Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 242.8KB
Покупки 2
Дата загрузки 02 Август 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Behruz Temirov

Дата регистрации 11 Май 2023

46 Продаж

O’zbekistonda kredit tizimi

Купить
O’zbekistonda kredit tizimi
Kirish.
1. Kredit tizimini moxiyati va zaruriyati
2. Kredit tiziminining vazifalari va instrumentlari
3. O’zbekistondabda kredit tizimining rivojlanish bosqichlari
4. Mamalakatimizda kredit tizimini rivojlantirish yunalishlari
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar  ro’yxati.
1 Kirish.
Bizga   ma'lumki,   pul   mablag'lariga   ko'p   hollarda   kreditlarga   olingan
mablag'lar, korxonalarning hisob varaqasidagi mablag'lar va naqd pullar, aylanma
mablag'lar va moliyaviy resurslar kiradi.
Bu   iqtisodiy   kategoriyalar   tashqi   tomondan   o'xshagani   bilan,   ularni   ichki
xususiyatlari juda xilma xil va bir-biriga o'xshamaydi.
Markaziy   bank   orqali   davlatning   iqtisodiy   siyosati,   yanada   aniqrog'i
davlatning pul-kredit siyosati  olib boriladi. Markaziy bankning pul-kredit siyosati
davlatning iqtisodiyotini boshqarish siyosatining bir qismi bo'lib, muomaladagi pul
massasi, kredit hajmi, foiz stavkalari darajasini va boshqa pul muomalasi va ssuda
kapitali   bozori   ko'rsatkichlarini   o'zgartirish   bilan   bog'liq   bo'lgan   chora-tadbirlar
yig'indisidan tashkil topadi.
O'zbekiston   Respublikasi   iqtisodiyotida   bozor   munosabatlarini   qaror
toptirish   dolzarb   tadbirlardan   bo'lgan   pul,   kredit   va   bank   tizimida   ham   chuqur
o'zgarishlarni   amalga   oshirishni   taqozo   qildi.   Bozor   munosabatlariga   o'tish
iqtisodiy   kategoriya   sifatida   pulning,   kreditning,   foiz,   soliq   va   boshqa
kategoriyalarning mohiyati va ahamiyatiga yangicha yondashish zarurligini taqozo
qiladi.
Bozor  munosabatlariga  o'tish  sharoitida  bank-moliya tizimining ahamiyati
tubdan o'zgarmoqda. Bozor munosabatlarini boshqarish sohasida davlat tomonidan
olib boriladigan barcha ishlarning og'irlik markazi ana shu tizimlarga ko'chdi.
Shu   sababli,   bank   tizimini   takomillashtirish,   banklarning   mustaqilligi   va
pul muomalasidagi ahvol uchun javobgarligini oshirish, pul-kredit munosabatlarini
tartibga   solish,   so'mning   barqarorligi   va   yuksak   nufuzini   ta'minlash   sohasidagi
muammolarni   o'rganish,   shuningdek,   tegishli   ilmiy   xulosalar   chiqarish   va
tavsiyalarni ishlab chiqish o'ta dolzarb masalalardan hisoblanadi.
Bozor   munosabatlarini   talab   darajasida   tashkil   qilish,   ishlab   chiqarishni
rivojlantirish, kengaytirish va shu asosda iqtisodiy taraqqiyotga erishish kreditdan
foydalanishni,       banklar       faoliyatining      samaradorligini      oshirishni,      kreditdan
foydalanishda  salbiy   holatlarni  oldini  olishni  taqozo   qiladi.  Hozirgi  vaqtda  tijorat
2 banklari   tomonidan   beriladigan   kreditlarning   salmog'i   va   sifati   sohasida   ancha
muammolar mavjud.
Har   bir   jamiyatda   bank   tizimi   uning   iqtisodiy   tizimining   muhim   va
ajralmas   tarkibiy   qismi   hisoblanadi.   Tarixan   tovar   ishlab   chiqarish   va   muomala
jarayonining   rivojlanishi   banklarning   rivojlanishi   bilan   o'zaro   bog'liq   holda
taraqqiy qilib borgan. Banklar xo'jaliklarga kredit bera turib, korxona, tashkilotlar
o'rtasida   hisob-kitoblarni   o'tkaza   borib,   kapital   harakatida   vositachi   sifatida
maydonga   chiqadi.   Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   bank   tizimida   katta   tarkibiy
o'zgarishlar yuzaga keldi va banklarning tarkibi va ular bajaradigan funktsiyalar va
ularga   yuklangan   vazifalarning   mohiyati   va   sifati   o'zgarib   bormoqda.   Banklar
ma'muriy   buyruqbozlik   tizimida   ishlashdan   yangi   bozor   munosabatlari   sharoitida
ishlashga o'tdi.
Bozor   munosabatlari   sharoitida   ishlash   banklardan   yangi   xizmat   turlarini
tadbiq   qilish,   mijozlarning   qiziqishlarini   hisobga   olish,   ularga   xizmat
ko'rsatishning   yangi   usullarini   joriy   qilish,   yangi   kredit   vositalarini   banklar
faoliyatida   qo'llash,   turli   xil   kredit   institutlarining   barpo   qilinishi   bilan   bog'liq
jarayonlarning yuzaga kelishiga olib keldi.
3 1. Kredit tizimini moxiyati va zaruriyati
Kredit - bu vaqtincha bo'sh turgan pul mablarlarini ma'lum muddatga, haq
to'lash   sharti   bilan   qarzga   olish   va   qaytarib   berish   yuzasidan   kelib   chiqqan
iqtisodiy munosabatlar yig'indisidir.
Kredit yordamida tovar - moddiy boyliklari, turli mashina va mexanizmlar
sotib   olinadi,   iste'molchilarning   mablag'lari   etarli   bo'lmagan   sharoitda   to'lovni
kechiktirib   tovarlar   sotib   olishlari   va   boshqa   har   xil   to'lovlarni   amalga   oshirish
imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Kredit   iqtisodiy   kategoriya   bo'lib,   ijtimoiy   munosabatlarning   aniq   bir
ko'rinishi sifatida yuzaga chiqadi.
Kredit har qanday ijtimoiy munosabat emas, balki ijtimoiy ishlab chiqarish
mahsuli,   qiymatning   harakati,   qarz   beruvchi   va   qarz   oluvchi   o'rtasidagi   iqtisodiy
munosabatlarni ifodalovchi kategoriyadir.
Kreditning   mohiyati   uning   ichki   belgilarini   ochib   berishga   qaratilgan.
Kreditning mohiyatini ochish - bu uning sifatlarini, kreditning muhim tomonlarini,
uni   iqtisodiy   munosabatlar   tizimining   bir   elementi   sifatida   ko'rsatuvchi   asoslarini
bilish demakdir.
Iqtisodchi   olimlardan   Qodirov   A.,   Pessel   M.   Kredit   iqtisodiy   kategoriya
bo'lib,   unda   ishlab   chiqarish   munosabatlari   o'z   aksini   topadi   va   davlat,   xo'jalik
tashkilotlari,   korxonalar   va   muassasalar   bir-biriga   kreditni   ma'lum   vaqtga,   uni
qaytarib berish va to'lash sharti bilan beradilar deb ta'kidlaydilar.
Yuqoridagi   fikrlarga   asoslangan   holda   kreditning   ba'zi   muhim   tomonlari
aniqlanadi:
birinchidan,   uning   ijtimoiy   mahsulot   yaratish,   milliy   daromad   va   pul
resurslarini qayta taqsimlashga bog'liqligi;
ikkinchidan,   kreditning   harakat   shakliga   (tovar   yoki   pul   tarzida)   ega
ekanligi;
uchinchidan,   takror   ishlab   chiqarishdagi   harakatning   asosiy   hal   etuvchi
belgisi (qarz) ekanligi va hakozo.
4 Berilgan kreditni qaytarib berish shart. U huddi shu sifati bilan moliyadan
farq   qiladi.   Bir   qator   iqtisodchilarning   fikricha,   kredit   jamiyatdagi   vaqtinchalik
bo'sh pul mablag'larini yig'ish va ularni taqsimlash shaklidir.
Kredit munosabat bo'lishi uchun uning zurur elementlari kreditning ob'ekti
va sub'ekti bo'lishi zarur.
Kredit munosabatlarida sub'ektlar ikki xil bo'ladi:
1.Kreditor (qarz beruvchi) 
2.Qarzdor (qarz oluvchi)
Kredit  ob'ekti  - bu (kreditor) qarz beruvchidan qarz oluvchiga beriladigan
va qarz oluvchidan qarz beruvchiga qaytib beriladigan qiymatdir.
Bunda   qarzga   berilgan   mablag'   o'z   qiymatini   saqlab   qolishi   kreditning
asosiy xususiyati hisoblanadi. Kredit tarkibi uning elementlari birligini ifodalaydi.
Kredit   tovar-pul   munosabatlari   mavjud   sharoitdagi   takror   ishlab   chiqarish
jarayonining ajralmas bir qismi  bo'lib, tovar ishlab chiqarish kredit munosabatlari
vujudga kelishining tabiiy asosi hisoblanadi.
Kreditning   vujudga   kelishini   nafaqat   ichki   iste'mol   uchun   tovar   ishlab
chiqarish   doirasidan   emas,   balki   asosan   yuridik   jihatdan   mustaqil   bir-biriga
mulkdor   sifatida   qarama-qarshi   turuvchi   va   iqtisodiy   munosabatlarga   kirishishga
tayyor tovar egalari faoliyat ko'rsatayotgan muomala doirasidan qidirish kerak.
Ishlab   chiqarish   fondlarining   doiraviy   aylanishidagi   va   fondlarning   bir
marta   aylanishidagi   qiymatning   harakati   qisqa   muddatli   kredit   munosabatlari
paydo bo'lishining iqtisodiy asosidir.
5 Korxona   ishlab   chiqarish   fondlarining   doiraviy   aylanishidagi   tebranishlar
zaminida   ishlab   chiqarish   vaqti   bilan   mahsulotlarni   sotish   vaqtining   mos   kelmay
qolishidan   vujudga   keladigan   qiyinchiliklarni   bartaraf   etuvchi   munosabatlarning
paydo bo'lishi tabiiy holga aylanadi.
Bu   munosabatlar   mablag'larning   vaqtincha   bekor   turib   qolishi   bilan   bu
mablag'larga  bo'lgan  ehtiyoj  o'rtasidagi   qarama-qarshilikni  bartaraf  etadi.   Bunday
munosabatlar   odatda   kredit   munosabatlari   deb   yuritiladi   va   kredit   munosabatlari
asosida iqtisodiy jihatdan mustaqil bo'lgan kredit kategoriyasi yuzaga keladi.
Kredit   orqali   jamiyatimizda   quyidagi   ijobiy   natijalarga   erishish   mumkin:
birinchidan, fondlar aylanishi jarayonida chetga chiqib bo'sh qolgan mablag'larning
harakatsiz turib qolishining oldini olinadi;
ikkinchidan,   takror   ishlab   chiqarishni   keng   doirada   uzluksiz   davom
ettirishga imkoniyat yaratiladi.
Xulosa   qilib   aytish   mumkinki,   kreditning   ob'ektiv   zarurligi   takror   ishlab
chiqarish jarayonida fondlarning doiraviy aylanishi qonuniyatlariga asoslangandir.
Kreditga zaruriyat tug'ilganda, quyidagi manbalardagi bo'sh mablag'lardan
kredit resurslar sifatida foydalanish mumkin:
l.Asosiy   fondlarni   tiklash,   kapital   ta'mirlash   uchun   ajratiladigan
amortazatsiya sifatidagi pul mablag'lari;
2.Tovarlarni sotish va yangi moddiy resurslarni sotib olish vaqtlarining bir-
biriga mos kelmaganligi tufayli yuzaga kelgan bo'sh pul mablag'lari;
3.Tovarlarni   sotishdan   tushgan   tushum   bilan   ish   haqini   to'lash   vaqtlari
orasida vaqtincha bo'sh turib qolgan pul mablag'lari;
4.Kengaytirilgan   takror   ishlab   chiqarish   jarayonida   yig'iladigan   va
kapitallashtirish uchun mo'ljallangan qo'shimcha mablag'lar;
5.SHaxsiy   sektor   daromadlari,   jamg'armalari   va   boshqa   bo'sh   pul
mablag'lari.
Har qanday iqtisodiy kategoriya o'zining funktsiyalariga ega bo'lgani  kabi
kredit ham o'zining bir qator funktsiyalariga ega.
6 Ijtimoiy-iqtisodiy   tizimda   kreditning   o'rni   va   roli   u   bajarayotgan
funktsiyalari bilan aniqlanadi. Kreditning funktsiyasi - bu kreditning iqtisodiyotda
faoliyatining muayyan ravishda namoyon bo'lishidir.
Kreditor   va   qarz   oluvchi   o'rtasidagi   munosabat   shunday   aniqlanadiki,
bunda kreditor qarz oluvchiga resurslarni taklif qiladi, qarz oluvchi bu resurslarni
ishlatadi   va   qarzga   beriluvchi   qiymat   kreditor   va   qarz   oluvchi   o'rtasida   aylanadi.
Bu yerdan kreditning birinchi funktsiyasi kelib chiqadi.
Kreditning funktsiyalari quyidagilardan iborat: 
l.Qarzga beriluvchi qiymatni vaqtincha foydalanishga berish funktsiyasi.
2.Qayta taqsimlash funktsiyasi.
3.Muomala xarajatlarini tejash funktsiyasi.
4.Kapital to'planishining jadallashuvi va kontsentratsiyalashuvi funktsiyasi.
5.Muomalaga to'lov vositalarini chiqarish funktsiyasi.
Iqtisodiy kategoriya sifatida kredit bir necha tamoyillarga ega. Bular:
1) kreditning qaytib berilishliligi,
2) kreditning muddatliligi,
3) kreditning ta'minlanganliligi,
4) kreditning maqsadliligi,
5) kreditning to'lovliligi,
6) kreditning samaradorligi
2. Kredit tiziminining vazifalari va instrumentlari
Kredit   tizimi   deb   kredit   munosabatlar   majmuasi   va   kredit   munosabatlarni
tashkil qiluvchi va amalga oshiruvchi kredit institutlar yig'indisiga aytiladi.
Kredit   tizimi   orqali   huquqiy   va   jismoniy   shaxslarning   vaqtincha   bo'sh
mablag'lari   yig'iladi   va   korxona,   tashkilotlarga,   aholiga,   davlatga   vaqtincha
foydalanishga beriladi.
7 Kredit   tizimi   bir   necha   bo'g'inlardan   iborat   bo'lishi   mumkin.   Mablag'larni
jalb qilishi va taqsimlanishga qarab kredit tizimi bo'g'inlari o'z xususiyatlariga ega
bo'ladi.
Jahon   amaliyotida   kredit   tizimi   o'zining   tashkil   qilinish   turiga   qarab
qo'yidagi   guruhlarga   bo'linadi:   -Markaziy   bank;   -Tijorat   banklar;   -Maxsus   kredit
institutlar.
Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   ikki   pog'onali   kredit   bank   tizimi   ko'p
mamlakatlar   iqtisodiyotining   asosi   hisoblanadi.   Bu   Markaziy   bank,   bank
institutlari va nobank kredit muassasalaridir.
Bank institutlariga qo'yidagi banklar kiradi:
-tijorat banklar;
-investitsiya banklari;
-jamg'armalar jalb qiluvchi banklar (O'zbekiston halq banki);
-ipoteka banki;
-savdo banklari;
Tashqi       iqtisodiy       aloqalar       bo'yicha       banklar,       tarmoqlar       bo'yicha
ixtisoslashgan   banklar   va   boshqalar.   -Nobank   kredit   tashkilotlarga;   -investitsiya
kompaniyalari;   -sug'urta   kompaniyalari;   -nafaqa   va   boshqa   jamg'armalar   kiradi.
Kredit tizimining tarkibiy qismlari
Kredit tizimida asosiy o'rinni bank institutlari, bank institutlari tarkibida esa
salmoqli o'rinni tijorat banklari egallaydi. Tijorat banklari kredit tizimining boshqa
bo'g'inlariga   nisbatan   ko'proq   bo'sh   resurslarni   jalb   qiladi   va   ko'p   miqdorda
mijozlarga kreditlar beradi.
Maxsus   ixtisoslashgan   kredit   institutlari   (banklar)   tijorat   banklari
faoliyatini   to'ldiradi   va   ular   milliy   iqtisodiyot   sohalarining   kam   samarali,   kam
foydali   tarmoqlari   (qishloq   xo'jaligi,   uy-joy   qurilishi,   tadbirkorlikni   rivojlantirish
va   boshqalar)   ga   engil   sharoitda   kreditlar   berish   yo'li   bilan   ular   faoliyatini
rag'batlantirib rivojlantirib boradi.
Banklar ma'lum belgilariga qarab qo'yidagi turlarga bo'linadi:
8 -Mulk   shakliga   qarab:   aktsioner,   noaktsioner,   kooperativ,   kommunal,
davlat, aralash, halqaro banklarga bo'linadi;
-kredit beruvchi banklarga;
-milliy mavqei bo'yicha: milliy va xorijiy banklarga;
-faoliyat   ko'rsatishi   va   bajaradigan   funktsiyalariga   qarab:   depozit,
universal, ixtisoslashgan banklarga bo'linadi:
Aktsioner   banklar   aktsioner   kompaniyalar   sifatida   yuzaga   kelgan   banklar
bo'lib,   aktsiyalar   chiqarish   hisobidan   ular   kapitalining   asosiy   qismi   yuzaga
keltiriladi.   Ko'pgina   rivojlangan   mamlakatlarda   bank   tizimining   asosiy   qismini
aktsioner banklar tashkil qiladi:
Noaktsioner   banklar   paychilar   mablag'lari   hisobidan   tashkil   qilingan
banklar bo'lib, ular bir yoki bir necha shaxs ixtiyorida bo'lishi mumkin.
Mayda   ishlab   chiqaruvchilar,   hunarmandlarning   faoliyatini   qo'llab   -
quvvatlash   maqsadida   kooperativ   banklar   tashkil   qilinadi.   Bu   banklarning
mablag'lari   ishtirokchilarning   mablag'lari   hisobidan   vujudga   keltiriladi   va
mijozlarga ularning faoliyatini rivojlantirish uchun engil sharoitda kredit beriladi.
Kommunal   banklar   ixtisoslashgan   kredit   tashkilotlar   bo'lib,   kommunal
xo'jalik va uy-joy qurilishini kreditlash va moliyalashtirish bilan shug'ullanadi.
Ixtisoslashtirilgan   banklarning   turlari   sifatida   investitsiya,   jamg'arma,
rivojlanish va taraqqiyot banklarini keltirish mumkin.
Kredit   tizimining   yana   bir   qismi   nobank   kredit   muassasalari   bo'lib,   ular
davlat   va   korxonalarni   moliyalashtirish   uzoq   muddatli   kreditlash   bilan
shug'ullanadi.
O'zbekistonda   nobank   kredit   tashkilotlari   to'g'risida   qonun   loyihasi   ko'rib
chiqildi.   Unda   sug'urta   kompaniyalari,   nafaqa   fondlari   va   boshqa   fondlarning
mablag'laridan   oqilona   foydalanish   va   bu   mablag'larning   samaradorligini
ta'minlash   masalasi   qo'yilgan   edi.   Har   bir   mamlakatning   kredit   tizimi   o'z
xususiyatiga ega bo'lib, rivojlangan yirik universal banklari tarmoqlarining ko'pligi
va xilma-xilligi bilan ajralib turadi.
9 Biz yuqorida ta'kidlaganimizdek, O'zbekistonda bank tizimi ikki  pog'onali
bo'lib, banklar tizimining birinchi pog'onasi bu O'zbekiston Respublikasi Markaziy
banki,   ikkinchi   pog'onasi   -   tijorat   banklari,   ularning   sho''balari   chet   el   banklari
sho''balari hisoblanadi.
O'zbekiston Respublikasi banklar tizimini kengaytirilgan holda quyidagi 1-
chizmada keltirish mumkin.
10 11 3. O’zbekistondabda kredit tizimining rivojlanish bosqichlari
Sudxo'rlik   krediti   ibtidoiy   tuzilmaning   yo'qolib   (tarqab)   ketishi,   ishlab
chiqarish   vositalariga   xususiy   mulkchilikning   paydo   bo'lishi   hamda   jamiyatda
mulk   differensiyatsiyasi   natijasida   tovar~pul   munosabatlarining   rivojlanishi
davrida vujudga kelmasdir.
Sudxo'rlik   krediti   yer   garovi   asosida   natura   va   pul   shaklida   berilgan.
Bunday kreditlarning xususiyatlari quyidagilarda aks etadi:
- qarzdorlar   sifatida   savdo-sanoat   Jshlab   chiqaruvchi   shaxslar   ishtirok
etganlar;
- qarz   mablag'laridan   kapilal   sifatida,   ya'ni,   qo'shimcha   qiymat   olish
vositasi sifatida foydalanilgan;
- ssuda   foizi   manbasi  yollanma  ishchilarning  haq   to'lanmagan  mehnati
qiymatidan iborat bo'lgan.
Tijorat krediti. Tijorat krediti, bu — faoliyat ko'rsatuvchilar tomonidan bir-
birlariga   o'zaro   to'lovni   kechiktirish   sharti   bilan   tovar   shaklida   beriladigan
kreditdir.
Tijorat kreditining obyekti - tovar kapitali hisoblanadi.
Tijorat   kreditida   kreditor   va   qarzdorlar   faoliyat   ko'rsaluvchilar   (ishlab
chiqaruvchilar) bo'Iadi.
Tijorat kreditining cheklanishlari mavjud:
- faoliyat   ko'rsatuvchilarning   zahira   kapitallari   hajmi   bilan
cheklanganligi,   ya'ni,   unga   hozirgi   davrda   oborot   (muomala)   uchun   zarur
bo'lmagan kapital bilan cheklanganligi;
- yo'nalishiga   ko'ra,   ishlab   chiqarish   vositalarini   ishlab   chiqaruvchi
tarmoqlar   kreditni   ishlab   chiqarish   vositalarini   iste'mol   qiluvchilarga   berishi
mumkin, ammo teskarisi bo'lishi mumkin emas.
Bank  krediti   -  pul  egalari,  banklar  va  boshqa  kredit  institutlari  tomonidan
ishlab   chiqaruvchitarga   hamda   boshqa   qarz   oluvchilarga   pul   shaklida   beriladigan
ssudalardir.
Bank kreditining obyekti pul kapitalidir.
12 Bank   kreditida   ishlab   chiqaruvchi   shaxslar   (faoliyat   ko'rsatuvchilar)   faqat
qarz oluvchi sifatida ishtirok etadilar, kreditorlar esa ssuda kapitali egalari bo'Iadi.
Iste'mol   krediti   -   asosan   tovarlarni   sotish   jarayonida   ularaing   to'lovini
kechiktirib to'lash huquqi berilishidir. Shu bilan birga iste'mol krediti banklar yoki
maxsus   kredit   institutlari   tomonidan   iste'mol   tovarlarini   sotib   olish   va   xizmat
haqlarini to'lash hollarida beriladi.
Uning   obyekti   -   uzoq   muddat   foydalaniladigan   tovarlar   va   xizmatlardir.
Iste'mol   krediti   tovar   va   pul   shaklida   namoyon   bo'lishi   mumkin.   Iste'mol   krediti
foizi   o'zining   yuqori   darajada   ekanligi   bilan   ajralib   turadi   va   milliy   daromadni
qayta   taqsimlashning   ikkilamchi   shakli   sifatida   aholi   daromadlari   hisobidan
to'lanadi.
Davlat krediti va xususiy kredit. Davlat kreditida qarz oluvchi yoki kreditor
sifatiga  davlat   ishtirok  etadi.   Davlat   krediti   davlat   zayomlari   shaktida,   kaznachey
(g'azna)   majburiyatlarini   chiqarish   orqali,   jamg'arma   tashkilotlari   jamg'armalari
qoldiqlarini davlat qimmatbaho qog'o/lariga joylashtirish orqali amalga oshiriladi.
Davlat   krediti   mablag'lari   ishlab   chiqarish   kapitalini   takror   ishlab
chiqarishda   ishtirok   etmaydi,   ya'ni,   u   moddiy   qiymatliklar   ishlab   chiqarishda
qatnashmaydi, faqat byudjet defitsitini qoplash maqsadida foydalaniladi.
Xususiy   kredit   davlat   kreditidan   tamomila   farq   qiladi.   Chunki   xususiy
kreditda   kreditor   va  qarz   oluvchilar   sifatida   xususiy   yuridik   va   jismoniy   shaxslar
ishtirok etadilar.
Xalqaro   kredit.   Bu   kreditning   paydo   bo'lishiga   xo'jalik   hayotining
baynalminallashuvi  va   xalqaro  davlat   shakllarining  vujudga  kelishi  obyektiv  asos
bo'ladi.
Xalqaro  kredit  -   bu  ssuda  kapitalining  xalqaro  iqtisodiy  munosabatlardagi
harakatidir. Bunda bir  davlat banklari, yuridik shaxslari  tomonidan boshqa davlat
hukumatiga, banklariga yoki boshqa yuridik shaxslariga kreditlar beriladi.
Xalqaro kredit quyidagi belgilari bilan ajralib turadi:
13 - kreditorlar   va   qarz   oluvchilar   —   xususiy   yuridik   shaxslar   (banklar,
kompaniyalar va firmalar), davlat tashkilotlari va xalqaro valyuta krediti institutlari
bo'lishi mumkin;
- qarz   mablag'lari   qarz   oluvchi   mamlakatda   foiz   keitiruvchi   kapital
sifatida ishlatiladi;
- ssuda foizi manbasi qarzdor mamlakatdagi yollanma ishchilar mehnati
hisoblanadi.
Xalqaro   bank   krediti   -   bir   mamlakat   tomonidan   boshqa   bir   mamlakatga
(davlatga,   yuridik   va   jismoniy   shaxslarga)   qisqa   va   o'rta   uzoq   muddatga
vaqtinchalik   foydalanishga   beriladigan   kredit   shaklidar.   Bank   kreditlari   qarz
oluvchifar tomonidan xohlagan maqsadlarga ishlatilishi mumkin.
Kredit munosabatlari iqtisodiyotda mavjud aniq usiubiy asoslarga tayanadi-
Uning   asosiy   elementlari   bo'lgan   ssuda   kapitali   bozori   operatsiyalari   ma'Ium
tamoyillar asostda olib boriladi.
Bular   kreditning   qaytarib     berilishligi,     muddatlifigi,     taminlanganligi,
maqsadliligi   va   to'lanishligi   tamoyillaridir.   Kreditning   qaytarib   berilishligi
tamoyili.
Bu   tamoyil   kreditning   mustaqi   iqtisodiy   kategoriya   ekanligi   shartidir,
qaytib   berilishlik   kreditning   umumiy   belgisi   hisoblanadi.   Qaytib   berilishlik   o'z-
o'zidan vujudga kelmaydi: u moddiy jarayonlarga, qiymat aylanishining tugashiga
asoslanadi.   Ammo   doiraviy   aylanishning   tugashi   -   bu   hali   qaytarib   berish   emas,
faqat qaytarib berish uchun zamin tayyorlashdir.
Uchun   foiz   shaklidagi   to'lovi   ham   qo'shib   qaytarilishini   ifodalaydi.   Ssuda
foizining stavkasi  ssuda  kapitalidan olingan yillik daromad summasining berilgan
kredit   summasiga   nisbati   bilan   am'qlanib,   kredit   mablag'lari   bahosi   sifatida
namoyon bo'ladi.
Kreditning   maqsadliligi.   Bu   tamoyilning   mohiyati   shundaki,   qarz   oluvchi
tomonidan   olingan   kreditlar   aniq   bir   maqsadni   amalga   oshirishga   yo'naltirilgan
bo'lishi zarur.
14 Bunda kredit muayyan, aniq obyektga: ishlab chiqarish xarajatlariga, ishlab
chiqarish   zahiralariga,   tayyor   mahsulotga,   jo'natilgan   tovarlarga,   hisob-kitob
hujjatlariga va hokazolarga beriladi.
Shunday   qilib,   banklar   tomonidan   beriladigan   kreditlarning   asosiy
tamoyillarini quyidagi sxemada ko'rsatish mumkin.
Ssuda   kapitali   o'ziga   xos   tovar   sifatida   gavdalanar   ekan,   u   holda   undan
foydalanishda   to'lanadigan   foiz   kapital   "baho"si   bo'lib   ishtirok   etadi.   Ammo   bu
o'ziga   xos   baho   tovarning   pul   shaklidagi   qiymatini   aks   ettirmaydi,   balki
kapitalning   tovar   shaklidagi   iste'mol   qiymatini-   foyda   keltirish   qobiliyatini   aks
ettiradi.   Foiz   normasi   -ssuda   kapitaliga   olinadigan   yillik   daromadning   qarzga
(ssudaga)   berilgan   kapital   summasiga   nisbatidir.   Masalan,   100   ming   so'mlik
kapital ssudaga  berilgan bo'lsa, yillik foiz daromadi 4 ming so'mga teng bo'lsa, u
holda foiz normasi 4 foizga teng bo'ladi.
Kreditning   funksiyasi   -   bu   kreditning   iqtisodiyotdagi   faoliyati   muayyan
ravishda namoyonbo'Iishidir.
Kreditni tahlii qilishda uning funksiyasi  mohiyati va roli o'rtasidagi  oraliq
bo'g'in sifatida Ko'rib chiqiladi.
Kredit   tomonidan   bajariladigan   funksiyalar   turii   adabiyotlarda   turlicha
beriladi.   Ko'pgina   adabiyotlarda   kreditning   4   ta   funksiyasi   ko'rsatilgan   va
asoslangan bo'lib, ular quyidagilardir:
- kapitallarni   qayta   taqsimlash   va   foyda   normasini   tekislash
(tengiashtirish);
- muomala xarajatlarini tejash;
15 - kapitalning markazlashuvi;
- kapitalning yig'ilishi va jamg'arish funksiyasi.
Biroq   boshqa   ko'pgina   kitoblarda   kreditning   boshqa   4   ta   funksiyasi
ko'rsatilgan:
- qayta taqsimlash funksiyasi;
- qayta takror ishlab chiqarish funksiyasi;
- muomaladagi   haqiqiy   naqd   pul   mablag'larini   kredit   muomala
vositalari biian almasbtirishi;
- rag'banlantirish funksiyasi.
a) Kreditning qayta taqsimlanish funksiyasi 2 ko'rinishda — pul va tovar
shakllarida amalga oshirilisbi mumkin.
b) Takror   ishlab   chiqarish   funksiyasida   esa   kredit   2   xil   ko'rinishda
namoyon bo'ladi:
1. Qarz   oluvchi   tomonidan   olingan   kreditlar   ularga   kerakli   kapital
hajmini ta'minlaydi, tadbirkorlik faoliyatini olib borisbiga imkon yaratiladi.
2. Turli korxonalarga kredit berilishi natijasida jamiyat miqyosida ishlab
chiqarish   uchun   yaxshi   va   yomon   holatlar   (sharoitlar)   vujudga   kelishi   murakin
(sifat, tannarx, baho).
c) Muomaladagi   haqiqiy   va   naqd   pul   mablag'larini   kredit   to'lov
vositalari   bilan   almashtirish   funksiyasida   haqiqiy   (oltin)   puilar   pul   belgilari
(banknotalar) bilan almashtiriladi.
d) Rag'banlantirish funksiyasida kredit ishlab chiqarishga va muomalagc
mikro va makro darajada ta'sir  ko'rsatadi. Buning natijasida inablag'lardar tejamli
foydalanishga asos yaratiladi.
Kreditning bu funksiyalari haqida olimlar o'rtasida yagona fikr yo'q.
Kredit   qayta   ishlab   chiqarish   jarayonining   barcha   tarmoqlariga   -   ishlat
chiqarish, taqsimlash, muomala va iste'molga xizmat Ko'rsatadi.
Qayta ishlab chiqarish jarayoni bilan bog'liq holda Kredit, ishlat chiqarish,
taqsimlash yoki iste'mol jarayonida kechadigan funksiyalardar farqli o'laroq, qayta
taqsimlash fuiiKciyasini bajaradi.
16 Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   ssuda   Kapitali   bozori   vaqtincha   bo'sh   turgai
moliyaviy   resurslarni   bir   faoliyat   jabhasidan   boshqasiga   yo'naltirisl   funKsiyasini
bajaradi.
Muomala xarajatlarini tejash funksiyasi.
Kapitalning   muomalada   bo'lish   vaqti   tejalishi   uning   ishlab   chiqarishda
bo'lish   vaqtini   oshiradi,   bu   esa   ishlab   chiqarishni   kengaytirishga,   foydanini
oshishiga olib keladi.
Bu   funksiyaning   amalga   oshishi   kreditning   iqtisodiy   mohiyatidan   kelib
chiqqan.
e) Kapital   to'planishining   jadallashuvi   va   Konsentratsiyalashuvi
ftinKSiyasi.
Bu ishlab chiqarishni Kengaytirish, shu bilan birga, qo'shimcha foyda olish
uchun qarz mablag'laridan foydalanish imKonini yaratadi.
f) Muomala to'lov vositalarini chiqarish furiKsiyasi.
Bu   funksiyaning   amalga   oshish   jarayonida   (kredit   faqatgina   tovar   emas,
balki   pul   muomalasining   jadallashuviga,   undan   naqd   pultarni   siqib   chiqarib,
to'Iovlar   ayianishining   tezlashuviga   ijobiy   ta'sir   ko'rsatadi.   Kredit   tufayli   pul
muomalasi doirasiga veksel, chek, kredit kartochkalari kabi vositalar kiritilib, naqd
pulli hisob-kitoblar naqd pulsiz operatsiyalar bilan almashtiriladi.
Fan-texnika taraqqiyotining jadallashuvi ham kredit orqali samarali amalga
oshirilishi   mumkin.   Urushdan   keyingi   yillarda   fan-texnika   taraqqiyoti   har   bir
mamlakat yoki alohida xo'jaltk yurituvchi sub'yekt iqtisodiy rivojining hal qiluvchi
omiliga aylangan. Kreditning fan-texnika taraqqiyotini jadallashtirishdagi roli fan-
texnnca   bilan   shug'uliamivchi   tashkilotlar   faoliyatini   moliyalashtirishda   Kredit
resurslari   ishlatiltshida   ko'rinadi.   Itmiy-tadqiqot   ishiarini   olib   boruvchi
markazlarining   normal   ishlab   turishini   ta'minlash   uchun   ham,   ular   faoliyatini
moliyalashtirishda   ham   kredit   resurslari   ishlatilishi   mumrin.   Shuningdek,   kredit
innavatsion   jarayonlarda   ishlab   chiqarishga   ilmiy   tadqiqot   natijalarini   joriy   qilish
va ishlab chiqarish texnologiyasini o'zgartirish jarayonlarini amalga oshirish uchun
ham zarur.
17 4. Mamalakatimizda kredit tizimini rivojlantirish yo’nalishlari
Markaziy bank - kredit tizimining bosh banki bo'lib, mamlakatda pul-kredit
siyosatini, emissiya jarayonlarini olib boradi.
Birinchi   Markaziy   banklar   bundan   qariyb   uch   yuz   yil   oldin   tijorat
banklarining   rivojlanishi   natijasida   vujudga   kelgan.   Bular   1688   yilda   tashkil
qilingan   SHved   Riks   Jiro   banki,   1694   yilda   tashkil   qilingan   Angliya   banklaridir.
Markaziy bank, ya'ni kredit tizimini boshqarib turuvchi, barcha banklar faoliyatini
nazorat qilib turuvchi kredit institut sifatida namoyon bo'ladi.
Markaziy bank quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi:
 banknotlar (naqt pullar) emissiyasi,
 davlatning oltin-valyutasi zaxiralarini saqlash;
 pul-kredit   siyosati   instrumentlari   yordamida   iqtisodni
muvofiqlashtirish;
 kredit institutlari faoliyatini muvofiqlashtirish;
 davlat banki sifatida faoliyat ko'rsatish;
 to'lov-hisob munosabatlarini tashkil qilishni belgilab berish;
 valyuta kursini muvofiqlashtirish.
Jahonning   barcha   mamlakatlarida   banknotlarni   muomalaga   chiqarish
funktsiyasi   Markaziy   banklarning   asosiy   funktsiyalaridan   biri   hisoblanadi   va   bu
aholida monopol huquqqa ega.
Davlatning   oltin   -   valyuta   zahiralarini   boshqarish   funktsiyasi.   Markaziy
bank   davlatning   oltin,   qimmatbaho   metall   va   kamyob   toshlarni,   valyuta
zaxiralarini boshqaradi.
Markaziy   banklar   mamlakat   valyuta   zahiralarini   o'zida   yig'adi   va   bu
zahiralar xalqaro hisob-kitoblarni amalga oshirish, to'lov balansi defitsitini qoplash
va mamlakat milliy valyutasi kursining barqarorligini ta'minlash uchun ishlatiladi.
Pul   -   kredit   siyosatining   asosiy   maqsadi   milliy   valyuta   barqarorligini
ta'minlash,   valyuta   kursi   va   foiz   stavkalarini   oqilona   o'rnatish   asosida   inflyatsiya
18 sur'atlarini   kamaytirish,   kreditdan   foydalanishning   samaradorligini   oshirish   va
milliy iqtisodiyotning barqaror o'sishini ta'minlashdan iborat.
Markaziy   bankning   pul-kredit   siyosatining   asosiy   instrumentlari   bo'lib,
quyidagilar hisoblanadi:
- minimal majburiy rezevr me'yorlarini o'rnatish;
- foiz (diskant) siyosati;
- tijorat banklarini qayta moliyalashtirish;
- ochiq bozor siyosati;
- targetlash va boshqalar.
Bozor   iqtisodiyoti   sharoitida   O'zbekiston   Respublikasida   Markaziy
bankning   asosiy   maqsadi   -   pul-kredit   tizimi   va   milliy   valyuta   barqarorligini
ta'minlash asosida iqtisodiy o'sishga erishishdan iborat.
Pul - kredit siyosatini samarali amalga oshirish uchun Markaziy bank pul-
kredit   siyosatini   rivojlantirishning   bir   yilga   mo'ljallangan   asosiy   yo'nalishlarini
ishlab   chiqadi.   Bu   yo'nalishlar   Oliy   Majlis   tomonidan   tasdiqlangandan   so'ng
harakat   dasturi   sifatida   qabul   qilinadi.   Markaziy   bankning   vazifalari   xilma   xil
bo'lib, bu qonunda aks ettirilgan.
O'zbekiston   Respublikasi   Markaziy   banki   huquqiy   shaxs   sifatida   davlat
mulkiga   asoslangan   bo'lib,   iqtisodiy   jihatdan   mustaqil   muassasa   sifatida   o'z
harajatlarini daromadlari hisobidan qoplashi kerak.
Milliy   valyutaning   barqarorligini   ta'minlash   uchun   O'zbekiston
Respublikasi   Markaziy   banki   qator   muhim   vazifalarni   hal   etadi.   Ularning
asosiylari quyidagilardan iborat:
- monetar   siyosatni   va   valyutani   boshqarish   siyosatini   shakllantirish,
qabul qilish hamda amalga oshirish;
- O'zbekiston   Respublikasida   hisob-kitoblarning   samarali   tizimini
tashkil qilish va ta'minlash;
- banklar faoliyatini  tartibga solish va banklar faoliyati  ustidan nazorat
qilish;
19 - O'zbekiston Respublikasining  rasmiy oltin, valyuta zahirasini  saqlash
va ularni boshqarish;
- Moliya   vazirligi   bilan   birgalikda   davlat   byudjetining   kassa   ijrosini
tashkil
etish;
O'zbekiston   Respublikasi   qonunlariga   asosan   bank   -   bu   tijorat   muassasasi
bo'lib, jismoniy va huquqiy shaxslarning bo'sh turgan pul mablag'larini jalb qilish
va   ularni   o'z   nomidan,   to'lovlilik,   muddatlilik,   qaytarib   borish   sharti   asosida
joylashtirish operatsiyalarini va boshqa bank operatsiyalarini bajaradi.
Tijorat   banklarini   fikrimizcha,   shunchaki   korxona   emas,   maxsus   korxona
deb qarash zarur. Chunki tijorat banklari ssuda kapitali xarakatini amalga oshiradi
va shu asosda bank o'z aktsionerlariga, ya'ni paychilariga foyda olishni ta'minlaydi.
Tijorat banklari bank tizimining muhim bo'g'ini bo'lib, kredit resurslarining asosiy
qismi   shu   banklarda   yig'iladi   va   bu   banklar   huquqiy   va   jismoniy   shaxslarga
xizmatlarini ko'rsatadi.
O'zbekiston   Respublikasida   tijorat   banklari   bank   tizimining   Markaziy
bankdan keyingi ikkinchi pog'onasi xisoblanadi.
Tijorat   banklarning   belgilariga   qarab   quyidagi   turlarga   bo'lish   mumkin.
Mulkchilik     shakliga   qarab     banklar:       davlat   bankiga,     aktsioner   banklarga,
kooperativ,   xususiy,   mintaqaviy,   aralash   mulkchilikka   asoslangan   banklarga
bo'linadi.
Tijorat banklari quyidagi asosiy vazifalarni bajaradi.
1. Vaqtincha   bo'sh   turgan   pul   mablag'larini   yig'ish   va   ularni   kapitalga
aylantirish;
2. Korxona, tashkilotlar, davlat va axolini kreditlash;
3. Muomalaga kredit pullar (muomalaning kredit vositalari) ni chiqarish;
4. Milliy iqtisodiyotda xisob-kitoblar va to'lovlarni amalga oshirish;
5. Moliya - valyuta bozorida faoliyat ko'rsatish;
6. Iqtisodiy   -   moliyaviy   axborotlar   berish   va   konsultatsiya   xizmatlarini
ko'rsatish.
20 Kredit-moliya   tizimining   barqarorligini,   uning   alohida   bo'g'inlari   -birinchi
navbatda   tijorat   banklari   faoliyati   barqarorligini   taminlashi   mamlakat   Markaziy
bankining   asosiy   vazifasi   hisoblanadi.   Markaziy   bankning   asosiy   vazifalaridan
ya'na biri kredit organlan (tizimi) faoliyatini tartibga solish va umumlasbtirishdan
iboratdir.
Odatda Markaziy bank - bu davlat banki. Masalan, Angliya banki, Fransiya
banki, Buides banki, Yaponiya banki, Sbvetsariya milliy banki, Finiyandiya banki
va h.k. yagona banklardan tashkil topadi. Biroq AQSh Markaziy banki 12 hududiy
Federal   banklardan,   ya'ni,   federal   zahira   tizimi   (FRS)   boshqaruv   kengashi
tomonidan boshqariladigan bo'limlardan iboratdir.
Markaziy   bank   kapitalidagi   mulk   shakliga   ko'ra   ular   Davlat   (kapital
davlatga tegishli), aksioner va aralash kapitalli turlarga bo'linadi.
Ba'zi   Markaziy   banklar   Davlat   banklari   ko'rinishlarida   shakllanadilar.
Masalan,   Nemis   Federal   Banki   (Germaniya   Buides   banki).   1957   yilda   u   Rexs
bankning   davomchisi   (1975   yilda   paydo   bo'lgan)   sifatida   snakllandi.   Boshqa   bir
Markaziy banklar esa oldin xususiy bank (masalan, Angliya banki (1694), Fransiya
banki   (1800)   kabilar)   sifatida   tashkil   topib,   keyinchalik   esa   natsionalizatsiya
qilingan va davlat bankiga aylantirilgan.
Aksionerlik   turidagi   Markaziy   bank   qatoriga   AQSIi   FRS   (Federal   Rezerv
sistemasi)   bankini   kiritish   mumkin.   FRS   1913   yildagi   Federal   Rezervasosida
paydo   bo'lgan   Aralash   turdagi   Markaziy   banklar   jumlasiga   -kapitalida   davlat
mulki,   aksioner   mulki,   xususiy   mulk   va   kapital   ishtirok   etgan   banklar   kiradi.
Markaziy   bank   funksiyalari   uzoq   yillar   mobaynida   deyarli   o'zgarmaydi   va   aniq
modifikatsiyalangan ko'rinishga egadir.
Turli   iqtisodiy   adabiyotlarda   va   o'quv   darsliklarida   Markaziy   bank
funksiyalari turlichatalqin qilinadi.
Masalan V.M. Usoskjnining fikriga ko'ra, Markaziy bank funksiyafariga:
- kredit pullari (banknotlar) emissiyasi;
- banklar   uchun   va   boshqa   kredit   tashkilotlari   uchun   turli   xizmatlami
amalga oshirtsh;
21 - hukumatning moliyaviy agenti funksiyasi;
- markaziashgan oltin-valyuta zahiraJarini saqlash;
- pul-kredit siyosati tadbirlarini o'tkazish kabilar kiradi.
"Moliya,   pul   muomalasi,   kredit"   kitobi   mualliflari   fikricha,   Markaziy
bankning asosiy funksiyasi: "muomalaga kredit pullari - banknotlarni chiqarish va
pul muomalasini tartibga solishdan iboratdir".
Shunday  qilib,   Markaziy   banklar   -   "banklar   banki"ga   aylantirib  yuborildi,
ya'ni, ularning mijozlari tijorat bankiari hisoblanadi. Markaziy banklar o'zlarinmg
joriy   (depozit)   raqamlarida   tijorat   banklarining   pul   mablag'larini   aks   ettiradilar,
ularning   naqd   pullarini   to'ldirishga   bog'liq   operatsiyalarni   amalga   oshiradilar,
tijorat   banklariga   kreditlar   beradilar.   Markaziy   banklar   ko'   p   hollarda   Davlat
bankirlari   hisoblanadilar.   Shu   bilan   birga,   barcha   emission   banklarning   yana   bir
asosiy funksiyalariga ochiq bozordagi operatsiyalar va deviz operatsiyalari kiradi.
Ular davlatning qimmatbaho qog'ozlar, xorijiy va milliy valyutalami milliy valyuta
kurslarini ushlab turish maqsadida sotadi va sotib oladi.
Lekin,   umuman   olganda,   Markaziy   banklar   tomonidan   bajariladigan
operatsiyalar quyidagi to'rt guruhga (turga) bo'linadi:
1. Banknotlarning monopol emissiyasini amalga oshirish;
2. Markaziy bank - banklar banki hisoblanadi;
3. Markaziy bank - hukumat bankiri hisoblanadi;
4. Markaziy bank pul - kreditni tartibga soladi va bank nazoratini amalga
oshiradi.
Yuqorida   aytib   o'tiiganlardan   ko'rinadiki,   umuman   olganda,   Markaziy
bankning   barcha   funksiyalari   o'zaro   bog'liqdir.   Davlatga   kredit   berish   orqali
Markaziy   bank   kredit   muomala   vositalarini   yaratadi.   Hukumatning
rnajbiiriyatlarini chiqarish va qoplash orqali u ssuda foiziga ta'sir ko'rsatadi. Sanab
o'tilgan   funksiyalari   orqali   Markaziy   bank   o'zining   asosiy   ftmksiyasi   -   mamlakat
pul-kredit   tizimini   tartibga   solish   funksiyasiga   asos   yaratadi   va   iqtisodiyotni
tartibga soladi.
22 Markaziy   bankning   pul-kredit   siyosati   umutniqtisodiy   infratuzilmalarni
tartibga solish, bozor konyukturasini yuqori darajada ushlab turish, bandlikka ta'sir
o'tkazish, inqirozli tushumlarning oldini olishning ajralmas qismi sifatida namoyon
bo'ladi.
Pul-kredit       siyosati       usullari       umumiy,       ya'ni       mamiakat       kredit
munosabatlari   holatiga   umumiy   ta'sir   ko'rsatuvchi   yoki   selektiv,   ya'ni   alohida
olingan   kredit   turlariga   ta'sir   ko'rsatish   uchun   yo'naltirilgan   hamda   alohida
korxona, jumladan, tarmoqlami kreditlash uchun yo'naitirilgan bo'lishi mumkin. 
Pul-kredit siyosatining umumiy usullariga:
- Markaziy   bankning   hisobga   olish   siyosati   yoki   foiz   stavkalarini
tartibga solish siyosati;
- ochiq   bozordagi   operatsiyalar   yoki   davlat   qimmatbaho   qog'ozlarini
sotib olish va sotish;
- majburiy zahira normalarini o'zgartirishlar kiradi.
Hisobga   olish   siyosati   Markaziy   bankning   tijorat   banklari   uchun   oxirgi
navbatdagi zahira sifatida kreditoriga ayalanishi bilan bog'liq.
Majburiy   zahira   normalarini   tartibga   solish   —   bu   hukumat   talabi   asosida
tijorat   banklarining   belgilangan   miqdordagi   pul   mablag'larining   Markaziy
bankdagi foizsiz hisob varag'iga o'tkazilishidir.
Ochiq   bozordagi   operatsiyalar   -   bu   markaziy   bankning   tijorat   va   g'azna
obligatsiyalari va boshqa qimmatbaho qog'ozlarni bozor kursi yoki oldindan e'lon
qilingan kurs bo'yicha sotib olishi va sotishi hamda qayta kelishuvlaridir. Markaziy
bank pul-kredit siyosatining selektiv usullariga:
- limitfar,   kvotalar   o'rnatish   orqali   kredit   miqdorini   yoki   veksellarni
hisobga olishni to'g'ridan-to'g'ri qisqailirish;
- kredit operatsiyalarining o'sish darajasini pasaytirish;
- alohida olingan turdagi kreditlar ustidan nazorat o'rnatish;
- alohida   olingan   jamg'armalarga   yuqori   foizlarni   o'matish   yoki
umuman foiz stavkalarini tartibga solish va boshqalar kiradi.
23 Bozor   iqtisodi   sharoitida   banKlarining   roli,   ularning   iqtisodga   ta'siri   o'sib
bormoqda.
Banklar   va   uning   krediti   mavjud   kapital   tarmoqlar   o'rtasida,   ishtab
chiqarish va muomala sohasida taqsimlanadi va qayta taqsimianadi.
Oxirgi   yillarda   tijorat   banklarining   soni,   ular   bajaradigan   operatsiyalar,
ularning   ustav   fondi   va   qo'yilmalari   salmogi   oshib   bormoqda.   Hozirgi   kunda
O'zbekistonda 30 dan ortiq tijorat banklari faoliyat ko'rsatmoqda.
O'zbekiston   Respublikasining   "Banklar   va   bank   faoliyati   to'g'risida'gi
qonunida tijorat banklarining quyidagi operatsiyalari qayd qilingan:
1. Mijozlarning hisob varaqalarini yuritish;
2. Mijozlarga kassa xizmati ko'rsatish;
3. Mijozning topshirig'iga binoan naqd pulsiz hisob-kitoblami bajarish;
4. Qisqa yoki uzoq muddatli kreditlar berish;
5. Shartnoma yoki pullik asosida, buyurtraachining topshirig'iga binoan,
kapitat qo'yilmalarini mablag' bilan ta'minlash;
6. Bo'sh pul mablag'lari - depozitlarini muomalaga jalb qilish;
7. Aholidan omonatlarni qabul qilish;
8. Faktoring operatsiyalarini amalga oshirish;
9. Lizing operatsiyalari ni amalga oshirish;
10. Davlatning hamda boshqalarning qimmatbaho qog'ozlarini xarid qilish
va sotish;
11. Xorijiy valyuta va qimmatbaho metallarni xarid qilish va sotish;
12. O'z mijozlari uchun kafolat va majburiyatlar berish;
13. Byudjetning kassa ijrosini bajarish;
14. Bank   operatsiyalari   bo'yicha   maslahatlar   berish   va   boshqa
operatsiyalar.
24 Banklarning   operatsiyalari   ularning   bevosita   faoliyati   (vazifasi)   orqali
amalga   oshiriladi.   Sunday   vazifaiar,   yuqorida   ko'rib  o'tganimizdek,   o'zaro   bog'liq
ikki turga bo'linadi.
Passiv bank mablag'larini shakkitantirish bo'yicha operatsiyalar.
Aktiv -- bunday mablag'larni joylashtirish hamda foydalanish biian bog'liq
operatsiyalar.
Bank   mablag'lari   o'ziga   tegishli   va   jalb   etilgan   mablag'lardan   vujudga
kefadi.   O'ziga   tegishli   mablag'lar   odatda   banklar   tasarrufidagi   barcha
ntablag'laming   faqat   uncha   katta   bo'Imagan   qismlarini   tashkil   etadi.   Ularning
asosiy qismi depozitlar yoki banklarning mijozlariga qarashli omonatlardan iborat.
Bankning   aktiv   operatsiyafariga   awalo   beriladigan   foizli   ssudalar   yoki
kreditlar kiradi.
Qimmatli   qog'oz   garovga   olinib   beriladigan   ssudalar,   shunmgdek,   mana
shunday qog'ozlami xarid qilish operatsiyalari fond operatsiyalari deb yuritiladi.
Bugungi kunda respublikada davlat mulkini xususiylashtirish bilan bog'liq
jarayonlar   keng   o'rin   olganligi   sababli,   korxonalarga   tegishli   qiinmatli   qog'ozlar
bozoriga   nisbatan   davlat   qimmatli   qog'ozlar   bozori   aktiv   harakat   qilmoqda.   Bu
bozorda asosiy qatnashchilar sifatida esa tijorat banklari may donga chiqmoqda.
Respublika   iqtisodiyotiga   kirib   keiayoigan   "Lizing"   jarayonlari   bugungi
kunda   ishlab   chiqarishni   texnika   va   texnologiya   bilan   ta'minlash   hamda   qayta
jihozlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Tijorat   banklari   tomonidan   olib   borilayotgan   bank   faoliyatiga   bugungi
kunda "Trast" xizmatlari ham kirib kelmoqda. Trast xizmatlari respubiika banklari
uchun   yangi   hisoblansa-da,   uni   o'ziashtirish   sohasida   ko'plab   ishiar   olib
boriimoqda.
Jahon banklari ish faoliyatida axborotlarni sotisb va moliyaviy maslahatlar
kabi   xizmatlar   ham   keng  o'rin  olgan.  Bizning  oldimizda  turgan  masalalardan  biri
ham bu sohani o'rganishdir.
"O'zbekistonning   moliyaga   doir   yordamchi   tarmoqlarini,   mamlakatning
bank   tizimini   takomiilashtirish   biz   uchun   birinchi   navbatdagi   vazifadir" 1
,-   deya
25 e'tirof   etilgan.   Chunki   Mustaqillik   e'lon   qilingunicha   mamlakatda   mustaqil   bank
tizimi mavjud emas edi va mavjud bank muassasalari sobiq Ittifoq bank tizimining
tarkibiy qismi hisoblanardi.
O'zbekistonda   bank   tizimini   shakllantirish   jarayonini   shartli   ravishda   bir
necha bosqichlarga bo'lish mumkin.
2012   йил   январь—июнь   хрлатига   юридик   шахсларга   такдим
этилган микрокредитлар
Bank tizimiga xususiy kapitalni jalb etish bilan birga, bankiarni korporativ
boshqarish   tizimini   yanada   mustahkamlashga   doir   chora-tadbirlar   ham   amalga
oshirildi.
So'nggi ikki yil ichida bank tizimini yanada erkinlashtirish va isloh qilishga
qaratiigan   bir   qator   Prezident   Farmonlari   va   Vazirlar   Mahkamasi   qarorlari   qabul
qilindi.
Shunisi   e'tiborliki,   tijorat   banklari   tomonidan   ajratilayotgan
mikrokreditlaming 50 foizigacha bo'lgan miqdorini naqd piilda berish, bank bilan
doimiy   aloqada   bo'lgan   va   yaxslii   kredit   tarixiga   ega   tadbirkorlarga   esa   hatto
ta'minotsiz, faqatgina ariza va biznes rejaga asosan ishonchli mikrokreditlar berish
amaliyoti   yo'lga   qo'yilib,   ishlab   chiqarish   mikrofirmalari,   kichik   va   o'rta
korxonalar,   dehqon   va   fermer   xo'jaliklarining   yuqori   texnologik   va   innovatsiya
loyihalarini kreditlash maqsadida imtiyozli kreditlash jamg'armasi tashkil qilindi.
.
26 27 Xulosa
Hozirda   iqtisodiyotning   muhim   sohalarida   alohida   xizmat   ko'rsalayotgan
banklar   niazkur  tarmoqlarni   yanada  rivojlantirish  va   undagi   mavjud  mablag'larni,
bor   imkoniyatlarni   samarali   ishga   soiish   imkonini   yaratib   beradi   va   iqtisodiy
isiohotlarning jadallik bilan amalga oshishiga xizmat qiladi.
Bank   tizimini   yanada   erkjnlashtirish   va   isloh   qilishni   chuqurlashtirishga
qaratilgan   O'zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   farmonlari   va   hukumat   qarortari
asosida   bank   tizimini   tubdan   mustahkamlashga,   ularning   kredit   berish
imkoniyatlarini   va   ustav   kapitalini   bo'sh   mablag'lar   jalb   qilish   hisobidan
kengaytirishga,   shuningdek,   banklaming   investitsiya   jarayonining   asosiy   bo'g'ini
bo'lgan   korxonalar,   xususan   xususiy   tadbirkorlar,   kichik   va   o'rta   biznes
korxonalarining   chinakam   hamkoriga   aylanishiga,   xorijiy   banklar   bilan
hamkorlikning yanada kengaytirifishiga alohida e'tibor qaratildi.
Inflyatsiyaning   har   tomonlama   avj   olib   ketishi   mamlakatda   sotsial   va
iqtisodiy jihatdan qarama-qarshiliklar yuzaga kelishiga olib keladi. Shuning uchun
davlat inflyatsiyaning oldini olish uchun pul muomalasini barqarorlashtirish chora-
tadbirlarini ishlab chiqmoqda.
Hozir ko'pgina davlatlarda pul muomalasini tartibga solishda ochiq bozorda
operatsiyalar o'tkazish usulidan foydalanilmoqda.
Bu   xozirgi   ko'p   qo'llaniladigan   monetar   siyosatning   bir   usuli   hisoblanadi.
Bu   usul   tijorat   banklarining   likvidlik   darajasiga   tezda   ta'sir   o'tkaza   oladigan
egiluvchan   (moslashuvchan),   amaliy   va   operativ   usul   hisoblanadi.   Bu   usulni
boshqalaridan   farqi   shundaki,   uni   zaruriyatga   qarab   va   hohlagan   miqdorda
o'tkazish   mumkin.   Bu   mexanizm   bozorni   rivojlanish   tendentsiyasiga   qarab   pul
muomalasini barqarorlashtira olishi mumkin.
Xulosa   qilib   aytish   mumkinki,   kreditning   ob'ektiv   zarurligi   takror   ishlab
chiqarish jarayonida fondlarning doiraviy aylanishi qonuniyatlariga asoslangandir.
28 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.
1. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: O'zbekiston, 2012
2. O'zbekiston   Respublikasi   qonuni.   Bank   va   bank   faoliyati   to'g'risida.
1996 yil 5 aprel. - T.: "Adolat", 1999.
3. Birinchi   Prezidentimiaz   Karimov   I.A.   "O'zbekiston   mustaqillikka
erishish ostonasida" O'zbekiston-2011.
4. Shodmonov   Sh.Sh.,   G'afurov   U.V.   Iqtisodiyot   nazariyasi   (darslik).   -
T., «Fan va texnologiya» nashriyoti, 2009. - 734 b.
5. Sh.Z.Abdullaeva «Pul, kredit va banklar». Toshkent, «Moliya», 2000
yil.
6. V.A.Chjen   «Moliya   va   pul   bozorlari».   Toshkent,   «Iqtisodiyot   va
huquq dunyosi», 1996 yil.
7. Bekmurodov   A.,   Tojiev   R.,   Qurbonov   X.,   Alimardonov   M.
O'zbekiston   iqtisodiyotni   liberallashtirish   yillarida.   4-qism.   Moliya   va   bank
tizimidagi islohotlar samarasi. T.: TDIU, 2005. - 63 b.
8. www.stat.uz      -   O'zbekiston   Respublikasi   Davlat   statistika
qo'mitasining rasmiy sayti.
9. www.uza.uz      -   O'zbekiston   Respublikasi   Milliy   Axborot   Agentligi
rasmiy sayti.
10. www.ceep.uz      -   O'zbekiston   Respublikasi   Iqtisodiyot   vazirligi
huzuridagi Samarali iqtisodiy siyosat markazi rasmiy sayti.
29

O’zbekistonda kredit tizimi

Купить
  • Похожие документы

  • O’z Milliy bank amaliyot hisoboti
  • Iqtisodiyot va moliya bo‘limi amaliyot hisoboti amaliyot hisoboti
  • Ipoteka bank amaliyot Mirobod filiali
  • "Trastbank" bitiruv oldi amaliyot
  • Turonbank bitiruv oldi amaliyoti

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha