‘tilgan mezonlarga muvofiq mamlakatning barqaror rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatmasligi kerak. Tobora kengayib borayotgan kapitallar bozorining baynalmilallashuv jarayoni bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar o rtasidagi kapital oqimi hajmining ortibʻ borishi bilan ajralib turadi. Xalqaro kapitallar oqimi - bu ishlab chiqarish omillaridan birining harakatidir. Bunda alohida tovar va xizmatlar boshqa mamlakatlardagi ishlab chiqarishning iqtisodiy afzalligi tufayli o sha tomonga oqib ʻ o tadi. Bu haqda bevosita va portfel investitsiyalar hajmining umumiy o sishi, ʻ ʻ qisqa va uzoq muddatli kreditlar hajmining ortishi, yevrovalyuta bozorlaridagi operatsiyalar miqyosining oshib borishi va boshqalar darak beradi. Xalqaro kapitallar migratsiyasi xalqaro iqtisodiy munosabatlarda yetakchi o rinlardan birini egallar ekan, u o z navbatida jahon xo jaligi rivojiga sezilarli ʻ ʻ ʻ ta sir o tkazadi. Bu ta sir, avvalombor, kapitallar migratsiyasining jahon ʼ ʻ ʼ iqtisodiyotini o sish sur atlarida o z aksini topadi. Kapital ishlab chiqarishning ʻ ʼ ʻ kulay investitsiya muhiti mavjud sohalarni izlab, chegaralarni kesib o tadi. Xalqaro ʻ investitsiyalar ko pchilik mamlakatlar uchun ishlab chiqarishdagi kapital ʻ yetishmasligi muammosini hal etish, investitsiya salohiyatini oshirish va iqtisodiy o sish sur atlarini tezlatish imkonini beradi. Kapitalning chetga chiqishi xalqaro ʻ ʼ mehnat taqsimotining chuqurlashuvi va rivojlanishining eng muhim shartlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatlararo kapitallar harakati ular o rtasidagi iqtisodiy ʻ aloqalar va hamkorlikni mustahkamlaydi, ishlab chiqarishning xalqaro ixtisoslashuvi va kooperatsiyalashuvini chuqurlashtiradi. Kapitalni eksport kiluvchi mamlakatlar uchun kapitallar migratsiyasi quyidagicha salbiy ta sir ko rsatishi mumkin: ʼ ʻ -chetga chiqarilayotgan kapital o rnini qoplovchi xorijiy investitsiyalarni jalb ʻ qilmaslik chetga kapital chiqaruvchi mamlakatning iqtisodiy o sish sur atlarini ʻ ʼ sekinlashtirishi mumkin; -kapitalni eksport qiluvchi mamlakatlar uchun kapitalni chetga chiqarish ularda bandlik darajasining pasayishiga olib keladi; 14 17. http://www.mf.uz 18. http://www.stat.uz 19. http://www. soliq.uz 20. http://www.cbu.uz 21. http://www.wordbank.org. 22. http://www.ebrd.org. 23. http://www.imf.org 33 munosabat bilan, temir yo‘l vagonlarini import qilishda xususiy tadbirkorlar uchun beriladigan imtiyozlar 2025 yilning 1 yanvarigacha uzaytirildi. O‘zbekiston – qit a ichida joylashgan, eksport shartnoma qiymatida transportʼ xarajatlarining ulushi yuqori bo‘lgan mamlakat hisoblanadi. Jahon bozorlarida muvaffaqiyatli raqobat qilish uchun eksport yuk og‘irligini kamaytirish, yuqori texnologik mahsulotlar ulushini oshirish, tayyor va chuqur qayta ishlangan mahsulotlar turlarini sezilarli darajada kengaytirish zarur. Shu bilan birga, 2-3 ming km dan uzoq bo‘lmagan radiusda joylashgan an anaviy bozorlarda o‘z ʼ pozitsiyalarimizni mustahkamlashimiz kerak. Avtomobil transportida xalqaro yuk tashishlar Xalqaro yuk tashuvchilar uyushmasi ma lumotiga ko‘ra, 2021 yil 1 sentyabr ʼ holatiga xalqaro yuk tashishda ishtirok etuvchi transport vositalarining soni 2017 yilga nisbatan 3,5 barobar oshdi. 2017 yilda berilgan bojxona, soliq va boshqa imtiyozlar tufayli yuk tashuvchi avtomobillar parki Yevro 4-6 yuk avtomobillari bilan yangilandi. Xalqaro yuk tashish hajmi 1,5 barobar oshdi. Jumladan, xalqaro yuk tashishda 888 transport kompaniyalari ishtirok etadi, ularning 62% Yevro-4 standartidan past bo‘lmagan avtomobillar bilan jihozlangan. Avtotransport parkining mustahkamlanishi nafaqat temir yo‘l transporti bilan raqobat vositasi, balki aholi bandligini kengaytirish uchun poydevor hamdir. Masalan, o‘tgan besh yil mobaynida xalqaro tashuvlarga jalb etilgan xususiy sektor tomonidan yuk avtomobillari sotib olinishi tufayli 50 mingdan ortiq yangi ish o‘rni yaratildi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021 yil 19 avgustdagi “Avtomobil transportida yuk tashuvchilarni qo‘llab-quvvatlashga doir qo‘shimcha chora- tadbirlar to‘g‘risida”gi №PQ-5225-sonli Qaroriga muvofiq, ishlab chiqarilganiga 7 yildan oshmagan quyidagi transport vositalarini 2025 yil 1 yanvarga qadar O‘zbekiston Respublikasiga import qilishda ularga bojxona bojining, utilizatsiya yig‘imining va avtotransport vositalarini sotib olganlik uchun avtotransport yig‘imlarining nol stavkalari belgilandi: 18 qo shma korxonalarning keragidan ortiqcha kirib kelishining oldini olishʻ maqsadida belgilangan. Moliyalashtirish manbalari bo'yicha asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalar tarkibi (chet el investitsiyalari va kreditlari%) 2.2.3-jadval Hududlar 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 O'zbekiston Respublikasi 20,7 23,8 24,3 43,6 42,7 42,3 42,8 Qoraqalpog'iston Respublikasi 44,6 10,0 23,7 36,9 38,9 37,4 38,7 Andijon 4,9 7,2 14,8 39,6 36,3 45,6 48,4 Buxoro 52,4 71,0 44,0 53,9 48,2 58,5 58,4 Jizzax 7,3 10,8 8,7 48,8 61,9 44,5 47,3 Qashqadaryo 27,5 18,0 51,1 70,3 69,3 53,6 47,0 Navoiy 5,1 24,2 34,0 39,9 67,8 61,3 54,4 Namangan 22,6 31,6 33,5 45,8 37,2 29,8 34,7 Samarqand 2,2 2,8 4,7 27,8 27,0 34,9 52,7 Surxondaryo 9,8 11,5 21,4 66,3 60,1 45,2 42,3 Sirdaryo 7,7 4,6 9,6 44,8 48,7 59,8 79,1 Toshkent 13,7 12,0 9,6 26,0 26,7 34,3 32,4 Farg'ona 8,9 5,8 19,4 42,7 41,3 39,1 44,8 Xorazm 5,8 6,8 8,5 42,5 32,0 33,5 32,3 Toshkent sh. 16,4 18,1 15,1 36,7 29,9 37,3 30,0 Manba:www.stat.uz Moliyalashtirish manabalari bo’yicha asosiy kapitalga o’zlashtirilgan investitsiyalarning eng yuqori ko’rsatkichi 2016 yil Qoraqalpog’iston Respublikasiga to’g’ri kelmoqda. 2022 yilda esa Eng yuqori ya’ni 79,1% bilan Sirdaryo viloyati band qilmoqda. Moliyalashtirish manbalari bo'yicha asosiy kapitalga o‘zlashtirilgan investitsiyalar tarkibining yillar kesimida o’rtacha miqdorining eng yuqorisini Navoiy viloyati egallab o’rtacha 40,9 % ni egallamoqda. Xorijiy korxonalarni tashkil etish orqali chet el investitsiyalarini jalb qilish bugungi kunda kengayib bormoqda. O zbekistonda xorijiy investitsiya ʻ ishtirokidagi korxonalar iqtisodiyotning turli sohalarida tashkil etilishi mumkin. Yirik xorijiy kompaniya va korxonalar o z mol-mulklari bir qismini ajratib, shu ba ʻ ʼ korxonalar ochishi mumkin. Bunday shu ba korxonalarga ham qo shma ʼ ʻ korxonalarga qo yilgan talablar belgilangan. ʻ 27 Ekologik mezonlar Ijtimoiy mezonlarIqtisodiy mezonlar Barqaror rivojlanishning milliy mezonlari Manba:www.stat.uz Iqtisodiy mezonlar: -tayyor mahsulot birligi hisobiga energiya va xom ashyo sarfini kamaytirish; -zamonaviy texnologiyalarni joriy etish yo‘li bilan ishlab chiqarish samaradorligini yoki tabiiy resurslardan foydalanish samaradorligini oshirish; -O‘zbekiston Respublikasida bozorning xususiy sektorini rivojlantirishga ko‘maklashish. Ekologik mezonlar: -atrof-muhitning saqlanishiga va yomonlashishining oldini olishga ko‘maklashish; -tabiiy xom ashyo sarfini va ishlab chiqarish chiqitlarini kamaytirish; -xom ashyodan takroriy foydalanishga va tiklanayotgan tabiiy resurslardan foydalanishga yo‘naltirilgan texnologiyalarni joriy etish; -atrof-muhitga salbiy ta’sirni kamaytirish. Ijtimoiy mezonlar: -aholining ish bilan bandligining o‘sishiga va haqiqiy daromadlarining oshishiga ko‘maklashish; -loyihani amalga oshirishga jalb etilgan xodimlarning va loyiha amalga oshirilayotgan hududda yashaydigan aholining sog‘lig‘ini yaxshilash; -aholining tabiiy resurslardan oqilona foydalanish masalalaridan xabardorligini oshirish. 13 ham xususiy sektorda pulni aylanma kapitaliga aylantirish uchun rag‘bat yaratadi. Bozor talablariga binoan tejamli xo‘jalik yurita bilmaslik tannarxning ortishiga olib keladi, bu narx o‘zgarmagan sharoitda ham zararga olib keladi. Bu albatta, investitsiyalarni o‘z mablag‘i hisobidan ta’minlash imkonini cheklab ko‘yadi. Investitsiya munosabatlarining davlat tomonidan tartibga solinishi huquqiy sharoitlar yaratish, ushbu faoliyatni yuritish uchun kafolatlar berish, bu faoliyat sub’ektlarini sug‘urtalash va boshqa vositalar orqali ijtimoiy yoki davlat manfaatlarini amalga oshirish yo‘lida tashkil etiladi. Investitsiya munosabatlarining mohiyati bu faoliyat ishtirokchilari doirasida va darajasida o‘z ifodasini topadi. O‘zbekistonda investitsiya faoliyatini davlat tomonidan tartibga solinishining asosiy yo‘nalishlari bo‘lib quyidagilar hisoblanadi: Investitsiya faoliyatining qonunchilik negizini takomillashtirish. Soliq to‘lovchilar va soliq solish ob’ektlarini, soliq stavkalari va ularga doir imtiyozlarni tabaqalashtiruvchi soliq tizimini qo‘llash. Normalar, qoidalar, standartlarni belgilash. Monopoliyaga qarshi choralarni qo‘llash. Kredit siyosati va narx siyosatini o‘tkazishga va boshqa tabiiy resurslarga egalik qilish va ulardan foydalanish shartlarini belgilash. Investitsiya loyihalarini ekspertiza qilish mexanizmlarini belgilash. Investitsiya faoliyatini tartibga solish, huquqiy nuqtai nazaridan, turli mulkdorlar o‘rtasida moddiy va nomoddiy aktivlarni takror ishlab chiqarish xususidagi o‘ziga xos, murakkab, ijtimoiy zarur iqtisodiy (investitsiya) munosabatlarini shakllantirish me’yorlarini nazarda tutadi. Investitsiya jarayonining barcha sub’ektlari – chet ellik investorlardan boshlab, davlat, yuridik va jismoniy, shu jumladan chet ellik shaxslar (rezidentlar va norezidentlar)gacha bu munosabatlarning ishirokchilariga aylanadilar. Huquq nuqtai nazaridan chet el investitsiyalari boshqa davlat hududida kapitalga egalik qilish, undan foydalanish va tasarruf etish bilan bog‘liq. Iqtisodiy nuqtai nazardan esa ularning hududiy, zamon va makondagi harakati ko‘pdan-ko‘p qo‘shimcha risklar bilan to‘qnashish 5 II BOB. MAMLAKATIMIZ IQTISODIYOTIDA XORIJIY INVESTITSIYALARNING TUTGAN O’RNI 2.1. O‘zbekiston Respublikasining tashqi savdosini rivojlantirishda transport xizmatlari O‘tgan besh yil mobaynida O‘zbekiston iqtisodiyoti 24%, sanoat - 34%, eksport hajmi 1,5 barobarga, xorijiy investitsiyalar - 3 barobarga o‘sdi. Keyingi besh yilda iqtisodiy o‘sishning yuqori sur atlarini ta minlash uchunʼ ʼ 120 mlrd dollar jalb qilinadi, shundan kamida 70 mlrd dollar xorijiy investitsiyalar bo‘ladi. Transport sohasi, yo‘l qurilishi va boshqa sohalarga davlat-xususiy hamkorligiga asoslangan loyihalar doirasida 14 mlrd dollar investitsiyalar jalb etiladi. O‘zbekiston Respublikasi keyingi besh yilda iqtisodiy o‘sishni 1,5 barobar oshirish va YAIMni 100 mlrd dollarga yetkazishni shuningdek, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmini 1,4 barobar oshirishni rejalashtirmoqda. Mamlakat eksport salohiyati 1,7 barobar oshib, 2026 yilda 30 mlrd dollarga yetadi. Eksport tarkibida xom ashyo ulushi 23% kamayadi va tayyor mahsulot hajmi 2,5 barobarga oshadi. Dastlabki hisob-kitoblarga ko‘ra, mamlakatda yuk tashishning umumiy hajmi 1,4 barobar, xalqaro yuk tashish (eksport, import va tranzitni hisobga olgan holda, quvur transportidan tashqari) hajmi esa 1,6 barobar oshadi. 16 2. Andrew B. Abel, Ben S.Bernanke, Dean Croushore, Macroeconomics Sixth edition. Copyright 2008 Pearson Education, Inc. 3. Abdullaev A.M., Abduraxmanov O.K., Zokirova N.K. Prognozirovanie i modelirovanie natsionalnoy ekonomiki. Uchebnik. T.: Fan va texnologiya, 2010. – 575 str. 4. Abdullaev A.M., Irmatov M.M., Haydarov M.T., Ashurova D.S. Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish. O‘quv qo‘llanma. – T.: TDIU, 2006. – 249 b. 5. Maxmudov N.M., Asqarova M.T., Umarov I.Yu. Makroiqtisodiy tahlil va prognozlash. Darslik. T.: “Fan va texnologiyalar”, 2014 – 338 b. 6. Sh.M. Mirziyoev. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. –Toshkent: O‘zbekiston, 2016. -56 b. 7. Sh.M. Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik- har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. – Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -104 b. 8. Sh.M. Mirziyoev. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. –Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -48 b. 9. Sh.M. Mirziyoev. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. –Toshkent: O‘zbekiston, 2017. -488 b. 10. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi – T.: O‘zbekiston, 2014.– 46 b. 11. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947- sonli “2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. 12. Xaydarov M.T., Ashurova D.S. Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish. O’quv qo’llanma-T.:TDIU, 2007 yil – 180 b. 13. Statisticheskiy yejegodnik regionov Uzbekistana. 2014. – T.: Goskomstat Uzbekistana. 2015. - 130 str. 14. http:// www.gov.uz 15. http:// www.lex.uz 16. http://www.mineconomy.uz. 32 moliyaviy xo‘jalik faoliyati ustidan nazorat o‘rnatish huquqini bermaydi. Xorijiy portfel investitsiyalar barcha xalqaro operatsiyalarni amalga oshirishda firmalar uchun muhim ahamiyatga ega. By turdagi investitsiyalarga asosan moliyaviy muammolarni yechish uchun murojaat qilinadi. Korporatsiyalarning moliyaviy bo‘limlari mablag‘larning bir mamlakatdan boshqa mamlakatga qisqa muddatli investitsiyalardan yuqori foyda olish uchun o‘tkazadilar. Moliyaviy derivativlar– bozor narxiga ega bo‘lib, uning sohibiga birlamchi qimmatli qog‘ozlarni sotish yoki sotib olish huquqini beradi. Bularga opsionlar, fyucherslar, varrantlar, svoplar kiradi. Nota (qarz majburiyati) - qisqa muddatli (3-6 oy) pulli dastak bo‘lib, bank bilan kelishuv asosida qarz oluvchining o‘z nomiga chiqariladi, bozorda joylashtirilishi kafolatlanadi va sotilmagan notalar sotib olinadi, rezerv kreditlar bilan ta’minlanadi. Keng tarqalgan notalar – Yevronotalardir. 1.1. Jahon iqtisodiyotining globallashuvida xorijiy investitsiyalarning o‘rni Globallashuv jarayoniga qo‘shilish - bu dunyoning yetakchi davlatlari bilan hamkorlikda bo‘lish, ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohadagi davlat siyosatining o‘zaro manfaatli asosda bu davlatlar siyosatiga mos kelishidir. Globallashuv jarayoniga iqtisodiyotni erkinlashtirish, ilmiy-texnik taraqqiyotning tezlashishi, raqobatning kuchayishi va boshqa bir qator belgilar ham xosdir. Zamonaviy jahon iqtisodiyoti uchun investitsion faollik va jahon iqtisodiyoti globallashuvining kuchayishi muhim ahamiyat kasb etadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar va bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrini boshidan kechirayotgan davlatlarning xalqaro mexnat taksimotidagi roli ortib borayotganligi ham unga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekiston bugungi kunda yirik xorijiy investitsiyalarni qabul qiluvchi mamlakatlar qatoriga kirish uchun barcha iqtisodiy, siyosiy va huquqiy asoslarga ega. Lekin bu degani O‘zbekistonda xorijiy investorlarni jalb qilish uchun barcha ishlar qilib bo‘lindi, degani emas. Endigi navbatda bu asoslarga tayangan holda investitsiyalar jalb etishning mexanizmlarini takomillashtirish masalalari turadi. 11 buyurtmalarini bajaruvchi sifatida investitsiya faoliyatini ta’minlash bo‘lib hisoblanadi. Investitsiya faoliyatini amalga oshiruvchilar (investorlar) quyidagi belgilari bo‘yicha tasniflanadi. Joriy faoliyatning yo‘nalishlari bo‘yicha institutsional va individual investorlar. Institutsional investorlar rolida sanoat, savdo, transport, aloqa va boshqa sohalardagi aksiyadorlik jamiyatlari namoyon bo‘lsalar, individual investorlar rolida fuqarolar namoyon bo‘ladi. Investitsiyalash maqsadlari bo‘yicha strategik va bevosita investorlar. Ular o‘z oldiga kompaniyalarni boshqarish huquqini olishni maqsad qilib qo‘yadilar. Buni ular boshqa kompaniyalar aksiyalarining nazorat paketini sotib olish yoki ularning ustav kapitalining katta qismini egallash orqali amalga oshiradilar. Rezidentlikka tegishliligi bo‘yicha investorlar milliy va xorijiy investorlarga ajratiladi. Maqsadiga ko‘ra xorijiy investitsiyalar bevosita va portfel investitsiyalarga bo‘linadi. Bevosita investitsiyalar – bu kapitalning to‘g‘ridan-to‘g‘ri eksporti bo‘lib, investitsiya kirituvchiga shu korxona ustidan nazorat qilish huquqini beradi. Bunda korxona asosiy kompaniyaning xorijdagi shahobchasiga aylanadi. Bevosita xorijiy investitsiyalar (BXI) asosan xususiy tadbirkorlik kapitali shaklida bo‘ladi. Transkontinental kapital qo‘yilmalar - investitsiya kiritish uchun qulay bozor sharoiti bo‘lgan boshqa bir davlat yoki qit’aga investitsiya eksportini amalga oshirishdir. Asosiy maqsad – bozorni egallash va shu kontinentda yangi ishlab chiqarishni tashkil etish. Transmilliy kapital qo‘yilmalari esa asosan qo‘shni davlatlarga amalga oshiriladi. Bevosita investitsiyalar ikki maqsadda yo‘naltiriladi: yangi kompaniya tashkil etish; bankrot bo‘lgan kompaniyalarni xarid qilish. Portfel investitsiyalar - shunday investitsiyalarki, bunda kapitalni daromad olish maqsadida korxonalarning aksiyalari, obligatsiyalari va boshqa qimmatli qog‘ozlarini sotib olish uchun sarflanadi. Bunday investitsiyalar korxonalarning 10 -chetga kapital chiqarish mamlakat to lov balansiga salbiy ta sir kiladi.ʻ ʼ Kapitalni qabul qiluvchi mamlakatlar uchun esa quyidagi ijobiy tomonlar xos: -boshqariladigan kapital importi mamlakat iqtisodiy o sishiga yordam beradi; ʻ -jalb qilingan kapital qo shimcha ish o rinlarini yaratadi; ʻ ʻ -xorijiy kapital yangi texnologiyalarni olib keladi, samarali menejment esa mamlakatda ilmiy-texnika taraqqiyoti (ITT)ni tezlashtiradi; -kapitalning kirib kelishi retsipiyent mamlakat to lov balansining ʻ yaxshilanishiga olib keladi. O z navbatida kapitalni jalb qilishning salbiy oqibatlari ham mavjud: ʻ -xorijiy kapital milliy kapitalning o rnini egallab, uni foyda normasi yuqori ʻ tarmoqlardan siqib chiqaradi, natijada ma lum sharoitlar ta sirida mamlakat ʼ ʼ iqtisodiyotining bir tomonlama rivojlanishi va uning iqtisodiy holati xavf ostida qolishi mumkin; -kapital importi ko pincha retsipiyent mamlakat bozorlarida o z hayotiy ʻ ʻ siklini o tab bo lgan tovarlarni o tkazish bilan bog liq, shuningdek, ishlab ʻ ʻ ʻ ʻ chiqarishdan sifatsizligi aniqlanganligi bois olib tashlangan tovarlar bilan bog liq ʻ bo ladi; ʻ -ssuda kapitali importi mamlakat tashqi qarzining ko payishiga olib keladi; ʻ -moliyaviy inqirozlar natijasida va fond bozorlaridan kapitalning oqib ketishi mamlakat valyutasining barqarorligiga va umumiy moliyaviy-iqtisodiy holatga jiddiy zarar yetkazadi. 15 tashkil etildi. Qo‘yida keltirilgan yangi muqobil transport yo‘laklari bo‘ylab muntazam yuk tashish yo‘lga qo‘yildi: - “O‘zbekiston – Qozog‘iston – Rossiya – Gruziya – Turkiya”; - “O‘zbekiston – Qozog‘iston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya”; - “O‘zbekiston – Turkmaniston – Ozarbayjon – Gruziya – Turkiya”; - “O‘zbekiston – Afg‘oniston – Pokiston” va boshqalar. Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, ushbu transport koridorlari xalqaro savdoni sezilarli darajada rivojlantirish, xorijiy investitsiyalarni oshirish va odamlarning turmush sharoitlarini yaxshilashda katta ahamiyatga ega. Aytish mumkinki, xalqaro savdoni kengaytirish, qarz barqarorligi ko‘rsatkichlarini yaxshilash, ekologik, ijtimoiy va korrupsion xavflarni yumshatishga qaratilgan islohotlarni davom ettirish - muvaffaqiyatimizning garovidir. Ayni paytda, yuqorida keltirib o‘tilgan koridorlar bo‘ylab joylashgan mintaqa mamlakatlarida hanuzgacha ma lum darajada infratuzilma sohasidagi kamchiliklar,ʼ tranzit siyosatini uyg‘unlashtirish va unifikatsiyalash darajasining yetarli emasligi kuzatilmoqda. Savdo va investitsiyaviy siyosat ko‘p hollarda cheklovchi xarakterga ega hamda koridorlar o‘tadigan mamlakatlar o‘rtasidagi savdo bitimlari to‘laqonli ishlamaydi. Shu sababli, ushbu mamlakatlarning savdo hajmi mavjud salohiyatdan 50 foiz, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar hajmi esa 70 foiz past bo‘lib qolmoqda. Samaradorlik ko‘rsatkichlari past bo‘lgan mamlakatlarda yuklarning chegaralarda turib qolish muddati yuqori iqtisodiy ko‘rsatkichlarga ega bo‘lgan mamlakatlarga nisbatan bir necha marotabagacha ko‘p bo‘lishi mumkin. Osiyo taraqqiyot bankining ma lumotlariga ko‘ra, mintaqada, misol uchun “Bir makon, bir yo‘l” doirasida yuk ʼ tashish vaqtini bir kunga qisqartirish mamlakatlar o‘rtasidagi savdo hajmini 5,7% gacha oshirishi mumkin. 22
Купить