• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 45000UZS
Размер 52.9KB
Покупки 0
Дата загрузки 31 Июль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Arabov Amirbek

Дата регистрации 31 Июль 2024

9 Продаж

O'zbekistonning tashqi savdo siyosatining ustuvor yo'nalishlari

Bugungi kunda xorijiy mamlakat va xalqaro tashkilotlarda O’zbekiston Respublikasining 46 ta diplomatik va konsullik vakolatxonalari faoliyat ko’rsatmoqda. O’zbekiston 100 dan ortiq xalqaro tashkilotlarga a‘zo bo’lib, turli xil ko’p tomonlama hamkorlik tuzilmalari bilan aloqalarni rivojlantirmoqda. Mamlakat Tashqi siyosiy faoliyati kontseptsiyasiga muvofiq, O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy ustuvor yo’nalishi Markaziy Osiyo mintaqasi bo’lib, mamlakatning hayotiy muhim manfaatlari bu mintaqa bilan chambarchas bog’liqdir. O’zbekistonning Markaziy Osiyodagi siyosati mintaqada tinchlik va barqarorlikni ta‘minlashga, mintaqaviy xavfsizlikning eng muhim muammolarini hal etishga, jumladan, Afg’onistondagi vaziyatni izga tushirishga ko’maklashishga, Markaziy Osiyoning transchegaraviy daryolari suv resurslaridan adolatli va oqilona foydalanishni va mintaqada ekologik barqarorlikni ta‘minlashga, chegaralarni delimitatsiya va demarkatsiya qilish jarayonlarini yakunlashga, yangi tahdidlarga qarshi kurash borasida samarali chora-tadbirlar ko’rishga, barcha qo’shni mamlakatlar bilan o’zaro yaqin, manfaatli va amaliy hamkorlikni yo’lga qo’yishga qaratilgandir. O’zbekiston o’zining yaqin qo’shnilari bilan munosabatlarda doimo ochiq, do’stona va pragmatik siyosat yuritish tarafdori bo’lib qoladi, mintaqadagi barcha dolzarb siyosiy, iqtisodiy va ekologik muammolarni Markaziy Osiyo mamlakatlari tomonidan o’zaro manfaatlarni hisobga olgan holda, amaliy muloqot va xalqaro huquq normalari asosida hal etilishini yoqlaydi. O’zbekiston Afg’onistonga nisbatan an‘anaviy tarzda bu davlatning ichki ishlariga aralashmaslik pozitsiyasiga asoslanib, yaxshi qo’shnichilik va do’stona siyosat yuritadi, u bilan o’z munosabatlarini o’zaro milliy manfaatlardan kelib chiqib va afg’on xalqi tanlagan yo’lni hurmat qilgan holda ikki tomonlama asosda tashkil etishni ma‘qul topadi. O’zbekistonning fikriga ko’ra, afg’on muammosini hal etishning yagona yo’li - siyosiy muzokaralar yo’li bo’lib, donor- mamlakatlarning moliyaviy, iqtisodiy va insonparvarlik ko’magi, hamda 17 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG BEK NOMIDAGI O ZBEKISTON MILLIYʻ ʻ UNIVERSITETINING JIZZ А X FILI А LI “SIRTQI” F А KULTETI “IQTISODIYOT” YO N ʻ А LISHI 2-BOSQICH 551-22-GURUH TALABASI NOSIROV SIROJNING “Iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish” F А NID А N KURS ISHI Mavzu: O‘zbekistonning tashki savdo siyosatining ustuvor yo‘nalishlari. Bajardi: Nosirov S Ilmiy rahbar: Nizamitdinov A Jizzax-2024 1 tartibga solish usullaridir: valyuta operatsiyalarining davlat tomonidan nazorat qilinishi, valyuta operatsiyalarini vakolatli banklarda jamlash, kapitalni olib chiqishni cheklash va boshqalar. Eksportni rivojlantirishning davlat dasturida O‘zbekiston iqtisodini rivojlantirishning zamonaviy boskichdagi tashqi iqtisodiy aloka va xususiyatlarning milliy xossalari inobatga olingan jaxon amaliyotidan foydalanilgan. Bu dasturga kura milliy iqtisodni jaxon iqtisodiga kirib borishini tartibga solish eksportni kengaytirish va uning tuzilishini takomillashtirish import tizimini mukammallashtirish, hamda xar xil kurinishdagi kushma tadbirkorlikni rivojlantirish uchun sharoit bilan ta‘minlashga karatilgan iqtisodiy, tashqiliy - xuquqiy siyosiy xarakterga ega bulgan choralar majmuasini uz ichiga oladi. III bob bo’yicha xulosa 3 bob bo’yicha xulosa shuni ko’rsatadiki, TIF rivojida davlat byudjeti mablag‘lari xisobiga ta‘minlanadigan tashqi savdo axborotining yagona tizimini yaratish katta rol uynaydi. Davlat organlari hamda maxsus xizmatlar tomonidan olib boriladigan maslaxat ishlarini olib borilishi xam eksport operatsiyalarini faol olib borish uchun zarur sharoitdir. Eksportni davlat tomonidan tartibga solish va yangicha yondashish va uni kullab kuvvatlashning ishlab chikilgan amaliy choralar natijasida tashqi iqtisodiy kompleksi potentsiali usmokda, tashqi bozorda O‘zbekistonning mavkei mustaxkamlamokda. 39 Evropa Ittifoqi mamlakatlari bilan munosabatlarni rivojlantirish O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy strategiyasining ajralmas qismi hisoblanadi. Uzoq muddatli, barqaror va umum tan olingan tamoyillar asosiga qurilgan o‘zaro xo‘jalik hamkorligini ta‘minlovchi Evropa Ittifoqi bilan iqtisodiy aloqalarni huquqiy ta‘minlash orqali o‘z strategik manfaatlariga erishish maqsadida O‘zbekiston qator ikki tomonlama shartnomalardan tashqari, sherikchilik va hamkorlik to‘g`risida kelishuv shaklida savdo-iqtisodiy hamkorlik to‘g`risidagi umumiy kelishuvni ham imzolagan, u 1998 yil iyunida kuchga kirgan. Uni amalga oshirish uchun O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori va O‘zbekiston Respublikasi bilan Evropa hamjamiyati va unga a‘zo davlatlar o‘rtasidagi Sherikchilik va hamkorlik to‘g`risidagi kelishuvni amalga oshirish bo‘yicha 2000-2005 yillarga mo‘ljallangan O‘zbekiston Respublikasi hukumatining asosiy tashkiliy chora-tadbirlari umumiy dasturi qabul qilindi. MDH mamlakatlari bilan munosabatlar ham jadal rivojlanmoqda. Hamdo‘stlik mamlakatlari bilan munosabatlar ilgari mavjud bo‘lgan iqtisodiy aloqalarning tabiiy davomi hisoblanadi. Hozirgi vaqtda MDH mamlakatlari bilan aloqalar madaniy savdo-sotiq olib borishga to‘siq bo‘layotgan moliyaviy imkoniyatlarning cheklanganligi tufayli murakkablashmoqda. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyatining shartnomaviy-huquqiy bazasini ishlab chiqishda va takomillashtirishda jahonning boshqa mintaqalari mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishga ham muhim ahamiyat berish kerak. Xalqaro moliya-iqtisodiy tashkilotlarga a‘zolik ko‘p tomonlama hamkorlik darajasida shartnomaviy-huquqiy bazani shakllantirish siyosati doirasida O‘zbekiston Respublikasi uchun dolzarblik kasb etmoqda. 1994 yildan boshlab O‘zbekistonning Umumjahon savdo tashkilotiga kirishi bo‘yicha huquqiy tayyorgarlik ishlari olib borilmoqda, bu tashkilotga a‘zolik O‘zbekiston uchun yangi imkoniyatlarni ochishi mumkin. 10 Birinchidan, siyosatning qanday kuchlar tomonidan ishlab chiqilishi barcha davlatlarga xos xususiyatdir. Ikkinchidan, davlatlar tomonidan olib boriladigan tashqi siyosat ma‘lum bir maqsadga qaratilgan bo’ladi. Uchinchidan, tashqi siyosatni ishlab chiqishda umumiy qoidalarga amal qilish kerak. Bular, turli sinflar, guruhlar, millatlarning manfaatlarini hisobga olish, davlatning bir butunligini himoya qilish, osoyishtalik. 2.2 Tashqi siyosatning asosiy tamoyillari O’zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to’la xuquqli subektidir. Uning tashqi siyosati davlatlarning suveren tengligi, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan taxdid qilmaslik, chegaralarning daxlsizligi nizolarni tinch yo’l bilan xal etish, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik qoidalariga va xalqaro xuquqning umum etirof etilgan boshqa qoidalari va normalariga asoslanadi. Respublika davlatning xalqning oily manfatlar, farovonligi va xavfsizligini taminlash maqsadida ittifoqlar tuzishi xamdo’stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirishi va ulardan ajralib chiqishi mumkin. Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va 2012 yil sentabrda qonun asosida qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi” xalqaro hamjamiyatda katta aks-sado berdi. Davlatimiz rahbari ushbu hujjatning o‘ta muhim ahamiyatga ega ekanligini O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 20 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma’ruzasida va Qurolli Kuchlarimiz tashkil etilganining 21 yilligi munosabati bilan Vatan himoyachilariga yo‘llagan bayram tabrigida alohida ta’kidlab o‘tdi. Darhaqiqat, mintaqamizda murakkab vaziyat vujudga kelayotgan sharoitda, uzoq va yaqin atrofimizda turli qarama-qarshiliklar tobora kuchayib borayotgan bir paytda mamlakatimiz tinchligi va farovonligini saqlash, yon-atrofimizdagi da vlatlar va xalqlar bilan o‘zaro bir-birini tushunish va hamjihatlikda yashash uchun shart-sharoitlarni ta’minlashga qaratilgan tashqi siyosat xalqimizning asl orzu- 27 Qonunning yangi tahririda tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarishning ma‘muriy usullaridan iqtisodiy usullarini ustuvorligi metodologik tamoyil sifatida aniq belgilandi hamda davlat va uning organlarining tashqi iqtisodiy faoliyat sub‘ektlari ishiga noqonuniy aralashishlari man qilindi. Qonunning yangi tahriri moddalari mamlakat qonunchiligida yuz bergan o‘zgarishlarni, tashqi savdo rejimini erkinlashtirish vazifalarini hamda boshqa tahririy tuzatishlar va qo‘shimchalarni hisobga olib yangilandi. Keyingi yillarda O‘zbekiston milliy iqtisodiyoti sub‘ektlarining tashqi iqtisodiy faoliyatini erkinlashtirishga qaratilgan, shu jumladan, eksport va import operastiyalarini tariflar vositasida va notarif boshqarishni tartibga solish, eksport mahsuloti ishlab chiqarishni rag`batlantirishga doir chora-tadbirlar ko‘rildi. Mazkur choralarning hammasi imtiyozli tusda bo‘lib, amaldagi huquqiy me‘yorlardan ba‘zi istisnolarni taqozo etadi. Biroq ular shunchaki imtiyozlar tizimi emas, barcha ko‘rsatilgan imtiyozlar tizimi aniq yo‘nalishga ega: ular yuqori darajada qayta ishlangan eksport mahsulotini ishlab chiqaradaigan korxonalardagina tatbiq etiladi, shu sababli undan savdo-vositachi tashkilotlar, xom ashyo resurslarini eksport qiluvchi va shu kabi boshqa tashkilotlar foydalana olmaydilar. Tabiiyki, o‘z mahsulotining faol eksportini ta‘minlash bozorning xorijiy qatnashchilari bilan hamkorlik qilishda yanada real bo‘lib bormoqda. Shu sababli mamlakatimiz ishlab chiqaruvchilari va ularning xorijlik sheriklari uchun qonun hujjatlarini muvozanatlashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining mamlakatimizga chet el investistiyalari oqimini tartibga soluvchi maxsus qonunlari qabul qilindi, 1994 yilda qabul qilingan ana shunday yo‘nalishdagi dastlabki qonun (―Chet el investistiyalari va chet ellik investorlar faoliyatining kafolatlari to‘g`risida ) so‘zsiz, chet el investistiyalarini jalb etishda ijobiy rol o‘ynadi,‖ lekin xo‘jalik amaliyotining real holati uni yanada takomillashtirishni taqozo etdi, shuning uchun unga muayyan o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritib borildi (1994, 1995, 1997 yillarda). 1998 yilda O‘zbekiston Respublikasida ―Chet el investistiyalari to‘g`risida gi yangi Qonun amalga kiritildi, u iqtisodiy ‖ 12 faylasuflar, Rumda senatorlar, tribunlar, imperatorlar, O’rta Osiyo hududidagi davlatlarda – vazirlar, muftiylar, munajjimlar kabi amaldorlar, kasb egalari tashqi siyosatning yo’nalishlarini ishlab chiqqanlar hamda amaliy tavsiyalar taklif etganlar. Tashqi siyosat - davlatning va jamiyatdagi boshqa siyosiy institutlarning xalqaro darajada o’zining manfaatlari va ehtiyojlarini hamda o’zaro manfaatlar uyg’unligini amalga oshirish bo’yicha faoliyatidir. U davlatlar bilan diplomatik munosabatlar o’rnatish, xalqaro tashkilotlar qoshida vakolatxonalarini ochish yoki unga a‘zo bo’lish, turli darajalarda o’zaro aloqalar o’rnatish shakllarida amalga oshirib boriladi. Tashqi siyosatning zarurligini har bir davlatning ehtiyojlari taqazo etadi. Ehtiyojlar, avvalo, har bir mamlakatning milliy manfaatlaridan kelib chiqadi. Har bir davlat o’zining tashqi siyosatida boshqa davlatning manfaatlarini ustun qo’ymaydi va bunga intilmaydi. Tashqi siyosat-davlatlar va xalqlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni xalqaro miqyosda jahon maydonida tartibga solib boshqarib turishini anglatadi. Ichki siyosat kabi tashqi siyosat ham o’zgaruvchan xususiyatga egadir. Shunga ko’ra barcha davlatlar uchun bir xildagi siyosatni ishlab chiqish va olib borish mumkin emas. Tashqi siyosatning zarurligini har bir davlatning ehtiyojlari taqozo etadi. Ehtiyojlar, avvalo har bir mamlakatning milliy mafkuralaridan kelib chiqadi. Qadimgi quldorlik va feodal davlatlari bag’ridayoq tashqi siyosiy munosabatlar muammolari bilan shug’ullangan mutafakkirlar hamda siyosiy va davlat arboblari ko’p bo’lganlar. Masalan, qadimiy Misr, Vaviloniya, Assiriya, Midiya davlatlarida – kohinlar, Yunonistonda – arxond, demagog, strateg, notiq, faylasuflar, Rumda senatorlar, tribunlar, imperatorlar, O’rta Osiyo hududidagi davlatlarda – vazirlar, muftiylar, munajjimlar kabi amaldorlar, kasb egalari tashqi siyosatning yo’nalishlarini ishlab chiqqanlar hamda amaliy tavsiyalar taklif etganla Tashqi siyosat yuritishning quyidagi turlari mavjud: bosqinchilik, zo’ravonlik siyosati va tinch hamkorlik, yaxshi qo’shnichilik siyosati. Tashqi siyosatga xos bo’lgan umumiy aloqadorlikning mohiyati quyidagilar bilan belgilanadi: 26 Chet el investistiyalarini huquqiy rejimi O‘zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslari tomonidan aalga oshirilayotgan investistiyalarning tegishli rejimiga qaraganda noqulayroq bo‘lishi mumkin emas . ‖ Shu bilan birga chet ellik investorlarga xalqaro huquq qoidalariga muvofiq g`oyatda keng huquqlar, jumladan, investistiyalashni amalga oshirishning hajmlari, turlari va yo‘nalishlarini mustaqil belgilash, investistiya faoliyatini amalga oshirish uchun yuridik va jismoniy shaxslar bilan shartnomalar tuzish, o‘zining investistiyalariga va investistiya faoliyatining natijalariga egalik qilish, ulardan foydalanish va ularni tasarruf etish erkinligi berilgan. Chet ellik investorlar investistiya faoliyati natijasida olingan o‘ziga qarashli ixtirolar, foydali modellar va sanoat namunalarini patentlashtirish to‘g`risida mustaqil ravishda qaror qabul qiladilar, olingan daromadni mustaqil tasarruf etadilar, respublikaga kerditlar va qarzlar tariqasida pul mablag`larini jalb qilish, o‘zlaridagi milliy valyuta mablag`laridan ichki valyuta bozorida chet el valyutasini sotib olish uchun foydalanish huquqiga va O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa huquqlarga egadirlar. Chet ellik investorlar uchun investistiya faoliyatini amalga oshirish maqsadida har qanday xorijiy davlatning fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar bilan mehnat shartnomalarini erkin tuzish imkoniyatlari yaratilgan. Ular butun O‘zbekiston hududi bo‘ylab erkin harakatlana oladilar, mamlakatimiz investorlari bilan teng holda sug`urta himoyasiga bo‘lgan huquqdan foydalanadilar. ―Chet el investistiyalari to‘g`risida gi Qonunning asosiy qoidalari xalqaro ‖ amaliyotda qabul qilingan talablarga to‘la muvofiq keladi, zero, chet ellik investorlar respublika ichki bozorida mamlakatimiz investorlari bilan teng sharoitlarga qo‘yilgan. Biroq shuni e‘tiborga olish joizki, ushbu qonunga ko‘ra, chet ellik investorlar O‘zbekiston hududida chet el investistiyalari ishtirokidagi korxonalarni barpo etishlari va ularga respublika qonun hujjatlariga binoan taqdim etiladigan imtiyozlar tizimidan foydalanishlari mumkin. Ushbu imtiyozlar, xususan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1996 yil 20 martda 14 XULOSA Iqtisodiy faoliyat va uning turlari haqida xulosa qilib shuni aytish mumkinki barcha iatisodiy jarayonlarning zaminida inson manfaatlari hamda uni ta'minlanishi turadi Inson ehtiyojlari turli-tuman bo’lib, ularni turli usullar, vositalar orqali qondirishga harakat qiladi. Insonning ehtiyojini qondirish, ya’ni tirikchilik, hayot kechirishini ta’minlashning vosita va usullari majmui iqtisodiy faoliyat deb ataladi. Agar iqtisodiy faoliyatni insonni hayot kechirishini ta’minlovchi faoliyat tarzida qarasak, uni kishilik jamiyati taraqqiyoti tarixi davomida rivojlanishini ikki asosiy tipga bo’lishimiz mumkin: 1) o’zlashtiruvchi va 2) ishlab chiqaruvchi. Kishilik jamiyatining dastlabki bosqichida insonlar tabiatdagi bor narsalarni to’g’ridanto’g’ri o’zlashtirish bilan hayot kechirganlar. Insoniyat ma’lum bir paytdan esa ob’ektiv zarurat tufayli tabiatdagi tayyor ne’matlarni o’zlashtiruvchidan ishlab chiqaruvchiga aylandi. Shu paytdan boshlab, 40 umid va intilishlariga mos keladi. “O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi” zamirida aynan shunday qarash va yondashuvlar mujassam. Konsepsiya O‘zbekistonning istiqlol davridagi 20 yillik taraqqiyoti va o‘zbek davlatchiligining boy tarixiy tajribasini inobatga olgan holda tayyorlandi. Tashqi siyosat sohasida konseptual hujjatlarni ishlab chiqish va qabul qilish borasida rivojlangan davlatlar tajribasi diqqat bilan tahlil etildi va o‘rganildi. Tashqi siyosiy va iqtisodiy faoliyatni tartibga soluvchi mamlakatimiz qonunlari va boshqa huquqiy hujjatlar, davlatimiz tomonidan qabul qilingan xalqaro shartnomalar mukammal ravishda inventarizatsiya qilindi. Tashqi siyosiy faoliyat konsepsiyasi milliy xavfsizligimizni yanada mustahkamlash, barqaror taraqqiyotni ta’minlash, iqtisodiy o‘sishning yuqori ko‘rsatkichlarini saqlab qolish, yurtimizda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotiga hamda fuqarolik jamiyatiga asoslangan ochiq demokratik davlat qurish vazifalarini amalga oshirishni davom ettirish uchun imkon qadar qulay tashqi sharoitlarni yaratish talablariga javob beradi. O‘zbekiston Respublikasining tashqi siyosiy faoliyati konsepsiyasi – davlatimiz tashqi siyosatining fundamental prinsiplari va strategik ustuvor yo‘nalishlarini, xalqaro maydondagi maqsad va vazifalarini, o‘rta va uzoq istiqbolda O‘zbekiston milliy manfaatlarini ilgari surish mexanizmlarini belgilab beradigan qarashlarning yaxlit tizimi. Konsepsiya “Umumiy qoidalar” va to‘rtta bo‘limdan iborat: I. “Hozirgi zamon xalqaro munosabatlar tizimida yuz berayotgan o‘zgarishlarni O‘zbekiston manfaatlari nuqtai nazaridan baholash”; II. “O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy maqsadi, prinsiplari va vazifalari”; III. “O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining ustuvor yo‘nalishlari”; IV. “O‘zbekiston Respublikasi tashqi siyosatini shakllantirish va amalga oshirish mexanizmlari”. Konsepsiyaning ikkinchi bo‘limida O‘zbekiston tashqi siyosatining asosiy prinsiplari bayon etilgan. Jumladan, quyidagilar belgilab qo‘yilgan: 28 MUNDARIJA Kirish ........................................................................................................................3 I BOB. Iqtisodiy faoliyat va uning tasniflanishi. ..................................................5 1.1 Iqtisodiy faoliyat. Tashqi iqtisodiy faoliyat tushunchasining mazmuni va mohiyati ...................................................................................................................5 1.2 O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish va mustahkamlash......16 I bob bo‘yicha xulosa...............................................................................................19 II BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TASHQI SIYOSATI ASOSIY PRINSIPLARI. ......................................................................................................21 2.1 O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati..........................................................21 2.2 Tashqi siyosatning asosiy tamoyillari................................................................26 II bob bo‘yicha xulosa..............................................................................................30 III BOB. TASHQI IQTISODIY FAOLIYATNI XALQARO TARTIBGA SOLISH ..................................................................................................................31 3.1 O’zbekistonning tashqi savdo siyosati...............................................................31 3.2 O’zbekistonning tashqi savdo strategiyasi.........................................................35 III bob bo’yicha xulosa............................................................................................40 Xulosa .....................................................................................................................41 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati .....................................................................43 2 rivojlantirishga imkon yaratadi, bu, o‘z navbatida, sanoat, qishloq xo‘jaligi, savdo, moliya muassasalari va xizmatlar sohasini rivojlantirishga olib keladi. Mamlakat ichki bozorining rivojlanishi natijasida davlat ichida taklif hajmi talab hajmidan o‘sib keta boshladi, bu hol tashqi savdo operastiyalarining kengayishi, sarmoya qiymatining arzonlashishi va ishlab chiqarish hamda muomala chiqimlarining kamayishiga olib keladi. O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: 1. Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik; 2. Tashqi savdo faoliyati; 3. Xorijiy investistiyalarni jalb qilish; 4. O‘zbekiston Respublikasidan tashqarida investistiya faoliyati. Xalqaro iqtisodiy va moliyaviy hamkorlik - ishlab chiqarish, moliya, bank va sug`urta faoliyati, ta‘lim va kadrlarni tayyorlash, turizm, sog`qliqni saqlash, ilmiy-texnikaviy, madaniy, ekologiya, gumanitar va boshqa soqalarda qonun qujjatlarida belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyat sub‘ektlarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro manfaatli aloqalarni o‘rnatishi va kengaytirishga qaratilgan tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishdir. Tashqi savdo faoliyati xalqaro tovarlar, xizmatlar (ishlar) va intellektual mulk savdosi soqasidagi bitimlarni amalga oshirish bo‘yicha tadbirkorlik faoliyatidir. Tashqi savdo faoliyati tovarlarni, ishlarni (xizmatlarni) eksport va import qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Har qanday davlatning tashqi iqtisodiy faoliyati jahon xo‘jaligining faoliyat ko‘rsatishi bilan bog`langan va muqarrar ravishda nafaqat milliy huquqiy me‘yorlar, balki xalqaro huquq standartlari bilan ham tartibga solinadi. Tabiiyki, milliy huquq reglamentastiyalari bilan xalqaro iqtisodiy huquq o‘rtasida muayyan ziddiyatlar mavjud. 8 II BOB. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI TASHQI SIYOSATI ASOSIY PRINSIPLARI 2.1 O’zbekiston Respublikasi tashqi siyosati O’zbekiston tashqi siyosatining asosiy maqsad va vazifalari O’zbekiston prezidenti Islom Karimovning dasturiy chiqish va maruzalarida aniq va ravshan ifodalangan,mamlakatning Konstitutsiyasi, tegishli qonun va normativ-huquqiy hujjatlar, shuningdek O’zbekiston Respublikasi imzolagan xalqaro konvensiyalar va shartnomalar asosida aniqlangan. Tashqi siyosiy kursning asosiy maqsadi davlat mustaqilligi suverenitetini mustaxkamlash, milliy manfatlarni ximoya qilish, mintaqada xavfsizlik va barqarorlikni mustaxkamlash O’zbekistonning barqror rivojlanishi uchun qulay tashqi siyosiy sharoitlarni yaratish uning xalqaro nufuzini oshirishdan iboratdir. Prezident Islom Karimov o’zining O’zbekiston respublikasi oliy majlisi qonunchilik palatasi va senatining 2010-yil 27-yanvarning qo’shma majlisida 21 belgilab olishdan iborat. Bunday boshqarishning barcha yo‘nalishlari amalagi qonunchilikka asoslanadi. Davlatning eng muhim vazifalaridan biri tashqi iqtisodiy faoliyat va u asosida tashqi iqtisodiy siyosatning boshqa mamlakatlar bilan hamkorlik qiladigan qoidasini ishlab chiqishdir. Davlat tomonidan boshqarish (tartibga solish)ning maqsadi-barcha darajadagi foydali tashqi iqtisodiy faoliyatni ta‘minlovchi huquqiy iqtisodiy va tashqiliy sharoitlarni yaratishdir. Bu bosqichda eksportni rivojlantirish davlat dasturida belgilangan strategik maqsadni amalga oshirish uchun sharoit yaratish zarur: eksport qilinadigan mahsulot sifatini yaratish, eksportning tovar va geografik strukturasini takomillashtirish kerak. Xalqaro amaliyotga ko‘ra, O‘zbekiston o‘z strategik maqsadlarga erishishiga yordam beradigan tashqi savdo sohasidagi masalalarni yechishi zarur. Bunda, birinchidan, Respublikaning Umumjahon Savdo Tashkilotiga kirishi to‘g‘risida boradi, ya‘ni O‘zbekistonning har kanday mamlakat bilan ikki tomonlama tashqi savdo siyosati borasida UST tizimlarida savdo bahslarini ko‘rib chiqish imkoniyatlari, O‘zbekiston tovarlariga miqdoriy cheklashlar kiritish jarayonini murakkablashtirish, qarshi talablarni kelishish va boshqa ko‘plab imkoniyatlarni beruvchi ko‘p tomonlama siyosatga aylandi. Ikkinchidan, bu xorijiy mamlakatlar bilan o‘zaro savdoni erkinlashtirish, manfaatdor mamlakatlar orasidagi savdo oqimining tuzilishi va o‘zgarishi masalalarini savdo-iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha hukumatlararo komissiyalar darajasida yechishdir. O‘zbekiston va yeI orasida imzolangan hamkorlik to‘g‘risidagi bitim o‘zbek tovarlarining yeIga a‘zo mamalakatlar bozorlariga kirishiga yordam beradi, uning asosida O‘zbekiston va bir qancha yevropa mamlakatlari o‘rtasida milliy buyumlarni GFR xududiga kiritishning sharoitlari to‘g‘risidagi bitim imzolandi. Uchinchidan, tashqi siyosat sohasidagi vazifa mintaqaviy guruhlarga a‘zo mamlakatlarning kollektiv protektsionizmga qarshi turish imkonini beruvchi savdo-siyosiy birlashmalar tuzishdir. Ikki tomonlama soliq solishni istisno qilish 37 Birlashgan Millatlar Tashkilotining faol ishtiroki asosida o’zaro kurashayotgan tomonlar o’rtasida kelishuvga erishishdir. O’zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo’nalishi MDHga a‘zo mamlakatlardir. O’zbekistonni bu davlatlar bilan tarixan shakllangan siyosiy, iqtisodiy, transport-kommunikatsion va boshqa aloqalar bog’lab turadi. O’zbekiston MDHning barcha mamlakatlari bilan ikki tomonlama hamkorlik munosabatlarini teng huquqli, o’zaro foydalimanfaatli, bir-birining manfaatlarini hisobga olish va hurmat qilish asosida yo’lga qo’yishni davom ettiradi. O’zbekiston Respublikasi bilan Rossiya Federatsiyasi o’rtasidagi Strategik sherikchilik to’g’risidagi shartnoma (2004-yil 16-iyun), Ittifoqchilik munosabatlari to’g’risidagi shartnoma (2005-yil 14-noyabr), shuningdek Strategik sheriklikni chuqurlashtirish to’g’risidagi deklaratsiya (2012-yil 4-iyun) asosida Rossiya Federatsiyasi bilan do’stona aloqalarni izchil rivojlantirish va har tomonlama mustahkamlash har ikkala mamlakat manfaatlariga mos keladi hamda mintaqada barqarorlik va xavfsizlikning mustahkamlanishiga xizmat qiladi. Savdo-iqtisodiy aloqalarni va investitsion hamkorlikni yanada kuchaytirish hamda diversifikatsiya qilish, transmilliy tahdidlarga qarshi kurashish va mintaqaviy xavfsizlik masalalaridagi hamkorlik – O’zbekiston va Rossiya o’rtasidagi ikki tomonlama munosabatlarning muhim jihatlaridir. Amerika Qo’shma Shtatlari bilan mushtarak manfaatlar asosida har tomonlama o’zaro foydali va amaliy hamkorlikni rivojlantirish O’zbekiston tashqi siyosatida ustuvor ahamiyatga ega bo’lib qolmoqda. Ushbu munosabatlar 2002 yilning 12 martida imzolangan O’zbekiston Respublikasi bilan AQSh o’rtasida Strategik sherikchilik va hamkorlik asoslari to’g’risidagi deklaratsiyaga asoslanadi. Afg’onistonda tinchlik va barqarorlik o’rnatishga ko’maklashish, transmilliy xavf- xatar va tahdidlarga qarshi kurashish, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan modernizatsiya va islohotlar jarayonlarini qo’llab-quvvatlash maqsadida investitsiyalar va texnologiyalar sohasidagi hamkorlikni kengaytirish masalalari ikki tomonlama aloqalarning muhim yo’nalishlari hisoblanadi. 18 KIRISH Kurs ishining dolzarbligi. Hozirgi davrda dunyo mamlakatlari ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyoti o‘zining ma‘no-mazmuni jihatidan oldingi bosqichlardan keskin farq qiladi. Bunda eng asosiy va muhim jihat – milliy iqtisodiyotlarning tobora integrastiyalashuvi va globallashuvining kuchayib borishidir. Ayni paytda bu jarayonlar xalqaro maydondagi raqobatning ham keskinlashuviga, har bir mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi o‘z mavqeini mustahkamlash uchun kurashining kuchayishiga ham ta‘sir ko‘rsatadi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish har bir mamlakat uchun nihoyatda muhim masala sanaladi. Iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini takomillashtirish vazifasi iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda doimo diqqatimiz markazida bo‘lib, iqtisodiy rivojlanish borasida erishgan yutuqlarimizning muhim omili hisoblanadi. Jahon iqtisodiyotida kechayotgan murakkab jarayonlar iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, raqobatbardoshligini oshirish uchun uning tarkibiy tuzilishini muttasil takomillashtirib borish zaruratini yanada kuchaytirdi. Mamlakatning raqobatbardoshligi eng avvalo uning iqtisodiyoti raqobatbardoshligi orqali ifodalanadi. Bu esa bevosita tashqi iqtisodiy faoliyat sohasidagi siyosat instrumentlariga taqaladi. Prezidentimiz ta‘kidlaganlaridek, bu yil barchamiz ona yurtimiz, O‘zbekistonimizning yangi tarixidagi eng buyuk va qutlug` sanalardan biri – Vatanimiz mustaqilligining 25 yillik shonli bayramini keng nishonlaymiz. Tabiiyki, bu bizdan barcha soha va tarmoqlarda amalga oshirayotgan keng ko‘lamli islohotlarimizni atroflicha tahlil etib, kelgusi rejalarimizni aniq-ravshan belgilab olishni talab etadi. Kurs ishining predmeti: Sivilizastiya, davlat sub‘ekti, tashqi iqtisodiy 3 qabul qilingan ―Eksportga mahsulot ishlab chiqaruvchi korxonalarni rag`batlantirishning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g`risida gi, 1996 yil 31 mayda‖ qabul qilingan ―Chet el investistiyalari ishtirokidagi korxonalarni barpo etish va ular faoliyatini rag`batlantirishning qo‘shimcha chora-tadbirlari to‘g`risida gi, ‖ 2005 yil 11 aprelda qabul qilingan ―To‘g`ridan-to‘g`ri xususiy xorijiy investistiyalarni jalb etishni rag`batlantirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g`risida gi farmonlarida va bir qator boshqa qonun hujjatlarida ta‘kidlangan. ‖ Shunday qilib, O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati borgan sari xalqaro huquq me‘yorlariga yaqinlashtirilayotgan mustahkam qonunchilikka asoslanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov mamlakatda kechayotgan iqtisodiy islohatlarni tahlil kilib shunday deydi: «O‘zbekiston suveren davlat sifatida ochiq iqtisodiyotni vujudga keltirish sohasida faol ish olib bormokda. Mamlakatning jahon xujalik aloqalarida, xalqaro mehnat taksimotida keng miqyosda ishtirok etishi ochiq turdagi iqtisodiyotni barpo etishning asosidir»4. Davlat mustaqilligiga erishilishi O‘zbekiston uchun mustaqil ravishda o‘z rivojlanish modelini ishlab chiqish imkoniyatlarini ochdi. Bu rivojlanish modelida tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish va mustahkamlash, respublikaning jahon xo‘jalik aloqalariga integrastiyalashuvi yo‘nalishlarini belgilashga katta e‘tibor qaratilgan. Mamlakatning jahon xo‘jalik aloqalarida, xalqaro mehnat taqsimotida keng ko‘lamda ishtirok etishi ochiq turdagi iqtisodiyotni qurishning asosi hisoblanadi. Shuning uchun ham iqtisodiyotimizning kelajagini uning jahon xo‘jaligiga integrastiyasida ko‘rishimiz mumkin. Mintaqaviy integrastiya doirasida hamkorlik qilish amaliyoti va xorijiy mamlakatlar tajribasi shundan dalolat beradiki, dunyo iqtisodiyotiga integrastiyalashuv mamlakat xalq xo‘jaligi doirasida ruy beradigan turli xildagi tarkibiy o‘zgarishlar bilan, shuningdek integrastiya jarayonlarining katalizatori bo‘lib xizmat qiluvchi tashqi iqtisodiy aloqalarning yangi mexanizmlarini shakllantirish bilan uzviy bog`liqdir. Bunday zarurat, jahon xujaligi tizimiga integrastiyalashayotgan O‘zbekiston iqtisodiyotida ham turli xildagi tarkibiy 15 faoliyat, hamkorlik. .Kurs ishining maqsadi: Tashqi iqtisodiy aloqalar xalqaro mehnat taqsimoti, ishlab chiqarish va fanni ixtisoslashtirish, xo‘jalik hayotini baynalmillashtirish jarayonidan ob‘ektiv ravishda kelib chiqadi. Tashqi iqtisodiy aloqalarning shakllanishi va rivojlanishi aalohida olingan mamlakatlarning o‘zaro aloqalari va bir-biriga bog`liqligining kuchayishi bilan belgilanadi. Kurs ishining vazifasi: davlatning tashqi iqtisodiy aloqalari turli sohalarda: tashqi savdo, faoliyatining ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, investistiya, valyuta- moliya va kredit, axborot, madaniy va sport turlari, mehnat resurslarini olib o‘tishda o‘rnatish. Kurs ishining tuzilishi: kurs ishi 2 bob, 5 bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 4 tan olish zarurati u yoki bu mamlakatlar suvereniteti sohasiga kattagina cheklovchi ta‘sir ko‘rsatadi. Milliy huquqiy hujjatlarni davlatlararo shartnomalarga muvofiq tarzda muayyan darajada birxillashtirish hozirgi bosqichda ushbu muammoning eng maqbul echimi hisoblanadi, ya‘ni xalqaro huquqning qoida va me‘yorlari amaliyotda milliy qonun hujjatlari orqali ro‘yobga chiqariladi. O‘zgartirish jarayonlarining keskinligi O‘zbekiston milliy qonun hujjatlarini xalqaro stnadartlarga keltirish jarayonida muayyan murakkabliklarni yuzaga keltirdi. Ushbu vazifa izchillik bilan bir necha bosqichlarda hal etib borildi. Tashqi iqtisodiy faoliyat sohasiga taalluqli qonun hujjatlari va me‘yoriy hujjatlarning ko‘pligini e‘tiborga olib, O‘zbekistonning jahon iqtisodiy tizimiga kirishi xususiyatlarini ko‘rib chiqamiz. Mamlakatimizda iqtisodiy islohotlarni erkinlashtirish va chuqurlashtirish jarayoni tashqi iqtisodiy faoliyatni huquqiy boshqarish strategiyasining o‘ziga xosliklarini va ham mintaqaviy miqyosda, ham alohida mamlakatlar darajasida savdo-iqtisodiy hamkorliginining tegishli ustuvorliklarini belgilab berdi. 2000 yil boshida mamlakatimiz dunyoning 38 davlati bilan savdo-iqtisodiy hamkorlik to‘g`risidagi, 35 davlat bilan esa sarmoya kiritishni rag`batlantirish va himoyalash to‘g`risidagi kelishuvlarni imzoladi.2 Bu o‘rinda ham huquqiy- shartnomaviy bazani shakllantirishda songa emas, balki sifatga e‘tibor qaratildi, ya‘ni har bir kelishuv O‘zbekistonning milliy manfaatlaridan va sherik davlatning o‘ziga xosliklaridan kelib chiqib tayyorlandi. O‘zbekistonning AQSh bilan ko‘p qirrali hamkorligining huquiy bazasini takomillashtirish jarayoni jadal olib borildi, hozir 20 dan ortiq o‘zaro kelishuv va shartnomalar amal qilmoqda, ular qatorida kapital qo‘yilmalarni rag`batlantirish va himoya qilish haqidagi kelishuv ham bor. Amerika qit‘asi davlatlari ichida AQShdan tashqari katta sarmoya resurslariga va texnologik imkoniyatlariga ega bo‘lgan Kanada bilan shartnomaviy-huquqiy munosabatlarning rivojlanayotganligini alohida ta‘kidlash kerak. 9 uning mehnati sifat jihatdan yangi bosqichga ko’tarildi. Mehnat iqtisodiy jarayonga aylandi. Endi insonlar tabiat ne’matlarini ehtiyojlariga moslashtirishga o’tdilar. Iqtisodiy faoliyat inson hayotining asosini tashkil etadi. U juda murakkab, turli hodisa va jarayonlarni o’z ichiga oladi. Kishilik jamiyati yashar ekan, bu jarayonlar uzluksiz davom etadi. Iqtisodchilar iqtisodiy faoliyatni nazariy jihatdan to’rt fazaga bo’lishadi: ishlab chiqarish, ayirboshlash, taqsimot, iste’mol. Insonlarning xo’jalik yuritish aoliyatining natijasi ijtimoiy mahsulot bo’lib, uning harakati ana shu to’rt fazani bosib o’tadi va uzluksiz takrorlanadi. Ishlab chiqarish. Iqtisodiy faoliyat ishlab chiqarishdan boshlanadi. Bu jarayondan ishlab chiqarish omillari o’zaro birikib, insonlarning turli-tuman ehtiyojlarini qondiradigan ne’matlar yaratiladi. Iqtisodchilar ishlab chiqarishda uch marta yirik inqilob yuz bergan va u muvofiq tarzda iqtisodiy taraqqiyotda uch marta yangi davrni boshlab berganini e’tirof etadilar. Bunda o’ziga xos boshlang’ich nuqta rivojlangan industrial (sanoat) ishlab chiqarishning vujudga kelishi bo’lib u markaziy o’rinni egallaydi, undan so’ng: industrial ishlab chiqarishga qadar bo’lgan davr, ya’ni toindustrial va postindustrial (lotincha post - keyin) davrlarga bo’linadi. Ishlab chiqarishning industrial rivojlanishga qadar bo’lgan (toindustrial) bosqichi quyidagi xususiyatlarga ega: — iqtisodiyotning dastlabki sferasi — qishloq xo’jaligi ustun bo’ladi; — aholi asosan dehqonchilik va chorvachilik bilan band; — asosan qo’l mehnatiga tayanadi; — mehnat taqsimoti nihoyatda past, natural xo’jalik yuritishga asoslanadi; — aholi ehtiyojlari turg’un holatda bo’lgan ishlab chiqarishga xos. Ishlab chiqarishning bu bosqichi hozir ham ayrim Afrika mamlakatlari (Mali, Gvineya) ga xos bo’lib, qishloq xo’jaligida band bo’lganlar mehnat unumi 2 kishini boqishga etadi. Yer shari aholisining ko’payishi, ehtiyojlarning o’sishi, 41 ta‘rif va savdo bo‘yicha asosiy kelishuv–. Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT) dir. TIFning bevosita qatnashchilari uchun tarifsiz (tarifdan tashqari) cheklashlarni, ya‘ni chet el tovarlarining ichki bozorga kirishga har xil to‘siqlarni tartibga solish bo‘yicha Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT)ning oxirgi ikki - Tokio va Urugvay raundlari muhim ahamiyat kasb etadi. Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT)ning tasnifiga ko‘ra, tarifdan tashqari cheklashlar besh guruhga bo‘linadi. 1. Davlatning tashqi savdo tadbirlarida qatnashishi: eksport tovarlarini subsidiya qilish, tovarlar sotib olishning davlat tizimi. Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT)ning subsidiya va kompensatsiya choralari bo‘yicha kelishuviga o‘ziga xos, ya‘ni bo‘lak korxona yoki korxonalar guruhiga beriladigan subsidiya tushunchasi kiritilgan edi. Agar import tovari davlat subsidiyasi bilan ishlab chiqarilgani aniqlansa, importchi mamlakat qat‘iy belgilagan rasm-rusumlarga ko‘ra olib kelingan tovarga badal bojini qo‘yishga haqi bo‘ladi, bunda milliy va import tovarlari bozorda bir xil mavqeda bo‘ladi. Badal bojining miqdori davlat subsidiyasi miqdoriga qarab belgilanadi. yevropa Ittifoqi qonunchiligi davlat tomonidan subsidiya qilishning barcha ko‘rinishini insofsiz raqobat turiga kiritadi va ushbu qonunlarga rioya qilishni nazorat etish maqsadida raqobat qoidalarini buzganligi uchun uchinchi mamlakatlar korxonalariga jarima solish huquqiga ega bo‘lgan yeI komissiyasiga topshiriladi. 2. Importning bojxona va ma’muriy rasmiyatchiliklari: antidemping bojlari, bojxona qiymatini baholash usullari, tovarni yetkazib berishda zarur bo’lgan hujjatlarga qo’yiladigan talab. Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT)ning tarifi bo‘yicha demping – bir mamlakat mahsulotining ikkinchi mamlakat bozorida, o‘sha 32 mamlakatlari, YAponiya, ulardan keyin - yangi industrial davlatlar amal qilishdi. MDX mamlakatlarining jahon iqtisodiyotiga integratsiyasida samarali strategiya bo‘lib iqtisodiyotni eksportni faol o‘sishiga yo‘naltirilgan qayta qurish hisoblanadi. Jahon tajribasi ko‘rsatganidek, TIS samaradorligini asosi va iqtisodiy xavfsizlik sharti bo‘lib eksport salohiyatini rivojlantirish va milliy eksportlarini har tomonlama qo‘llab-quvvatlash hisoblanadi. MDX mamlakatlari uchun bu ayniqsa muhim, negaki eksportni rivojlantirish orqali savdo balansining ijobiy saldosini saklab solishga erishish va tashqi qarzorlikni qoplash mumkin. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan boshqarilishining xalqaro tajribasi hozirgi vaqtda O‘zbekistonda qo‘llanilmoqda. Tashqi iqtisodiy faoliyatni davlat tomonidan tartibga solishdagi yangilik – davlatning roliga yondashishidadir. Bu yangi yondashuv davlatning ahamiyatini asoslaydigan tamoyillar, TIFni tartibga solishning vazifalari, mazmuni va ularning o‘zaro nisbati tubdan o‘zgartirmoqda. TIFni davlat tomonidan boshqarishning asosiy vazifasi – uning qonunchilik asoslarini yaratish, TIFning barcha ko‘rinish va shakllarini rivojlantirish uchun qulay iqtisodiy va tashqiliy sharoitlarni yaratish va uning foydaliligini oshirishdir. Hozirda davlatning TIF sub‘ektlari tomonidan mavjud qonunchilikka rioya qilinishi va milliy xavfsizlikni ta‘minlashni nazorat qilish vazifasi mustahkamlanmoqda. TIFni davlat tomonidan boshqarishning tamoyillari "Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g‘risida gi va "Ta sh qi s a vdo to ’g ’r is ida gi" qonunlarda‖ ko‘rsatilgan. Bu tamoyillar quyidagilardan iborat: - TIF qatnashchilarining tengligi va ularning kamsitilmasligi; -TIF qatnashchilari huquq va manfaatlarining davlat tomonidan muhofaza qilinishi; - davlat va uning organlari korxonalar tashqi savdo faoliyatiga asossiz aralashuviga chek qo‘yish; TIFni davlat tomonidan boshqarish uni moliyaviy, valyuta, kredit, bojxona- tarif va tarifdan tashqari tartibga solish, eksport nazoratini ta‘minlashni, tovarlarni olib kirish va olib ketish munosabati bilan sertifikatsiyalash sohasidagi siyosatini 36 Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solish bilan shug’ullanadi. TIAV xorijda O’zbekiston Respublikasi vakili bo’lib respublika nomidan va uning manfatlarini ko’zlab barcha tashqi iqtisodiy masalalar shu jumladan O’zbekiston respublikasining xalqaro shartnomalaridan kelib chiqadigan majburiyatlar bo’yicha faoliyat yuritadi. Vazirlik o’z faoliyatini O’zbekiston Respublikasi vazirlar maxkamasining bevosita raxbarligida amalga oshiradi. Quyidagilar O’zbekiston respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi faoliyatining asosiy yo”nalishlari hisoblanadi. --Xorij mamlakatlari bilan xamkorlikning Respublika uchun ustuvor yo’nalishlarini belgilash tashqi savdoni rag’batlantirish mexanizmlarini ishlab chiqish asosida davlat tashqi iqtisodiy siyosatini yo’naltirish va o’tkazish; --tashqi iqtisodiy faoliyatning davlat tomonidan tartibga solinishi ular ushbu faoliyatni amalga oshirishning belgilangan tartibiga rioya qilishlarini ko’zlab O’zbekiston xududida faoliyat ko’rsatayotgan tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarining operatsiyalarini nazorat qilish; --O’zbekistonda va undan tashqarida respublikaning tashqi iqtisodiy manfatlarini ximoya qilish; --tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish uchun tashkiliy xuquqiy iqtisodiy shart sharoitlarini yaratish; --O’zbekistoni umumjaxon xo’jalik aloqalariga faol qo’shish yo’li bilan Respublika xalq xo’jaligi va axolisining chet el mamlakatlari maxsulotiga bo’lgan extiyojlarini qanoatlantirish; --tashqi iqtisodiy aloqalar infratuzilmasini rivojlantirish shu jumladan axborot tuzilmalarini barpo etish transportekspeditorlik xizmati ko’rsatilishini ta’minlash, eksport va import tovarlarini sertifikatlash; --respublikaning eksprt saloxiyatini kengaytirishga doir takliflarni ishlab chiqish; --chet el investitsiyalarini respublika iqtisodiyotiga jalb etish va ulardan samarali foydalanish, respublika sarmoyalarini chet elda oqilona joylashtirish; 24 – dunyoda tinchlik va xavfsizlikni saqlashga hamda umume’tirof etilgan xalqaro norma va prinsiplarga rioya etishga sodiqlik; – mafkuraviy qarashlardan qat’i nazar hamkorlik uchun ochiqlik; – teng huquqlilik va o‘zaro manfaatdorlik, davlatlarning suvereniteti, hududiy yaxlitligi, chegaralar daxlsizligi, ichki ishlarga aralashmaslik, nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid solmaslik. O‘zbekiston pragmatik, oqilona va maqsadga muvofiq siyosat yuritish tarafdori bo‘lib, tashqi siyosat maqsad va vazifalari davlatning uzoq muddatli manfaatlariga, uning resurslari va salohiyatiga mos kelishi prinsiplariga sodiq qoladi. Konsepsiyada prinsipial ahamiyatga ega bo‘lgan quyidagi qoida ham muhrlab qo‘yilgan: – O‘zbekiston Respublikasi davlatning, xalqning oliy manfaatlari, uning farovonligi va xavfsizligini ta’minlash maqsadidan kelib chiqib, mamlakatni modernizatsiya qilishning ustuvor yo‘nalishlariga, amaldagi milliy qonunchilik hamda qabul qilingan xalqaro majburiyatlarga rioya qilgan holda ittifoqlar tuzish, hamdo‘stliklarga va boshqa davlatlararo tuzilmalarga kirish, shuningdek, ulardan ajralib chiqish huquqini o‘zida saqlab qoladi; – O‘zbekiston tinchliksevar siyosat yuritadi va harbiy-siyosiy bloklarda ishtirok etmaydi, har qanday davlatlararo tuzilmalar harbiy-siyosiy blokka aylangan taqdirda, ulardan chiqish huquqini o‘zida saqlab qoladi; – O‘zbekiston Respublikasi qo‘shni davlatlardagi qurolli mojarolarga va keskinlik o‘choqlariga tortilishning oldini olish yuzasidan siyosiy, iqtisodiy va boshqa chora-tadbirlarni ko‘radi, shuningdek, o‘z hududida xorijiy davlatlarning harbiy bazalari va obyektlari joylashtirilishiga yo‘l qo‘ymaydi; – Konstitutsiyaga, “Mudofaa to‘g‘risida”gi Qonunga va Harbiy doktrinaga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari faqat davlat suvereniteti va mamlakat hududining yaxlitligini, aholining tinch hayoti va xavfsizligini himoya 29 --O’zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyati ishtirokchilarining manfatlarini respublikada xam xorijda xam ximoya qilish, tashqi iqtisodiy aloqalar masalalarida MDXga azo davlatlar bilan shuningdek, boshqa chet el mamlakatlari bilan xamkorlikni taminlash. TIAV tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish ularning samaradorligini oshirish bunday aloqalar mexanizmini takomillashtirish va ularning tashqi iqtisodiy faoliyatini shakllantirish xamda rivojlantirishda vazirliklar idoralar, tashqi iqtisodiy tashkilotlar, birlashmalar va korxonalar, konsernlar, uyushmalar, tashkilotlar, shu jumladan jismoniy shaxslarga (“tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilariga”) yordam ko’rsatishning umumdavlat, savdo siyosiy, iqtisodiy, rejali, valyuta-kredit, moliyaviy va taxliliy masalalarni xal etadi. 3.Tashqi siyosat - davlatning va jamiyatdagi boshqa siyosiy institutlarning xalqaro darajada o’zining manfaatlari va ehtiyojlarini hamda o’zaro manfaatlar uyg’unligini amalga oshirish bo’yicha faoliyatidir. U davlatlar bilan diplomatik munosabatlar o’rnatish, xalqaro tashkilotlar qoshida vakolatxonalarini ochish yoki unga a‘zo bo’lish, turli darajalarda o’zaro aloqalar o’rnatish shakllarida amalga oshirib boriladi. Tashqi siyosatning zarurligini har bir davlatning ehtiyojlari taqazo etadi. Ehtiyojlar, avvalo, har bir mamlakatning milliy manfaatlaridan kelib chiqadi. Har bir davlat o’zining tashqi siyosatida boshqa davlatning manfaatlarini ustun qo’ymaydi va bunga intilmaydi. Tashqi siyosat-davlatlar va xalqlar o’rtasidagi o’zaro munosabatlarni xalqaro miqyosda jahon maydonida tartibga solib boshqarib turishini anglatadi. Ichki siyosat kabi tashqi siyosat ham o’zgaruvchan xususiyatga egadir. Shunga ko’ra barcha davlatlar uchun bir xildagi siyosatni ishlab chiqish va olib borish mumkin emas. Tashqi siyosatning zarurligini har bir davlatning ehtiyojlari taqozo etadi. Ehtiyojlar, avvalo har bir mamlakatning milliy mafkuralaridan kelib chiqadi. Qadimgi quldorlik va feodal davlatlari bag’ridayoq tashqi siyosiy munosabatlar muammolari bilan shug’ullangan mutafakkirlar hamda siyosiy va davlat arboblari ko’p bo’lganlar. Masalan, qadimiy Misr, Vaviloniya, Assiriya, Midiya davlatlarida – kohinlar, Yunonistonda – arxond, demagog, strateg, notiq, 25 o‘zgarishlarni vujudga keltirish va uning tashqi iqtisodiy aloqalari sohasida yangi mexanizmlarni shakllantirishni taqozo etadi. Tashqi iqgisodiy faoliyatni erkinlashtirish bo‘yicha aniq bir maqsadga yo‘naltirilgan siyosatni olib borish, xo‘jalik sub‘ektlariga xorijiy hamkorlar bilan to‘g`ridan-to‘g`ri aloqalarni o‘rnatishda katta erkinliklar berish, respublikamizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni xorijda sotish, tovarlar eksporti va importiga yanada imtiyozli tartiblarni joriy qilish — bular siyosatimizning zamonaviy bosqichdagi ustuvor yo‘nalishlar Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik qilish mintaqaning rivojlanishi va davlatlar iqtisodi uchun muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov integrastiya haqida gapirar ekan, manfaatlar birikuvining xilma-xil mexanizmlari va shakllari hamda integrastiya turlari mavjudligiga asoslanadi. "Biz integrastiya jarayonlari va bozor islohotlarini rivojlantirishga, Markaziy Osiyo mintaqasida umumiy bozorni shakllantirishga alohida ahamiyat beramiz. Faqat o‘zining tor milliy qobig`ida qolib ketmagan bozorgina xorijiiy investistiyalarning katta oqimini jalb qilib, mintaqa mamlakatlarining barqaror rivojlanishi va farovonligini ta‘minlay oladi" 1.2 O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy faoliyatni rivojlantirish va mustahkamlash 1991-yil 31-avgust – O’zbekiston Respublikasi mustaqilligining rasmiy e‘lon qilingan kuni – davlatimizning xalqaro hamjamiyatga keng ko’lamli va dinamik integratsiyasi boshlangan sana hisoblanadi. 2015-yil 1-iyul holatiga ko’ra O’zbekiston dunyoning 130 dan ortiq mamlakati bilan diplomatik aloqalar o’rnatgan. Toshkentda 45 ta xorijiy davlatning elchixonalari, 9 ta faxriy konsulxona, 11 ta xalqaro tashkilotlarning vakolatxonalari, 5 ta xalqaro moliyaviy tashkilotlarning vakolatxonalari, 3 ta diplomatik mavqega ega bo’lgan savdo vakolatxonalari faoliyat olib bormoqda. 16 O’zbekiston nufuzli xalqaro tashkilotlar ishida, eng avvalo BMT faoliyatida ishtirok etib kelmoqda. O’zbekiston BMTni dunyoda tinchlik va xavfsizlikni saqlab turish, hozirgi shiddat bilan davom etayotgan globalizatsiya jarayonlarida davlatlarning barqaror rivojlanishini ta‘minlashga ko’maklashish borasidagi yagona universal va mas‘ul tashkilot deb biladi. Respublikamiz shuningdek mintaqaviy tashkilotlar ishida ham faol ishtirok etmoqda. O’zbekiston Shanxay hamkorlik tashkilotini doirasida mintaqaviy xavfsizlik tahdidlariga qarshi kurash, a‘zo mamlakatlarning barqaror ijtimoiy- iqtisodiy taraqqiyotiga ko’maklashish, qo’shma infratuzilmaviy va investitsion loyihalarni amalga oshirish borasidagi hamkorlikni rivojlantirish tarafdori. O’zbekistonning Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkiloti doirasidagi ko’p tomonlama hamkorligining ustuvor yo’nalishlariga savdo-iqtisodiy hamkorlik, transport kommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirish, xavfsizlikning transmilliy tahdid va xavf-xatarlariga qarshi kurashish masalalari hisoblanadi. I bob bo‘yicha xulosa. I bob bo‘yicha xulosa shuni ko‘rsatadiki, tashqi iqtisodiy faoliyatni erkinlashtirish bo‘yicha aniq bir maqsadga yo‘naltirilgan siyosatni olib borish, xo‘jalik sub‘ektlariga xorijiy hamkorlar bilan to‘g`ridan-to‘g`ri aloqalarni o‘rnatishda katta erkinliklar berish, respublikamizda ishlab chiqarilgan mahsulotlarni xorijda sotish, tovarlar eksporti va importiga yanada imtiyozli tartiblarni joriy qilish — bular siyosatimizning zamonaviy bosqichdagi ustuvor yo‘nalishlar Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan hamkorlik qilish mintaqaning rivojlanishi va davlatlar iqtisodi uchun muhim ahamiyatga ega. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimov integrastiya haqida gapirar ekan, manfaatlar birikuvining xilma-xil mexanizmlari va shakllari hamda integrastiya turlari mavjudligiga asoslanadi. "Biz integrastiya jarayonlari va bozor islohotlarini rivojlantirishga, Markaziy Osiyo mintaqasida umumiy bozorni shakllantirishga alohida ahamiyat beramiz. Faqat o‘zining tor milliy qobig`ida qolib ketmagan bozorgina xorijiiy investistiyalarning katta oqimini jalb qilib, mintaqa mamlakatlarining barqaror rivojlanishi va farovonligini ta‘minlay oladi". 20 Jaxondagi mamlakatlar bilan savdo iqtisodiy munosabatlarni muntazam rivojlantirish milliy iqtisodiyotning ustivor yo’nalishlariga to’g’ridan to’g’ri chet el sarmoyalarini va ilg’or texnologiyalarni jalb qilish bilan bog’liq siyosiy diplomatik va xalqaro xuquqiy masalalarni amalga oshirish. Beshinchidan: jaxon ham jamiyatiga O’zbekiston tashqi va ichki siyosatining asosiy jixatlarini aks ettiradigan, uning xalqaro tashabbuslarining mazmun va moxiyatini ifodalovchi obektiv va ishonchli malumotlarni yetkazish. O’bekiston mustaqillikka erishgandan keyingi dastlabki kunlaridanoq o’zining milliy manfaatlariga mos keladigan puxta tashqi siyosat yo’lini belgilash jahon hamjamiyatiga qo’shilish, xorijiy mamlakatlar bilan siyosiy-iqtisodiy, ilmiy texnikaviy va boshqa sohalarda aloqalar o’rnatishga kirishdi. Chunki, yosh davlatimizning mustaqilligini mustahkamlash va mamlakatimizning xavfsizligi barqarorligi va taraqiyoti ko’p jihatdan yuqoridagi aloqalargauzviy bog’liqdir. Bunga osonlikcha erishib bo’lmaydi, chunki sobiq ittifoq tarkibida bo’lgan O’zbekiston tashqi dunyodan ajratib qo’yilgan va hamma tashqi aloqalar masalalar markaziy hokimiyat tomonidan olib boriladi. Shu bois davlatimiz tashqi siyosat yuritish tajribasiga ham jahon diplomatsiyasi va tashqi iqtisodiy faoliyatni biladigan kadrlarga ham ega emas edi. Bu kamchiliklarni bartaraf etish uchun hukumatimiz bu sohadagi ko’p qirrali ishlarni boshidan boshlashga to’g’ri keldi. XXI asr bo’sag’asida o’zining davlat mustaqilligini qo’lga kiritgan O’zbekiston milliy xavfsizlikni mustahkamlash demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish, ma’naviy milliy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish, bozor iqtisodiyotini shakllantirish, odamlar uchun farovon turmush sharoitlarini yaratish kabi o’ziga xos yo’lni tanladi. Biz uchun mustaqillik – o’z erkinlagimizni anglashgina emas balki, avvalo o’z hayotimizni o’z ifodamizni bilan va milliy manfaatlarimizni ko’zlagan holda tashkil etish, o’z kelajagimizni tashkil etish, o’z qo’limiz bilan qurish huquqidir. 2.Respublikaning barcha tashqi iqtisodiy aloqalarini muvofiqlashtirish, tartibga solish, nazorat qilish, boshqarishni amalga oshiradigan davlat organi xisoblanadigan tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi (TIAV) O’zbekiston 23 Savdo-iqtisodiy hamkorlik milliy qonunchilik asosida ham huquqiy tartibga solinadi. ―O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari to‘g`risida gi‖ Qonun bu jarayonning samaradorligini ta‘minlayda, unda O‘zbekiston Respublikasi xalqaro shartnomalarini tuzish, uzaytirish va bekor qilish huquqiy vositalarining amal qilishida tegishli vazirliklar va idorlarning vakolatlari, ixtisoslashuvlari aniq belgilangan. Bu qonun mamlakat bo‘yicha umuman tashqi aloqalarning shartnomaviy-huquqiy bazasini rasmiylashtirish sohasini rivojlantirishga olib keldi. 90-yillardayoq qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining ―Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g`risida gi Qonuni mamlakatda tashqi iqtisodiy faoliyatni har ‖ tomonlama muvofiqlashtirishda muhim o‘rin egallaydi. Amaliyotning ko‘rsatishicha, bu qonun iqtisodiyotni boshqarishning ma‘muriy-buyruqbozlik usullaridan bozor usullariga bosqichma-bosqich o‘tish, tashqi iqtisodiy faoliyatni boshqarish sharoitlarida iqtisodiy islohotlarning dastlabki bosqichlarida muhim rol o‘ynadi. Biroq 90-yillarning ohirlarida boshlangan mamlakat iqtisodiyotini erkinlashtirish jarayonlari tashqi iqtisodiy faoliyatni tashkil etish va boshqarish oldiga yangi-yangi talablarni qo‘ya boshladi. Bundan tashqari, respublikada ushbu qonunga u yoki bu darajada daxldor bo‘lgan qator qonunlar qabul qilindi. ―Valyuta boshqaruvi to‘g`risida , ―Xorijiy ‖ investistiyalar to‘g`risida , ―Bojxona tarifi to‘g`risida , ―Investistiya faoliyati ‖ ‖ to‘g`risida , ―Tadbirkorlik va tadbirkorlar faoliyatining kafolatlari to‘g`risida gi ‖ ‖ Qonunlar shular jumlasidandir. Shu munosabat bilan 2000 yilning may oyida mamlakat parlamenti tomonidan O‘zbekiston Respublikasining ―Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g`risida gi Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi, unda bu sohada ‖ keyinchalik qonun yaratish faoliyati uchun asos bo‘ladigan tashqi iqtisodiy faoliyatning konsteptual asoslari aniq belgilab berildi. Ushbu qonunning 3- moddasiga muvofiq tashqi iqtisodiy faoliyat deganda O‘zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirishga qaratilgan faoliyati tushuniladi. 11 - davlatning tarmoq va mintaqalar rivojlanish siyosatini ishlab chiquvchi shakllantiruvchi roli, unga asosan mamlakatning TIS, shu bilan birga bojxona instrumentlari va chet el investitsiyalari rejimini shakllantiriladi.; - turli mamlakatlar firmalarning TIS ni doimiy, o‘zoq muddatli aloqalarga hamda tashqi bozorlarni saqlab turish va kengaytirishga yo‘naltirish; - TIS ning hukumat tarmoqlari, vakolatxonalari, hamda o‘rtasida aniq taqsimlanishi; - TIS - mamlakat tashqi siyosatining tarkibiy qismi. Bu bog‘liklik iqtisodiy diplomatiya sohasida ko‘proq namoyon bo‘lib, u asosan savdo jarayoniga xizmat qiladi. SHuning uchun mamlakat eksporterlar uchun jahon bozorida qulay sharoitlar yaratish mamlakatimiz tashqi iqtisodiy siyosatning markaziy masalalardan biri bo‘lishi lozim. Zamonaviy tashqi iqtisodiy siyosatini ko‘rib chiqib, birinchi navbatda uning qo‘yidagi vazifalariga e'tibor qaratish lozim: - xorijiy mamlakatlar va ularning savdo - iqtisodiy guruhlari, tashkilot va ittifoqi bilan bo‘ladigan munosabatlarda qulay savdo - siyosiy rejimga erishish, mavjud diskriminatsion cheklashlarni bartaraf etish; - milliy korxonalarga jahonning mashina va uskuna, texnologiya va axborot, kapitallar, mineral xom ashyo resusrlari, transport kommunikatsiya bozorlariga murojaat etish imkoniyatini ta'minlash. Bunda mamlakat korxonalari mahsulotini transmilliy kompaniyalar tomonidan nazorat qilinadigan bozorlarda ilgari surilishi uchun siyosiy, moliyaviy, axboot ko‘magini ko‘rsatish muhim ahamiyatga ega; - kreditor-mamlakatlar, halqaro tashklotlar va MDX mamlakatlari qarzdorlari bilan munosabatlarda valyuta - moliyaviy muammolarni o‘zoq muddatga tartibga solish; - mamlakatimiz tashqi iqtisodiy manfaatlarini himoya qilishning samarali tizimini shakllantirish. Jahon tajribasida TISni tartibga solishning ikki modeli mavjud. Birinchi model - eksportga, ikkinchi model mavjud. Birinchi model - eksportga, ikkinchi esa- import o‘rnini boshiga yo‘naltirilgan. Birinchi modelga avvalambor AQSH, ikkinchi jahon urushidan so‘ng-g‘arbiy yevropa 35 ilgari surish, mamlakatning dunyo hamjamiyatidagi imijini, obro‘-e’tiborini yanada kuchaytirishga qaratilgan chora-tadbirlarni ko‘rish; – xorijdagi O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari va yuridik shaxslarining qonuniy huquq va manfaatlarini har tomonlama himoya qilish. II bob yuzasidan xulosa. Prezidentimiz Islom Karimov o’zining asarlaridan birida “xalq davlat xokimiyatining manbaidir. Uning xoxish irodasi davlat siyosatini belgilab beradi. Bu siyosat inson va jamiyatning farovonligini O’zbekiston barcha fuqarolarining munosib turmushini taminlashga qaratilgan bo’lishi kerak” deb takidlaydi. Bu esa siyosiy va davlat tuzilishi insonga”….uning siyosiy iqtisodiy va ijtimoiy turmush tarzini erkin tanlab olishini kafolatlashi kerak”ligini anglatadi. III. BOB TASHQI IQTISODIY FAOLIYATNI XALQARO TARTIBGA SOLISH 3.1 O’zbekistonning tashqi savdo siyosati Har qanday mamlakatdagi tashqi iqtisodiy faoliyatning tartibga solinishi boshqa mamlakatlar tashqi iqtisodiy faoliyati natijalarida, albatta, aks etadi, chunki jahonning har xil mamlakatlari ishlab chiqarishi, tovar almashinuvi va iste‘moli bir-biriga bog‘liqdir. Tashqi iqtisodiy aloqalarning chuqurlashishi va kengayishi bilan TIFni ko‘p tomonli taribga solish kuchaymokda. Har bir mamlakatda tashqi iqtisodiy faoliyat milliy huquq me‘yorlari, ikki taraflama bitimlar, mintaqaviy hamda xalqaro tashkilotlar doirasidagi ko‘p tomonli kelishuvlar asosida tartibga solinadi. Tashqi iqtisodiy faoliyatni xalqaro tartibga solish BMT tizimidagi va unga kirmaydigan xalqaro tashkilotlar doirasidagi shartnomalarda ko‘rsatilgan. Bu 1947 yilda jahon savdosining bojxona-tarif masalalarini tartibga solish uchun tuzilgan 31 ularni qondirish yo’llarini qidirishga majbur qildi. Bu oxir-oqibat sanoat to’ntarishiga olib keldiki, u Angliyada XVIII asrning 60-yillarida boshlanib, AQShda XIX asrning 50—60- yillarida yakunlandi. Qo’l mehnati mashinalar zimmasiga yuklatildi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1 . O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: O‘zbekiston, 2003. 2. «CHexiya, Estoniya, Kipr, Vengriya, Latviya, Litva, Malta, Polsha, Sloveniya va Slovakiya Respublikalarining Evropa Ittifoqiga qo‘shilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi, bir tomondan, Evropa Hamjamiyatlari hamda ularga a‘zo davlatlar, ikkinchi tomondan, o‘rtasida SHerikchilik va Hamkorlik to‘g‘risida gi Bitim Bayonnomasini (Bryussel, 2004 yil 30 aprel) ratifikatsiya ‖ qilish haqida» gi O‘zbekiston Respublikasining Qonuni. 2005 yil 18 may. 3. O‘zbekiston Respublikasining ―Tashqi iqtisodiy faoliyati to‘g‘risida gi ‖ Qonuni (yangi tahriri) 2000 y. 4. O‘zbekiston Respublikasining ―chet el investitsiyalari to‘g‘risida gi ‖ Qonuni. 1998 y. 42 qilish maqsadida tuziladi hamda xorijdagi tinchlikparvarlik operatsiyalarida ishtirok etmaydi. Hujjatning mazkur bo‘limida O‘zbekistonning tashqi siyosat sohasidagi vazifalari ham aniq va ravshan belgilab berilgan. Bunda, jumladan, quyidagilar alohida ahamiyat kasb etadi: – milliy manfaatlarni qat’iy himoya qilishga va ilgari surishga yo‘naltirilgan izchil va faol tashqi siyosat strategiyasi olib borish; – Markaziy Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash va mustahkamlash, mintaqani xavfsizlik va barqaror taraqqiyot hududiga aylantirish. Markaziy Osiyoda munozara va nizolarni, konfliktli vaziyatlarni, keskinlik va tanglik holatlari eskalatsiyasining oldini olish maqsadida yuzaga kelayotgan muammolarni o‘z vaqtida hal etishda kerakli o‘rinlarda preventiv diplomatiya usullarini qo‘llash; – O‘zbekistonning dunyodagi yetakchi davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan strategik sherikchilik munosabatlarining muvozanatli va ko‘p qirrali tizimini shakllantirish; mintaqada geosiyosiy muvozanatni saqlash; tashqi siyosiy, iqtisodiy, savdo-sotiq, transport va boshqa sohalardagi aloqalarni keng diversifikatsiya qilish, yuqori texnologiyalarni jalb etish; – milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri chet el investitsiyalari va ilg‘or texnologiyalarni jalb etishning samaradorligini oshirish uchun ikki tomonlama hamda ko‘p tomonlama hamkorlik mexanizmlarini ishga solish; – mintaqaning ochiq dengizlardan yiroqda joylashganligi, uning geografik yopiq holati bilan bog‘liq muammolarni bartaraf etishga yo‘naltirilgan istiqbolli transport-kommunikatsiya loyihalarini ishlab chiqish va hayotga tatbiq etish, mamlakatimizda xalqaro miqyosda faoliyat yurita oladigan multimodal transport- logistika markazlarini shakllantirish jarayoniga amaliy ko‘mak berish va uni jadallashtirish; – O‘zbekistonning mintaqada va xalqaro maydonda tinchlik hamda barqarorlikni mustahkamlashga qaratilgan xalqaro tashabbuslarini izchillik bilan 30 Tashqi iqtisodiy aloqalar xalqaro mehnat taqsimoti, ishlab chiqarish va fanni ixtisoslashtirish, xo‘jalik hayotini baynalmillashtirish jarayonidan ob‘ektiv ravishda kelib chiqadi. Tashqi iqtisodiy aloqalarning shakllanishi va rivojlanishi aalohida olingan mamlakatlarning o‘zaro aloqalari va bir-biriga bog`liqligining kuchayishi bilan belgilanadi. Shunday qilib, davlatning tashqi iqtisodiy aloqalari turli sohalarda: tashqi savdo, faoliyatining ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, investistiya, valyuta-moliya va kredit, axborot, madaniy va sport turlari, mehnat resurslarini olib o‘tishda o‘rnatiladi. Tashqi iqtisodiy aloqalarning ana shu barcha turlarini quyidagi shakllarga birlashtirish mumkin: savdo (tovarlarni ayirboshlash, xizmatlar ko‘rsatish), qo‘shma tadbirkorlik, hamkorlikning boshqa turlari. Ular xalqaro iqtisodiy munosabatlar amaliyotida, ayniqsa, keng tarqalgan. Tashqi iqtisodiy aloqalar tarixiy va iqtisodiy toifa hisoblanadi. Tarixiy toifa sifatida tashqi iqtisodiy aloqalar stivilizastiya mahsulotidir. Ular davlatlar paydo bo‘lishi bilan yuzaga keladi va ular bilan birga rivojlanadi. Ushbu aloqalarning rivojlanishiga, ayniqsa, feodalizmning tanazzuli kuchli turtki berdi. Natural xo‘jalikdan tovar-pul munosabatlariga o‘tilishi alohida davlatlarning milliy bozorlarini rivojlantirishga va ushbu milliy bozorlarning tovar ayirboshlashida keskin sakrashni tug`diradi, bu esa davlat munosabatlarining iqtisodiy sohasida baynalmila aloqalar va xalqaro ayirboshlash kengayishi va chuqurlashishiga olib keldi. Iqtisodiy toifa sifatida tashqi iqtisodiy aloqalar barcha turdagi resurslarning davlatlar va turli davlatlarning iqtisodiy sub‘ektlari o‘rtasidagi harakati paytida yuzaga keladigan ishlab chiqarish – iqtisodiy munosabatlar tizimini tashkil qiladi. Ushbu ikki taraflama munosabatlar davlat iqtisodiy hayotining barcha sohalarini, avvalo, uning ishlab chiqarish, savdo, investistiyaga oid va moliyaviy faoliyatini qamrab oladi. Tashqi iqtisodiy aloqalar orqali jahon bozorining tovar va xizmatlarga talabi muayyan davlatning ichki bozoriga o‘tkaziladi, bu esa ishlab chiqaruvchi kuchlarni 7 adabiyotlarda ko‘p hollarda Savdo va tariflar bo‘yicha bosh assambleya (GATT) UST deb yoziladi. SHunday qilib, savdoning xalqaro qoidalariga rioya qilishni nazorat etish va tashqi savdo aloqalarini tartibga solishning kuchaytirilishi an‘analariga rioya qilinmokda. 3.2 O’zbekistonning tashqi savdo strategiyasi Tashqi iqtisodiy siyosat tashqi iqtisodiy aloqalarni tartibga solish rejimini aniqlash va mamlakatning halqaro mehnat taqsimotida ishtirokini optimallashtirish bo‘yicha davlat va uning organlarining maqsadga yo‘nalitirilgan faoliyatini ko‘zda tutadi. TIS ning asosiy tashqil etuvchilari qo‘yidagilar: tashqi savdo siyosati (eksport va import siyosatini o‘z ichiga oladi), chet el investitsiyalarini jalb qilish va xorijda ilmiy kapital qo‘yilmalarni tartibga solish sohasidagi siyosat, valyuta siyosati. Bundan tashqari TIS alohida davlat va mintaqalar bilan tashqi iqtisodiy operatsiyalarning geografik muvofiqligi bo‘yicha muhim masalalarni hal qilishni ko‘zda tutadi. Tashqi iqtisodiy faoliyat aynan TIS yordamida aniqlanadi va tartibga solinadi. mamlakatlarida samarali TISni shakllntirish uchun uning asosiy tamoyillarini aniq va ravshan aniqlash zarur. Bunda TIS da Markaziy o‘rinni tashqi iqtisodiy faoliyatni qatnashchilarining xulqini iqtisodiy - huquqiy tartibga solish egallaydi. U umummilliy manfaatlarga javob berishi lozim. Ichki bozorda xorijiy raqobatni tartibga solishda mamlakat bojxona qonunchiligi bazasidagi bojxona tarifi asos bo‘lib xizmat qiladi. Bu mamlakatga halqaro savdo-siqtisodiy tizimga umum qabo‘l qilingan qoidalar bo‘yicha integartsiyalashuviga imkon yaratib, Umumjahon savdo tashkilotiga yo‘l ochadi. Bunda murakkab inqiroz sharoitida milliy iqtisodiyotning jahon iqtisodiyotiga kirishi bosqichma-bosqishlab chiqarish bo‘lishi zarur. SHuning uchun mamlakatlarining avvalambor qo‘yidagi amoyillarga asoslanib kuriladi: 34 O’zbekiston Yevropa davlatlari, shuningdek Yevropa Ittifoqi va NATO bilan o’zaro manfaatli hamkorlikni rivojlantirishga muhim e‘tibor qaratadi. Savdo, investitsion va moliyaviy hamkorlikni rivojlantirish, yuksak texnologiyalar transferi, ilm-fan, texnika, ta‘lim, ekologiya, sog’liqni saqlash va madaniyat sohalaridagi aloqalar, shuningdek mintaqaviy xavfsizlikni mustahkamlash masalalari O’zbekistonning Yevropa mamlakatlari hamda tashkilotlari bilan hamkorligining muhim yo’nalishlaridir. O’zbekiston o’zining yaqin mintaqaviy qo’shnisi hamda global muammolarni hal etishda muhim o’rin tutadigan davlat sifatida Xitoy Xalq Respublikasi bilan strategik sherikchilik munosabatlarini yanada mustahkamlashdan manfaatdordir. Xitoy bilan ikki tomonlama munosabatlarni yanada rivojlantirish 2012-yil 6-iyunda imzolangan O’zbekiston Respublikasi va Xitoy Xalq Respublikasi o’rtasidagi Strategik sherikchilikni o’rnatish to’g’risidagi qo’shma deklaratsiyaga, 2013-yil 9-sentyabrda imzolangan Do’stlik va hamkorlik to’g’risidagi shartnoma va Ikki tomonlama strategik sherikchilik munosabatlarini yanada rivojlantirish va chuqurlashtirish to’g’risidagi qo’shma deklaratsiyaga asoslanadi. Osiyo – Tinch okeani mintaqasidagi barcha yetakchi mamlakatlar bilan o’zaro manfaatli asosda savdo-iqtisodiy munosabatlarni kengaytirish, O’zbekiston iqtisodining ustuvor ishlab chiqarish sohalariga investitsiya va yangi texnologiyalarni jalb etish, shuningdek fan, ta‘lim, sog’liqni saqlash, madaniyat va turizm sohalarida aloqalarni rivojlantirish hamkorlikning asosiy yo’nalishlari hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Janubiy Osiyo mamlakatlari bilan har tomonlama va o’zaro manfaatli munosabatlarni rivojlantirish tarafdoridir. Jumladan, Hindiston va Pokiston bilan savdo-iqtisodiy va transport-kommunikatsiya sohalarda hamkorlikni yanada rivojlantirishdan manfaatdor. Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlari bilan, jumladan IHT va ITB doirasida o’zaro manfaatli munosabatlar iqtisodiyot, transport kommunikatsiyalari, moliya va investitsiya sohalarida izchil rivojlanmoqda va mustahkamlanmoqda. 19 va kapital kiritishni himoya qilish, TIF qatnashchilarining konsultatsiyasi va xabardorligi bo‘yicha o‘zbek savdo vakolatxonalari hamda davlat organlari va ijtimoiy birlashmalar masalalari bo‘yicha tuzilgan bitimlar muhim ahamiyat kasb etadi. Savdo-iqtisodiy munosabatlar sohasida islohotlar erkin savdo mintaqasini shakllantirish jarayoni va Bojxona ittifoqini yaratish jarayonida amalga oshiriladi. 1993 yil dekabrida a‘zo davlatlar korxona va sohalarining ishlab chiqarish hamkorligini qo‘llab quvvatlashning umumiy sharoitlari va tuzilishi to‘g‘risidagi bitim katta ahamiyatga egadir. Unga ko‘ra quyidagilar ishlab chiqarish hamkorligi va ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish darajasidagi tovar va xizmatlar olib borilishida qo‘llanilmaydi: - olib kirish va olib chiqish bojlari; - soliqlar; - aktsizlar; - miqdoriy cheklamalar. TIF davlat tomonidan boshqarilishini faqat qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirishni emas, balki milliy manfaatlarga rioya qilishni nazorat etish iqtisodiy xavsizlik ta‘minlanishini bildiradi. Evropa Iqtisodiy komissiyasining 1997 yil 27 maydagi qaroriga ko‘ra, 1 iyuldan yeIga a‘zo-mamlakatlarda temir va po‘latdan cheksiz quvurlarning olib kirilishiga vaqtinchalik dempingga qarshi bojlar o‘rnatildi. Boj miqdori juda baland, bojxona qiymatining 32,9% ni tashqil etadi. Valyutani tartibga solish - davlatning milliy manfaatlarini himoya qilish maqsadida TIF qatnashchilariga ta‘sir qilishning ko‘rinishlaridan biridir. Bu ta‘sir O‘zbekiston Respublikasining "Valyuta operatsiyalarining tartibga solish va lyuta nazorati to’g’risida" gi qonuni asosida amalga oshiriladi. Tashqi savdoni valyutani tartibga solishning eng ko‘p tarqalgan usullaridan biri – bu valyuta tushumlarining bir qismini milliy valyuta evaziga sotish majburiyatidir. "Valyuta cheklamalari" deb atalmish vositalar valyuta jihatidan 38 I BOB. IQTISODIY FAOLIYAT VA UNING TASNIFLANISHI 1.1 Iqtisodiy faoliyat. Tashqi iqtisodiy faoliyat tushunchasining mazmuni va mohiyati «Biz tashqi aloqalarni xalqaro munosabatlarning turli yo‘nalishlari bo‘yicha muvaffaqiyatli rivojlantirishni xavfsizlik va barqarorlikni kafolati deb bilamiz». I.Karimov Sivilizastiyaning rivojlanishi alohida olingan davlatlarni xalqaro xo‘jalik aloqalariga muntazam ravishda jalb etishga olib keladi, bu esa yagona global jahon iqtisodiyotini barpo etishga imkon yaratadi. Dunyodagi barcha mamlakatlar umumiy iqtisodiy qonunlarga ko‘ra rivojlanadi, bu qonunlar xalqaro munosabatlar iqtisodiy xarakterining ustuvor bo‘lishini kafolatlaydi. Ehtiyojlarning doimo murakkablashib boradigan tarkibi, resurslar taqchilligi va olisligi nafaqat alohida olingan davlat ichidagi hududlar o‘rtasida, balki turli davlatlar va jahon mintaqalari o‘rtasida ham yanada samaraliroq ayirboshlash vositalarini talab etadi. Dunyoning turli mintaqalarida iqtisodiy rivojlanish va aholining o‘sishi notekis yuz beradi, bu ham xalqaro ayirboshlashni kengaytirish zaruratini yuzaga keltiradi; ushbu jarayonlar yangi bozorlar (tovarlar, xizmatlar, mehnat, axborot, moliya va boshqa bozorlar)ni rivojlantirishga, xomashyoni olib kirishga, texnologiya va axborotlarni ayirboshlashga, ilmiy, ilmiy-texnik, ishlab chiqarish, madaniy va boshqa tashqi iqtisodiy aloqalarga imkon yaratadi. O‘zbekistonda ko‘plab korxona va birlashmalar, korporastiya va kompaniyalar, firma va boshqa tashkilotlar xorijlik sheriklar bilan tashqi savdo aloqalarini muvaffaqiyat bilan rivojlantirmoqdalar, xorijlik investorlar ishtirokida 5 so’zlagan nutqida tashqi siyosatning asosiy vazifalariga to’xtalib quyidagilarni takidlab o’tgan: “mintaqamizda va butun dunyoda yuzaga kelayotgan murakkab geosiyosiy sharoitda bizning zimmamizda mamlakatimiz xavfsizligi va mintaqamiz barqarorligini taminlash shu muqaddas zaminimizda hukm surayotgan tinch osoyishta hayotni saqlash kabi bir biridan masuliyatli va keng ko’lamli bir qator vazifalar borki yurtimizning joondan aziz farzandlarimizning bugungi va ertangi kuni ana shu masalalarni qanchalik muvafaqiyat bilan hal etishimizga bog’liqdir”. Yuqorida qayd etilganlardan kelib chiqqan holda, O’zbekiston respublikasi tashqi siyosiy kursining asosiy vazifalarini quyidagicha qisqa ifodalash mumkin: Birinchidan: yaqin va uzoq davlatlar bilan o’zaro manfatli va teng xuquqli xamkorlik munosabatlarini xar tomonlama rivojlantirish va mustaxkamlash. O’zbekistonning jaxon xamjamiyatiga asta sekin va xar tomonlama integrallashishida siyosiy iqtisodiy madaniy marifiy ilmiy texnikaviy va boshqa soxalarda ochiq va konstruktiv xalqaro xamkorlikni amalga oshirishda ikki tomonlama va ko’p tomonlama diplomatiya mexanizmlaridan samarali foydalanish. Ikkinchidan: O’zbekiston raxbariyatining mintaqaviy va xalqaro siyosatning dolzarbyo’nalishlari xususidagi, jumladan, “ Afg’onistondagi vaziyatni tinch yo’l bilan xal etish bo’yicha “6+3” muloqot guruxini tuzish, O’rto Osiyo Fors qo’ltig’i transport transzit yo’lini tuzish mintaqadagi trans chegaraviy daryolarning suv resurslaridan oqilona foydalanish va boshqa xalqaro tashabbuslarni olg’a surish. Uchinchidan: O’rta Osiyoda tinchlik va barqarorlikni saqlash mintaqani barqaror xavfsizlik xududiga aylantirish bilan bog’liq siyosiy diplomatic va xalqaro xuquqiy masalalarni xal etins. Uzoq va yaqin davlat bilan munosabatlarda siyosiy ijtimoiy iqtisodiy millatlararo va boshqa salbiy xolatlarning avj olishiga yo’l qo’ymaslik uchun diplomatic choralarni ko’rish. To’rtinchidan: Respublikada amalga oshirilayotgan chuqur demokratik isloxotlarni jamiyatni va iqtisodni modernizatsiyalashning dinamik jarayonlarni samarali amalga oshirish uchun qulay tashqi siyosiy sharoitlarni yaratish. 22 mahsulot milliy ishlab chiqaruvchilarga ziyon keltirishi, yangi milliy mahsulot ishlab chiqarishni sezilarli darajada sekinlatishi, "o‘rtacha baho" dan past bahoda sotilishidir. "O‘rtacha baho" dan kam deganda jahondagi bahodan kam yoki shu mahsulot eksportchi mamlakatda sotilayotgan bahosidan past baho tushuniladi. Jahon bozorida raqobat ko‘rashining kuchayishiga sabab bo‘ladigan eksportchi o‘ziga nisbatan "ixtiyoriy" miqdoriy cheklashlarning paydo bo‘lishiga olib keldi. 5. GATT tasnifi bo’yicha tarifdan tashqari cheklashlarning beshinchi guruhi - to’lovlar strukturasi bilan bog’liq cheklashlardir : import depozitlari–importchi bank tomonidan keyingi to‘lovlar uchun kafolat sifatida qo‘yiladigan mablag‘lar bo‘lib, bu pul vositalarini to‘xtatishga olib keladi; soliqlar va soliq imtiyozlari o‘z ta‘siriga ko‘ra bojxona bojlariga o‘xshashdir, lekin bojlar xalqaro darajada tartibga solinadi va davlatlar bu bilan hisoblashishiga majburdirlar. Soliqlar faqat milliy darajada tartibga solinadi, qo‘shimcha qiymat solig‘i, aktsizlar va boshqalar - bu davlatning ichki ishidir. Ba‘zan bojxona hududini kesib o‘tayotgan tovarlar bahosidagi soliq 50% ni tashqil etadi. Soliq solish qoidaga ko‘ra tovar ishlab chiqarilgan mamlakatda yoki jo‘natilayotgan mamlakatda amalga oshiriladi. Ikki yoqlama soliq solinishining oldini olish maqsadida davlatlar o‘zaro ikki tomonlama bitim tuzadilar. GATT bitimlari orasida tovarlar bahosi, ularni ishlab chiqarish va eksport qilishga davlat tomonidan bir qancha cheklashlar qo‘yiladigan ba‘zi tovarlar bilan jahon savdosi bo‘yicha bitimlar muhimdir. Masalan, sut mahsulotlari va mol go‘shti bilan savdo qilish. Urugvay raundidagi muzokaralar natijasida spirtli ichimliklarning ba‘zi turlari, qurilish va qishloq xo‘jalik mahsulotlari, ofis jihozlari, o‘yinchoqlar va farmatsevtik tovarlarga bo‘lgan bojlar yo‘q qilindi. Urugvay raundida savdo munosabatlarini tartibga solishning yangi shartnoma-huquqiy tizimini yaratish to‘g‘risidagi va GATTning barcha asosiy bitim va tamoyillarini o‘zida saqlagan yangi tashkilot - Umumjahon savdo tashkiloti (UST) tashqil etilishi to‘g‘risida bitim qabul qilindi, shuning uchun ham 33 5 . O‘zbekiston Respublikasining ―Xorijiy investorlar huquqlari himoyasi kafolatlari va choralari to‘g‘risida gi Qonuni. 1998 y. ‖ 6 . O‘zbekiston Respublikasining ―Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‘g‘risida gi Qonuni. 2000 y. ‖ 7. O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar agentligi O‘zbekiston Respublikasi Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi etib qayta tashkil qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartishlar kiritish to‘g‘risida Internet saytlari 1. www.hozir.org . 2. www.cuberlink.ru 3. www.fayllar.org 4. www.psyligst.ru 43 yirik investistiya loyihalarini amalga oshirmoqdalar, xalqaro ishlab chiqarish hamkorligini butun choralar bilan kengaytirmoqdalar va chuqurlashtirmoqdalar. Tashqi iqtisodiy aloqalar - iqtisodiyotning barcha tarmoqlari va faoliyatning boshqa sohalarida davlat va uning sub‘ektlari xalqaro hamkorligining xilma-xil shakllari tizimidir. Davlat sub‘ekti tashqi iqtisodiy faoliyat (TIF) tashqi iqtisodiy aloqalarni ro‘yobga chiqarish jarayonidir. Bu tushuncha O‘zbekistonda mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so‘ng keng qo‘llanila boshladi, chunki biz sovet xukumati davrida xorijiy davlatlar bilan tashqi iqtisodiy aloqalarda mustaqil ishtirok etish imkoniyatidan maxrum edik. Hozirgi vaqtda O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirish 1991 yil 14 iyundagi O‘zbekiston Respublikasining ―Tashqi iqtisodiy faoliyat to‘g`risida qonuni bilan tartibga solinadi, qonunning yangi‖ tahriri 2000 yil 26 mayda e‘lon qilingan edi, va unga ko‘ra tashqi iqtisodiy faoliyat deganda, O‘zbekiston Respublikasi yuridik va jismoniy shaxslarining xorijiy davlatlarning yuridik va jismoniy shaxslari, shuningdek xalqaro tashkilotlar bilan o‘zaro foydali iqtisodiy aloqalarni o‘rnatish va rivojlantirishga ?aratilgan faoliyati tushuniladiariga ular zimmasiga davlat tomomnidan yuklangan huquq va majburiyatlarning tasarrufchilari kiradi. Bular o‘zini-o‘zi boshqaradigan hududlar, ularning mulkchilik shaklidan qat‘i nazar xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar (akstiyadorlik jamiyatlari, davlat korxonalari, kichik va o‘rta korxonalar, xorijiy investistiyalar ishtirokidagi korxonalar, xususiy tadbirkorlar va hokazolar)dir. Binobarin, tashqi iqtisodiy aloqalar bir aniq mamlakatning boshqa mamlakatlar bilan xalqaro mehnat taqsimoti, fan va ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish hamda boshqa omillarga asoslangan ishlab chiqarish, savdo, siyosiy va boshqa xil munosabatlaridir. Tashqi iqtisodiy faoliyat tashqi iqtisodiy aloqalarni ro‘yobga chiqarish jarayonidir. 1Alimov, I.Axmedov. O‘zbekiston respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari .T.2004.9-B 6 rivojlanishning o‘zgarib borayotgan sharoitlariga javob beradi, jahon hamjamiyatida chet ellik investorlar va chet el investistiyalariga nisbatan qabul qilingan barcha talablar va qoidalarni e‘tiborga oladi. Jahon hamjamiyatida allaqachon tadbirkorlikning milliy rejimini xorijiy qatnashchilarga tatbiq etish belgilovchi qoidaga aylangan. U bir qator xalqaro hujjatlar: Xalqaro savdo palatasining ―Xalqaro investistiyalar uchun amal qiluvchi qoidalar , Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining ―Sarmoya‖ harakatini erkinlashtirish kodeksi va ―Xalqaro sarmoya qo‘yilmalari va ko‘p ‖ millatli korxonalar to‘g`risida gi dekalarastiyasida mustahkamlangan. Bundan ‖ tashqari, Jahon banki va Xalqaro Valyuta Fondi chet el investistiyalari rejimi to‘g`risida amal qiluvchi qoidalar ni qabul qildi, unda chet el sarmoyasini biror-bir ‖ mamlakatga kiritish qoidalari, rejimni qo‘llashga doir standartlar, sarmoya va foydalarni o‘tkazish tartibi, nizolarni bartaraf etishning qoida va mexanizmlari, bir qancha boshqa jihatlar ta‘riflangan. Milliy rejim qoidasi dunyoda borgan sari kenga tarqalmoqda. Investistiya chorlarining savdo jihatlariga doir kelishuvga muvofiq, Umumjahon savdo tashkiloti ishtirokchisi bo‘lgan mamlakatlar uchun investistiya choralariga tariflar va savdo bo‘yicha bosh kelishuv doirasidayoq qabul qilingan tadbirkorlikning milliy rejimi qoidasi tatbiq etiladi. Bundan tashqari, xalqaro savdoda miqdoriy cheklashlardan voz kechish qoidasi qayd etilgan. ―Chet el investistiyalari to‘g`risida gi Qonunga muvofiq va o‘z institutlari ‖ bilan davlat chet ellik investorlarga O‘zbekiston Respublikasi hududida investistiya faoliyatini amalga oshirishlari paytida ularning huquqlari himoya qilinishini kafolatlaydi. Moddalarning birida shunday deyiladi: ―Chet ellik investorlar va chet el investistiyalari uchun adolatli va teng huquqli rejim, ularning to‘liq va doimiy himoyasi hamda xavfsizligi ta‘minlanadi. Bunday rejim O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalarida belgilab qo‘yilgan rejimga qaraganda noqulayroq bo‘lishi mumkin emas. 13

O'zbekistonning  tashqi savdo siyosatining ustuvor yo'nalishlari

Купить