• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 687.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 31 Август 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyati va istiqbollari kurs ishi

qayta ishlash, tahlil qilish va ular asosida qarorlar qabul qilish imkoniyatini yaratadi. Ikkinchidan, raqamli iqtisodiyot transchegaraviy xarakterga ega bo‘lib, global bozorlarni yagona tizim sifatida bog‘laydi. Masalan, elektron tijorat platformalari, xalqaro elektron to‘lov tizimlari va bulutli xizmatlar buni yaqqol namoyish etadi. Uchinchidan, raqamli iqtisodiyot an’anaviy resurslardan tashqari intellektual salohiyat, innovatsion g‘oyalar va texnologik yechimlarga asoslanadi. Raqamli iqtisodiyotning ahamiyatini bir necha yo‘nalishlarda ko‘rish mumkin. Avvalo, u milliy iqtisodiyotning samaradorligini oshiradi. Masalan, ishlab chiqarishda avtomatlashtirish va raqamli texnologiyalarni qo‘llash mehnat unumdorligini sezilarli darajada ko‘taradi. Xizmat ko‘rsatish sohasida esa elektron xizmatlar orqali xaridorlarga tez, arzon va qulay xizmat ko‘rsatish imkoniyati paydo bo‘ladi. Bu esa aholining turmush darajasi va farovonligini oshirishga xizmat qiladi. Ikkinchi tomondan, raqamli iqtisodiyot davlat boshqaruvini yanada samarali qilishda muhim ahamiyatga ega. Elektron hukumat tizimlari orqali byurokratiya kamayadi, davlat organlari faoliyati shaffof bo‘ladi va fuqarolar uchun aholiga ko‘rsatiladigan xizmatlar sifati yaxshilanadi va eng muhimi, yoshlar uchun yangi imkoniyatlar eshigi ochiladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel. 7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-fevral. 8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil. 9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet. Uchinchidan, raqamli iqtisodiyot rivoji uchun tashkiliy asoslar ham izchil yo‘lga qo‘yilgan. 2019-yilda Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi qoshida Raqamli texnologiyalar markazi, shuningdek, IT Park tashkil etildi. Bu muassasalar startaplarni qo‘llab-quvvatlash, innovatsion loyihalarni moliyalashtirish va yoshlarni zamonaviy IT-ko‘nikmalarga o‘rgatishda muhim rol o‘ynamoqda. To‘rtinchidan, davlat xizmatlarini raqamlashtirishni ta’minlash maqsadida “Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali” (my.gov.uz), “Elektron hukumat” tizimi, shuningdek, turli tarmoq vazirliklari platformalari ishga tushirilgan. Ushbu tashkiliy chora-tadbirlar davlat xizmatlarini aholiga tezkor va shaffof tarzda taqdim etish imkonini bermoqda. Beshinchidan, xalqaro tajribaga asoslangan holda, O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish uchun xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlik yo‘lga qo‘yilmoqda. Masalan, Jahon banki, Yevropa Ittifoqi, Osiyo taraqqiyot banki bilan hamkorlikda “raqamli hukumat”, “raqamli ta’lim” va “raqamli sog‘liqni saqlash” loyihalari amalga oshirilmoqda. Bu tashabbuslar milliy raqamli infratuzilmani mustahkamlashga xizmat qilmoqda.Shuningdek, mamlakatimizda “Elektron to‘lovlar” tizimini tartibga soluvchi me’yoriy hujjatlar ishlab chiqildi. Natijada “Payme”, “Click”, “Apelsin” kabi milliy to‘lov tizimlari, xalqaro Visa va Mastercard tizimlari bilan integratsiya yo‘lga qo‘yildi. Bu esa raqamli iqtisodiyotning moliyaviy infratuzilmasini mustahkamlashga yordam bermoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Axborot texnologiyalari sohasida ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish” haqidagi qarorlari asosida IT sohasida kadrlar tayyorlash bo‘yicha alohida o‘quv dasturlari joriy etildi. “One Million Uzbek Coders” dasturi, IT-park rezidentlariga berilayotgan soliq imtiyozlari, shuningdek, axborot texnologiyalari bo‘yicha xalqaro sertifikatlarni olish uchun davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash choralari tashkil etilgan. Raqamli iqtisodiyotning xususiyatlari Raqamli iqtisodiyotning shakllanishida yuqoridagi omillar ta’sir ko‘rsatgan bo‘lsa-da, uning o‘ziga xos xususiyatlari ham mavjud. 1. Ma’lumotlarga asoslangan iqtisodiyot. Raqamli iqtisodiyotning eng asosiy xususiyati ma’lumotlarning yangi “neft”ga aylanganidir. Ya’ni, ma’lumotlar to‘plash, qayta ishlash va tahlil qilish iqtisodiy faoliyatning markaziga chiqmoqda. Shu sababli ko‘plab kompaniyalar katta ma’lumotlar bilan ishlash texnologiyalariga katta sarmoya kiritmoqda. 2. Innovatsion rivojlanish. Raqamli iqtisodiyot innovatsiyalar bilan chambarchas bog‘liq. Sun’iy intellekt, blokcheyn, IoT (Internet of Things), 5G texnologiyasi — bularning barchasi raqamli iqtisodiyotning o‘ziga xos xususiyatlari bo‘lib, ularni joriy etish orqali yangi iqtisodiy imkoniyatlar yuzaga keladi. 3. Transchegaraviy iqtisodiyot. An’anaviy iqtisodiyotdan farqli ravishda raqamli iqtisodiyot geografik chegaralarni deyarli inkor etadi. Masalan, Amazon, Alibaba yoki eBay kabi yirik elektron tijorat platformalari dunyoning istalgan joyida mahsulot va xizmatlarni sotish imkoniyatini beradi. Bu kichik biznes uchun ham jahon bozoriga chiqish imkonini yaratadi. 4. Moslashuvchan va tezkor bozor. Raqamli iqtisodiyotning yana bir xususiyati bozorning tezkor va moslashuvchanligidir. Talab va taklif o‘zgarishiga tezkor javob qaytarish imkoniyati mavjud bo‘ladi. Masalan, elektron platformalarda iste’molchilarning istaklari tezkor o‘rganilib, ular asosida yangi mahsulot yoki xizmat ishlab chiqilishi mumkin. 5. Davlat boshqaruvining shaffofligi. Raqamli iqtisodiyot davlat boshqaruvida ham yangi xususiyatlarni yuzaga keltirmoqda. Elektron hukumat tizimi davlat xizmatlarini soddalashtiradi, shaffoflikni oshiradi va korrupsiya xavfini kamaytiradi. II BOB. O‘ZBEKISTONDA RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI 2.1. Mamlakatda raqamli iqtisodiyot rivoji uchun huquqiy va tashkiliy asoslar Raqamli iqtisodiyotning samarali rivojlanishi har qanday davlatda huquqiy va tashkiliy asoslarning mavjudligi bilan bevosita bog‘liqdir. Chunki raqamli texnologiyalarni keng joriy etish jarayonida qonuniy me’yorlar, davlat dasturlari, strategiyalar va tashkiliy tuzilmalar asosiy poydevor vazifasini bajaradi. Shu nuqtai nazardan, O‘zbekistonda ham so‘nggi yillarda raqamli iqtisodiyot rivoji uchun keng ko‘lamli huquqiy baza va institutsional asoslar shakllantirilmoqda. Birinchidan, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishini tartibga soluvchi asosiy huquqiy hujjatlardan biri — O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 5-oktabrdagi PF-6079-sonli “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi Farmonidir. Ushbu farmon mamlakatda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning ustuvor yo‘nalishlarini belgilab berdi va barcha vazirlik hamda idoralarga raqamlashtirish bo‘yicha aniq vazifalarni yukladi. Mazkur strategiyada davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash, soliq, bojxona, transport, bank-moliya tizimi kabi sohalarni bosqichma-bosqich raqamlashtirish vazifalari belgilangan. Ikkinchidan, huquqiy asoslarni shakllantirishda “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi Qonun, “Elektron hukumat to‘g‘risida”gi Qonun, “Elektron tijorat to‘g‘risida”gi Qonun, “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi Qonunlar muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu huquqiy hujjatlar fuqarolar va tadbirkorlarning elektron xizmatlardan foydalanish huquqlarini belgilaydi, elektron shartnomalar va elektron hujjat aylanishi jarayonlarini qonuniylashtiradi. onlayn shaklga o‘tishi tadbirkorlar uchun yangi bozor imkoniyatlarini ochmoqda. O‘zbekistonda “Payme”, “Click”, “Apelsin” kabi milliy elektron to‘lov tizimlarining rivojlanishi iqtisodiy faoliyatni sezilarli darajada yengillashtirdi. Beshinchidan, raqamli iqtisodiyotni joriy etish zaruriyati xalqaro integratsiya jarayonlari bilan ham bevosita bog‘liqdir. Jahon savdo tashkiloti, Jahon banki, Yevropa Ittifoqi kabi xalqaro tashkilotlar mamlakatlarning raqamli rivojlanish darajasiga alohida e’tibor qaratmoqda. O‘zbekistonning ushbu jarayonlarda faol ishtirok etishi uchun raqamli infratuzilmani rivojlantirish shart. Shu maqsadda xalqaro moliya institutlari bilan hamkorlikda ko‘plab raqamlashtirish loyihalari amalga oshirilmoqda.Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning joriy etilishi iqtisodiy samaradorlikni oshirish, ishlab chiqarish tannarxini kamaytirish va eksport salohiyatini kuchaytirishga xizmat qiladi. Raqamli texnologiyalar yordamida korxonalarda ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirish, logistika tizimlarini optimallashtirish, marketing va savdo jarayonlarini onlayn platformalarga ko‘chirish imkoniyati mavjud. Bu esa O‘zbekistonning xalqaro bozorlarda raqobatbardoshligini oshirish uchun muhim omildir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M. Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi, shuningdek, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi raqamli iqtisodiyotni joriy etishning zaruriyati va ustuvorligini yana bir bor tasdiqlaydi. Ushbu hujjatlar asosida axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish, yoshlarni raqamli ko‘nikmalarga o‘rgatish, IT parklar va texnoparklarni tashkil etish, davlat xizmatlarini raqamlashtirish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab qo‘yilgan.Shunday qilib, O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni joriy etish zaruriyati quyidagi omillar bilan izohlanadi:  Davlat boshqaruvini samarali va shaffof qilish;  Xorijiy investitsiyalarni jalb etish va investitsiya muhitini yaxshilash;  Ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimlarini zamonaviylashtirish; rivojlantirish bugungi kunda O‘zbekiston uchun nafaqat texnologik zarurat, balki strategik muhim vazifa sifatida qaralmoqda. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Raqamli iqtisodiyot masalalari bugungi kunda jahon ilm-fanining yetakchi yo‘nalishlaridan biriga aylangan. M. Kastels, D. Tapscott, K. Shvab, J. Rifkin kabi olimlar o‘z asarlarida raqamli iqtisodiyotning mohiyati, jamiyat taraqqiyotidagi o‘rni hamda uning kelajakdagi istiqbollarini atroflicha tahlil qilganlar. Shuningdek, BMT, Jahon banki, OECD, Yevropa Ittifoqi kabi nufuzli xalqaro tashkilotlarning hisobotlarida ham raqamli iqtisodiyotni shakllantirish va uni rivojlantirishga oid konseptual yondashuvlar ishlab chiqilgan. Bu ilmiy va amaliy ishlanmalar dunyo miqyosida raqamli iqtisodiyot bo‘yicha boy tajriba to‘planganidan dalolat beradi. O‘zbekistonda esa so‘nggi yillarda ushbu yo‘nalishda ilmiy izlanishlar faollashdi. Mahalliy iqtisodchi olimlar raqamli texnologiyalarni turli tarmoqlarda qo‘llash imkoniyatlari, davlat boshqaruvi samaradorligini oshirishdagi o‘rni hamda jamiyatning turmush tarziga ta’sirini o‘rganmoqdalar. Shuningdek, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida amalga oshirilayotgan islohotlar bo‘yicha ilmiy maqolalar, monografiyalar va tadqiqot ishlari chop etilmoqda. Biroq shuni ta’kidlash kerakki, O‘zbekiston sharoitida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish jarayonlari hali to‘liq tadqiq etilmagan. Xususan, mavjud muammolar, raqamlashtirishning huquqiy, tashkiliy va iqtisodiy asoslari, shuningdek, mamlakatning milliy an’analari va mentalitetidan kelib chiqadigan o‘ziga xos jihatlar hali keng ko‘lamda ilmiy o‘rganishni talab qiladi. Shu bois kurs ishining dolzarbligi nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham yuqori darajada saqlanib qolmoqda. Kurs ishi mavzusining obyekti – O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish jarayonlari va ularning ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarga ta’siri. Xulosa Men o‘rganib chiqqan “O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyati va istiqbollari” mavzusidagi kurs ishida raqamli iqtisodiyotning mazmun-mohiyati, uning shakllanish omillari, mamlakatimiz uchun ahamiyati, mavjud imkoniyatlar va istiqboldagi rivojlanish yo‘nalishlari atroflicha tahlil qilindi. Men uchun eng asosiy xulosalardan biri shuki, raqamli iqtisodiyot bugungi kunda nafaqat iqtisodiy taraqqiyotning, balki davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash, moliya, ishlab chiqarish va boshqa sohalarning samaradorligini oshirishda ham hal qiluvchi omilga aylanmoqda. O‘zbekistonning “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi bu yo‘nalishda asosiy yo‘l xaritasi bo‘lib xizmat qilmoqda.Men ushbu mavzuni o‘rganish jarayonida mamlakatimizda raqamli texnologiyalarni joriy etish uchun keng imkoniyatlar mavjudligini aniqladim. Jumladan, IT-parklarning faoliyati, elektron hukumat tizimi, raqamli moliya va startap loyihalarining rivojlanishi iqtisodiy o‘sishga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Shu bilan birga, xalqaro tashkilotlar va xorijiy investorlar bilan hamkorlik raqamli iqtisodiyotni yanada rivojlantirish uchun muhim omillardan biri ekanini ko‘rdim.Biroq men shuni ham qayd etdimki, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishida muammolar ham yo‘q emas. Xususan, kadrlar yetishmovchiligi, internet infratuzilmasining ayrim hududlarda pastligi, moliyalashtirish va kiberxavfsizlik masalalari dolzarb bo‘lib qolmoqda. Agar bu muammolar izchil ravishda hal qilinsa, mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotning rivojlanish sur’atlari yanada tezlashadi. Men shunday xulosaga keldimki, O‘zbekiston kelgusi yillarda Markaziy Osiyoda raqamli iqtisodiyotni muvaffaqiyatli rivojlantirgan yetakchi davlatlardan biriga aylanish salohiyatiga ega. Raqamli texnologiyalarning keng joriy etilishi orqali mamlakatimiz iqtisodiyotining raqobatbardoshligi ortadi, Biroq yuqoridagi imkoniyatlarga qaramay, muammolar ham talaygina. Birinchi muammo – infratuzilmaning yetarli darajada rivojlanmaganligi. Aholining barcha qismi tezkor internet bilan qamrab olinmagan. Qishloq hududlarida internet tezligi va sifatining pastligi raqamli xizmatlardan teng foydalanishga to‘sqinlik qilmoqda. Ikkinchi muammo – kadrlar yetishmovchiligi. Raqamli iqtisodiyot uchun IT- mutaxassislar, dasturchilar, data-analitiklar, kibermuhandislar zarur. Hozirgi kunda O‘zbekistonda IT sohasida yuqori malakali mutaxassislar yetishmaydi, bu esa raqamlashtirish jarayonini sekinlashtiradi. Uchinchi muammo – kibertahdidlar va axborot xavfsizligi. Raqamli texnologiyalar keng joriy qilinishi bilan bir qatorda kiberjinoyatlar, ma’lumotlarning noqonuniy tarqalishi, moliyaviy firibgarliklar xavfi ham ortmoqda. Bu esa kuchli axborot xavfsizligi siyosatini talab etadi. To‘rtinchi muammo – aholining raqamli savodxonligi pastligi. Elektron xizmatlardan foydalanishda fuqarolarning ko‘pchiligi qiyinchilikka duch kelmoqda. Shu sababli raqamli madaniyatni oshirish, keng ko‘lamli o‘quv dasturlarini tashkil etish zarur. Beshinchi muammo – moliyaviy cheklovlar. Raqamli texnologiyalarni joriy etish katta mablag‘ talab qiladi: infratuzilma qurish, dasturiy ta’minot sotib olish, mutaxassislarni tayyorlash va boshqa xarajatlar. Ko‘plab kichik va o‘rta bizneslar uchun bu juda katta yuk hisoblanadi. Oltinchi muammo – qonunchilik bazasining to‘liq shakllanmaganligi. Raqamli texnologiyalar tez o‘zgarayotgan bir paytda ularni tartibga soluvchi huquqiy asoslar ham zamonaviy talablarga mos bo‘lishi kerak. Ba’zan mavjud qonunlar yangi texnologiyalarni qo‘llashni qiyinlashtiradi. 2022–2025 yillarda O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotga oid asosiy statistik ko‘rsatkichlarda sezilarli o‘sish kuzatilmoqda. Masalan, IT-xizmatlar eksporti 2022-yildagi 140 mln dollardan 2025-yilga kelib 1 mlrd dollardan oshishi kutilmoqda. Internet foydalanuvchilar soni 2022-yildagi 70 foizdan 2025-yilga Texnologiya Markazi), hamda moliyaviy rag‘bat va fintech-startaplar bo‘yicha salmoqli statistik o‘sishlar kuzatildi. Bu o‘zgarishlar mamlakatni raqamli iqtisodiyot yo‘nalishida jadal rivojlanayotgan davlat sifatida ko‘rsatadi. I BOB. RAQAMLI IQTISODIYOTNING NAZARIY ASOSLARI VA ZARURIYATI 1.1. Raqamli iqtisodiyot tushunchasi va uning ahamiyati Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda jahon miqyosida iqtisodiy o‘sishning eng muhim omillaridan biri sifatida qaralmoqda. Bu tushuncha iqtisodiyotning an’anaviy ko‘rinishidan farqli ravishda axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga, internetga, sun’iy intellekt, bulutli hisoblash tizimlari, katta ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn va boshqa ilg‘or texnologiyalarga asoslangan faoliyatni anglatadi. Jahon bankining ta’rifiga ko‘ra, raqamli iqtisodiyot — bu iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarda raqamli texnologiyalarni qo‘llash orqali samaradorlikni oshirish, mahsulot va xizmatlarni yaratish, ulardan foydalanish va ularni tarqatishning yangi usullarini shakllantirishdir. Xalqaro valyuta jamg‘armasi, OECD va BMTning turli hisobotlarida ham raqamli iqtisodiyot XXI asrning global iqtisodiy rivojlanishida yetakchi yo‘nalish sifatida e’tirof etilgan. Mazkur tushuncha dastlab 1990-yillarda Kanadalik olim Don Tapscott tomonidan “Digital Economy” asarida ilmiy muomalaga kiritilgan. Unda raqamli iqtisodiyot axborot texnologiyalarining rivojlanishi natijasida iqtisodiy faoliyatning yangi modelini anglatishi ta’kidlangan edi. Keyinchalik M. Kastelsning “Axborot jamiyati” konsepsiyasi ham bu jarayonni nazariy jihatdan asoslab berdi. Shu tariqa, raqamli iqtisodiyot nazariy jihatdan postindustrial jamiyatning iqtisodiy modelini shakllantiruvchi asosiy yo‘nalish sifatida ko‘rilmoqda. Raqamli iqtisodiyotning mazmunini tushuntirishda uning bir necha asosiy xususiyatlarini ajratib ko‘rsatish mumkin. Birinchidan, unda iqtisodiy faoliyatning markazida ma’lumotlar turadi. Katta ma’lumotlar oqimi ularni kelib 85 foizga yetadi. “Elektron hukumat” xizmatlari soni esa 180 tadan 400 taga ko‘payishi rejalashtirilmoqda.Biroq ushbu o‘sishning davomiyligi va samaradorligi mavjud muammolarni hal qilish bilan chambarchas bog‘liq. Infratuzilmani rivojlantirish, kadrlar tayyorlash, axborot xavfsizligini mustahkamlash va raqamli savodxonlikni oshirish ustuvor vazifa bo‘lib qolmoqda. raqamli texnologiyalarni joriy etish O‘zbekiston uchun yangi iqtisodiy imkoniyatlar yaratmoqda, mamlakatning global raqobatbardoshligini oshirmoqda. Shu bilan birga, bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun tizimli yondashuv, huquqiy va tashkiliy mexanizmlarni kuchaytirish, xalqaro tajribani o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. 2.3. O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanish istiqbollari O‘zbekiston mustaqillikka erishganidan buyon iqtisodiyotda ko‘plab islohotlarni amalga oshirib kelmoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu yo‘nalish nafaqat ichki iqtisodiy faoliyatni takomillashtirish, balki xalqaro maydonda ham raqobatbardoshlikni oshirish uchun muhim vosita hisoblanadi. Raqamli iqtisodiyot istiqbollari uchun asosiy yo‘nalishlar Birinchidan, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi asosida belgilangan ustuvor vazifalar kelgusi yillarda iqtisodiyotning raqamli transformatsiyasini jadallashtiradi. Strategiyada elektron hukumat, elektron savdo, IT-xizmatlar eksporti, raqamli ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ikkinchidan, IT-parklar faoliyatining kengayishi istiqbol uchun muhim omil bo‘ladi. Bugungi kunda Toshkent va viloyatlarda faoliyat yuritayotgan IT-park rezidentlari soni ortib bormoqda. Ularning ko‘plari xorijiy davlatlarga dasturiy mahsulot va xizmatlarni eksport qilmoqda. Prognozlarga ko‘ra, 2030-yilga kelib IT-xizmatlar eksporti hajmi 5 mlrd dollardan oshishi mumkin. Kurs ishi mavzusining predmeti – raqamli texnologiyalarni mamlakat iqtisodiyoti tarmoqlarida joriy etishning mexanizmlari, huquqiy asoslari, imkoniyatlari va rivojlanish istiqbollari. Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyatini asoslash, mavjud imkoniyatlarni tahlil qilish va istiqbollarini ilmiy-amaliy jihatdan baholash. Kurs ishi mavzusining vazifalari  raqamli iqtisodiyot tushunchasi va uning nazariy asoslarini yoritish;  raqamli iqtisodiyotning shakllanish omillari va xususiyatlarini tahlil qilish;  O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni joriy etish zaruriyatini asoslash;  mamlakatda raqamli iqtisodiyot rivoji uchun yaratilayotgan huquqiy va tashkiliy asoslarni o‘rganish;  raqamli texnologiyalarni joriy etishdagi imkoniyatlar va muammolarni tahlil qilish;  O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini aniqlash. Kurs ishi mavzusining ahamiyati Raqamli iqtisodiyotning nazariy va amaliy ahamiyati O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti uchun beqiyosdir. Avvalo, raqamli iqtisodiyot milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, zamonaviy bozor mexanizmlarini joriy etish va ishlab chiqarish jarayonlarini optimallashtirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, u iqtisodiy o‘sishni tezlashtirish, yalpi ichki mahsulot hajmini oshirish, yangi ish o‘rinlari yaratish va aholining turmush darajasini yaxshilashda muhim omil sanaladi. Nazariy jihatdan, raqamli iqtisodiyot bozor munosabatlarining yangi bosqichi sifatida ko‘riladi. U iqtisodiy tizimni faqat moddiy ishlab chiqarishga emas, balki bilim, ma’lumot va innovatsion texnologiyalarga asoslangan rivojlanish yo‘liga o‘tkazadi. Bu jarayon zamonaviy iqtisodiy nazariyalarda “bilim iqtisodiyoti” yoki “innovatsion iqtisodiyot” deb ham talqin qilinadi. Amaliy jihatdan esa, raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash, transport va moliya tizimlarida samaradorlikni 2. Iqtisodiy omillar. Raqamli iqtisodiyotning shakllanishida mamlakatning iqtisodiy salohiyati muhim ahamiyatga ega. Investitsiyalar hajmi, biznes muhitining ochiqligi, kichik va o‘rta tadbirkorlikning rivojlanishi, innovatsion startaplarga e’tibor, eksport-import jarayonlarining elektron tizimlar orqali boshqarilishi bu omilni belgilaydi. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda IT Park rezidentlari faoliyati, elektron tijoratning huquqiy asoslari yaratilgani va elektron to‘lovlar tizimining kengayishi iqtisodiy omilning yaqqol dalilidir. 3. Ijtimoiy omillar. Raqamli iqtisodiyot jamiyatning axborot savodxonligiga, aholining texnologiyalardan foydalanish ko‘nikmalariga bevosita bog‘liq. Masalan, aholining internetdan foydalanish darajasi yuqori bo‘lmagan mamlakatlarda raqamli iqtisodiyotning shakllanishi sekin kechadi. O‘zbekistonda esa 2022- yilda internetdan foydalanuvchilar soni 30 milliondan oshgani qayd etilgan. Bu esa ijtimoiy omillar raqamli iqtisodiyotni shakllantirishda muhim rol o‘ynayotganini ko‘rsatadi. 4. Siyosiy va huquqiy omillar. Raqamli iqtisodiyotning muvaffaqiyatli shakllanishi uchun davlat siyosati va huquqiy asoslar zarur. Prezident farmonlari, hukumat qarorlari, milliy strategiyalar — bularning barchasi raqamli iqtisodiyotni shakllantirishda muhim omillar hisoblanadi. Masalan, O‘zbekistonda 2020-yilda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilinishi bu yo‘nalishning siyosiy va huquqiy asoslarini mustahkamlab berdi. 5. Xalqaro omillar. Raqamli iqtisodiyot milliy chegaralar bilan cheklanib qolmaydi. Xalqaro hamkorlik, transchegaraviy elektron tijorat, chet el investitsiyalari va global raqamli platformalarning joriy etilishi ham muhim omillardandir. O‘zbekistonning Jahon banki, BMT va Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikdagi raqamlashtirish loyihalari bu borada katta ahamiyatga ega. 2.2. Raqamli texnologiyalarni joriy etishdagi imkoniyatlar va muammolar So‘nggi yillarda dunyo mamlakatlari uchun raqamli texnologiyalarni joriy etish masalasi nafaqat iqtisodiy samaradorlikni oshirish, balki davlat boshqaruvi, ta’lim, sog‘liqni saqlash, moliya, transport-logistika va ishlab chiqarish sohalarini tubdan o‘zgartirishning eng muhim vositasiga aylanib bormoqda. O‘zbekiston ham ushbu jarayonlardan chetda qolmayapti. Raqamli texnologiyalarni joriy etish mamlakatimiz oldida turli imkoniyatlar ochib bermoqda, shu bilan birga ayrim muammolarni ham yuzaga keltirmoqda. Quyida imkoniyatlar va muammolar atroflicha tahlil qilinadi. Raqamli texnologiyalarni joriy etishdagi imkoniyatlar Birinchidan, raqamli texnologiyalar iqtisodiy samaradorlikni oshirishga xizmat qiladi. Masalan, elektron to‘lov tizimlari, onlayn bank xizmatlari va  Kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish;  Xalqaro integratsiya jarayonlarida faol ishtirok etish;  Iqtisodiy samaradorlik va raqobatbardoshlikni oshirish. O‘zbekiston uchun raqamli iqtisodiyotni joriy etish nafaqat zamonaviy talab, balki iqtisodiy va ijtimoiy taraqqiyotning eng muhim sharti hisoblanadi. Bu jarayon mamlakatimizni yangi rivojlanish bosqichiga olib chiqish, fuqarolar hayot sifatini yaxshilash va O‘zbekistonni xalqaro maydonda kuchli raqobatbardosh davlat sifatida shakllantirishga xizmat qiladi. oshiradi. Elektron hukumat tizimlari orqali fuqarolar uchun qulay sharoit yaratiladi, shaffoflik va hisobdorlik kuchayadi. Masalan, elektron tenderlar, elektron to‘lov tizimlari yoki elektron sog‘liqni saqlash xizmatlari nafaqat vaqt va resurslarni tejaydi, balki korrupsiya xavfini ham sezilarli darajada kamaytiradi. Prezident Sh.M. Mirziyoyevning 2020-yilda imzolagan “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi to‘g‘risidagi farmoni raqamli iqtisodiyotning amaliy ahamiyatini yanada yoritib berdi. Ushbu farmonda davlat va jamiyat hayotida zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanish, elektron hukumat tizimini takomillashtirish, raqamli xizmatlarni joriy etish bo‘yicha aniq vazifalar belgilab berilgan ( review.uz ). Shunday qilib, kurs ishi mavzusining ahamiyati shundaki, u nafaqat nazariy tadqiqot sifatida, balki amaliy faoliyatni tashkil etishda, davlat siyosatini belgilashda va iqtisodiy tarmoqlarda samaradorlikni oshirishda bevosita qo‘llanishi mumkin. Mazkur kurs ishining natijalari ilmiy izlanishlar uchun nazariy asos bo‘lib xizmat qilishi bilan birga, mamlakatimizning “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasidagi amaliy islohotlarga ham mos keladi. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. transchegaraviy tijorat. loyihalari. O‘zbekiston sharoitida shakllanish omillari O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning shakllanishiga ta’sir etuvchi omillar bir nechta yo‘nalishda namoyon bo‘lmoqda. Texnologik infratuzilma kengaymoqda, mobil internet qamrovi ortmoqda, IT Park va texnoparklar faoliyati yo‘lga qo‘yilmoqda. Siyosiy va huquqiy asos sifatida Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan qabul qilingan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi muhim hujjat bo‘ldi. Bundan tashqari, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda “Smart City”, “Smart Education” va “Smart Health” loyihalari amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston uchun ijtimoiy omillar ham muhim ahamiyatga ega. Yoshlar orasida IT mutaxassislar sonini oshirish, ta’lim tizimida zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, aholining raqamli savodxonligini oshirish raqamli iqtisodiyotning shakllanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Raqamli iqtisodiyotning shakllanishi ko‘p qirrali jarayon bo‘lib, u texnologik, iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va xalqaro omillar ta’sirida yuzaga keladi. Uning xususiyatlari esa an’anaviy iqtisodiyotdan keskin farq qiladi: ma’lumotlarga asoslanganlik, innovatsionlik, transchegaraviylik, tezkor moslashuvchanlik va shaffoflik uning asosiy belgilaridir. O‘zbekiston sharoitida ham ushbu omillar bosqichma- bosqich amalga oshirilmoqda, natijada milliy iqtisodiyotda raqamlashtirish jarayonlari jadallashmoqda. 1.3. O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni joriy etish zaruriyati O‘zbekiston Respublikasi so‘nggi yillarda iqtisodiyotni tubdan modernizatsiya qilish, xalqaro raqobatbardoshligini oshirish hamda aholining turmush darajasini yaxshilash yo‘lida keng ko‘lamli islohotlarni amalga oshirmoqda. Ushbu islohotlarning eng muhim yo‘nalishlaridan biri – bu raqamli iqtisodiyotni joriy etish va rivojlantirishdir. Chunki hozirgi davrda iqtisodiy qonun, “Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi”ning faoliyati, shuningdek, elektron tijoratni huquqiy jihatdan tartibga soluvchi me’yoriy-huquqiy hujjatlar raqamli iqtisodiyotning huquqiy asoslarini mustahkamlashda muhim qadamlar bo‘ldi. Raqamli iqtisodiyot tushunchasi va uning ahamiyati bugungi kunda nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliy hayotda ham beqiyos ahamiyatga ega. U milliy iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, davlat boshqaruvini samarali qilish, aholiga ko‘rsatiladigan xizmatlarni sifat jihatidan yaxshilash, xalqaro maydonda mamlakatning raqobatbardoshligini oshirish kabi dolzarb vazifalarni hal etishda asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. 1.2. Raqamli iqtisodiyotning shakllanish omillari va xususiyatlari Raqamli iqtisodiyotning shakllanish jarayoni tasodifiy emas, balki ma’lum iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy va texnologik omillar ta’sirida yuzaga keladigan jarayondir. Bugungi kunda dunyo miqyosida raqamli iqtisodiyot iqtisodiy rivojlanishning yangi bosqichi sifatida qaralmoqda. Bu jarayonning muvaffaqiyati turli mamlakatlarda o‘ziga xos omillarga asoslanadi. O‘zbekiston ham jahon hamjamiyatida raqamli iqtisodiyotni shakllantirish va rivojlantirish yo‘lida faol qadamlar tashlamoqda. Raqamli iqtisodiyotning shakllanish omillari Avvalo, raqamli iqtisodiyotning shakllanishiga ta’sir etuvchi asosiy omillarni bir necha guruhlarga ajratish mumkin: 1. Texnologik omillar. Raqamli iqtisodiyotning eng muhim asosi texnologiyalardir. Internet tarmog‘ining keng tarqalishi, mobil aloqa vositalarining rivojlanishi, bulutli texnologiyalar, katta ma’lumotlar (Big Data), blokcheyn, sun’iy intellekt va boshqa innovatsion texnologiyalar bu iqtisodiyotni shakllantiruvchi asosiy omillardir. Masalan, xalqaro tadqiqotlarga ko‘ra, bugungi kunda sun’iy intellekt jahon yalpi ichki mahsulotining o‘sishiga 2030-yilgacha 14 trillion AQSh dollari miqdorida hissa qo‘shishi mumkin. Bu esa texnologiyalarning raqamli iqtisodiyotda qanday ulkan rol o‘ynashini yaqqol ko‘rsatadi. taraqqiyotning asosiy omili nafaqat tabiiy resurslar yoki ishlab chiqarish quvvatlari, balki raqamli texnologiyalar, innovatsion yondashuvlar va axborot oqimlarini samarali boshqarish hisoblanadi. Birinchidan, raqamli iqtisodiyotni joriy etish mamlakatda davlat boshqaruvi samaradorligini oshirish zaruratidan kelib chiqadi. O‘zbekistonda “Elektron hukumat” tizimini joriy etish orqali aholiga va tadbirkorlarga ko‘plab davlat xizmatlari onlayn tarzda taqdim etilmoqda. Bu jarayon korrupsiyani kamaytirish, inson omilini qisqartirish, tezkorlik va shaffoflikni ta’minlashga xizmat qiladi. Ayniqsa, fuqarolik holati dalolatnomalarini onlayn qayd etish, soliq to‘lovlarini elektron shaklda amalga oshirish, tadbirkorlik subyektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishda raqamli tizimlar muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ikkinchidan, iqtisodiyotning raqamlashtirilishi mamlakatda investitsiya muhitini yaxshilash va xorijiy investorlarni jalb qilish uchun ham zarurdir. Bugungi kunda xalqaro biznes vakillari faqat an’anaviy ishlab chiqarish quvvatlariga emas, balki raqamli infratuzilmaning rivojlanganligiga ham e’tibor qaratmoqda. Elektron tijorat, elektron bank xizmatlari, raqamli bojxona tizimi kabi sohalarning mavjudligi investorlarga qulay sharoit yaratadi. Shu sababli, O‘zbekistonda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida 100 dan ortiq raqamlashtirish loyihalari amalga oshirilmoqda. Uchinchidan, raqamli iqtisodiyotning joriy etilishi ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimlarini ham tubdan isloh qilish zaruratini yuzaga keltiradi. Pandemiya davrida onlayn ta’lim va telemeditsina xizmatlarining ahamiyati yaqqol ko‘rindi. Hozirda “my.gov.uz”, “Davlat test markazi”ning onlayn platformasi, “Elektron poliklinika” tizimi orqali aholiga qulayliklar yaratilmoqda. Bu esa fuqarolarning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini kengaytiradi va ijtimoiy tenglikni ta’minlashga xizmat qiladi. To‘rtinchidan, mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatida ham raqamli texnologiyalarni joriy etish muhim ahamiyatga ega. Masalan, elektron tijorat platformalarining kengayishi, to‘lov tizimlarining Mavzu : O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyati va istiqbollari MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………………………………. . I BOB. RAQAMLI IQTISODIYOTNING NAZARIY ASOSLARI VA ZARURIYATI 1.1. Raqamli iqtisodiyot tushunchasi va uning ahamiyati ……………………….. 1.2. Raqamli iqtisodiyotning shakllanish omillari va xususiyatlari ……………... 1.3. O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotni joriy etish zaruriyati ………………….. II BOB. O‘ZBEKISTONDA RAQAMLI IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI 2.1. Mamlakatda raqamli iqtisodiyot rivoji uchun huquqiy va tashkiliy asoslar …. 2.2. Raqamli texnologiyalarni joriy etishdagi imkoniyatlar va muammolar ……... 2.3. O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning rivojlanish istiqbollari ……………... Xulosa …………………………………………………………………………… . Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ……………………………………………. elektron kontraktatsiyalar orqali tadbirkorlik subyektlari o‘z faoliyatini tezkor, qulay va shaffof tarzda yuritish imkoniga ega bo‘ladi. Bu esa vaqt va resurslarni tejashga olib keladi. Ikkinchidan, raqamli texnologiyalar davlat boshqaruvini optimallashtiradi. Elektron hukumat tizimining joriy qilinishi fuqarolarga davlat xizmatlarini tezkor, byurokratik to‘siqlarsiz olish imkonini yaratadi. “Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali” orqali minglab xizmatlarni onlayn olish mumkin. Bu jarayon aholining davlatga bo‘lgan ishonchini mustahkamlashga xizmat qiladi. Uchinchidan, raqamli texnologiyalar ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimida yangi imkoniyatlarni ochib bermoqda. Masofaviy ta’lim platformalari, elektron kutubxonalar, tibbiyotda telemeditsina xizmatlarining kengayishi pandemiya davrida o‘z samarasini ko‘rsatdi. Bu imkoniyatlar qishloq joylarida yashovchi aholiga ham sifatli ta’lim va tibbiy xizmatlardan foydalanish sharoitini yaratmoqda. To‘rtinchidan, iqtisodiy faoliyatning yangi tarmoqlari – elektron tijorat, IT- xizmatlar eksporti, startap ekotizimlari tez rivojlanmoqda. Masalan, 2024-yilda O‘zbekistondan IT-xizmatlari eksporti 800 mln AQSh dollariga yetgani qayd etildi. Bu raqam mamlakatning yangi valyuta tushumlari manbai sifatida ahamiyatga ega. Beshinchidan, raqamli texnologiyalar korrupsiyani kamaytirishda muhim vositadir. Elektron hujjatlar aylanishi, elektron to‘lovlar, davlat xaridlarining onlayn platformalar orqali amalga oshirilishi ochiqlik va shaffoflikni ta’minlaydi. Oltinchidan, sun’iy intellekt (AI), “Big Data” va blokcheyn kabi texnologiyalarni joriy etish iqtisodiyotning ko‘plab tarmoqlarida samaradorlikni oshiradi. Masalan, qishloq xo‘jaligida AI asosida hosildorlik prognozlari ishlab chiqish, moliya sohasida esa kredit xavfini baholash jarayonlarida keng foydalanish mumkin. Raqamli texnologiyalarni joriy etishdagi muammolar  Kiberxavfsizlik tahdidlari;  Aholi raqamli savodxonligining pastligi. Agar bu muammolar o‘z vaqtida hal qilinsa, istiqboldagi raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi yanada tezlashadi. O‘zbekistonning raqamli iqtisodiyoti istiqbolda katta imkoniyatlarga ega. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasining izchil amalga oshirilishi, IT- parklar faoliyati, xalqaro hamkorlikning kengayishi va yangi texnologiyalarning joriy etilishi mamlakatni Markaziy Osiyoda raqamli yetakchilardan biriga aylantirishi mumkin. Shu bilan birga, mavjud muammolarni hal qilish va aholining raqamli savodxonligini oshirish istiqbolni yanada barqaror qiladi. Tadbirkorlik va startap ekosistemi Raqamli iqtisodiyotning asosiy elementlaridan biri startaplar va xo‘jalik subyektlari uchun qulay muhit tarkibiga kiradi. 2023-yilga kelib IT Parkda faoliyat yuritayotgan korxonalar soni 1 652 taga yetdi, 2022-yil bilan solishtirganda sezilarli o‘sish ro‘y berdi . IT sektori eksporti 2022-yildagi taxminan 140 million AQSh dollaridan 2023-yilda 344 million AQSh dollarigacha o‘sdi, bu esa raqamli iqtisodiyot bozori hajmining keskin o‘sishidan dalolat beradi . 2024–2025 yillarda startap va ventur kapital ekotizimida ham sezilarli o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Masalan, 2024-yilda boshlang‘ich sarmoyalar hajmi 0,3 milliondan 69,5 million AQSh dollarigacha — ya’ni 230 barobarga o‘sgan startupgenome.com . IT Park orqali faoliyat yuritayotgan kompaniyalar soni, sarmoyalar hajmi va milliy innovatsion markazning salohiyati ortib bormoqda — bu esa mamlakatda raqamli iqtisodiyotning kuchayishini yaqqol ko‘rsatadi. Statistika tahlili (2022–2025) Ko‘rsatkich 2022 2023 2024–2025 istiqbal ICT eksport hajmi ~$140 mln $344 mln Raqamli eksportni $5 mlrdgacha yetkazish maqsad IT Parkdagi korxonalar — (~147) 1 652 Yillar davomida yana o‘sish kutilyapti VC sarmoyalar hajmi — — $69,5 mln (2024) AI va IT infratuzilma loyihalari Boshlang‘ic h Strategiya asosida Xalqaro markaz, AI qonuni, Digital Inclusion O‘zbekistonda 2022–2025 yillar oralig‘ida raqamli iqtisodiyot uchun huquqiy hujjatlar (AI qonuni, “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi), tashkiliy institutlar (IT Park, Digital Inclusion loyihasi, Xalqaro Raqamli O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyot rivojlanishi uchun zarur huquqiy va tashkiliy baza yaratilgan. Prezident farmonlari, hukumat qarorlari, maxsus qonunlar, davlat dasturlari va xalqaro hamkorlik loyihalari bu yo‘nalishda mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Endilikda asosiy vazifa ushbu huquqiy asoslarni amalda samarali qo‘llash, tashkiliy tuzilmalarni yanada rivojlantirish hamda iqtisodiyotning barcha sohalarida raqamli texnologiyalarni keng joriy etishdan iboratdir.O‘zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo‘yicha huquqiy va tashkiliy asoslarning mustahkamlash jarayoni 2022–2025 yillar davomida amaliyotga tadbiq etilmoqda. Bu davrda mamlakatda raqamli transformatsiyani rag‘batlantiruvchi ma’muriy hujjatlar, yangi institutlar va investitsiya dasturlari faol ishlay boshladi. Huquqiy asoslar 2020-yilda qabul qilingan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi doirasida 2022–2025 yillar davomida aniq chora-tadbirlar amalga oshirildi. Masalan, O‘zbekistonning 2025-yil aprelida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi AI (sun’iy intellekt) va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish bo‘yicha qonunni birinchi o‘qishda ma’qulladi. Ushbu yangi qonun AI texnologiyalaridan foydalanganda etika, ma’lumotlar maxfiyligi va mislovo keyingi salbiy oqibatlarni oldini olishga qaratilgan reglamentni o‘z ichiga oladi Tashkiliy asoslar IT infratuzilmani mustahkamlash maqsadida, 2024-yilda Prezidentimiz tomonidan 2025-yil may oyida amaliyotga kiritilishi rejalashtirilgan “Xalqaro Raqamli Texnologiya Markazi” tuzilishi nazarda tutilgan. Bu markaz startaplar, outsourcing xizmatlari va innovatsion IT yechimlarni rag‘batlantirish uchun yaratilmoqda . Bundan tashqari, Jahon banki bilan hamkorlikda “Digital Inclusion” loyihasi amalga oshirilmoqda — unda 25 000 ta yangi ish o‘rni, ulardan 50 foizi ayollar uchun, 4 foizi nogironlar uchun ajratish mo‘ljallangan, shuningdek 6 000 dan ortiq yoshlar uchun IT ko‘nikmalarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan treninglar o'tkazilmoqda . xizmatlar tezkorlik bilan ko‘rsatiladi. Shu jihatdan O‘zbekistonda ham “Elektron hukumat” tizimini kengaytirish bo‘yicha qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Prezident Sh.M. Mirziyoyevning tashabbusi bilan qabul qilingan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi aynan shu maqsadlarga xizmat qilmoqda. Ushbu strategiyada iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida raqamli texnologiyalarni keng joriy etish, davlat boshqaruvi tizimini modernizatsiya qilish va aholiga elektron xizmatlar ko‘lamini kengaytirish asosiy vazifalar sifatida belgilangan. Uchinchi ahamiyatli jihat — raqamli iqtisodiyot innovatsion muhitni shakllantiradi. Innovatsion startap loyihalar, elektron tijorat platformalari va IT xizmatlari bugungi kunda nafaqat yirik davlatlarda, balki rivojlanayotgan mamlakatlarda ham tez sur’atlarda rivojlanmoqda. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda “IT Park” rezidentlari faoliyati kengayib, eksport hajmi oshayotgani, yoshlar orasida startap loyihalar soni ko‘payayotgani buning yaqqol misolidir. Shuningdek, raqamli iqtisodiyotning xalqaro savdo va investitsiyalarni rivojlantirishdagi o‘rni ham beqiyosdir. Masalan, elektron tijorat orqali kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari o‘z mahsulotlarini xalqaro bozorlarga chiqara olish imkoniyatiga ega bo‘lishmoqda. Bu esa milliy eksport salohiyatini oshirish va xalqaro integratsiyani kuchaytirishda muhim rol o‘ynaydi. Raqamli iqtisodiyotning ijtimoiy ahamiyati ham juda katta. U aholining turli qatlamlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi. Masalan, masofaviy ta’lim tizimlari yoshlar uchun bilim olish imkoniyatlarini kengaytiradi, telemeditsina esa qishloq joylarda yashovchi aholiga sifatli tibbiy xizmatlardan foydalanish imkonini beradi. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun ham jamiyatda faol ishtirok etish sharoitlarini yaratadi. O‘zbekiston sharoitida raqamli iqtisodiyotning ahamiyati yanada oshib bormoqda. Chunki mamlakatimiz iqtisodiyoti modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonida bo‘lib, uning zamonaviy rivojlanishi uchun yangi texnologiyalarni keng joriy etish talab etiladi. “Elektron to‘lovlar to‘g‘risida”gi 10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet. 11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet. 12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz 13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz 14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari. – 2023-yil. 15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020. 16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”, 2019. 17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”, 2022. 18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”. 19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2- chorak. 20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022. 21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. 22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet. 23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot. 24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging Markets”, 2021. 6. Ijtimoiy tenglik va inklyuzivlik. Raqamli iqtisodiyotning yana bir muhim xususiyati — uning jamiyatning barcha qatlamlari uchun imkoniyatlar yaratishidir. Masalan, masofaviy ta’lim yoki telemeditsina orqali chekka hududlardagi aholiga ham zamonaviy xizmatlar ko‘rsatiladi. Raqamli iqtisodiyotning shakllanish omillari va xususiyatlari jadvali Omillar Mazmuni O‘zbekiston misolida Texnologik omillar Internet, mobil aloqa, bulutli texnologiyalar, Big Data, AI, blokcheyn kabi texnologiyalar asos bo‘ladi. Mobil internet qamrovi kengaymoqda, IT infratuzilma rivojlanmoqda. Iqtisodiy omillar Investitsiyalar hajmi, startaplar, elektron tijorat, to‘lov tizimlari, biznes muhitining ochiqligi. IT Park rezidentlari, elektron tijorat qonuniy asoslari, elektron to‘lov tizimlari. Ijtimoiy omillar Aholining texnologiyalardan foydalanish darajasi, raqamli savodxonlik, ta’lim va internet qamrovi. 30 mln dan ortiq internet foydalanuvchi, yoshlarning IT sohasiga qiziqishi. Siyosiy va huquqiy omillar Davlat strategiyalari, Prezident farmonlari, huquqiy asoslar, milliy raqamli dasturlar. “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi va davlat qarorlari. Xalqaro omillar Xalqaro hamkorlik, global raqamli platformalar, chet el investitsiyalari va BMT, Jahon banki, Yevropa Ittifoqi bilan hamkorlikdagi raqamlashtirish O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyati va istiqbollari Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi So‘nggi yillarda dunyo iqtisodiyoti tubdan o‘zgarish jarayonini boshdan kechirmoqda va bu jarayonning asosiy harakatlantiruvchi kuchi – raqamli texnologiyalar hisoblanadi. Axborot- kommunikatsiya texnologiyalari taraqqiyoti tufayli jamiyat hayoti deyarli barcha sohalarida raqamli transformatsiya yuz bermoqda. Shu jumladan, O‘zbekiston ham ushbu jarayonlardan chetda qolmayapti. Raqamli iqtisodiyotning joriy etilishi mamlakatning iqtisodiy barqarorligi, raqobatbardoshligi va xalqaro maydondagi obro‘sini oshirishda muhim omil sanaladi. Raqamli iqtisodiyot deganda nafaqat yangi texnologiyalardan foydalanish, balki ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, davlat boshqaruvi va ta’lim sohalarida samaradorlikni tubdan oshirish tushuniladi. Shu bois bugungi kunda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish milliy iqtisodiy siyosatning ajralmas qismiga aylangan. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tashabbusi bilan “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilinib, barcha tarmoqlarda raqamlashtirish ishlari izchil amalga oshirilmoqda 1 . Raqamli iqtisodiyotning dolzarbligi, avvalo, aholi farovonligini oshirish va zamonaviy xizmatlardan foydalanish imkoniyatlarini kengaytirish bilan bog‘liq. Masalan, elektron hukumat, elektron sog‘liqni saqlash, onlayn ta’lim va elektron savdo tizimlarining rivojlanishi odamlar hayotini yengillashtiradi. Bundan tashqari, biznes subyektlari uchun ham yangi imkoniyatlar ochilib, ularning samaradorligi oshadi. Shunday qilib, raqamli iqtisodiyotni 1 “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi hamda uning yo‘l xaritasini tasdiqlash to‘g‘risidagi Prezident farmoni, 2020-yil https://yuz.uz newjournal.org . Uchinchidan, raqamli moliya tizimining rivojlanishi istiqbolda iqtisodiy faollikni yanada oshiradi. Elektron to‘lovlar, mobil banking, onlayn kreditlash tizimlari aholiga va biznes subyektlariga keng imkoniyat yaratadi. Shu bilan birga, FinTech startaplari soni ham ortib boradi. To‘rtinchidan, sun’iy intellekt, Big Data va blokcheyn texnologiyalarining qo‘llanilishi istiqbolni belgilovchi asosiy yo‘nalishlardan biridir. Bu texnologiyalar qishloq xo‘jaligi, transport-logistika, sog‘liqni saqlash va ta’lim sohalarida keng qo‘llanishi kutilmoqda. Masalan, qishloq xo‘jaligida hosildorlikni prognoz qilish va suv resurslarini samarali taqsimlashda AI texnologiyalaridan foydalanish mumkin. Beshinchidan, kiberxavfsizlikni ta’minlash raqamli iqtisodiyotning barqaror rivojlanishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, istiqbolda bu sohada xalqaro standartlarga mos texnologiyalar joriy qilinishi, milliy kiberxavfsizlik markazlari tashkil etilishi zarur. Raqamli iqtisodiyot rivojlanishining ijobiy natijalari O‘zbekistonda raqamli iqtisodiyotning istiqbolli rivojlanishi quyidagi natijalarga olib kelishi kutilmoqda:  Davlat boshqaruvida ochiqlik va shaffoflik kuchayadi.  Korrupsiya darajasi kamayadi.  Aholi uchun xizmatlar sifati oshadi.  Yangi ish o‘rinlari yaratiladi, ayniqsa IT sohasida.  Eksport imkoniyatlari kengayadi va yangi valyuta tushumlari manbai shakllanadi.  Mahalliy tadbirkorlar uchun yangi bozorlar ochiladi.  Rivojlanishdagi xavf va to‘siqlar  Shu bilan birga, istiqbolni amalga oshirishda ayrim to‘siqlar ham mavjud:  Internet infratuzilmasining ayrim hududlarda past darajada qolishi;  IT-kadrlar yetishmovchiligi;  Moliyalashtirish va investitsiya muammolari;

O’zbekistonda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish zaruriyati va istiqbollari

Купить