O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	164.0KB
Покупки	4
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

273 Продаж

O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: O’zbekiston O’ziga xos madaniy, tarixiy,
iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarni hamda jahon tajribasini hosobga olgan
holda asta-sekinlik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan bozor
iqtisodiyotiga kirdi. Bu yo’lni amalga oshirishda birinchi Prezidentimiz
Islom Karimov tomonidan ishlab chiqilgan beshta tamoil asos qilib olindi.
Bu yo’l haqida birinchi prezidentimiz Islom Karimov o’zining “Ona
yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo’lida xizmat qilish – eng oliy
saodatdir” nomli kitibida shunday fikr bildirgan: “O’zbekistonda qabul
qilingan, “o’zbek modeli” ijtimoiy yo’naltirilgan erkin bozor iqtisodiyotiga
o’tishning iqtisodiyotini mafkuradan xoli etish, uning siyosatdan ustunligini
ta’minlash davlatning bosh islohotchi vazifasini bajarishi, qonun
ustuvorligiga erishish, kuchli ijtimoiy siyisat yuritish, islohotlarni
bosqichma-bosqich va izchil amalga oshirish kabi mashhur besh tamoyilga
asoslangan o’ziga xos yo’li”.
Birinchi tamoyil – iqtisodiyot siyosatdan ustuvor bo’lishi va iqtisodiyot
o’ziga xos bo’lgan ichki qonunlar asosida rivojlanmoqi zarur. Iqtisodiyotga
na siyosat, na mafkura o’z tazyiqini o’tkazmasligi kerak. Ikkinchi tamoyil –
davlat bosh isloxotchi bo’lishi kerak. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o’tish
tartibsiz holda emas balki davlat rahbarligida amalga oshiriladigan islohotlar
orqali yuz beradi. Uchinchi tamoyil – qonunlar va ularga amal qilinishining
istuvorligini ta’minlash. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o’tishni tartibli
ravishda, xammaning keng jamoatchilik ishtirokida ishlab chiqqan davlat
qonunlariga so’zsiz rioya etilishi orqali borishni bildiradi. To’rttinchi
tamoyil – faol ijtimoiy siyaosat yuritish. Bu iqtisodiyotga kuchli ta’sir eta
oladigan, xalqning ijtimoiy ximoyasini, uning faolligini ta’minlaydigan
2

iltimoiy adolatini yuzaga chiqaradigan siyosatni olib borishni anglatadi.
Beshinchi tamoyil – bozor iqtisodiyotiga asta-sekin bosqichma bosqich
o’tish. Bu tamoyil chuqur iqtisodiy isloxotlarni shoshilmasdan amalga
oshirishni talab qiladi. Bu yetakchi tamoyil bo’lib, rivojlanib borish va
xarakterni belgilab boradi. Bu tamoyilarni amalga oshirishda iqtisodiyotning
islox qilishni asosiy bosqichlarini farqlash, aniq maqsadlariga erishish
vositalarini belgilab olish zarurdir. Ijtimoiy yo’naltirilgan erkin bozor
iqtisodiyotiga o’tishning bu tamiyillariga izchil amal qilinishi mustaqillik
yillarida iqtisodiyotimizni barqaror rivojlanishini ta’minlab berdi. Bu
tarraqiyot yo’limiz jahon hamjamiyati orasida rivojlanishning “o’zbek
modeli” deya e’tirof etildi.
Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga O‘zbekistonda yangi bozor
taraqqiyot davri haqida ma’lumot berish.
Kurs ishining vazifasi : O‘zbekistonning yangi bozor taraqqiyot davri
va rivojlanish istiqbollari haqida
Kurs ishining ob'ekti : Xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor
munosabatlarining rivojlanishi.
Kurs ishining predmeti : O zbekistonning iqtisodiy xalqaroʻ
reytinglardagi mavqei, islohotlar va dolzarb masalalar haqida
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob.O‘zbekistonda yangi bozor taraqqiyot davri
1.1.O‘zbekistonning yangi bozor taraqqiyot davri va rivojlanish
istiqbollari
1991-yil 31-avgustda O'zbekistinning davlat mustaqilligi e'lon qilindi.
"Biz uchun mustaqillik, eng avvalo, o'z taqdirimizni qo'limizga olish,
o'zligimizni anglash, milliy qadriyatlarni, urf-odatlarimizni tiklash,
hammamiz uchun yangilikdir. Aziz Vatanimizda adolat, insof, din-u diyonat,
mehr-oqibatni qaror toptirishdir " - deb qayd etadi birinchi Prezidentimiz
Islom Karimov.
Birinchi Prezident I.A.Karimov demokratik taraqqiyot yo'lini
mamlakatga, xalqqa taklif etar ekan, M.Gorbachev yoki B.Eltsin
variantlaridagi demokratik siyosat bizning mamlakatimizga umuman to'g'ri
kelmasligini butun dunyoga oshkor aytgan edi.
Jazavaga tushgan «demokratlar», masalan, Rossiya matbuoti ham
Prezidentni ortodoksal kommunistlikda yoki nokommunistlikda, ya'ni sovet
Jamiyatiga xos bo'lgan totalitar tuzumni O'zbekistonda saqlab qolishga
urinishmoqda, deb ayb qo'ydilar. Lekin bunday ayblar uydirma ekanligini
ko'rsatdi.
Eski tuzumda mansabdor bo'lgan, kommunistik hayot va boshqaruv
tarziga mukkasidan ketgan, egallab turgan kreslosini asosiy boquvchisi, deb
bilgan va bu kresloda turish uchun hech narsadan qaytmaydigan partiya va
davlat nomenklaturasining qarshiligini sindirish, ularni vaqtincha tinchitish
zarur edi. Bu muammolarni Prezident nihoyatda ustakorlik va vazminlik,
ayni paytda, shiddat bilan sivilizatsion tarzda hal etdi: uyushgan, yakka
hukmronlikka ega
bo'lgan, xalq, jamiyat hayotining barcha sohalarini nazorat
4

qilishga ko'nikkan.
O'zbekiston kommunistik partiyasini parlament tipidagi, demokratik
g'oyalarni targ'ib etadigan xalq demokratik partiyasiga aylantirdi. Uning
asosiy rahbar hodimlarini mamlakatda tashkil qilingan yangi davlat
boshqaruv organlariga, hokimliklarga tayinladi. Shu bilan birga Prezident
Toshkent viloyati noiblari sessiyasida qilgan nutqida ochiqcha uqtirganidek,
kimki demokratik siyosatga islohotlari olib borishga tayyor bo'lmasa yoki
qarshilik qilsa undaylarning rahbarlikda uzoq turmasligi ayon bo'ldi. Islom
Karimov mamlakatning dastlabki yillaridagi rivojlanish Jarayonlarini chuqur
tahlil qilib, O'zbekiston davlat va jamiyat qurilishi, iqtisodiyotni isloh qilish
dasturining o'zagi sifatida quyidagi beshta asosiy qoidani o'rtaga tashladi:
Birinchidan, iqtisodiy islohotlar hech qachon siyosat ortida qolmasligi
kerak, u biror mafkuraga bo'ysunishi mumkin emas. Buning ma'nosi shuki,
iqtisodiyot siyosatdan ustun turishi kerak. Ham ichki, ham tashqi iqtisodiy
munosabatlarni mafkuradan xoli qilish kerak.
Ikkinchidan, o'tish davrida davlat bosh islohotchi bo'lishi lozim. U
islohotlarning ustuvor yo'nalishlarini belgilab berishi, o'zgartishlar va
siyosatni ishlab chiqishi va uni izchillik bilan o'tkazishi shart.
Uchinchidan, qonun, qonunlarga rioya etish - ustuvor bo'lishi lozim.
Buning ma'nosi shuki, demokratik yo'l bilan qabul qilingan yangi
Konstitutsiya va qonunlarini hech istisnosiz, hamma hurmat qilishi va ularga
og'ishmay rioya etishi shart. 1
To'rtinchidan, aholining demografik tarkibini hisobga olgan holda
kuchli ijtimoiy siyosat o'tkazish zarur.
Beshinchidan, bozor iqtisodiyotiga o'tish ob'ektiv iqtisodiy qonunlar
talablarini hisobga olgan holda, bosqichma-bosqich amalga oshirilishi kerak.
1
Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11.
5

Ana shu muhim qoidalar O'zbekistonning mustaqil rivojlanishi va taraqqiyot
yo'liga asos qilib olindi, yangi jamiyatga o'tish davrining negizini tashkil
etdi. O'tgan davr mobaynida bu qoidalarning amalga oshirilishi respublikada
ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni, eng muhimi, bozor munosabatlarini joriy etish
yo'lidan izchil harakat qilishni ta'minladi.
Birinchi Prezident Islom Karimov: “O'zbekiston – bozor
munosabatlariga o'tishning o'ziga xos yo'li" risolasida (1993 yil) shunday
deydi: "O'zbekiston uchun o'zi tanlab olgan yo'l ijtimoiy sohaga
yo'naltirilgan, respublikaning manfaatlariga, shart sharoitlari va
xususiyatlariga eng ko'p darajada mos keladigan bozor iqtisodiyotini
shakllantirishga qaratilgandir".
O'zbekistonda demokratik jamiyat qurishning milliy-tarixiy, ma'naviy
va axloqiy asos-manbalari
Birinchi Prezident Islom Karimov 1992 yil 2 iyulda XII chaqiriq
O'zbekiston Oliy Kengashining X sessiyasida "Istiqlol yo'li: muammolar va
rejalar" mavzusida nutq so'zladi. Undagi quyidagi fikrlar diqqatga sazovor.
"Biz Ijtimoiy taraqqiyot va yangilanish borasida o'z yo'limiz bor, deb e'lon
qildik. Bozor iqtisodiyotiga o'tar ekanmiz, milliy-tarixiy turmush tarzimizni,
xalqimiz urf-odatlarini, an'analarimizni, kishilarning fikrlash tarzini hisobga
olamiz. O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda
quyidagi omillarga alohida e'tibor berildi: Birinchidan, o'tmishdan, sobiq
sovet tuzumidan meros bo'lib qolgan tajribadan tegishli xulosalar chiqarish.
Ikkinchidan, respublikadagi o'ziga xos ma'naviy-ruhiy vaziyatdan kelib
chiqib ish tutilish.
Uchinchidan, O zbekiston taraqqiyot yo'lini ishlab chiqishda ʻ
respublikaning qulay jug'rofiy-siyosiy imkoniyatini hisobga olish.
To'rtinchidan, O'zbekistonning bozor munosabatlariga o'tishda ijtimoiy
ong va psixologiya masalalarini e'tiborga olish. Beshinchidan, Mustaqil
6

O'zbekiston siyosatini belgilashda islom diniga munosabatini tubdan
o'zgartirish.
Oltinchidan, O'zbekistonning boy moddiy-ma'naviy hamda ishlab
chiqarish potentsialidan unumli foydalanish rejalarini ishlab chiqish.
Kishilik jamiyati paydo bo`libdiki, insoniyat oldida: nimani ishlab
chiqarish zarur; qanday usullar va sarf-xarajatlar bilan ishlab chiqarish zarur
ishlab chiqarilgan narsalar kimga kerak, ularni kimlar iste`mol etadi? degan
mazmunidagi muammolar turadi.
Bu muammolarni hal etish iqtisodiy tizimga qarab turlicha bo`lgan.
Agar rejali iqtisodiyot tizimi ularni samarali hal eta olmagan bo`lsa, bozor
iqtisodiyoti buning uddasidan chiqa oldi. Bozor. iqtisodiyoti ko`pchilik
xalqlarga manzur bo`lgan va ular kelajagini ta`minlovchi iqtisodiyot
hisoblanadi. U hozirgi davrga xos umuminsoniy iqtisodiyotdir.
Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy faoliyatda erkinlikka, xo`jalik yuritishda
oqilonalik tamoyillariga asoslangan demokratik iqtisodiyotdir.
Bozor iqtisodiyotining mohiyatini anglash uchun uning asosiy
belgilarini ko`rib chiqamiz. Bozor iqtisodiyotiga erkinlik xos bo`lib, uni
mulkchilik shakli ta`minlaydi. Bunday iqtisodiyotda xususiy, jamoa va davlat
mulklari mavjud bo`lib, u yoki bu mulkning monopoliyasi (yakka hokimligi)
bo`lmaydi. Barcha mulklar teng, ular cheklanmagan holda rivojlanadi.
Mulkchilikning asosini xususiy mulk tashkil etadi. Bozor iqtisodiyotida
xo`jalik yuritishning shakllaridan qaysi birini tanlash, o`z mol-mulkini
qanday ishlatish ham kishilarning o`z ixtiyoriga bog`liq. Tadbirkorlik qilish
yoki yollanib ishlash, o`z pulini sanoatga, dehqonchilikka, tijoratga, bank
ishiga yoki boshqa yo`lga sarflash odamlarning o`z ixtiyorida. Muqobil
faoliyat turlari ko`p va ulardan ma`qul keladigani tanlab olinadi, ammo
7

iqtisodiy oqilonalikka amal qilinadi. Shu boisdan hamma o`z qo`lidan
keladigan ish bilan shug`ullanadi.
Хilma-xil mulkchilik va faoliyat turlarini erkin tanlab olish iqtisodiy
plyuralizmni tashkil etadi.
Bozor iqtisodiyoti iqtisodiy monopoliyani rad etadi. Iqtisodiy
aloqalarda hech bir cheklanish bulmaganidan ularda ko`pchilik faol
qatnashadi. Ular jumlasiga har xil firmalar, resurslar egalari, millionlardan
iborat ists`molchilar (xaridorlar), davlatning idora mahkamalari kiradi.
Ularning aloqalari tovar — pul munosabatlariga asoslanadi. 2
Tovar—pul munosabatlari tovarlarni bozor uchun ishlab chiqarish,
ularni oldi-sotdi qilish va shuningdek, pul borasida yuz beradigan iqtisodiy
aloqalarni o`z ichiga oladi.
Bozor tizimiga iqtisodiy liberalizm xos, ya`ni yuqorida
aytilganidek, har qanday faoliyat turlari erkin amalga oshadi, ammo faoliyat
turlari albatta bir-biri bilan bozor orqali bog`lanishi shart. hamma o`z
manfaati yo`lida harakat qiladi. Sotuvchi qimmat sotishga intilsa, xaridor arzon
olishga intiladin. Tadbirkor ishtiyoqi foyda olish bo`lsa, ishchining maqsadi
ko`proq ish haq olish. Alohida manfaatlar bo`lishi ularning to`qnashuviga
sabab bo`ladi. Shu boisdan bozor iqtisodiyotida raqobat bo`ladi. Ishning
ko`zini bilgan bu kurashda g`olib chiqadi, uning mavqei mustahkamlanadi,
uquvsizlar esa o`z-o`zidan chiqib qolishadi.
Bozor iqtisodiyotida faqat raqobat emas, manfaatlar uyg`unlashgan
sharoitda hamkorlik ham yuz beradi. Masalan, sotuvchi bilan xaridor
savdolashib, har ikki tomonga ma`qul narx kelishib olinganda ularning
2
Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil.
8

manfaati mos tushadi, ya`ni ular bir-biridan rozi bo`ladilar. Shunday o`zaro bir-
biriga naf keltirish hamkorlik, shsrikchilik va oldi-berdini keltirib chiqaradi.
Bozor iqtisodiyotining o`ziga xos rivojlanish mexanizmi bor, u iqtisodiy
stimullarga , ya`ni kishilarni to`q va xotirjam yashash, obro`ga ega bo`lish,
hayotda o`z o`rnini topish kabi manfaatlarini yuzaga chiqarishga asoslanadi.
Bozor mexanizmi iqtisodiy rag`batlantirish mexanizmidir. Unda iqtisodiy
faollikka undash va hatto zo`rlash ham bor, ammo bu ma`muriy zo`rlash
emas, balki iqtisodiy jihatdai majburlashdir. Masalan, raqobat hammani yaxshi
ishlashga majbur qiladi. Bozor mexanizmi iqtisodiy bo`lganidan bu tizimda
foyda zarar, sarf-xarajat, yutish- yutqazish, narx-navo, raqobat-kelishuv,
soliq-subsidiya degan narsalar keng ishlatiladi.
1.2.O’zbekistonning yangilanayotgan iqtisodiy islohotlar davrida
Hozirgi kunda iqtisodiy va ilmiy-texnik salohiyat yaratilyotganligi,
iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlarning takomillashayotganligi ishlab chiqarish
samaradorligini oshirish masalalarini birinchi o’ringa qo’yadi. Binobarin,
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining ma’ruza va nutqlarida, Vazirlar
Mahkamasining qarorlarida ishlab chiqarishning, jumladan, sanoat ishlab
chiqarish samaradorligini oshirishning mohiyati va ahamiyati, dolzarb
muammolari, iqtisodiyotni ekstensiv va intensive taraqqiyot yo’liga
o’tkazish munosabati bilan kelib chiqadigan ustuvor vazifalar chuqur va har
tomonlama tahlil etib berilmoqda. Ma’lumki, ishlab chiqarishni
rivojlantirishda ikki omil: miqdor va sifat, ekstensiv va intensiv, ya’ni
kengaytiruvchi (uzaytiruvchi) va zo’r beruvchi, kuchaytiruvchi omillar
harakatda bo’ladi. Boshqacha qilib aytganda, agar ishlab chiqarish sohasi
kengaytirilsa, ekstensiv suratda kengaygan takror ishlab chiqarish bo’ladi;
9

agar yana ham ko’proq samara beradigan ishlab chiqarish vositalari
qo’llaniladigan bo’lsa, intensiv suratda kengaygan takror ishlab chiqarish
yuzaga keladi. O’zbekiston sanoatida ana shu ikki yo’ldan oqilona
foydalanish natijasida ishlab chiqarishning samaradorligi bosqichma-bosqich
o’sib bormoqda.
Samaradorlik eng ko’p uchraydigan umumiy tushunchalardan biri
bo’lib, ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning xilma-xil sohalarida juda keng
ishlatiladi. Masalan, ijtimoiy ishlab chiqarish samaradorligi, mehnat
samaradorligi, o’qish va o’qitish samaradorligi, davolash va davolanish
samaradorligi, qabul qilingan qonun va qoidalar hamda yechimlarning
samaradorligi va hokazolar. Samaradorlik sanoat ishlab chiqarish
faoliayatining “ko’zgusi” hisoblanadi. Bu “ko’zgu”da ishlab chiqarishning
barcha natijalarini ko’rish mumkin. Ma’lumki, har bir tarmoq, korxona,
qolaversa, har bir shaxs o’z ishlab chiqarish faoliyatida maksimum foyda
olishga intiladi. Buning uchun ma’lum xarajatlar qiladi. Ana shu foyda bilan
xarajatlar o’rtasidagi farq tarmoq va korxona faoliyatining “ko’zgusi”
bo’lgan samaradorlikda ko’zga tashalanadi. Ishlab chiqarishning eng yuqori
samaradorligi ishlab chiqarish harajatlarini minimum darajaga keltirishdan
iborat.
Iqtisodiy jarayonlar orasida samaradorlikning alohida o’rni mavjud.
Iqtisodiyot natijalilikni, foydalilikni taqazo etadi. Tartibli bozorga
asoslangan iqtisodiyotda eng kam resurs sarflab, ko’p natijaga erishish zarur.
Mahsulot ishlab chiqish jarayonida 5 turdagi resurslar tizimi harakatda
bo’ladi: a) moddiy resurslar; b) mehnat resurslari; v) moliyaviy resurslar; g)
energetik resurslar; d) axborot resurslari ya’ni information resurslar. Mana
shu resurslardan oqilona foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligini
oshirish mumkin. Bunday faoliyat ishlab chiqarish samaradorligini oshirish
yo’nalishida muhim ahamiyat kasb etadi. Sanoat ishlab chiqarishi
10

samaradorligini oshirishning aniq-ravshan yo’nalishlari Prezident farmonlari,
Oliy Majlis Senati tomonidan qabul qilingan qarorlar va Vazirlar
Mahkamasining qarorlarida ko’rsatib berilgan. Shulardan biri, O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2022 yil 24 yanvardagi “Respublikada ishlab
chiqarishni rivojlantirish va sanoat kooperatsiyasini kengaytirishning
samarali tizimini yaratish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qaroridan muhim
vazifalarni tahlil qilishimiz mumkin. Ushbu qarorda keltirilgan bandlar
orqali korxonalarda ishlab chiqarish samaradorlini oshirish, bosqichma-
bosqich amalga tadbiq etilishi muhim ahamiyatga ega.
Sanoat korxonalari ishlab chiqarish samaradorligini oshirishning juda
ko’p, xilma-xil omillari va asosiy yo’nalishlari mavjud. Barcha omillar uch
belgiga asosan guruhlarga bo’linishi mumkin: manba bo’yicha, ishlab
chiqarishni rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari
bo’yicha, omillarning o’rni va amalga oshirish darajasi bo’yicha.
Omillarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirish manbalari bo’yicha
tasniflash nimalar hisobiga ijtimoiy mehnatni tejashga erishish mumkinligini
yoki erishilganligini aniqlashga yordam beradi. Shu nuqtai nazardan, asosiy
omillarga quyidagilarni kiritish mumkin:
- Mahsulotning mehnat sig’imi;
- Material sig’imi;
- Fond sig’imi hamda capital mablag’talablikni kamaytirish,
- Tabiiy resurslardan ratsional foydalanish va vaqtni tejash.
Lekin bunday tasniflash talabga javob bermaydi. Bu savollarga javob
toppish uchun ishlab
chiqarish samaradorligini oshirishning barcha omillarini ishlab chiqarishni
rivojlantirish va takomillashtirishning asosiy yo’nalishlari bo’yicha
guruhlash kerak. Ular ijtimoiy mehnatni tejashga qaratilgan texnik, tashkiliy,
11

iqtisodiy va ijtimoiy chora-tadbirlar kompleksidan iborat. Bu yo’nalishlar
g’oyat xilma-xildir. Eng muhimlariga quyidagilar kiradi:
- Ishlab chiqarish strukturasini yaxshilash;
- Fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirish, ishlab chiqarish va
mahsulotning texnik-
iqtisodiy darajasini ko’tarish, fan va yutuqlarini joriy etish muddatini
qisqartirish;
- Ishlab chiqarishni diversifikatsiyalash, ixtisoslashtirish,
kooperatsiyalash,
mahalliylashtirish va hududiy joylashtirish darajasini oshirish;
- Boshqarishning strukturasini, moliyalash, baholash va kreditlash
hamda rag’batlantirish tizimini takomillashtirish;
- Inson omilini kuchaytirish asosida mehnatkashlarning ijodiy faolligini
va tashabbusini oshirishni yo’lga qo’yish.
Sanoat ishlab chiqarishni erkinlashtirish tarmoqda, islohotlarni
chuqurlashtirish, samaradorlikni oshirishning asosiy yo’nalishi hisoblanadi.
Sanoat ishlab chiqarishi samaradorligini oshirishning hal qiluvchi yo’llaridan
yana biri fan-texnika tarqqiyotini jadallashtirishdir. Texnik va texnologik
omil mehnat unumdorligini o’stirishning kamida uchdan ikki qismini
ta’minlaydi. 3
Ma’lumki, iqtisodiy taraqqiyotning turli bosqichlarida texnika
taraqqiyotining harakteri va mazmuni o’z xususiyatlariga ega bo’ladi.
Masalan, bozor iqtisodiyotiga o’tish natijasida fan-texnika taraqqiyoti undagi
miqdoriy o’zgarishlargagina qaratiladi. Umuman, samaradorlik
iqtisodiyotdagi sifat o’zgarishlari bilan bog’liqdir, bu talab fan-texnika
taraqqiyotiga ham to’liq joriy etiladi.
3
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil.
12

Sanoat ishlab chiqarishi ijtimoiy-iqtisodiy samaradorligini yuqori
darajaga ko’tarishda inson omilining roli beqiyosdir. Insonlarning
tashabbusi, kuch-g’ayrati, jonli iqtisodiyoti har qanday taraqqiyotning
qudratli kuchi va eng muhim manbai hisoblanadi. Shu sababli ham insonni
jamiyatning asosiy ishlab chiqaruvchi kuchi deb aytiladi. U barcha
yangiliklarni, shu jumladan, yangi, ilg’or texnika-texnologiyalarni yaratadi,
ishlab chiqarishni oqilona tashkil etadi, ilmiy va amaliy kashfiyotlar qiladi.
Barcha ishlab chiqarish vositalari inson mehnati bilan harakatga keltiriladi,
foydali narsalar hosil qilinadi. Biroq inson faqat asosiy ishlab chiqaruvchi
kuchgina emas, shu bilan birga ishlab chiqarish va boshqa ijtimoiy
munosabatlarning subyekti hamdir. Odamlar faoliyati shu munosabatlar
orqali ro’yobga chiqadi. Bu faoliyat yo’nalishi va natijalari xodimning o’z
faoliyatida qanday o’y-fikrlarga, tasavvurlarga, maqsadlarga, hayotiy qanday
yo’l-yo’riqlarga amal qilishiga bog’liq. Shu sababli, inson omilining
mohiyati, ahamiyati va mazmuni tahlil etilganda gap faqat inson haqidagina
emas, balki avvalo inson yashab, mehnat qilayotgan ijtimoiy
munosabatlarning butun tizimi bilan belgilanuvchi ijtimoiy sifatlar,
faoliyatni rag’batlantiruvchi omillar va muddaolar haqida borishi kerak.
Daromad va foyda mehnat, kapital va yer omillarining samaradorligini
ko’rsatadi, ammo qanchalik darajada samaradorliligini ko’rstamaydi. Ishlab
chiqarish omillari samaradorligini aniq bilish va muqobillar, harajatlar va
daromadlarni o’rtasida solishtira olish bitta omilda jamlanadi, omillar uchun
ko’zda tutilgan harajatlar hisobga olinmaydi. Shunig uchun, doim
tekshirilayotgan omil birligida ishlab chiqarish quvvati samarasi va
harajatlari o’rtasidagi farq qiziqtiradi, bunda doim tekshirilayotgan omil
uchun harajatlar asossiz qoladi. Omil qaytimini hisoblash prinsiplari:
- Foydalanishga ish, kapital va yer (shaxsiy va ijara) omillarining
umumiy miqdori;
13

- Shaxsiy omil (oilaviy ish, shaxsiy capital, shaxsiy yer) lar uchun olib
boriladi. Shuning uchun, birinchi holatda begona omillar harajati
hamda alternativ harajatlar
hisobga olinmaydi va umumiy foydalanilgan omillar bo’yicha bo’linadi.
Ikkinchi holatda esa, faqat shaxsiy omillardan foydalanish harajatlari
e’tiborga olinmay qoladi va foydalanilaniladigan shaxsiy omillar miqdori
orqali bo’linadi.
II.Bob.Xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining
rivojlanishi.
2.1.O'zbekistonda xususiy mulkchilikning shakllanishi
Bozor munosabatlariga o'tishning asosiy shartlaridan biri sifatida
mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish amalga oshirish. Bu
bilan davlat monopoliyasi tugatilib, ma'muriy buyruqbozlik buzildi va bozor
iqtisodiyotiga asos solindi, mulkdorlar sinfi shakllandi, xorijiy sarmoyadan
foydalanib, ishlab chiqarish samaradorligi oshdi. 4
Mulkni xususiylashtirish va ko'p ukladli iqtisodni shakllantirish
O'zbekistonda ikki bosqichda amalga oshirildi. Birinchi bosqich 1992-1993
yillari amalga oshirildi. Bu davrda asosan maishiy xizmat, savdo
korxonalari, transport va qurilishning kichik korxonalari, qayta ishlash
korxonalari mulk shakli o'zgartirilib, mulkning ijara, jamoa, aksiadorlik
shakllari vujudga keldi. Uy-joylar xususiylashtirildi.
Ikkinchi bosqich O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining
4
Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
14

1994 yil 21 yanvardagi «Iqtisodiy islohotlarni yanada chuqurlashtirish,
xususiy mulk manfaatlarini himoya qilish va tadbirkorlikni rivojlantirish
chora-tadbirlari to'g'risida»gi qarori asosida olib borildi. Bu davrda ochiq
aksiadorlik jamiyatlari tashqil etilib,, korxonalar aksialarini chiqardilar,
auksion savdosi orqali davlat mulkini shaxslarga sotish, xususiylashtirishni
yoppasiga olib borish ko'zda tutildi.
O'zbekistonda mashinasozlik sanoatini, ayniqsa, avtomobilsozlik
sanoatini rivojlandi. O'zbekiston bilan Janubiy Koreya o'rtasida «UZ-
DAEWOO» avto ko'shma korxonasi qurilib, yengil avtomobillar ishlab
chiqarila boshlandi. 1993 yili GFR bilan O'zbekiston o'rtasida shartnoma
imzolanib, «Mersedes-Bens AT» korporasiyasi Xorazmda «Do'stlik»
avtomobil zavodida ish boshladi. 1994 yildan boshlab yuk avtomobillarini
ishlab chiqardi. 1995 yili «O'zavtosanoat» uyushmasi bilan Turkiyaning
«Kochxolding» kompaniyasi o'rtasida shartnoma imzolanib, 1999 yildan
Samarqandning So'g'diyona mavzeida avtobus zavodi qurilib, faoliyat yurita
boshladi.
Shirkat xo'jaligining o'ziga xos xususiyatlari quyidagilardan iborat:
 Shirkat a'zolariga ixtiyoriy ravishda kirish va chiqish;
 Shirkatning ish faoliyatida a'zolarning o'z mehnati bilan ishtirok
etishining
shart ekanligi;
 Ichki xo'jalik munosabatlarini shartnomalar tuzish yo'li bilan, tenglik
tamoyiliga amal qilib, oila pudrati asosida tashqil etish;
 Shirkat a'zolari bilan hisob-kitob qilishda amalda bajarilgan ishlarning
hajmi va
sifatiga chek usulida haq to'lashni tashqil etish;
 Yakuniy daromadni shirkat a'zolari o'rtasida ularning mulkiy paylariga
muvofiq taqsimlash;
15

 Yer uchastkalaridan qat'iy belgilangan maqsadda foydalanish, yerlarni
muhofaza qilinishi va tuproq unumdorligining oshirilishini ta'minlash;
 Shirkatning bir a'zosi bir ovozga ega;
 Shirkat xo'jaligining ish faoliyati ustidan shirkat a'zolari tomonidan
shirkat
nizomida nazarda tutilgan tartibda nazorat qilish.
2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi Amerika Qo‘shma
Shtatlarida
ipotekali kreditlash tizimida ro‘y bergan tanglik holatidan boshlandi. So‘ngra
bu jarayonning miqyosi kengayib, yirik banklar va moliyaviy tuzilmalarning
likvidlik, ya’ni to‘lov qobiliyati zaiflashib, moliyaviy inqirozga aylanib
ketdi. Dunyoning yetakchi fond bozorlarida eng yirik kompaniyalar
indekslari va aksiyalarning bozor qiymati halokatli darajada tushib ketishiga
olib keldi. Bularning barchasi, o‘z navbatida, ko‘plab mamlakatlarda ishlab
chiqarish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarining keskin pasayib ketishi bilan
bog‘liq ishsizlik va boshqa salbiy oqibatlarni keltirib chiqardi. Shu o‘rinda
O‘zbekistonda moliyaviy-iqtisodiy, byudjet, bank-kredit tizimi, shuningdek,
iqtisodiyotning real sektori korxonalari va tarmoqlarining barqaror hamda
uzluksiz ishlashini ta’minlash uchun yetarli darajada mustahkam zaxiralar
yaratilganini va zarur resurslar bazasi mavjud ekanini ta’kidlash joiz.
Yuzaga kelgan barcha muammo va qiyinchiliklarga qaramay 2008
yilda iqtisodiyotning nafaqat barqaror faoliyat ko‘rsatishiga, balki uning
yuqori o‘sish sur’atlarini izchil ta’minlashga erishildi. O‘zbekiston
iqtisodiyotiga kiritilayotgan xorijiy investitsiyalar hajmi izchil va barqaror
o‘sib bordi. 2008 yilda 1 milliard 700 million AQSH dollari miqdoridagi
xorijiy investitsiyalar o‘zlashtirildi. Bu 2007 yildagiga nisbatan 46 foiz ko‘p.
Eng muhimi, xorijiy investitsiyalarning 74 foizini to‘g‘ridan-to‘g‘ri
investitsiyalar tashkil etdi. Jahon inqirozi davom etayotganiga qaramasdan,
16

2009 yilda iqtisodiyotga jalb etiladigan xorijiy investitsiyalar hajmi 1
milliard 800 million dollarga ko‘payadi, buning to‘rtdan uch qismi
to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiyalardir. Iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni
amalga oshirish va uni modernizatsiya qilish borasida strategik muhim rol
o‘ynaydigan loyihalarni amalga oshirish, birinchi navbatda, ishlab chiqarish
infratuzilmasini shakllantirishda 2006 yilda tashkil etilgan, bugungi kunda 3
milliard 200 million AQSH dollaridan ortiq nizom jamg‘armasiga ega
bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Tiklanish va taraqqiyot fondi faoliyatiga
katta ahamiyat berildi.
Yaqin istiqbolda ushbu Fond aktivlarini 5 milliard dollarga yetkazish
ko‘zda tutildi. O‘tgan ikki yil mobaynida o‘nlab yirik sanoat va infratuzilma
inshootlarini moliyalashtirish va hamkorlikda moliyalashtirish uchun Fond
tomonidan 550 million AQSH dollaridan ziyod miqdorda kreditlar ajratildi.
Bank ishini yanada takomillashtirish, aholi va xo‘jalik yurituvchi
sub’yektlarning bo‘sh mablag‘larini tijorat banklari depozitlariga jalb
qilishni rag‘batlantirish ishlari ham 2009 yilda ustuvor vazifa bo‘lib qoldi
Birinchi navbatda banklar, ularning muassislari kapitallashuv darajasini
oshirish bo‘yicha boshlangan ishlarni oxiriga yetkazishi, o‘z nizom
jamg‘armasi miqdorini belgilangan ko‘rsatkichlarga olib chiqishi lozim
bo’ldi. Banklar zimmasiga investitsiya faoliyatini kengaytirish vazifalari
yuklangani sababli ularning ishini tubdan qayta tashkil etishga erishildi.
Inqirozga qarshi choralar dasturida ko‘zda tutilgan tadbirlarni izchillik bilan
amalga oshirish jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozining tahdid va xatarlariga
munosib qarshi turish, uning iqtisodiyotimizga salbiy ta’sirining oldini olish
imkonini berdi. O‘zbekiston iqtisodiyotining yanada kuchli, barqaror va
mutanosib rivojlangan holda maydonga chiqishi, jahon bozorlarida
o‘zimizning mustahkam o‘rnimizni egallash, shular asosida izchil iqtisodiy
o‘sishni ta’minlash, xalqimizning hayot darajasi va farovonligini yanada
17

oshirish bo‘yicha oldimizda turgan ustuvor vazifalarni muvaffaqiyatli hal
etish uchun ishonchli zamin yaratildi.
Xususiy mulk - ayrim kishilar yoki xonadonlar ixtiyoridagi mulk;
bozor iqtisodiyotidagi xilmaxil mulklar orasida yetakchi mulk shakli.
Xususiy mulkning ob yekti moddiy va moliyaviy boyliklar, ish kuchi,ʼ
intellektual mehnat mahsuli, yer, suv, yer osti boyliklari, korxonalar,
xo jaliklar, aksiya va obligatsiyalar, pul mablag lari, transport vositalari,
ʻ ʻ
turar joy, iste mol tovarlari, mehnat qobiliyati, ishbilarmonlik mahorati,
ʼ
ilmiy kashfiyotlar, texnikaviy ixtirolar, san at va adabiyot asarlari va
ʼ
boshqalar bo lishi mumkin. Xususiy mulk sub yekti unga egalik qiluvchi
ʻ ʼ
kishilar, ayrim shaxslar va xonadon axli xisoblanadi.
Xususiy mulk mulkchilikning eng ko hna shakli, bundan bir necha
ʻ
ming yillar oldin qabila, urug aymoklarning jamoa mulkidan o sib chiqqan
ʻ ʻ
jamoa mulki ayrim kishilar qo liga o tib Xususiy mulkga aylangan. Xususiy
ʻ ʻ
mulk an anaviy va bozor tizimida asosiy mulk hisoblangan. Rejali iqgisodiy
ʼ
tizim xususiy mulkni yo qotib davlat mulkini o rnatgan, iste molga xizmat
ʻ ʻ ʼ
qiluvchi mulkni, jumladan uyro zgor buyumlari va tomorqa xo jaligini
ʻ ʻ
shaxsiy mulk, deb e lon qilgan. Rejali tizimdan bozor iqgisodiyotiga
ʼ
qaytilgach, Xususiy mulk yangidan tiklanadi. Bunga quyidagi yo l bilan
ʻ
erishiladi: 1) davlat mulki Xususiy mulkga aylantiriladi; 2) uz mablaga
xisobidan xususiy mulkni yaratishga ruxsat beriladi; 3) jamoa (kolxoz)
mulkidan xususiy mulk ajralib chiqadi; 4) shaxsiy mulk xisoblangan
tomorka va xonadon molmulkiga Xususiy mulk maqomi beriladi; 5) Xususiy
mulk chet eldan kirib keladi, mavjud mulkchilik tizimiga qo shiladi.
ʻ
2.2.O zbekistonning iqtisodiy xalqaro reytinglardagi mavqei, islohotlar
ʻ
va dolzarb masalalar
18

O zbekistonda aholi turmush darajasini oshirish, mamlakatning jahonʻ
hamjamiyatidagi iqtisodiy va siyosiy mavqeini mustahkamlashga erishish va
makroiqtisodiy barqarorlikni ta minlash iqtisodiy islohotlar strategiyasining
ʼ
asosiy maqsadi qilib belgilab olingan.
Bundan 5 yil avval qabul qilingan “Harakatlar strategiyasi” doirasida
keng ko lamli demokratik islohotlarni amalga oshirish belgilangan bo lib,
ʻ ʻ
ushbu islohotlar dasturi davlatimiz va jamiyatimizning barcha sohalarini
qamrab olib, qonun ustuvorligini ta minlash, raqobatni rivojlantirish,
ʼ
korrupsiyaga qarshi kurash olib borish kabi muhim yo nalishlarni o zida
ʻ ʻ
mujassam etgan.
Ta kidlash joizki, O zbekiston Respublikasi – Markaziy Osiyo,
ʼ ʻ
shuningdek MDH davlatlari orasida global pandemiya (COVID-19)
sharoitida hamda so nggi paytlarida geosiyosiy ziddiyatli vaziyatlarga
ʻ
qaramasdan ijobiy iqtisodiy o sish sur atini saqlab qolgan sanoqli
ʻ ʼ
davlatlardan biri bo ldi. 2021-yilda YaIMning o sish sur ati 7.4 foiz hamda
ʻ ʻ ʼ
2022-yilda – 5.7 foizdan oshgani buning yaqqol dalilidir.
Shu bilan birga, jahon miqyosidagi murakkab jarayonlarni va
mamlakatimiz bosib o tgan taraqqiyot natijalarini chuqur tahlil qilgan holda
ʻ
keyingi 5 yilga mo ljallangan Yangi O zbekiston taraqqiyot strategiyasi
ʻ ʻ
qabul qilindi. Ushbu Strategiya “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun”
degan tamoyil asosida ishlab chiqilgan bo lib, mamlakatimizda erkin
ʻ
fuqarolik jamiyati va inson kapitalini rivojlantirish, tadbirkorlik faoliyatini
yanada rag batlantirish, investorlar huquqlarini himoya qilish, xususiy mulk
ʻ
daxlsizligi va gender tenglikni ta minlash kabi muhim vazifalarga
ʼ
qaratilgan.
Iqtisodiy va siyosiy-huquqiy xalqaro reyting va indekslarda O zbekiston
ʻ
Respublikasining o rnini yaxshilash, xalqaro maydonda mamlakatimiz
ʻ
19

mavqeini yanada yuksaltirish, xorijiy reyting agentliklari bilan hamkorlikni
tizimli ravishda amalga oshirish maqsadida O zbekiston Respublikasiʻ
Prezidentining 07.03.2019-yildagi PF-5687-son Farmoni bilan ustuvor
xalqaro reyting va indekslar bilan ishlashni muvofiqlashtirish bo yicha
ʻ
komissiya tuzildi va Iqtisodiyot va moliya vazirligi tuzilmasida Xalqaro
reyting va indekslar bilan ishlash departamenti tashkil etildi.
Sohadagi tizimli ishlarning davomi sifatida O zbekiston Respublikasi
ʻ
Prezidentining 02.06.2020-yildagi PF-5687-son Farmoniga muvofiq, Oliy
Majlis Senati raisining boshchiligidagi Xalqaro reyting va indekslar bilan
ishlash bo yicha respublika kengashi tashkil etildi. Kengashning tashkil
ʻ
topishi O zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot
ʻ
darajasini yuksaltirish jarayoni ustidan parlament nazoratini o rnatishni
ʻ
nazarda tutadi. 5
Farmon bilan O zbekiston uchun ustuvor bo lgan xalqaro reyting va
ʻ ʻ
indekslar bo yicha
ʻ samaradorlikning eng muhim ko rsatkichlari ʻ (KPI)
tasdiqlandi. Bundan tashqari, Adliya vazirligi markaziy apparati tuzilmasida
Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash boshqarmalari tashkil etildi.
5
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar.
ʻ
20

1-rasm. Xalqaro reytinglar bilan ishlashning avvalgi va yangi
mexanizmi.
So nggi 3 yil mobaynida xalqaro reytinglar bilan ishlashdaʻ
mamlakatning ilmiy salohiyatini jalb qilish eng dolzarb masalalardan
ekanligini ko rsatdi. Shu sababdan, O zbekiston Respublikasining ustuvor
ʻ ʻ
xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlarini yaxshilashga yo naltirilgan
ʻ ʻ
islohotlarni amalga oshirish yuzasidan takliflar ishlab chiqishga mamlakat
ilmiy salohiyatini keng jalb etish va loyihaviy boshqaruvning xalqaro
standartlaridan foydalanish, davlat xizmatchilarining sohadagi bilim va
ko nikmalarini oshirish maqsadida O zbekiston Respublikasi Prezidentining
ʻ ʻ
2022-yil 18-maydagi PQ–246-son Qarori qabul qilindi.
Qaror bilan ustuvor xalqaro reyting va indekslarning tarkibiy
indikatorlari doirasida muntazam past baholanib kelinayotgan soha va
tarmoqlarni jadal rivojlantirish bo yicha o rta va uzoq muddatli
ʻ ʻ
strategiyalarni ishlab chiqish, past ko rsatkichli indikatorlar uchun mas ul
ʻ ʼ
davlat organlari tomonidan Innovatsion rivojlanish vazirligiga mavjud
tizimli xatoliklarni bartaraf etish loyihalarini ishlab chiqish uchun ilmiy
grantlarga buyurtma berish, davlat organlarining boshqaruv kadrlari uchun
ustuvor xalqaro reyting va indekslar bo yicha qisqa muddatli malaka
ʻ
oshirish kurslari joriy etish amaliyoti tatbiq etildi.
Bundan tashqari, xalqaro hamkorlikni kuchaytirish maqsadida,
Iqtisodiyot va moliya vazirligi tomonidan 2019–2022-yillar davomida 3 ta
Xalqaro reytinglar forumi tashkil etildi. Tadbirlar doirasida so nggi 5 yildagi
ʻ
iqtisodiy islohotlar bo yicha O zbekiston tajribasini zamonaviy usullar
ʻ ʻ
yordamida post-tahlil qilish hamda istiqboldagi islohotlar mundarijasining
ustuvor yo nalishlari bo yicha fikr almashildi.
ʻ ʻ
II. Xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlar bo yicha
ʻ ʻ
natijalar
21

So nggi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiyʻ
sohalarda olib borilgan keng ko lamli islohotlar natijasida
ʻ 2023-yil 1-oktabr
holatiga O zbekiston uchun ustuvor etib belgilangan
ʻ 24 ta xalqaro reyting va
indekslardan 15 ta sida ijobiy, 2 ta sida o rnimiz aks ettirilmagan va
ʻ 7 ta si
o zgarishsiz qolmoqda
ʻ (1-ilova) .
2020-yilda mamlakatimiz Raqobatbardosh sanoat unumdorligi
indeksi hamda To g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarni tartibga solish
ʻ ʻ ʻ ʻ
cheklovlari indeksi da ilk marotaba e tirof etildi.
ʼ
Shuningdek, 2018-yil O zbekiston Respublikasi
ʻ “Fitch Ratings ” va
“ S&P Global Ratings ” xalqaro reyting agentliklari tomonidan suveren
kredit reytingi “BB-” (barqaror kutilma) darajasida baholandi va hozirgi
kunga qadar mazkur bahoni ushlab qolmoqda.
So nggi yillarda statistik ma lumotlarni ochiqlash va ularni chop etish
ʻ ʼ
amaliyoti sezilarli darajada yaxshilanishi sababli, O zbekiston Respublikasi
ʻ
2020-yilda “ Global innovatsion” indeksiga qayta kiritildi. Respublikamiz
2023-yilda 132 ta mamlakat orasida 82-o rinni
ʻ egalladi.
Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining “To g ridan-to g ri xorijiy
ʻ ʻ ʻ ʻ
investitsiyalarni tartibga solish cheklovlari” 2020-yilgi hisobotida
O zbekiston Respublikasi ilk BMT tarkibidagi UNIDO tashkiloti tomonidan
ʻ
yuritiladigan “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi – 2020” yillik hisobot
e lon qilindi va unda birinchi marotaba O zbekiston
ʼ ʻ 152 davlat qatoridan
0.017 ball to plab
ʻ 92-o rin ʻ ni egallagan. Indeksning navbatdagi 2023-yilgi
hisobotida mamlakat 10 pog onaga ko tarilib,
ʻ ʻ 82-o rin ʻ ni qayd etdi.
2023-yilda BMTning “Barqaror rivojlanish maqsadlari” indeksi
hisobotida O zbekiston Respublikasi 71,1 ball bilan
ʻ 69-o rin ʻ ni qayd etdi va
o tgan yilga nisbatan 8-pog onaga ko tarildi
ʻ ʻ ʻ (2022-yilda 69,93 ball bilan
77-o rin)
ʻ .
2023-yilda “The Heritage Foundation” (“Meros” jamg armasi,
ʻ
22

AQSH) tomonidan “Iqtisodiy erkinlik indeksi – 2023” navbatdagi hisoboti
e lon qilindi. Hisobotda O zbekiston 177 ta mamlakatlar orasida ʼ ʻ 109-
o rinni
ʻ egalladi va o tgan davrga nisbatan 8-pog onaga yuqoriladi ʻ ʻ (2022-
yilda 55,7 bilan 117-o rin)
ʻ .
Ijobiy o zgarishlar aholining gender tenglik va ayollar huquqlari
ʻ
yo nalishlarida ham kuzatilmoqda.
ʻ
O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 23-avgustdagi PF-
ʻ
197-son farmoniga asosan Jahon bankining “Ayollar, biznes va qonun”
indeksi O zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo lgan xalqaro reyting va
ʻ ʻ
indekslar ro yxatiga kiritildi
ʻ (mas ul etib Kambag allikni qisqartirish va ʼ ʻ
bandlik vazirligi huzuridagi Oila va xotin-qizlar qo mitasi belgilangan)
ʻ .
Bugungi kunda mazkur indeks 190 ta mamlakatni qamrab olgan
bo lib, 8 ta indikator (harakatlanish erkinligi, ish joyi, mehnatga haq to lash,
ʻ ʻ
nikoh, ota-onalik qilish, tadbirkorlik, mulkka egalik qilish, pensiya)
bo yicha mamlakatda erkaklar va ayollarning iqtisodiy imkoniyatlardan
ʻ
foydalanish salohiyati o rtasidagi huquqiy tafovutlarni baholaydi.
ʻ
Mamlakatimiz 2023-yil hisobotida (2021-yil 2-oktyabr – 2022-yil 1-
oktyabrgacha bo lgan davr tahlil qilingan va ushbu davrda islohotlar
ʻ
kuzatilmaganligi qayd etilgan) maksimal 100 ball dan 70,6 ball to plagan va
ʻ
o tgan davrga (2022-yilda 70.6 ball) nisbatan o zgarishsiz qolgan.
ʻ ʻ
Indeksning Harakatlanish erkinligi, Tadbirkorlik va Mulkka egalik
qilish ko rsatkichlari bo yicha 100,0 ball bilan baholandi. O z navbatida, bu
ʻ ʻ ʻ
ayollarning harakatlanish erkinliklari, ayollarning biznesni yuritishi,
shuningdek mulk va merosga ega bo lish bo yicha gender tenglik
ʻ ʻ
ta minlanganini ko rsatadi. Bundan tashqari, mamlakat boshqa
ʼ ʻ
ko rsatkichlar bo yicha o tgan yil bilan bir xil natijalarni ko rsatmoqda.
ʻ ʻ ʻ ʻ
Shuning bilan birga, Indeksda mamlakatimiz o rnini yaxshilash
ʻ
bo yicha 2022-2023-yil davomida
ʻ Mehnat kodeksi , Ma muriy ʼ
23

javobgarlik to g risidagiʻ ʻ va Jinoiy javobgarlik to g risidagi ʻ ʻ kodekslarga
qator o zgartirishlar kiritildi.
ʻ
Xususan, “Ish joyi” indikatori bo yicha
ʻ shahvoniy shilqimlik qilish
uchun ma muriy javobgarlik belgilangandi
ʼ (Ma muriy javobgarlik ʼ
to g risidagi Kodeksning 41
ʻ ʻ 1
-moddasi), “Ota-onalik qilish” indikatori
bo yicha
ʻ bolani parvarishlash ta tillari ʼ dan bolaning otasi, buvisi, buvasi yoki
bolani haqiqatda parvarishlayotgan boshqa qarindoshlari ham, shuningdek
vasiysi ham to liq
ʻ
yoki qismlarga bo lib foydalanishi mumkinligi belgilandi
ʻ (Mehnat
kodeksining 405-moddasi) va “Mehnatga haq to lash”
ʻ indikatori bo yicha ʻ
teng qiymatli mehnat uchun erkaklar va ayollarga teng miqdorda haq
to lanishi
ʻ ni ta minladi ʼ (Mehnat kodeksining 244-moddasi) , “Nikoh”
indikatori bo yicha
ʻ oilaviy (maishiy) zo ravonlik ʻ uchun ma muriy ʼ
javobgarlik (Ma muriy javobgarlik to g risidagi kodeksning 592-moddasi)
ʼ ʻ ʻ
va jinoiy javobgarlik (Jinoiy javobgarlik to g risidagi kodeksning 126-1-
ʻ ʻ
moddasi) belgilangandi.
Ushbu o zgarishlar Indeksning
ʻ 2024-yilgi hisobotida (2022-yil
oktyabr – 2023-yil oktyabrgacha bo lgan davr tahlil qilingan va ushbu
ʻ
davrdagi islohotlar inobatga olinadi) aks ettirilishi kutilmoqda.
III. Vazirlik va idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish
Mutasaddi vazirlik va idoralar o zlari mas ul bo lgan reyting va
ʻ ʼ ʻ
indekslarning e lon
ʼ
qilinishi muddatlari va ularning metodologiyalarini hisobga olgan holda,
KPIga erishish maqsadida har yili amalga oshirilishi lozim bo lgan tashkiliy
ʻ
chora-tadbirlar dasturlarini ishlab chiqib tasdiqlash uchun xalqaro reyting va
indekslar bilan ishlash bo yicha Respublika kengashiga kiritadi. O z o rnida,
ʻ ʻ ʻ
Iqtisodiyot va moliya vazirligi va Adliya vazirligi Respublika kengashining
24

ishchi organi sifatida vazirlik va idoralarni reytinglarga mas ul davlatʼ
organlari ishini muvofiqlashtirib boradi. Xususan, Iqtisodiyot va moliya
vazirligi tomonidan 2022-yilda ijtimoiy-iqtisodiy sohaga oid 221 banddan
iborat chora-tadbirlar rejasi ijrosi muvofiqlashtirildi. Joriy yilda ijtimoiy-
iqtisodiy sohaga oid 168 banddan iborat chora-tadbirlar rejasi tasdiqlandi.
O zbekistonda o tgan yillar mobaynida amalga oshirilgan keng
ʻ ʻ
ko lamli va tizimli islohotlarga qaramay, atrof-muhit muammolari, raqamli
ʻ
iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollari, yashil iqtisodiyot, ijtimoiy
xabardorlik, qonun ustuvorligi va korrupsiyaga qarshi kurash mavzulari
dolzarbligicha qolmoqda.
Mamlakatimizda 2030-yilgacha ko zlangan maqsadlarga erishish
ʻ
uchun olib borilayotgan tarkibiy islohotlarga qaramay, 2020-yilda
boshlangan COVID-19 pandemiyasining iqtisodiyotga salbiy ta siri, vazirlik
ʼ
va idoralarning sust va samarasiz yondashuvi tufayli, olib borilayotgan
islohotlarning xalqaro tashkilotlari tomonidan e tiborga olinmasligi
ʼ
O zbekiston uchun Barqaror rivojlanish maqsadlariga erishish yutuqlarini
ʻ
sekinlashtirishini inobatga olishimiz zarur.
Barcha sa y-harakatlar faqat biron-bir reytingda yuqori o rinlarni
ʼ ʻ
egallash emas, balki pirovard maqsad – bu aholi farovonligini ta minlash,
ʼ
kuchli va raqobatbardosh iqtisodiyotni yaratish ekanligiga alohida urg u
ʻ
berilishi lozim.
Xususan, amaldagi qat iy belgilangan
ʼ “ustuvor xalqaro reyting va
indekslar ro yxati”dan doimiy ravishda monitoring qilinadigan reyting va
ʻ
indekslarga o tish.
ʻ
Bunda xalqaro reyting va indekslar quyidagi talablarga binoan tanlab
olinishi ko zda
ʻ
tutiladi:
1.1 Reyting va indekslar doimiy ravishda e lon qilinishi (uzog i bilan 2
ʼ ʻ
25

yil bir marotaba). Amaldagi ustuvor reytinglar ro yxatida 2019-2020-yildanʻ
beri nashr qilinmagan yoki noma lum muddatga to xtatilganlari mavjud;
ʼ ʻ
1.2 Reyting va indekslarning metodologiyasi va baholash mezonlari
shaffof va ochiq bo lishi zarur. Amaldagi ustuvor reytinglar ro yxatida
ʻ ʻ
metodologiyasi yopiq tarzda hisoblanadiganlari mavjud;
2. Yuqoridagi tavsiyalarni amaliyotga joriy qilish bo yicha O zbekiston
ʻ ʻ
Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-iyundagi PF-6003-son
Farmoniga o zgartirish va qo shimchalar kiritish.
ʻ ʻ
3. Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash, mamlakatimizda
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy huquqiy-sohada islohotlarni ishlab chiqishda,
amaldagi muammo va kamchiliklarni o rganish va ularga yechim topishda
ʻ
nodavlat-notijorat tashkilotlari, biznes va fuqarolarni keng jalb qilish.
4. Xalqaro reyting va indekslardagi ko rsatkichlarimizni hamda
ʻ
vazirlik va idoralar tomonidan ushbu ko rsatkichlarni yaxshilash yuzasidan
ʻ
faoliyatini yagona tizim (Yagona portal) orqali monitoring qilish va baholab
borish.
Aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 2022 yilda 9 foizga o’sdi,
ammo taqqoslanadigan mamlakatlar orasida eng past bo’lib qolmoqda.
S&P Global Ratings 2023-yilda O‘zbekiston YaIM o‘sishini 5 foizga, 2024-
yilda esa 5,5 foizga bashorat qilmoqda. Bu haqda reyting agentligining
O‘zbekiston bank sektori tahliliga bag‘ishlangan hisobotida ma’lum qilindi.
2022-yilda Rossiyadan pul o‘tkazmalarining kirib kelishi va u bilan savdo
aylanmalarining ortishi O‘zbekiston iqtisodiyotiga Ukrainadagi harbiy
mojaro oqibatlarini engishga yordam berdi.
Joriy yil uchun yalpi ichki mahsulotning o‘sishi taxminan 5 foizni tashkil
etishi prognoz qilinmoqda, biroq keyingi ikki yilda u 5,5 foizni tashkil
etadi. Mintaqadagi va jahondagi murakkab geosiyosiy vaziyatga qaramay,
iqtisodiyot tiklanishda davom etadi.
26

Biroq, Rossiya-Ukraina mojarosi, iqtisodiy pasayish va inflyatsiya bosimi
fonida iqtisodiy ko’rinish o’zgaruvchanligicha qolmoqda. Pul
o‘tkazmalarining o‘sishi, shuningdek, kapital va migrantlar oqimining o‘sishi
2023 yildan boshlab o‘zgara boshlaydi.
S&P O‘zbekistonda davlat korxonalari samaradorligini oshirish va
xususiylashtirishni amalga oshirish bo‘yicha iqtisodiy islohotlar dasturini
ijobiy baholaydi. Bu davlat sektori ustunlik qiladigan iqtisodiyotga ijobiy
ta’sir ko’rsatadi. Mintaqadagi geosiyosiy keskinliklar va jahon
iqtisodiyotining beqaror prognozi tufayli keng ko‘lamli xususiylashtirish vaqt
talab etadi.
O‘tgan yili aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 9,3 foizga o‘sdi va 2146,7
dollarni tashkil etdi – bu taqqoslanadigan mamlakatlar guruhidagi
farovonlikning eng past darajasidir. Biroq, yashirin iqtisodiyotning sezilarli
hajmi tufayli aholining real daromadlari rasmiy daromadlardan yuqori
bo’lishi mumkin.
Umumiy davlatning sof qarzi 2025 yilga kelib YaIMning 23 foizini tashkil
etadi – bu xalqaro kontekstda past daraja. Kelgusi uch yil ichida joriy hisob
taqchilligi 6% gacha oshadi, lekin to g ridan-to g ri xorijiy investitsiyalarʻ ʻ ʻ ʻ
oqimi va qarzlarning ko payishi hisobiga moliyalashtiriladi.
ʻ
2023 yilda Ukrainaga qarshi urush va global iqtisodiy o‘sishning
sekinlashishi fonida O‘zbekiston YAIM o‘sishi 5 foizgacha sekinlashishini
prognoz qilmoqda.
S&P Global Ratings xalqaro reyting agentligi O‘zbekiston yalpi ichki
mahsuloti o‘sishini 2023 yilda 5 foiz, 2024 yilda esa 5,5 foiz darajasida
prognoz qilmoqda. Bu haqda reyting agentligining O‘zbekiston bank sektori
tahliliga bag‘ishlangan hisobotida ma’lum qilindi .
2022 yilda O‘zbekiston iqtisodiyoti Ukrainaga qarshi urush oqibatlarini
agentlik tahlilchilari taxmin qilganidan ko‘ra yaxshiroq yengib o‘tdi, bunga
27

Rossiyadan pul o‘tkazmalarining ko‘payishi hamda Rossiya bilan savdo
hajmining oshishi sabab bo‘ldi.
Joriy yil uchun yalpi ichki mahsulotning o‘sishi taxminan 5 foizni tashkil
etishi prognoz qilinmoqda, biroq keyingi ikki yilda u 5,5 foizni tashkil etadi.
Mintaqadagi va jahondagi murakkab geosiyosiy vaziyatga qaramay,
iqtisodiyot tiklanishda davom etadi.
Biroq Rossiya-Ukraina mojarosi, iqtisodiy pasayish va inflyatsiya bosimi
fonida iqtisodiy ko‘rinish o‘zgaruvchanligicha qolmoqda. Pul
o‘tkazmalarining o‘sishi, shuningdek, kapital va migrantlar oqimining o‘sishi
2023 yildan boshlab o‘zgara boshlaydi.
S&P O‘zbekistonda davlat korxonalari samaradorligini oshirish
va xususiylashtirishni amalga oshirish bo‘yicha iqtisodiy islohotlar dasturini
ijobiy baholaydi.
Bu davlat sektori ustunlik qiladigan iqtisodiyotga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mintaqadagi geosiyosiy keskinliklar va jahon iqtisodiyotining beqaror
prognozi tufayli keng ko‘lamli xususiylashtirish vaqt talab etadi.
Tahlilchilar iqtisodiy muhit 2022 yildagi mo‘’tadil o‘sish bilan
solishtirganda, 2024 yilga kelib kreditlashning 25−30 foizga o‘sishini
qo‘llab-quvvatlashini kutmoqda. Ba’zi yutuqlarga qaramay, dollarlashuv
keyingi ikki yil davomida yuqori darajada qolishi mumkin.
2022 yili aholi jon boshiga yalpi ichki mahsulot 9,3 foizga o‘sdi va 2146,7
dollarni tashkil etdi. Biroq yashirin iqtisodiyotning sezilarli hajmi tufayli
aholining real daromadlari rasmiy daromadlardan yuqori bo‘lishi mumkin.
Ma’lumotlarga ko‘ra, hukumatning sof qarzi 2025 yilga borib YAIMning 23
foizini tashkil etadi — bu xalqaro kontekstda past daraja. Joriy hisob
taqchilligi keyingi uch yil ichida yalpi ichki mahsulotning o‘rtacha 6 foizini
tashkil etadi, lekin to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar va qarzlar oqimi
hisobiga moliyalashtiriladi.
28

«Biz hali ham O‘zbekistonning siyosiy tizimi yuqori darajada
markazlashgan, institutsional tizim esa nisbatan zaif deb hisoblaymiz.
Shu bilan birga, hukumatning barcha darajalarda nazorat va muvozanat
tizimini rivojlantirishga urinishlarini qayd etamiz. Qarorlarni qabul qilish
jarayoni qisman noaniq va yuqori darajada markazlashganligicha qolmoqda,
davlat organlari o‘rtasidagi nazorat va muvozanat tizimining samaradorligi,
bizningcha, cheklangan, bu esa kelajakdagi siyosiy qarorlarni bashorat
qilishni qiyinlashtiradi», — deyiladi agentlik sharhida.
Eslatib o‘tamiz, Markaziy bank 2023 yil oxirigacha mamlakat iqtisodiyoti
4,5−5% darajasida o‘sishini prognoz qilgan . Kutilayotgan inflyatsiya darajasi
esa 8,5−9,5% bo‘ladi. Bu yil pul-kredit siyosatining ta’sir doirasi bazaviy
inflyatsiyaning o‘sish dinamikasi hamda tashqi iqtisodiy sharoitlardagi
xatarlar sabab qisqarishi mumkin.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi sharhida mamlakatning joriy
makroiqtisodiy holati tahlil etilib, 2023-2024 yil uchun prognozlar berilgan.
Unda yalpi ichki mahsulot, sanoat, investitsiyalar, iste’mol xarajatlari,
inflyatsiya, foiz stavkalari, kreditlash, ichki va tashqi savdo, davlat byudjeti
xarajatlari va daromadlari, siklik moslashtirilgan byudjet balansi kabi
ko‘rsatkichlar tahlil qilingan. Shuningdek, milliy iqtisodiyot rivojlanishining
holati va asosiy tendensiyalarining monitoringi, shu jumladan, qisqa muddatli
iqtisodiy istiqbollarini shakllantiruvchi pul-kredit va fiskal sohalardagi davlat
siyosati masalalari qamrab olingan.
O‘zbekiston iqtisodiyoti 2023 yilning yanvar-sentyabr oylarida o‘zining o‘rta
muddatli trendidan yuqori o‘sib, o‘sish sur’ati 5,8 foizni tashkil qildi. Joriy
yilning III choragida almashuv kursining to‘g‘rilanishi fonida tashqi savdo
aylanmasi 22,1 foizga o‘sib, 44,7 mlrd. dollarni tashkil etdi.
29

Hisob-kitoblariga ko‘ra, 2023 yilda O‘zbekistonda yillik iqtisodiy o‘sish 5,4-
5,6 foiz atrofida bo‘lishi prognoz qilinmoqda. Bunda aholi iste’moli va
investitsiyalarning o‘sishi mos ravishda 4,8 foiz va 7,6 foizni tashkil etadi.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazining 2023 yil yanvar-sentyabr
bo‘yicha Makroiqtisodiy sharhining asosiy xulosalariga quyidagilar kiradi.
2023 yil yanvar-sentyabr oylarida O‘zbekiston iqtisodiyoti 5,8 foizga o‘sdi.
Joriy yil yakuni bilan ijobiy ishlab chiqarish tafovuti saqlanib qolishi
kutilmoqda.
Xizmatlar va sanoat sohasi yalpi taklif tarafidan iqtisodiy o‘sishning asosiy
drayverlari bo‘ldi – xizmatlar 6,5foizga va sanoat 5,7 foizga o‘sdi.
O‘tgan yillardagi tendensiya shuni ko‘rsatmoqdaki, foyda va daromad solig‘i
hamda resurs to‘lovlari va mol-mulk solig‘idan tushumlarning YAIMga
nisbatan ulushi 2021 yilgacha ortib borgan bo‘lsa, oxirgi yillarda byudjetdan
tashqari jamg‘armalar va hisoblar hamda boshqa daromadlarning ulushi
ortmoqda.
Hisob-kitoblariga ko‘ra, 2020-2023 yillarda real va neytral foiz stavkalarida
o‘sish tendensiyasi kuzatildi. Joriy yilning sentyabr holatiga ko‘ra, real foiz
stavka 4,4 foizni, neytral foiz stavka 3,9 foizni tashkil qildi.
Global monetar sharoitlarning qattiqlashtirilishi fonida asosiy savdo hamkor
davlatlar Rossiya, Qozog‘iston va Turkiyada Markaziy banklar tomonidan
ham qattiq monetar siyosatni ushlab turish siyosati davom ettirilmoqda.
2023 yil oktyabr boshiga keng ma’nodagi pul massasi o‘tgan yilning mos
davriga nisbatan 12 foizga ko‘paygan. Pul massasi tarkibida milliy valyuta 77
foiz, xorijiy valyutadagi depozitlar ulushi 23 foizni tashkil qildi.
Tahlillarga ko‘ra, aholiga ajratilgan kreditlar kesimida iste’mol va
avtokreditlash ulushi yuqoriligicha qolmoqda. 2023 yilning yanvar-
sentyabrida mashina va asbob-uskunalar importi 11,4 mlrd., kimyoviy
mahsulotlar 4,2 mlrd., oziq-ovqat mahsulotlari 3 mlrd. va xizmatlar 1,8 mlrd.
30

dollarni tashkil qilgan. Mazkur kategoriyalarning importdagi ulushida
sezilarli o‘zgarish kuzatilmagan. 6
Markaz hisob-kitoblariga ko‘ra, mamlakatning savdo shartlarida pasayish
davom etmoqda. Xususan, ushbu ko‘rsatkich o‘tgan yil 9 oyiga nisbatan 0,5
foizga yomonlashgan bo‘lsa, 2018 yildan beri 11,2 foizga pasaygan.
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi tomonidan Xalqaro hisob-kitoblar
banki metodologiyasi asosida so‘m real samarali almashuv kursi dinamikasi
tahlil qilindi. So‘mning real almashuv kursi 2019 yil yanvaridan 2023 yil
sentyabriga qadar 13,9 foizga mustahkamlangan.
6
O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar.ʻ
31

Xulosa
Bozor iqtisodiyotiga xos mulkiy poliformizmni Xususiy mulk
transformatsiyasi yuzaga keltiradi. Xususiy mulk o z sohiblari ixtiyori bilanʻ
birlashganda jamoa mulki hosil bo ladi. Xususiy mulk milliylashtirilganda u
ʻ
davlat mulkiga aylanadi.
Xususiy mulk bozor iqtisodiyotining tayanchi sifatida bir qator belgilar
bilan tavsiflanadi: Xususiy mulk iqtisodiy resurslar, yaratilgan mahsulot va
xizmatlarni, umuman boylikni yakka tartibda ayrim kishilar yoki oilalar
tomonidan o zlashtirilishini ta minlaydi. Xususiy mulk sohiblari turli
ʻ ʼ
toifadagi kishilar, chunonchi tadbirkorlar, ishchilar, xizmatchilar, dehqonlar,
yer egalari va rantyelar bo lishi mumkin. Xususiy mulk o z egasiga iqtisodiy
ʻ ʻ
hokimiyat beradi, ya ni uni boshqarish funksiyasi bilan ta minlaydi. Mulk
ʼ ʼ
ob yektini mulqdorning o zi yoki uning nomidan menejerlar boshqaradi.
ʼ ʻ
Xususiy mulk o z soxibiga naf keltirishi shart. Xususiy mulk o z soxibiga
ʻ ʻ
iqgasodiy mustaqillik beradi, ya ni mulk soxibi uni uz bilganicha ishlatadi.
ʼ
Mulk egasi muqobil iktisodiy tanlov qoidasiga binoan, nima ish qilishini
belgilab oladi, u mulkini biznesga qo yadi, sotadi, garovga beradi yoki
ʻ
merosga qoldiradi.
Xususiy mulk iqtisodiy ro yobga chiqishi — o z egasiga mulkiy
ʻ ʻ
daromad keltirishi yoki uning iste mol ehtiyojini qondirishi kerak. Davlat
ʼ
qabul qilgan qonunlar va yozilmagan qoidalar, ya ni shakllangan an analar
ʼ ʼ
va mulkiy udumlar Xususiy mulkga egalik qilishni, mulkiy huquqni
ta minlaydi. O zbekistonda Xususiy mulk daxlsizligi O zbekiston
ʼ ʻ ʻ
Respublikasi Konstitutsiyasi va mulk to g risidagi qonunlarda e tirof etilgan.
ʻ ʻ ʼ
O zbekistonda Xususiy mulk davlat mulkini xususiylashtirish, uni
ʻ
hosil etishga ruxsat berilishi natijasida yuzaga keldi va xususiy korxonalar,
fermer va dehqon xo jaliklari, xususiy banklar, tomorqa, xonadondagi
ʻ
32

molmulk va pul jamg armalari, qimmatli qog ozlar Xususiy mulk ob yektigaʻ ʻ ʼ
aylandi.
Xususiy mulk, uni iqtisodiy ro yobga chiqarish usuli jihatidan 2 turga
ʻ
bo linadi; 1) ayrim kishilarga qarashli bo lgan tanho individual Xususiy
ʻ ʻ
mulk Bu mulkka egalik mulkdorning o zining faoliyati orqali yuz beradi,
ʻ
yakka tartibda egasi tomonidan boshqariladi, u keltirgan daromad ulushlarga
ajralmagan holda to lato kis egasiga tegadi; 2) korporativ, guruxiy Xususiy
ʻ ʻ
mulk Bu ulushbay, sherikchilikka asoslangan mulk bulib, aksiyadorlik
jamiyatiga xos. Uning egalari aksiyadorlar hisoblanadi, ularning mulkiy
ulushi qo lidagi aksiyalar qiymati bilan o lchanadi. Xususiy mulkning bu
ʻ ʻ
turida mulkning iqtisodiy ro yobga chiqishi alohida emas, balki mulkdorlar
ʻ
guruhi doirasida yuz beradi. Bu mulkni aksiyadorlarning o zlari emas, balki
ʻ
yollangan menejerlar boshqaradi, undan kelgan daromad aksiyadorlar
urtasida ulushbaychilik qoidasiga binoan taqsimlanib dividend shakliga
kiradi. Mayda Xususiy mulk individual bulsa, yirik Xususiy mulk korporativ
Xususiy mulk tavsifiga ega.
33

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Mirziyoyev Sh.M. “Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik har bir rahhar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak”.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016-yil yakunlari va
2017 yil istiqbollariga bag‘isiilangan majlisidagi O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti nutqi. Xalq so‘zi gazetasi, 2017-yil 16-yanvar, №11.
2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil.
3. O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar
strategiyasi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil.
4. Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
5. R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv
qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil.
6. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz. - Toshkent: O'zbekiston. 2017.
7. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy ʻ
Majlisga Murojaatnomasi. 2020 yil. 26 yanvar.
Qo’shimcha adabiyotlar:
1. “ O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
strategiyasi to’g’risida”gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7
fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni .
34

$2. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 488 b. 3. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 104 b. 4. Mirziyoev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 56 b. 5. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. – Toshkent: “O’zbekiston” NMIU, 2017. – 48 b. 6. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag’ishlangan majlisdagi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. \\ Xalq so’zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11. Internet saytlari. 1. http://Zivonet.uz 2. http://edu.uz 3. www.nadlib.uz 4. http://teoriya.ru 35$

O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi.

Купить

Информация о документе

Продавец

O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi, bozor munosabatlarining rivojlanishi

Похожие документы