• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 747.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 18 Июль 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

O’zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari va vazifalari kurs ishi

3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bozor iqtisodiyotiga o‘tish O‘zbekistonda mulkchilik shakllarini yangilash zaruratini keltirib chiqardi. Ayniqsa, davlat mulkini xususiylashtirish orqali iqtisodiy samaradorlikka erishish asosiy vazifa sifatida belgilandi. Xususiy sektorni rivojlantirish zamonaviy iqtisodiyotda raqobatni kuchaytirish, xizmatlar va tovarlar sifati hamda narxining muvozanatini ta’minlashda muhim vositadir. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yildan boshlab olib borayotgan “Yangi O‘zbekiston” strategiyasi doirasida davlat korxonalarini transformatsiya qilish, ularni aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish, IPO jarayonlari orqali xususiy sektor ishtirokini kuchaytirish borasida sezilarli qadamlar tashlandi. Ushbu siyosiy-ijtimoiy fon xususiylashtirish jarayonini mamlakatning iqtisodiy barqarorligi uchun kalit omilga aylantirdi. Davlat ishtirokidagi korxonalarning soni kamaytirilib, ularning o‘rniga xususiy, tashabbuskor va innovatsion bizneslar shakllanmoqda. Bu esa bandlik darajasining oshishiga, tadbirkorlik muhitining yaxshilanishiga xizmat qilmoqda. Shu sababli kurs ishining tanlangan mavzusi nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyatga ham ega bo‘lib, zamonaviy islohotlar kontekstida dolzarb hisoblanadi 1 . Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Xususiylashtirish masalasi ilm-fan doirasida ko‘plab iqtisodchilar tomonidan keng yoritilgan. Jahon miqyosida J. Stiglitz, D. Nort va A. Sen kabi olimlar xususiy mulkning ahamiyati, xususiy sektorning bozorni erkinlashtirishdagi roli va davlat mulkini optimallashtirish muammolari haqida fundamental asarlar yozganlar. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023- yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 10natijasida, davlat strategik yo‘nalishlarda — xavfsizlik, ta’lim, sog‘liqni saqlash kabi sohalarga e’tibor qaratishi mumkin. Xususiylashtirishning yana bir zaruriy jihati – investitsiya muhitini yaxshilash bilan bog‘liq. Xususiylashtirilgan korxonalarga xorijiy investorlar qiziqadi, chunki ular o‘z faoliyatini erkin va foydali tarzda olib borish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Xususiy sektor, ayniqsa, investitsiyalar jalb qilish, eksport salohiyatini oshirish, xalqaro bozorlar bilan aloqalarni kengaytirishda asosiy drayver hisoblanadi. Shu sababli xususiylashtirishning zarurati nafaqat ichki iqtisodiy muammolarni hal qilishda, balki tashqi iqtisodiy integratsiyani kuchaytirishda ham katta ahamiyat kasb etadi. Xulosa qilib aytganda, xususiylashtirishning asosiy maqsadlari quyidagilar bilan ifodalanadi: iqtisodiyotni liberallashtirish; raqobat muhitini shakllantirish; mulkchilik shakllarini diversifikatsiya qilish; davlat aktivlaridan foydalanish samaradorligini oshirish; investitsiya jalb qilish; ijtimoiy bandlikni kengaytirish; byudjet tushumlarini ko‘paytirish va boshqaruvni soddalashtirish. Ushbu maqsadlar bevosita zamonaviy O‘zbekistonning iqtisodiy siyosatida ustuvor yo‘nalishlar sifatida namoyon bo‘lmoqda. O‘zbekiston Prezidentining 2021–2025 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekiston – Taraqqiyot strategiyasi”da davlat ishtirokidagi korxonalarni xususiylashtirish, davlat ulushini kamaytirish, bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan xususiy sektorni rivojlantirish ustuvor vazifa sifatida belgilangani bejiz emas. Zero, mamlakat iqtisodiyotining barqarorligi va samaradorligi ko‘p jihatdan xususiy sektor faoliyatining kuchayishiga bog‘liqdir. Shu boisdan xususiylashtirish bugun va kelajakda ham o‘z ahamiyatini yo‘qotmaydigan iqtisodiy vosita sifatida e’tirof etiladi. 1.3. Xususiylashtirish shakllari va usullari Xususiylashtirish jarayonini samarali tashkil etish uchun uning turli shakllari va usullarini chuqur o‘rganish, har bir mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy sharoitiga mos variantlarini tanlash zarur bo‘ladi. Xususiylashtirishning 21ko‘rsatish (%) Ushbu davrda amalga oshirilgan chuqur iqtisodiy islohotlar orqali xususiy sektorni rivojlantirish uchun zarur asos yaratildi. Davlatning mulkdorlikdagi bevosita ishtiroki pasayib, strategik tarmoqlardan tashqari bo‘lgan sohalar raqobatbardosh xususiy subyektlar bilan to‘ldirildi. Bu esa keyingi bosqichlarda xususiy sektor asosida iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun muhim baza bo‘lib xizmat qildi. 3-bosqichi (2003–2016): Tizimli yondashuv va tarmoqlar bo‘yicha islohotlar Uchinchi bosqich xususiylashtirish jarayonlarining tizimlashtirilgan va tahliliy asosga o‘tgan davrini tashkil etadi. Bu bosqich 2003–2016-yillarni o‘z ichiga olib, endilikda xususiylashtirish yondashuvlarida sifati ustuvorlik kasb etgan, ya’ni faqat ommaviy emas, balki samaradorlik va investitsion jozibadorlik mezonlariga asoslangan strategiya yo‘lga qo‘yilgan davr bo‘ldi. Asosiy e’tibor faoliyat ko‘rsatayotgan yirik sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish, investitsiyalarni jalb etish va mulkchilikni sektorlar kesimida optimallashtirishga qaratildi. Bu bosqichda davlat “faol mulkdor” rolidan chiqib, “iqtisodiyotni boshqaruvchi” sifatida faoliyat olib borishni maqsad qildi. Ayniqsa, davlat byudjeti uchun ortiqcha xarajatlarga sabab bo‘layotgan korxonalarni xususiylashtirish, past rentabellikka ega obyektlarni strategik sheriklarga o‘tkazish kabi yo‘nalishlar ustuvor vazifa etib belgilandi. Bu davrda, “Davlat aktivlarini boshqarish agentligi” faoliyati takomillashtirilib, xususiylashtirishni nazorat qilish, tahlil qilish va hisobot yuritish mexanizmlari mustahkamlandi. Yirik sanoat tarmoqlari — metallurgiya, energetika, mashinasozlik va yengil sanoat korxonalarining xususiylashtirilishi amalga oshirildi. Ko‘p hollarda xorijiy va mahalliy investorlar uchun ochiq tenderlar e’lon qilindi. Shuningdek, bu bosqichda bir qator strategik korxonalarda davlat ulushi saqlangan holda 17Mazkur bosqichda eng ko‘p xususiylashtirilgan obyektlar xizmat ko‘rsatish, chakana savdo va umumiy ovqatlanish sohalariga tegishli bo‘ldi. Davlat statistika qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, 1991–1995-yillar davomida 10 mingdan ortiq kichik obyektlar xususiylashtirildi. Bu obyektlarning 70 foizi sobiq davlat mulki bo‘lgan, ammo rentabellik darajasi past, yangilanishga muhtoj edi. Birinchi bosqichda xususiylashtirishning asosiy maqsadi — davlat yukini kamaytirish va bozordagi resurs taqsimotini erkinlashtirish edi. Biroq ushbu davrda muayyan muammolar ham yuzaga keldi: mulkdorlarning yetarli bilim va boshqaruv ko‘nikmalariga ega emasligi, aksiyadorlik madaniyatining yo‘qligi, moliyaviy bozorlarning shakllanmaganligi xususiylashtirish samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Davlat tomonidan ko‘plab tashkiliy chora-tadbirlar ko‘rildi: “Xususiylashtirish jamg‘armalari” tashkil etildi, aholiga maslahat xizmatlari ko‘rsatildi, kuponlar almashinuv punktlari ochildi. 1993-yilga kelib 300 dan ortiq shahar va tumanlarda kuponlarni ro‘yxatdan o‘tkazish markazlari faoliyat boshladi. Ushbu bosqichda davlat iqtisodiyotdagi ishtirokini pasaytirish orqali xususiy sektorni shakllantirishni maqsad qilgan bo‘lsa-da, iqtisodiy holatdagi og‘irliklar, inflyatsiya va bozor infrastrukturasi zaifligi islohotlarga to‘siq bo‘ldi. Ko‘plab mulk egalarining korxonalarni to‘g‘ri boshqara olmasligi tufayli, ayrim holatlarda ishlab chiqarish hajmi kamaydi, bandlik darajasi pasaydi.Shunga qaramay, bu davrda asos solingan xususiylashtirish jarayoni kelgusi bosqichlar uchun muhim tajriba va asos bo‘ldi. O‘zbekiston Respublikasining o‘ziga xos milliy modelini yaratishda ushbu bosqichning ahamiyati beqiyosdir. Aynan shu davrda xususiy mulkka nisbatan jamiyatda ijobiy munosabat shakllandi. Quyidagi jadvalda ushbu bosqichdagi xususiylashtirish jarayonining ba’zi muhim ko‘rsatkichlari yoritilgan: 4Rivojlangan davlatlar tajribasida xususiylashtirish orqali iqtisodiy o‘sish sur’atlari tezlashgani, budjet yuklari kamaygani kuzatilgan. O‘zbekistonlik olimlardan G‘. Xidirov, M. Karimov, Sh. Xolboyev va B. Islamovlar bu boradagi tadqiqotlarda mamlakatimizda olib borilgan xususiylashtirish jarayonlarini iqtisodiy va ijtimoiy jihatdan tahlil qilganlar. Biroq bu mavzuga doir yangi yondashuvlar, xususan 2016–2024-yillarda amalga oshirilgan islohotlarning bosqichma-bosqich baholanishi, ularning real natijalari, iqtisodiy samaradorligi va muammolari bo‘yicha ilmiy ishlanmalar yetarli darajada emas. Shu bois, mavzuni chuqurroq o‘rganish, amaliy misollar asosida yoritish va strategik takliflar ishlab chiqish bugungi kunda ilmiy muhitda o‘z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati, avvalo, xususiylashtirish jarayonining iqtisodiy mohiyatini tushunishda namoyon bo‘ladi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tishda mulkchilik munosabatlarining transformatsiyasi va davlat ishtirokidagi aktivlarning xususiy sektorga o‘tkazilishi nazariy jihatdan asoslanishi lozim. Bu jarayonni ilmiy-nazariy jihatdan yoritish orqali nafaqat iqtisodiyotni chuqur tushunish, balki davlat boshqaruvi samaradorligini oshirishga doir tavsiyalar ishlab chiqish imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan, kurs ishida xususiylashtirishning bosqichlari, shakllari va samaralari bo‘yicha konseptual yondashuvlar ishlab chiqiladi. Amaliy ahamiyati esa, ayniqsa, hozirgi davrda O‘zbekistonda keng ko‘lamli transformatsiya jarayonlari ketayotgan bir paytda, xususiylashtirishning iqtisodiyotga ta’siri, ishsizlik darajasiga, investitsiyalarga va raqobat muhitiga ko‘rsatayotgan natijalarini baholashda yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ushbu kurs ishida ilgari surilgan taklif va tahlillar mamlakatimizda xususiy sektorning rivojlanish istiqbollarini belgilashda foydali bo‘lishi mumkin. Shu boisdan, kurs ishining natijalari iqtisodiy siyosat yuritish jarayonida amaliy ahamiyat kasb etadi. 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : O’zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari va vazifalari Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 26Jadval 4. 2017–2023-yillarda xususiylashtirilgan obyektlar va tarmoq ko‘rsatkichlari Ko‘rsatkichlar 2017 2019 2021 2022 2023 Elektron auktsionda sotilgan obyektlar soni 214 486 978 1 184 1 250 Davlat ulushi qisqartirilgan yirik korxonalar (dona) 38 75 94 110 134 IPO orqali aksiyalari joylashtirilgan korxonalar 0 2 6 11 18 Xususiy sektorning YAIMdagi ulushi (%) 70.4 72.1 73.5 74.3 75.2 Tashqi investor ishtirokidagi xususiylashtirishlar 7 12 23 36 48 Davlat budjetiga tushgan tushum (trln so‘m) 0.9 1.4 3.2 4.1 5.6 4-bosqichda O‘zbekistonda xususiylashtirish endi mulkni topshirish emas, balki korxonalarni transformatsiya qilish, kapital va boshqaruv bozorini yaratish, xalqaro investitsion integratsiyani chuqurlashtirish vositasiga aylandi. Bu esa davlatning iqtisodiy strategiyasida xususiylashtirishga berilayotgan e’tibor tubdan yangilangani va o‘z samarasini bera boshlaganidan dalolat beradi. 8O‘tgan yillarda bu sohada bir qancha qonun hujjatlari qabul qilinib, “Davlat aktivlarini boshqarish agentligi” kabi muassasalar orqali markazlashtirilgan tartibda xususiylashtirish olib borilmoqda. Bugungi kunga kelib, O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayoni yangi bosqichga kirib keldi. Endilikda bu jarayon ochiq-oshkora, raqobat tamoyillari asosida, elektron savdo platformalari orqali amalga oshirilmoqda. Bu esa xususiylashtirish jarayonining iqtisodiy mohiyatini yanada chuqurlashtirib, uni zamon talablariga mos ravishda takomillashtirish imkonini bermoqda. Shu bois xususiylashtirish nafaqat iqtisodiy islohotlarning ajralmas qismi, balki ularning muvaffaqiyatli amalga oshirilishining asosiy sharti sifatida namoyon bo‘lmoqda. 1.2. Xususiylashtirishning asosiy maqsadlari va zarurati Bozor iqtisodiyotiga asoslangan davlatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, iqtisodiyotni erkinlashtirish jarayonining muhim tarkibiy qismiga xususiylashtirish jarayoni kiradi. Bu jarayonning asosiy maqsadi — iqtisodiyotni samarasiz boshqarishdan chiqarib, raqobatbardosh, bozor talablariga javob bera oladigan xususiy sektorga asoslangan tuzilmani shakllantirishdan iboratdir. Xususiylashtirish orqali iqtisodiy resurslardan oqilona foydalanish, mehnat unumdorligini oshirish, davlat byudjetining yukini kamaytirish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarini jadallashtirish kabi masalalar hal etiladi. Xususiylashtirish jarayonining eng muhim maqsadlaridan biri — iqtisodiyotda xususiy mulk ustuvorligini ta’minlashdir. Xususiy mulk egalari foyda olish uchun harakat qiladi va bu ularda samarali boshqaruv, innovatsion yondashuv va resurslardan tejamli foydalanish ehtiyojini yuzaga keltiradi. Shu bilan birga, bu jarayon iste’molchilar manfaatini himoya qilish, xizmatlar va mahsulotlar sifatini oshirish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish uchun turtki bo‘ladi. Xususiylashtirish, shuningdek, davlatning iqtisodiyotdagi 6I BOB. O ZBEKISTONDA XUSUSIYLASHTIRISH JARAYONININGʻ NAZARIY ASOSLARI 1.1. Xususiylashtirish tushunchasi va uning iqtisodiy mohiyati Bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida iqtisodiyotni liberallashtirish, raqobat muhitini shakllantirish va mulkchilik shakllarini diversifikatsiyalash dolzarb masalalardan biriga aylandi. Ushbu sharoitda xususiylashtirish jarayoni davlatning iqtisodiyotdagi rolini qayta ko‘rib chiqish, uni tartibga soluvchi subyekt sifatida qayta pozitsiyalash imkonini berdi. Xususiylashtirish tushunchasi keng ma’noda davlatga qarashli mulk ob’ektlarini xususiy sektor subyektlariga o‘tkazish orqali iqtisodiyotda xususiy mulk ustuvorligini ta’minlashni anglatadi. Tor ma’noda esa bu jarayon davlat balansidagi muayyan korxona, ob’ekt yoki aktivni aniq bir subyektga pulli yoki bepul asosda berish shaklida yuzaga chiqadi. Xususiylashtirish bozor iqtisodiyotining ajralmas tarkibiy qismidir. Chunki xususiy mulk egalari foyda olishga intiladilar, ular resurslardan samaraliroq foydalanishga harakat qiladilar. Natijada iqtisodiy faoliyatda samaradorlik, mehnat unumdorligi va mahsulot sifati oshadi. Xususiylashtirishning asosiy iqtisodiy mohiyati ham aynan ushbu nuqtada namoyon bo‘ladi – bu davlat iqtisodiyotini samarador xususiy sektor bilan to‘ldirish, uni raqobatga yo‘naltirish va aholining farovonligini oshirishga qaratilgan mexanizm hisoblanadi. Xususiylashtirish jarayoni bir necha bosqichda olib boriladi va har bir bosqichda turli iqtisodiy, huquqiy, ijtimoiy mexanizmlar ishtirok etadi. Ular orqali davlatning aktivlari xususiylashtiriladi, bozor subyektlari ko‘payadi va natijada iqtisodiy muhit erkinlashadi. Xususiylashtirish faqat mulkni topshirish bilan cheklanmaydi, balki iqtisodiy islohotlar majmuining bir qismidir. Bu 7jarayon yangi boshqaruv tizimini joriy etish, zamonaviy menejmentni shakllantirish, kapital qo‘yilmalar oqimini jalb qilish va tashqi investitsiyalar uchun qulay muhit yaratishni ham o‘z ichiga oladi. Xususiylashtirishning iqtisodiy mohiyati davlat mulkini oddiygina xususiy qo‘llarga topshirish emas, balki undan yuqori darajada foydalanish orqali iqtisodiyot samaradorligini oshirish, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdir. Aynan shu sababli, xususiylashtirish keng ko‘lamli iqtisodiy transformatsiyalarning markaziy yo‘nalishi sifatida baholanadi. Ko‘plab rivojlangan mamlakatlar tajribasi shuni ko‘rsatadiki, xususiy sektorni kuchaytirish orqali davlat o‘z resurslarini strategik, ijtimoiy muhim sohalarga yo‘naltirishi mumkin.Shu nuqtai nazardan qaralganda, xususiylashtirishning iqtisodiy mohiyati uch asosiy yo‘nalishda namoyon bo‘ladi: birinchidan, iqtisodiy resurslardan oqilona foydalanish; ikkinchidan, raqobatbardosh muhit yaratish; uchinchidan, byudjet daromadlarining oshishi va investitsiya jalb qilish imkoniyatining kengayishi. Xususiylashtirish ko‘p hollarda davlat uchun moliyaviy yengillik yaratadi – keraksiz xarajatlardan xalos bo‘lish, byudjet mablag‘larini tejash va aholi bilan bevosita iqtisodiy aloqalar o‘rnatishga yo‘l ochadi. Aytish joizki, xususiylashtirish faqat iqtisodiy jarayon emas, balki ijtimoiy va siyosiy jarayon hamdir. Mulk shaklining o‘zgarishi ko‘plab yangi munosabatlarni yuzaga keltiradi: masalan, xodimlarning huquqiy maqomi, ijtimoiy kafolatlar, kasaba uyushmalarining roli, aksiyadorlik madaniyatining shakllanishi va boshqalar. Shuning uchun xususiylashtirish siyosatini yuritishda har bir bosqich ijtimoiy barqarorlikni saqlab qolish, ishsizlikning oldini olish va aholi manfaatlarini inobatga olgan holda olib borilishi zarur. O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayoni 1990-yillarda boshlangan bo‘lib, u dastlab davlat mulkini kichik va o‘rta biznes subyektlariga berish orqali amalga oshirilgan. Keyinchalik, yirik sanoat korxonalari, transport va kommunikatsiya sohalaridagi obyektlar ham bosqichma-bosqich xususiylashtirila boshlandi. 19bosqichda asosiy e’tibor kichik obyektlarni ommaviy taqsimlashdan yirik korxonalarni transformatsiya qilish, aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirish va ular ustidan xususiy boshqaruv tizimlarini joriy etishga qaratildi. 1996-yil O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Davlat mulkini xususiylashtirish va davlat boshqaruvini isloh qilish to‘g‘risida”gi farmoni bilan xususiylashtirishning yangi davri boshlandi. Bu bosqichda xususiylashtirishning asosiy shakli aksiyadorlashtirish bo‘lib, davlat korxonalari aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirilib, aksiyalari tender va auktsion orqali aholiga, investorlarga taqdim etildi. Ayniqsa, yirik sanoat, qishloq xo‘jaligi va qurilish sohasidagi korxonalar bosqichma-bosqich aksiyalashtirildi.Mazkur yillarda davlat “Davlat mulkini boshqarish qo‘mitasi”ni mustahkamlab, xususiylashtirish jarayonini tartibga soluvchi yagona markazlashgan tuzumga ega bo‘ldi. Korxonalar qiymati baholanib, ularga nisbatan xususiy investorlar tanlov asosida jalb qilindi. Investorlarga nisbatan sarmoya kiritish, ish o‘rinlarini saqlab qolish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish kabi majburiyatlar yuklandi. Bunday yondashuv xususiylashtirish jarayonini iqtisodiy samara va sotsial barqarorlik nuqtai nazaridan muvozanatlashtirdi. 1996–2002-yillar oralig‘ida O‘zbekiston bo‘yicha 5 mingdan ortiq o‘rta va yirik korxonalar aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirildi. Davlat ulushi ko‘p hollarda saqlab qolindi (strategik sohalarda), biroq aksiyalarni xodimlar, menejerlar va fuqarolarga berish orqali xususiy sektor kengaytirildi. Xodimlarga ustuvor huquq berilishi ularning motivatsiyasini oshirdi, korxonalar faoliyatida bevosita manfaatdorlikni ta’minladi. Ikkinchi bosqichda investitsion xususiylashtirish keng joriy etildi. Xaridor faqat narx taklifi asosida emas, balki ishlab chiqarish dasturi, yangi texnologiyalar joriy etish rejasi, moliyaviy barqarorlik kafolatiga qarab baholandi. Natijada iqtisodiyotning real sektori, ayniqsa yirik ishlab chiqarish sanoati sohalari qamrab olindi. Shu bilan birga, xorijiy investorlar uchun ham qator yengilliklar taqdim etildi.Bu davrda O‘zbekiston Respublikasi davlat 33qildi. Xususan, qurilish, transport va logistika yo‘nalishlaridagi yirik loyihalar xususiy sektor tomonidan amalga oshirilmoqda. Bu esa davlat byudjeti uchun yukni kamaytirib, iqtisodiy faoliyatni qo‘llab-quvvatladi. Xususiylashtirish istiqbollari quyidagicha baholanadi: Davlat ulushi saqlanib qolgan korxonalarda to‘liq transformatsiya. Xususan, bank va energetika tizimi, metallurgiya sohalarida davlat ishtirokini optimallashtirish yo‘nalishida ishlov berilishi kerak. Kichik va o‘rta biznesni rivojlantirish uchun xususiylashtirishni mahalliylashtirish. Shahar va tuman darajasida foydalanilmayotgan mulklarni tadbirkorlik subyektlariga o‘tkazish orqali hududiy iqtisodiy faollikni oshirish mumkin. Aksiyalarni IPO orqali xalqaro fond bozorlariga chiqarish. Bu moliyaviy tizimni mustahkamlash, korxonalarning ochiqligini ta’minlash va xorijiy sarmoyadorlar bilan ishonchli aloqalar o‘rnatish imkonini beradi. Korxonalarni transformatsiya qilishda texnologik modernizatsiya ustuvor yo‘nalish bo‘lishi lozim. Faqat mulk topshirilishi emas, balki ishlab chiqarish quvvatlarini zamonaviylashtirish, raqamlashtirish, yashil texnologiyalarni joriy etish dolzarb bo‘ladi. Xususiylashtirishning ijtimoiy mas’uliyat komponentini kuchaytirish. Ijtimoiy xizmatlar, xodimlarning huquqlari va ekologik xavfsizlik masalalari endilikda asosiy mezonlardan biri bo‘lishi zarur.Umuman olganda, O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonining natijalari iqtisodiyotda tarkibiy islohotlar, moliyaviy barqarorlik, investitsiya muhitining yaxshilanishi va raqobat muhitining kengayishiga olib keldi. Yaqin istiqbolda bu jarayon davlat boshqaruvi islohotlarining ajralmas qismi sifatida davom etadi. 29Xususiylashtirish faqat mulkni topshirish emas, balki butun boshqaruv va ishlab chiqarish tizimining o‘zgarishidir. Shu sababli u qator nozikliklar, ehtiyotkorlik va strategik yondashuvni talab qiladi.Xususiylashtirishdagi birinchi asosiy muammo – mulkdorlik madaniyatining pastligi edi. Aholi orasida xususiy mulk, aksiyadorlik, kapital aylanishi va bozor tamoyillariga oid tushunchalar yetarli emas edi. Natijada ko‘plab korxonalar yangi egalar tomonidan noto‘g‘ri boshqarildi, ishlab chiqarish to‘xtadi, mavjud infratuzilma yemirildi. Bu holat ko‘plab fuqarolarni ishsizlikka duchor qildi, budjetga tushumlar kamaydi. Ikkinchi muammo – investitsion majburiyatlarning bajarilmasligi bilan bog‘liq bo‘ldi. Ko‘plab hollarda investitsorlar korxonani xarid qilgach, u bilan bog‘liq modernizatsiya, texnologik yangilanish, yangi ish o‘rinlari yaratish bo‘yicha majburiyatlarini bajarmadi. 2000-yillarda bu holatlar keskin ko‘paydi. Natijada davlat tomonidan imzolangan yuzlab shartnomalar bekor qilinib, obyektlar qaytadan davlat balansiga qaytarildi. Bu esa ishonch muhitini susaytirdi. Uchinchi muammo – korrupsion omillar edi. Xususiylashtirish jarayonida, ayniqsa 1990-yillarda ayrim obyektlar adolatsiz ravishda, tanish-bilishlik asosida sotildi. Savdolarda ishtirokchilar soni yetarli bo‘lmagani, axborot ochiqligining yo‘qligi, baholashda shaffoflik yetishmasligi moliyaviy adolatsizlik va jamiyatda norozilikka sabab bo‘ldi. To‘rtinchi muammo – xususiylashtirilgan korxonalarda samaradorlikning pastligi. Ko‘p hollarda yangi egalar korxonani faqat mulk sifatida ko‘rib, uni investitsiya vositasi emas, balki qisqa muddatli foyda olish manbai deb qarashdi. Natijada ishlab chiqarish quvvatlari kamaydi, mahsulot sifati pasaydi, xodimlar qisqartirildi. Bu esa iqtisodiy emas, balki ijtimoiy muammolarni kuchaytirdi. Beshinchi muammo – davlat tomonidan nazorat va monitoring mexanizmlarining zaifligi. Xususiylashtirishdan keyin korxonalar faoliyatini nazorat qilish, ularning shartnomaviy majburiyatlarini kuzatish tizimi yetarlicha 12ishtirokchiga obyekt topshiriladi kuchli shaxslar g‘olib bo‘lishi mumkin 5 Tender savdolari Xaridorlar investitsion takliflar asosida tanlab olinadi Uzoq muddatli samaradorlik, ijtimoiy va texnologik majburiyatlar Tanlash subyektivligi, vaqt talabi ko‘p 6 Birja orqali sotuv Aksiyalar fond birjalari orqali erkin savdoga chiqariladi Kapital bozorini rivojlantirish, ommaviy investor ishtiroki Birja ishtirokchilari yetarli bo‘lmasa, savdo passiv bo‘lishi mumkin 7 Mehnat jamoasiga berish Korxonani xodimlarga ustuvor huquq asosida berish Motivatsiyani oshirish, ijtimoiy barqarorlik Sarmoya va tajriba yetishmasligi, sust rivojlanish 8 Investitsion majburiyatlar bilan xususiylashtiris h Xaridor korxonani sotib olib, majburiy modernizatsiya rejasini bajargan holda ishlaydi Sanoatni modernizatsiya qilish, yangi texnologiyalar jalbi Majburiyatla r bajarilmasligi xavfi, nazorat mexanizmining zaifligi 9 Elektron savdo (E- auksion) Onlayn platforma orqali Shaffoflik, hududiy cheklovlarsiz Texnik xatoliklar, axborot 35standartlarga asoslangan IPO jarayonlari natijasida islohotlar sifat jihatdan yangi bosqichga o‘tdi. O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayoni mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining ajralmas omili bo‘lib, u ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar bilan uzviy bog‘liq. Kelgusida ushbu siyosat davom ettirilar ekan, davlat ishtirokidagi korxonalarni transformatsiyalash, sarmoyadorlar uchun qulay muhit yaratish va iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib qoladi.Men ushbu kurs ishini bajarish davomida nazariy manbalarni o‘rgandim, statistik ma’lumotlar asosida tahlillar olib bordim hamda amaliy natijalardan xulosa chiqarish ko‘nikmalarimni rivojlantirdim. Mavzuni tanlaganim bejiz emas — u mamlakatimiz iqtisodiy siyosatining dolzarb yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, kelajakda men o‘rgangan bilim va tahlillarning amaliy foyda berishiga ishonaman. 18Jadval 1. 1991–1995-yillarda O‘zbekistonda xususiylashtirilgan obyektlar statistikasi Ko‘rsatkich 199 1 199 2 199 3 199 4 199 5 Xususiylashtirilgan obyektlar soni (dona) 265 1 472 2 990 3 406 2 487 Ularning ichida kichik biznes obyektlari (%) 85 % 89 % 91% 88% 86% Kupon egalarining soni (ming kishi) – 2 000 4 300 5 000 5 800 Xususiylashtirilgan tarmoq: savdo (%) 42 % 45 % 43% 41% 39% Umumiy ovqatlanish xizmati (%) 18 % 20 % 22% 21% 20% Yillik xususiylashtirishdan tushgan daromad (mln so‘m) 12. 4 47. 3 110. 2 135. 7 158. 3 Ushbu davrda asos solingan xususiylashtirish bosqichi iqtisodiy transformatsiyaning boshlanishi sifatida tarixiy ahamiyat kasb etdi. Unda yo‘l qo‘yilgan xatolar va o‘zlashtirilgan tajriba keyingi bosqichlarda puxta yondashuvga zamin yaratdi. Aynan shu bosqichda jamiyat bozor munosabatlariga moslashishni boshladi, iqtisodiyotda xususiy sektor poydevori qo‘yildi. 2-bosqichi (1996–2002): Aksiyadorlashtirish va investitsiyaviy yondashuv O‘zbekiston iqtisodiyotida xususiylashtirish jarayonining ikkinchi bosqichi 1996–2002-yillar oralig‘ini qamrab olib, birinchi bosqichda asos solingan mulkdorlik va erkin bozor tamoyillarini chuqurlashtirishga xizmat qildi. Bu 36Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel. 7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-fevral. 8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil. 9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet. 10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet. 22aralash boshqaruv tizimi joriy etildi: davlat – asosiy aksiyador, investor – operatsion boshqaruvchi. O‘zbekiston hukumati bu davrda investitsion majburiyatlar asosida sotuvni faol joriy etdi. Xaridor, mol-mulk egasiga aylanish bilan birga, korxonani zamonaviy texnologiyalar asosida yangilash, eksport salohiyatini oshirish, bandlik darajasini saqlash va o‘rganish dasturlarini qo‘llash majburiyatini ham olardi. Masalan, “Qo‘qon superfosfat zavodi”, “Olmaliq KMK” kabi yirik sanoat subyektlarida bunday shartlar bilan xususiylashtirish amalga oshirildi. Shuningdek, bu yillarda xususiylashtirish bo‘yicha regional muvozanatga ham e’tibor qaratildi. Viloyatlar kesimida tahliliy yondashuv asosida ijtimoiy- iqtisodiy vaziyat, korxonalarning holati va tarmoqlar bo‘yicha ustuvorlik hisobga olindi. Natijada Navoiy, Samarqand, Andijon, Xorazm viloyatlarida ishlab chiqarish obyektlari bo‘yicha xususiylashtirish hajmi keskin oshdi. Xususiylashtirishni monitoring qilish va jarayonni baholash uchun 2005- yildan boshlab “Xususiylashtirish samaradorligi indekslari” ishlab chiqildi. Bu indekslar moliyaviy holat, ishlab chiqarish quvvatlari, bandlik, byudjetga tushumlar va ijtimoiy mas’uliyat mezonlariga asoslanar edi. Bu yondashuv siyosiy va ijtimoiy barqarorlikni saqlab qolgan holda iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish imkonini berdi. Bu bosqichda davlat budjeti uchun xususiylashtirish tushumlari muhim manba bo‘lib qolgan bo‘lsa-da, asosiy e’tibor korxonalarning faoliyati, mahsulot hajmi va eksportga yo‘naltirilganligiga qaratildi. 2010-yilga kelib, xususiylashtirilgan yirik korxonalarda ishlab chiqarish hajmi 1996-yildagiga nisbatan 1,8 baravarga oshdi. Bu esa jarayonning uzoq muddatli iqtisodiy ta’sirini yaqqol ko‘rsatdi. Ammo ayrim muammolar ham mavjud bo‘ldi. Jumladan, ayrim investitsion majburiyatlar bajarilmasdan qolgan, shartnoma buzilish holatlari ortgan. Xususan, 2009-yilda 73 ta shartnoma bekor qilingan, 58 ta obyekt davlat 16O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgach, iqtisodiyotda tub o‘zgarishlar zarurati yuzaga keldi. 1991–1995-yillar mamlakatda bozor iqtisodiyotiga o‘tishning boshlang‘ich bosqichi bo‘lib, bu davrda xususiylashtirish jarayoni strategik islohotlardan biri sifatida qaraldi. Shu yillarda mamlakatda davlat mulkini xususiy sektor egaligiga berish orqali iqtisodiy erkinlik, raqobat va mulkdorlik munosabatlarini shakllantirish maqsad qilindi. 1991-yilda “Davlat mulkini xususiylashtirish to‘g‘risida”gi birinchi qonunning qabul qilinishi bilan huquqiy asoslar shakllandi. Xususiylashtirish dastlab kichik obyektlar — do‘konlar, ustaxona va xizmat ko‘rsatish shoxobchalarini sotish yoki bepul berish orqali boshlandi. Bu orqali aholining keng qatlamlari xususiy mulkka egalik qilish imkoniyatiga ega bo‘ldi. Bu davrda, ayniqsa, ommaviy xususiylashtirish yondashuvi asos qilib olindi. Xususiylashtirish jarayonida kupon tizimi joriy etilib, har bir fuqaro davlat tomonidan berilgan kuponlar evaziga korxonalar aksiyalarini sotib olish imkoniga ega bo‘ldi. Bu usul orqali aholining keng qatlamlari xususiy mulkdorga aylandi. Bu esa iqtisodiyotda yangi mulk egalarini shakllantirish va aholining islohotlarda bevosita ishtirokini ta’minlashga xizmat qildi. 32chiqarish quvvatlari 2–3 barobar oshgan.Shuningdek, xususiylashtirish orqali ishbilarmonlik muhiti yaxshilandi. Bu esa o‘z navbatida, xususiy tadbirkorlik, kichik va o‘rta biznes subyektlarining sonini keskin oshishiga olib keldi. 2023- yil yakunida mamlakatda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik subyektlarining 92 foizi aynan xususiy sektor vakillari hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich 1996-yilda atigi 43 foizni tashkil etgan edi.Xususiylashtirish natijasida byudjet tushumlari bazasi kengaydi. Xususiy sektor orqali to‘lanayotgan soliq va bojxona to‘lovlari umumiy daromadlarning katta qismini tashkil etmoqda. Xususan, 2023-yilda davlat budjetining 68 foizi aynan xususiy sektor to‘lovlari hisobidan shakllandi. Bu esa davlat xarajatlarini moliyalashtirish, infratuzilma va ijtimoiy sohalarni rivojlantirishga katta imkon yaratdi. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, xususiylashtirish mamlakatda sanoat tarmoqlari tarkibini o‘zgartirdi. Agar 1990-yillarda iqtisodiyotda asosan davlat korxonalari ustun bo‘lgan bo‘lsa, hozirda bu nisbat o‘zgarib, yirik xususiy kompaniyalar energetika, qurilish, agrosanoat, logistika va bank sohalarida asosiy drayverlarga aylangan. Xususan, “Artel”, “UzTex”, “SFI Management”, “Indorama” kabi yirik kompaniyalar iqtisodiyotda muhim o‘rin egallamoqda. Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishda ham xususiylashtirish muhim rol o‘ynadi. Yangi egalar korxonalarni modernizatsiya qilish uchun chetdan kapital jalb etish imkoniga ega bo‘ldi. Shu bilan birga, davlatning xususiylashtirish siyosati xalqaro reytinglarda O‘zbekistonning pozitsiyasini mustahkamladi. “Doing Business” indeksida so‘nggi yillarda mamlakat soddalashtirilgan biznes yuritish, xususiylashtirish va investor huquqlarini himoya qilish sohalarida sezilarli o‘sish qayd etdi.Bandlik ko‘rsatkichlari ham ijobiy tomonga o‘zgardi. Xususiylashtirilgan korxonalarda mehnat unumdorligi oshgani sababli ish haqi darajasi yuqoriladi, xodimlar soni o‘zgarmagan holda ishlab chiqarish hajmi ko‘paydi. Ko‘plab korxonalarda rag‘batlantiruvchi tizimlar, shartnoma asosidagi ishga olish, menejment asosida boshqaruv joriy qilindi.Shu bilan birga, xususiylashtirish ko‘plab infratuzilma loyihalari uchun asos bo‘lib xizmat 242017–2024-yillar O‘zbekistonda xususiylashtirish siyosatida tub burilish bosqichi bo‘ldi. Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi doirasida davlat iqtisodiyotdagi ishtirokini sezilarli darajada qisqartirish, raqobatbardosh xususiy sektorni shakllantirish va davlat mulkini samarali boshqarishni ta’minlash maqsad qilindi. Bu bosqichda nafaqat mulkni topshirish, balki korxona va tarmoqlarni transformatsiya qilish, kapital bozorini rivojlantirish, davlat korxonalarini IPO orqali xususiy sektor bilan integratsiya qilish ustuvor yo‘nalishlarga aylandi. Shu davrda Prezident farmonlari va hukumat qarorlari asosida yuzlab yirik davlat korxonalari xususiylashtirish jarayoniga jalb qilindi. Xususan, 2020-yilda “2020–2022-yillarda davlat ishtirokidagi korxonalarni transformatsiya qilish va xususiylashtirish strategiyasi” tasdiqlandi. Unga muvofiq, avvalgi bosqichlardagi “kichik va o‘rta obyektlar” tamoyilidan farqli ravishda endilikda davlat ulushi bo‘lgan yirik strategik tarmoqlar – energetika, bank, transport, qurilish, metallurgiya kabi sohalar xususiylashtirish obyektiga aylandi. Bu bosqichda “IPO” (birlamchi ommaviy aksiyalar chiqarish) mexanizmi orqali "O‘zsanoatqurilishbank", "Kapitalbank", "Uzmetkombinat", "Quvasoysement", "Artel Engineering" kabi yirik kompaniyalar aksiyalarining bir qismi fond bozorida joylashtirildi. Bu holat xususiylashtirish jarayonining yangi bosqichga o‘tganidan dalolat beradi: nafaqat mulk topshirilmoqda, balki korxona tuzilmasi, boshqaruvi, kapital oqimi va investorlar bilan munosabatlar tubdan yangilanmoqda. Xususiylashtirish jarayoni yanada ochiq va raqobatbardosh muhitda tashkil etildi. “E-IJRO AUKSION” va “Davaktiv.uz” elektron platformalari orqali 2020–2023-yillarda minglab obyektlar auksionda realizatsiya qilindi. Endi istalgan investor — yuridik yoki jismoniy shaxs, cheklovlarsiz savdoda ishtirok etish imkoniga ega bo‘ldi. Bu nafaqat shaffoflikni ta’minladi, balki korrupsiya xavfini kamaytirdi va ishtirokchilar doirasini kengaytirdi. 15obyektlar sotuvga qo‘yilmoqda. Bu usul shaffoflikni ta’minlaydi, korrupsion xatarlarni kamaytiradi va keng ishtirokchilik imkonini yaratadi. II BOB. O ZBEKISTONDA XUSUSIYLASHTIRISH JARAYONLARI:ʻ BOSQICHLAR VA AMALIY NATIJALAR 2.1. O zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari ʻ O‘zbekiston Respublikasida xususiylashtirish jarayonlari bozor iqtisodiyotiga o‘tish siyosati doirasida bosqichma-bosqich amalga oshirilgan bo‘lib, har bir bosqich o‘zining iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy xususiyatlariga ega. Mustaqillik yillaridan boshlab hozirgi kungacha xususiylashtirish jarayoni to‘rt asosiy bosqichda olib borildi. Har bir bosqichda amalga oshirilgan islohotlar miqyosi, yondashuv uslublari va natijalari o‘ziga xosdir. O zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari ʻ 1-bosqich (1991–1995-yillar): Boshlang‘ich islohotlar va mulkchilikni erkinlashtirish 2-bosqich (1996–2002-yillar): Aksiyadorlashtirish va investitsiyaviy yondashuv 3-bosqich (2003–2016-yillar): Tizimli xususiylashtirish va sektor bo‘yicha yondashuv 4-bosqich (2017–2024-yillar): Raqobatbardoshlik, ochiqlik va transformatsiya 23balansiga qaytarilgan. Shu sababli, shartnomalar monitoringi va shartni buzgan investorlarga nisbatan choralar ko‘rish mexanizmlari kuchaytirildi. Ushbu bosqichda O‘zbekistonda xususiy sektorning YaIMdagi ulushi 2003- yildagi 43,2% dan 2016-yilga kelib 68,7% ga yetdi. Bu esa xususiylashtirish natijalarining makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga sezilarli ta’sir qilganini ko‘rsatadi. Xususiy sektorda band bo‘lgan aholining ulushi esa 74 foizga yetdi. Quyida ushbu bosqichdagi asosiy statistik ko‘rsatkichlar bilan tanishing: Jadval 3. 2003–2016-yillarda xususiylashtirilgan obyektlar statistikasi va tarmoqlar kesimida taqsimoti Ko‘rsatkichlar 2003 2006 2010 2013 2016 Yillik xususiylashtirilgan obyektlar soni 963 1 204 980 865 742 Yirik sanoat korxonalari xususiylashtirilgan (%) 18% 25% 34% 40% 44% Investitsion majburiyat asosida sotilgan obyektlar soni 214 312 401 476 528 Bandlik darajasi oshgan korxonalar (%) 61% 68% 72% 74% 77% Byudjet tushumlaridagi ulushi (mlrd so‘m) 102.5 142.3 165.7 190.4 210.6 Xususiy sektorning YaIMdagi ulushi (%) 48.5% 56.1% 61.8% 65.3% 68.7% Uchinchi bosqichda xususiylashtirish amaliyoti chuqur tahlil, investitsiya siyosati bilan uyg‘unlashgan, tarmoq strategiyasiga asoslangan modelga aylanganini ko‘ramiz. Bu jarayon mamlakatda xususiy sektorni jadal rivojlantirib, bugungi ochiq bozor iqtisodiyoti asoslarini yaratdi. 4-bosqichi (2017–2024): Transformatsiya, ochiqlik va strategik xususiylashtirish 14asosida sotish, xodimlarga ustuvor huquq asosida berish kabi usullar keng joriy etildi. Xususiylashtirish usullariga kelsak, ular bir necha yo‘nalishda tasniflanadi. Birinchi navbatda bu – ochiq savdo (auktsion) usuli, bu usulda davlat mulki aniq narx belgilanmagan holda sotuvga qo‘yiladi va eng yuqori taklif bergan shaxs g‘olib deb topiladi. Ushbu usul raqobatni kuchaytirish, davlat daromadlarini oshirish va shaffoflikni ta’minlash uchun juda muhimdir. Ikkinchi usul – tender savdolari asosida xususiylashtirish bo‘lib, bunda xaridorlar moliyaviy imkoniyatlari, investitsiya rejalari, modernizatsiya dasturlari va boshqa mezonlar asosida baholanadi. Bu usul yirik va muhim strategik obyektlar uchun mos keladi. Bunda narxdan tashqari investitsion shartlar ham asosiy ahamiyat kasb etadi. Uchinchi usul – birja orqali xususiylashtirish, bu usul aksiyadorlik jamiyatlari shaklidagi korxonalarni fond bozori orqali xususiylashtirishni nazarda tutadi. Bu, o‘z navbatida, kapital bozorini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Fond bozorida ochiq savdolar, IPOlar orqali aksiyalar sotilishi shaffoflikni ta’minlab, keng jamoatchilik ishtirokini kuchaytiradi. To‘rtinchi usul – korxonaning mehnat jamoasiga (xodimlarga) sotish bo‘lib, bu orqali xodimlarning motivatsiyasi, tashabbuskorligi oshiriladi, ular o‘z korxonasining egasiga aylanishadi. Bu esa ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda muhim vosita bo‘ladi. Bundan tashqari, investitsion majburiyatlar asosida xususiylashtirish usuli mavjud bo‘lib, unda xaridor korxonani xarid qilish bilan birga, unga belgilangan muddatda modernizatsiya kiritish, texnologiyalarni yangilash, ijtimoiy shartlarni bajarish bo‘yicha majburiyatlarni zimmasiga oladi. Bu usul asosan yirik korxonalarga nisbatan qo‘llaniladi. So‘nggi yillarda O‘zbekistonda xususiylashtirishda elektron savdo platformalari orqali aktivlarni realizatsiya qilish keng joriy qilinmoqda. Xususan, “E-IJRO AUKSION” yoki “Davaktiv” portallari orqali yuzlab 2Mavzu : O’zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari va vazifalari MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………………………………. I BOB. O ZBEKISTONDA XUSUSIYLASHTIRISH JARAYONINING ʻ NAZARIY ASOSLARI 1.1. Xususiylashtirish tushunchasi va uning iqtisodiy mohiyati ………………… 1.2. Xususiylashtirishning asosiy maqsadlari va zarurati ………………….….…. 1.3. Xususiylashtirish shakllari va usullari ………………………………………. II BOB. O ZBEKISTONDA XUSUSIYLASHTIRISH JARAYONLARI: ʻ BOSQICHLAR VA AMALIY NATIJALAR 2.1. O zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari ʻ ……………..… 2.2. Xususiylashtirishni amalga oshirishdagi muammolar va ularning yechimlari . 2.3. Xususiylashtirish natijalarining iqtisodiy tahlili va istiqbollari ……………... Xulosa …………………………………………………………………………… . Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati …………………………………….…….... 9bevosita ishtirokini kamaytirib, uni strategik sohalarga yo‘naltirish imkonini beradi. O‘zbekistonda mustaqillik yillaridan boshlab olib borilgan iqtisodiy islohotlar doirasida xususiylashtirish asosiy yo‘nalishlardan biri sifatida ko‘rilgan. Ayniqsa, 1990-yillarda boshlangan ommaviy xususiylashtirish dasturi orqali ko‘plab kichik va o‘rta korxonalar tadbirkorlar qo‘liga o‘tkazilgan. Bu esa aholi o‘rtasida mulkdorlar qatlamining shakllanishiga, xususiy sektor faoliyatining kuchayishiga olib keldi. Shu bois, xususiylashtirish jarayoni nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy-iqtisodiy funksiyalarga ham ega. Xususiylashtirishning zarurati bugungi kunda yanada ortib bormoqda. Sababi, davlat ishtirokidagi korxonalarning aksariyati iqtisodiy samaradorlik nuqtai nazaridan orqada qolgan, ularning mahsulotlari raqobatbardosh emas va boshqaruv tizimi eskirgan. Bu esa ularni xususiylashtirish orqali yangilash, samarali boshqaruvga topshirish, jahon bozorida faol ishtirok eta oladigan subyektlarga aylantirish ehtiyojini yuzaga keltiradi. Xususiy sektor esa odatda, bozor talablarini yaxshi tushunadi va unga tez moslashadi. Shuningdek, xususiylashtirish orqali davlat byudjetiga tushumlar hajmi ortadi. Davlat mol-mulkini xususiylashtirish natijasida daromadlar ko‘payadi, moliyaviy yuk kamayadi va iqtisodiy barqarorlik mustahkamlanadi. O‘z navbatida, xususiy sektor yangi ish o‘rinlarini yaratadi, bu esa ishsizlikni kamaytirish va aholining real daromadlarini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Mulkdorlarning ijtimoiy mas’uliyatini kuchaytirish, ular orasida soliq to‘lash intizomini mustahkamlash ham ushbu jarayonning dolzarb maqsadlaridan biridir. Xususiylashtirish shuningdek, davlat boshqaruvi yukini yengillashtiradi. Uzoq yillar davomida davlat iqtisodiyotning deyarli barcha sohalarida to‘g‘ridan-to‘g‘ri ishtirok etib kelgan. Bu esa samarasizlik, korrupsiya va byurokratiya kabi muammolarga sabab bo‘lgan. Xususiy sektor esa bu kabi salbiy holatlarni chetlab o‘tish orqali tezroq rivojlanishga erishadi. Buning 31qilish, ishdan bo‘shatish holatlarini ijtimoiy himoya choralari bilan muvofiqlashtirish xususiylashtirishga ijobiy munosabatni shakllantiradi. Bozor infratuzilmasini rivojlantirish. Aksiyalarni sotish, qayta baholash, dividend to‘lash va investitsiya oqimlarini jalb qilish uchun fond birjalari, banklar, auditorlar va sug‘urta tizimi mustahkamlanishi zarur.Korrupsiyaga qarshi qat’iy choralar. Savdo jarayonlarining avtomatlashtirilishi, inson omilini kamaytirish, AI asosidagi monitoring joriy etilishi korrupsion xavflarni pasaytiradi. Shu asosda aytish mumkinki, xususiylashtirish jarayonidagi muammolar faqat iqtisodiy emas, balki boshqaruv, huquqiy va ijtimoiy sohalarga ham taalluqlidir. Ularni bartaraf etish uchun kompleks yondashuv, strategik qarorlar va shaffof boshqaruv tizimi zarur. 2.3. Xususiylashtirish natijalarining iqtisodiy tahlili va istiqbollari O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonlari 1990-yillardan buyon bosqichma-bosqich amalga oshirilib kelinmoqda. Bu jarayonning natijalarini baholash uchun bir qator muhim iqtisodiy ko‘rsatkichlar, strukturaviy o‘zgarishlar, bandlik, byudjet tushumlari, investitsiya oqimlari va ishlab chiqarish samaradorligi tahlil qilinishi lozim. Xususiylashtirish faqat mulk shaklini o‘zgartirish emas, balki butun boshqaruv tizimini transformatsiya qilishga xizmat qiluvchi islohotdir. Birinchi navbatda, xususiylashtirish O‘zbekiston iqtisodiyotida xususiy sektor ulushining ortishiga olib keldi. 1995-yilda xususiy sektorning YAIMdagi ulushi 20 foizdan kam bo‘lgan bo‘lsa, 2023-yil yakuniga kelib bu ko‘rsatkich 75,2 foizga yetdi. Bu esa mamlakatda bozor iqtisodiyoti tamoyillarining shakllanganini va xususiy sektorning yetakchi o‘ringa chiqqanini ko‘rsatadi. Xususiylashtirish ishlab chiqarish hajmlarining ortishiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Yirik sanoat korxonalarining xususiylashtirilishi, xorijiy investorlar ishtirokida ularning modernizatsiya qilinishi natijasida mahsulot ishlab chiqarish hajmi 3–4 barobarga oshdi. Masalan, xususiylashtirilgan yengil sanoat, sement, oziq-ovqat va qurilish materiallari korxonalarida ishlab 13obyektlar sotiladi ishtirok, zamonaviy texnologiyalar nomuvofiqligi ehtimoli Dunyo tajribasida xususiylashtirishning uch asosiy shakli mavjud: ommaviy xususiylashtirish, individual (maqsadli) xususiylashtirish, va aralash shakldagi xususiylashtirish. Ommaviy xususiylashtirish shakli, odatda, o‘tish iqtisodiyotiga ega bo‘lgan mamlakatlarda keng qo‘llaniladi. Bu shaklda minglab davlat korxonalari qisqa vaqt ichida aksiyalarga aylantirilib, ular kuponlar yoki sertifikatlar orqali fuqarolarga taqdim etiladi. Ushbu shakl aholining keng qatlamini mulkdor qilish, xususiy sektorni tez rivojlantirishga xizmat qiladi. Individual xususiylashtirish shakli esa korxonalarni individual baholash asosida, investorlarga yoki xodimlarga, ayrim hollarda esa xorijiy kompaniyalarga sotishni nazarda tutadi. Bu shakl ko‘proq yirik va strategik ahamiyatga ega bo‘lgan korxonalarni transformatsiya qilishda qo‘llaniladi. Bu yerda asosiy e’tibor moliyaviy tahlil, aktivlarning holati, investitsion majburiyatlar va ijtimoiy shartlar bilan bog‘liq hujjatlar asosida qarorlar qabul qilinishiga qaratiladi. Aralash shakldagi xususiylashtirish esa bir necha yondashuvning kombinatsiyasi bo‘lib, bozor iqtisodiyotiga o‘tishda moslashuvchanlikni ta’minlaydi. Masalan, korxonaning bir qismi aksiyadorlarga, boshqa qismi strategik investorlarga, yana bir qismi esa xodimlarga taqdim etilishi mumkin. Bu shakl bir vaqtning o‘zida ijtimoiy adolatni saqlab qolish, iqtisodiy samaradorlikka erishish va investitsiya jalb qilish imkonini beradi. O‘zbekistonda xususiylashtirishning dastlabki bosqichlarida ommaviy xususiylashtirish keng qo‘llanilgan. 1990-yillar o‘rtalarida kupon asosida aksiyalar taqsimoti amalga oshirilgan bo‘lib, aholining turli qatlamlariga mulk egalik huquqi berilgan. Keyingi bosqichlarda esa tender asosida sotish, auktsion savdolar, aksiyalarni birja orqali realizatsiya qilish, investitsion majburiyatlar 27 11shakllari — bu davlat mulkini xususiy sektorga o‘tkazishning tashkiliy-huquqiy yo‘llaridir. Usullari esa — bu jarayonni texnik jihatdan qanday amalga oshirilishini ko‘rsatadi. Har bir shakl va usul ma’lum maqsadga, iqtisodiy shart- sharoitga va islohotlar bosqichiga mos ravishda qo‘llaniladi. Jadval: O‘zbekistonda xususiylashtirish shakl va usullarining qiyosiy tavsifi № Shakl/Usul nomi Tavsifi Afzalliklari Kamchiliklar i 1 Ommaviy xususiylashtiris h Korxonalar aksiyalarga aylantirilib, kuponlar orqali aholiga taqsimlanadi Keng jamoatchilik ishtiroki, mulkdorlar qatlamini shakllantirish Nazoratning tarqoqligi, samarasiz boshqaruv xavfi 2 Individual (maqsadli) xususiylashtiris h Strategik obyektlar investorlarga tender asosida sotiladi Sifatli boshqaruv, modernizatsiya, investitsiya jalbi Tashqi investorlar manfaatiga yo‘nalishi, korrupsiya xavfi 3 Aralash shakldagi xususiylashtiris h Har xil yondashuvlar kombinatsiyasi orqali amalga oshiriladi Moslashuvchanli k, adolat, ishtirokchilarni balansli jalb qilish Jarayon murakkabligi, huquqiy nizolar ehtimoli 4 Ochiq savdo (auktsion) Eng yuqori narx taklif qilgan Raqobat, davlat daromadlarini oshirish, shaffoflik Faqat moliyaviy imkoniyati 25Bu bosqichda xususiylashtirish nafaqat byudjet tushumlari uchun manba sifatida emas, balki makroiqtisodiy transformatsiyaning muhim vositasi sifatida qaraldi. Davlatning ortiqcha yukdan halos bo‘lishi, iqtisodiy erkinlikni kengaytirish, kapital aylanishini tezlashtirish, zamonaviy boshqaruv tizimlarini joriy etish — bularning barchasi 2017-yildan boshlab amalga oshirilayotgan chuqur islohotlarning natijasidir. 2022-yilning o‘zida 100 dan ortiq davlat ulushi mavjud yirik korxonalar xususiylashtirildi yoki IPO bosqichiga tayyorlandi. Ular orasida banklar, sug‘urta kompaniyalari, metallurgiya va kimyo korxonalari mavjud. Jumladan, 2023-yil yakuniga ko‘ra, davlat ulushiga ega korxonalar soni 2800 tadan 1700 taga qisqartirildi, bu esa xususiy sektor ulushi keskin oshganini ko‘rsatadi. Xususiylashtirish strategiyasida xorijiy investorlarga keng yo‘l ochildi. “SFI Management Group”, “Indorama”, “VEON”, “LuLu Group” kabi xorijiy kompaniyalar bilan hamkorlikda qator transformatsiya va sotib olish shartnomalari imzolandi. Xorijiy investorlar uchun “tax holiday”, erkin konvertatsiya, dividend kafolatlari kabi yengilliklar taqdim etildi.Shuningdek, bu davrda davlat aktivlari bilan bog‘liq ma’lumotlar ilk bor ommaga ochiq e’lon qilina boshlandi. “Davaktiv.uz” sayti orqali korxonaning iqtisodiy holati, aktivlar tarkibi, xodimlar soni va boshqa statistik ko‘rsatkichlar real vaqt rejimida e’lon qilindi. Bu ochiqlik madaniyati xususiylashtirish jarayonining ishonchli va adolatli olib borilishini ta’minladi. Agar 2016-yilda xususiy sektorning YAIMdagi ulushi 68,7% bo‘lgan bo‘lsa, 2023-yil yakuniga kelib bu ko‘rsatkich 75,2% ga yetdi. Bu holat O‘zbekistonda xususiy sektor yetakchi iqtisodiy kuchga aylanganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, transformatsiyalashgan yirik korxonalarda ish haqi, eksport hajmi va texnologik yangilanish sur’atlari sezilarli oshdi. Quyidagi jadvalda 2017–2023-yillar davomida amalga oshirilgan asosiy xususiylashtirish ko‘rsatkichlari keltirilgan: 3711) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet. 12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz 13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz 14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari. – 2023-yil. 15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020. 16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”, 2019. 17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”, 2022. 18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”. 19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2- chorak. 20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022. 21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. 22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet. 23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot. 24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging Markets”, 2021. 30ishlamadi. Bu esa sifatsiz boshqaruvga, aktivlarning eskirishiga va iqtisodiy resurslarning samarasiz ishlatilishiga olib keldi. Yana bir muhim muammo – bozor infratuzilmasining zaifligi. Ayniqsa, fond bozori, bank tizimi, sug‘urta xizmatlari va moliyaviy auditoriya institutlarining rivojlanmagani sababli, aksiyadorlik munosabatlari yaxshi shakllanmadi. Korxonalarning aksiyalari sotilsa-da, ularni boshqarish, dividend siyosati yuritish, sarmoyalarni jalb qilish mexanizmlari yaxshi ishlamadi.Shuningdek, qonunchilikdagi nomuvofiqliklar ham muhim to‘siq bo‘ldi. Xususiylashtirish bo‘yicha qonun va qarorlar ko‘p hollarda bir-biriga zid yoki eskirib qolgan edi. Turli darajadagi ijro organlarining vakolatlari to‘liq aniqlanmagan, tartiblar murakkab, ruxsatlar soni ortiqcha bo‘lgan. Bu esa investorlar uchun byurokratik to‘siqlarga sabab bo‘ldi. Ushbu muammolarning yechimlari quyidagicha taklif etiladi: Huquqiy bazani mukammallashtirish. Xususiylashtirishga oid qonunlar yagona tizimda kodifikatsiyalab, soddalashtirilgan tartibda qo‘llanilishi lozim. Elektron hujjat aylanishi va auksion tizimlarini yanada mustahkamlash zarur. Investitsion shartnomalarning ijrosini kuchaytirish. Xaridorlar bilan tuzilgan shartnomalarni monitoring qilish uchun avtomatlashtirilgan kuzatuv tizimlarini joriy etish kerak. Shart bajarilmasa — ogohlantirishsiz bekor qilish amaliyoti joriy etilishi lozim. Ochiqlik va axborot shaffofligini ta’minlash. “Davaktiv.uz” va “E-IJRO AUKSION” kabi platformalar orqali real vaqt rejimida korxonalar to‘g‘risida to‘liq va ishonchli ma’lumotlar e’lon qilinishi kerak. Bu savdolarda raqobatni oshiradi. Xususiylashtirilgan korxonalar samaradorligini oshirish uchun konsultatsion va moliyaviy yordam ko‘rsatish. Ayniqsa, kichik va o‘rta biznes subyektlariga maslahat xizmatlari, kreditlar va subsidiya mexanizmlari orqali yordam berilishi lozim.Ijtimoiy kafolatlarni kuchaytirish. Xodimlarning huquqlarini himoya 20budjeti uchun xususiylashtirish muhim daromad manbaiga aylandi. 2000-yilga kelib, xususiylashtirishdan tushgan tushumlar respublika byudjetining 6,2 foizini tashkil etdi. Ushbu ko‘rsatkich 1997-yildagi 3,8 foizdan ikki barobar ko‘p edi. Bu esa davlat xarajatlarini moliyalashtirishda xususiylashtirishning ahamiyatini oshirdi.Shuningdek, ushbu bosqichda mulk shakllari bo‘yicha aniq statistik tuzilma paydo bo‘ldi: aksiyadorlik jamiyatlari, xususiy korxonalar, xorijiy sheriklikdagi korxonalar soni ortdi. O‘zbekistonning qator viloyatlarida, xususan, Toshkent, Farg‘ona va Andijon viloyatlarida aksiyadorlashtirish sur’atlari yuqori bo‘ldi.Biroq bu davrda ham muammolar mavjud edi. Jumladan, ko‘plab investitsion shartnomalar bajarilmay qoldi, ayrim korxonalarning yangi egalar tomonidan sust boshqarilishi, texnologik yangilanishning sekinligi, byurokratik to‘siqlar natijasida bir qator obyektlar o‘z iqtisodiy samaradorligini yo‘qotdi. Bu holat davlat tomonidan yangi nazorat mexanizmlarini yaratishni talab etdi.Quyidagi statistik jadvalda ushbu bosqichda xususiylashtirilgan yirik korxonalar, aksiyadorlashtirilgan obyektlar va ularning tarmoqlar bo‘yicha taqsimoti aks ettirilgan: Jadval 2. 1996–2002-yillarda O‘zbekistonda o‘rta va yirik korxonalar xususiylashtirilishi Ko‘rsatkichlar 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Aksiyadorlashtirilgan korxonalar soni (dona) 403 670 755 890 602 478 510 Xususiylashtirilgan obyektlar umumiy soni 1 102 1 408 1 376 1 215 980 870 765 Yillik tushum (mln so‘m) 83.4 138.7 194.3 225.5 286.2 301.4 344.1 Sanoat sohasidagi obyektlar (%) 35% 41% 39% 43% 46% 48% 45% Qishloq xo‘jaligi va oziq-ovqat (%) 19% 17% 21% 20% 18% 17% 20% Savdo va xizmat 25% 22% 23% 21% 20% 18% 19% 5Kurs ishi mavzusining obyekti – O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan xususiylashtirish siyosati va unga tegishli amaliy jarayonlar hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining predmeti – O‘zbekistondagi xususiylashtirish bosqichlari, amalga oshirish usullari, ularning iqtisodiy natijalari va istiqbollaridir. Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining tarixiy bosqichlarini tahlil qilish, bu jarayondagi asosiy muammolarni aniqlash va ularning samarali yechimlarini asoslab berishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Quyidagi vazifalar belgilandi:  Xususiylashtirish tushunchasini nazariy jihatdan o‘rganish;  Xususiylashtirish shakllari va usullarini tahlil qilish;  O‘zbekistonda xususiylashtirishning amalga oshirilgan bosqichlarini ajratib ko‘rsatish;  Amalga oshirilgan xususiylashtirish siyosatining natijalarini baholash;  Mavjud muammolarni aniqlash va yechimlar bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 282.2. Xususiylashtirishni amalga oshirishdagi muammolar va ularning yechimlari O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayoni 30 yillik evolyutsion yo‘lni bosib o‘tdi. Bu davr mobaynida iqtisodiyotda muhim o‘zgarishlar, ijtimoiy munosabatlarda transformatsiyalar yuz berdi. Shunga qaramay, bu jarayonda bir qator tizimli, huquqiy, ijtimoiy va iqtisodiy muammolar yuzaga keldi. 34 Xulosa Men “O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari va vazifalari” mavzusida olib borgan kurs ishida mamlakatimizda mustaqillik yillaridan boshlab amalga oshirilgan xususiylashtirish siyosati, uning shakllanish bosqichlari, iqtisodiy mohiyati va amaliy natijalarini ilmiy-nazariy jihatdan tahlil qilib chiqdim. O‘rganishlarim natijasida shuni angladimki, O‘zbekistonda xususiylashtirish jarayoni to‘rt asosiy bosqichda amalga oshirilgan. Birinchi bosqichda (1991– 1995-yillar) asosan ommaviy xususiylashtirish orqali mulkni aholiga kuponlar asosida taqsimlashga e’tibor qaratilgan bo‘lsa, ikkinchi bosqichda (1996–2002- yillar) aksiyadorlashtirish va investitsiyaviy yondashuvlar ustuvor bo‘ldi. Uchinchi bosqich (2003–2016-yillar)da esa tarmoq asosidagi tizimli yondashuv, monitoring va samaradorlikka urg‘u berilgan. To‘rtinchi bosqich (2017–2024- yillar)da esa ochiqlik, raqobatbardoshlik, transformatsiya va xalqaro investorlar ishtirokidagi xususiylashtirish amaliyoti keng joriy etildi. Xususiylashtirish siyosati O‘zbekiston iqtisodiyotida tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirdi, xususiy sektor ulushining oshishiga, ishlab chiqarish samaradorligining ortishiga, budjet tushumlarining ko‘payishiga va investitsion muhitning yaxshilanishiga olib keldi. Jumladan, xususiy sektorning YAIMdagi ulushi 1995-yilda 20 foizdan kam bo‘lgan bo‘lsa, 2023-yilga kelib 75 foizdan oshdi. Bu — mamlakat iqtisodiyotida xususiy sektor yetakchi kuchga aylanganining yaqqol isbotidir. Shu bilan birga, men xususiylashtirish jarayonida bir qator muammolar mavjudligini ham tahlil qildim. Jumladan, investitsion majburiyatlarning bajarmaslik holatlari, mulkdorlik madaniyatining sustligi, bozor infratuzilmasining yetarlicha rivojlanmagani, korrupsion xavflar, shaffoflik yetishmovchiligi xususiylashtirishning samaradorligiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan. Biroq keyingi yillarda bu muammolarni hal etishga qaratilgan qonunchilik islohotlari, elektron auktsion tizimlari, investitsion monitoring va xalqaro

Mavzu: O’zbekistonda xususiylashtirish jarayonlarining bosqichlari va vazifalari

Купить