• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 45000UZS
Размер 83.1KB
Покупки 1
Дата загрузки 31 Июль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Arabov Amirbek

Дата регистрации 31 Июль 2024

9 Продаж

O'zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash

Yoshlar o‘rtasida kambag‘allikni kamaytirish, ularni o‘zini o‘zi band qilishga rag‘batlantirishda “Yoshlar daftari”, yoshlar dasturlari doirasida amalga oshirilmoqda. Jumladan, “Temir daftar”dagi oilalar farzandlari bo‘lgan 2 mingdan ziyod talabaning kontrakt pullari to‘lab berildi. Yurtimizda ota-onasidan ajragan, mehrga muhtoj bolalarni qo‘llab-quvvatlash, ularning ta’lim-tarbiya olishi, ish joyi va uyiga ega bo‘lishi, jamiyatda munosib o‘rin topishi, “Mehribonlik uylari”, maxsus maktab-internatlar va “Bolalar shaharchasi”ning moddiy-texnik bazasi, kadrlar salohiyatini mustahkamlashga jiddiy e’tibor berilmoqda. “Mehribonlik uylari” va maxsus maktab-internatlarda ta’lim-tarbiya samaradorligini oshirish bo‘yicha yangi tizim joriy etildi. Ana shunday o‘quvtarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining muammolarini o‘rganish hamda hal etish, ularning orzu-istaklarini ro‘yobga chiqarish bo‘yicha yangi tizim – “Mehr daftari” joriy etildi. Shuningdek, yetim va ota-ona qaramog‘idan mahrum bo‘lgan bolalarni uy-joy bilan ta’minlash tartibi belgilandi. Unga ko‘ra, o‘ziga biriktirilgan uy-joyga ega bo‘lmagan va turar joyga muhtoj sifatida hisobda turgan ana shunday bolalarga ular 18 yoshga to‘lgan yili umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 1 xonali, voyaga yetgan bolalar o‘rtasida nikoh tuzilgan holatlarda esa 50 kvadrat metrdan kam bo‘lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi. Mamlakatimizda ehtiyojmandlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatishning keng qamrovli mexanizmi yo‘lga qo‘yilmoqda. Prezident farmoniga muvofiq, ijtimoiy yordamning barcha turlarini bir xil mezon va bir xil hujjatga muvofiq taqdim etish imkonini beradigan “Yagona ijtimoiy reyestr” yaratilmoqda. Yil oxiriga qadar tizim barcha hududlarda bosqichma-bosqich joriy etiladi. Bu tizim orqali ma’lumotlarni tizimlashtirish har bir ijtimoiy yordam oluvchining ehtiyoj darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. U oila a’zolarining daromadlari, mol-mulki, bank hisoblari, olingan kreditlar va avtomobillar to‘g‘risidagi turli idoralarning tegishli bazalarida mavjud bo‘lgan ma’lumotlar asosida aniqlanadi. Istiqbolda “Yagona ijtimoiy reyestr” dasturining to‘liq ishga tushirilishi inson omilini sezilarli darajada minimallashtiradi va natijada ijtimoiy yordamni 23 Tarixiy rivojlanishning ikkinchi o‘ziga xosligi hozirgi kunlarga ya’ni, postsovet davriga taalluqli. Bu mamlakatimizda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning ba’zi xususiyatlari iqtisodiy, sotsial va siyosiy o‘zgarishlarning xususiyatlari bilan bog‘liq. Gap shundaki, islohotchilar bu o‘zgarishlar jarayonida oila manfaatini yetarli darajada e’tiborga olmaydilar. O‘zgarishlar jarayonida qabul qilinayotgan qarorlar oilaga yoki sotsial individ sifatida emas, balki alohida (izolyatsiyalashgan) individ sifatida qaramoqda. Oqibatda oiladagi o‘zgarish jarayoni, oila qadriyatlarining devalvatsiyasiga (qadrsizlanishiga) sabab bo‘lmoqda. Bu mamlakatdagi sotsial-iqtisodiy va siyosiy inqiroz bilan bog‘liq, deb hisoblanmoqda. Natijada oila muammolariga jamoatchilik tomonidan iqtisodiy islohotlarning inqiroz oqibati sifatida qaralmoqda. Oiladagi o‘zgarishlar ko‘p xollarda oila hayot darajasining pasayishi bilan bog‘liq bo‘ladi. Ayniqsa ko‘p bolali oilalar va to‘laqonli bo‘lmagan oilalarda bu yaqqol seziladi. Oila siyosati – uzoq tarixiy jarayonda yo‘qolib borayotgan oila hayot tarzi, uni qayta tiklashga qaratilgan davlat va jamiyat faoliyatidir. Oilaga xos bo‘lgan sotsial funktsiyalarni qaytarishga qaratilgan faoliyatdir. Sotsiologik tilda aytganda, oilani sotsial institut sifatida mustahkamlashga qaratilgan faoliyatdir. Bu siyosat faqat oilaga yo‘naltirilgan siyosat emas. Aslida oila siyosati- oilaga qarshi bo‘lgan zamonaviy tsivilizatsiyani o‘zgartirishga qaratilgan faoliyatdir. Faqatgina jamiyatni oila manfaati nuqtayi nazaridan islohot qilish uni inqrozdan olib chiqadi, sotsial funktsiyalarini qayta tiklaydi. Oila siyosatini fundamental va uzoq muddatli vazifalar bilan birga qisqa muddatli maqsadlari, u yoki bu davrga taalluqli dolzarb vazifalari bo‘lishi mumkin. 9 ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini rivojlantirish, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish” vazifalari belgilangan. O‘zbekistonda ijtimoiy kafolatlar tizimi uchun ma’sul bo‘lgan tuzilmalar faoliyati jamiyatni demokratlashtirish jarayoni bilan uyg‘un holda olib borilmoqda. Shunisi aniqki, O‘zbekiston bu borada o‘z tajribalariga tayanadi. Muayyan xorijiy mamlakatlar tajribasidan avtomatik ravishda nusxa ko‘chirilayotgani yo‘q. Zero, “demokratik davlatning tayyor andozasi yo‘q. Yoki demokratik davlat qurishning to‘g‘ridan-to‘g‘ri tatbiq etish mumkin bo‘lgan namunali tajribasi ham mavjud emas. Demokratik huquqiy davlatni har bir mamlakat o‘z yo‘li bilan quradi.” Bizga ma’lumki, jamiyatni demokratlashtirish jarayonida demokratik institutlarni tashkil qilish jarayoni muqarrar ravishda uzoq vaqt talab qiladi, sababi u jamoatchilik fikri, hayotiy qadriyatlar tizimi va xalqning tarixiy tafakkuri kabi ahamiyatli, chuqur zaminga ega bo‘lgan sohalarni qamrab oladi. Siyosiy demokratlshtirish, iqtisodiy islohotlar va fuqarolik jamiyati asoslarini barpo etishni o‘z ichiga olgan erkinlashtirish jarayoni mamlakat siyosiy va iqtisodiy turmush tarzini tubdan o‘zlashtirishni talab etadi. Bunday sharoitda insonlar o‘z ichki imkoniyatlarini, salohiyatini doimo oshirishlari zarur. O‘zbekistonda ruhoniy qatlam xalq hayotida muayyan ta’sirga ega. Shu sababli ularning ijtimoiy faoliyatlari jamiyat uchun foydali bo‘lishi uchun zamin hozirlandi. Har yili minglab fuqarolarimiz haj ibodatini o‘tashlariga davlat ko‘mak bermoqda. Ularning davlat tomonidan muhofaza qilinishi O‘zbekiston sharoitida o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Biz yuqorida ta’kidlagan mulohazalardan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin: 19 ✓ kuchli ijtimoiy siyosat O‘zbekiston uchun uzluksiz va ustuvor yo‘nalishdir; ✓ bu siyosat jamiyat siyosiy barqarorligini ta’minlashda va taraqqiyot yo‘lini tanlab olishda muhim omillardan biri bo‘ldi; ✓ kuchli ijtimoiy siyosat O‘zbekiston jamiyatida yangicha fikrlashga, tafakkur qilishga zamin yaratdi; ✓ bu siyosat jamiyatda xususiy mulkchilikning shakllanishi uchun imkoniyatlarni ochdi; ✓ O‘zbekiston jamiyati kuchli ijtimoiy siyosat vositasida jamiyat a’zolari uchun ijtimoiy kafolot tizimining real ko‘rinishiga ega bo‘ldi. Albatta, mamlakatimiz o‘tish davrida ekan, ijtimoiy sohadagi islohotlar hali o‘zining to‘liq natijalariga ega bo‘lganicha yo‘q. Lekin ijtimoiy sohadagi islohotlarning konstitutsion – huquqiy asoslari to‘la barpo etildi, deb aytish mumkin. O‘zbekistonda hozirgi kunda ijtimoiy ta’minot tizimida boshqaruv idoralari hisoblangan 1 ta vazirlik, 12 ta viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahri hamda 170 ta tuman va 14 ta shahar ijtimoiy ta’minot tizimlari mavjud. Shunindek, yolg‘iz nogironlarga va qariyalarga mo‘jallangan o‘nlab internat uylari, nogirinlik sababi va guruhini belgilovchi tibbiy ekspertiza komissiyalari, xususan nogironlikni ekspertiza qilish va nogironlarning mehnat qobiliyatini tiklash bo‘yicha bitta ilmiy tekshirish instituti faoliyat yuritmoqda. Nafaqaxo‘rlarning davolanishi va dam olishiga mo‘ljallangan bir qancha maxsus sanatoriyalar ishlab turibdi. III-Bob. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosat olib borishning usuvor yo‘nalishlari va o‘ziga xos tajribasi. 3.1 Ijtimoiy siyosat – O‘zbekistonda davlat siyosatining muhim ustuvor yo‘nalishi. 20 oilalarda tarbiyalangan bolalardan ko‘pincha jinoyatchilar chiqayotganligi kuzatilmoqda. Kvazi oilalar, lesbiyankalar, nikohsiz tug‘ilganlar aslida otaonalardagi mas’uliyatsizlik natijasida paydo bo‘lmoqda. 6  mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori standartlari, ish vaqti va dam olish vaqti me’yorlarini qat’iy nazorat qilish;  mehnat shartnomalarini digitalizatsiya qilishni joriy etish; Xulosa. O‘zbekiston ijtimoiy kafoltlar tizimini yaratishda va uni amalga oshirishda ana shu muammolarni hal etib bormoqda. Bunda asta-sekin, ammo muttasil rivojlanish muhim omil hisoblanadi. Mamlakatimizda demokratik jamiyatning milliy modeli ishlab chiqilishiga diqqat qilindi. Negaki “fuqarolik jamiyati muayyan ijtimoiy hudud va mustaqil muassasaviy, shaxslararo munosabatlar va pirovardida vujudga kelgan jamoat tashkilotlari tizimi tarzida maydonga chiqar ekan u insonning mustaqilligini himoya qilishga, o‘z izmi bilan ish ko‘ra olish imkoniyatini saqlab qolishga da’vat etadi. Shunga ko‘ra fuqarolar o‘rtasidagi normal aloqalar turli harakatlar, birlashmalar va muassasalarda shakllanib, konkret ijtimoiy manfaatlarni aks ettiradi… O‘zbekiston Respublikasida bunday ijtimoiy o‘zaro aloqalarning qonuniy asoslarini yaratish bo‘yicha hal qiluvchi qadamlar qo‘yildi.” 34 Bu oila deviatsiyasining o‘sishi, ya’ni alkogol va narkotik iste’mol qilish, oiladagi zo‘ravonlik hatto insestuoz zo‘ravonlikning mavjudligi tufaylidir. Bunga sotsial iqtisodiy muammolarni sabab qilib ko‘rsatishadi. Bu unchalik to‘g‘ri emas, chunki uning ildizlari ancha uzoqqa borib taqaladi. Bu muammolarning ildizi XVII-XX asrlarda dunyoda boshlangan industrlashtirish boshlanishi bilan bog‘liq. Industrlashtirish demografik siyosatga ham ta’sir ko‘rsatdi va tug‘ilish keskin kamayib bordi. Ko‘p bolali oila yemirilishi uzoq davom etgan jarayon hisoblanadi. Hozirgi kunda sotsial-iqtisodiy muammolar oila inqirozini yuzaga chiqardi, xolos. Oiladagi salbiy jarayonlar global xarakterga ega, ya’ni mehnat taqsimoti va yollanma mehnatga asoslangan yirik mashinalar ishlab chiqarishni industrial davridan o‘tgan hamma xalqlarda yoki mamlakatlarda oila inqirozi namoyon bo‘lmoqda. Oiladagi inqirozli tendensiyalar tasodif emas yoki to‘g‘ri yo‘ldan og‘ish emas, balki fundamental jarayonlarning yaqqol ko‘zga tashlanadigan keskinlashuvidan iborat. Shuning uchun sotsial-iqtisodiy tushkunlik tugagandan so‘ng oila hayotining normal rivojlanishiga yo‘l ochiladi. Buning uchun oilaga jamiyat tomonidan maqsadli ta’sir o‘tkazish kerak. Oilani sotsial institut sifatida barbod bo‘lishi to‘g‘risidagi paradigma esa, oiladagi o‘zgarishlarni vaqtinchalik, tasodifiy, deb emas, balki industrial-bozor tsivilizatsiyasiga xos xususiyatlar keltirib chiqargan global inqirozning ifodalanishi, deb qaralishi kerak. Oila inqirozi paradigmasini izlanuvchan, o‘z rolini anglagan oilalar chetlab o‘tishi mumkun, lekin hozirgi zamon global muammosi (ekologik muammo kabi) oilani butunlay saqlash mushkul. Oila inqirozi konseptsiyasi e’tiborni evolutsion rivojlanish yo‘lidagi og‘ishlarga emas, balki bozor industrial munosabatlarining natijasi o‘laroq uning sotsial illatlariga qaratadi. 7 Albatta, bunda eng muhim muammolar ajratib olinishi va ularning rivojlanish tendentsiyalari o‘z vaqtida aniqlanishi katta ahamiyatga ega. Xususan, O‘zbekiston sotsial hayotida yuz berayotgan yirik o‘zgarish va muammolar hamda ularni hal etish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqishni modellashtirish mumkin. Misol tariqasida, u quyidagi ko‘rinishda bo‘lishi mumkin. 2.1.1-jadval. Ijtimoiy muammolar va ularni hal etish tadbirlari. 1. Ijtimoiy muammolar Ularni hal etish tadbirlari 2. Sotsial tabaqalashuv va qutblanish Fuqarolar tomonidan o‘zlari va oila a’zolarini sotsial xizmatlar bilan ta’minlash maqsadida ishlab topish imkoniyatlarining ortishi. 3. Kambag‘allik Xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish orqali yangi imkoniyatlarni vujudga keltirish 4. Ishsizlik Ishlab chiqarishda sotsial ehtiyojlarni qondirishga mo‘ljallangan xizmat va mahsulotlar ulushining ortishi. Ma’lumki, sotsial soha rivojini modellashtirishda parametrlar, ya’ni ko‘rsatkichlar muhim o‘rin tutadi. Bunday parametrlar ikki turga, ya’ni: o‘zgarmas va o‘zgaruvchan turga bo‘linadi. O‘zbekistonda hozirgi kunda ijtimoiy ta’minot tizimida boshqaruv idoralari hisoblangan bitta vazirlik, 12 ta viloyat, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahri hamda 164 ta tuman va 36 ta shahar ijtimoiy ta’minot tizimlari mavjud. Shuningdek, yolg‘iz nogironlarga va qariyalarga mo‘jallangan o‘nlab internat uylari, nogironlik sababi va guruhini belgilovchi tibbiy ekspertiza komissiyalari, xususan nogironlikni ekspertiza qilish va nogironlarning mehnat qobiliyatini tiklash bo‘yicha bitta ilmiy tekshirish instituti faoliyat yuritmoqda. Pensionerlarning davolanishi va dam olishiga mo‘ljallangan bir qancha maxsus sanatoriyalar ishlab turibdi. 14 hissasiga to‘g‘ri keladi. Biroq afsuski, bugungi kunga kelib, ijtimoiy sug‘urtalangan xodimlar soni borgan sari kamayib ketayapti. Xalqaro mehnat tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, ayni paytda dunyo aholisining 55 foizi ijtimoiy himoyadan mahrum bo‘lsa, atigi 29 foizi kompleks ijtimoiy ta’minotdan foydalanish imkoniyatiga ega. Pensiya yoshidagi keksalarning 68 foizi qarilik pensiyasini oladi. Bu esa ko‘plab davlatlarda ham jamg‘arib boriladigan, ham sug‘urtali pensiya ta’minoti yetarlicha rivojlanmaganligini ko‘rsatadi. Yana bir og‘ir muammo — taraqqiy topgan yigirma birinchi asrda ham, afsuski, insonlarning sog‘liqni saqlashga bo‘lgan huquqi dunyoning ko‘pgina mintaqalarida hali real haqiqatga aylanmadi. Bu, ayniqsa, aholining 56 foizi mazkur imtiyozdan mahrum bo‘lgan qishloq joylariga taalluqlidir. Demak, bu borada muhokama qilinishi lozim bo‘lgan mavzular yetarli. Yaqinda XMT jahon hamjamiyatiga bugungacha amaliyotda bo‘lmagan — xususiy beg‘araz yordamni eng kam darajadagi ijtimoiy himoyani ta’minlash uchun yo‘naltirish haqidagi chaqiriq bilan murojaat qildi. Va, bu bilan, u o‘z tajribasida jismoniy shaxs korxona va jamg‘armalarning beg‘araz yordamlaridan ijtimoiy himoya maqsadida foydalanish mumkinligini e’tirof etdi. O‘zbekistonda bu borada yetarli tajriba to‘plangan, ijtimoiy himoya sohasida aynan davlat va xususiy sherikchilik aloqalari yo‘lga qo‘yilgan. Xususan, resurslarni fuqarolar o‘rtasida maqsadli qayta taqsimlash, ijtimoiy siyosat tizimida esa ijtimoiy ta’minot, ijtimoiy himoya, ijtimoiy yordam markaziy o‘rin egallaydi. Bugun yurtimizda inson omili oliy qadriyat darajasiga ko‘tarildi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning “Odamlar ertaga emas, bugun baxtli yashashni istaydilar”, degan tamoyilni ilgari surishi va buni bugungi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishiga aylantirishida ham aynan shu mazmun- mohiyat mujassamdir. Mazkur prinsip ijrosi o‘laroq, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan insonparvar siyosat odamlar hayotiga yangicha mazmun baxsh etmoqda. Xususan, aholining talab va ehtiyojlarini hisobga olgan holda, qishloq joylarda yangilangan namunali 27 loyihalar asosida arzon uy-joylar qurish bo‘yicha dasturning qabul qilingani odamlar qalbida yashash va ishlashga bo‘lgan qarashlarni o‘zgartirib yubordi. Dasturga ko‘ra, 2017 yilda shahar va qishloqlarda umumiy maydoni 3,5 million kvadrat metrdan ortiq bo‘lgan namunali va ko‘p qavatli uylar bunyod etildi. 2017 — 2020 yillarda shaharlarda 945 ta ko‘p qavatli turarjoy qurilishi bo‘yicha dastur qabul qilingan. Kam ta’minlangan oilalar uchun Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahri, viloyatlar markazlarida va yirik shaharlarda ko‘p qavatli uylarda 50 mingga yaqin arzon kvartiralar barpo qilinadi. Xususan, 2017 yilda xuddi shunday ko‘p kvartirali, umumiy maydoni 800 ming kvadrat metrdan ortiq bo‘lgan uylar qurilib, aholiga topshirildi. Faqatgina Toshkent shahrining o‘zida 420 ming kvadrat metrli uy-joy foydalanishga topshirilgani boshlangan ishlar ko‘lamini ko‘rsatadi, albatta. Biroq aholi farovonligini ta’minlash faqat uy- joy masalasi bilan bog‘liq, desak, noto‘g‘ri bo‘ladi. Negaki, uzoq yillar davomida aynan ijtimoiy sohada o‘nlab muammolar yig‘ilib keldiki, oqibatda u odamlar normal hayot kechirishlariga monelik qildi. Bugungi kunda, ayniqsa, qishloq aholi punktlarida vodoprovod tarmoqlarini kengaytirish va modernizatsiya qilish dasturini amalga oshirish dolzarb masalalardan biri bo‘lib turibdi. Ayni paytda maxsus dastur doirasida 9 ming kilometr vodoprovod tarmoqlari, 1400 quduq va 3600 suv inshootini qurish va rekonstruksiya qilish ishlari olib borilayapti. Bu Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Andijon, Jizzax, Navoiy, Sirdaryo, Samarqand, Toshkent va Xorazm viloyatlaridagi 3,2 million aholini qo‘shimcha toza ichimlik suvi bilan ta’minlab, mamlakat bo‘yicha aholining toza ichimlik suviga bo‘lgan talabini qondirish ko‘rsatkichini 67 foizdan 84 foizgacha ko‘tarish imkonini beradi. Bu vazifalarni amalga oshirish uchun mamlakatimizda Uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish vazirligi tashkil etildi va Moliya vazirligi huzurida “Sof ichimlik suvi” jamg‘armasi faoliyati yo‘lga qo‘yildi. 28 Respublikamizdagi aholini ijtimoiy himoyalashning amaldagi tizimi oilaga, ayniqsa, ko‘p bolali oilalarga qaratilgan manzilli yo‘nalishga ega bo‘lib, u barcha muhtoj oilalarni moddiy himoyalashga qaratilgan. O‘zbekistonda iqtisodiy munosabatlarning rivojlanishi va islohotlarning imkon darajasida olg‘a borishi sari aholini ijtimoiy himoyalash tizimi, kambag‘allik va ishsizlikning oldini olish shakl va uslublari o‘zgarib boradi. Amaldagi ijtimoiy himoyalash tizimi turli qatlamdagi aholi guruhlari daromad darajalarini davlat yo‘li bilan ortiqcha nazorat qilishning oldini oladi. Bunda kam daromadli va kam ta’minlangan aholi qatlamini moddiy qo‘llab- quvvatlash uchun turli imkoniyatlrdan foydalanadi. Ijtimoiy siyosat mamlakatimizda davlat siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashning aniq manzilli xususiyatga ega ekani har bir muhtoj insonga uning real ehtiyojini hisobga olgan holda yordam ko‘rsatish imkonini bermoqda. Bunda ushbu toifaga mansub hech bir inson e’tibordan chetda qolmasligiga alohida ahamiyat qaratilmoqda. Shu asosda jamiyatimizning ijtimoiy manzarasi butunlay o‘zgarmoqda, samarali boshqaruvning natijadorligi oshmoqda, eng muhimi, odamlarning hayotga, mehnatga, o‘zining taqdiri va ertangi kunga ishonchi ortmoqda. Mehnatkashlar huquqlarini himoya qilish, ularga munosib turmush sharoiti yaratish bugungi dunyoning eng insonparvar qadriyatlaridan biriga aylandi. Oddiy odamlar orzu-istagi, dardu tashvishini o‘zida jamlagan bu ezgu qadriyat yangilanayotgan yurtimiz siyosati bilan hamohang ekanligi har birimizni quvontiradi, albatta. Yurtimizda ijtimoiy muammolarni hal etishning mutlaqo yangi va o‘ziga xos tizimi yaratildi. Keyingi paytda “temir daftar”, “ayollar daftari”, “yoshlar daftari”, “mahallabay” va “xonadonbay” ishlash usullari aynan shu maqsadda joriy etilmoqda. Shu asosda muammoga oid mavhum ko‘rsatkichlar emas, balki yordam va ko‘makka muhtoj har bir oila va fuqaroning, xotin-qizlar, yoshlarning muammolari o‘z joyida aniq o‘rganilmoqda, ular vaqtida va samarali hal 35 Kirish. Hozirgi kunda jamiyat rivojlanishi chinakam demokratik tamoyillar negiziga qurilmasa, taraqqiyotni ta’minlab bo‘lmaydi. Davlatlar rivojlanishining darajasi turli ijtimoiy tuzumda bo‘lishiga qaramasdan ular o‘z taraqqiyotini demokratik tamoyillar asosiga qurishlari zarur. O‘zbekistonda bozor munosabatlarining o‘tish joriy etilishi oila institutiga bo‘lgan munosabatga ham muayyan o‘zgarishlar kiritdi. Oilaning reproduktiv, ekzestensial va sotsial vazifalariga muayyan o‘zgarishlar kiritdi. Oila jamiyatning bevosita diqqat markazida bo‘lib bormoqda. Hozirgi zamon jamiyat tizimining muhim belgisi bo‘lgan demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish, insoniyat hayotini farovon qilishga xizmat qilib, samarali ijtimoiy siyosat uchun sharoit yaratadi. Insoniyat o‘zini ijtimoiy mavjudot sifatida anglaganidan buyon farovon hayotga erishish uchun intilib kelgan. Shu bilan birga insonga xos talab- ehtiyojlarni qondirishda hamkorlik va birdamlikka asoslanish tendentsiyasi ham kuchayib boradi. Farovon hayot, ideal jamiyat g‘oyasini amalga oshirishda fuqarolar davlatga katta umid bilan qaraganlar. Shunday yondashuvdan kelib chiqib hozirgi zamon jamiyatlarini quyidagi asosiy belgilarini ko‘rsatish mumkin: insoniyatning birlashuvi; ilmiy-texnika revolyutsiyasini ifodalaydigan yangi ishlab chiqaruvchi kuchlar; hozirgi zamon tub o‘zgarishlar; ekologik va sotsial muammolar ustuvorligi. Albatta, boshqa belgilar ham bo‘lishi mumkin. Lekin jamiyat rivojlanishining hozirgi darajasini oldingisidan farq qildiradigan asosiy belgilari shulardan iborat. Hozirgi zamon jamiyat rivojlanishiga xos belgilar jahon bo‘ylab keng yoyilmoqda. Yuqorida qayd qilingan jarayonlar aholini ijtimoiy himoya tizimidagi siyosatda muhim ahamiyatga egadir. 3 Afsuski, bugun global mehnat bozori bu maqsadlarga erishishda yangidanyangi to‘siqlarga uchramoqda va ta’bir joiz bo‘lsa, ular ijtimoiy mehnat sohasining zamonaviy qurilmasi poydevorini nuratmoqda. Eng asosiy muammolar nimalarda ko‘rinadi? Birinchi muammo norasmiy bandlik o‘sishi, norasmiy sektorning rivojlanishi va kengayishi bo‘lib, u soliq to‘lovlaridan tushadigan daromadlar kamayishiga, rasmiy sektordagi raqobatdoshlik pasayishiga, eng yomoni, ijtimoiy dasturlarning qisqartirilishi va yetarlicha moliyalashtirilmasligiga olib kelmoqda. Ikkinchi muammo masofaviy va ijara tariqasidagi mehnat, autsorsing hamda autstaffing kabi mehnat mohiyatini tubdan yangilovchi formatning paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Bu esa o‘z-o‘zidan, mehnat munosabatlari sohasining shaklshamoyilini keskin o‘zgartirib, ijtimoiy himoyani juda past darajaga olib keluvchi nostandart bandlik shakllarida namoyon bo‘lmoqda. Uchinchi global muammo raqamli texnologiyalarning ijtimoiy hayotda tobora faol qo‘llanilayotganiga borib taqaladi. E’tibor bering, axborot- kommunikatsiya texnologiyalarining tezkor rivojlanishi hisobiga yaqin 25 yilda sayyoramiz miqyosida ish joylarining 47 foizga qisqarishi taxmin qilinmoqda. Tahlilchilarning hisob-kitoblariga ko‘ra, yaqin 15 yildan so‘ng, deylik, buxgalteriya, sog‘liqni saqlash, advokatura, oliy ta’lim va xalq ta’limi sohalaridagi mavjud mansabdor xizmatchilar o‘rinlariga deyarli ehtiyoj qolmaydi... Demakki, bugungi dolg‘ali zamon bizning oldimizga asosi bundan 100 yil avval yaratilgan ijtimoiy himoyaning klassik tizimlarini qayta shakllantirishni taqozo etayotir. Xalqaro miqyosda ijtimoiy himoya eng kam darajasining tan olingan 9 turi mavjud bo‘lib, bular tibbiy xizmat, ishsizlik bo‘yicha nafaqa, baxtsiz hodisa yoki kasb kasalligi natijasida yetkazilgan zararni qoplash bo‘yicha nafaqa, homiladorlik va tug‘ish nafaqasi, boquvchisini yo‘qotishi munosabati bilan beriladigan nafaqa, kasallik bo‘yicha nafaqa, qarilik pensiyasi, oilaviy nafaqa, nogironlik bo‘yicha nafaqalarni o‘z ichiga oladi. E’tiborli jihati shundaki, ushbu xizmatlarning 5 turi to‘liq, 2 turi esa qisman ijtimoiy sug‘urta tizimi bilan qamrab olingan xodimning 26 yetkazishga qaratilgandir. Istiqlol arafasida, O‘zbekiston aholisi o‘rta hisobda go‘sht mahsulotlarini, sut va sut mahsulotlarini, tuxumni umuman mamlakat aholisiga nisbatan ikki barobar kam iste’mol qilmoqda. Oyiga o‘rta hisobda 75 so‘mdan kamroq yalpi daromad oladigan aholining ulushi mamlakatda 12 foizdan sal ko‘proq bo‘lsa, bizning respublikamizda 45 foizni tashkil etgan. Bir millionga yaqin kishi ijtimoiy ishlab chiqarishda o‘zining ko‘lidan keladigan ishni topa olmagan. Ijtimoiy infrastruktura tarmoqlari: sog‘liqni saqlash, xalq ta’limi, maktabgacha bolalar muassasalari juda og‘ir ahvolga tushib qolgan. Maktab va kasalxonalarning 60 foizi nobop binolarda joylashtirilganini aytishning o‘zi kifoya. Juda o‘tkir iqtisodiy va ijtimoiy muammolar ro‘yxatini yana davom ettirish mumkin. Buni avvalo shundan ko‘rsa bo‘ladiki, insonning har tomonlama uyg‘un kamol topishi, uning shaxs sifatida ma’naviy rivojlanishi bir yoqda tursin, ko‘pincha yashash uchun kerak bo‘lgan eng oddiy narsalar ham yetishmagan. O‘zbekistonda mustaqillik e’lon qilingandan so‘ng aholi turmush darajasini yuqori daraja ta’minlash, inson manfaatlarini ro‘yobga chiqarish va uni har tomonlama rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratish maqsadida ijtimoiy yo‘naltirilgan barqaror bozor iqtisodiyoti, ochiq tashqi siyosatga ega kuchli demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish maqsadida keng qamrovli islohotlar amalga oshirila boshlandi. Ushbu maqsadlarni amalga oshirish uchun O‘zbekistonda mustaqillikning dastlab davridayoq davlat ijtimoiy siyosatining asoslari yaratilib, amalga oshirila boshlandi. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning o‘ziga xos xususiyatlari mavjud bo‘lib, ular quyidagilardan iboratdir: ➢ Ijtimoiy siyosatni o‘tkazishda davlatning boshqarish funksiyasiga egaligi; ➢ Ijtimoiy islohotlarning bosqichma-bosqichligi; ➢ Aholining yashash darajasini keskin tushib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik; 17 Mamlakatda o‘tkazilayotgan iqtisodiy islohotlar, kichik va o‘rta biznesni, oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirishning davlat tomonidan har tomonlama qaror uchun butun mas’uliyatni zimmasiga olishi imkoniyatini beruvchi bozor iqtisodiyotini barpo etishga qaratilgandir. So‘rov natijalaridan kelib chiqib shuni qayd etish zarurki, birinchidan, mustaqillik yillarida mamlakatda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar natijasida asta-sekinlik bilan bo‘lsada, fuqarolarning mehnatga bo‘lgan yangicha munosabatlari qaror topishi jarayoni bormoqda. Ko‘pchilik fuqarolar tomonidan mehnat yashashning zarur vositasi bo‘libgina qolmasdan, balki shaxsning o‘zligini namoyon qilishi vositasi, insonning hayotdagi asosiy burchi sifatida idrok etilmoqda. Ikkinchidan, yangi iqtisodiy tafakkur shakllanishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. Inson hech bir mulkka ega bo‘lmagan, davlatga to‘liq qaram bo‘lgan (“davlat bizni boqadi, davlat bizni ta’minlaydi ”) boqimandachilik kayfiyatidan o‘z mehnati bilan yaratilgan mulkka egalik qiluvchi, o‘z kuchi va bilimlariga, tajribasi va tashabbusiga tayanuvchi mulkdor odam bo‘lish holatiga o‘tish yuz bermoqda. O‘zbekiston davlati mamlakatni modernizatsiya va isloh etishda turli inqiloblar va aqidaparastliklarga qarshi ekanligini ta’kidlab, evolyutsion rivojlanish yo‘lidan bormoqda. CHunki, inqiloblar hamma davrlarda ham zo‘ravonlik, qon to‘kish va ajdodlar yaratgan barcha narsalarni johillik bilan vayron qilish vositasi va quroli bo‘lib kelgan. Xuddi shunday aqidaparastlik ham qanday ko‘rinishda bo‘lishidan qat’iy nazar, diniy aqidaparastlikmi yoki kommunistik aqidaparastlikmi o‘z mafkurasiga, hayotiy qarashlarga mos kelmaydigan hamma narsani inkor etadi va keskin qarama-qarshiliklarni keltirib chiqaradi. SHunday qilib, O‘zbekiston tadrijiy, ya’ni evolyutsion izchillik xususiyatlariga ega bo‘lgan islohot va o‘zgarishlar yo‘lidan bormoqda. Faqat bu yangilanishlar odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash orqaligina amalga oshirilishi mumkin. 15 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIYʻ ʻ UNIVERSITETINING JIZZ А X FILI А LI “SIRTQI” F А KULTETI “IQTISODIYOT” YO N ʻ А LISHI 2-BOSQICH 551-22-GURUH TALABASI RAXIMJANOVA MARJONANING “Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish” F А NID А N KURS ISHI Mavzu: O‘zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash mexanizmini takomillashtirish yo‘llari. Bajardi: Raximjanova M Ilmiy rahbar: Nizamitdinov A Jizzax-2024 1 manfaati, uning yashash, mehnat qilish borasidagi huquqlarini ta’minlashning ko‘p qirrali jihatlarida kasaba uyushmalari bevosita ishtirokchi, o‘z so‘zi va o‘rniga ega tashkilotga aylanib ulgurdi. Shu ma’noda, to‘la ishonch bilan aytish mumkinki, O‘zbekiston o‘zi to‘plagan va xalqqa, keng jamoatchilikka manzur va ma’qul bo‘layotgan tajribasini dunyo jamoatchiligi e’tiboriga yetkazishi, bu boradagi jahon hamjamiyati e’tibori va diqqat markazidagi muammolarni muhokama qilish, ularning yechimi bo‘yicha tajribalarni o‘rtoqlashishga tayyor. Shu ma’noda, anjuman biz uchun alohida ahamiyat kasb etishi shubhasiz. Biz unda ishtirokchilar e’tiboriga qator taklif va mulohazalar bilan ham murojaat qilmoqchimiz. Mutaxassislar e’tiborini quyidagi dolzarb vazifalarga qaratishni istardik:  mehnat va ijtimoiy munosabatlarni alohida tartibga solishga yo‘naltirilgan mehnat qonunchiligini yanada takomillashtirish;  mehnat sohasidagi asos soluvchi tamoyillar va huquqlarni 40 soatlik ish haftasi, yillik haq to‘lanadigan ta’til, onalikni muhofaza qilish va migrant mehnatkashlarning asosiy huquqlarini himoyalashni kiritish bilan kengaytirish;  transmilliy korporatsiyalar xodimlariga bir xil qiymatga ega bo‘lgan mehnat uchun teng haq to‘lash tamoyiliga rioya qilish;  mehnatni ilmiy asoslangan me’yorlashtirishni qayta tiklash;  XMT vakolatini inobatga olib, mehnat sohasini boshqarishda boshqa xalqaro institutlar rolini qayta ko‘rib chiqish, XMT doirasida nazorat mexanizmi va texnik hamkorlik imkoniyatlaridan yanada samarali foydalanish;  barcha uchun butun umri mobaynida (“bir umrlik ta’lim”) kasb ta’limiga ega bo‘lishni soddalashtirish;  mehnat sohasini boshqarishda davlat organlari, kasaba uyushmalari va uch tomonlama institutlar harakat sohasini aniq chegaralash; 33 Zotan, bu yo‘l bilan xalqimiz o‘z kelajagi poydevori yanada mustahkam bo‘lishini ta’minladi. Oliy va o‘rta ta’lim tizimi ham isloh etilmoqdaki, bu rivojlangan dunyo davlatlari bilan bo‘ylashish, dunyo sahnasida munosib o‘ringa ega bo‘lishimizga zamin yaratadi. Albatta, bunday yangilanishlar bugun barcha sohada yuz ko‘rsatmoqda. O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasi ham o‘z faoliyatini Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalarni qo‘llab-quvvatlash yili Davlat dasturi doirasida tashkil etib, aholi farovonligi yo‘lida izchil ishlarni olib borayapti. Bu borada dunyo tajribasi ham muhim ahamiyatga ega. Binobarin, Davlat dasturiga binoan, milliy mentalitetimizga mos keluvchi ilg‘or xorijiy tajribalarni qonunchiligimizda mustahkamlab qo‘yish va aholining munosib hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan daromad darajasini aniqlash, “iste’mol savati” tushunchasini hayotimizga amaliy qo‘llash mexanizmlarini yaratish lozim bo‘ladi. Shuningdek, dasturga ko‘ra, aholining real daromadlari, ish haqi, stipendiya, pensiya va ijtimoiy nafaqalarni bosqichma-bosqich ko‘tarish, ichki bozorda iste’mol tovarlari va xizmatlar narxlari keskin oshishiga yo‘l qo‘ymaslik bo‘yicha amaliy choralar ko‘riladi. Mehnat bozorida talab mavjud bo‘lgan mutaxassislarni tayyorlash tizimini kengaytirish, ayni vaqtda ishsizlarni kasbga tayyorlash, qayta tayyorlash va malaka oshirishga kengroq jalb etish ham muhim vazifalar sirasiga kiradi. Shularga mushtarak ravishda kasaba uyushmalarining ijtimoiy himoya sohasidagi vazifalari Kasaba uyushmalari Federatsiyasining dasturiy hujjatlarida belgilab qo‘yilgan. Unga ko‘ra, kasaba uyushmalarining mehnatkashlar uchun ijtimoiy kafolatlar va ijtimoiy himoya sohasidagi faoliyati mana bularga yo‘naltirilmoqda. Zaif qatlamlarni ijtimoiy himoyalash va qo‘llab-quvvatlash ko‘zda tutilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishga ko‘maklashish, yolg‘iz keksalar, pensionerlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, imkoniyati cheklangan bolalar, kam ta’minlangan va ko‘p bolali oilalarni ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha tizimli chora-tadbirlarni 30 Inqirozning mohiyati sotsial-madaniy jarayonlar ya’ni, oilani sotsial axloqiy regulyatsiyasi zaiflashuvi sifatida namoyon bo‘lmoqda. Masalan, madaniy ramziy qadriyatlar transformatsiyasi, nikoh, farzand ko‘rish, oila avlodlarining birligi kabi an’anaviy qadriyatlarning pasayishi ko‘zga tashlanyapti. Shuning uchun oila siyosati mana shu sotsial- madaniy jarayonlarni keltirib chiqaryotgan sabablarni topib, uni bartaraf qilishga qaratilishi lozim. Oila inqirozi paradigmasi asosida oila institutini o‘rganayotganlar kamchilik. Chunki uzoq yillar davomida familistika va demografiya marksizm- leninizm mafkurasi asosida o‘rganilgan. Bu mafkuraga asosan oilani o‘rganadigan hamma fanlarda shaxs va jamiyat manfaatining sun’iy birligi nuqtai nuqtai nazaridan yondashuv hukmronlik qilagan. O‘z xarakteriga ko‘ra global bo‘lgan va o‘z oqibatlariga ko‘ra ekologik inqirozga teng bo‘lgan bu jarayonlar mamlakatimizda o‘ziga xos xarakterga ega. Bu o‘ziga xoslik sovet va possovet davrida yuz bergan voqealar bilan belgilanadi. Birinchi o‘ziga xoslik davri shundaki oila transformatsiyasi yuz berdi. Uni tadrijiy rivojlantirish tabiiy, sun’iy ravishda tezlashtirdi. Oila funksiyasini bajarishdagi o‘ziga xoslikni chetlab o‘tib, faollikni kuchaytirishga intilish oila a’zolarini barobar iqtisodiyotiga tortish jarayoni totalitar davlat tomonidan majburan rag‘batlantirildi. Davlatni gipertrofiyalashgan roli ham shu bilan bog‘liq edi. Davlatning bunday roli faqat oiladagi o‘zgarish jarayonlarini tezlashtiribgina qolmay oila funksiyasini sotsial institutga emas davlat organlariga o‘tkazishda ham namoyon bo‘ldi. Superetatizatsiya, ya’ni butun sotsial hayotni davlatlashtirish oila inqirozini tezlashtirdi, oila va oila qadriyatlariga vayronkorona ta’sir qildi . Oila hayotiga davlatning aralashuvi qanday bo‘lishidan qat’i nazar (20-30 yy. zo‘ravonlarcha, undan keyingi yillarda va turg‘unlik yillarida qisman yumshoqroq) u oilaning inqirozni kuchaytiradi. Oila sho‘ro davrida sotsial institut sifatida vayron bo‘la boshlagan va 60 yillarning o‘rtalaridan boshlab o‘z funktsyasini deyarli bajarmay qo‘ygandi. 8 112-bet 6. Norbekov A.Sh. Ijtimoiy kafolat – barqarorlikning muhim omili. “Qonun himoyasida”, 2004, 1-son, 34-35- b. 6. Norbekov A.Sh.,Mavlonov O‘. Kuchli ijtimoiy siyosat taraqqiyot kafolatidir T.: 2005 y. 235-b. 7. Ijtimoiy himoya: atamalar izohli lug‘ati. Tuzuvchilar Saidov M.X. va boshqalar. A.Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi nashriyoti, 2007. 435b. 8. Xolbekov A.J. Boshqaruv sotsiologiyasi. O‘quv qo‘llanma. – Toshkent: Akademiya, 2007. – 184 b. Internet saytlari: 1. http://www.gov.uz 2. http://www.mfa.uz 3. http://www.lex.uz 4. http://library.ziyonet.uz 5. http://erohovastitch.ru 37 Hozirgi kunda har bir mamlakat hayotiga tashqi omillarning ta’siri ortib bormoqda.Ayniqsa, jamiyatda demokratik tamoyillarni o‘rnatish borasida tashqi ta’sir kuchaymoqda. Bugungi kunda demokratiyani olg‘a siljitish deb atalayotgan muayyan texnologiyalar shakllangan. Umuman, mamlakatning siyosiy hayotiga, davlatning tuzilishiga ichki omillar bilan birga tashqi omillarning ta’siri bo‘lishi to‘g‘risida XVI asrdayoq italiyalik faylasuf N.Makiavelli yozib qoldirgan edi. Xalqaro omil deyarli hamma mamlakatni ichki siyosiy ahvoliga ta’sir qiluvchi muhim omil bo‘lib kelgan. Lekin hozirgi kunda dunyoda o‘zaro bog‘liqlik kuchayib borayotgan sharoitda tashqi omillarning roli ortib bormoqda. Bundan tashqari insoniyat shunday global muammolar oldida turibdiki,ularni yakka holda hal qilib bo‘lmaydi. Albatta, tashqi omil ichki siyosiy hayotga hal qiluvchi ta’sir o‘tkaza olmaydi. CHunki asosiy hal qiluvchi ta’sirni ichki omil beradi. Xalqaro munosabatlar sub’ektlarini ichki siyosiy hayotga ta’siri turli xil usulda bo‘lishi mumkin. Amerikalik politolog olimlar L.Uaytxed va F.SHmitterlar xalqaro hamjamiyatni ichki siyosiy vaziyatga ta’sirining 4 usulini: nazorat, diffuziya, kelishuv va shartlar bilan bog‘lab qo‘yish usullarini ko‘rsatishadi. Hozirgi kunda yer yuzida 6,5 milliarddan ko‘proq odamlar yashaydi. Olimlarning hisobiga ko‘ra, agar tug‘ilish jarayoni shunday davom etsa, 2025- yilda aholi soni 8 mlrdga, 2050- yilda esa 10 milliardga yetadi. Bulardan 9 milliarddan ortig‘ini Osiyo, Afrika va Lotini Amerikasining aholisi tashkil qiladi va ularning aksariyati hozirgi kunda kambag‘allik va hatto qashshoqlik darajasida yashaydi. Bu nomutanosiblik holatining oldini olish uchun rivojlanishda orqada qolayotgan jamiyatlarni ilg‘or davlatlar darajasiga ko‘tarilishiga harakat qilish kerak. Aks holda hozirgi zamon jamiyat tizimi ijtimoiy ziddiyatlarning kuchayishiga olib kelishi mumkin. 2.2 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy sohada davlat boshqaruvi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan tub islohatlar maqsadi inson va uning manfaatlari, farovonligini ta’minlash hamda insonni har tomonlama kamolga 16 Uni sotsial institut sifatida mustahkamlash alohida oilalarga hayotiy muammolarini hal qilishga sharoit yaratadi. Oila siyosatining asosiy tamoyillari quydagilar: -Suverenitetlik tamoyili (davlatga bog‘liq bo‘lmagan mustaqillik) -Ijtimoiy shartnoma tamoyili (Davlat bilan oila o‘rtasida) -Oila hayot tarzini tanlash erkinligi tamoyili -Maqsadlarning yagonalik tamoyili (butun mamlakatga taaluqli). -Sotsial ishtirok tamoyili (siyosatni amalga oshirishda ishtiroki). Oila siyosatining strategik, uzoq muddatli maqsadi bo‘lib u oilani sotsial institut sifatida mustahkamlashdan iborat. Bu maqsad oila hayot tarzini mustahkamlashda ifodalanadi va e’tiborni individga emas, uni oiladagi hayotiga va oilaga qaratishini talab qiladi. Hozirgi kunda butun dunyoda oiladagi o‘zgarishlar fragmentar oilalar va oilasiz yashash shakllarini jamiyat tomonidan tan oldirish harakatlari o‘sib bormoqda 1.2 Fuqarolik jamiyatini qurishda ijtimoiy siyosat. Insonni ijtimoiy tuzilmaning, davlatning bir vintchasi, deb qarash, uni mulkdan, hokimiyatdan, jamoa va jamiyatdan begonalashtirish sobiq totalitar jamiyatining muhim belgisi edi. SHo‘ro davrida insonga ishchi kuchi, mehnat rezervi sifatida qaralar edi. Mustaqillikdan so‘ng islohot islohotlar uchun emas, balki islohot inson uchun xizmat qila boshladi. Insonning jamiyatga munosabati uning jamiyatda o‘z o‘rnini topishiga bevosita bog‘liq. Inson o‘zini-o‘zi, maqsadi- yu manfaatlarini, atrofdagi yaqinlarini, mahalla, ko‘cha-ko‘yni, do‘sti birodarlarini, millatini va nihoyat, jamiyatni, uning muammolarini to‘g‘ri baholaydi. Demak, jamiyat va inson munosabatlarida inson manfaatlarini ustuvor darajada hisobga olish shart. Inson omili asosida ijtimoiy siyosat amalga oshiriladi. Ijtimoiy hamkorlik : kamida ikki shaxs yoki jamoaning ijtimoiy aloqasi yoki manosabati shakli, bunda bar-biriga ta’siri, ularning o‘zaro bog‘liqligi yuzaga chiqadi, tomonlardan har birining ijtimoiy harakati amalga oshadi. 10 II-Bob. Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etishmuammolari, maqsad va yo ‘ nalishlari. 2.1 Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etish muammolari. Insonda ijtimoiy ong shakllangandan boshlab u farovon jamiyatni orzu qilib kelgan. Bunday jamiyatga erishish odamlar ongiga, madaniyatiga bog‘liq bo‘lib kelgan. Odamlarning ongi, madaniyati qanchalik yuqori bo‘lsa, jamiyat rivojlanishi shunchalik tez bo‘lgan. Bu jarayon ayniqsa odamlarning siyosiy ongiga ham bog‘liq. Uning darajasi esa, odamlar ongiga demokratik qadriyatlarni singdirish bilan bog‘liqdir. Demokratiya ijtimoiy siyosatni kuchaytiruvchi omildir. Demak, hozirgi zamon ijtimoiy tizimining shakllanishida demokratik jarayonlarni chuqurlashtirish muhim ahamiyatga ega. Xalq hayotining farovonlashuvi ijtimoiy siyosatni kuchaytirishga olib keladi. “Bizning asosiy uzoq muddatli va strategik vazifamiz avvalgicha qoladi-bu demokratik davlat, fuqarolik jamiyati qurish jarayonlari va bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, odamlar ongida demokratik qadriyatlarni mustahkamlash yo‘lidan og‘ishmay, izchil va qat’iyat bilan borishdir”. Hozirgi kunda dunyoning deyarli hamma mamlakatlari demokratik tamoyillarga tayangan holda o‘z taraqqiyotlarini ta’minlamoqdalar. Demak, faqat zamon bilan teng qadam tashlayotgan,tez o‘zgarayotgan dunyoning qat’iy shart va talablariga javob 12 etilmoqda. Bugungi kunda xalq farovonligini, odamlarning hayot darajasini har tomonlama oshirish, buning uchun yangi ish o‘rinlari, daromad manbalarini yaratish, kambag‘allikni qisqartirish, qishloq va shaharlarimizni obod qilish iqtisodiy strategiyamizning eng muhim yo‘nalishlaridan biri bo‘lib qolmoqda. Foydalanilgan adabiyotlar. 1.Mirziyoyev Sh. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat‘iyat bilan davom ettirib yangi bosqichga ko‘taramiz: O‘zbekiston NMIU, 2017 ‖ ‖ 2.Mirziyoyev Sh. Ilm-fan yutuqlari-taraqqiyotning muhim omili//Xalq so‘zi gazetasi, 2017 3.Mirziyoyev Sh. Erkin va farofon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va oliyjanob xalqimiz bilan quramoz. Sh. Mirziyoevning O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag‘ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo‘shma majlisidagi nutqi. « Xalq so‘zi », 2017 y.16 yanvar. 4. “Bolalikdan uyg‘ayish sari: Ijtimoiy himoya, ijtimoiy ish, ijtimoiy integratsiya” Xalqaro forumining materiallari. 2009 yil 26-27 noyabr, 397-b 5. Nabiyev F.H. Ijtimoiy siyosat. O‘quv-uslubiy qo‘llanma. Samarqand 2007, 36 O‘zbekistonda olib borilgan kuchli ijtimoiy siyosat mamlakatda mulkchilikning eng kuchli va ishonchli shakli bo‘lmish - xususiy mulkchilikning tarkib topishiga ham zamin hozirladi. Shunday qilib, O‘zbekistonda fuqarolik jamiyatini barpo etishda kuchli ijtimoiy siyosatning ta’siri sezilarli bo‘ldi. Islohotlarni amalga oshirishning besh tamoyilidan birini tashkil qiluvchi ijtimoiy himoyalash siyosati jamiyat siyosiy hayotidan tashqari, iqtisodiy, huquqiy va umuminsoniy muammolarni hal etishdan tashqari, iqtisodiy, huquqiy va umuminsoniy muammolarni hal etishda ham muhim omil bo‘ldi. Kurs ishining maqsadi – Men o‘z kurs ishimda Davlat ijtimoiy siyosatining maqsadlari, tuzilishi va vositalari haqida tushuncha berish va imkon boricha aniq faktlar bilan va qonun qoidalar asosida izohlashni hamda yakuniy xulosamda takliflarimni berishni o‘z oldimga maqsad qilib qo‘yaman. Kurs ishining vazifasi: - O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy sohada davlat boshqaruvidagi ahamiyatini bilish. - O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning o‘rnini tahlil qilish. - Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasini o‘rganish. Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikki bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, ilovalardan iborat bo‘lib , jami 3 3 sahifani tashkil etadi. 4 Keyingi besh yil davomida mamlakatimizda keng miqyosdagi demokratik o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. “Yangi O‘zbekiston” degan tushuncha real voqelikka aylanmoqda. Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, biz mamlakatimiz yangilanish davriga qadam qo‘ygan birinchi kunlardan boshlab ochiq, pragmatik va amaliy tashqi siyosat yuritish, dunyodagi barcha taraqqiyparvar mamlakatlar, ayniqsa, qo‘shni davlatlar bilan yaqin do‘stlik va hamkorlik munosabatlarini mustahkamlashga ustuvor ahamiyat qaratmoqdamiz. O‘zbekiston bugun o‘zining uzoqni ko‘zlagan siyosati bilan mintaqamiz va jahondagi siyosiy jarayonlarning faol ishtirokchisiga aylandi. Inson huquq va erkinliklarini ta’minlash, so‘z va diniy e’tiqod erkinligi, gender tenglik bo‘yicha erishayotgan yutuqlarimiz nufuzli xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda izchil mustahkamlanib bormoqda. O‘zbekiston XDPning ijtimoiy adolat va ijtimoiy himoyaga muhtoj kishilar manfaatlarini himoya qilishga bel bog‘lagani uning mamlakat siyosiy kuchlari so‘l qanoti bo‘lishini belgilaydi. Ijtimoiy sohani rivojlantirish bo‘yicha kompleks tadbirlar, birinchi navbatda, fuqarolarni ijtimoiy himoya qilish va sog‘lig‘ini saqlashni kuchaytirish, aholini arzon va sifatli dori vositalari bilan ta’minlash, fuqarolarning bandligi va real daromadlarini oshirish, arzon ijtimoiy uy-joylar qurilishini kengaytirish, nogironligi bo‘lgan shaxslarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashga qaratilmoqda. O‘zbekiston Xalq demokratik partiyasi O‘zbekistonning mustaqilligini asrash va mustahkamlash, vatanimizning gullab-yashnashini ta’minlash, mamlakatda fuqarolik va millatlararo totuvlik, ijtimoiy barqarorlik, har bir oila va butun xalq farovonligiga erishish kabi umummilliy manfaatlarni o‘z mafkurasi va siyosiy faoliyatining poydevori, deb biladi. Keksalar, nogironlar, og‘ir ahvolga tushib qolgan insonlarni qo‘llabquvvatlash, ularga mehr va muruvvat ko‘rsatish kabi ezgu an’analar bugungi kunda yangicha ma’no-mazmun, amaliy harakatlar bilan boyib, takomillashib bormoqda. 21 berishga intilayotgan mamlakatning kelajagi yorug‘ bo‘lishi mumkinligini hamma anglab olishi kerak. O‘zbekiston davlati ham hozirgi zamon jamiyat tizimiga ishonch bilan kirib bormoqda. Umuman, demokratik tizimning umume’tirof etgan xalqaro mezonlari O‘zbekiston jamiyatiga kirib kelmoqda va jamiyat boshqaruv tizimida o‘zining real ifodasini topmoqda. Chinakam demokratiyaga asoslangan davlat boshqaruv tizimi taraqqiyot lakomotivi ekanligini xalqaro tajriba tasdiqlamoqda. O‘zbekiston jamiyati qiyofasining o‘zgarishi, mamlakatimizni modernizatsiya qilish borasida uzoqni ko‘zlaydigan “Kuchli davlatdan - kuchli fuqarolik jamiyati sari” degan tamoyilda, aniqrog‘i, uni amalga oshirishda namoyon bo‘lmoqda. Aholining turli ijtimoiy va sotsial guruhlari manfaatlarini ifodalovchi, mamlakatimizda shakllanayotgan fuqorolik jamiyatining asosiy institutlari bo‘lgan nodavlat va notijorat tashkilotlarning roli oshib bormoqda. Bu tashkilotlar odamlar ongida demokratik qadiriyatlarni mustahkamlashda, ularning siyosiy va fuqarolik faolligini oshirishda, mamlakatda ro‘y berayotgan demokratik o‘zgarishlarning ko‘lamini kengaytirishda muhim rol o‘ynamoqda. Hozirgi kunda deputatlar korpusi, siyosiy partiyalar va nodavlat, nohukumat jamoat tashkilotlarining mavqei ortib borib, ular davlat va hokimiyat tuzilmalari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratining ta’sirchan vositasiga aylanmoqda. O‘z navbatida ijtimoiy sohaning ahvoli to‘g‘risida umumjahon standartlari nimadan iborat, degan savol tug‘iladi. Mutaxassislar fikricha, bu sohada ham bir necha modellar amal qiladi. Ularni umumiy tarzda ijtimoiy kafolat tizimining ayrim elementlarini o‘zida ifoda etuvchi skandinaviyacha model, Bismark modeli va Beverij modeli tariqasida tasniflash mumkin. Yuqorida ta’kidlaganimizdek, o‘tish davrida sotsial muammolarning yuki ortadi. Yo‘lga tushgan karvon kabi sotsial sohaning muammolari ham borgan sari ortib boradi. Shu ma’noda sotsial sohada yuzaga keluvchi muammolarni guruhlashtirish va ularning yechimini modellashtirish katta ahamiyat kasb etadi. 13 boshqa institutlarining aholini ijtimoiy himoya qilish borasidagi o‘zaro hamjihatligi va sherikligi istiqbollarini belgilab olishni rejalashtirayapmiz. O‘zbekistonning ochiqligini, faol, amaliy hamkorlikka, xalqaro va chet el tajribasini o‘rganish asosida aholini ijtimoiy himoya qilish bo‘yicha vazifalarni hal etishga tayyorligini ham namoyish qiladi. Shuni alohida aytish kerakki, mazkur g‘oya Xalqaro mehnat tashkiloti, Xalqaro kasaba uyushmalari konfederatsiyasi, Umumevropa kasaba uyushmalari mintaqaviy kengashi, Xalqaro ish beruvchilar tashkiloti kabi nufuzli xalqaro tashkilotlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Va uning ishida ushbu tashkilotlar mutasaddilari, shuningdek, ijtimoiy taraqqiyot, iqtisodiyot hamda huquq sohasidagi milliy va chet ellik ekspertlar qatnashishi kutilayotir. Qolaversa, aholining real daromadi va bandligini izchil amalga oshirish orqali faol ijtimoiy himoya, aholini ijtimoiy himoyalash va sog‘lig‘ini muhofaza qilish yo‘nalishidagi davlat tizimini takomillashtirish, xotin-qizlarning ijtimoiy- siyosiy faolligini oshirish, aholi yashash sharoitlari yaxshilanishini ta’minlovchi arzon uyjoylar qurilishi, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni ro‘yobga chiqarish, ta’lim va fan sohasini rivojlantirish istiqbollari hamda yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirish kabi yo‘nalishlar bo‘yicha munozaralar ham rejalashtirilgan. Keling, shu o‘rinda uchinchi ming yillikka kelib global dunyoda kasaba uyushmalarining oddiy insonlar hayotidagi o‘rni, uning maqsad hamda vazifalari aynan nimalarda ustuvor darajada namoyon bo‘layotganiga e’tibor qarataylik. Eng avvalo, bu — to‘liq va mahsuldor bandlikni ta’minlash, mehnatga munosib haq to‘lanishiga, ijtimoiy himoya va muloqotga erishish, qashshoqlikni yo‘qotish, inson huquqlari hamda kasaba uyushmalari erkinligini kafolatlash, mehnat munosabatlaridagi har qanday kamsitishlarni bartaraf etish, ayollar va erkaklar tengligini ta’minlash, bolalar mehnati hamda majburiy mehnatga butunlay chek qo‘yishga erishish, atrof-muhitni himoyalash kabi vazifalardan iboratdir. 25 Mundarija: Kirish………………………………………………………………….……..….2-3 I-Bob. O ‘ zbekistomda ijtimoiy siyosatni amalga oshirish usullari va tadqiq etishdagi muammolar………………………………………………….……….4-9 1.1 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning o‘rni………………………………………………………………………………4-8 1.2 Fuqarolik jamiyatini qurishda ijtimoiy siyosat………………………………8-9 II-Bob. Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etishmuammolari, maqsad va yo ‘ nalishlari……………………………………………………………..……10-17 2.1 Ijtimoiy siyosatni sotsiologik tadqiq etish muammolari……………..……10-14 2.2 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning maqsadi, yo‘nalishlari va ijtimoiy sohada davlat boshqaruvi……………………………………………………….……..14-17 III-Bob. O ‘ zbekistonda ijtimoiy siyosat olib borishning usuvor yo ‘ nalishlari va o ‘ ziga xos tajribasi……………………………….…………………..……….18-30 3.1 Ijtimoiy siyosat – O‘zbekistonda davlat siyosatining muhim ustuvor yo‘nalishi………………………………………………………………………18-21 3.2 Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasi…………………..21- 30 Xulosa…………………………………………………………………………31-32 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………..………….33 2 amalga oshirishda davlat organlari, ish beruvchilar bilan hamkorlik qilish, bandlikning noan’anaviy shakllarida mashg‘ul kishilar (norasmiy sektorda mashg‘ul, vaqtincha va mavsumiy xodimlar va boshqalar) hamda ularning oila a’zolari ijtimoiy himoyasiga qaratilgan chora-tadbirlarni ishlab chiqish va amalga oshirish, pensionerlar, nogironligi bo‘lgan shaxslar, balog‘atga yetmaganlar, yolg‘iz keksalar va yuqori darajadagi ijtimoiy himoyaga muhtoj bo‘lgan fuqarolarning boshqa toifalarini ijtimoiy himoyalash, “Korporativ ijtimoiy mas’uliyat” hamda “Ijtimoiy mas’ul korxona” konsepsiyasini ishlab chiqish va uni keng qo‘llash shular jumlasiga kiradi. Mazkur vazifalarni amalga oshirish jarayonida kam ta’minlangan oilalar, ko‘p bolali oilalar, pensionerlar, urush va mehnat faxriylarini jamoa shartnomalari va kelishuvlari orqali moddiy qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari qabul qilinadi. Chunonchi, 2017 yilning o‘zida kasaba uyushmalari tomonidan 3073 nafar mehnat faxriysi va keksaning respublikamizdagi tarixiy shaharlar hamda diqqatga sazovor joylari bo‘ylab ekskursiyasi tashkil etilgan bo‘lsa, 592 nafar yolg‘iz keksa va nogironligi bo‘lgan shaxslarning kommunal to‘lovlari qoplab berildi. Davlat bayramlari munosabati bilan “Muruvvat” va “Saxovat” uylarida madaniy-ma’rifiy tadbirlar uyushtirilib, u yerdagilarga 136,4 million so‘mlik maishiy texnika, kiyimkechaklar, gigiyenik vositalar berildi. Ayni chog‘da jamoa shartnomalari va kelishuvlari orqali 110 ming nafar keksa avlod vakili ish beruvchilar va kasaba uyushmalari mablag‘lari hisobidan 41,9 milliard so‘m miqdorida moddiy qo‘llabquvvatlandi. Kasaba uyushmalari tizimidagi sanatoriylarda 2366 nafar urush va mehnat fronti faxriysi Davlat byudjeti mablag‘lari hisobidan sog‘lomlashtirildi, 7385 nafar ishlovchi pensioner va kasaba uyushma a’zosining ota-onalari esa imtiyozli asosda, shuningdek, 344 nafar ishlovchi pensionerga sog‘liqlarini tiklash uchun imkoniyat yaratib berildi. 31 Ijtimoiy huquqiy shakllar orasidan kishilar o‘rtasdagi bevosita aloqani va vositali shaklni ajratish mumkin. “Ijtimoiy-huquqiy” tushunchasi - o‘tkinchi va barqaror, xususiy va oshkora, rasmiy va norasmiy bo‘lishi mumkin. Ijtimoiy- huquqiy atamasi ko‘pgina sotsiologik nazariyalarning asosiy tushunchasi hisoblanadi, mazkur nazariyalari individ va jamiyatni har doim boshqa kishilarning jismoniy yoki fikriy qurshovida bo‘lish va o‘zini shu ijtimoiy vaziyatga muvofiq tutuvchi sifatida tasavvur etadi. T. Parsons va G.Xomans qarashlarida Ijtimoiy huquq muammosi atroflicha ishlab chiqilgan. Xomansning “almashish nazariyasi”dagi fikirlari inson boshqa kishilar bilan birgalikda xarakat qilar ekan, o‘z harakatlari uchun mukofotni maksimallashtirishga va sarfni minimallashtirishga intiladi, degan xulosasiga olib keladi. Eng muhim mukofot- ijtimoiy rag‘batlantiruvdir. Ijtimoiy huquq birgalikdagi harakat qatnashchilarining o‘zaro kutayotganlari asosiga quriladi, agar kutayotganlari ko‘ngildagidek bo‘lsa, tajavuzga olib keladi, bu ularda qanoatlanish hosil qilishi mumkin. Ijtimoiy huquqning boshqa a’zolari tajovuzni yuzaga chiqarishi mumkin bo‘lgan holatdan chetlashish uchun amalga oshirilgan o‘z xatti- harakatlarining mukofoti deb bilishlari mumkin. SHunday qilib, inson muqobil mukofotlarni tanlash vaziyatida bo‘ladi. Bu tanlovda boshqaruvchi rolni umumqabul qilgan me’yorlar va qadiriyatlar o‘ynaydi. F.Xeyder va D.Festingerning fikricha, kishilar o‘rtasidagi munosabatlar majmui yo mukofotlovchi, yo tozalovchi tavsifga ega bo‘ladi. Bu fikrni mualliflar “muvozanat nazariyasi” deb ataganlar. 11 ➢ Mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish idoralari mahallalar orqali aholiga aniq manzilli ijtimoiy yordam ko‘rsatish; ➢ Ijtimoiy islohotlarning iqtisodiy va huquqiy asoslarini yaratish. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat qilib belgilangan: ❖ Aholining iqtisodiy faolligini qo‘llab-quvvatlash; ❖ Mahsulot, xizmat va uy-joyning kuchli ichki iste’mol bozorini shakllantirish; ❖ Aholining to‘lov talablarini keng miqiyosda qondirish va uning o‘sishini ta’minlash; ❖ Aholining daromad va mulkka egalik darajasining keskin tabaqalashuvining oldini olish; ❖ Ijtimoiy xizmatlarga bo‘lgan zarur kafolatni ta’minlash. Demak, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub demokratik islohotlar ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyat barpo etishga qaratilgan. Buni ijtimoiy sohadagi islohotlarni amalga oshirish orqali ta’minlash mumkin. Chunki, har qanday jamiyatning rivojlanganlik darajasi ijtimoiy masalalarning qay darajada hal etilayotganiga bog‘liq. Ijtimoiy masalalar mamlakat taraqqiyotining muhim omili sifatida iqtisodiy rivojlanishga ta’sir etadi. Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasida davlat ijtimoiy siyosati ijtimoiy islohotlarni davomli amalga oshirib borish orqali aholi turmush darajasini barqaror o‘stirib borishdan iboratdir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida “gi Farmonida “ijtimoiy sohani rivojlantirishga yo‘naltirilgan aholi bandligi va real daromadlarini izchil oshirib borish, ijtimoiy himoyasi va sog‘lig‘ini saqlash tizimini takomillashtirish, xotin- qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligini oshirish, arzon uyjoylar barpo etish, yo‘l-transport, muhandislik-kommunikatsiya va 18 I-Bob. O ‘ zbekistomda ijtimoiy siyosatni amalga oshirish usullari va tadqiq etishdagi muammolar. 1.1 O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatni amalga oshirishda oila va mahallaning o‘rni. Ma’lumki, har bir davlatning o‘z ijtimoiy siyosati bo‘ladi. Bu tizim siyosatning o‘ziga xos shaklini va xususiyatini belgilaydi. XXI asr boshlarida jahon davlatchilik nazariyasida va amaliyotida qonun ustuvorligiga qat’iy rioya qilishga intilish kuzatilmoqda. Bunday tendensiya siyosatdagi yangi qirralarning, avvalo undagi ijtimoiy funksiyalarning kuchayishiga olib kelmoqda. Shu ma’noda jamiyatning ijtimoiy siyosati bugungi dunyo davlatchiligidagi muhim belgilaridan biridir. Oila masalasi davlat siyosatining markazida turibdi, chunki jamyatdagi o‘zgarishlar bevosita oilaga ham ta’sir etadi. Ijtimoiy siyosatda bu holat doimo hisobga olinmoqda. 1998-yil muhtaram Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan “Oila yili” deb e’lon qilinganligi ma’lum. Oilaga munosabat bizda butunlay bo‘lakcha – biz oilaparvar xalqmiz. Davlat dasturida ana shu holatlar hisobga olindi. Oila bilan bog‘liq merosimizni, an’analarimizni, jamiyatimizning yangi bosqichidagi istiqbollariga nazar tashlandi. Oila jami ijtimoiy sa’y-harakatlar markazida bo‘lib qolishi haqida tadbirlar belgilandi. Shu bilan birga, oila mustahkamligiga tahdidlar ham paydo bo‘layotganligi ijtimoiy siyosatga muayyan o‘zgarishlar kiritishni ham taqazo etmoqda. Bu muammolar jumladan oiladagi ajralishlar, nikohgacha bo‘lgan jinsiy aloqalar, nikohsiz tug‘ilganlar, tug‘ilish jarayonining tartibsizligi kiradi. Ota- onlarning farzand tarbiyasidagi mas’uliyatsizligi bolalar o‘rtasida jinoyatchilikning o‘sishiga olib kelyapti. Bu to‘la bo‘lmagan yo otasiz, yo onasiz oilalar yolg‘iz 5 Bu borada, ayniqsa, “Obod qishloq”, “Obod mahalla”, “Besh muhim tashabbus”, “Har bir oila – tadbirkor”, “Yoshlar – kelajagimiz” kabi dasturlar o‘z ijobiy natijasini bermoqda. Birgina “Obod qishloq” va “Obod mahalla” dasturlari doirasida 2021 yilda barcha shahar va tumanlardagi jami 8 mingga yaqin qishloq va mahallada qurilish, ta’mirlash va obodonlashtirish ishlari amalga oshirilmoqda. Ta’kidlash kerakki, milliy tariximizda qishloq va mahallalarimizni obodonlashtirishga hech qachon bunchalik katta mablag‘ ajratilmagan, eng muhimi, ularning rivojiga bu qadar jiddiy e’tibor berilmagan. Muhtoj fuqarolarni to‘g‘ridanto‘g‘ri, aniq maqsad bilan moddiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tizimli choratadbirlarni amalga oshirishda asosiy e’tibor aholining kam ta’minlangan qatlamlariga dotatsiya berish emas, balki ularga daromad topish uchun zarur sharoit va imkoniyatlar tug‘dirishga qaratilmoqda. Keyingi besh yilda oliy ta’limga qabul kvotasi 3 barobar oshirilib, joriy yilda 182 ming nafar yoshlar uchun talaba bo‘lish imkoniyati yaratildi. Bu – umumiy qamrov 28 foizga yetdi. Bizga ma’lumki, bundan 4 yil avval bu raqam atigi 9 foizni tashkil etardi. Bu borada davlat grantlari 21 mingtadan 47 mingtaga ko‘paytirildi ehtiyojmand oilalarga mansub 2 ming nafar qizlarga hamda nogironligi bo‘lgan shaxslarning ham 2 ming nafariga bu yil oliygohlarga kirish uchun alohida grantlar ajratildi. 2030 yilga qadar bitiruvchilarni oliy ta’lim bilan qamrab olish darajasini 50 foizga yetkazish reja qilinmoqda. Mamlakatimizda uzluksiz milliy ta’lim-tarbiya tizimining barcha bosqichlarini uyg‘un va mutanosib rivojlantirishga alohida e’tibor berilmoqda. Oxirgi 5 yilda bolalarimizni maktabgacha ta’lim bilan qamrab olish darajasi ilgarigi 27,7 foizdan 2 barobar ortib, 60 foizga yetgan, bog‘chalar soni esa 3 marta ko‘payib, 14 mingdan oshdi. Qishloqlarda ishsiz yoshlarni bandligini ta’minlash maqsadida ularga 10 sotixdan 1 gektargacha yer maydonlari ajratish boshlandi. 22 taqsimlashdagi korrupsiya holatlarini imkon qadar bartaraf etadi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, aholining eng kambag‘al qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish va qo‘llab-quvvatlash siyosati ehtiyojmand oilalarga beriladigan yordam pullari bilan cheklanib qolmasdan maqsad — aholining iqtisodiy farovonligi darajasini oshirish uchun sharoit yaratishdir. Odatda kambag‘allikka tushib qolishdan ko‘ra, undan chiqish anchayin mushkul hisoblanadi. Shu bois davlat tomonidan ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash odamlarni bosqichma bosqich kambag‘allikdan chiqarish hisoblanadi — boshqacha aytganda, odamlarni ana shu holatda tutib turishdan ko‘ra, kambag‘allar toifasidan chiqarish vositasi sifatida ko‘proq o‘zini ko‘rsatishi uchun tegishli sharoitlarni yaratish davlat ijtimoiy siyosatining ustuvor vazifasi etib belgilangan. 3.2 Kuchli ijtimoiy siyosatning O‘zbekistonga xos tajribasi. O‘zbekistonda kechayotgan bugungi o‘zgarishlar mamlakat yangi tarixini boshlab berdi, desak ayni haqiqatni aytgan bo‘lamiz. Zotan, yurtimizda ijtimoiyiqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda yuz berayotgan ulkan yangilanishlar davlatimizning dunyo hamjamiyati bilan tom ma’noda integratsiyalashuvini ta’minlamoqda. Qisqacha aytganda, bugun yurtimiz dunyoni o‘ziga chorlayapti, yopiqlikdan ochiq pragmatik siyosat sari yuzlanmoqda. Bunday tutum, shubhasiz, bugungacha mavjud bo‘lgan tartib-qoidalarni isloh qilish va ularni dunyo andozalariga uyg‘unlashtirishni taqozo etadi. O‘zbekiston Kasaba uyushmalari Federatsiyasining hamkor tashkilotlar ishtirokida “Harakatlar strategiyasi va kuchli ijtimoiy siyosat: xalqaro amaliyot va O‘zbekiston tajribasi” mavzuidagi xalqaro konferensiyani o‘tkazish tashabbusi mohiyatida ham aynan shu muddao mujassamdir. Biz nimalarni maqsad qildik? Eng avvalo, Harakatlar strategiyasi doirasida yurtimizda hayotga tatbiq etilayotgan mutlaqo yangicha ijtimoiy siyosatning mazmun va mohiyatini dunyo jamoatchiligiga yetkazish, qolaversa, davlat organlari, kasaba uyushmalari, Savdo-sanoat palatasi hamda fuqarolik jamiyati 24 Yoki yillar davomida odamlarni qiynab kelgan yana bir masala — yo‘llar muammosini olaylik. Bu ham davlatimiz nazoratiga olindi. Ayni vaqtda yurtimizda mintaqaviy va mahalliy ahamiyatga ega yo‘l hamda yo‘l-transport infratuzilmalarini yanada rivojlantirish dasturi asosida 1,7 ming kilometr umumiy foydalanishdagi avtomobil yo‘llarini qurish va rekonstruksiya qilish, 10,4 ming kilometr xo‘jaliklararo qishloq avtomobil yo‘llarini, shahar, tuman markazlari, shahar tipidagi qo‘rg‘onchalar, qishloq aholi punktlaridagi ko‘chalar yo‘l qoplamalarini kapital va joriy ta’mirlash ishlari ro‘yobga chiqarilayapti. Shahar va qishloqlarimizda transport xizmatini yanada yaxshilash dasturi asosida yaqin vaqt ichida 74 ta avtovokzal va avtostansiya rekonstruksiya qilinadi. Bu esa yo‘lovchilar uchun qo‘shimcha qulayliklar yaratib, ularning xavfsizligini ta’minlashda ayni muddaodir. Qolaversa, 3 mingga yangi zamonaviy avtobuslar, 5,7 ming mikroavtobus sotib olindi. Shunga yarasha 300 dan ortiq yangi avtobus yo‘nalishlari ochiladi. Havo va temir yo‘llari qatnovlari infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida Toshkent xalqaro aeroportining yangi terminali yaratilishi bilan bir qatorda, temir yo‘l liniyalari qurilishi va elektrlashtirilishi amalga oshirilmoqda. Davlatimiz rahbari “bizning eng oliy maqsadimiz odamlarimizni rozi qilish” deya takror va takror ta’kidlab kelmoqda. Xalqona va samimiy aytilgan bu so‘z aslida mamlakat ijtimoiy siyosatini belgilab beradi. O‘zingiz o‘ylab ko‘ring, o‘tgan bir yildan ziyod vaqt ichida yurtimizda qanday olamshumul voqealar yuz berdi. Tarixiy o‘zgarishlar sharofati bilan davlat xalqqa yaqinlashdi, u endi xalq uchun ishlay boshladi. Prezident virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalari faoliyati bugun nainki xalqimiz, balki xalqaro hamjamiyat e’tirofiga ham sabab bo‘lmoqda. Mamlakatimizda ta’lim, sog‘liqni saqlash va ijtimoiy sektorning shu kabi boshqa sohalarida amalga oshirilayotgan islohotlar, ayniqsa, xalqimiz dilidagi orzu-istaklar ro‘yobiga xizmat qilayotir. Yurtimizda Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi, aytish mumkinki, milliy davlatchiligimiz tarixida tub burilish yasadi. 29 Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yilida kasaba uyushmalari mutasaddilari barcha nodavlat va notijorat tashkilotlari vakillari bilan birga Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Buxoro, Jizzax, Navoiy, Samarqand, Sirdaryo va Xorazm viloyatlari bo‘ylab 2 million 160 ming xonadonga tashrif buyurib, oddiy odamlar hayotini o‘rganishdi. Ularda aholini qiynayotgan qariyb 650 mingta muammo aniqlanib, 556,5 mingtasini hal etish bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqildi va yil mobaynida ularning ijrosi nazoratga olindi. Kasaba uyushmalari Federatsiyasi kam ta’minlangan va ehtiyojmand oilalarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan xayriya aksiyasi doirasida aprel-may oylarida 3280 bolaning sunnat to‘ylari va 616 yosh oilaning nikoh to‘ylari o‘tkazilishiga bosh bo‘ladi. Kasaba uyushmalari Federatsiyasi 2017-2018 yillarda aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan bir qator manzilli dasturlar ijrosini ham muvofiqlashtirmoqda. Xususan, kasaba uyushmalari Ishchi guruhlari tomonidan shakllantirilgan ro‘yxatlar asosida hunarmandchilik, tadbirkorlik yo‘nalishlarini ochish, shaxsiy tomorqa uchastkasini, shuningdek, chorva mollari yoki parranda xarid qilish yo‘nalishlari bo‘yicha o‘z oilasining iqtisodini tiklash istagini bildirgan minglab kam ta’minlangan oilalarga imtiyozli kreditlar olib berildi. Yuzlab nochor oilalar uy-joyi ta’mirlandi, minglab xonadonlarga maishiy texnika olib berildi, shunday oilalarning a’zolari bo‘lgan bemorlarga moddiy ko‘mak ko‘rsatildi. Joriy yilda ham bu yo‘nalishdagi ishlar izchil davom ettirilmoqda. Kasaba uyushmalari Federatsiyasi aholini dori-darmon vositalari bilan ta’minlashdek o‘ta mas’uliyatli va jiddiy vazifani ham muvofiqlashtirmoqda. Bugungacha chekka tuman va qishloqlarda 2 mingdan ortiq ijtimoiy aptekalar ishga tushirilib, olis hududlarda yashovchi odamlarning og‘irini yengil, uzog‘ini yaqin qilishga bosh qo‘shildi. Ko‘rinib turibdiki, Federatsiya faoliyati bugun birgina ish beruvchi va ishchi munosabatlari bilangina cheklanib qolayotgani yo‘q. Ta’bir joiz bo‘lsa, inson 32

O'zbekistonda kuchli ijtimoiy siyosati va aholini ijtimoiy himoyalash

Купить