O’zbekistonda moliya tizimini yanada takomillashtirish yo’nalishlari kurs ishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	594.8KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	18 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

53 Sotish

O’zbekistonda moliya tizimini yanada takomillashtirish yo’nalishlari kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : O’zbekistonda moliya tizimini yanada takomillashtirish
yo’nalishlari
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: O’zbekistonda moliya tizimini yanada takomillashtirish yo’nalishlari
MUNDARIJA
Kirish ……………………………………………………………………………
I BOB. O’ZBEKISTONDA MOLIYA TIZIMINING SHAKLLANISHI
VA UNING TARKIBI
1.1. Moliya tizimining mazmuni va uning iqtisodiyotni boshqarishdagi o‘rni …
1.2. O‘zbekistonda moliya tizimining tarkibiy tuzilmasi …………….………….
1.3. Moliya institutlari faoliyati va ularning iqtisodiy ahamiyati ………………..
II BOB. O’ZBEKISTONDA MOLIYA TIZIMINI
TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI
2.1. Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish yo‘nalishlari …………………..
2.2. Moliya bozorini rivojlantirish va bank tizimini mustahkamlash ……………
2.3. Soliq-bujet siyosatini takomillashtirish va raqamli moliyalashtirish
imkoniyatlari ……………………………………………………………………..
Xulosa ……………………………………………………………………………
Foydalanilgan adabiyotlar
ro‘yxati …………………………………………….

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy
rivojlanishining hozirgi bosqichi chuqur tizimli islohotlar bilan ajralib turadi.
Ayniqsa, moliya tizimining ishonchli, shaffof va samarali faoliyat yuritishi
milliy iqtisodiyotning barqarorligi, sarmoya jalb qilish salohiyatining oshishi,
budjet siyosatining ijtimoiy yo‘naltirilgan bo‘lishi hamda xalqaro moliyaviy
reytinglarda mamlakat nufuzi ortishida muhim rol o‘ynamoqda. “Yangi
O‘zbekiston” konsepsiyasida moliya sohasi alohida strategik yo‘nalish sifatida
belgilangan bo‘lib, u davlat moliyasini boshqarishda ochiqlik, mas’uliyat va
samaradorlik tamoyillarini ilgari suradi. 2023–2024-yillarda davlat budjetini
raqamlashtirish, budjet jarayonlarida ishtirok etishning ommaviyligini
ta’minlash, fiskal shaffoflik darajasini oshirish, moliyaviy nazorat
mexanizmlarini takomillashtirish kabi chora-tadbirlar aynan ushbu sohaning
dolzarbligidan dalolat beradi. Shu bilan birga, moliya bozorining
diversifikatsiyasi, bank sektorini raqamlashtirish, elektron to‘lov tizimlari va
moliyaviy texnologiyalarni (fintech) rivojlantirish dolzarb masalalardan biri
hisoblanadi. Ushbu sohada olib borilayotgan islohotlar faqatgina davlat
darajasida emas, balki xususiy sektor va oddiy fuqarolarning moliyaviy
savodxonligi va imkoniyatlarini oshirishga ham qaratilmoqda. Raqamli
iqtisodiyotga o‘tishda esa moliyaviy infratuzilmaning texnologik bazasini
mustahkamlash va uni xalqaro standartlarga moslashtirish muhim ahamiyat
kasb etadi 1
. Shunday ekan, O‘zbekistonda moliya tizimini takomillashtirish
yo‘nalishlarini ilmiy asosda tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash va
amaliy takliflar ishlab chiqish bu kurs ishining dolzarbligini belgilaydi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Moliya tizimi iqtisodiyotni
boshqarishning muhim bo‘g‘ini bo‘lib, bu borada ko‘plab milliy va xorijiy
tadqiqotchilar tomonidan ilmiy izlanishlar olib borilgan. O‘zbekiston
iqtisodchilaridan M. Qobilov, A. Ibragimov, Sh. Yusupov kabi olimlar
tomonidan moliyaviy boshqaruv, budjet siyosati, fiskal va monetar
instrumentlarning qo‘llanilishi bo‘yicha nazariy hamda amaliy tadqiqotlar olib
borilgan. Ularning ishlari moliya tizimining makroiqtisodiy barqarorlikdagi
o‘rni, davlat moliyasining ijtimoiy sohalarga ta’siri, byudjet nazorati
mexanizmlarining rivojlanishi kabi yo‘nalishlarni yoritishga xizmat qilgan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining Moliya vazirligi, Markaziy banki,
Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan me’yoriy-huquqiy hujjatlar
va strategik dasturlar ham muhim manba bo‘lib hisoblanadi.
Xalqaro miqyosda esa J. Stiglitz, P. Samuelson, K. Branson, M. Friedman
kabi yetakchi iqtisodchilar moliya tizimining institutsional rivojlanishi, davlat
moliyasini boshqarishning samarali tamoyillari, soliq-budjet siyosatini
optimallashtirish va moliyaviy nazorat mexanizmlarini shakllantirish
masalalariga bag‘ishlangan asarlar yaratgan. Biroq, O‘zbekiston sharoitida
ayniqsa 2020-yildan so‘nggi raqamli moliyalashtirish, byudjet tarmog‘ini
raqamlashtirish, fintech kompaniyalarning joriy etilishi, moliyaviy inkluzivlik
darajasining oshirilishi kabi yo‘nalishlar hali yetarli darajada ilmiy
o‘rganilmagan. Shu sababli, ushbu kurs ishi nafaqat mavjud ilmiy asoslarga
tayanadi, balki dolzarb bo‘shliqlarni to‘ldirishga, milliy tajriba asosida tahliliy
va amaliy takliflar ishlab chiqishga xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati O‘zbekiston
Respublikasi moliya tizimini takomillashtirish bugungi kunda nafaqat iqtisodiy
taraqqiyotning zaruriy omili, balki davlat boshqaruvi samaradorligini oshirishda
ham hal qiluvchi rol o‘ynamoqda. Shu sababli kurs ishining nazariy ahamiyati,
avvalo, moliya tizimi to‘g‘risidagi ilmiy tushunchalarni chuqur tahlil qilish, uni
tashkil etuvchi bo‘g‘inlarning o‘zaro bog‘liqligini aniqlash, moliyaviy

5boshqaruv tamoyillarini tizimli asosda yoritish bilan belgilanadi. Ushbu
tadqiqot doirasida iqtisodiyotda moliya tizimining o‘rni, funksiyalari, tarkibiy
qismlari hamda global tendensiyalar asosida O‘zbekistondagi rivojlanish
dinamikasi nazariy asosda o‘rganiladi. Bundan tashqari, kurs ishida mavjud
ilmiy manbalar, normativ-huquqiy hujjatlar, statistika ma’lumotlari tahlil
qilinib, O‘zbekistondagi moliya tizimining zamonaviy holati baholanadi. Bu
esa, iqtisodiy nazariyalar va real hayotiy amaliyot o‘rtasidagi bog‘liqlikni ochib
beradi. Xususan, fiskal islohotlar, raqamli moliyalashtirish, moliya
bozorlarining rivoji, bank sektori va budjet siyosatidagi o‘zgarishlar nazariy
jihatdan puxta asoslab beriladi. Bu kabi tahlillar keyinchalik ilmiy tadqiqotlar,
magistrlik dissertatsiyalari yoki davlat strategiyalarini ishlab chiqishda asos
sifatida xizmat qilishi mumkin. Amaliy ahamiyatiga kelsak, kurs ishida ilgari
surilgan taklif va tavsiyalar O‘zbekiston moliya tizimini yanada samarali va
barqaror holga keltirishda, moliyaviy boshqaruv sifatini oshirishda, byudjet
mablag‘laridan oqilona foydalanishda real asos bo‘lib xizmat qiladi. Jumladan,
davlat moliyasini boshqarishda ochiqlik va shaffoflikni ta’minlash, bank
xizmatlari doirasini kengaytirish, soliq-budjet siyosatini modernizatsiya qilish,
moliyaviy texnologiyalarni joriy etish kabi yo‘nalishlar bo‘yicha amaliy
ko‘rsatmalar ishlab chiqiladi. Bu esa nafaqat iqtisodiyotni rivojlantirish, balki
oddiy fuqarolarning moliyaviy savodxonligini oshirishga, davlat-xususiy
sheriklikni kuchaytirishga xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – O‘zbekiston Respublikasining moliya
tizimi va uning tarkibiy institutlari hisoblanadi. Ular davlat moliyasi, banklar,
soliq tizimi, sug‘urta bozorlari va moliya nazorati kabi bo‘g‘inlarni o‘z ichiga
oladi.
Kurs ishi mavzusining predmeti – O‘zbekiston moliya tizimining
samaradorligini oshirish, uning tarkibiy qismlarini modernizatsiya qilish,
boshqaruvni takomillashtirish va zamonaviy yondashuvlar asosida rivojlantirish
yo‘llarini o‘rganishdan iborat.

6Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekistonda moliya tizimini chuqur
tahlil qilish, mavjud muammolarni aniqlash hamda tizimni takomillashtirish
bo‘yicha ilmiy-nazariy asoslangan taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdir.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Moliya tizimining mazmuni va boshqaruvdagi o‘rnini yoritish;
 O‘zbekiston moliya tizimining tarkibiy tuzilmasini aniqlash;
 Moliya institutlarining iqtisodiy ahamiyatini o‘rganish;
 Davlat moliyasini boshqarish islohotlarini tahlil qilish;
 Bank va moliya bozorlarini rivojlantirish yo‘nalishlarini ochib berish;
 Soliq-budjet siyosatini takomillashtirish yo‘llarini belgilash;
 Raqamli moliyalashtirish imkoniyatlarini baholash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

7I BOB. O’ZBEKISTONDA MOLIYA TIZIMINING SHAKLLANISHI
VA UNING TARKIBI
1.1. Moliya tizimining mazmuni va uning iqtisodiyotni boshqarishdagi
o‘rni
Moliya tizimi har qanday davlatning iqtisodiy asoslarini tashkil etuvchi va u
orqali iqtisodiy resurslar taqsimoti, davlatning daromad va xarajatlarining
muvozanatini ta’minlashga xizmat qiluvchi muhim mexanizmdir. U
iqtisodiyotda pul vositalari orqali resurslar aylanishini tashkil qiladi, moliyaviy
oqimlarni tartibga soladi va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash vositasi sifatida
xizmat qiladi. Moliya tizimining mohiyatini chuqurroq tushunish uchun, eng
avvalo uning tarkibi, funksiyalari va ijtimoiy-iqtisodiy ahamiyatini tahlil qilish
zarur.Moliya tizimi odatda quyidagi asosiy bo‘g‘inlardan tashkil topadi: davlat
moliyasi, xususiy sektor moliyasi, korporativ moliya, bank-moliya tizimi,
moliya bozori (shu jumladan qimmatli qog‘ozlar bozori), sug‘urta va pensiya
fondlari, soliq va budjet tizimi hamda moliyaviy nazorat organlari. Ushbu
bo‘g‘inlar o‘zaro uzviy aloqada bo‘lib, har biri o‘ziga xos vazifani bajaradi.
Masalan, davlat moliyasi ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni bajarishga qaratilgan
bo‘lsa, bank tizimi real sektorni kreditlash, to‘lovlar aylanmasini tashkil etish
kabi funksiyalarni bajaradi.Moliya tizimi iqtisodiyotni boshqarishda uchta
asosiy darajada faoliyat yuritadi: makroiqtisodiy, mezoiqtisodiy va
mikroiqtisodiy. Makroiqtisodiy darajada u davlatning moliyaviy siyosati
vositasida iqtisodiy o‘sishni ta’minlaydi, inflyatsiyani nazorat qiladi, ishsizlik
darajasiga ta’sir o‘tkazadi. Mezoiqtisodiy darajada u tarmoq va mintaqaviy
darajada resurslarni qayta taqsimlashga xizmat qiladi. Mikroiqtisodiy darajada
esa korxona va tashkilotlarning moliyaviy barqarorligini ta’minlash, daromad
va xarajatlar muvozanatini ushlab turishga xizmat qiladi.Moliya tizimining
iqtisodiyotni boshqarishdagi o‘rni birinchi navbatda uning resurslar taqsimoti,
iqtisodiy faoliyatga rag‘batlantiruvchi ta’siri hamda fiskal va monetar siyosatlar
orqali tartibga solish funksiyalarida yaqqol namoyon bo‘ladi. Masalan, soliq

8siyosati orqali davlat iqtisodiy faoliyatni rag‘batlantirishi yoki uni cheklashi
mumkin. Shu bilan birga, davlat investitsion loyihalarni moliyalashtirish orqali
iqtisodiy faollikni oshirishda faol qatnashadi.
Ayniqsa, oxirgi yillarda O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar
jarayonida moliya tizimining roli keskin oshdi. “Yangi O‘zbekiston”
strategiyasida davlat budjeti ochiqligini ta’minlash, byudjet siyosatini
optimallashtirish, moliyaviy nazoratni kuchaytirish, raqamli texnologiyalarni
joriy etish asosiy yo‘nalishlar sifatida belgilangan. Bu esa moliya tizimiga
nisbatan yangi talablar qo‘ymoqda: u yanada shaffof, hisobdor va texnologik
bo‘lishi kerak.Moliya tizimi orqali davlat o‘zining ijtimoiy-iqtisodiy siyosatini
hayotga tatbiq etadi. Masalan, ijtimoiy ta’minot, sog‘liqni saqlash, ta’lim,
infratuzilma loyihalarining moliyalashtirilishi davlat moliyasining asosiy
vazifalaridan biridir. Shu bilan birga, moliya tizimi aholining moliyaviy
savodxonligini oshirish, tadbirkorlik subyektlari uchun kredit resurslariga
bo‘lgan kirishni yengillashtirish va xalqaro moliyaviy integratsiyani
chuqurlashtirishga xizmat qilishi lozim.Moliya tizimi iqtisodiy xavfsizlikni
ta’minlovchi muhim vositadir. U orqali iqtisodiy inqirozlarning oldi olinadi,
moliyaviy oqimlarning barqarorligi ta’minlanadi, valyuta bozorida stabillik
saqlanadi va investitsion muhit yuksaltiriladi. Moliya tizimi nafaqat davlat,
balki aholining iqtisodiy farovonligiga ham bevosita ta’sir o‘tkazadi. Shu
jihatdan, uni doimiy takomillashtirib borish, ilg‘or texnologiyalar asosida
boshqarish va xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish davlat siyosatining
ustuvor yo‘nalishlaridan biri sanaladi. Shuningdek, moliya tizimi ichki va tashqi
investitsiyalarni boshqarishning muhim mexanizmi hisoblanadi. Tashqi
qarzlarni boshqarish, xalqaro kreditlar, donorlik mablag‘lari, grantlar, xalqaro
moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda amalga oshiriladigan loyihalar aynan
moliya tizimi orqali koordinatsiyalanadi. Shu jihatdan u xalqaro iqtisodiy
integratsiyaning asosiy bo‘g‘inlaridan biridir. moliya tizimi har bir davlat
iqtisodiyotining yuragi hisoblanadi. U orqali pul-moliya munosabatlari tartibga

9solinadi, iqtisodiy jarayonlar boshqariladi, moliyaviy resurslar oqimi
muvofiqlashtiriladi. O‘zbekistonda ham moliya tizimining rivojlanish sur’ati
iqtisodiy islohotlarning samaradorligini belgilovchi mezon sifatida e’tirof
etilmoqda. Shu sababli uni chuqur o‘rganish, mavjud muammolarni aniqlash va
ularni hal qilish yo‘llarini ishlab chiqish dolzarb ilmiy-amaliy masala bo‘lib
qolmoqda.
1.2. O‘zbekistonda moliya tizimining tarkibiy tuzilmasi
O‘zbekiston Respublikasining moliya tizimi bozor iqtisodiyotiga o‘tish
jarayonida shakllangan va hozirgi kunga kelib murakkab, ko‘p bo‘g‘inli, uzviy
aloqalarga ega tizimga aylangan. Ushbu tizim mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi, chunki u orqali davlat va xususiy sektor
o‘rtasidagi moliyaviy aloqalar, aholi va biznes subyektlarining moliyaviy
muomalalari, xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlik tartibga solinadi.
Moliya tizimi tarkibining har bir elementi o‘zining aniq funksiyasi va
vazifalariga ega bo‘lib, ular o‘zaro integratsiyalashgan holda ishlaydi.
O‘zbekiston moliya tizimining tarkibiy tuzilmasi quyidagi asosiy
bo‘g‘inlardan iborat:
Davlat moliyasi (byudjet tizimi)
Bank-moliya sektori (markaziy
va tijorat banklari)
Soliq tizimi
Sug‘urta bozori
Qimmatli qog‘ozlar bozori

10Avvalo, davlat moliyasi – moliya tizimining asosiy tayanchidir. Davlat
moliyasi doirasida umumiy respublika budjeti, mahalliy budjetlar, byudjetdan
tashqari fondlar (Pensiya jamg‘armasi, Bandlik jamg‘armasi, Innovatsion
rivojlanish fondi) faoliyat yuritadi. Ushbu budjetlar orqali ijtimoiy sohalarni
moliyalashtirish, davlat investitsiyalarini amalga oshirish, iqtisodiy faoliyatni
qo‘llab-quvvatlash vazifalari bajariladi. Davlat moliyasi O‘zbekiston Moliya
vazirligi tomonidan boshqariladi.
Bank-moliya sektori esa moliya tizimining harakatlantiruvchi kuchi sifatida
namoyon bo‘ladi. Markaziy bank monetar siyosatni yuritadi, inflyatsiyani
nazorat qiladi, milliy valyuta barqarorligini ta’minlaydi. Tijorat banklari esa
yuridik va jismoniy shaxslarga kredit berish, hisob-kitoblarni amalga oshirish,
depozitlar jalb qilish, investitsion loyihalarni moliyalashtirish kabi vazifalarni
bajaradi. Hozirda O‘zbekistonda 30 dan ortiq bank faoliyat yuritmoqda,
ularning aksariyati xususiy yoki xorijiy sarmoyali hisoblanadi.
Soliq tizimi moliyaviy resurslarning davlat darajasida markazlashuvi va
ularning taqsimlanishini ta’minlaydi. Soliq va bojxona xizmatlari orqali
davlatga tushadigan mablag‘lar shakllanadi. O‘zbekiston soliq tizimi oxirgi
yillarda sezilarli darajada liberallashtirildi, progressiv soliq stavkalari joriy
etildi, elektron soliq hisobotlari tizimi yaratildi. Davlat soliq qo‘mitasi ushbu
jarayonlarni nazorat qiladi.Sug‘urta bozori esa moliyaviy xavflarni kamaytirish
va aktivlar himoyasini ta’minlash vositasi sifatida moliya tizimining ajralmas
qismi hisoblanadi. O‘zbekistonda majburiy va ixtiyoriy sug‘urta turlarining
rivojlanishi, xorijiy sug‘urta kompaniyalarining kirib kelishi, raqamli
sug‘urtalash platformalarining paydo bo‘lishi bu segmentda katta imkoniyatlar
borligini ko‘rsatmoqda.
Qimmatli qog‘ozlar bozori – moliyaviy vositalar (aksiyalar, obligatsiyalar)
orqali uzoq muddatli sarmoya kiritish va jamg‘armalarni moliyalashtirish
mexanizmini ta’minlaydi. O‘zbekistonda Toshkent Respublika fond birjasi

11(UZSE), “Elsis Savdo” maydonchalari faoliyat ko‘rsatmoqda. IPO va SPO
dasturlari orqali davlat korxonalari aksiyalari bozorda savdoga chiqarilmoqda.
Moliyaviy nazorat va audit organlari (Hisob palatasi, Davlat moliyaviy
nazorati inspeksiyasi, Mustaqil auditorlik tashkilotlari) moliya tizimining
qonuniyligi, maqsadliligi va shaffofligini ta’minlaydi. Ular orqali budjet
intizomi, soliq to‘lovlarining aniqligi, korxonalarning moliyaviy hisobotlari
tahlil qilinadi.Shuningdek, so‘nggi yillarda moliyaviy texnologiyalar va raqamli
to‘lov tizimlari O‘zbekiston moliya tizimining yangi va istiqbolli tarkibiy
qismiga aylandi. “Click”, “Payme”, “Apelsin”, “UzCard”, “Humo” kabi
platformalar orqali aholining moliyaviy xizmatlardan foydalanish darajasi oshib
bormoqda. Fintech kompaniyalar esa bank xizmatlarini soddalashtirish,
tezlashtirish va raqamlashtirishda muhim rol o‘ynayapti.
Tarkibiy jihatdan O‘zbekiston moliya tizimi Markaziy bank, Moliya
vazirligi va Soliq qo‘mitasining boshqaruvi ostida integratsiyalashgan holda
faoliyat yuritmoqda. Bularning har biri o‘zining reglamentlashtirilgan vakolat
doirasida mustaqil qarorlar qabul qiladi, biroq umumiy iqtisodiy strategiya
asosida yagona tizimda ishlaydi. Masalan, soliq stavkalari va byudjet xarajatlari
Moliya vazirligi tomonidan rejalashtirilsa, pul-kredit siyosati Markaziy bank
tomonidan yuritiladi. O‘zbekiston moliya tizimi ko‘p bo‘g‘inli, kompleks va
zamonaviy texnologiyalar bilan boyitilgan tuzilmani tashkil qiladi. U davlat
siyosatini iqtisodiyotga tatbiq etuvchi kuchli vosita bo‘lib, mamlakat
taraqqiyotining barqarorligini ta’minlashda, iqtisodiy xavfsizlikni
mustahkamlashda va ijtimoiy sohalarni rivojlantirishda muhim o‘rin tutadi. Bu
tizimning har bir bo‘g‘ini muayyan funksiyalarni bajarib, umumiy moliyaviy
muvozanatni ushlab turishga xizmat qiladi. Shu sababli uning samaradorligini
oshirish, tarkibiy tuzilmalarni modernizatsiya qilish va islohotlarni izchil
amalga oshirish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda.

121.3. Moliya institutlari faoliyati va ularning iqtisodiy ahamiyati
Moliya institutlari – bu iqtisodiy tizimda moliyaviy resurslarni to‘plash,
taqsimlash va ulardan foydalanishni tashkil etuvchi, shu orqali iqtisodiyotni
boshqarish, barqarorlashtirish va rivojlantirishga xizmat qiluvchi
muassasalardir. Ular iqtisodiy muomalalarda vositachilik qilish,
investitsiyalarni moliyalashtirish, to‘lov aylanmasini ta’minlash,
jamg‘armalarni safarbar qilish hamda iqtisodiy subyektlar o‘rtasidagi moliyaviy
oqimlarni boshqarishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan moliya institutlari tarkibiga
quyidagilar kiradi:
Markaziy bank – O‘zbekiston moliya tizimining asosi bo‘lib, monetar
siyosat yuritadi, inflyatsiyani boshqaradi, milliy valyuta barqarorliginiMarkaziy bank;
Tijorat banklari;
Sug‘urta
kompaniyalari;
Lizing va
faktoring
kompaniyalari;
Investitsiya
fondlari;
Pensiya va
ijtimoiy
jamg‘armalar;
Kredit
byurolari;
Moliyaviy
texnologiya
kompaniyalari
(fintech);

13ta’minlaydi. Shuningdek, tijorat banklarining faoliyatini litsenziyalash, nazorat
qilish va tartibga solish ham uning vakolatiga kiradi.
Tijorat banklari esa real sektorni kreditlash, aholi va korxonalar bilan
moliyaviy munosabatlarni amalga oshirish, hisob-kitob operatsiyalarini bajarish
orqali iqtisodiy faollikni ta’minlaydi. Hozirda O‘zbekistonda 30 dan ortiq tijorat
banklari faoliyat yuritmoqda, ularning bir qismi davlatga, bir qismi esa xususiy
va xorijiy sarmoyadorlarga tegishlidir. Banklar yuridik va jismoniy shaxslardan
depozitlar jalb qilib, ularni kreditlar shaklida iqtisodiyotga yo‘naltiradi.
Sug‘urta kompaniyalari – iqtisodiy risklarni minimallashtirishga xizmat
qiladi. Ular mulk, sog‘liq, hayot, transport, ishlab chiqarish jarayonlari va
boshqa sohalardagi xavflarni sug‘urtalaydi. O‘zbekiston sug‘urta bozori so‘nggi
yillarda islohotlarga yuz tutdi va raqamli texnologiyalar joriy etilmoqda.
Investitsiya fondlari – kapitalni jamlab, uni daromad keltiruvchi loyihalarga
yo‘naltiradi. Ular, ayniqsa, qimmatli qog‘ozlar bozorida faol ishtirok etib, aholi
va investorlarning moliyaviy vositalar orqali daromad olish imkoniyatini
kengaytiradi. O‘zbekistonda davlat korxonalarini IPO orqali xususiylashtirish
jarayonida investitsiya institutlari faol ishtirok etmoqda.
Lizing va faktoring kompaniyalari kichik biznes va sanoat korxonalarini
texnika, asbob-uskunalar bilan ta’minlash, aylanma mablag‘lar bilan qo‘llab-
quvvatlash vazifasini bajaradi. Bu esa iqtisodiyotda ishlab chiqarish
quvvatlarini kengaytirishga zamin yaratadi.
Pensiya va ijtimoiy jamg‘armalar, xususan, Pensiya jamg‘armasi, Bandlik
jamg‘armasi kabi fondlar ijtimoiy himoyani moliyalashtiradi. Ular aholini
barqaror daromad manbai bilan ta’minlab, ijtimoiy barqarorlikni
mustahkamlaydi.
Fintech kompaniyalari (Click, Payme, Apelsin va boshqalar) moliyaviy
xizmatlarning tezligi, soddaligi va qulayligini oshirib, aholi va biznes uchun
yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Ular an’anaviy bank xizmatlariga raqobatchi

14bo‘lib, to‘lovlar, kreditlar, tranzaksiyalarni avtomatlashtirishga hissa
qo‘shmoqda.
Qimmatli qog‘ozlar bozori ishtirokchilari – fond birjalari, brokerlar, dilerlar
va reyestr tashkilotlari orqali investorlar sarmoyalarini aksiyalar, obligatsiyalar
orqali daromadli loyihalarga yo‘naltiradi. Bu bozorning rivojlanishi iqtisodiy
erkinlik va xususiy mulkchilik kengayishiga xizmat qiladi.
Ushbu institutlarning iqtisodiyotdagi ahamiyati nihoyatda yuqori.
Birinchidan, ular orqali moliyaviy vositalarning aylanishi ta’minlanadi.
Ikkinchidan, kapital oqimlari samarali tarmoqlarga yo‘naltiriladi. Uchinchi
jihat, ular aholining jamg‘arma imkoniyatlarini sarmoyaga aylantirishiga xizmat
qiladi. To‘rtinchidan, moliya institutlari bozorni resurslar bilan ta’minlab,
umumiy iqtisodiy faollikni oshiradi. Beshinchidan, raqamli moliyalashtirish
orqali sog‘lom raqobat va samaradorlik ortadi. moliya institutlari O‘zbekiston
iqtisodiyoti uchun resurslar manbai, innovatsion dastak va barqarorlik kafolati
sifatida xizmat qiladi. Ularning faoliyatini yanada takomillashtirish orqali
moliya tizimi barqarorligi mustahkamlanadi, investitsiyaviy muhit yaxshilanadi,
iqtisodiy o‘sish sur’atlari jadallashadi.

15II BOB. O’ZBEKISTONDA MOLIYA TIZIMINI
TAKOMILLASHTIRISH YO’NALISHLARI
2.1. Davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish yo‘nalishlari
Bozor iqtisodiyotini chuqurlashtirish va iqtisodiy islohotlarni izchil davom
ettirish sharoitida davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish masalasi
O‘zbekistonda dolzarb strategik yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Davlat
moliyasi – bu byudjet tushumlari va xarajatlarini muvozanatli yuritish, ijtimoiy
sohalar uchun moliyaviy ta’minot yaratish, iqtisodiy o‘sish uchun resurslarni
safarbar etish va barqarorlikni ta’minlashda asosiy vositadir. Shu sababli davlat
moliyasini zamonaviy boshqaruv tamoyillari asosida isloh qilish
O‘zbekistonning barqaror rivojlanishida muhim o‘rin tutadi.
Davlat moliyasini boshqarishning asosiy yo‘nalishlaridan biri bu – byudjet
siyosatining ochiqligi va shaffofligini oshirishdir. Bu borada O‘zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan “Ochiq byudjet” axborot portali ishga
tushirilgan bo‘lib, unda byudjet mablag‘larining shakllanishi va xarajatlanish
jarayonlari ochiq e’lon qilinmoqda. Bu tizim fuqarolik jamiyatining ishtirokini
kengaytirish, korrupsiyaning oldini olish va davlat organlarining javobgarligini
kuchaytirishga xizmat qiladi.
Yana bir muhim yo‘nalish – byudjet jarayonini raqamlashtirish va
avtomatlashtirish hisoblanadi. Elektron byudjet platformalari,
avtomatlashtirilgan hisob-kitob tizimlari, budjet hisoboti va prognozlash
vositalari yordamida davlat moliyasi boshqaruvi yuksak aniqlik va tezlikka ega
bo‘lmoqda. Bu esa budjet tartib-intizomini mustahkamlash, resurslardan
oqilona foydalanishni ta’minlash imkonini bermoqda.
Davlat moliyasini isloh qilishning navbatdagi strategik yo‘nalishi – byudjet
xarajatlarining samaradorligini oshirish bilan bog‘liq. Endilikda har bir budjet
mablag‘i natijadorlik asosida ajratilishi, xarajatlarning maqsadga muvofiqligi
hamda ijtimoiy-iqtisodiy ta’siri tahlil qilinishi talab etilmoqda. Bu tizim xalqaro
tajribada “Performance-based budgeting” deb nomlanadi va O‘zbekistonda

16asta-sekin joriy etilmoqda.Shuningdek, mahalliy budjetlar mustaqilligini
kuchaytirish ham islohotlarning muhim yo‘nalishlaridandir. Avval
markazlashtirilgan moliyaviy boshqaruv ustuvor bo‘lgan bo‘lsa, hozirda
mahalliy hokimiyatlar o‘z hududlari uchun mustaqil moliyaviy siyosat yurita
olish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Bu esa, joylardagi muammolarni joyida hal
qilish, resurslardan samarali foydalanish va iqtisodiy faollikni oshirishga xizmat
qiladi.
Davlat moliyasini boshqarishda fiskal nazorat va audit tizimini
takomillashtirish ham dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda. Hisob palatasi, Moliya
vazirligi huzuridagi moliyaviy nazorat inspektsiyasi, Davlat soliq qo‘mitasi kabi
organlar faoliyati takomillashtirilmoqda, ichki audit va moliyaviy monitoring
vositalari keng joriy etilmoqda. Bu esa budjet mablag‘laridan noto‘g‘ri
foydalanish holatlarini aniqlash va bartaraf etish imkonini beradi.
Bundan tashqari, davlat qarzini boshqarish tizimi ham isloh qilinmoqda.
So‘nggi yillarda tashqi qarz hajmining ortishi davlat moliyasining
barqarorligiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu bois davlat qarzini maqbullashtirish,
qarz olishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilash, uni qaytarish grafigini
optimallashtirish kabi choralar ko‘rilmoqda. 2023–2024-yillarda davlat tashqi
qarzi YaIMning 35 foizidan oshmasligi belgilangan.
O‘zbekiston davlat moliyasini boshqarish borasida xalqaro tashkilotlar bilan
ham faol hamkorlik qilmoqda. Xususan, Jahon banki, Xalqaro valuta
jamg‘armasi (IMF), Osiyo taraqqiyot banki tomonidan texnik va moliyaviy
ko‘maklar ko‘rsatilmoqda. Bu tashkilotlar tomonidan taklif etilgan budjet
islohoti modellari, risklarni boshqarish tizimlari va fiskal siyosat tavsiyalari
milliy tizimga moslashtirilmoqda.
Ijtimoiy yo‘naltirilgan byudjet siyosati – davlat moliyasini boshqarishdagi
yana bir ustuvor yo‘nalishdir. Ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya,
bandlik, uy-joy infratuzilmasi kabi sohalarga ajratilayotgan mablag‘lar hajmi

17oshmoqda. Bu esa moliyaviy boshqaruvni faqat iqtisodiy ko‘rsatkichlar emas,
balki inson kapitalini rivojlantirish bilan ham bog‘lamoqda.
O‘zbekistonda davlat moliyasini boshqarish tizimi so‘nggi yillarda tub
o‘zgarishlarga yuz tutdi. Ayniqsa, 2017-yildan keyin boshlangan iqtisodiy
islohotlar davrida davlat byudjeti ochiqligi, fiskal siyosatning samaradorligi,
raqamlashtirish, mahalliy moliyaning mustaqilligi kabi yo‘nalishlarda jadal
islohotlar amalga oshirilmoqda. Davlat moliyasi boshqaruvi – bu byudjet
tushumlarini shakllantirish, ularni ustuvor ijtimoiy va iqtisodiy yo‘nalishlarga
samarali taqsimlash, moliyaviy intizomni mustahkamlash va davlat
xarajatlarining natijadorligini oshirishni nazarda tutadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda davlat budjeti hajmi sezilarli darajada o‘sdi.
Quyidagi jadvalda 2019–2024 yillar davomida konsolidatsiyalashgan budjet
daromadlari keltirilgan:
1-jadval. Konsolidatsiyalashgan budjet daromadlari (mlrd so‘mda)
Yil Budjet
daromadlari O‘sish sur’ati
(%)
2019 122 435 –
2020 131 652 7.5%
2021 155 206 17.9%
2022 187 947 21.1%
2023 225 365 19.9%
2024
(prognoz) 259 000 14.9%
Ma’lumotlardan ko‘rinib turibdiki, budjet tushumlarining izchil o‘sishi
davlat moliyasining barqarorligini ko‘rsatadi. Biroq, bu o‘sish sifatli boshqaruv
tizimi bilan mustahkamlanmasa, iqtisodiy samaradorlik yetarli bo‘lmaydi. Shu
sababli, hozirgi islohotlar nafaqat ko‘rsatkichlar o‘sishini, balki byudjet
xarajatlarining oqilona va samarali bo‘lishini ham maqsad qilgan.

18Davlat moliyasini boshqarishda birinchi navbatda byudjet xarajatlarining
samaradorligini oshirish yo‘nalishi ilgari surilgan. Avvallari byudjet
mablag‘lari ko‘proq funksional belgilarga ko‘ra taqsimlangan bo‘lsa, hozirda
natijadorlik asosidagi moliyalashtirish tizimi (performance-based budgeting)
joriy etilmoqda. Bu orqali har bir byudjet xarajati evaziga aniq ijtimoiy yoki
iqtisodiy natija olinishi ko‘zda tutiladi.
Ikkinchi muhim yo‘nalish bu – mahalliy budjetlar mustaqilligini
kuchaytirishdir. Ya’ni, hududlar o‘z daromadlarining ma’lum qismini o‘zida
qoldirish huquqiga ega bo‘ldi. Quyidagi jadval bunga dalildir:
2-jadval. Mahalliy byudjet daromadlari (2020–2023 yillar, mlrd so‘mda)
Yil Mahalliy byudjet
daromadlari O‘sish sur’ati
(%)
2020 21 895 –
2021 27 450 25.4%
2022 34 802 26.7%
2023 45 217 29.9%
Bu o‘sish mahalliy hokimliklarga mustaqil iqtisodiy siyosat yuritish
imkonini berdi. Shu bilan birga, moliyaviy javobgarlik ham ortdi.
Uchinchi yo‘nalish – davlat xarajatlarining raqamlashtirilishi. Moliya
vazirligi “Budjetdan xarajatlarni boshqarish axborot tizimi” orqali barcha
to‘lovlar onlayn tartibda yuritilishini yo‘lga qo‘ydi. Bu nafaqat shaffoflikni
ta’minladi, balki davlat xarajatlarini tahlil qilishni osonlashtirdi.
To‘rtinchi yo‘nalish – fiskal barqarorlikni ta’minlash, ya’ni davlat qarzini
oqilona boshqarish tizimidir. Quyidagi 3-jadvalda tashqi davlat qarzining
YaIMga nisbati ko‘rsatilgan:
3-jadval. Tashqi davlat qarzining YaIMga nisbati (%)
Yil Tashqi qarz (mlrd
$) YaIMga nisbati
(%)
2019 17.3 31.6

19Yil Tashqi qarz (mlrd
$) YaIMga nisbati
(%)
2020 21.1 36.1
2021 23.3 38.3
2022 25.4 38.0
2023 26.7 36.5
2024
(prognoz) 27.1 35.2
Ko‘rinib turibdiki, qarz hajmi oshayotgan bo‘lsa-da, uning YaIMga nisbati
barqaror ushlab turilmoqda. Bu davlat qarz siyosatining muvozanatli
yuritilayotganidan dalolat beradi.
Bundan tashqari, davlat moliyasini isloh qilishda xalqaro hamkorlik
kuchaymoqda. Xususan, Jahon banki va IMF bilan byudjet xarajatlarining
monitoringi, ijtimoiy dasturlar moliyalashtirishining aniqligini baholash
loyihalari amalga oshirilmoqda. Bu tajribalar O‘zbekiston moliya tizimini
xalqaro standartlarga yaqinlashtirishga xizmat qilmoqda.
O‘zbekistonda davlat moliyasini boshqarishni isloh qilish quyidagi asosiy
yo‘nalishlarda olib borilmoqda:
byudjet jarayonining ochiqligini oshirish,
xarajatlarni natijadorlik asosida rejalashtirish,
mahalliy byudjetlar mustaqilligini kuchaytirish,
raqamlashtirish va avtomatlashtirish,
davlat qarzini maqbullashtirish.
Bu islohotlar mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishiga zamin
yaratmoqda, moliyaviy boshqaruvda samaradorlik, shaffoflik va fuqarolik
ishtirokini kuchaytirmoqda. Kelgusida esa moliyaviy boshqaruvning natijaviy
yondashuvga to‘liq o‘tishi iqtisodiy strategiyaning markaziy vazifasiga
aylanishi kutilmoqda.

202.2. Moliya bozorini rivojlantirish va bank tizimini mustahkamlash

21O‘zbekiston iqtisodiy islohotlarida moliya bozorini rivojlantirish va bank
tizimini mustahkamlash ustuvor yo‘nalishlardan biri hisoblanadi. Bozor
mexanizmlarining samarali ishlashi moliyaviy institutlarning kuchli va
raqobatbardosh bo‘lishini talab qiladi. Ayniqsa, bank tizimi real sektorni
kreditlash, sarmoyani jalb qilish, jamg‘armalarni safarbar etish hamda iqtisodiy
muomalalarni qulay moliyalashtirish bilan iqtisodiy faollikni ta’minlaydi.
O‘zbekistonda moliya bozorining asosiy segmentlari quyidagilardan
iborat:
 Banklar va banklararo kredit bozori;
 Qimmatli qog‘ozlar bozori;
 Sug‘urta bozori;
 Lizing va faktoring xizmatlari;
 Elektron to‘lov tizimlari va fintech kompaniyalar.
Avvalo, bank tizimi rivoji mamlakat iqtisodiy barqarorligining mezoni
hisoblanadi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda bank islohotlari bosqichma-
bosqich amalga oshirilmoqda: banklarni xususiylashtirish, xorijiy kapitalni jalb
qilish, bank xizmatlarini raqamlashtirish, chakana kreditlashni rivojlantirish
ustuvor yo‘nalish bo‘lib xizmat qilmoqda. Quyidagi jadvalda 2019–2023 yillar
davomida O‘zbekiston bank tizimidagi kredit portfeli keltirilgan:
1-jadval. Banklar tomonidan ajratilgan kreditlar hajmi (mlrd so‘mda)
Yil Kreditlar hajmi (mlrd so‘m) Yillik o‘sish (%)
2019 195 000 –
2020 230 000 17.9%
2021 296 000 28.7%
2022 375 000 26.7%
2023 460 000 22.6%
Kredit hajmlarining doimiy o‘sib borayotgani bank tizimining iqtisodiyotda
tutgan o‘rnini tasdiqlaydi. Aholi va tadbirkorlik subyektlariga kredit resurslari

22orqali investitsion faoliyatni qo‘llab-quvvatlash moliya bozorining asosiy
funksiyasidir.
So‘nggi yillarda bank sektorida xususiylashtirish jarayonlari ham izchil olib
borilmoqda. Xususan, “Ipoteka bank”, “O‘zsanoatqurilishbank” va boshqa yirik
banklar aksiyalarining muayyan qismi xususiy sektor va xorijiy investorlarga
taklif etildi. Bu esa banklar faoliyatida samaradorlik, mijozlarga
yo‘naltirilganlik va raqobatbardoshlikni kuchaytirmoqda.
Shu bilan birga, qimmatli qog‘ozlar bozori ham rivojlanmoqda. Toshkent
fond birjasi orqali korxonalar aksiyalar va obligatsiyalar chiqarish, IPO/SPO
orqali xususiy sarmoyalarni jalb qilish imkoniyatiga ega bo‘lmoqda. Quyida bu
boradagi asosiy ko‘rsatkichlar ustunli diagramma ko‘rinishida keltiriladi.
Diagramma: Bank kreditlari hajmining o‘sishi (mlrd so‘mda)
Yuqoridagi jadval asosida tuzilgan bank kreditlari o‘sish sur’atini quyidagi
diagrammada ko‘rish mumkin:
2019–2023 yillarda O‘zbekiston banklarining kredit portfeli
Yuqoridagi ustunli diagramma O‘zbekiston bank sektorida kreditlash
hajmining 2019–2023 yillar oralig‘ida barqaror o‘sib borayotganini yaqqol
ko‘rsatadi. Bu o‘sish iqtisodiyotda likvidlik darajasi oshgani, bank
xizmatlarining ommalashgani va islohotlar natijadorligidan dalolat beradi.
O‘zbekistonda fintech va raqamli to‘lov xizmatlari (Click, Payme, UzCard,
Humo) tez sur’atlar bilan kengaymoqda. 2023-yil oxiriga kelib, aholining 80%
dan ortig‘i raqamli to‘lov tizimlaridan foydalangan, bu esa moliyaviy
inklyuziya (aholining moliyaviy xizmatlarga kirishi) darajasining ortishiga olib
keldi.moliya bozorining rivoji va bank tizimining mustahkamlanishi:
iqtisodiy o‘sishga rag‘bat bo‘layapti,
tadbirkorlik subyektlari uchun kredit resurslari kengaymoqda,
moliyaviy xizmatlar raqamli va samarali tus olmoqda.
Bu esa O‘zbekistonning moliya tizimini zamonaviylashtirishda muhim
qadam bo‘lib xizmat qiladi.

232.3. Soliq-budjet siyosatini takomillashtirish va raqamli
moliyalashtirish imkoniyatlari
Soliq-budjet siyosati har qanday mamlakatning iqtisodiy boshqaruv
mexanizmida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ayniqsa, bozor iqtisodiyotiga o‘tish
sharoitida soliq tizimini takomillashtirish, budjet siyosatini maqbullashtirish va
raqamli texnologiyalarni keng joriy etish iqtisodiy islohotlarning asosiy
yo‘nalishiga aylangan. O‘zbekistonda oxirgi yillarda olib borilgan fiskal
islohotlar, soliq stavkalarining soddalashtirilishi, raqamlashtirilgan soliq hisobot
tizimining joriy etilishi davlat moliyasining boshqaruv sifatini sezilarli darajada
oshirdi.
Avvalo, soliq tizimidagi islohotlar natijasida O‘zbekistonda soliq tushumlari
hajmi keskin oshdi. Quyidagi jadvalda bu holat aniq ko‘rsatilgan:
1-jadval. Konsolidatsiyalashgan budjetga tushgan soliq tushumlari (mlrd
so‘mda)

24Yil Soliq tushumlari (mlrd
so‘m) Yillik o‘sish
(%)
2019 98 450 –
2020 106 700 8.4%
2021 127 500 19.5%
2022 155 300 21.8%
2023 182 600 17.6%
2024
(prognoz) 210 000 15.0%
Ushbu ma’lumotlar soliq boshqaruvi sohasidagi islohotlar, jumladan
elektron soliq tizimi (E-Soliq), QR-kodli chek, onlayn kassa mashinalari joriy
etilishi va avtomatlashtirilgan monitoring tizimlari samaradorligidan dalolat
beradi. Bu nafaqat soliq to‘lovchilar uchun qulaylik yaratdi, balki soliq
intizomini ham kuchaytirdi.
Soliq-budjet siyosatining takomillashuvi daromad bazasining kengayishi
bilan birga, xarajatlar strukturasi va natijadorligini ham tahlil qilishni taqozo
qiladi. Endilikda davlat xarajatlari aniq ijtimoiy-iqtisodiy samara keltiradigan
yo‘nalishlarga yo‘naltirilmoqda. Jumladan, sog‘liqni saqlash, ta’lim,
infratuzilma va raqamli texnologiyalar rivojiga ajratilayotgan mablag‘lar hajmi
oshib bormoqda.
Bundan tashqari, raqamli moliyalashtirish imkoniyatlari bugungi soliq-
budjet siyosatida yangi sahifa ochmoqda. Elektron budjet tizimlari, moliyaviy
monitoring platformalari, real vaqt rejimida budjet harajatlarini nazorat qilish
imkoniyatlari davlat moliyasining ochiqligi va samaradorligini oshirmoqda.
Ayniqsa, O‘zbekistonda “Ochiq byudjet” portali orqali fuqarolar davlat
xarajatlarini nazorat qilishi, mahalliy tashabbuslarni moliyalashtirish bo‘yicha
ovoz berishi mumkin. Bu — soliq to‘lovchilarning davlat moliyasida bevosita
ishtirokini anglatadi va xalqaro amaliyotda “participatory budgeting” deb
yuritiladi.

25Quyidagi ustunli diagramma orqali soliq tushumlarining yillik o‘sishini
ko‘rish mumkin:
Xulosa
Men ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida O‘zbekiston Respublikasida
moliya tizimining shakllanishi, rivojlanish bosqichlari va uning zamonaviy
tarkibiy tuzilmasini chuqur o‘rganib chiqdim. Moliya tizimi har qanday
davlatning iqtisodiy barqarorligini ta’minlovchi ustun tayanch bo‘lib,
O‘zbekistonda bu sohada amalga oshirilayotgan islohotlar davlat siyosatining
eng muhim yo‘nalishlaridan biri ekanligiga amin bo‘ldim.
Kurs ishining I bobida men moliya tizimining nazariy asoslarini, uning
tarkibiy qismlari va iqtisodiyotni boshqarishdagi rolini tahlil qildim. Moliya
institutlarining faoliyati va ularning iqtisodiy ahamiyati, davlat va xususiy

26sektor o‘rtasidagi moliyaviy munosabatlarni tashkil etishdagi roli men uchun
ayniqsa dolzarb bo‘ldi. O‘zbekistonda moliya tizimi davlat budjeti, banklar,
soliq va sug‘urta tizimlari, qimmatli qog‘ozlar bozori va zamonaviy fintech
xizmatlari orqali faoliyat yuritayotgan ko‘p bo‘g‘inli murakkab mexanizm
sifatida qaralmoqda.
II bobda esa men moliya tizimini takomillashtirish bo‘yicha olib
borilayotgan islohotlarni o‘rgandim. Jumladan, davlat moliyasini
boshqarishdagi raqamlashtirish jarayonlari, byudjet ochiqligini ta’minlash,
natijadorlikka asoslangan moliyalashtirish, soliq-budjet siyosatining
liberallashuvi va bank tizimini mustahkamlash yo‘nalishlari alohida e’tiborga
loyiq. Soliq tushumlari va kredit portfellaridagi ijobiy o‘sish dinamikasi, grafik
va statistik tahlillar asosida isbotlandi.
Men raqamli moliyalashtirish imkoniyatlarining jadal kengayib
borayotganiga guvoh bo‘ldim. “Ochiq budjet”, “E-soliq”, “Click”, “Payme”
kabi platformalar aholi va biznes subyektlari uchun yangi qulayliklar
yaratmoqda. Bu esa moliyaviy xizmatlarning ommaviylashuvi, davlat
boshqaruvining ochiqligi va fuqarolik ishtirokining oshishini ta’minlaydi.
Umuman olganda, men ushbu kurs ishi orqali O‘zbekistonda moliya tizimi
nafaqat iqtisodiy boshqaruvning asosi, balki ijtimoiy barqarorlik, innovatsion
rivojlanish va xalqaro integratsiyaning muhim vositasi ekanligini chuqur
angladim. Men ushbu mavzuni o‘rganar ekanman, amaliyotga yo‘naltirilgan
tahliliy yondashuv orqali dolzarb muammolarni aniqlab, ularni yechish
bo‘yicha ilmiy asoslangan taklif va xulosalarni ilgari surdim.
Kelgusida moliya tizimini yanada takomillashtirish uchun quyidagi
yo‘nalishlar muhim deb hisoblayman:
Soliq-budjet siyosatini natijadorlikka asoslangan yondashuv bilan
takomillashtirish;
Raqamli moliyaviy infratuzilmani kengaytirish;
Bank va moliya bozorlarida raqobatni kuchaytirish;

27Mahalliy byudjetlar mustaqilligini oshirish va ijtimoiy sohalarni ustuvor
moliyalashtirish.
Men ushbu kurs ishimni yozish jarayonida nafaqat nazariy bilimlarimni
mustahkamlab oldim, balki amaliy iqtisodiy tahlil ko‘nikmalarini ham
rivojlantirdim. Mavzu tanlovim to‘g‘ri bo‘lganidan mamnunman va bu
yo‘nalishdagi islohotlarni kelgusida chuqurroq o‘rganish niyatidaman.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz

283) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.
11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.

2917) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.
19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

O’zbekistonda moliya tizimini yanada takomillashtirish yo’nalishlari

Sotib olish