Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	213.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Декабрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

O'zbekistonda ishchi kuchining makroiqtisodiy tahlili

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mamlakatimizda ishchi kuchi bandligi samaradorligini ta’minlash uchun
davlatning bandlik siyosatining quyidagi yo‘nalishlarini kuchaytirish maqsadga
muvofiqdir:
- oilaviy biznes va kichik xususiy korxonalarni rivojlantirishni
jadallashtirishni ta’minlash;
- mazkur maqsadlarda mikrokreditlash tizimini rag‘batlantirish;
- yirik sanoat korxonalari va nisbatan kichikroq bo‘lgan ishlab chiqarish
korxonalari bilan kasanachilikni kengaytirish asosidagi kooperatsiyani
rivojlantirish imkoniyatlaridan keng qamrovli foydalanish;
- mahalliy xomashyoni puxta qayta ishlashga va tayyor, raqobatga bardoshli
mahsulot ishlab chiqarishga yo‘naltirilgan engil va oziq-ovqat qayta ishlash
sanoatining ko‘p mehnat talab qiladigan tarmoqlarini jadal rivojlantirish;
- xizmat ko‘rsatish sohalarini rivojlantirish, qishloq joylarida qishloq
xo‘jaligiga taalluqli bo‘lmagan bandlik sohalarini kengaytirish masalalarini hal
etishga e’tiborni kuchaytirish;
- ishsizlarni kasbiy o‘qitish va jamoat ishlari tizimlarini takomillashtirish bilan
shug‘ullanadigan xizmatlar ishini faollashtirish.
Mazkur chora-tadbirlarning amalga oshirilishi xalqimizning farovon
turmushini ta’minlash manbai bo‘lgan ish bilan bandlik darajasining yanada
oshishiga, aholining ijtimoiy muhofazasining kuchayishiga yanada keng yo‘l ochib
beradi.
6 . O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini
ta’minlash ning asosiy yo‘nalishlari hamda istiqbollari
2022 yilda yilda ish o‘rinlari va bandlikka ehtiyoj parametrlari ishchi kuchiga
talab va taklif balansiga ta’sir ko‘rsatuvchi demografik va mamlakatni ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlantirish omillarining tahlili, shuningdek ishchi kuchi bozorida
haqiqiy tendensiyani o‘rganish asosida aniqlangan.
29

O‘rganilayotgan davrda iqtisodiy nofaol aholi soni 33,2 ming kishiga yoki 0,7
foizga kamaygan. 2022 yilda ishchi kuchi resurslari tarkibida iqtisodiy nofaol
aholining ulushi 24,7 foizni tashkil qilgan. Mazkur holat aholi tarkibida 16-24
yoshdagi aholining salmoqli ulushi bilan ham bog‘liq. SHu bilan birga, ta’lim
olayotgan yoshlarning soni yildan-yilga oshib bormoqda. CHunki respublikada
ta’limni rivojlantirishga qaratilgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarning amalga
oshirilishi natijasida yangi qurilayotgan akademik litsey va kasb-hunar kollejlariga
o‘quvchilarning jalb etilishi iqtisodiy nofaol aholining o‘sishiga bevosita ta’sir
qilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi
Qonunning 2-moddasiga asosan ish bilan ta’minlash - fuqarolarning qonun
xujjatlariga zid kelmaydigan, o‘z shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish
bilan bog‘liq bo‘lgan, ularga ish haqi (mehnat daromadi) keltiradigan faoliyatidir 5
.
Q uyidagilar ish bilan ta’minlangan deb hisoblanadi:
 yollanib ishlayotgan, shu jumladan, ishni to‘liqsiz ish vaqtida haq evaziga
bajarayotgan kasanachilik bilan shug‘ullanayotgan, shuningdek haq to‘lanadigan
boshqa ishga, shu jumladan, vaqtinchalik ishga ega bo‘lgan fuqarolar;
 betobligi, mehnat ta’tilida, kasbga qayta tayyorlashda, malaka oshirishda
ekanligi, ishlab chiqarishning to‘xtatib qo‘yilganligi munosabati bilan, shuningdek
qonun hujjatlariga muvofiq vaqtincha ish joyida bo‘lmaganda xodimning ish joyi
saqlanib turadigan boshqa hollarda vaqtincha ish joyida bo‘lmagan fuqarolar;
 o‘zini ish bilan mustaqil ta’minlayotgan fuqarolar, shu jumladan, yuridik
shaxs tashkil qilmagan holda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanayotgan
fuqarolar, kooperativlarning a’zolari, fermerlar va ularning ishlab chiqarishda
qatnashayotgan oila a’zolari;
 Qurolli Kuchlarda, Milliy xavfsizlik xizmati va ichki ishlar organlari va
qo‘shinlarida xizmatni o‘tayotgan, shuningdek muqobil xizmatni o‘tayotgan
fuqarolar;
5
O‘zbekiston Respublikasining 1998 yil 1 maydagi “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi 616-I-son Qonuni //
www. lex.uz.
14

14 . Toshkent shaxri 9 5 956 93470 100,1
Respublika bo‘yicha
jami 987 539 990 447 100,3
2022yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi
doirasida quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha ish o‘rni yaratildi:
1. Maqsadli dasturlar ga muvofiq 261,6 mingta ish o‘rni, shuning 115,9
mingtasi sanoatda, 67,3 mingtasi xizmat ko‘rsatish va servis sohasida, 49,1
mingtasi qishloq xo‘jaligida (chorvachilikda, parrandachilikda, bog‘dorchilikda,
baliqchilikda, asalarichilikda, sabzavotchilikda, ipakchilikda, uzumchilikda)
tashkil etildi ( 5 -jadval).
5 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida maqsadli dasturlarga muvofiq tashkil
etilgan ish o‘rinlari soni (2022 yil) 13
№ Hududlar
nomi Maqsadli
dasturlarga
muvofiq
tashkil etilgan
ish o‘rinlari shundan
s anoatda xizmat
ko‘rsatishda qishloq
xo‘jali -
gida ishlamasdan
turgan
korxonalar
faolitini tiklash
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 10807 6569 2388 1507 343
viloyatlar:
2 . Andijon 43720 11819 19926 7946 4029
3 . Buxoro 11272 7235 1609 1490 938
4 . Jizzax 7674 650 2536 3045 1443
5 . Qashqadaryo 14762 6685 3676 3747 654
6 . Navoiy 8267 4864 1753 714 936
7 . Namangan 18608 8729 2664 2700 4515
8 . Samarqand 19399 8348 3946 1879 5226
9 . Surxondaryo 22369 12188 4106 5535 540
10 . Sirdaryo 22545 8209 3913 8726 1697
11 . Toshkent 25278 12396 3291 8431 1160
12 . Farg‘ona 17924 9004 3482 1260 4178
13 . Xorazm 12740 4550 3532 1920 2738
14 . Toshkent sh . 27391 14702 10530 249 1910
Respublika
bo‘yicha jami 262 756 115 948 67 352 49 149 30 307
Navoiy, Toshkent va Jizzax viloyatlarida maxsus industrial zonalar faoliyat
yuritayotganligi bu yo‘nalishda ish o‘rinlari tashkil etishning salmoqli omili bo‘lib,
13
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi
ma’lumotlari asosida tuzilgan.
21

ma’lum qismi rasman ish bilan band bo‘lsalarda, amalda to‘liq holda
ishlamaydilar. Buning natijasida mehnat unumdorligi pasayib, korxona moliyaviy
natijalariga ta’sir ko‘rsatadi. YAshirin ishsizlik mamlakatda vujudga kelishi
mumkin bo‘lgan ijtimoiy keskinlikka yo‘l qo‘ymaslikka intilish natijasida ham
paydo bo‘ladi.
Turg‘un ishsizlik mehnatga layoqatli aholining ish joyini yo‘qotgan, ishsizlik
bo‘yicha nafaqa olish huquqidan mahrum bo‘lgan va faol mehnat faoliyatiga hech
qanday qiziqishi bo‘lmagan qismini qamrab oladi.
«To‘la bandlik» tushunchasi iqtisodiyotda ishsizlikning mutlaq mavjud
bo‘lmasligini bildirmaydi. Iqtisodchilar friksion va tarkibiy ishsizlikning bo‘lishini
tabiiy deb hisoblaydilar, shu sababli to‘la bandlik ishchi kuchining 100% dan kam
qismini tashkil qiluvchi miqdor sifatida aniqlanadi. Aniqroq aytganda, to‘la
bandlik sharoitida ishsizlik darajasi friksion va tarkibiy ishsizlar soniga teng
bo‘ladi. Siklik ishsizlik nolga teng bo‘lganda to‘la bandlik sharoitidagi ishsizlik
darajasiga erishiladi. To‘la bandlik sharoitidagi ishsizlik darajasi ishsizlikning
tabiiy darajasi deb ataladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi bilan bog‘liq bo‘lgan milliy
ishlab chiqarishning real hajmi, iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyatini
ko‘rsatadi. To‘la bandlik yoki ishsizlikning tabiiy darajasi ishchi kuchi bozori
muvozanatiga erishganda, ya’ni ish izlovchilar soni bo‘sh ishchi o‘rinlari soniga
teng kelganda vujudga keladi. Ishsizlikning tabiiy darajasi qandaydir darajada
iqtisodiy jihatdan maqbul hisoblanadi. CHunki «friksion» ishsizlarga mos keluvchi
ish o‘rinlarini topish, «tarkibiy ishsizlarga» ham yangi kasbni o‘zlashtirish yoki
yangi yashash joyida ish topish uchun ma’lum vaqt kerak bo‘ladi. «Ishsizlikning
tabiiy darajasi» tushunchasi ma’lum bir aniqliklar kiritishni talab qiladi.
Birinchidan, bu tushuncha iqtisodiyot har doim ishsizlikni tabiiy darajasida amal
qilishi va shu orqali o‘zining ishlab chiqarish imkoniyatini ro‘yobga chiqarishini
bildirmaydi. CHunki, ko‘pincha ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ortiq, ayrim
hollarda, masalan, ish vaqtidan ortiqcha ishlash va o‘rindoshlik ishlarida band
bo‘lish natijasida tabiiy darajadan past ham bo‘lishi mumkin. Ikkinchidan,
ishsizlikning tabiiy darajasi o‘z-o‘zicha doimiy miqdor hisoblanishi shart emas, u
10

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROYXATI
I O‘zbekiston Respublikasining qonunlari
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. https://lex.uz/docs/35869
2. O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki
to‘g‘risida"gi Qonuni (yangi tahriri). 2019 yil 11 noyabr. www.lex.uz
3. O‘zbekiston Respublikasining "Valyutani tartibga solish to‘g‘risida"gi Konuni
(yangi tahriri).2019 yil 22 oktabr. www.lex.uz
4. O‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi Konuni
(yangi tahriri). 2019 yil 22 oktabr. www.lex.uz
II O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va Qarorlari
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida" gi 2017 yilfevraldagi PF-
4947-sonli Farmoni. www.lex.uz
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "2020 2025 yillarga mo‘ljallangan
o‘zbekiston respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi tugrisida" gi
2020 yil 12 maydagi PF-5992-sonli Farmoni. www . lex . uz
7. O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017 — 2021 yillarda o ‘ zbekiston
respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo ‘ nalishi bo ‘ yicha harakatlar
strategiyasini « ilm , ma ’ rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili » da amalga
oshirishga oid davlat dasturi to ‘ g ‘ risida ” gi 2020 yil 2 martdagi PF -5953- son
Farmoni . www . lex . uz H 0108
III О‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari
8. О‘ zbekiston Respublikasi Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 29 dekabrdagi 2021
yil uchun m о‘ ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi oliy Majlisga
Murojaatnomasi . www . uza . uz .
9. SH . M . Mirziyoyev . Milliy tarakkiyot yulimizni katiyat bilan davom ettirib ,
yangi bosqichga chiqaramiz . - Toshkent : “О‘ zbekiston ” NMIU , 2017. - 592 6.
10. SH . M . Mirziyoyev . Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga kuramiz . Toshkent : “О‘ zbekiston ” NMIU , 2017. - 488 b .
40

2022 yilda i shga joylashish darajasi 93.4 foizni tashkil etib, bu ko‘rsatkich
buyicha yuqori daraja hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasida ish bilan bandlar son i
yildan-yilga oshib, ish bilan bandlikda tarkibiy o‘zgarish bo‘lib, keyingi yillarda
nomoddiy ishlab chiqarish sohalarida bandlar soni va ulushi oshmoqda.
4 .O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash
maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili
2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi
doirasida mamlakatimizda quyidagi asosiy yo‘nalishlar bo‘yicha jami 990,5
mingta ish o‘rni tashkil etildi ( 4 - jadval ):
4 -jadvaldan ko‘rinib turganidek, 2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va
aholi bandligini ta’minlash dasturi bo‘yicha 987,5 mingta ish o‘rni tashkil etish
rejalashtirilgan. Haqiqatda 2022yilda yaratilgan ish o‘rinlari soni 990,5 mingtani
tashkil etgan. YA’ni dasturga nisbatan yaratilgan ish o‘rinlari soni 0,3 foizga
ortig‘i bilan bajarilgan.
4 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida yaratilgan ish o‘rinlari soni (2012 yil) 12
№ Hududlar
nomi 2022 yilda
yaratiladigan yangi ish
o‘rinlari soni ,
dastur bo‘yicha Haqiqatda
2022 yilda
yaratilgan ish
o‘rinlari soni Dasturiga
nisbatan, %
hisobida
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 49 841 50014 100,3
viloyatlar
2 . Andijon 79 986 82542 100,1
3 . Buxoro 73 452 7 56 22 100,3
4 . Jizzax 50 048 52012 100,2
5 . Qashqadaryo 90 961 89469 100,6
6 . Navoiy 41 087 65463 100,3
7 . Namangan 75 456 75709 100,5
8 . Samarqand 94 500 94639 100,1
9 . Surxondaryo 66 657 66699 100,1
10 . Sirdaryo 51 150 40209 100,1
11 . Toshkent 87 520 8 8215 100,5
12 . Farg‘ona 92 823 92931 100,1
13 . Xorazm 60 200 60631 100,7
12
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari asosida
tuzilgan.
20

Birinchidan, maqsadli kompleks dasturlarga muvofiq yangi ob’ektlarning
ishga tushirilishi, ishlab turgan korxonalarni qayta jihozlash va kengaytirish
natijasida 396,9 mingta ish o‘rinlari tashkil etiladi, shundan 130,8 mingtasi –
sanoatda (shu jumladan, 15,5 mingtasi – kichik sanoat hududlarida), 69,3 mingtasi
– xizmat ko‘rsatish va servis sohasida, 54,5 mingtasi – qishloq xo‘jaligida, 56,7
mingtasi – qurilishda, 45,8 mingtasi – ishlamasdan turgan korxonalarni tiklash
hisobiga.
Hududlar bo‘yicha mazkur yo‘nalishda ish o‘rinlarining asosiy qismi Andijon
(52,2 mingta), Farg‘ona (33,9 mingta), Qashqadaryo (34,0 mingta), Samarqand
(28,7 mingta), Namangan (27,1 mingta), Surxondaryo (28,7 mingta), Sirdaryo
(26,3), Buxoro (23,4 mingta), Toshkent (20,4 mingta) viloyatlarida va Toshkent
shahrida (57,9 mingta) tashkil etiladi.
Ikkinchidan, xususiy, yakka tartibdagi tadbirkorlik sohasining kengaytirish
natijasida 338,4 ming nafar kishining bandligi ta’minlanadi ( 3 -rasm) .
3-rasm. 2022 yilda x ususiy, yakka tartibdagi tadbirkorlik sohasining
kengaytirish hisobidan yaratiladigan ish o‘rinlari soni 19
.
19
Rasm 2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi ma’lumotlari asosida mualliflar
tomonidan tuzilgan.
35Ишчи кучи ресурслари ортиқча
бўлган ҳудудлар Андижон, Наманган ва
Фарғона вилоятлари 75,1
минг та
саноати ривожланган ҳудуд лар Тошкент шаҳри , Тошкент ,
Самарқанд, Бухоро ва Навоий
вилоятлар и
Сурхондарё ва Қашқадарё
вилоятларибандликка эҳтиёж юқори бўлган
жанубий ҳудудлар
экологик ноқулай ҳудудлар
Жиззах ва Сирдарё
вилоятларикам аҳоли ҳудудлари Қорақалпоғистон
Республикаси ва Хоразм
вилояти 156,1
минг та
45,6
минг та
49,5
минг та
12,0
минг та

1. Ishchi kuchi bandligi nazariy asoslari
Ishchi kuchining bandligi to‘g‘risidagi nazariyalar muammoga nisbatan
yondashuv, qo‘llanilgan tadqiqot usullari va vositalari jihatidan bir-biridan
farqlanadi. Darslik va o‘quv qo‘llanmalarda ishchi kuchi bandligi bo‘yicha
neoklassiklar, keynschilar, monetarizm, institutsional-sotsiologik va boshqa ilmiy
maktab vakillarining qarashlari bayon etiladi 2
.
Neoklassik maktab konsepsiyasi A.Smitning klassik nazariyasi qoidalari
asosida shakllantirilib, D.Gilder, A.Laffer, M.Feldstayn, R.Xoll kabi bir qator
olimlarning fikr-mulohazalari orqali namoyon bo‘ladi. Bu maktab namoyandalari
ishchi kuchi bozorini maxsus qonunlarga bo‘ysunuvchi aloqalar tizimi sifatida
ko‘rib chiqib, ular bozor mexanizmi orqali boshqarilishini ta’kidlaydilar. Ish haqi
darajasi ishchi kuchining narxi sifatida ko‘rsatiladi. U ishchi kuchi talab va
taklifiga ta’sir ko‘rsatib, ular o‘rtasidagi nisbat va zarur muvozanatni ta’minlaydi.
Ishchi kuchining narxi bozor kon’yunkturasiga tezlik bilan javob qaytaradi, ya’ni
bozordagi talab va taklifning o‘sishi yoki kamayishiga qarab o‘zgaradi. SHunga
ko‘ra, ishchi kuchi bozoridagi taqchillik yoki taklif ortiqchaligi ish haqi darajasini
o‘zgartirish orqali bartaraf etiladi. Ishchi kuchi bozorining klassik modeli uning
o‘zini-o‘zi tartibga solish tamoyiliga asoslanadi.
Keynscha maktab vakillari ishchi kuchi bozorini harakatsiz, o‘zgarmas
tizim sifatida baholab, unda ishchi kuchining narxi qat’iy belgilangan bo‘lishini
ta’kidlaydilar. Bandlik va ishsizlik darajasi, ishchi kuchiga bo‘lgan talab, real ish
haqi darajasi kabi asosiy ko‘rsatkichlar ishchi kuchi bozori orqali emas, balki tovar
va xizmatlar bozoridagi samarali talab miqdori orqali belgilanadi. Ishchi kuchi
bozorida esa faqat ish haqi darajasi va unga bog‘liq bo‘lgan ishchi kuchi taklifi
miqdori shakllanadi. Biroq ishchi kuchi taklifi amaldagi bandlikning
shakllanishida etakchi rol o‘ynamay, balki faqat uning ish haqining muayyan
hajmidagi eng yuqori mumkin bo‘lgan darajasini tavsiflaydi. Ishchi kuchiga
bo‘lgan talab yalpi talab, investitsiya va ishlab chiqarish hajmi orqali tartibga
solinadi. Ishsizlikning mavjud bo‘lishi yalpi samarali talabning etishmasligi bilan
2
Экономическая теория: Учебник. - Изд., испр. и доп. / Под общ. ред. акад. В.И.Видяпина, А.И.Добрынина,
Г.П.Журавлевой, Л.С.Тарасевича. – М.: ИНФРА-М, 2005, 485-489-бетлар.
5

I shlab chiqarishdan ajralgan h olda o‘qiyotganlar soni 1,8
3 yoshgacha bo‘lgan bola tarbiyasi bilan band bo‘lgan ayollar 1,6
hozirgi vaqtda sog‘lig‘i va oilaviy sharoitiga ko‘ra ishga joylashish
imkoniyati bo‘lmaganlar 1,1
7 -jadvaldan ko‘rinadiki, respublikada ishchi kuchi va bandlikka ehtiyoj
ishchi kuchi bozorida ish chi kuchini birinchi marotaba taklif etayotgan shaxslar
(kollejlar, oliy o‘quv muassasalari va boshqa ta’lim muassasalari ni bitiruvchilari),
shuningdek ishga joylashishga muhtoj band bo‘lmagan aholi (ish va daromad
manbaiga ega bo‘lmagan shaxslar qaytib kelgan migrantlar va boshqalar)
hisobidan shakllanadi.
Ta’kidlash joizki, 2022 yil O‘zbekiston bo‘yicha ta’lim olishni tugatgan 511,5
ming nafar kollejlar, litseylar, oliy o‘quv muassasalari bitiruvchilari ilk bor,
shuningdek ishga joylashishga muhtoj 706,3 ming nafar shaxs ishchi kuchi
bozoriga chiqadi.
Bundan tashqari, doimiy bo‘lmagan mehnat faoliyati, ya’ni vaqtinchalik bir
martalik ishlarni bajarish bilan band bo‘lgan fuqarolar soni, hisob- kitoblarga
ko‘ra, 735,6 ming nafarni tashkil etadi. Doimiy bo‘lmagan daromadga ega ushbu
toifadagi shaxslar doimiy ishga, ish haqi to‘lanadigan statsionar ish o‘rinlariga
muhtojligi mavjud, shuningdek tarkibiy qayta o‘zgarishlar natijasiga ko‘ra ishdan
bo‘shatiladigan 118,7 ming nafar ishchi potensial ishsiz omilini keltirib chiqaradi.
SHu bilan birga, chet elda ishlovchi fuqarolarni doimiy yashash joyiga
qaytarishni ta’minlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan choralar, shuningdek,
Rossiyadagi ob’ektiv og‘ir ijtimoiy-iqtisodiy holatni hisobga olgan holda, 2022
yilda O‘zbekiston ishchi kuchi bozoriga 148,3 ming nafardan ortiq ishga
joylashishga muhtoj va o‘z navbatida bandlikka ehtiyojni oshiradigan shaxslar
qaytishi kutilmoqda.
SHunday qilib, 2022 yilda ishchi kuchi bozorida ishchi kuchiga taklif 1236,0
ming nafarni tashkil etadi. Tabiiy sabablarga (pensiyaga chiqish, o‘lim, doimiy
yashash uchun xorijiy davlatga chiqib ketish va hokazo) ko‘ra chiqib ketadigan
31

Vobkeng, G‘ijduvon, Jondor, Nurota, Qiziltepa, Kosonsoy, Uychi, CHortoq,
CHust, SHaxrisabz, Kitob, CHiroqchi, Urgut, Boysun, Denov, Jarqo‘rg‘on,
Rishton, Xovos, Xiva, Xazorasp va boshqa tumanlarda ko‘plab tashkil etiladi.
To‘rtinchidan, dehqon va fermer x o‘ jaliklarida chorvachilik,
parrandachilik, bog‘dorchilik, baliqchilik, asalarichilik, sabzavotchilik,
mahsulotlari etishtirishni ko‘paytirish natijasida 114,6 ming kishi, asosan
Samarqand (11,6 ming), Xorazm (8,4 ming), Buxoro (9,7 ming), Farg‘ona (7,6
ming), Surxondaryo (11,4 ming), Qashqadaryo(8,6 ming), Toshkent (8,7 ming)
viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (6,6 ming) ish bilan
ta’minlanadi.
Oziq -o vqat va nooziq - ovqat mahsulotlari ishlab chiqarishni ko‘paytirish
hisobiga aholini, birinchi navbatda, qishloq aholisining bandligini ta’minlashda
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 22 oktyabrdagi PF-4478-son
Farmoniga muvofiq ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish, qishloq
ho‘jaligi mahsulotlari etishtirishni maqbullashtirish, yagona er solig‘i to‘lovi
bo‘yicha imtiyozlar berish va fermer ho‘jaliklarini kreditlash choralari muhim rol
o‘ynaydi.
SHuningdek, dasturda olis va tog‘li hududlarda tayyorlangan milliy
hunarmandchilik mahsulotlari sotuvini tashkil etish, dorivor o‘simliklarni
etishtirish, yig‘ish va qadoqlashni yo‘lga qo‘yish, asalarichilikni, ayniqsa
ekoturizmni yanada rivojlantirish orqali 10,0 mingdan ortiq ish o‘rinlarini yaratish
belgilangan.
37

Mavzu: O'zbekistonda ishchi kuchining makroiqtisodiy tahlili
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................... 3
1. Ishchi kuchi bandligi nazariy asoslari .......................................................................................... 5
2 Ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash ......................................................... 8
3. O‘zbekistonda ishchi kuchi bozorining hozirgi holati tahlili ..................................................... 12
4.O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini
amalga oshirishning hozirgi holati tahlili ...................................................................................... 20
5. O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasidagi
davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari ......................................................................................... 26
6. O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini ta’minlashning
asosiy yo‘nalishlari hamda istiqbollari .......................................................................................... 29
Xulosa va takliflar .......................................................................................................................... 38
V.Internet saytlar ........................................................................................................................... 42
2

shartlanib, uni byudjet va pul-kredit siyosatining iqtisodiy faollikni oshiruvchi
chora-tadbirlari orqali bartaraf etish mumkin. Davlat yalpi talabni kengaytirish
tadbirlarini amalga oshira borib, ishchi kuchiga bo‘lgan talabning o‘sishiga imkon
yaratadi va buning natijasida bandlikning o‘sishi hamda ishsizlikning qisqarishi
ro‘y beradi.
Monetar maktab namoyandalari (M.Fridmen, E.Felps va boshqalar) bozor
iqtisodiyotini o‘z-o‘zidan tartiblanuvchi tizim sifatida baholab, undagi narx
mexanizmining o‘zi bandlikning oqilona darajasini belgilab berishini
ta’kidlaydilar. Bunday tizimga davlat tomonidan har qanday aralashuv bozorning
o‘zini-o‘zi tartibga solish mexanizmini ishdan chiqaradi. Davlatning pul vositasida
yalpi talabni rag‘batlantirishi esa pirovardida inflyasiya jarayonlarining
kuchayishini keltirib chiqaradi.
Monetaristlar iqtisodiyotda doimo ma’lum darajada ishsizlik mavjud
bo‘lishini ta’kidlab, uni «ishsizlikning tabiiy me’yori» deb ataydilar. Bandlikning
bu «tabiiy daraja»dan chetlanishi faqat qisqa muddatli tavsif kasb etadi. Agar
bandlik darajasi muvozanat darajasidan ortiq bo‘lsa, bu inflyasiyaning
jadallashuviga, agar kam bo‘lsa, deflyasiyaning jadallashuviga olib keladi.
Bandlikni barqarorlashtirish bo‘yicha siyosat ishsizlik darajasini uning tabiiy
me’yoridan chetlanishiga, ishlab chiqarish hajmi va band bo‘lganlar sonining
tebranishlariga qarshi kurashga yo‘naltirilgan bo‘lishi lozim. Ishchi kuchi bozorini
muvozanatga keltirish uchun monetaristlar asosan pul-kredit siyosati dastaklaridan
foydalanishni tavsiya etadilar.
Institutsional-sotsiologik maktab namoyandalari (T.Veblen, J.Danlop,
J.Gelbreyt, L.Ulman va boshqalar) ishchi kuchi bandligi borasidagi muammolar
turli ko‘rinishdagi institutsional islohotlar yordamida hal etilishi mumkin, degan
qoidaga asoslanadilar. Ular bu muammoning faqat makroiqtisodiy jihatdan tahlili
bilan chegaralanmaydilar. SHuningdek, ular ishchi kuchi tarkibi va unga tegishli
holda ish haqi darajasidagi ijtimoiy, kasbiy, tarmoq, yosh, jins, etnik va boshqa
tafovutlar ta’sirida ishchi kuchi bozorida vujudga keladigan nomuvofiqliklarni
izohlashga harakat qildilar.
6

134,9 ming nafar ishchini, shuningdek 109,5 ming bo‘sh ish o‘rinlarini hisobga
olgan holda, bu ko‘rsatkich, ish o‘rinlari va bandlikka ehtiyojdan 1,1 ming
nafardan oshadi.
Ish o‘rinlarini yaratish va aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha 2022 yilda
amalga oshirilishi ko‘zda tutilgan dasturiy choralarning yig‘indisi 992,7 ming
nafarni (yoki talabning 80,3 foizini) tashkil etadi. Bu 2022 yilda kollejlar, litseylar
va oliy o‘quv muassasalarining barcha bitiruvchilarini (511,5 ming nafar), qaytib
kelayotgan mehnat migrantlarini (148,3 ming nafar), shuningdek ishdan
bo‘shatiladigan ishchilarning bandligini ta’minlaydi va shu bilan ishsizlikni 719
ming nafar yoki 5,1% darajasida saqlab qoladi.
2022 yil dasturining hududlar va yo‘nalishlar (tarmoqlar) bo‘yicha prognoz
parametrlari ish o‘rinlari va bandlikdan, ayniqsa, birinchi marotaba ishchi kuchi
bozoriga kirib kelayotgan yoshlar, band bo‘lmagan shaxslar, ishdan bo‘shab
qoladigan xodimlar, qaytib kelayotgan mehnat migrantlari, shuningdek sanoat,
qurilish, qishloq ho‘jaligi va iqtisodiyotning boshqa tarmoqlari, xizmat ko‘rsatish
sohasi, kichik biznesning rivojlanishi munosabati bilan ishchi kuchiga bo‘lgan
talabning hisob-kitobidan kelib chiqib aniqlangan.
Dasturda 2022 yilda quyidagi asosiy yo‘nalishlarda jami 992,7 mingta,
shundan 396,9 mingta ish o‘rinlari yaratilishi va 595,9 ming nafar shaxsning ish
bilan ta’minlanishi ko‘zda tutilmoqda (8-jadval)
32

1-jadval
O‘zbekiston Respublikasida ishchi kuchi resurslarining iqtisodiy faol va
nofaol aholiga taqsimlanishi, ming kishi 3
Ko‘rsatkichlar 2021 yil 2022 yil 2022 yilda 2021
yilga nisbatan
(+,-) (%)
Jami ishchi kuchi resurslari soni 18951,0
19 007,8 229,1 10 0 , 9
SHundan:
Iqtisodiy faol aholi soni 13 279 ,4
13 541,1 262,3 101,9
Iqtisodiy faol aholining ulushi, % 74,9 75,3 0,4 -
Iqtisodiy nofaol aholi soni 4542,6 4509,4 -33,2 99,3
Iqtisodiy nofaol aholi ulushi, % 25,1 24,7 -0,4 -
1-jadvaldan ko‘rinadiki, 2021-2022 yillar davomida respublikada ishchi
kuchi resurslari soni 18951,0 ming kishidan 19007,8 mingga yoki 0.8 foizga
ortgan.
Ishchi kuchi resurslari iqtisodiy faol va nofaol aholiga taqsimlanadi.
Iqtisodiy faol aholiga me h nat bilan band bo‘lgan fu q arolar va ishsizlar kiradi.
Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiy faol aholi soni 1,9 foizga ortgan.
I q tisodiy faol bo‘lmagan a h oli - me h nat bilan band va ishsiz deb
h isoblanmaydigan shaxslar, shu jumladan:
 ishlab chi q arishdan ajralgan h olda ta’lim olayotgan h amda ish h a q iga yoki
me h nat daromadiga ega bo‘lmagan o‘ q uvchilar va talabalar;
 ishlamayotgan uchinchi guru h nogironlari;
 uy bekalari h amda bolalarni parvarish q ilish bilan band bo‘lgan
ishlamayotgan ayollar;
 ko‘char va ko‘chmas mulkdan daromad olayotgan ishlamayotgan shaxslar;
 ixtiyoriy ravishda me h nat bilan band bo‘lmagan shaxslar 4
.
3
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari asosida
tuzilgan.
4
O‘ zbekiston R espublikasi V azirlar M ahkamasining 2007 yil 27 maydagi “ I shga joylashtirishga muhtoj mehnat
bilan band bo‘lmagan aholini hisobga olish metodikasini takomillashtirish to‘g‘risida ”gi 106-sonli qarori //
“ O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami ” , 2007 yil, 21-son, 216-modda .
13

Yakka tartibdagi tadbirkorlikni rivojlantirish bo‘yicha aniq moliyaviy-
iqtisodiy vositalar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yilda qabul
qilingan maxsus Farmonlariga muvofiq xususiy mulkchilikni, kichik biznes va
xususiy tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal
rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etish va investitsiya iqlimi va
tadbirkorlik muhitini yanada takomillashtirish bo‘yicha muhim chora-tadbirlar
amalga oshiriladi.
2022 yilda yakka tartibdagi tadbirkorlik va boshqa kichik biznes sub’ektlari
uchun kreditlashning yuqori darajasi saqlanib qoladi – tijorat banklari tomonidan
ushbu maqsadlarga 13,2 trln. s o‘ m mablag‘lar ajratilishi rejalashtirilmoqda. Bunda
imtiyozli kredit resurslari asosan ishchi kuchi bozorida keskinlik mavjud bo‘lgan
olis qishloq hududlarida ish o‘rinlari yaratishni nazarda tutuvchi loyi h alarni
moliyalashtirishga yo‘naltiriladi.
Uchinchidan, uy mehnatining, eng avvalo, korxonalar bilan mehnat
shartnomalariga asoslangan kasanachilik mehnati, hunarmandchilik va oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish natijasida band bo‘lmagan 142,9 ming nafar
fuqarolarni, asosan xotin-qizlar, nogironlar va aholining ijtimoiy muhofazaga
muhtoj boshqa toifalarini, shuningdek qaytib kelayotgan mehnat migrantlarining
ish bilan ta’minlanish imkoniyati yaratiladi.
Oilaviy tadbirkorlik sharoitida, boshqa faoliyat shaklida to‘g‘ri kelmaydigan
ishchi kuchining o‘zgaruvchanligi va mehnat taqsimoti muhim hisoblanadi. Bu
esa, o‘z navbatida, aholining boshqa sharoitda ishsiz qoladigan toifalari – yosh
bolali ayollar va ishchi kuchi bozorida raqobatga bardosh bera olmaydigan boshqa
shaxslarni ushbu yo‘nalishdagi ishlab chiqarishga jalb etish imkonini beradi.
Kasanachilik ish o‘rinlari an’anaviy hunarmandchilik markazlari
hisoblanadigan mintaqalarda – Farg‘ona (23,5 mingta), Qashqadaryo (21,4
mingta), Buxoro (14,0 mingta), Toshkent (13,3 mingta), Samarqand (11,1 mingta),
Xorazm (9,1 mingta), Andijon (7,4 mingta), Namangan (7,1 mingta) viloyatlarida,
shu jumladan Buxoro, Qarshi, Namangan, Samarqand, Qo‘qon, Marg‘ilon,
Farg‘ona shaharlarida, Amudaryo, To‘rtko‘l, Asaka, Paxtaobod, SHaxrixon,
36

va usullar hamda bandlik muammolarini hal etishdagi rasmiyatchilik bilan
bog‘liq . ” 1
deb ta’kidlab o‘tdi.
Shuning uchun, O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlari tashkil etish va aholi
bandligini ta’minlashga qaratilgan ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish
mavzuning dolzarbligini ko‘rsatadi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari : Ishchi kuchi bandligi to‘g‘risidagi turli
xil nazariyalar sharhi, ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash,
O‘zbekistonda ishchi kuchi bozorining hozirgi holati tahlili,O‘zbekistonda yangi
ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini amalga
oshirishning hozirgi holati tahlili
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini
ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy
yo‘nalishlari, O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi
bandligini ta’minlashning asosiy yo‘nalishlari hamda istiqbollari
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo’yilgan
maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
elektron manzillari keltirildi.
1
Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining
kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2019 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va
2022 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2022 yil 14 yanvar. –Toshkent: “O‘zbekiston”, 2022
4

Shartnomaga asoslangan bandlik nazariyasi (M.Beyli, D.Gordon,
K.Azariadis) o‘zida neoklassik hamda keynscha talqinlarni uyg‘unlashtiruvchi
konsepsiya hisoblanadi. Konsepsiya mualliflari, bir tomondan, pul ko‘rinishidagi
ish haqi qat’iyligi to‘g‘risidagi keynscha qoidani qabul qiladilar va ishchi kuchi
bozoridagi muvofiqlashuv narxlar (ya’ni, ish haqi) hisobiga emas, balki ishlab
chiqarish moddiy hajmi va bandlikning o‘zgarishi hisobiga amalga oshishini
ta’kidlaydilar. Boshqa tomondan, bu qat’iylikning o‘zi xususiy iqtisodiy
manfaatlar ostida harakat qiluvchi individlarning xatti-harakatidan keltirib
chiqariladi. Mazkur nazariyaning asosida tadbirkorlar va ishchilar o‘zaro uzoq
muddatli shartnoma munosabatlariga kirishishlari to‘g‘risidagi qoida yotadi.
Mazkur shartnoma huquqiy jihatdan taqozo etilgani uchun emas, balki har ikkala
tomon uchun ham iqtisodiy jihatdan foydaliligi sababli paydo bo‘ladi. Firma ishlab
chiqarishning pasayib ketishi davrida mehnatga haq to‘lash hajmini
kamaytirmaydi, ishlab chiqarishning o‘sishi davrida esa malakali ishchilarga ish
haqini oshirmaydi. Pul ko‘rinishidagi ish haqining o‘zgarishi bir tekisda boradi. Ish
haqi darajasi individlar xatti-harakatining iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq
natijasi sifatida ma’lum me’yorda qat’iy tus oladi.
Moslashuvchan ishchi kuchi bozori konsepsiyasi (R.Buae, G.Stending) 70-
yillarning oxirida, nisbatan rivojlangan G‘arb mamlakatlarida iqtisodiyotni tarkibiy
qayta qurish amalga oshirilayotgan davrda keng tarqaldi. Uning asosida ishchi
kuchi bozorini tartiblashdan voz kechish, bandlikning moslashuvchan, funksional
jihatdan individuallashtirilgan va nostandart shakllariga (qisman bandlik, to‘liq
bo‘lmagan ish haftasi yoki ish kuni, qisqa muddatli shartnomalar, uyga ish olish va
h.k.) o‘tishning zarurligi to‘g‘risidagi qoidalar yotadi. Bunday yondoshuv
iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish xarajatlarini kamaytirishni ta’minlashga
qaratilgan bo‘lib, ishga yollash, ishdan bo‘shatish va bandlik shakllarining turliligi
va moslashuvchanligi; ish vaqtini tartibga solishning moslashuvchanligi; ish haqini
tabaqalashtirish asosida tartibga solishning moslashuvchanligi; ishchilarni ijtimoiy
himoyalash usul va shakllari, shuningdek, ishchi kuchi bozoridagi talab va
taklifning tebranishiga ishchi kuchi hajmi, tarkibi, sifati va narxi
7

8 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida 2022 yilda ish o‘rinlari tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash ko‘rsatkichlari
№ Yo‘nalishlar jami shu jumladan hududlar bo‘yicha:Qoraqalpog‘iston
Respublikasi
Andijon
Buxoro
Jizzax
Qashqadaryo
Navoiy
Namangan
Samarqand
Surxondaryo
Sirdaryo
Toshkent
Farg‘ona
Xorazm
Toshkent sh.
1. Jami dastur bo‘yicha 992749 49 863 80308 73770 44090 89024 41090 75674 94829 67000 40200 87778 93021 60274 95828
shu jumladan:
2. Maqsadli dasturlarga muvofiq tashkil
etiladigan ish o‘rinlari, jami 396877 13369 52248 23372 17348 33957 13055 27121 28657 28717 26294 20378 33914 20584 57863
ulardan:
2.1. Sanoatda 130782 4838 18304 9553 6374 10705 5856 8755 10332 6696 8085 4165 16091 8491 12537
2.2. xizmat ko‘rsatishda 69322 3342 7951 4548 3205 4911 2592 3574 6618 4964 4372 1670 3342 5051 11182
2.2.
1. shundan turizm sohasini rivojlantirish
xizmatlari 10044 380 1500 573 680 489 329 572 1062 383 789 558 942 862 925
2.3. qishloq ho‘jaligida(shu jumladan
chorvachilik, parrandachilik,
bog‘dorchilik, asalarichilik,
sabzavotchilik, ipakchilik,
uzumchilikda) 54521 1594 16232 3399 2787 4186 1021 2888 2189 3540 9302 2481 2782 2100 20
2.4. qurilishda, ishlab chiqarish
infratuzilmasini rivojlantirishda 56695 1997 2315 2044 1117 7132 946 3467 3979 7032 1058 3787 2105 1954 17762
2.5. ijtimoiy infratuzilmada 39750 997 1623 1433 913 5071 722 2431 2783 4983 972 2655 1475 1366 12326
2.6. ishlamasdan turgan korxonalar
faoliyatini tiklash 45807 601 5823 2395 2952 1952 1918 6006 2756 1502 2505 5620 6119 1622 4036
2.6.1
. Davlat korxonalarini hususiy - lashtirish
dasturlarini amalga oshirish, jumladan,
davlat mulk ob’ektlarini nol xarid
qiymatida sotish, bo‘sh turgan ob’ektlarni
ijaraga berish 32302 354 5008 1500 2651 778 440 4205 1256 986 1726 4035 5142 1324 2897
8 -jadvalning davomi
33

shakllantirishning asosiy omili, millionlab odamlar uchun daromad va farovonlik
manbai hisoblanishi ta’kidlab o‘tildi.
Aholini ish bilan ta’minlash muammolarini hal qilishda ham jiddiy sifat
o‘zgarishlari ko‘zga tashlanmoqda. Biz uchun o‘ta dolzarb bo‘lgan bu masalani
echishda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni jadal rivojlantirish bilan birga,
xizmat ko‘rsatish sohasi va kasanachilikning turli shakllarini keng joriy etish,
qishloq joylarda chorvachilikni rivojlantirishni rag‘batlantirishga alohida ahamiyat
berilmoqda.
Bugungi bosqichda kasanachilik sohasi bandlik va oila byudjeti daromadlarini
oshirishning qo‘shimcha manbaiga aylanib borayotganini hech kim inkor eta
olmaydi. Ayni vaqtda kasanachilik fuqarolarni, birinchi navbatda, xotin-qizlar,
ayniqsa, ko‘p bolali ayollarni, yordamga muhtoj nogironlar va mehnat qobiliyati
cheklangan boshqa shaxslarni ishlab chiqarish faoliyatiga jalb etish uchun muhim
ijtimoiy ahamiyat kasb etmoqda. 2008 yilda kasanachilar tomonidan 34 milliard
so‘mlik mahsulot ishlab chiqarildi va xizmatlar ko‘rsatildi. Kasanachilik uchun ish
o‘rinlari ochgan korxonalar, shu borada o‘zlariga berilgan imtiyozlar hisobidan 1
milliard so‘mdan ortiq mablag‘ni tejashga erishdi.
Aholini, ayniqsa qishloq aholisini ish bilan ta’minlashning yana bir muhim
yo‘nalishi shaxsiy yordamchi va dehqon xo‘jaliklarida qoramol boqish bilan
shug‘ullanadigan kishilar sonini ko‘paytirishdan iborat. Qayd etish kerakki, bu
masalada muayyan ijobiy natijalar qo‘lga kiritildi. Mamlakatimizda qoramollarni
aholiga va fermer xo‘jaliklariga kimoshdi savdolari orqali sotish, ularga maqsadli
va imtiyozli kreditlar berish, veterinariya xizmati ko‘rsatishning sifati va hajmini
oshirish, ozuqa bilan ta’minlash bo‘yicha samarali mexanizmlar yaratilgan.
CHorvachilikni rivojlantirish dasturining ijrosi doirasida 2008 yili kimoshdi
savdolarida 20 ming 300 bosh qoramol sotildi. 2009 yilda yana 24 ming 600 bosh
qoramol sotilishi ko‘zda tutilmoqda. Agar 2007 yilda qoramol sotib olish uchun
42,5 milliard so‘mlik imtiyozli kreditlar ajratilgan bo‘lsa, 2008 yilda bu raqam 48
milliard 200 million so‘mni tashkil etdi 16
.
16
Qaralsin: Karimov I.A. Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari
va choralari. – T.: O‘zbekiston, 2009, 26-27-b.
28

Ishsizlikning ijtimoiy oqibatlari ham mamlakat iqtisodiyotiga sezilarli ta’sir
o‘tkazishi mumkin. Jumladan, ishsizlikning ba’zi turlarining uzoq muddatli tavsifi
ishchilarning o‘z malakalarini yo‘qotishlari hamda daromad va ijtimoiy mavqei
jihatidan aholining nisbatan past toifasiga o‘tib qolishiga olib keladi. Bu esa ularda
o‘z turmush tarzidan qoniqmaslik, ijtimoiy faollikning yo‘qolishi, atrofdagilarga
nisbatan loqaydlikning paydo bo‘lishi kabi holatlarni keltirib chiqaradi. Natijada
uzoq davom etgan surunkali ishsizlik millatning ruhiy sog‘lomligiga putur
etkazadi. Ishsizlik o‘sishining muqarrar oqibati bo‘lib mamlakatdagi
jinoyatchilikning o‘sishi va ijtimoiy keskinlik darajasining kuchayishi hisoblanadi.
SHunga ko‘ra, mamlakatdagi ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni
ijtimoiy himoyalash davlat iqtisodiy siyosatining asosiy yo‘nalishlaridan biri
hisoblanadi.
3 . O‘zbekistonda ishchi kuchi bozorining hozirgi holati tahlili
O‘zbekiston da aholining 60 foizga yaqinini ishchi kuchi resurslari tashkil
etadi. Ishchi kuchi resurslari jismoniy va aqliy qobiliyatga ega bo‘lib, mehnat
jarayonida moddiy ne’matlar va xizmatlarni yaratadilar. Ishchi kuchi resurslari
tarkibiga kiritilgan ijtimoiy ishlab chiqarishda ishtirok etmayotgan nofaol aholi esa
mehnat zahiralarini tashkil etadi. CHunki vaqti kelib ular ham iqtisodiy faol aholi
tarkibiga qo‘shilishlari mumkin.
Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlariga
qaraganda, bugungi kunda respublikada ishchi kuchi resurslari soni (2022 yil) 19
007,8 ming kishini tashkil etadi (1-jadval).
12

 ta’lim to‘g‘risidagi qonun hujjatlariga muvofiq ishlab chiqarishdan ajralgan
holda ta’lim olayotgan fuqarolar;
 Qonun hujjatlariga muvofiq faoliyat olib borayotgan jamoat birlashmalari
va diniy muassasalarda ishlayotgan fuqarolar 6
.
Mamlakatlarda mehnatda bandlik va ishsizlikni ko‘p yillik o‘rganish tajribasi
shuni ko‘rsatadiki, mehnatga yaroqli aholining 94-95 foizi mehnatda band
bo‘lsa, iqtisodiyot me’yorida rivojlanayotgan hisoblanadi .
Me h nat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlariga ko‘ra,
respublikada iqtisodiy faol aholining 95 foizini ish bilan bandlar tashkil etadi (2-
jadval).
2 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida ish bilan band aholi soni va tarkibining
o‘zgarishi, ming kishi 7
T/r Ko‘rsatkichlar 2021 yil 2022 yil 2022yilda
2021 yilga
nisbatan
(+,-) (%)
1 Jami ish bilan bandlar 12818,4 13058,3 239,9 101,9
SHu jumladan :
1.1. Iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan
bandlar soni 7755,7 7849,2 93,5 101,2
SHundan:
1.1.1. Iqtisodiyot tarmoqlarida ish bilan bandlar
soni (yirik biznesda) 2419,8 2431,6 11,8 100,5
1.1.2. Kichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarida
ish bilan bandlar soni 2228,7 2229,5 0,8 100,0
1.1.3. YU ridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik
faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxs
sifatida rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar
soni 844,2 871,1 26,9 103,2
1.1.4. Dehqon xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni 1815,2 1869,2 54,0 103,0
1.1.5. Boshqa tashkilot va muassasalarda ish bilan
bandlar soni 447,8 447,8 0,0 100,0
1.2. Iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan
bandlar soni 3989,1 4207,8 218,7 105,5
6
O‘zbekiston Respublikasining 1998 yil 1 maydagi “Aholini ish bilan ta’minlash to‘g‘risida”gi 616-I-son Qonuni //
www. lex.uz.
7
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari asosida
tuzilgan.
15

Tahlillarga ko‘ra, so‘nggi yillarda respublikada n omuayyan, bir martalik va
mavsumiy ishlarni bajaruvchilar soni – 5,4, m ehnat munosabatlarini
rasmiylashtirmasdan oila boshliqlariga ularning tadbirkorlik faoliyatida yordam
beruvchi oila a’zolari soni – 9,1 foizga , r o‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli ruxsatsiz
faoliyat olib boruvchi tadbirkorlar soni esa 3,1 foizga ortgan.
Respublika da aholini bir martalik ishga jalb qilish ishlari yildan-yilga
takomillashib bormoqda. Bu faoliyatning mohiyati shundaki, o‘z mehnat layoqatini
qisqa muddatli (to‘liq bir ish kunida yoki to‘liqsiz bir ish kunida, ikki yoki undan
ortiq, lekin bir oydan kam ish kunida) sotish istagida bo‘lgan fuqarolarga mehnat
muassasalari ish beruvchi va yollanma ishchini bir-biri bilan uchrashtirish va
kelishib olishlariga ko‘maklashmoqda. Bunday tadbirlar aholi gavjum bo‘lgan va
ilgaridan norasmiy tarzda mehnat layoqati savdosi amalga oshirilgan joylarda
tashkil qilinmoqda.
Ishchi kuchi bozoridagi talab va taklif miqdori, aholi turmush darajasi,
mamlakatdagi bir qator makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning holati ish bilan
bandlikdagi vaziyatga chambarchas bog‘liq. Birgina ish haqi darajasining o‘zi
ishchi kuchi bozoridagi talab va taklif, aholi daromadlari, mamlakat iqtisodiy
holatiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
O‘zbekiston Respublika si bo‘yicha ishchi kuchi bozori dagi vaziyat qulay
bo‘lib, Bandlikka ko‘maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazlariga
ish so‘rab murojaat qilganlar ning aksariyat qismi ishga joylashtirilgan (3-jadval).
3-jadvaldan ko‘rinadiki, 2022 yilda Bandlikka ko‘maklashish va aholini
ijtimoiy muhofaza qilish (tuman, shahar) markazlariga ish so‘rab murojaat
qilganlar soni 3,0 mln.kishini tashkil etgan, shundan markazlar tomonidan 2,84
mln kishi yoki 94,6 foizi ishga joylashtirilgan.
18

Respublikasi Prezidentining 2012 yil 22 oktyabrdagi «O‘zbekistonda fermerlik
faoliyatini tashkil qilishni yanada takomillashtirish va uni rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-4478-sonli Farmoniga muvofiq ko‘p tarmoqli fermer
xo‘jaliklarini rivojlantirish, qishloq xo‘jaligi ekinlarini joylashtirishni
maqbullashtirish, yagona er solig‘ini to‘lash va fermer xo‘jaliklarini kreditlash
bo‘yicha imtiyozlar muhim rol o‘ynadi.
2022 yilda ish o‘rinlarining salmoqli qismi Samarqand, Farg‘ona,
Qashqadaryo, Toshkent, Andijon, Namangan, Buxoro viloyatlarida va Toshkent
shahrida, shuningdek mehnat bilan bandlikka ehtiyojdan kelib chiqib,
Surxondaryo, Xorazm, Jizzax, Navoiy, Sirdaryo viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston
Respublikasida tashkil etilgan hamda aholining ish bilan bandligi ta’minlangan.
5. O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy
himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari
Bozor munosabatlariga o‘tish davrida davlatning ijtimoiy siyosati faqat
jamiyat a’zolarining manfaatlarini ishonchli ravishda himoya qilishdangina iborat
bo‘lmasdan, balki mavjud ishchi kuchlarining ish bilan bandligini ta’minlashni
ham o‘z ichiga oladi. Ayniqsa, aholining o‘sishi yuqori sur’atlar bilan borayotgan
va o‘ziga xos aholi tarkibiga ega bo‘lgan respublikamizda ishchi kuchining ish
bilan bandlik masalasi eng muhim muammolardan biri hisoblanadi.
Mamlakatimizdagi iqtisodiy islohotlar jarayonida ushbu masalani hal etish uchun
bir qator tadbirlarni amalga oshirish rejalashtirilgan. Birinchidan, keng faoliyat
turlari, shuningdek yakka tartibdagi tadbirkorlikni kengaytirish uchun sharoit
yaratish. Birinchi navbatda qishloq xo‘jalik xomashyosini qayta ishlash, xalq
iste’mol mollarini, mahalliy xom ashyodan qurilish materiallari tayyorlovchi
xususiy kichik korxonalarni faol rivojlantirishni rag‘batlantirish. Ikkinchidan,
xizmat sohasini rivojlantirish, aholiga ko‘rsatiladigan ijtimoiy-maishiy xizmat va
qurilish bo‘yicha xizmat turlarini yanada kengaytirish. Bunda ham qishloq joylarda
xizmat sohasini rivojlantirishga ustunlik beriladi. Uchinchidan, qishloqda keng
26

O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki huzurida
tashkil etilgan Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarining eksportini
qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasi va uning mamlakat mintaqalaridagi hududiy
filiallari faoliyati ham muhim ahamiyatga ega, ular 2022 yilning 1 yanvariga
qadar, yagona ijtimoiy to‘lovdan tashqari, barcha turdagi soliqlar, yig‘imlar,
badallar va davlat maqsadli jamg‘armalariga majburiy to‘lovlarni to‘lashdan ozod
etilgan.
3. 2022 yilda yakka tadbirkorlik sohasi 104,3 ming kishining bandligini
ta’minladi. Yuridik shaxs maqomini olmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan
shug‘ullanayotgan jismoniy shaxslarga, shu jumladan oziq-ovqat tovarlarining
chakana savdosini, dehqon bozorlarida qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini sotishni,
oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari savdosini amalga oshirayotgan, o‘z
mahsulotini ishlab chiqarish va sotish bilan shug‘ullanayotgan, maishiy xizmatlar
ko‘rsatayotgan shaxslarga solinadigan soliqning O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2012 yil 25 dekabrdagi «O‘zbekiston Respublikasining 2013 yilgi
asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozi va davlat byudjeti parametrlari
to‘g‘risida»gi PQ-1887-sonli qaroriga muvofiq qat’iy belgilangan stavkalari yakka
tadbirkorlikni rivojlantirish uchun haqiqiy moliyaviy-iqtisodiy mexanizmlarni
yaratgan.
4. Uy mehnatining barcha shakllari, shu jumladan korxonalar bilan mehnat
shartnomalari bo‘yicha kooperatsiyalashgan uy mehnati, hunarmandchilik va
oilaviy tadbirkorlikning rivojlanishi 203,7 ming band bo‘lmagan fuqaroni, asosan
xotin-qizlar, nogironlar va aholining boshqa ijtimoiy nochor toifalarini, shuningdek
chet eldan qaytib kelayotgan mehnat migrantlarini ishga joylashtirishga yordam
berdi.
Faoliyatni tashkil etishning boshqa shakllarida mumkin bo‘lmagan oqilona
moslashuvchan ish kuni va mehnat taqsimoti oilaviy tadbirkorlik sharoitida amalda
mumkin bo‘ladi, bu esa ko‘pincha ishga joylashmay qoladigan aholi toifalarini,
yosh bolali ayollarni va ishchi kuchi bozorida raqobatlasha olmaydigan boshqa
toifadagi shaxslarni ham ishlab chiqarishga qisman jalb etish imkonini bergan.
24

3-jadval
O‘zbekiston Respublika si bo‘yicha ishchi kuchi bozori dagi vaziyat (2022 yil) 10
№ H ududlar
nomi Bandlikka
ko‘maklashish va
aholini ijtimoiy
muhofaza qilish
markazlariga ish
so‘rab murojaat
qilganlar soni shundan
ishga
joylashti -
ril ganlar Xaq
to‘lanadigan
jamoat
ishlarida
qatnash-ganlar Kasbga
tayyorlashga
yuboril -
ganlar Kvota
o‘rinlariga
ishga
joylashtiril-
ganlar
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 20033 19834 1041 238 2568
Viloyatlar:
2 . Andijon 31754 30546 310 230 6839
3 . Buxoro 21173 20559 121 135 7225
4 . Jizzax 14639 13767 497 373 2607
5 . Qashqadaryo 25435 24441 486 263 2595
6 . Navoiy 12508 11610 165 165 5132
7 . Namangan 27761 26547 2087 456 5996
8 . Samarqand 38545 37691 1106 582 11650
9 . Surxondaryo 12055 11181 233 233 4482
10
. Sirdaryo 6737 6092 155 162 1476
11
. Toshkent 20331 19288 280 209 10512
12
. Farg‘ona 41042 40227 702 652 12974
13
. Xorazm 16064 14139 767 876 2908
14
. Toshkent sh . 12106 8216 22 2920 12853
Jami 300183 284138 7972 7494 89817
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 20 apreldagi
“Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahrida ishbilarmonlik
muhitining holati va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish darajasi indikatorlarini har
chorakda baholash tizimini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 117-sonli qarori ning ilovasiga
asosan i shga joylashish darajasini baholash mezoniga ko‘ra i ndikator ko‘rsatkichi
75 foizdan kam bo‘lsa, indikatorning sifat bahosi – past, 75 foizdan 85 foizgacha
bo‘lsa – mo‘‘tadil, 85 foizdan 90 foizgacha bo‘lsa – o‘rtacha, 90 foizdan yuqori
bo‘lsa – yuqori hisoblanadi 11
.
10
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi ma’lumotlari asosida
tuzilgan.
11
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012 yil 20 apreldagi “Qoraqalpog‘iston Respublikasi,
viloyatlar va Toshkent shahrida ishbilarmonlik muhitining holati va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish darajasi
indikatorlarini har chorakda baholash tizimini tasdiqlash to‘g‘risida”gi 117-sonli qaroriga ilova // www.lex.uz.
19

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish
sharoitida ishchi kuchi resurslarining ish bilan bandligini ta’minlash muammolari
dolzarb ahamiyat kasb etadi. CHunki ishchi kuchi resurslaridan samarali
foydalanish orqaligina ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotga erishish va aholi
farovonligini ta’minlash mumkin. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov
ta’kidlaganidek, ishlashni xohlovchilarning hammasini ish bilan ta’minlabgina
qolmasdan, eng maqbul, ijtimoiy yo‘naltirilgan ish bilan bandlikni vujudga
keltirish uchun zarur sharoitlar yaratish maqsadida mukammal ishchi kuchi
bozorini shakllantirish, ishga joylashishga muhtoj bo‘lgan shaxslarni to‘la hisobga
olish g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Mamlakatimiz Prezidenti SH.M.Mirziyoev 2017-2021 yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari bo‘yicha Harakatlar
Strategiyasining 4.1-bandi Aholining bandligi va real daromadlarini bosqichma-
bosqich oshirish deb nomlanib, unda “yangi ish o‘rinlari yaratish hamda aholining,
eng avvalo, o‘rta maxsus va oliy o‘quv yurtlari bitiruvchilarining oqilona
bandligini ta’minlash, mehnat bozori infrastrukturasining mutanosibligi va
rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini qisqartirish” lozimligi to‘g‘risida
alohida to‘xtalib o‘tgan. Shunga ko‘ra, Bandlik va ishsizlik, ularning turlari va
darajasini tadqiq etishga qaratilgan mazkur kurs ishi mavzusi o‘ta dolzarb
hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasini Prezidenti SH.M.Mirziyoev Mamlakatimizni
2022 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2020 yilga
mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga
bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasida
“Yurtimizda yiliga 3.2 million odamni ishga joylashtirishga ehtiyoj bo‘lsa-da,
o‘tgan yili Bandlikka ko‘maklashish markazlari atigi 320 ming kishini yoki 16,5
foizini ishga joylashtirgan. Buning asosiy sabablari ish faoliyatidagi eskirgan shakl
3

Kichik korxona va mikrofirmalar uchun yagona soliq to‘lovining qat’iy
belgilangan stavkasi nisbatan past ekanligi, sanoatda 5%, savdo va umumiy
ovqatlanish sohasi korxonalari uchun 10% gacha ekanligi, shuningdek O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2013 yil 8 avgustdagi “Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sub’ektlari eksportini qo‘llab-quvvatlash borasidagi qo‘shimcha chora-
tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ-2022-sonli qaroriga muvofiq kichik biznes va xususiy
tadbirkorlik sub’ektlarining eksportini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha qo‘shimcha
choralar bu yo‘nalishda ish o‘rinlari yaratishning muhim rag‘batlantiruvchi chorasi
bo‘lgan.
6 -jadval
O‘zbekiston Respublikasida yo‘nalishlar bo‘yicha tashkil etilgan ish
o‘rinlari soni (2022- yil) 14
№ Hududlar
nomi Tijorat banklarining
kichik korxonalar va
mikrofirma - larni
tashkil etish uchun
ajratiladigan
kreditlarda yakka
tartibdagi
tadbirkor - likni
rivojlan - tirish Kasanachilik -
ning barcha
shakllarini
tashkil etish Fermer va
dehqon
xo‘jalik - larini
rivojlan - tirish
1 . Qoraqalpog‘iston
Respublikasi 15968 2586 9277 11376
viloyatlar:
2 . Andijon 8852 9255 14345 3537
3 . Buxoro 27451 6640 16885 11774
4 . Jizzax 11324 2808 10999 11353
5 . Qashqadaryo 25907 14444 23544 10812
6 . Navoiy 12674 5517 5427 9321
7 . Namangan 18935 8328 27478 2360
8 . Samarqand 26323 11779 17550 19588
9 . Surxondaryo 19483 8440 10150 6257
10 . Sirdaryo 6087 2831 1639 7107
11 . Toshkent 30046 7710 15059 9488
12 . Farg‘ona 28912 8555 26485 11055
13 . Xorazm 9681 6251 17076 14883
14 . Toshkent sh . 48954 8706 8419
Respublika
bo‘yicha jami 290 597 103 850 204 333 128 911
14
Jadval O‘zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi
ma’lumotlari asosida tuzilgan.
23

Xulosa va takliflar
Iqtisodiyotning barqarorligi va sog‘lomligini aks ettiruvchi ko‘rsatkichlardan
biri ishsizlik darajasi hisoblanadi. Biroq, har qanday mamlakatda doimiy ravishda
ma’lum darajada ishsizlik mavjud bo‘ladi. Umuman olganda, mehnatga layoqatli
bo‘lib, ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta’minlanmaganlar ishsizlar deyiladi.
Namoyon bo‘lish xususiyati va vujudga kelish sabablariga ko‘ra ishsizlik friksion,
tarkibiy, siklik, institutsional, texnologik, hududiy, yashirin va turg‘un ishsizlik
turlariga bo‘linadi.
Ishsizlikning umumiqtisodiy xarakteri ishchi kuchi bozorining o‘zi,
mehnatga talab va uning taklifi o‘rtasidagi mutanosiblik ishsizlikni emas, ish bilan
bandlikni shakllantirishidan ham kelib chiqadi. Ishsizlik, bir tomondan, go‘yo ish
bilan bandlikning «teskarisi» hisoblanadi, ikkinchi tomondan, ish bilan bandlikni
shakllantiruvchi omillardan farq qiluvchi omillar ta’sirini his qiladi. SHunday
bo‘lsada, ishsizlik doimo ish bilan bandlik bilan birgalikda ko‘rib chiqiladi: ish
bilan bandlikning ko‘payishi, qoidaga ko‘ra ishsizlikni kamaytiradi, bu esa
ishsizlikni, o‘z navbatida ish bilan bandlikni ko‘paytiradi. Ta’rifga ko‘ra ishsizlik
– bu ishlashni istaydigan mehnatga layoqatli aholining ish bilan band bo‘lmagan
miqdoridir. Makroiqtisodiy jihatdan ishsizlik – bu doimo jamiyat mehnat
salohiyatidan, ishchi kuchi majmuidan ishlab chiqarish omili sifatida to‘la
foydalanmaganlikdir.
Aholining ish bilan bandligini ta’minlashda qator muammolar va kamchiliklar
mavjud: ish bilan ta’minlanishga muxtoj aholi sonining ko‘pligi, ishsizlik
darajasining yuqoriligi; dastur ijrosi nazoratining bo‘sh tashkil etilganligi,
tadbirkorlar muammolarining o‘z vaqtida hal etilmasligi; xorijda ishlab
qaytganlarni ish bilan ta’minlash borasidagi ishlarning samarasi past ekanligi, bu
borada mavjud imkoniyatlarning ishga solinmaganligi; kasanachilik ish joylarini
ko‘paytirish imkoniyatlari ishga solinmayotganligi; yangi ob’ektlarni ishga
tushirish, mavjud korxonalarni modernizatsiyalash ishlari (natijadorligining past
ekanligi); tashkil etilgan ish joylarining salmoqli qismi qisqa muddatli va
mavsumiy xarakterga egaligi; ish bilan band aholining salmoqli qismi ish haqi past
38

bo‘lgan sohalarda, norasmiy sektorda va barqaror bo‘lmagan ish joylarida band
etilganligi.
O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlari tashkil etish va aholi bandligini
ta’minlashning asosiy yo‘nalishlari quyidagilar kiradi.
Birinchidan, sanoat sohasidagi asosiy dasturlarning amalga oshirilishini
davom ettirish, yirik yangi ishlab chiqarish ob’ektlarini ishga tushirish, faoliyat
ko‘rsatayotgan korxonalarni rekonstruksiya qilish va kengaytirish.
Ikkinchidan, kichik biznes korxonalari, xususiy va oilaviy tadbirkorlikni jadal
rivojlantirishni yanada qo‘llab-quvvatlash, xizmat ko‘rsatish va servis sohasini,
ayniqsa, qishloq joylarida rivojlantirish, uy mehnati shakllarining, shu jumladan,
yirik korxonalar bilan birgalikdagi shakllarining imkoniyatlarini kuchaytirish.
Uchinchidan, uy mehnati barcha turlari, avvalambor, mehnat shartnomalariga
asoslangan korxonalar bilan hamkorlikdagi shakllarini hamda oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish.
To‘rtinchidan, ishlab chiqarish, ijtimoiy va bozor infratuzilmasini, transport
va kommunikatsiya qurilishini rivojlantirish, aholi punktlarini obodonlashtirish
ishlarini kengaytirish.
Beshinchidan, qishloq xo‘jaligi sub’ektlarini rivojlantirish va kengaytirish,
ayniqsa, tayyor qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish va qayta ishlashga,
sabzavot-poliz mahsulotlarini saqlashga, issiqxona xo‘jaliklarini tashkil etishga
ixtisoslashgan sub’ektlarni qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga
oshirish.
Oltinchidan, vaqtinchalik faoliyat ko‘rsatmayotgan korxonalar, shu jumladan,
tijorat banklari balansiga o‘tkazilgan bankrot korxonalar faoliyatini tiklash.
39

23. N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.:
Worth Publishers, 2013).
24. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. 10-е изд.
перераб. и доп. – М.: Издательство «МФПУ Синергия», 2013.
25. G.E.Zaxidov, M.T. Asqarova, Z.A. Djumayev, L.F. Amirov, H.A. Hakimov.
Makroiqtisodiyot. Darslik. -T.: «IQTISODIYOT». 2019-y. 309-b.
26. Maxmudov N.M., Avazov N.R. «O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda
investitsiyalardan samarali foydalanish yo ' llari »: Ilmiy - ommabop risola . - T .:
TDIU , 2019- y . 104-b.
V.Internet saytlar
27.www.stat.uz O zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi rasmiy sayti.ʻ
28.www.lex.uz O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari milliy bazasi.
29. www.elsevier.com
30. www.xs.uz
31.www.tsue.uz Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti rasmiy sayti.
42

Prognozlarga ko‘ra, 2022 yilda demografik omillarning ishchi kuchi bozoriga
sezilarli va bevosita ta’siri saqlanib qoladi (2-rasm).
ишчи кучи ресурслари сони иқтисодий фаол аҳоли иш билан банд аҳоли сони ишсизлар сони
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 2018.514.113.40.7
2-rasm. Ishchi kuchi bozori rivojlanishi ning istiqbol ko‘rsatkichlari (2022
yil) 17

Malumotlarga ko‘r a , 2022 yilda ishchi kuchi resurslari soni – 19.6 mln.
kishini, shundan ish bilan band bo‘lganlar soni 13,4 mln. kishini, ularning o‘sishi
tegishli ravishda – 1,3 va 2,3 foiz ni tashkil etadi.
2022 yilda O‘zbekistonda i sh o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni ning
5.2 mln.kishiga etishi kutiladi ( 7 -jadval).
7 -jadval
2022 yilda O‘zbekistonda i sh o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni va
tarkibi 18
Ko‘rsatkichlar mln. kishi
Ish o‘rinlariga ehtiyoj bo‘lmagan aholi soni 4,5
SHundan:
17
Rasm 2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi ma’lumotlari asosida mualliflar
tomonidan tuzilgan.
18
Jadval 2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi ma’lumotlari asosida tuzilgan.
30

muvofiqlashuvining moslashuvchanligi hisobiga erishiladi. Umuman olganda
moslashuvchan ishchi kuchi bozori konsepsiyasi tadbirkor va ishchilar o‘zaro
munosabatlarining turli shakllarini mavjudligini taqozo etib, ishchi kuchi
bozorining yalpi xarajatlarini ratsionallashtirish, foydalilik darajasini oshirish va
yuqori harakatchanligini ta’minlashga qaratilgan.
2 Ishsizlik ning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash
Iqtisodiyotning samarali amal qilishiga mamlakatdagi ishsizlik darajasi
ahamiyatli ta’sir ko‘rsatadi.
Ishsizlik – iqtisodiy faol aholi bir qismining o‘z ishchi kuchidan foydalana
olmasligini namoyon etuvchi ijtimoiy-iqtisodiy hodisa. Mehnatga layoqatli bo‘lib,
ishlashni xohlagan, lekin ish bilan ta’minlanmaganlar ishsizlar deyiladi. Namoyon
bo‘lish xususiyati va vujudga kelish sabablariga ko‘ra ishsizlik friksion, tarkibiy,
siklik, institutsional, texnologik, regional, yashirin va turg‘un ishsizlik turlariga
bo‘linadi.
Kishilar turli sabablar (yangi yashash joylariga ko‘chib o‘tish, ishining mazmuni
va tavsifi yoqmay qolishi, nisbatan yuqoriroq ish haqi olishga intilish va boshqalar)ga
ko‘ra o‘z ishlarini almashtirib turadilar. Biroq, bir ishdan bo‘shab, boshqa biriga
joylashgunga qadar orada ma’lum vaqt o‘tadi (ba’zi adabiyotlarda bu muddat 1 oydan
3 oygacha davom etishi ko‘rsatiladi). Aynan shu vaqt oralig‘idagi, ya’ni bir ishdan
bo‘shab yangi ishga joylashgunga qadar bo‘lgan davrdagi ishsizlik friksion (oraliq)
ishsizlik deyiladi.
Fan-texnika taraqqiyoti, yangi texnologiyalarning ishlab chiqarishga
qo‘llanishi natijasida ba’zi bir tarmoq va soha mahsulotlariga bo‘lgan talab
qisqarib, zamonaviy mahsulot turlariga talab o‘sadi. Natijada ba’zi bir kasb yoki
mutaxassislik turlaridagi ishchilarga talabning qisqarishi yoki umuman yo‘qolishi
ularning o‘z kasb va mutaxassisliklarini o‘zgartirish yoki shunday kasblarga talab
saqlanib qolgan joylarga ko‘chib o‘tishga majbur qilib qo‘yadi. YAngi kasb va
mutaxassislikni o‘zlashtirib yoki boshqa joyga ko‘chib o‘tib, yangi ishga
joylashgunga qadar bo‘lgan ishsizlik tarkibiy ishsizlik deb ataladi. Tarkibiy
8

Tadbirkorlik sohasida ish bilan bandlar sonining ortishi mamlakatimizda olib
borilayotgan oqilona islohotlar bilan bog‘liq. 2022yil 1 yanvardan boshlab
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022yil 13 fevraldagi
“Mikrofirmalar va kichik korxonalar tomonidan yagona ijtimoiy to‘lovni hisoblash
va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi 26-sonli qaroriga 8
asosan mikrofirmalar va kichik
korxonalar uchun yagona ijtimoiy to‘lovni hisoblash tartibi va to‘lash tartibi
o‘zgardi. YAngi tartibga muvofiq 2022yil 1 yanvardan boshlab mikrofirmalar va
kichik korxonalar, shuningdek fermer xo‘jaliklari uchun yagona ijtimoiy
to‘lovning 2014 yilda amal qilgan 25 foiz o‘rniga, mehnatga haq to‘lash
jamg‘armasining 15 foiziga teng bo‘lgan stavkasi belgilandi.
2022yilning 1 iyulidan yakka tartibdagi tadbirkorlarga, faoliyatidan kelib
chiqqan holda, har bir yollangan ishchi uchun byudjetdan tashqari Pensiya
jamg‘armasiga eng kam oylik ish haqining 50 foizi miqdorida sug‘urta badali va
yakka tartibdagi ish beruvchi tadbirkor uchun belgilangan soliq stavkasining 30
foizi miqdorida soliq to‘lash sharti bilan bir nafardan uch nafargacha ishchini
yollash huquqi berildi 9
.
YAna jadval ma’lumotlarining tahlili respublikada iqtisodiyotning norasmiy
sektorida ish bilan band aholi sonining 2021 yildagi 6542.1 ming kishidan 2022
yilda 8036.2 ming kishiga ortganligini ko‘rsatdi.
Odatda iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan band aholining tarkibi
quyidagilarga bo‘linadi:
 n omuayyan, bir martalik va mavsumiy ishlarni bajaruvchilar ;
 m ehnat munosabatlarini rasmiylashtirmasdan oila boshliqlariga ularning
tadbirkorlik faoliyatida yordam beruvchi oila a’zolari ;
 r o‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli ruxsatsiz faoliyat olib boruvchi
tadbirkorlar .
8
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2015 yil 13 fevraldagi “Mikrofirmalar va kichik korxonalar
tomonidan yagona ijtimoiy to‘lovni hisoblash va to‘lash tartibi to‘g‘risida”gi 26-sonli qarori // www.lex.uz/
9
O‘ zbekiston R espublikasi P rezidentining 2015 yil 15 may dagi “X ususiy mulk, kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etish
chora-tadbirlari to‘g‘risida ”gi 4725-son li Farmoni // www. lex.uz .
17

shundan :
1.2.1. Nomuayyan, bir martalik va mavsumiy
ishlarni bajaruvchilar soni 1572,4 1656,8 84,4 105,4
1.2.2. Mehnat munosabatlarini
rasmiylashtirmasdan oila boshliqlariga
ularning tadbirkorlik faoliyatida yordam
beruvchi oila a’zolari 991,2 1081,3 90,1 109,1
1.2.3. Ro‘yxatdan o‘tmasdan va tegishli ruxsatsiz
faoliyat olib boruvchi tadbirkorlar 1425,5 1469,7 44,2 103,1
2-jadvaldan ko‘rinib turibdiki, 2021-2022 yillar davomida ish bilan band
aholi soni 93,5 ming kishiga yoki 1,2 foizga ortgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 27 maydagi
“ I shga joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band bo‘lmagan aholini hisobga olish
metodikasini takomillashtirish to‘g‘risida”gi 106-sonli qaroriga asosan ish bilan
bandlar quyidagi turlarga bo‘linadi:
 iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar;
 iqtisodiyotning norasmiy sektorida ish bilan bandlar;
 respublikadan tashqariga ishlash maqsadida ketgan fuqarolar.
Tahlil qilinayotgan davrda iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar
soni 1,2 foizga ortgan. Rasmiy sektorida ish bilan bandlar tarkibi quyidagilardan
tarkib topgan:
 i qtisodiyot tarmoqlarida ish bilan bandlar (yirik biznesda) ;
 k ichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarida ish bilan bandlar ;
 yuridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan shug‘ullanuvchi shaxs
sifatida rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar;
 d ehqon xo‘jaliklarida ish bilan bandlar ;
 b oshqa tashkilot va muassasalarda ish bilan bandlar .
Bu davrda (2021-2022 yillar) i qtisodiyot tarmoqlarida ish bilan bandlar (yirik
biznesda) soni – 0,5 foizga , yuridik shaxs bo‘lmasdan tadbirkorlik faoliyati bilan
shug‘ullanuvchi shaxs sifatida rasman ro‘yxatga olingan fuqarolar – 3,2 foizga ,
d ehqon xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni – 3,0 foizga ko‘paygan, k ichik
korxonalar va fermer xo‘jaliklarida ish bilan bandlar soni esa o‘zgarishsiz qolgan.
16

Uy mehnati bo‘yicha ish o‘rinlarining katta qismi an’anaviy milliy
hunarmandchilik markazlari bo‘lgan mintaqalarda — Namangan (27,3 ming),
Farg‘ona (26,5 ming), Qashqadaryo (23,4 ming), Samarqand (17,5 ming), Xorazm
(17,0 ming), Buxoro (16,8 ming), Andijon (14,3 ming) viloyatlarida, shu jumladan
Namangan, Qo‘qon, Marg‘ilon, Farg‘ona, Qarshi, Samarqand, Buxoro
shaharlarida, shuningdek Kosonsoy, To‘rtko‘l, Uychi, CHortoq, CHust, Kitob,
SHahrisabz, Urgut, Hazorasp, Xiva, Vobkent, G‘ijduvon, Jondor, Rishton, Asaka,
Paxtaobod, SHahrixon, Qiziltepa, Nurota, Amudaryo, Boysun, Denov,
Jarqo‘rg‘on, Xovos, CHiroqchi va boshqa tumanlarda tashkil etilgan.
5. Fermer va dehqon xo‘jaliklarida oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlarini
ishlab chiqarish asosan Samarqand, Xorazm, Buxoro, Farg‘ona, Surxondaryo,
Qashqadaryo, Toshkent viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida va
boshqa mintaqalarda 128,9 mingdan ortiq kishini ish bilan band qilish imkonini
bergan.
2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturining
moliyaviy manbalari davlat byudjeti va byudjetdan tashqari jamg‘armalar,
investitsiyalar, korxona va aholi mablag‘lari hisoblangan (1-rasm).
1-rasm. O‘zbekiston Respublikasida ish o‘rinlari tashkil qilishning asosiy
moliyaviy manbalari 15
Oziq-ovqat va nooziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarishni ko‘paytirish hisobiga
aholining, avvalo, qishloq aholisining bandligini ta’minlashda O‘zbekiston
15
Manba: 2019 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturi // www.lex.uz .
25Иш ўринлари ташкил қилишнинг асосий молиявий манбалари
Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети ва бюджетдан ташқари жамғармаларнинг
иқтисодиётнинг айрим корхоналарини қўллаб-қувватлашга йўналтириладиган
маблағлари
алоҳида муҳим инвестиция лойиҳалари бўйича Ўзбекистон Республикаси Тикланиш ва
тараққиёт жамғармасининг маблағлари
чет эл инвестициялари
якка тадбиркорлик фаолиятини ташкил қилиш ва юритишга тижорат банкларининг
кредитлари
корхоналар ва аҳолининг маблағлари

tarkibiy o‘zgarishlar (qonunlar va jamiyat urf-odatlaridagi o‘zgarishlar) oqibatida
o‘zgarib turishi mumkin. Masalan, AQSHda ishsizlikning tabiiy darajasi dastlab
XX asrning 60-yillari o‘rtalarida 4,5% deb belgilangan bo‘lsa, 70-yillarning
boshiga kelib 5,5%, 80-yillarning boshida esa 6% gacha o‘sdi .
Ishsizlik darajasi ishsizlar sonining ishchi kuchi tarkibidagi foizi sifatida
hisoblanadi.Ишсизлик даражаси =
Ишсизлар сони
Ишчи кучи сони
× 100 % .
Ishsizlik darajasini baholash bilan birga uning ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini
ham hisobga olish zarur bo‘ladi. CHunki ishsizlikning o‘zi haddan tashqari yuqori
darajasi bilan katta iqtisodiy va ijtimoiy oqibatlarni keltirib chiqaradi.
Ishsizlikning iqtisodiy oqibatlari uning ta’sirida ishlab chiqarilmay qolgan
mahsulot hajmi orqali baholanadi. Iqtisodiyot barcha ishlashni xohlagan va ishlay
oladiganlar uchun etarli miqdorda ish joylarini yaratish holatiga ega bo‘lmasa
mahsulot ishlab chiqarish potensial imkoniyatining bir qismi yo‘qotiladi. Iqtisodiy
adabiyotlarda bu yo‘qotish yalpi ichki mahsulot (YAIM) hajmining orqada qolishi
sifatida aniqlanadi hamda u haqiqiy YAIMning potensial YAIMdan kam bo‘lgan
hajmi sifatida ko‘rinadi. Ishsizlik darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, YAIM
hajmining orqada qolishi shunchalik katta bo‘ladi.
Makroiqtisodiyot sohasidagi taniqli tadqiqotchi A.Ouken ishsizlik darajasi va
YAIM hajmining orqada qolishi o‘rtasidagi nisbatini matematik ifodalab beradi.
Bu nisbat iqtisodchilar orasida Ouken qonuni sifatida tanilgan bo‘lib, agar
ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan bir foizga ortiq bo‘lsa,
YAIM hajmining orqada qolishi 2,5% ni tashkil qilishini ko‘rsatadi.
Ayrim hollarda milliy mahsulotning haqiqiy hajmi potensial hajmidan ortib
ketishi ham mumkin. Bunday hol ishsizlik darajasi tabiiy darajadan ham past
bo‘lgan davrlarda ro‘y beradi. Ishlab chiqarishga ishchilarning qo‘shimcha
smenalarini jalb qilish, kapital uskunalardan belgilangan me’yordan ortiqcha
darajada foydalanish, ish vaqtidan keyin qo‘shimcha ishlash va o‘rindosh ishlarda
band bo‘lish kabilar buning asosiy sabablaridir.
11

ishsizlik friksion ishsizlikka qaraganda uzoqroq davom etadi hamda ko‘proq
ma’lum xarajatlarni taqozo etadi. Uning uzoq muddat (odatda 6 oydan ko‘proq)
davom etishi yangi kasb turini o‘zlashtirish yoki malaka oshirish bilan, ma’lum
xarajat talab qilishi esa, eski kasb turi bilan shug‘ullanish istagi saqlanib qolgan
holda, yashash joylarini o‘zgartirish bilan bog‘liq bo‘ladi. Friksion va tarkibiy
ishsizlik, iqtisodiyotdagi rivojlanishning har qanday holatidan qat’iy nazar, ma’lum
darajada barcha mamlakatlarda mavjud bo‘ladi. SHunga ko‘ra, friksion va tarkibiy
ishsizlik birgalikda ishsizlikning tabiiy darajasini tashkil qiladi.
Siklik ishsizlik – iqtisodiy siklning inqiroz fazasi bilan bog‘liq bo‘lib, u ishlab
chiqarishning pasayishi va yalpi talabning qisqarishi natijasida vujudga keladi.
Bunda o‘z tovar va xizmatlariga nisbatan talabning qisqarishiga duch kelgan
tadbirkorlar ishlab chiqarish hajmini kamaytirish maqsadida ishchilarni ishdan
bo‘shata boshlaydilar. Siklik ishsizlik haqiqiy darajadagi ishsizlikning tabiiy
darajadan farqlanishini ko‘rsatadi. Ishsizlikning bu turi majburiy ishsizlik
hisoblanadi va siklning yuksalish fazasida mavjud bo‘lmaydi.
Institutsional ishsizlik ishchi kuchi bozori infratuzilmasi, ya’ni ishchi kuchini
ish bilan ta’minlashga xizmat ko‘rsatuvchi muassasalarning etarli darajada
rivojlanmaganligi yoki samarali faoliyat ko‘rsatmasligi natijasida paydo bo‘ladi.
Uni ham tabiiy ishsizlik tarkibiga kiritish mumkin.
Texnologik ishsizlik ishlab chiqarish jarayoniga texnologik usullarning kirib
kelishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Ularning ichida asosiylari ishlab chiqarishni
mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, robotlashtirish va informatsion texnologiyani
qo‘llash hisoblanadi.
Hududiy ishsizlik muayyan hududdagi tarixiy, demografik, madaniy, milliy va
ijtimoiy-ruhiy xususiyatdagi bir qator kompleks omillar ta’siri ostida ishchi kuchi
talabi va taklifi o‘rtasidagi nomutanosiblik natijasi hisoblanadi.
YAshirin ishsizlik uchun ish kuni yoki ish haftasi davomida to‘liq band
bo‘lmaslik xos. Iqtisodiyot rivojlanishi darajasining pasayishi korxonalardagi
ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga olib keladi. Biroq, korxona egalari o‘z
ishchilarini birdaniga ishdan bo‘shata olmaydilar. Buning natijasida ishchilarning
9

tarmoqli ijtimoiy va ishlab chiqarish infratuzilmasini yaratib, shu orqali yangi ish
joylarini ochish, yangi ishlab chiqarishlarni vujudga keltirish. Bu vazifalarni
amalga oshirish uchun respublikamizda qishloq ijtimoiy infratuzilmasini
rivojlantirish dasturlarini amalga oshirish bo‘yicha ishlar uzluksiz davom
ettirilmoqda. To‘rtinchidan, ishdan bo‘shagan xodimlarni qayta tayyorlash va
qayta o‘qitishni tashkil etishni tubdan o‘zgartirish. Bunda ishdan bo‘shayotgan va
ixtisosi bo‘lmagan shaxslarga qisqa davrda, bozor iqtisodiyotiga hamda
iqtisodiyotning o‘zgarib borayotgan tuzilishiga muvofiq keluvchi kasbkorni
o‘rgatishga e’tibor qaratish. SHu maqsadda maxsus maslahat va o‘quv markazlari,
biznes maktablarning keng tarmog‘ini yanada rivojlantirish ko‘zda tutiladi.
Beshinchidan, vaqtincha ishga joylashtirish imkoni bo‘lmagan ishchi kuchlarini
davlat tomonidan ishonchli ravishda ijtimoiy himoyalash. Bu siyosat ularning o‘ta
zarur ehtiyojlarini qondirish va kafolatli tirikchilik manbalariga ega bo‘lishga
qaratiladi.
Ishchi kuchining ish bilan bandligi muammosi ko‘p qirrali bo‘lib, u barcha
odamlarga o‘z qobiliyatlarini ishga solish, o‘z ehtiyojlarini qondirish uchun
dastlabki teng imkoniyatlarni ta’minlovchi davlat va bozor mexanizmini vujudga
keltirish; ishchi kuchini unumli va samarali ish bilan band qilish; zarur hollarda
ishchi kuchini iqtisodiyot tarmoqlari va sohalari o‘rtasida qayta taqsimlash kabi
masalalarni ham o‘z ichiga oladi.
Mamlakatimiz Prezidenti «Jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O‘zbekiston
sharoitida uni bartaraf etishning yo‘llari va choralari» nomli asarida xizmat
ko‘rsatish va kichik biznes sohasini aholi bandligini ta’minlash va hayot
darajasini oshirishning eng muhim omili sifatida yanada jadal rivojlantirish
2009 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib
qolishini ko‘rsatib o‘tdilar. Asarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik aholi
bandligi va uning daromadlarini oshirish muammolarini hal etishda o‘ziga xos
lokomotiv vazifasini bajarayotganligi, ichki bozorni iste’mol tovarlari bilan
to‘ldirishda salmoqli hissa qo‘shayotganligi, uning bugungi kunda
mamlakatimizda eng yirik ishchi kuchi bozori, mulkdorlar o‘rta sinfini
27

bu yangi korxonalarni ishga tushirishni va ishlab turgan korxonalardagi ish
o‘rinlarini ko‘paytirishni ham, tarmoqlararo aloqalar (transport, qurilish va ijtimoiy
infratuzilmada) zanjiri bo‘yicha o‘zaro bog‘langan ish o‘rinlarini tashkil etishni
ham ta’minlagan.
YAngi qurilish hisobiga va ishlab turgan korxonalarda ish o‘rinlari tashkil
etish «O‘zbekengilsanoat», «O‘zkimyosanoat», «O‘zbekneftgaz»,
«O‘zbekturizm», «O‘zfarmsanoat», «O‘zavtosanoat» kompaniyalari, Oziq-ovqat
sanoati korxonalari uyushmasi tizimida va boshqalarda amalga oshirilgan.
Ishlamayotgan korxonalar faoliyatini tiklash 30,3 mingta ish o‘rni tashkil
etilishini ta’minlagan. Ushbu yo‘nalishda past rentabelli va zarar ko‘rib
ishlayotgan korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvolini yaxshilash, istiqbolsiz
korxonalarni tugatib, so‘ngra ularni ishlab chiqarish quvvatlarini hamda ish
o‘rinlarini yaratish sharti bilan yangi mulkdorlarga sotish bo‘yicha maqsadli «yo‘l
xaritalarini» amalga oshirish mexanizmlaridan foydalanilgan. SHularning eng katta
qismi Samarqand (5 220 ta ish o‘rni), Namangan (4 505 ta ish o‘rni), Farg‘ona (4
162 ta ish o‘rni), Andijon (4 026 ta ish o‘rni), Xorazm (2 721 ta ish o‘rni), Sirdaryo
(1 696 ta ish o‘rni) viloyatlariga va Toshkent shahriga (1 896 ta ish o‘rni) to‘g‘ri
keladi.
2. Kichik korxonalar va mikrofirmalarni jadal rivojlantirish, shuning hisobiga
290,4 ming kishining bandligi ta’minlandi. Ushbu yo‘nalish barcha mintaqalarda,
ayniqsa 2022 yilda ish bilan bandligi ta’minlangan aholi umumiy sonining 74,1
foizi kichik korxonalar va mikrofirmalar ulushiga to‘g‘ri kelgan. Toshkent
shahrida, shuningdek Toshkent (48,2%), Surxondaryo (44,0%), Buxoro (43,8%)
viloyatlarida va Qoraqalpog‘iston Respublikasida (40,9%) ish o‘rinlari tashkil
etishda ustunlik qilgan ( 6 -jadval).
2022 yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes sub’ektlarini qo‘llab-
quvvatlash maqsadlarga 8,5 trln. so‘m kredit ajratilgan. Bunda imtiyozli kredit
resurslari ko‘proq ishchi kuchi bozorida keskin vaziyat kuzatilayotgan olis qishloq
tumanlarida ish o‘rinlari tashkil etishni ko‘zda tutgan loyihalarni
moliyalashtirishga yo‘naltirilgan.
22

11. SH . M . Mirziyoyev . Tanqidiy tahlil , qat ’ iy tartib - intizom va shaxsiy javobgarlik
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi b о‘ lishi kerak . 2017 yil 14 yanvar .
Toshkent : «О‘ zbekiston », 2017.-104 b .
12.. SH . M . Mirziyoyev . Erkin va farovon , demokratik О‘ zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz . Toshkent : «О‘ zbekiston », 2016. -56 b .
IV Asosiy adabiyotlar
13. Yakubov I . O ., Hakimov H . A . Makroiqtisodiyot -2. O'quv qo'llanma. - T.:
TDIU, 2019.-217 bet.
14. Maxmudov N.M., Hakimov H.A. Makroiqtisodiy tahlil. O'quv qo'llanma. - T.:
TDIU, 2019. - 146 bet.
15. Asqarova M.T., Hakimov H.A. Makroiqtisodiy siyosat. O'quv qo'llanma. T.:
TDIU, 2019.-314 b.
16. F.Nasriddinov. «O zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik va yuqori iqtisodiyʻ
o sish sur'atlarini ta'minlash yo'nalishlari».
ʻ
17. Nodir Jumayev, Akram Absalamov. «Inflatsion targetlash rejimini qo'llash
makroiqtisodiy barqarorlik va aholi faravonligini ta'minlashning zaruriy sharti».
18. Hui-Ching Hsieh, Sofia Boarelli, Thi Huyen Chi Vu. «The effects of economic
policy uncertainty on outward foreign direct investment». International Review of
Economics and Finance 64 (2019) 377-392. journal homepage:
19. Michael F. Bleaney. «Macroeconomic stability, investment and growth in
developing countries». Journal of Development Economics.
20. Yahya Waqas, Shujahat Haider Hashmi, Muhammad Imran Nazir,
«Macroeconomic factors and foreign portfolio investment volatility: A case of
South Asian countries». Future Business Journal.
21. Mustafakulov Sh.I., «Investitsion muhit jozibadorligi: nazariya, metodologiya
va amaliyot». Monografiya - T.: «Ma'naviyat» O zbekiston Respublikasi Bank-
ʻ
moliya akademiyasi. 2017-y. 328-b.
22. Karimov N.G'., Xojimatov R.X., «Investitsiya». O'quv qo'llanma - T.:
Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi. 2019-y. 516-b.
41

2.6.2. ishlamasdan turgan kichik
korxonalar faoliyatini tiklash 13505 247 815 895 301 1174 1478 1801 1500 516 779 1585 977 298 1139
3. bandlikni ta’minlash, jami
595872 36494 28060 50398 26742 55067 28035 48553 66172 38283 13906 67400 59107 39690 37965
quyidagilar hisobiga:
3.1. tijorat banklari tomonidan
ajratiladigan kreditlar hisobiga
kichik korxona va mikrofirmalarni
rivojlantirish 197468 22146 1876 14290 3623 10238 12297 18250 33012 11846 727 32279 9042 15187 12655
3.1.1. yakka tartibdagi tadbirkorlikni
rivojlantirish 140916 5165 11000 12377 4460 14890 6264 16026 10432 8660 3213 13100 18944 7000 9385
3.2. uy mehnatini barcha shakillarini
tashkil qilish 142914 2580 7432 14032 9021 21355 1557 7052 11124 6367 568 13275 23528 9097 15925
3.3. fermer va dehqon xo‘jaliklarini
rivojlantirish 114574 6603 7752 9699 9638 8583 7917 7225 11604 11410 9398 8746 7593 8406
4. ish o‘rinlari tarkibi
4.1. Ayollar uchun
436854 20444 41230 30688 21340 21366 14504 35188 41061 31021 18090 44495 40555 24167 52705
4.2. YOshlar uchun
484789 19945 35211 32458 21224 31158 20901 30859 52155 23443 16884 52666 60465 29926 57494
4.4. Zaxira qilingan (kvota) ish
o‘rinlari 102523 2380 7590 7714 3107 2202 5919 5990 9097 4596 2600 10655 16996 2730 20947
4.4.1. shu jumladan nogironlar uchun
12896 114 176 217 110 93 668 492 484 132 771 310 5557 62 3710
Manba: 2022 yilda ish o‘rinlarini tashkil etish va aholi bandligini ta’minlash dasturiga 1-ilova.
34

O'zbekistonda ishchi kuchining makroiqtisodiy tahlili

1. Ishchi kuchi bandligi nazariy asoslari 5

2 Ishsizlikning mohiyati, turlari va uning darajasini aniqlash. 8

3. O‘zbekistonda ishchi kuchi bozorining hozirgi holati tahlili 12

4.O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va bandlikni ta’minlash maqsadli dasturlarini amalga oshirishning hozirgi holati tahlili 20

5. O‘zbekistonda ishchi kuchi bandligini ta’minlash va ishsizlarni ijtimoiy himoyalash borasidagi davlat siyosatining asosiy yo‘nalishlari 26

6. O‘zbekistonda yangi ish o‘rinlarini tashkil etish va ishchi kuchi bandligini ta’minlashning asosiy yo‘nalishlari hamda istiqbollari 30

Xulosa va takliflar. 38

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 40

Купить