O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari kurs ishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	605.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	20 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

31 Sotish

O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari
MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………………………….
I BOB. Pul tizimi va uning iqtisodiy asoslari
1.1. Pul tizimining mazmuni, funksiyalari va tarkibiy qismlari ………………….
1.2. Milliy valyuta: shakllanishi, rivojlanish bosqichlari va me'yoriy-huquqiy
asoslari ……………………………………………………………………………
1.3. Pul-kredit siyosati va uning milliy pul tizimidagi o‘rni ……………………..
II BOB. O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari va
istiqbollari
2.1. Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosati ….…..
2.2. Inflyatsiyani jilovlash va pul muomalasini tartibga solish mexanizmlari …...
2.3. Milliy pul tizimini mustahkamlashdagi muammolar va ularni hal etish
yo‘llari ……………………………………………………………………………
.
Xulosa va
takliflar ……………………………………………………………….
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati …………………………………………….

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Har bir suveren davlatning iqtisodiy
mustaqilligi va barqaror rivojlanishi, avvalo, uning milliy pul tizimining puxta
va ishonchli tashkil etilganiga bog‘liq. Pul tizimi iqtisodiy muomalalarning
yuritilishida asosiy vosita bo‘lib, mamlakat ichki va tashqi moliyaviy
barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekistonda 1994-yil 1-
iyulda milliy valyuta — so‘m muomalaga kiritilganidan buyon milliy pul
tizimining izchil shakllanishi boshlangan. Davlat tomonidan olib borilayotgan
iqtisodiy islohotlar, ayniqsa, monetar siyosatning liberallashuvi, valyuta
bozorining bosqichma-bosqich ochilishi bu tizimni takomillashtirish
zaruriyatini kuchaytirmoqda. So‘nggi yillarda inflyatsiyani jilovlash, pul-kredit
vositalarining samaradorligini oshirish va raqamli to‘lov tizimlarining keng
joriy qilinishi milliy pul tizimini mustahkamlashga xizmat qilmoqda 1
.
Shuningdek, milliy valyutaga bo‘lgan ishonchning mustahkamlanishi ichki
investitsion faollikni rag‘batlantirishga yordam bermoqda. Shu sababli milliy
pul tizimining barqarorligi va uni mustahkamlashga qaratilgan mexanizmlarni
chuqur o‘rganish bugungi kun uchun dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Milliy pul tizimi va uni
mustahkamlash masalalari respublika hamda xalqaro miqyosda turli
iqtisodchilar, moliyachilar va siyosatshunoslar tomonidan o‘rganilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan har yili e’lon qilinadigan
hisobotlar, milliy valyuta bozoridagi dinamikani, pul-kredit siyosatining
yo‘nalishlarini va inflyatsion prognozlarni o‘zida aks ettiradi. Bundan tashqari,
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

4Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Osiyo taraqqiyot banki kabi
tashkilotlarning tavsiyalari va hisobotlari O‘zbekiston moliyaviy sektori
rivojiga doir tahliliy manbalar sifatida xizmat qiladi. Mamlakat ichida esa,
Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi, Toshkent davlat iqtisodiyot
universiteti, Buxoro davlat universiteti kabi muassasalarda olib borilgan ilmiy
ishlar mavzuni o‘rganishga xizmat qilgan. Biroq aynan milliy pul tizimini
mustahkamlashga qaratilgan so‘nggi yillardagi islohotlar va ularning real
samaradorligi bo‘yicha chuqur kompleks yondashuvli tadqiqotlar yetarli emas.
Shu boisdan, ushbu kurs ishining ilmiy ahamiyati shundaki, u mavjud adabiy
manbalarni umumlashtirish bilan birga, yangi takliflar asosida dolzarb
yondashuvlarni taklif etadi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Ushbu kurs ishining
nazariy ahamiyati, eng avvalo, milliy pul tizimining iqtisodiy mohiyati, uning
funksiyalari, tarkibiy qismlari hamda rivojlanish bosqichlarini ilmiy yondashuv
asosida o‘rganish imkoniyatini beradi. Ayniqsa, pul tizimi bo‘yicha mavjud
nazariy qarashlar, iqtisodiy maktablar ta’limotlari, Markaziy bankning roli va
pul-kredit siyosatining shakllanishi kabi jihatlar chuqur tahlil qilinadi. Shu
orqali pul muomalasini tartibga solish, inflyatsiyaga qarshi kurashish va valyuta
kursini barqarorlashtirish kabi nazariy asoslar aniqlashtiriladi.
Amaliy ahamiyati esa shundaki, ushbu ishda keltirilgan tahlillar, statistik
ma’lumotlar va takliflar O‘zbekistonda pul-kredit siyosatini takomillashtirishda,
milliy pul tizimining barqarorligini ta’minlashda real yechimlar sifatida xizmat
qilishi mumkin. Ishda ilgari surilgan tavsiyalar Markaziy bank, Moliya vazirligi
va boshqa moliyaviy institutlar uchun amaliy yo‘riqnomalar vazifasini bajarishi
mumkin. Shu bilan birga, milliy pul tizimiga oid muammolarni aniqlash va
ularni bartaraf etish bo‘yicha ilg‘or tajribalar umumlashtiriladi. Bu esa, nafaqat
iqtisodchi mutaxassislar, balki bank sohasi xodimlari, tadbirkorlar va talaba-
yoshlar uchun ham foydali manba bo‘la oladi.

5Kurs ishi mavzusining obyekti O‘zbekiston Respublikasi milliy pul tizimi,
ya’ni Markaziy bank, tijorat banklari, pul-kredit muassasalari, milliy valyuta va
uni barqarorlashtirishga qaratilgan davlat siyosati faoliyati tanlab olingan.
Kurs ishi mavzusining predmeti – O‘zbekistonda milliy pul tizimini
mustahkamlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan siyosiy, iqtisodiy va
institutsional mexanizmlar, inflyatsiyani jilovlash, pul muomalasini tartibga
solish, milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha chora-tadbirlar
majmuasidir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekiston Respublikasida milliy pul
tizimi holatini tahlil qilish, uni mustahkamlashda olib borilayotgan islohotlar va
siyosiy yo‘nalishlarni o‘rganish, tizimdagi mavjud muammolarni aniqlash va
ularni bartaraf etish bo‘yicha ilmiy-amaliy takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Ushbu maqsadga erishish uchun kurs ishida quyidagi vazifalar belgilangan:
 Pul tizimining mohiyati, funksiyalari va tarkibiy qismlarini yoritish;
 Milliy valyutaning shakllanishi va rivojlanish bosqichlarini o‘rganish;
 Pul-kredit siyosatining milliy pul tizimidagi o‘rnini tahlil qilish;
 Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosatini
o‘rganish;
 Inflyatsiyani jilovlash va pul muomalasini tartibga solish mexanizmlarini
aniqlash;
 Milliy pul tizimidagi muammolarni ochib berish va ularni bartaraf etish
bo‘yicha takliflar berish.

6I BOB. Pul tizimi va uning iqtisodiy asoslari
1.1. Pul tizimining mazmuni, funksiyalari va tarkibiy qismlari
Pul tizimi har qanday davlat iqtisodiyotining asosi bo‘lib, u mamlakat
ichidagi pul muomalasini tashkil etish va boshqarish jarayonini tartibga
soluvchi iqtisodiy va huquqiy munosabatlar majmuasidan iboratdir. Bu tizim
tarixan jamiyat taraqqiyotining muayyan bosqichida shakllanib, o‘zining
murakkab strukturasiga ega bo‘lgan iqtisodiy institut sifatida namoyon bo‘lgan.
Uning asosiy vazifasi — iqtisodiy muomalalarda pul vositalarining erkin
aylanishi, to‘lov tizimining uzluksiz ishlashi va qiymat o‘lchovi sifatidagi
funksiyalarni to‘laqonli bajarilishidir.
Pul tizimi deganda muayyan davlatda qonuniy asosda amal qiluvchi valyuta,
u bilan bog‘liq muomalalar tartibi, emissiya mexanizmlari, nazorat institutlari,
pul-kredit va valyuta siyosatini yurituvchi mexanizmlar tushuniladi. U nafaqat
oddiy muomala vositasi, balki iqtisodiy tartibot va boshqaruv vositasi sifatida
ham xizmat qiladi. Pul tizimi orqali iqtisodiyotda likvidlik, to‘lov qobiliyati,
investitsion faollik, tashqi savdo muvozanati kabi ko‘rsatkichlar ta’sirlanadi.
Pul tizimining mazmuni iqtisodiy, institutsional va huquqiy elementlardan
iborat. Birinchidan, u muomaladagi pul birliklarining qiymatga ega bo‘lishini,
ya’ni pulning iqtisodiy mazmunini ifodalaydi. Ikkinchidan, pul tizimi
institutsional jihatdan Markaziy bank va tijorat banklari faoliyati bilan uzviy
bog‘liq. Ular orqali pul emissiyasi, aylanmadagi pul massasi, kreditlar ajratilishi
kabi jarayonlar amalga oshiriladi. Uchinchidan, bu tizim huquqiy asosga ega
bo‘lib, qonunlar va normativ hujjatlar asosida ishlaydi. Masalan, “O‘zbekiston
Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi qonun mazkur tizimning
huquqiy asosini belgilaydi.

7Pul tizimining asosiy funksiyalari beshtadan iborat: qiymat o‘lchovi,
muomala vositasi, jamg‘arish vositasi, to‘lov vositasi va xalqaro hisob-kitob
vositasi. Qiymat o‘lchovi funksiyasi orqali tovar va xizmatlar narxi belgilanadi.
Bu funksiya bozor iqtisodiyoti sharoitida juda muhim bo‘lib, baholash, soliq
solish, statistika yuritish kabi ko‘plab jarayonlarga asos bo‘ladi. Muomala
vositasi sifatida pul tovarlar va xizmatlar almashinuvini soddalashtiradi, bu esa
bozor mexanizmlarining samarali ishlashini ta’minlaydi. Jamg‘arish vositasi
sifatida pul tejab turiladi, kapital yig‘iladi va keyinchalik investitsiyaga
aylanadi.
To‘lov vositasi funksiyasi esa pulning qarz, ijara, mehnat haqi, soliqlar
to‘lashda qo‘llanilishini anglatadi. Ayniqsa, davlat moliyasi tizimida bu
funksiya alohida ahamiyat kasb etadi. Xalqaro hisob-kitob vositasi sifatida esa
pul eksport-import operatsiyalarini amalga oshirishda, valyuta ayirboshlashda,
chet el kreditlarini qaytarishda muhim vositadir. Bugungi globallashuv davrida
bu funksiya yanada muhimlik kasb etmoqda.
Pul tizimining tarkibiy qismlari esa uni amalda tashkil etuvchi elementlar
hisoblanadi. Bular quyidagilardan iborat:
Pul birligi – davlat tomonidan qonuniy to‘lov vositasi sifatida e’tirof etilgan
valyuta (O‘zbekistonda bu – so‘m).
Naqd va naqdsiz pul muomalasi – pulning qog‘oz yoki elektron shaklda
aylanishi.
Pul emissiyasi mexanizmi – Markaziy bank tomonidan yangi pullarni
chiqarish va muomalaga kiritish jarayoni.
Bank tizimi – Markaziy bank, tijorat banklari va boshqa moliya
institutlarining pul bilan bog‘liq faoliyati.
Pul-kredit siyosati – Markaziy bank tomonidan foiz stavkalari, majburiy
zaxiralar normasi, kredit hajmlari orqali iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatish siyosati.
Valyuta siyosati – milliy valyuta kursining shakllanishi, xorijiy valyutalar
bilan ayirboshlash tartibi va konvertatsiya darajasi.

8Pul tizimi davlat iqtisodiyotining boshqaruv mexanizmlaridan biri sifatida
iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, inflyatsion
bosimlar kuchaygan davrda pul-kredit siyosatining to‘g‘ri yuritilishi va
muomaladagi pul massasining optimal boshqaruvi makroiqtisodiy barqarorlikni
saqlash uchun zaruriy omil hisoblanadi.
O‘zbekiston tajribasiga nazar tashlansa, so‘nggi yillarda pul tizimini isloh
qilish, Markaziy bank faoliyatini mustahkamlash, banklararo to‘lov tizimlarini
avtomatlashtirish, raqamli to‘lov vositalarini joriy etish yo‘nalishlarida salmoqli
ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 2017-yildan boshlab valyuta bozorining
liberallashuvi, pul emissiyasi ustidan qat’iy nazoratning kuchaytirilishi, foiz
stavkalarining real iqtisodiy holatga moslashtirilishi pul tizimi barqarorligiga
xizmat qilmoqda.
1.2. Milliy valyuta: shakllanishi, rivojlanish bosqichlari va me'yoriy-
huquqiy asoslari
Milliy valyuta – har bir mustaqil davlatning iqtisodiy suvereniteti, moliyaviy
mustahkamligi va iqtisodiy siyosatini yuritishdagi muhim tayanchidir. U
nafaqat to‘lov vositasi, balki davlat iqtisodiy siyosatining ajralmas tarkibiy
qismi bo‘lib xizmat qiladi. Valyuta deganda muayyan mamlakatda qonuniy
to‘lov vositasi sifatida tan olingan pul birligi tushuniladi. Milliy valyuta davlat
tomonidan chiqariladi va uning qiymati, aylanish doirasi hamda muomaladagi
roli qonunchilik asosida belgilanadi.
O‘zbekiston Respublikasida mustaqillik e’lon qilingach, iqtisodiy
mustaqillikni ta’minlash maqsadida o‘zining mustaqil pul tizimini joriy etish
ehtiyoji yuzaga keldi. Bu yo‘nalishda dastlabki bosqichda (1992–1993-yillar)
muomalaga “so‘m-kupon” deb ataluvchi muqobil muomala vositasi kiritildi.
Biroq bu vaqtinchalik vosita bo‘lib, asosiy maqsad to‘laqonli milliy valyutani
yaratish va uni qonuniy asosda muomalaga chiqarish edi.
1994-yil 1-iyulda O‘zbekiston Respublikasining milliy valyutasi – so‘m
rasmiy ravishda muomalaga kiritildi. Bu tarixiy voqea mamlakat iqtisodiy

9mustaqilligi yo‘lidagi muhim qadamlardan biri bo‘ldi. So‘m muomalaga
chiqqanida 1 AQSh dollariga 7 so‘m 00 tiyin qiymat belgilangan edi. O‘sha
davrda davlat tomonidan narxlarni erkinlashtirish, bozor iqtisodiyotiga o‘tish
jarayonining jadallashuvi pulga nisbatan ishonchni oshirish zaruriyatini
kuchaytirgan edi. Shuning uchun so‘mning joriy etilishi bilan bir qatorda pul
muomalasi, valyuta nazorati va to‘lov tizimi bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar
boshlangan.
O zbekiston Milliy valyutasi ʻ
Milliy valyutaning rivojlanish bosqichlarini quyidagicha tasniflash mumkin:
1991–1993-yillar – mustaqillikdan keyingi davr, sobiq SSSR rubli
muomalada saqlangan, iqtisodiy beqarorlik kuzatilgan.
1994–2002-yillar – milliy valyuta – so‘m muomalaga kiritildi, lekin
ayirboshlash qattiq tartibda amalga oshirildi, valyuta bozori yopiq edi.
2003–2016-yillar – rasmiy va qora bozor kurslari o‘rtasida farq sezilarli
darajada kengaydi, konvertatsiya faqat ruxsat bilan amalga oshirildi.

102017–hozirgi kungacha – valyuta siyosati liberallashdi, so‘m kursi bozor
mexanizmlari asosida shakllanmoqda, valyuta ayirboshlash erkin amalga
oshirilmoqda.
Ayniqsa, 2017-yil 5-sentabrdan boshlab O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining “Valyuta siyosatini liberallashtirish bo‘yicha birinchi navbatdagi
chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qaroriga asosan, milliy valyutaning erkin
konvertatsiyasi joriy qilindi. Bu esa xorijiy investorlar uchun qulay muhit
yaratdi, xalqaro savdoni faollashtirdi va milliy valyutaga nisbatan ishonchni
oshirdi.
O'zbekiston milliy valyutasi
Milliy valyutaning huquqiy maqomi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi,
“O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonun, “Valyuta
tartibini tartibga solish to‘g‘risida”gi Qonun va boshqa me’yoriy-huquqiy
hujjatlar bilan mustahkamlangan. Jumladan, Konstitutsiyaning 36-moddasida
O‘zbekiston Respublikasida yagona pul birligi mavjudligi va bu davlat
tomonidan kafolatlanishi belgilangan. Markaziy bank esa milliy valyutaning

11emissiyasi, qiymatini saqlash va muomaladagi barqarorligini ta’minlash
bo‘yicha mas’ul organdir.
So‘mning muomaladagi ishtiroki iqtisodiy faollik, to‘lov muomalasi, davlat
budjeti va soliq tizimi bilan bevosita bog‘liqdir. Milliy valyutaning
mustahkamligi — bu nafaqat iqtisodiy, balki siyosiy barqarorlik belgisi hamdir.
Shu boisdan ham Markaziy bank inflyatsion targetlash rejimiga o‘tgan va foiz
siyosatini shu model asosida yuritmoqda. Bu orqali milliy valyuta kursining
barqarorligini ta’minlash, ichki bozorni asossiz narx o‘zgarishlaridan himoya
qilish, xalqning jamg‘armalarini qadrsizlanishdan saqlash imkonini bermoqda.
Bundan tashqari, elektron to‘lov tizimlarining keng joriy etilishi ham milliy
valyutaning muomaladagi ulushini oshirmoqda. Hozirda bank plastik kartalari,
mobil ilovalar, QR-to‘lovlar orqali amalga oshirilayotgan tranzaksiyalarning
aksariyati aynan so‘mda bajariladi. Bu esa milliy valyutani nafaqat qog‘oz,
balki raqamli shaklda ham ommalashtirmoqda. Davlat organlari tomonidan
byudjet mablag‘larini elektron to‘lovlar orqali ajratilishi ham so‘mning
iqtisodiy muomaladagi ustuvorligini ko‘rsatadi.
Ayniqsa, 2023–2025-yillarda qabul qilingan “Milliy to‘lov tizimini
rivojlantirish strategiyasi” asosida so‘mni raqamli shaklga o‘tkazish, “raqamli
so‘m” loyihasi ustida ishlar olib borilmoqda. Bu loyiha amalga oshsa, naqd pul
muomalasi kamayib, davlat fiskal siyosati ustidan nazorat kuchayadi,
korrupsiya xavfi kamayadi.
Milliy valyutaning xalqaro savdodagi ishtiroki ham alohida e’tibor talab
qiladi. Hozirda O‘zbekiston asosiy savdo operatsiyalarini AQSh dollari, yevro
va Rossiya rubli orqali amalga oshirsa-da, ayrim davlatlar bilan o‘zaro
to‘lovlarni milliy valyutada yuritish bo‘yicha bitimlar tuzilmoqda. Bu esa
so‘mning xalqaro moliyaviy almashuvdagi maqomini oshirishga xizmat
qilmoqda.

121.3. Pul-kredit siyosati va uning milliy pul tizimidagi o‘rni
Pul-kredit siyosati (monetar siyosat) har qanday davlatning iqtisodiy
siyosatida muhim o‘rin egallaydi. U iqtisodiyotda pul massasi, foiz stavkalari,
kredit hajmi va valyuta kursini tartibga solish orqali makroiqtisodiy
barqarorlikka erishishga xizmat qiladi. Pul-kredit siyosati orqali davlat
inflyatsiyani jilovlash, yalpi talabni muvozanatlashtirish, ish bilan ta’minlash
darajasini oshirish va milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash kabi muhim
vazifalarni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasida pul-kredit siyosatini amalga oshirish vakolati
Markaziy bank zimmasiga yuklatilgan. Mazkur siyosat milliy pul tizimining
ajralmas tarkibiy qismi sifatida milliy valyutaning muomaladagi barqarorligini
saqlash, moliyaviy tizimning sog‘lom ishlashini ta’minlash va iqtisodiy o‘sishni
qo‘llab-quvvatlashni ko‘zda tutadi. Markaziy bankning asosiy maqsadi —
narxlar barqarorligini saqlash bo‘lib, buning uchun u o‘zining monetar
vositalari orqali pul massasini va foiz siyosatini tartibga solib boradi.
Pul-kredit siyosati ikki asosiy yo‘nalishda amalga oshiriladi: ekspansion
(kengaytiruvchi) va restriktiv (cheklovchi) siyosat. Ekspansion siyosat, odatda,
iqtisodiy faollikni rag‘batlantirish maqsadida qo‘llaniladi. Bu jarayonda
Markaziy bank pul massasini ko‘paytiradi, foiz stavkalarini pasaytiradi, natijada
kreditlar hajmi ortadi, investitsiyalar faollashadi. Aksincha, restriktiv siyosat
inflyatsiyani jilovlash, iqtisodiyotdagi “qizib ketish” holatlarining oldini olish
uchun qo‘llaniladi. Bu holatda pul massasi qisqartiriladi, foiz stavkalari
oshiriladi va kreditlash darajasi pasaytiriladi.
O‘zbekistonda mustaqillik yillarida pul-kredit siyosati turli bosqichlardan
o‘tdi. Dastlabki yillarda iqtisodiy barqarorlik yetarli bo‘lmagani sababli
Markaziy bank monetar siyosatni qat’iylashtirish orqali inflyatsiyani nazoratga
olishga urinib keldi. 2000-yillardan boshlab esa iqtisodiy o‘sish sur’atlari bilan

13uyg‘un ravishda kredit bozorini kengaytirish va bank tizimini isloh qilish ishlari
olib borildi. 2017-yildan keyingi davrda esa Markaziy bank inflyatsion
targetlash modelini tanlab, pul-kredit siyosatini shu yondashuv asosida amalga
oshira boshladi.
Inflyatsion targetlash modeli — bu Markaziy bank belgilangan inflyatsiya
darajasiga erishish uchun monetar vositalarni faol ishlatadigan siyosatdir.
Masalan, 2021-yildan boshlab Markaziy bank asosiy stavkani o‘zgaruvchan
iqtisodiy sharoitlarga qarab belgilash orqali inflyatsiyani maqsadli darajada
ushlab turishga intilmoqda. Bu yondashuv milliy valyutaning barqarorligi,
investitsiyaviy ishonchning oshishi va xalqaro moliyaviy tashkilotlar bilan
hamkorlikda ijobiy o‘zgarishlarga olib kelmoqda.
Pul-kredit siyosatining asosiy vositalari quyidagilardan iborat:
Asosiy foiz stavkasi – Markaziy bank tomonidan belgilanadigan stavka, u
orqali banklararo kredit stavkalari shakllanadi.
Majburiy zaxira talablari – Tijorat banklari o‘z depozitlarining ma’lum
qismini Markaziy bankda zaxira sifatida saqlashi shart.
Ochiq bozor operatsiyalari – Davlat qimmatli qog‘ozlari orqali pul massasini
tartibga solish.
Reeskont siyosati – Tijorat banklarining Markaziy bankdan qayta
moliyalashtirilish shartlari.
Bu vositalar orqali milliy pul tizimi barqarorligi ta’minlanadi. Masalan, agar
inflyatsiya oshayotgan bo‘lsa, Markaziy bank asosiy stavkani oshirib, kreditlash
hajmini qisqartiradi. Bu orqali iqtisodiyotdagi pul aylanmasi kamayadi, talab
pasayadi va inflyatsiya jilovlanadi. Aksincha, iqtisodiy faollik sustlashganda
foiz stavkasi pasaytiriladi, bu esa kreditlashni rag‘batlantiradi.
Pul-kredit siyosatining milliy pul tizimidagi o‘rni beqiyosdir. Avvalo, u
milliy valyutaning ichki va tashqi qiymatini barqarorlashtirishda hal qiluvchi rol
o‘ynaydi. So‘mning barqarorligi esa xalqning unga bo‘lgan ishonchini
ta’minlaydi. Shuningdek, banklararo to‘lov tizimining barqaror ishlashi, kredit

14institutlarining likvidlik darajasi, jamg‘armalarning saqlanishi ham aynan pul-
kredit siyosatining to‘g‘ri yuritilishiga bog‘liq.
Ayni paytda O‘zbekistonda monetar siyosat bo‘yicha olib borilayotgan
islohotlar milliy pul tizimini mustahkamlashga xizmat qilmoqda. 2023–2025-
yillarga mo‘ljallangan pul-kredit siyosati strategiyasida Markaziy bank
inflyatsiyani 5 foizgacha tushirish, moliyaviy vositachilikni rivojlantirish,
kapital bozorini faollashtirish, zamonaviy to‘lov infratuzilmasini joriy etish kabi
maqsadlarni belgilagan.
Yana bir muhim jihat — pul-kredit siyosatining valyuta bozoriga ta’siridir.
O‘zbekistonda so‘mning kursi bozor mexanizmlari asosida shakllanishi va erkin
konvertatsiya qilinishi mamlakatning xalqaro savdoga integratsiyasini
yengillashtirmoqda. Bu esa milliy pul tizimining tashqi omillarga bardosh
berishini kuchaytiradi.
Pul-kredit siyosati — bu milliy pul tizimining yuragi hisoblanadi. Uning
to‘g‘ri, tizimli va prognozga asoslangan yuritilishi mamlakat iqtisodiyotining
makrobarqarorligini ta’minlash, investitsion muhitni yaxshilash va xalq
farovonligini oshirish uchun muhim omildir. Shu boisdan, pul-kredit siyosati
doimiy takomillashib borishi, zamonaviy vosita va mexanizmlardan
foydalanilishi milliy pul tizimining mustahkamlanishida hal qiluvchi rol
o‘ynaydi.

15II BOB. O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari va
istiqbollari
2.1. Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosati
2.1. Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha davlat siyosati
Milliy valyutaning barqarorligi har qanday davlatning moliyaviy mustaqilligi
va iqtisodiy taraqqiyotining muhim omili hisoblanadi. Valyuta barqaror bo‘lgan
taqdirda, iqtisodiy ishonchlilik, savdo munosabatlarining uzluksizligi, aholi
jamg‘armalarining qadrsizlanmasligi va investitsiya muhiti barqarorligini
ta’minlash imkoniyati ortadi. Shuning uchun ham O‘zbekiston Respublikasida
milliy valyutaning — so‘mning barqarorligini ta’minlash masalasi davlat
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha olib borilayotgan
davlat siyosati kompleks yondashuvga asoslangan bo‘lib, unda quyidagi asosiy
yo‘nalishlar ajralib turadi: inflyatsiyani nazorat qilish, valyuta bozorining
erkinligini ta’minlash, pul-kredit siyosatini optimallashtirish, fiskal siyosatni
muvozanatlashtirish va moliyaviy barqarorlikni mustahkamlash.
Birinchi navbatda, inflyatsiyani jilovlash milliy valyutaga bo‘lgan ishonchni
oshiradi. Chunki inflyatsiyaning yuqori bo‘lishi so‘mning real qiymatiga ta’sir
qilib, aholining to‘lov qobiliyati pasayishiga va jamg‘armalarning
qadrsizlanishiga olib keladi. O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan
belgilangan inflyatsion targetlash rejimi 2017-yildan boshlab amaliyotga joriy
etilib, 2023–2025-yillarda inflyatsiyani 5% darajasida saqlab qolish
rejalashtirilgan. Bu esa milliy valyutaning xarid qobiliyatini
barqarorlashtirishga xizmat qiladi.
Ikkinchi yo‘nalish – valyuta siyosatini liberallashtirish. 2017-yil 5-sentabrdan
boshlab O‘zbekistonda valyuta ayirboshlash tizimi erkinlashtirildi. Bunda
O‘zbekiston fuqarolari va yuridik shaxslariga xorijiy valyutani erkin sotib olish

16va sotish imkoniyati yaratildi. So‘mning ayirboshlash kursi bozor
mexanizmlariga moslashtirilib, Markaziy bank faqat muvozanatni saqlashda
ishtirok etuvchi sifatida qoldi. Bunday yondashuv so‘mga bo‘lgan ishonchni
oshirib, uning haqiqiy qiymatini bozor talab va taklifi asosida shakllantirish
imkonini berdi.
Uchinchi jihat – pul-kredit siyosatining samarali yuritilishi. Markaziy bank
tomonidan o‘rnatilgan asosiy foiz stavkasi, majburiy zaxira me’yorlari va ochiq
bozor operatsiyalari orqali iqtisodiyotdagi pul massasi nazorat qilinmoqda. Bu
jarayon so‘mning muomaladagi hajmini me’yorda ushlab turish va ortiqcha
likvidlikdan kelib chiqadigan inflyatsion bosimlarni kamaytirishga xizmat
qilmoqda.
To‘rtinchidan, fiskal siyosat bilan monetar siyosat o‘rtasidagi muvozanatni
ta’minlash ham muhim omildir. Byudjet xarajatlarini nazorat qilish, soliqlarni
oqilona belgilash, davlat qarzlarini cheklash va fiskal intizomni ta’minlash
orqali milliy valyuta qadrsizlanishining oldi olinadi. Shu nuqtayi nazardan,
O‘zbekiston Moliya vazirligi va Markaziy bankning hamkorlikdagi faoliyati
milliy iqtisodiyot barqarorligiga xizmat qilmoqda.
Shuningdek, moliyaviy savodxonlikni oshirish, raqamli to‘lov tizimlarini
rivojlantirish, plastik kartochkalar orqali hisob-kitoblarni kengaytirish ham
milliy valyutaning ichki muomaladagi ishtirokini mustahkamlab bormoqda.
So‘mning raqamli versiyasi – “raqamli so‘m” loyihasining ishlab chiqilishi va
sinovdan o‘tkazilishi bu yo‘nalishdagi muhim islohotlardan biridir. Bu loyiha
orqali kelajakda naqd pul muomalasi qisqarib, raqamli to‘lovlar asosiy o‘ringa
chiqishi kutilmoqda.
Davlat siyosatining yana bir tarkibiy qismi – tashqi savdo va investitsiya
siyosatida milliy valyutaning maqomini oshirishdir. Hozirda ayrim davlatlar
bilan o‘zaro hisob-kitoblarni so‘mda amalga oshirish bo‘yicha memorandumlar
imzolangan. Bu orqali so‘mning xalqaro maydondagi roli ortmoqda, shu bilan
birga, tashqi valyuta zaxiralari iqtisodiy zarbalardan himoyalanmoqda.

17Shuni alohida ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
2022-yil 9-avgustdagi “Pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish va
Markaziy bank mustaqilligini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori
asosida Markaziy bankka mustaqil ravishda asosiy foiz stavkasini belgilash,
inflyatsiyani prognozlash va muvozanat kursini shakllantirish vakolati berilgan.
Bu esa monetar siyosatning siyosiy bosimdan holi bo‘lishini ta’minlab,
ishonchli prognozlash modeliga o‘tish imkonini berdi.
2023-yilda O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining statistik
ma’lumotlariga ko‘ra, milliy valyuta nisbatan barqarorligini saqlab qoldi. Yil
yakuniga kelib so‘mning AQSh dollariga nisbatan kursi 1 USD = 12200–12500
so‘m atrofida saqlanib turdi. Bu esa 2020–2022-yillardagi keskin o‘zgarishlar
bilan solishtirganda ancha barqaror dinamikani anglatadi. Shuningdek, valyuta
zaxiralari 36 mlrd AQSh dollaridan oshdi, bu esa tashqi shoklarga nisbatan
himoya vositasi hisoblanadi.
2023-yilda mazkur strategiya o‘z natijalarini bera boshladi. Markaziy bank
ma’lumotlariga ko‘ra, 2023-yilda yillik inflyatsiya darajasi 8,8% ni tashkil etdi,
bu 2022-yilga nisbatan pastroq bo‘ldi. Milliy valyuta kursi yil boshida 1 USD =
11 350 so‘m atrofida bo‘lgan bo‘lsa, yil yakunida 12 450–12 500 so‘m
oralig‘ida shakllandi. So‘mning bunday nisbatan barqaror kursi Markaziy
bankning asosiy foiz stavkasini muvozanatda ushlab turganligi, valyuta
zaxiralari hajmining oshgani va pul-kredit siyosatining qat’iy yuritilgani bilan
izohlanadi.
2024-yilga kelib, milliy valyutani barqarorlashtirish yo‘lida olib borilayotgan
chora-tadbirlar yana bir pog‘onaga ko‘tarildi. Yil boshida asosiy e’tibor
inflyatsiyani 6,5–7% oralig‘ida ushlab turishga qaratildi. I chorakda inflyatsiya
3,2% ni, yarim yillikda esa 5,1% ni tashkil etdi. So‘mning dollarga nisbatan
kursi asta-sekin pasayib, iyun oyida 1 USD = 12 800–12 850 so‘m atrofida
bo‘ldi. Bu jarayonda Markaziy bank asosiy foiz stavkasini 14% darajasida
saqlab qolgan holda, banklar likvidligini nazorat qilishni davom ettirdi.

18Davlat siyosatining yana bir muhim yo‘nalishi — valyuta bozorini
erkinlashtirish bilan bog‘liq. 2017-yilda boshlangan valyuta siyosatining
liberallashuvi so‘mga bo‘lgan ishonchni oshirdi. 2023–2024-yillarda
O‘zbekiston fuqarolari va yuridik shaxslari xorijiy valyutani bank orqali erkin
sotib olish va sotish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu jarayon Markaziy bank
tomonidan nazorat qilinib, valyuta intervensiyalari faqat muvozanatni saqlab
turish uchun qo‘llanildi. Natijada, bozor kursi mexanizmlari mustahkamlandi va
so‘mning real bahosi shakllandi.
2025-yil uchun davlat siyosati yanada aniq prognozlar asosida
shakllantirilmoqda. Markaziy bankning strategik rejalariga ko‘ra, 2025-yilda
inflyatsiya darajasini 5% gacha pasaytirish, pul-kredit siyosatida yangi
mexanizmlarni joriy etish, jumladan, “raqamli so‘m” loyihasini bosqichma-
bosqich amalga oshirish rejalashtirilgan. Bu esa so‘mning nafaqat qog‘oz, balki
raqamli shaklda ham muomalada bo‘lishi, to‘lov tizimining shaffofligini
ta’minlashi va fiskal nazoratni kuchaytirishga xizmat qiladi.
Bundan tashqari, 2023-yil oxirida valyuta zaxiralari hajmi 36,5 mlrd AQSh
dollarini tashkil qilgan bo‘lsa, 2025-yilga kelib bu ko‘rsatkichni 38 mlrd
dollarga yetkazish rejalashtirilgan. Valyuta zaxiralari ko‘payishi mamlakatning
tashqi qarzlarni qoplash salohiyatini oshiradi, valyuta bozoridagi talab-taklifni
muvozanatlashga xizmat qiladi va so‘mga nisbatan ishonchni oshiradi.
Aholining pulga bo‘lgan ishonchi ham milliy valyutaning barqarorligiga
bevosita ta’sir etadi. 2023-yilda banklarda saqlanayotgan omonatlarning 63
foizi milliy valyutada bo‘lgan bo‘lsa, 2024-yil may oyida bu ko‘rsatkich 65
foizga yetdi. Bu esa fuqarolar so‘mga ishonayotganini va uni jamg‘arish
vositasi sifatida tan olayotganini anglatadi.
Moliyaviy savodxonlikning oshishi, to‘lov tizimlarining raqamlashtirilishi,
bank xizmatlarining ommalashuvi milliy valyutaning iqtisodiyotdagi
pozitsiyasini mustahkamlashga xizmat qilmoqda. 2024-yilga kelib elektron

19to‘lovlar umumiy to‘lovlar hajmining 68 foizini tashkil etib, milliy valyutaning
ichki aylanishdagi rolini kuchaytirdi.
Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlashda bank tizimi barqarorligi ham
katta rol o‘ynaydi. Tijorat banklarining likvidligi, ularning kapital yetarliligi,
kredit portfellarining sifati ham so‘mga bo‘lgan ishonchni belgilab beradi. Shu
boisdan 2020–2025-yillarga mo‘ljallangan bank islohotlari doirasida davlat
banklarini transformatsiya qilish, ularni xususiylashtirish, raqamli bank
xizmatlarini kengaytirish yo‘nalishlarida chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.
Milliy valyutaning barqarorligi bo‘yicha 2023–2025 yillar statistikasi
Yil Inflyatsiya
darajasi
(%) 1 USD ga
nisbatan
so‘m kursi Valyuta
zaxiralari
(mlrd $) Milliy
valyutadagi
omonatlar
ulushi (%) Asosiy
foiz
stavkasi
(%)
2023 8.8 12 500 36.5 63 14.0
2024 6.5 12 850 37.2 65 14.0
2025 5.0 13 500 38.0 67 13.5
Milliy valyutaning barqarorligini ta’minlash bo‘yicha olib borilayotgan
davlat siyosati – bu iqtisodiy, huquqiy, moliyaviy va institutsional choralar
majmuasidir. U inflyatsiyani jilovlash, raqamli to‘lov tizimlarini kengaytirish,
monetar va fiskal siyosatni uyg‘unlashtirish, bank sektorini mustahkamlash
orqali amalga oshirilmoqda. So‘mning barqarorligi nafaqat iqtisodiy
ko‘rsatkich, balki xalq farovonligi, investitsion muhit va davlat suverenitetining
asosiy ramzidir. Shu sababli milliy valyutaning barqarorligi doimiy e’tiborni
talab etadi va uni mustahkamlashga doir siyosat har doim ustuvor
yo‘nalishlardan biri bo‘lib qolaveradi.

222.2. Inflyatsiyani jilovlash va pul muomalasini tartibga solish
mexanizmlari
Inflyatsiya – bu narxlar umumiy darajasining uzluksiz o‘sishi bo‘lib,
iqtisodiy muvozanatga salbiy ta’sir etuvchi muhim omillardan biridir. Ayni
vaqtda inflyatsiya darajasining oshib borishi milliy valyutaning
qadrsizlanishiga, aholi real daromadlarining kamayishiga, jamg‘armalarning
qadrsizlanishiga va makroiqtisodiy beqarorlikka olib keladi. Shu bois,
O‘zbekistonda inflyatsiyani jilovlash davlatning asosiy iqtisodiy siyosatlaridan
biri sifatida shakllangan. Inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turish orqali
nafaqat narxlar barqarorligi, balki pul muomalasining samaradorligi,
investitsion muhit va aholining moliyaviy ishonchi ham ta’minlanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan 2017-yildan boshlab
bosqichma-bosqich inflyatsion targetlash modeliga o‘tildi. Ushbu model
doirasida bank asosiy e’tiborni narxlar barqarorligini ta’minlashga qaratadi va
maqsadli inflyatsiya darajasini belgilaydi. Masalan, 2023-yil uchun inflyatsiya
darajasi 9% atrofida rejalashtirilgan bo‘lib, real ko‘rsatkich 8,8% ni tashkil etdi.
Bu natija Markaziy bankning asosiy foiz stavkasi orqali talabni tartibga solish,
pul massasini nazorat qilish va ochiq bozor operatsiyalarini faol yuritganining
isbotidir.
Inflyatsiyani jilovlashda foydalaniladigan asosiy mexanizmlardan biri bu —
asosiy foiz stavkasidir. 2023–2024-yillarda Markaziy bank foiz stavkasini 14%
darajasida saqlab qoldi. Bu tijorat banklari tomonidan aholiga va korxonalarga
beriladigan kreditlar stavkasiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Stavkaning yuqoriligi
kredit olishni cheklaydi, bu esa talabni pasaytiradi va inflyatsiyani jilovlaydi.
2025-yil uchun esa foiz stavkasini 13–13,5% darajasiga tushirish
rejalashtirilgan, bu inflyatsiyaning pasayishi bilan bog‘liq.
Ikkinchi mexanizm — pul massasining muomaladagi hajmini tartibga solish.
Pul massasining haddan tashqari ko‘payishi inflyatsiyani kuchaytiradi. Shu bois
Markaziy bank muomaladagi pul miqdorini nazorat qilib boradi. Jumladan,

23majburiy zaxira me’yorlari orqali banklar zaxirada qancha mablag‘ saqlashi
kerakligi belgilanadi. 2024-yil yakuniga ko‘ra, bu mexanizm orqali 2,4 trln
so‘mlik ortiqcha likvidlik iqtisodiyotdan chiqarib olindi.
Ochiq bozor operatsiyalari va fiskal siyosat – inflyatsiyani jilovlashning
muhim mexanizmlari
Inflyatsiyaga qarshi kurashda pul-kredit siyosatining tarkibiy mexanizmlari
muhim ahamiyatga ega. Xususan, ochiq bozor operatsiyalari orqali iqtisodiy
muvozanatga ta’sir ko‘rsatish zamonaviy markaziy banklarning asosiy amaliy
vositalaridan biri hisoblanadi. Bu operatsiyalar yordamida Markaziy bank
iqtisodiy muomaladagi likvidlikni nazorat qiladi va ortiqcha pul massasi tufayli
yuzaga keladigan inflyatsion bosimlarni yumshatishga erishadi.
Ochiq bozor operatsiyalari deganda, Markaziy bank tomonidan davlat
qimmatli qog‘ozlarini ochiq bozor orqali sotish yoki qayta sotib olish
jarayonlari tushuniladi. Bu operatsiyalar orqali pul muomalasi tartibga solinadi:
agar inflyatsion bosim kuchayayotgan bo‘lsa, Markaziy bank davlat qimmatli
qog‘ozlarini sotadi va shu orqali iqtisodiyotdagi ortiqcha pul mablag‘lari o‘ziga
tortib olinadi. Aksincha, iqtisodiyot sustlashayotgan davrda ushbu qog‘ozlarni
qayta sotib olib, bank tizimi va xo‘jalik yurituvchi subyektlar likvidligini
oshiradi.
2023-yil davomida O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan olib
borilgan ochiq bozor operatsiyalari aynan inflyatsiyani jilovlashda muhim rol
o‘ynadi. Ma’lumotlarga ko‘ra, 2023-yilda 1,2 trln so‘mlik davlat qimmatli
qog‘ozlari sotilgan bo‘lib, bu ortiqcha pul massasi iqtisodiyotdan chiqarib
olinganini anglatadi. Ushbu operatsiyalar Markaziy bankning asosiy monetar
vositalaridan biri sifatida qisqa muddatli inflyatsion bosimlarga tezkor javob
berish imkonini yaratdi. Bu orqali ichki bozor talabining haddan tashqari oshib
ketishi oldi olindi va narxlar darajasi nisbatan barqarorlashtirildi.
Shuni alohida ta’kidlash lozimki, ochiq bozor operatsiyalari monetar
siyosatning bozorbop va moslashuvchan qismidir. Ularni qo‘llash orqali

24Markaziy bank iqtisodiy muvozanatni saqlash, moliyaviy sektor likvidligini
muvozanatlash va qisqa muddatli pul oqimlarini tartibga solish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Bunday operatsiyalar nafaqat inflyatsion muhitga, balki banklararo
foiz stavkalariga ham ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, O‘zbekistonda ochiq bozor
operatsiyalarini samarali yo‘lga qo‘yish bo‘yicha qator institutsional islohotlar
amalga oshirilmoqda.
Inflyatsiyani jilovlashda muhim omillardan yana biri bu – fiskal siyosatdir.
O‘zbekiston Respublikasining fiskal siyosati davlat daromadlari va xarajatlarini
muvofiqlashtirish, budjet balansini saqlash va ortiqcha byudjet harajatlaridan
voz kechish orqali inflyatsion bosimlarni yumshatishga qaratilgan. Qachonki
davlat ko‘lamli byudjet harajatlarini amalga oshirsa va bu xarajatlar
iqtisodiyotdagi talabni orttirsa, bu narxlarning oshishiga olib keladi. Shu
sababli, fiskal intizomning saqlanishi inflyatsiyani jilovlashda muhim
hisoblanadi.
2023–2025-yillarda O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan fiskal
siyosatning monetar siyosat bilan uyg‘unligi ta’minlanmoqda. Byudjet
taqchilligini 4% dan pastda saqlash siyosati belgilab olingan. Bu o‘z navbatida
davlat xarajatlarining inflyatsiyaga olib keladigan bosimini kamaytirishga
xizmat qiladi. Xususan, yirik infratuzilmaviy loyihalarning bosqichma-bosqich
moliyalashtirilishi, sotsial xarajatlarning aniq manbalari orqali
moliyalashtirilishi va davlat xarajatlarining samarasini oshirish fiskal
barqarorlikni mustahkamlamoqda.
Fiskal siyosat orqali aholi daromadlari va soliqlarga nisbatan ta’sir ko‘rsatish
ham inflyatsiyani jilovlash vositasidir. Masalan, ortiqcha soliq yengilliklari
aholining real daromadlarini oshirib, umumiy talabni kuchaytiradi. Shu sababli
davlat soliq siyosatini ehtiyotkorlik bilan yuritadi. Soliqlarning maqsadli va
samarali qo‘llanilishi, ijtimoiy to‘lovlar va subsidiya siyosatining qayta ko‘rib
chiqilishi orqali fiskal siyosatning inflyatsiyaga bo‘lgan bevosita ta’siri
yumshatilmoqda.

252024-yilning birinchi yarmida davlat budjeti intizomi saqlangan va budjet
taqchilligi yalpi ichki mahsulotga nisbatan 3,5% atrofida bo‘lgan. Bu esa fiskal
siyosatning nisbatan sog‘lom va muvozanatli yuritilganini anglatadi. Ayniqsa,
mahalliy budjetlar darajasida xarajatlarni tejash va ortiqcha xarajatlarni
qisqartirish orqali fiskal intizom kuchaytirildi.
Inflyatsiyani jilovlashda fiskal va monetar siyosatlar uyg‘unligi muhim
ahamiyat kasb etadi. Agar Markaziy bank tomonidan inflyatsion bosimlarni
kamaytirish yo‘lida qat’iy monetar siyosat yuritilayotgan bo‘lsa, lekin davlat
tomonidan byudjet xarajatlari haddan ziyod oshirilsa, bu siyosatlar o‘zaro
ziddiyatga kirib qoladi. Shu sababli O‘zbekiston tajribasida bu ikki yo‘nalish
uyg‘unlikda olib borilmoqda.
Markaziy bank ochiq bozor operatsiyalari orqali ortiqcha likvidlikni so‘rib
olayotgan bir paytda, Moliya vazirligi budjet intizomini saqlab, ortiqcha
xarajatlarni cheklab bormoqda. Ushbu muvozanat 2023–2025-yillarda
inflyatsiyani 8,8% dan 5% gacha bosqichma-bosqich pasaytirish imkonini
bermoqda.
Valyuta kursi barqarorligi ham inflyatsiyaga bevosita ta’sir qiladi. Importga
qaram iqtisodiyot sharoitida so‘m kursining qadrsizlanishi ichki narxlarning
oshishiga olib keladi. Shu sababli Markaziy bank valyuta bozoridagi
muvozanatni saqlash orqali inflyatsion bosimni kamaytiradi. 2024-yil birinchi
yarmida so‘mning qadrsizlanishi o‘rtacha 2,8% ni tashkil etdi, bu esa import
narxlarining keskin o‘zgarishini chekladi.
Elektron to‘lov tizimlarining rivojlanishi va naqd pulsiz iqtisodiyotning
kengayishi ham inflyatsiyani jilovlashda yordam bermoqda. 2024-yilga kelib
elektron to‘lovlar umumiy to‘lovlar hajmining 68% ini tashkil etdi. Raqamli
to‘lovlar muomaladagi pul aylanmasini shaffoflashtiradi, bu esa narxlar
nazoratini kuchaytiradi.
Aholining pulga bo‘lgan ishonchini oshirish ham inflyatsiyaga qarshi
kurashning noan’anaviy, ammo muhim omillaridan biridir. Fuqarolar o‘z

26mablag‘larini milliy valyutada saqlagan taqdirda, so‘mga bo‘lgan talab ortadi,
bu esa uni qadrsizlanishdan saqlaydi. 2023-yilda milliy valyutadagi omonatlar
umumiy omonatlarning 63 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2024-yilda bu
ko‘rsatkich 65 foizga yetdi.
Raqamli so‘m va zamonaviy nazorat mexanizmlari – inflyatsiyani jilovlashda
istiqbolli yondashuvlar
XXI asrda raqamlashtirish jarayonlari nafaqat sanoat, xizmat ko‘rsatish yoki
ma’muriy boshqaruv sohalarini, balki moliyaviy sektor va pul tizimini ham
tubdan o‘zgartirib yubormoqda. Ayniqsa, milliy valyutaning raqamli formatga
o‘tishi nafaqat qulaylik va tezkorlik, balki monetar siyosatni yanada samarali
boshqarish imkonini ham beradi. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki
tomonidan ilgari surilayotgan raqamli so‘m loyihasi aynan ana shunday
yangicha yondashuvlardan biri bo‘lib, inflyatsiyani nazorat qilishda istiqbolli
vosita sifatida qaralmoqda.
Raqamli so‘m deganda, Markaziy bank tomonidan chiqariladigan va qog‘oz
shaklidagi emas, balki raqamli platformada yaratilgan valyuta tushuniladi. Bu
valyuta bevosita Markaziy bank balansida aks ettiriladi va tijorat banklari orqali
aholiga tarqatiladi. Uning afzalliklari juda ko‘p: birinchidan, muomaladagi pul
massasini real vaqt rejimida kuzatish, ikkinchidan, pul oqimlarini aniqlik bilan
boshqarish, uchinchidan esa, qora iqtisodiyot va naqd pul muomalasi hajmini
kamaytirish imkonini beradi. Bularning barchasi inflyatsiyani nazorat qilishda
katta yordam bo‘lishi mumkin.
2025-yilda raqamli so‘mning tajriba tariqasida muomalaga chiqarilishi
rejalashtirilgan. Markaziy bank bu borada texnologik infratuzilmani yaratish,
sinov maydonchalarida tajriba o‘tkazish va aholining raqamli to‘lov vositalariga
moslashuv darajasini o‘rganish ishlarini boshlab yuborgan. Raqamli so‘m joriy
etilishi orqali muomaladagi pulning har bir birligi ustidan nazorat kuchayadi,
tranzaksiyalar to‘liq shaffoflashadi va byudjetga tushumlar oshadi. Bu esa
monetar siyosatning ta’sirchanligini kuchaytiradi.

27Inflyatsiyani nazorat qilishda raqamli texnologiyalarning yana bir muhim
yo‘nalishi — real vaqt rejimida narxlarni monitoring qilish tizimidir. Bu tizim
orqali Markaziy bank bozor va tarmoq bo‘yicha asosiy iste’mol tovarlarining
narxlaridagi o‘zgarishlarni doimiy kuzatib boradi. Ushbu monitoring vositasi
inflyatsiyaning ichki sabablari, ya’ni drayverlarini aniqlashga yordam beradi.
Masalan, 2024-yil aprel oyida Iste’mol narxlari indeksi (INI) 0,9% ga oshgani
aniqlangan va bu o‘sish, asosan, qishloq xo‘jaligi mahsulotlari va yoqilg‘i
narxlaridagi mavsumiy o‘zgarishlar bilan bog‘liq bo‘lgani ko‘rsatildi.
INI – bu tovarlar va xizmatlar savati asosida aniqlanadigan narxlar
o‘zgarishini o‘lchovchi asosiy ko‘rsatkichdir. INI orqali inflyatsiyaning
yo‘nalishi, intensivligi va strukturasi aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich Markaziy
bankga qanday sektorlar bo‘yicha bosim kuchayganini aniqlashga, natijada
tegishli qarorlarni qabul qilishga asos bo‘ladi. 2024-yilning ilk choraklarida
aynan oziq-ovqat mahsulotlari, transport xizmatlari va kommunal to‘lovlar
segmentida bosim oshganligi kuzatildi.
Bundan tashqari, raqamli to‘lov tizimlarining kengayishi ham inflyatsiyani
jilovlashda muhim omillardan biridir. 2023–2024-yillarda elektron
tranzaksiyalar umumiy to‘lovlarning 65–68 foizini tashkil etdi. QR to‘lovlar,
mobil banking, to‘lov terminali tizimlarining keng joriy qilinishi nafaqat so‘m
muomalasini raqamlashtirdi, balki narxlar nazoratini ham shaffoflashtirdi.
Markaziy bank va statistika idoralari uchun real vaqt ma’lumotlarining
mavjudligi siyosiy qarorlarning tezkor va aniqligini ta’minlaydi.
Inflyatsiyani nazorat qilishda muhim ijtimoiy omillardan biri bu – aholining
milliy valyutaga bo‘lgan ishonchidir. Pulga bo‘lgan ishonch yuqori bo‘lsa, aholi
o‘z jamg‘armalarini aynan milliy valyutada saqlaydi, bu esa so‘mga bo‘lgan
talabni oshiradi va uning qadrsizlanishini sekinlashtiradi. 2023–2024-yillarda
banklarda milliy valyutadagi omonatlar ulushi mos ravishda 63% va 65% ni
tashkil etdi. Bu raqamlar O‘zbekiston aholisi orasida so‘mga bo‘lgan
ishonchning ortib borayotganini ko‘rsatadi.

28Valyuta kursining barqarorligi ham muhim omil bo‘lib qolmoqda. So‘mning
keskin qadrsizlanishi import tovarlar narxining ko‘tarilishiga olib keladi, bu esa
inflyatsiyani tezlashtiradi. 2024-yil birinchi yarmida so‘m kursining
qadrsizlanish sur’ati 2,8% ni tashkil etdi. Bu Markaziy bankning intervensiyalar
orqali kursni barqarorlashtirishga erishayotganini ko‘rsatadi. 2025-yilga kelib,
bu sur’atni 3% atrofida ushlab turish rejalashtirilmoqda.
2025-yilga qadar inflyatsiyani 5% gacha tushirish bo‘yicha belgilangan
maqsadli ko‘rsatkich Markaziy bank strategik hujjatlarida alohida qayd etilgan.
Bu strategiyada pul-kredit siyosatining qat’iyligi, fiskal intizom, raqamli
infratuzilmaning kengayishi, valyuta bozorining barqarorligi, xalqaro
rezervlarning yetarliligi va aholi ishonchini oshirish kabi omillar inflyatsiyani
pasaytiruvchi asosiy vosita sifatida ko‘rilgan.
Shu bois, O‘zbekistonda inflyatsiyani jilovlash va pul muomalasini tartibga
solish o‘zaro bog‘liq strategik yo‘nalishlar sifatida qaralmoqda. Markaziy
bankning monetar siyosati, davlat budjetining muvozanatli yuritilishi, aholining
raqamli moliyaviy xizmatlarga integratsiyasi hamda valyuta siyosatining
ochiqligi bugungi kunda ijobiy iqtisodiy muhit yaratmoqda. Raqamli
texnologiyalarning jadal rivojlanishi esa bu jarayonni yangi bosqichga olib
chiqmoqda.
Inflyatsiyani jilovlash va pul muomalasini tartibga solish – 2023–2025 yil
statistikasi
Yil Inflyatsiya
(%) Asosiy
foiz
stavkasi
(%) So‘m
kursi (1
USD) Milliy
valyutadagi
omonatlar
ulushi (%) Elektron
to‘lovlar
ulushi
(%) Valyuta
zaxiralar
i (mlrd
$)
2023 8.8 14.0 12 500 63 64 36.5
2024 6.5 14.0 12 850 65 68 37.2
2025 5.0 13.5 13 500
(prognoz) 67 72 38.0

292.3. Milliy pul tizimini mustahkamlashdagi muammolar va ularni hal
etish yo‘llari
Milliy pul tizimi – davlat iqtisodiyotining yuragi, barcha moliyaviy
jarayonlar asosini tashkil etuvchi strategik tizimdir. O‘zbekiston Respublikasi
o‘z milliy valyutasi – so‘mni 1994-yilda muomalaga kiritgandan buyon
mustaqil pul tizimini shakllantirish va rivojlantirish yo‘lida izchil harakat qilib
kelmoqda. Ammo bugungi kunga kelib ushbu tizimda barqarorlikni ta’minlash
yo‘lida ayrim tizimli muammolar mavjud bo‘lib, ularni hal etish uchun
kompleks yondashuv zarur. Milliy pul tizimini mustahkamlashdagi mavjud
to‘siqlar, ularning tub sabablari va amaliy yechimlar haqida so‘z yuritish ushbu
bobning asosiy maqsadidir.
Eng muhim muammolardan biri – inflyatsiyaning o‘zgaruvchan va noaniq
sur’atlarda kechishidir. So‘nggi yillarda inflyatsion daraja asta-sekin
pasaytirilayotgan bo‘lsa-da, uni aniq prognoz qilish hali ham qiyin bo‘lib

30qolmoqda. Mavsumiy narx o‘zgarishlari, global bozor shoklari va ichki ishlab
chiqarishdagi uzilishlar inflyatsiya bosimini kuchaytirib yuboradi. Bu esa
so‘mning real qiymatini pasaytiradi va aholining unga bo‘lgan ishonchini
susaytiradi. Ayniqsa, oziq-ovqat mahsulotlari va transport xizmatlari
segmentidagi narx o‘zgarishlari buni yaqqol ko‘rsatmoqda.
Yana bir muhim muammo – “qora iqtisodiyot” ulushining yuqoriligi.
Muomaladagi naqd pullarning ko‘pligi, rasmiy hisobotlardan yashirin
daromadlar va to‘lovlar oqimi milliy pul tizimining samarali nazoratini
cheklaydi. Markaziy bank va moliya idoralari uchun muomaladagi real pul
massasini aniq hisoblash qiyin bo‘lib, bu monetar siyosat vositalarining
samaradorligini pasaytiradi. Ayniqsa kichik va o‘rta biznes subyektlari orasida
naqd va rasmiylashtirilmagan to‘lovlar ulushi sezilarli bo‘lib qolmoqda.
Shuningdek, bank tizimi orqali pul aylanmasining yetarli darajada
raqamlashtirilmaganligi ham milliy pul tizimini mustahkamlashdagi
muammolardan biri hisoblanadi. Hozirda bank orqali to‘lovlar ulushi ortib
borayotgan bo‘lsa-da, mamlakatning ayrim mintaqalarida plastik kartochkalar,
mobil to‘lovlar va onlayn bank xizmatlari yetarli darajada rivojlanmagan. Bu
esa naqd pul muomalasining ustunligini saqlab qolmoqda va milliy valyutaning
real aylanmasini nazorat qilish imkonini cheklamoqda.
Bundan tashqari, xorijiy valyutalarga nisbatan bo‘lgan yuqori talab ham
so‘mga bosim keltirib chiqaradi. Aholi va tadbirkorlik subyektlarining bir qismi
o‘z jamg‘armalarini AQSh dollari yoki yevroda saqlashni afzal ko‘rmoqda. Bu
holat so‘mga bo‘lgan talabni pasaytiradi va kurs barqarorligiga salbiy ta’sir
ko‘rsatadi. Tashqi savdoda chet el valyutasi bilan hisob-kitoblar ustunligi esa
milliy pul tizimining suverenitetini cheklab qo‘yadi.Shuningdek, moliyaviy
savodxonlik darajasining pastligi ham muhim muammolardan biridir. Aholi
orasida bank tizimi, pul-kredit siyosati, inflyatsiya va valyuta kursi kabi
tushunchalar bo‘yicha yetarli bilimga ega bo‘lmaslik, noto‘g‘ri moliyaviy
qarorlar qabul qilinishiga sabab bo‘lmoqda. Natijada jamg‘armalarning

31noto‘g‘ri yo‘naltirilishi, noqonuniy valyuta operatsiyalari, yuqori foizli informal
kreditlardan foydalanish holatlari saqlanib qolmoqda.
Ushbu muammolarning barchasi milliy pul tizimi barqarorligini izdan
chiqaruvchi omillar bo‘lib xizmat qilmoqda. Ularni hal qilish uchun esa
quyidagi tizimli va strategik yo‘nalishlarni amalga oshirish maqsadga muvofiq:
Inflyatsiyani qat’iy nazorat ostiga olish: inflyatsion targetlash modelini
chuqurlashtirish, asosiy foiz stavkasi orqali iqtisodiy talabni boshqarish, asosiy
tovar va xizmatlar bo‘yicha zaxira fondlarini shakllantirish inflyatsiyani
barqaror saqlashga yordam beradi.
Qora iqtisodiyotga qarshi kurashni kuchaytirish: barcha to‘lovlar va
daromadlarni raqamli hisobga olish tizimlariga integratsiya qilish, soliq
organlari va bank tizimi o‘rtasidagi axborot almashinuvini avtomatlashtirish
orqali rasmiy aylanmani oshirish mumkin.
Naqd pul muomalasini qisqartirish: aholiga raqamli to‘lov usullarining
afzalliklarini keng tushuntirish, savdo va xizmat ko‘rsatish nuqtalarida POS-
terminal va QR-to‘lov infratuzilmasini kengaytirish orqali bu muammoni
kamaytirish mumkin.
So‘mga bo‘lgan ishonchni kuchaytirish: milliy valyutaning real xarid
qobiliyatini barqarorlashtirish, omonatlarni sug‘urtalash tizimini kengaytirish,
tijorat banklarining mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini oshirish orqali so‘mga
nisbatan ijobiy munosabat shakllantiriladi.
Moliyaviy savodxonlikni oshirish: maktab, kollej va oliy o‘quv yurtlari
darajasida moliyaviy ta’limni joriy etish, ommaviy axborot vositalari orqali
tushunarli tarzda tushuntirish kampaniyalarini yuritish aholini ongli iqtisodiy
qaror qabul qilishga undaydi.
Raqamli so‘m loyihasini bosqichma-bosqich joriy etish: bu loyiha orqali
Markaziy bank real vaqt rejimida pul massasini kuzatishi, shaffoflikni oshirishi,
monetar siyosat samaradorligini oshirishi mumkin. Bu milliy pul tizimini
raqamli asr talablariga moslashtiradi.

32Tashqi valyutaga bog‘liqlikni kamaytirish: eksportni diversifikatsiya qilish,
o‘zaro savdoni milliy valyutada amalga oshirish bo‘yicha hamkorlik bitimlarini
ko‘paytirish so‘mning xalqaro maqomini oshirishga xizmat qiladi.
Milliy pul tizimini mustahkamlash O‘zbekistonda iqtisodiy islohotlarning
barqarorligi, valyuta siyosatining mustahkamligi va aholining moliyaviy
ishonchi bilan chambarchas bog‘liqdir. Bu tizimda yuzaga kelgan muammolar
chuqur tahlil qilinib, ularni bartaraf etish bo‘yicha aniq strategik chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Kelgusida bu yo‘nalishdagi siyosatning samaradorligi
milliy valyutaning ichki va tashqi barqarorligini ta’minlash, investitsiyalarni
jalb qilish va makroiqtisodiy muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi.
Xulosa
Mavzu: O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari
Men ushbu kurs ishini yozish jarayonida O‘zbekistonda milliy pul tizimining
shakllanishi, rivojlanishi va uni yanada mustahkamlash borasida amalga
oshirilayotgan siyosatni chuqur o‘rgandim. Milliy pul tizimi davlat
iqtisodiyotining tayanch ustunlaridan biri sifatida nafaqat monetar siyosat
samaradorligini, balki aholining moliyaviy barqarorligini, investitsion faollikni
ham bevosita belgilaydi. Bugungi global iqtisodiy sharoitda milliy valyuta –
so‘mning barqarorligi va unga bo‘lgan ishonchni ta’minlash O‘zbekiston uchun
strategik vazifa bo‘lib qolmoqda.
Men tahlil qilgan asosiy jihatlardan biri bu – milliy pul tizimining asosi
bo‘lgan Markaziy bankning mustaqil va qat’iy pul-kredit siyosatini olib
borishidir. Ayniqsa, inflyatsiyani jilovlash bo‘yicha tanlab olingan targetlash
modeli, asosiy foiz stavkasi orqali talabni tartibga solish usullari

33O‘zbekistonning makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash yo‘lidagi muhim
qadamlaridan biridir. Bu jarayonda raqamli so‘m, banklararo to‘lov
infratuzilmasi va elektron to‘lov texnologiyalarining rivojlanishi muhim o‘rin
tutmoqda.
Kurs ishida shuningdek, milliy pul tizimida uchrayotgan muammolarni ham
keng yoritdim. Jumladan, inflyatsion bosim, naqd pul muomalasining
yuqoriligi, qora iqtisodiyotning mavjudligi, xorijiy valyutaga bo‘lgan yuqori
talab va moliyaviy savodxonlik darajasining pastligi kabi omillar so‘mning
barqarorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgani aniqlandi. Bularni bartaraf etish
uchun tizimli va kompleks yondashuv zarurligi haqida fikr yuritdim.
Ushbu kurs ishini yozish davomida men milliy pul tizimini mustahkamlash
yo‘lida quyidagi vazifalarni ustuvor deb bildim: birinchidan, inflyatsiyani qat’iy
nazorat ostiga olish, ikkinchidan, rasmiy iqtisodiy faoliyatni kengaytirish orqali
qora iqtisodiyotni qisqartirish, uchinchidan, raqamli to‘lov tizimlarini keng
joriy etish orqali naqd pul muomalasini kamaytirish, to‘rtinchidan, milliy
valyutaga bo‘lgan ishonchni oshirish va beshinchidan, aholining moliyaviy
savodxonligini oshirish. Aynan mana shu yo‘nalishlar orqali milliy pul tizimini
mustahkamlash mumkinligiga ishonch hosil qildim.
Xulosa sifatida aytishim mumkinki, milliy pul tizimini isloh qilish va
mustahkamlash bo‘yicha O‘zbekistonda boshlangan islohotlar izchil va
maqsadli olib borilmoqda. Markaziy bank va boshqa iqtisodiy institutlar
hamkorligida amalga oshirilayotgan ochiq bozor operatsiyalari, valyuta
bozorining erkinlashtirilishi, fiskal intizom va monetar siyosat uyg‘unligi
kelgusi yillarda iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. 2025-
yilgacha inflyatsiyani 5% darajagacha pasaytirish, raqamli so‘mni muomalaga
kiritish va to‘lov tizimlarini to‘liq raqamlashtirish rejasi — O‘zbekistonning
milliy valyutasi bo‘lgan so‘mning suverenitetini mustahkamlash yo‘lidagi
muhim choralardandir.

34Men ishonamanki, kelgusida ham davlatimiz milliy pul tizimi barqarorligi
yo‘lida ilg‘or xalqaro tajribalar va ichki ehtiyojlarni uyg‘unlashtirib, moliyaviy
infratuzilmani izchil ravishda takomillashtirib boradi. Bunda nafaqat hukumat
va Markaziy bank, balki har bir fuqaroning iqtisodiy ong va savodxonligi ham
muhim rol o‘ynaydi. Shunday ekan, men kelajakda ushbu sohada chuqur ilmiy
izlanishlar olib borish va milliy iqtisodiyot rivojiga hissa qo‘shishni o‘z
oldimga maqsad qilib qo‘ydim.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz

354) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.
11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.

3619) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

O‘zbekistonda milliy pul tizimini mustahkamlash vazifalari

Sotib olish