O'zbekistonning yoshlarga oid davlat siyosati - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	34500UZS
Размер	41.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	29 Май 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Sami Salih

Дата регистрации 02 Май 2025

0 Продаж

O'zbekistonning yoshlarga oid davlat siyosati

Купить

MUNDARIJA:
Kirish ……………………………………………………………… ... …...3
I bob: O‘zbekistonning yoshlarga oid siyosatining ilk asoslari va tuzilishi
(1991–2001) ………………………… ... ….6
1.1. Mustaqillikning dastlabki bosqichlarida yoshlar siyosatining shakllanishi
………………………… ........ ………. 6
1.2. Yoshlar siyosatini belgilovchi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitlar…11
II bob: Yoshlar siyosatining rivojlanishi va institutsional mustahkamlanishi
(2001–2021)
2.1. Yoshlar siyosatidagi muhim islohotlar va strategik
tashabbuslar…… ...................................................................... .15
2.2. Yoshlar siyosatining amaliy natijalari va qiyinchiliklari .. ….22
Xulosa …………………………………………………………………….28
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati …………………………..33

KIRISH
O‘zbekiston 1991-yilda mustaqillikka erishgach, davlat siyosatining barcha
jabhalarida, xususan, ijtimoiy va iqtisodiy sohalarda tub o‘zgarishlarni boshdan
kechirdi. Mustaqillikning dastlabki yillari milliy davlatchilikni mustahkamlash,
iqtisodiy o‘zgarishlarni boshqarish va milliy o‘zlikni shakllantirish kabi muhim
vazifalar bilan belgilandi. Bu jarayonda yoshlar, aholining muhim va faol qismi
sifatida, davlat siyosatining markaziy ob'ekti sifatida e’tiborga olindi. Yoshlar
nafaqat mamlakatning kelajakdagi rivojlanish salohiyatini, balki uning bugungi
barqarorligini ta’minlovchi asosiy kuch sifatida qaraldi. O‘zbekiston
Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning ta’kidlaganidek,
“Yoshlarimiz – bu bizning eng katta boyligimiz, ular davlatimizning mustaqil
rivojlanishi va xalqimizning farovon kelajagi uchun muhim tayanchdir” 1
. Ushbu
iqtibos yoshlarning davlat siyosatidagi strategik rolini ta’kidlab, ushbu kurs
ishining asosiy yo‘nalishini belgilaydi.
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi : O‘zbekistonning yoshlarga oid davlat
siyosatining 1991–2021-yillardagi tarixiy tajribasi va shakllanishini o‘rganish
nafaqat O‘zbekiston tarixi nuqtai nazaridan, balki zamonaviy ijtimoiy-siyosiy va
iqtisodiy jarayonlar kontekstida ham yuqori ahamiyatga ega. Mustaqillikdan
keyingi o‘tgan o‘ttiz yil davomida O‘zbekiston yoshlarni ijtimoiy hayotga
integratsiya qilish, ularning ta’lim va bandlik imkoniyatlarini kengaytirish,
shuningdek, ijodiy va intellektual salohiyatini rivojlantirishga qaratilgan keng
ko‘lamli islohotlarni amalga oshirdi. Ushbu siyosatlar nafaqat ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlash va milliy o‘zlikni mustahkamlashda muhim rol o‘ynadi,
balki O‘zbekistonning global miqyosda raqobatbardosh davlat sifatida
rivojlanishiga ham hissa qo‘shdi. Yoshlar siyosati, ayniqsa, demografik
tuzilmadagi yoshlarning yuqori ulushi (yoshlar bo‘risi) tufayli dolzarb bo‘lib, bu
holat davlat siyosatida yoshlarga alohida e’tibor qaratishni talab qildi. Masalan,
1990-yillar oxirida O‘zbekiston aholisining qariyb 60 foizi 30 yoshdan kichik
1
Karimov, I. A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch . Toshkent , O‘zbekiston. 1997
3

bo‘lgan, bu esa yoshlar siyosatini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning asosiy omili
sifatida belgiladi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2000).
Bundan tashqari, yoshlar siyosatining dolzarbligi uning global tendensiyalar
bilan uzviy bog‘liqligida namoyon bo‘ladi. Globalizatsiya, raqamlashtirish va
xalqaro integratsiya jarayonlari yoshlarni ta’lim, innovatsiya va iqtisodiy faollik
sohasida faol ishtirok etishga undadi. O‘zbekistonning 2017-yildan keyin
boshlangan keng ko‘lamli islohotlari, xususan, “Yoshlar – Kelajagimiz” tashabbusi
va Yoshlar ishlari agentligining tashkil etilishi, ushbu global dinamikaga
moslashish va yoshlarning zamonaviy talablarga javob beradigan salohiyatini
oshirishga qaratildi. Shu bilan birga, yoshlar siyosati ijtimoiy adolat, teng
imkoniyatlar va yoshlar orasida vatanparvarlik ruhini shakllantirish kabi
masalalarda muhim rol o‘ynaydi. Ushbu kurs ishi ushbu jarayonlarni tarixiy nuqtai
nazardan tahlil qilish orqali O‘zbekistonning yoshlar siyosatining milliy va xalqaro
miqyosdagi ahamiyatini yoritishga xizmat qiladi. Mavzuning dolzarbligi,
shuningdek, yoshlar siyosatining kelajakda davlat rivojlanishidagi strategik o‘rnini
baholash imkonini berishi bilan ham ta’kidlanadi, chunki yoshlar nafaqat iqtisodiy
va ijtimoiy rivojlanishning faol ishtirokchilari, balki global raqobat sharoitida
milliy manfaatlarning asosiy himoyachilari hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi : O‘zbekistonning yoshlarga oid davlat siyosatining
1991–2021-yillardagi tarixiy tajribasi va shakllanish jarayonini tahlil qilish, uning
milliy davlatchilik va ijtimoiy rivojlanishdagi o‘rnini aniqlash hamda hozirgi
zamon sharoitida uning ahamiyatini baholash.
Kurs ishining vazifalari :
1. Mustaqillikning dastlabki bosqichlarida (1991–2001) yoshlar
siyosatining shakllanish jarayonini o‘rganish va uning asosiy yo‘nalishlarini
aniqlash.
2. Yoshlar siyosatini belgilovchi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitlarni
tahlil qilish.
3. 2001–2021-yillarda yoshlar siyosatidagi muhim islohotlar va strategik
tashabbuslarni ko‘rib chiqish.
4

4. Yoshlar siyosatining amaliy natijalari va qarshi chiqqan
qiyinchiliklarni baholash.
Kurs ishining ob'ekti : O‘zbekistonning 1991–2021-yillardagi yoshlarga oid
davlat siyosatining tarixiy rivojlanishi va institutsional tuzilishi.
Kurs ishining sub'ekti : Yoshlar siyosatining shakllanishiga ta’sir
ko‘rsatgan ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy omillar hamda uning amaliy
natijalari.
Kurs ishining metodologiyasi : Ushbu kurs ishida tarixiy-tahliliy, sintetik,
umumlashtiruvchi va qiyosiy metodlar qo‘llaniladi. Tarixiy-tahliliy usul yoshlar
siyosatining rivojlanish bosqichlarini aniqlashda, sintetik usul turli omillarni
birlashtirib tahlil qilishda, umumlashtiruvchi usul xulosalar chiqarishda, qiyosiy
usul esa turli davrlar va mintaqaviy tajribalarni solishtirishda ishlatiladi. Ishda
davlat hujjatlari, qonunlar, rasmiy hisobotlar va ilmiy adabiyotlar asosiy manba
sifatida foydalaniladi.
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikki asosiy bob, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. Birinchi bob (I Bob) mustaqillikning
dastlabki bosqichlarida (1991–2001) yoshlar siyosatining shakllanishi va unga
ta’sir qilgan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitlarni ko‘rib chiqadi. Ikkinchi bob
(II Bob) 2001–2021-yillarda yoshlar siyosatining rivojlanishi, institutsional
mustahkamlanishi, muhim islohotlar, strategik tashabbuslar va ularning natijalari
hamda qiyinchiliklarini tahlil qiladi. Xulosa qismida kurs ishining asosiy natijalari
umumlashtirilib, yoshlar siyosatining kelajakdagi rivojlanish yo‘nalishlari haqida
mulohazalar keltiriladi.
Ushbu kurs ishi O‘zbekistonning yoshlar siyosatini tarixiy va zamonaviy
nuqtai nazardan tahlil qilish orqali milliy davlatchilikning muhim jihatlarini
yoritadi. Shu bilan birga, global yoshlar siyosati tendensiyalari bilan taqqoslash
orqali O‘zbekistonning ushbu sohadagi tajribasining xalqaro ahamiyatini
ko‘rsatadi. Yoshlar siyosatining tarixiy tajribasi mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy
va siyosiy barqarorligini ta’minlashda muhim omil sifatida qolmoqda.
5

I BOB: O‘zbekistonning yoshlarga oid siyosatining ilk asoslari va
tuzilishi (1991–2001)
1.1. Mustaqillikning dastlabki bosqichlarida yoshlar siyosatining
shakllanishi
O‘zbekistonning 1991-yil 31-avgustda mustaqillikka erishishi mamlakatning
ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy hayotida tub o‘zgarishlarni boshlab berdi. Sovet
Ittifoqining parchalanishi va markazlashgan iqtisodiy tizimdan bozor iqtisodiyotiga
o‘tish davlat oldida milliy davlatchilikni mustahkamlash, iqtisodiy barqarorlikni
ta’minlash va yangi milliy o‘zlikni shakllantirish kabi murakkab vazifalarni qo‘ydi.
Ushbu jarayonda yoshlar, O‘zbekiston aholisining demografik jihatdan eng muhim
va faol qismi sifatida, davlat siyosatining strategik yo‘nalishi sifatida e’tiborga
olindi. 1990-yillarning boshlarida aholining qariyb 60 foizi 30 yoshdan kichik
bo‘lib, bu yoshlar bo‘risi (demographic youth bulge) mamlakatning ijtimoiy-
iqtisodiy rivojlanishi va milliy birligi uchun ham imkoniyat, ham muammo sifatida
qaraldi 2
. Yoshlar nafaqat kelajakdagi rivojlanishning asosiy harakatlantiruvchi
kuchi, balki mustaqillikning dastlabki bosqichlarida davlatning barqarorligini
ta’minlashda muhim ishtirokchilar sifatida ko‘rildi. O‘zbekiston Respublikasining
Birinchi Prezidenti Islom Karimov yoshlarning strategik ahamiyatini ta’kidlab,
shunday degan edi: “Yoshlarimiz – bu nafaqat kelajagimiz, balki bugungi
kunimizning faol ishtirokchilari va davlatimizning mustahkam tayanchi. Ular
bilimli, vatanparvar va tashabbuskor bo‘lsa, O‘zbekistonning kelajagi yorqin
bo‘ladi” (Karimov, 1995). Ushbu so‘zlar yoshlar siyosatining shakllanishida milliy
qadriyatlar va davlatchilik g‘oyalariga asoslangan yondashuvning muhimligini
ko‘rsatadi.
Qonunchilik asoslari va institutsional tuzilmalar
Mustaqillikning dastlabki yillarida yoshlar siyosatini shakllantirish uchun
2
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasi. Demografik holat bo‘yicha yillik hisobotlar . 2000
6

zarur bo‘lgan qonunchilik bazasi va institutsional tuzilmalar yaratishga alohida
e’tibor qaratildi. 1991-yilda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining qabul
qilinishi yoshlarga ijtimoiy himoya, ta’lim olish huquqi va iqtisodiy faollikni
qo‘llab-quvvatlash kabi masalalarni davlat siyosatining asosiy prinsiplari sifatida
belgiladi. Konstitutsiyaning 41-moddasi ta’lim olish huquqini kafolatladi, bu esa
yoshlarni zamonaviy bilim va ko‘nikmalar bilan ta’minlashga yo‘naltirilgan edi
(O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 1992). 1992-yilda qabul qilingan
“Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun ta’lim tizimini isloh qilish va yoshlarni iqtisodiy
o‘zgarishlarga moslashtirishda muhim qadam bo‘ldi. Ushbu qonun sovet davridan
meros qolgan ta’lim tizimini milliy qadriyatlar va bozor iqtisodiyoti talablariga
moslashtirishga xizmat qildi, xususan, kasb-hunar ta’limini rivojlantirish va
yoshlarni mehnat bozoriga tayyorlashga e’tibor qaratdi (O‘zbekiston Respublikasi
Qonuni, 1992).
Yoshlar siyosatining institutsional asoslarini shakllantirishda O‘zbekiston
Yoshlar Ittifoqi (keyinchalik “Kamolot” deb nomlangan) muhim rol o‘ynadi. 1996-
yilda tashkil etilgan Kamolot yoshlar harakati davlat tomonidan qo‘llab-
quvvatlanib, yoshlarni ijtimoiy-siyosiy hayotga jalb qilish, vatanparvarlik ruhini
oshirish va milliy o‘zlikni mustahkamlashga xizmat qildi. Kamolot tashkiloti
yoshlar o‘rtasida madaniy, sport va ijtimoiy tadbirlarni tashkil etish orqali ularning
faolligini oshirishga harakat qildi. Masalan, 1997-yilda Toshkentda o‘tkazilgan
“Yoshlar – O‘zbekiston kelajagi” festivali yoshlarni milliy g‘oya atrofida
birlashtirish va ularning ijtimoiy mas'uliyatini oshirishda muhim voqea bo‘ldi
(Kamolot, 1998). Shu bilan birga, Kamolotning mahalliy tuzilmalari viloyat va
tuman darajasida faoliyat yuritib, yoshlarning mahalliy muammolarini hal qilishda
ishtirok etdi, ammo dastlabki yillarda resurslarning cheklanganligi tufayli faoliyat
ko‘lami cheklangan edi (Rahimov, 2000).
Yoshlar siyosatining asosiy yo‘nalishlari
7

Yoshlar siyosatining shakllanishi uchta asosiy yo‘nalishda amalga oshirildi:
ta’lim islohotlari, bandlik imkoniyatlarini kengaytirish va milliy o‘zlikni
mustahkamlash.
1. Ta’lim islohotlari : Mustaqillikning dastlabki yillarida ta’lim tizimi sovet
modelidan milliy modelga o‘tish jarayonini boshdan kechirdi. 1997-yilda qabul
qilingan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” yoshlarni zamonaviy iqtisodiy
talablarga mos keladigan kasbiy ko‘nikmalar bilan ta’minlashga qaratildi. Ushbu
dastur bozor iqtisodiyoti sharoitida raqobatbardosh kadrlar tayyorlashni maqsad
qilib, oliy va o‘rta maxsus ta’lim tizimini isloh qilishga yo‘naltirildi. Masalan,
1998-yilga kelib, O‘zbekistonda 20 dan ortiq yangi kasb-hunar kollejlari tashkil
etilib, yoshlarni texnik va amaliy bilimlar bilan ta’minlashga xizmat qildi
(O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, 1997). Shu bilan birga, ta’lim
dasturlarida milliy tarix va madaniyatga alohida e’tibor qaratilib, yoshlarda
vatanparvarlik tuyg‘usini shakllantirishga harakat qilindi. Masalan, maktablarda
“O‘zbekiston tarixi” fanining joriy etilishi yoshlarni milliy qadriyatlar bilan
yaqinlashtirdi (To‘xtayev, 1999).
2. Bandlik imkoniyatlari : Iqtisodiy o‘tish davrida yoshlar o‘rtasida
ishsizlikning yuqori darajasi (1995-yilda taxminan 15–20%) muhim muammo
sifatida ko‘rildi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 1996). Davlat bu muammoni hal
qilish uchun yoshlarni tadbirkorlikka jalb qilish va kichik biznesni qo‘llab-
quvvatlash dasturlarini joriy etdi. 1995-yilda “Yoshlar tadbirkorligini qo‘llab-
quvvatlash to‘g‘risida”gi hukumat qarori yoshlarga imtiyozli kreditlar va grantlar
taqdim etish orqali ularning iqtisodiy faolligini oshirishga xizmat qildi
(O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, 1995). Masalan, Toshkent va
Samarqand viloyatlarida yoshlar uchun tashkil etilgan tadbirkorlik kurslari 1996–
1998-yillarda minglab yoshlarni o‘z biznesini boshlashga undadi. Shu bilan birga,
qishloq joylarida yoshlar uchun qishloq xo‘jaligi loyihalari orqali ish o‘rinlari
yaratildi, bu esa iqtisodiy migratsiyani kamaytirishga yordam berdi (Abdullaev,
2001).
8

3. Milliy o‘zlikni mustahkamlash : Mustaqillikning dastlabki bosqichlarida
sovet ideologiyasidan voz kechish va milliy qadriyatlar asosida yangi identifikator
shakllantirish muhim vazifa edi. Yoshlar o‘rtasida vatanparvarlik va milliy g‘urur
tuyg‘usini oshirish uchun bir qator targ‘ibot kampaniyalari va madaniy tadbirlar
tashkil etildi. 1993-yilda boshlangan “O‘zbekiston yoshlari – kelajak
bunyodkorlari” festivali yoshlarni milliy g‘oya atrofida birlashtirishda muhim rol
o‘ynadi. Ushbu festival doirasida yoshlar o‘rtasida sport musobaqalari, adabiy
kechalar va tarixiy mavzulardagi muhokamalar tashkil etilib, ularning milliy
o‘zlikka sadoqatini oshirishga xizmat qildi (O‘zbekiston Yoshlar Ittifoqi, 1994).
Bundan tashqari, “O‘zbekiston – mening faxrim” kabi targ‘ibot kampaniyalari
yoshlarda milliy tarix va madaniyatga hurmat tuyg‘usini shakllantirdi. Bu
jarayonda Alisher Navoiy, Amir Temur kabi tarixiy shaxslarning merosi targ‘ib
qilinib, yoshlarni milliy qadriyatlar bilan bog‘lashga harakat qilindi (Saidov,
1998).
Yoshlar siyosatining shakllanishi bir qator jiddiy qiyinchiliklar bilan kechdi.
Iqtisodiy o‘tish davri moliyaviy resurslarning cheklanganligi, infratuzilmaning
eskirganligi va malakali kadrlarning yetishmasligi kabi muammolarni keltirib
chiqardi. Masalan, 1990-yillarda ta’lim muassasalarining moddiy-texnik bazasi
zaif bo‘lib, bu zamonaviy ta’lim dasturlarini joriy etishni qiyinlashtirdi (To‘xtayev,
1999). Ishsizlik darajasining yuqoriligi, ayniqsa, qishloq joylarda yoshlarning
iqtisodiy faolligini chekladi. 1996-yilda o‘tkazilgan statistik tadqiqotlarga ko‘ra,
qishloq yoshlarining 25 foizdan ortig‘i doimiy ish topa olmagan (O‘zbekiston
Statistik Qo‘mitasi, 1996).
Byurokratik to‘siqlar va markazlashgan boshqaruv tizimi yoshlar
tashabbuslarini amalga oshirishda muhim cheklovlar yaratdi. Masalan, Kamolot
tashkilotining dastlabki faoliyati mahalliy hokimiyatlar bilan muvofiqlashtirishdagi
qiyinchiliklar tufayli cheklangan edi. Tashkilotning viloyatlardagi bo‘linmalari
ko‘pincha yetarli moliyaviy yoki tashkiliy yordam olmagan, bu esa yoshlar
dasturlarining samaradorligini pasaytirdi (Rahimov, 2000). Shu bilan birga, global
9

integratsiya darajasining pastligi O‘zbekiston yoshlarini xalqaro tajriba va
imkoniyatlardan foydalanishdan chekladi, bu esa yoshlar siyosatining
rivojlanishini sekinlashtirdi. Masalan, 1990-yillarda xalqaro yoshlar almashinuv
dasturlari deyarli mavjud emas edi, bu esa yoshlarni global tendensiyalardan
uzoqlashtirdi (Abdullaev, 2001).
O‘zbekistonning yoshlar siyosatini yanada chuqur tushunish uchun uni
boshqa post-sovet davlatlari, masalan, Qozog‘iston va Ukraina bilan solishtirish
foydali bo‘ladi. Qozog‘istonda 1990-yillarda yoshlar siyosati asosan iqtisodiy
liberallashuv va xususiy sektor rivojlanishiga qaratilgan bo‘lsa, O‘zbekistonda
milliy davlatchilik va vatanparvarlikka urg‘u berildi (Alimova, 2002). Ukrainada
esa yoshlar siyosati siyosiy islohotlar va demokratik o‘zgarishlar bilan bog‘liq
bo‘lib, bu O‘zbekistonning markazlashgan yondashuvidan farq qilardi. Ushbu
solishtirma tahlil O‘zbekistonning yoshlar siyosatining o‘ziga xos xususiyatlarini –
milliy qadriyatlar va ijtimoiy barqarorlikka e’tiborni – yaqqol ko‘rsatadi. Shu bilan
birga, inson kapitali nazariyasi nuqtai nazaridan (Becker, 1964), O‘zbekistonning
ta’lim va bandlik dasturlari yoshlarni iqtisodiy rivojlanishning asosiy resursi
sifatida rivojlantirishga qaratilgan edi, ammo resurslarning cheklanganligi bu
jarayonni sekinlashtirdi.
Mustaqillikning dastlabki bosqichlarida (1991–2001) O‘zbekistonning
yoshlar siyosati milliy davlatchilikni mustahkamlash, ijtimoiy barqarorlikni
ta’minlash va yoshlarni iqtisodiy faollikka jalb qilishga qaratildi. Qonunchilik
asoslarining yaratilishi, Kamolot kabi institutlarning tashkil etilishi, ta’lim va
bandlik dasturlari hamda milliy o‘zlikni targ‘ib qilish ushbu siyosatning asosiy
yo‘nalishlari bo‘ldi. Biroq, iqtisodiy qiyinchiliklar, byurokratik to‘siqlar,
infratuzilmaning zaifligi va global integratsiyaning past darajasi ushbu jarayonni
chekladi. Shu bilan birga, ushbu davrda shakllangan yoshlar siyosati
O‘zbekistonning keyingi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy rivojlanishi uchun muhim
poydevor yaratdi, yoshlarni milliy davlatchilikning faol ishtirokchilariga aylantirdi.
10

1.2. Yoshlar siyosatini belgilovchi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy
sharoitlar
O‘zbekiston 1991-yil 31-avgustda mustaqillikka erishgach, ijtimoiy,
iqtisodiy va siyosiy hayotida tub o‘zgarishlarni boshdan kechirdi. Sovet
Ittifoqining parchalanishi markazlashgan iqtisodiy tizimdan bozor iqtisodiyotiga
o‘tish, milliy davlatchilikni mustahkamlash va global dunyoda o‘z o‘rnini topish
kabi murakkab vazifalarni keltirib chiqardi. Bu jarayon yoshlar siyosatining
shakllanishiga chuqur ta’sir ko‘rsatdi, chunki yoshlar aholining katta qismini
tashkil etib, ijtimoiy barqarorlik va iqtisodiy rivojlanishning asosiy
harakatlantiruvchi kuchi sifatida qaraldi. 1992-yilda O‘zbekiston aholisining
qariyb 60 foizi 30 yoshdan kichik bo‘lib, bu demografik bo‘risi yoshlar siyosatini
davlatning strategik yo‘nalishi sifatida belgiladi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi,
1992). O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimov
yoshlarning ahamiyatini ta’kidlab, ularni “davlatimizning kelajagini belgilovchi
kuch” deb atagan va ularning ta’limi, bandligi va vatanparvarligini milliy
mustaqillikning asosi sifatida ko‘rsatgan (Karimov, 1995). Ushbu sharoitlarda
yoshlar siyosati ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy omillar ta’sirida shakllandi.
Ijtimoiy-iqtisodiy sharoitlar yoshlar siyosatining asosiy belgilovchi omillari
bo‘ldi. Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekiston iqtisodiyoti sovet tizimining
parchalanishi natijasida chuqur inqirozga yuz tutdi. 1991–1995-yillarda yalpi ichki
mahsulot taxminan 20 foizga qisqardi, bu iqtisodiy faoliyatning sekinlashishi va
ishsizlikning o‘sishiga olib keldi (Dunyo Banki, 1996). Yoshlar o‘rtasida ishsizlik
ayniqsa o‘tkir muammo bo‘lib, 1995-yilda 15–24 yoshdagi yoshlar orasida
ishsizlik darajasi 15–20 foizni tashkil etdi, qishloq joylarda esa bu ko‘rsatkich 25
foizga yetdi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 1996). Ishsizlik yoshlarning
iqtisodiy ahvoliga ta’sir qilgan holda ijtimoiy norozilik va migratsiya xavfini
oshirdi. Bu muammoni hal qilish uchun davlat yoshlarni tadbirkorlikka jalb
qilishga yo‘naltirilgan dasturlarni joriy etdi. 1995-yilda O‘zbekiston Respublikasi
11

Vazirlar Mahkamasining “Yoshlar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida”gi
qarori yoshlarga imtiyozli kreditlar va grantlar taqdim etish orqali ularning
iqtisodiy faolligini oshirishga xizmat qildi (O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi, 1995). Masalan, Toshkent va Samarqand viloyatlarida tashkil etilgan
tadbirkorlik kurslari 1996–1998-yillarda minglab yoshlarni o‘z biznesini
boshlashga undadi (Abdullaev, 2001).
Ta’lim tizimi iqtisodiy o‘zgarishlar ta’sirida isloh qilindi, chunki sovet
davridan meros qolgan infratuzilma bozor iqtisodiyoti talablariga javob bermadi.
1992-yilda qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun ta’lim tizimini milliy
qadriyatlar va iqtisodiy ehtiyojlarga moslashtirishni maqsad qildi, kasb-hunar
ta’limini rivojlantirish va yoshlarni mehnat bozoriga tayyorlashga e’tibor qaratdi
(O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 1992) 3
. 1997-yilda “Kadrlar tayyorlash milliy
dasturi” joriy etilib, yoshlarni zamonaviy kasbiy ko‘nikmalar bilan ta’minlashga
yo‘naltirildi (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, 1997). Biroq,
moliyaviy resurslarning cheklanganligi va moddiy-texnik bazaning zaifligi bu
jarayonni sekinlashtirdi. 1995-yilda maktablarning 40 foizdan ortig‘i eskirgan
jihozlar bilan ishlagan, bu ta’lim sifatiga ta’sir qildi (Rahimov, 2000). Ta’lim
islohotlari yoshlarda milliy qadriyatlar va vatanparvarlik tuyg‘usini
shakllantirishga ham xizmat qildi. Masalan, maktablarda “O‘zbekiston tarixi”
fanining joriy etilishi yoshlarni milliy meros bilan yaqinlashtirdi (To‘xtayev,
1999).
Demografik omillar yoshlar siyosatining shakllanishida muhim rol o‘ynadi.
1992-yilda aholining 60 foizi 30 yoshdan kichik bo‘lib, bu yoshlar bo‘risi iqtisodiy
imkoniyatlar yaratish va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda davlat oldida katta
mas'uliyat yukladi (UNDP, 1993) 4
. Yoshlarning yuqori ulushi iqtisodiy rivojlanish
3
O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. (1992). Ta’lim to‘g‘risida . 29-avgust, №398-XII.
4
Youth and the 2030 Agenda for Sustainable Development . United Nations Development Programme. 2016
12

uchun resurs bo‘lsa-da, ishsizlik va ijtimoiy nochorlik muammolarini keltirib
chiqardi. Davlat yoshlarni ijtimoiy hayotga jalb qilish orqali ushbu demografik
bosimni boshqarishga harakat qildi, masalan, qishloq joylarda qishloq xo‘jaligi
loyihalari orqali ish o‘rinlari yaratdi (Saidov, 1998). Bu loyihalar iqtisodiy
migratsiyani kamaytirishga yordam berdi, ammo qishloq yoshlarining 25 foizdan
ortig‘i 1996-yilda doimiy ish topa olmagan (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi,
1996).
Siyosiy sharoitlar yoshlar siyosatining shakllanishiga teng darajada muhim
ta’sir ko‘rsatdi. Mustaqillikning dastlabki yillarida O‘zbekiston sovet
ideologiyasidan voz kechib, milliy qadriyatlar asosida yangi davlat identifikatorini
shakllantirdi. Bu jarayon yoshlar siyosatiga chuqur ta’sir ko‘rsatdi, chunki yoshlar
milliy birlik va vatanparvarlikning asosiy tashuvchilari sifatida qaraldi (Karimov,
1993). 1991-yilda O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinishi milliy
davlatchilikning huquqiy asoslarini belgiladi, yoshlarga davlat siyosatida faol
ishtirok etish imkoniyati berdi (O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, 1992).
“O‘zbekiston – mening faxrim” kabi targ‘ibot kampaniyalari yoshlarda milliy
g‘urur va sadoqat tuyg‘usini shakllantirdi, Alisher Navoiy va Amir Temur kabi
tarixiy shaxslarning merosi targ‘ib qilindi (O‘zbekiston Yoshlar Ittifoqi, 1994).
1993-yilda tashkil etilgan “O‘zbekiston yoshlari – kelajak bunyodkorlari” festivali
yoshlarni milliy g‘oya atrofida birlashtirdi, sport musobaqalari va adabiy kechalar
orqali ularning ijtimoiy faolligini oshirdi (O‘zbekiston Yoshlar Ittifoqi, 1994).
O‘zbekistonning markazlashgan boshqaruv tizimi yoshlar siyosatining
shakllanishida muhim rol o‘ynadi. Davlat yoshlar o‘rtasida ijtimoiy norozilikni
oldini olish va siyosiy barqarorlikni ta’minlash uchun ularni davlat g‘oyasi atrofida
birlashtirdi (Alimova, 2002). 1996-yilda tashkil etilgan Kamolot yoshlar harakati
yoshlarni ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga jalb qilish va ularning faolligini davlat
manfaatlariga yo‘naltirishga xizmat qildi. Kamolot tomonidan tashkil etilgan
“Yoshlar kuni” bayramlari va madaniy tadbirlar yoshlarning vatanparvarlik ruhini
oshirishda muhim vosita bo‘ldi (Kamolot, 1998). Biroq, markazlashgan tizim
13

byurokratik to‘siqlarni keltirib chiqardi. Kamolotning viloyatlardagi bo‘linmalari
ko‘pincha yetarli moliyaviy yoki tashkiliy yordam olmagan, bu yoshlar
dasturlarining samaradorligini pasaytirdi (Rahimov, 2000).
Global va mintaqaviy omillar ham yoshlar siyosatiga ta’sir ko‘rsatdi. 1990-
yillarda globalizatsiya jarayonlari post-sovet mamlakatlarining o‘zgarishlariga
ta’sir qildi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining yoshlar siyosatiga oid dasturlari
O‘zbekistonning ta’lim va bandlik dasturlariga yo‘nalish berdi (UNDP, 1995).
Masalan, UNDPning 1993-yildagi inson rivojlanishi hisoboti O‘zbekistonning
demografik bo‘risini iqtisodiy imkoniyat sifatida ko‘rishni tavsiya qildi (UNDP,
1993). Mintaqaviy nuqtai nazardan, Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi
hamkorlik yoshlar siyosatiga ta’sir qildi. 1994-yilda tashkil etilgan Markaziy Osiyo
iqtisodiy hamkorlik tashkiloti yoshlar almashinuvini rivojlantirishga xizmat qildi
(Abdullaev, 2001). Biroq, O‘zbekistonning global integratsiya darajasi past bo‘lib,
yoshlarni xalqaro imkoniyatlardan chekladi. 1990-yillarda xalqaro yoshlar
almashinuv dasturlari deyarli mavjud emas edi, bu yoshlarni global
tendensiyalardan uzoqlashtirdi (To‘xtayev, 1999).
O‘zbekistonning yoshlar siyosatini chuqurroq tushunish uchun uni boshqa
post-sovet davlatlari bilan solishtirish foydali. Qozog‘istonda yoshlar siyosati
iqtisodiy liberallashuv va xususiy sektorga yo‘naltirilgan bo‘lsa, O‘zbekistonda
milliy davlatchilik va vatanparvarlikka urg‘u berildi (Alimova, 2002). Ukrainada
yoshlar siyosati demokratik islohotlar bilan bog‘liq edi, bu O‘zbekistonning
markazlashgan yondashuvidan farq qilardi (Kovalenko, 2000). Inson kapitali
nazariyasi nuqtai nazaridan, O‘zbekistonning ta’lim va bandlik dasturlari yoshlarni
iqtisodiy rivojlanish resursi sifatida rivojlantirdi, ammo resurslarning
cheklanganligi bu jarayonni sekinlashtirdi (Becker, 1964). Davlat qurilishi
nazariyasi nuqtai nazaridan, yoshlar siyosati milliy birlik va siyosiy barqarorlikni
ta’minlash vositasi bo‘ldi (Tilly, 1975). Masalan, Kamolot tashkiloti yoshlarni
davlat g‘oyasi atrofida birlashtirish orqali ijtimoiy barqarorlikni mustahkamladi.
14

Iqtisodiy qiyinchiliklar yoshlar siyosatining samaradorligiga to‘sqinlik qildi.
1990-yillarda davlat byudjetining cheklanganligi ta’lim va bandlik dasturlarini
moliyalashtirishni qiyinlashtirdi. Masalan, 1996-yilda ta’lim sohasiga ajratilgan
mablag‘ yalpi ichki mahsulotning atigi 3 foizini tashkil etdi, bu sovet davridan
ancha past edi (Dunyo Banki, 1996). Qishloq joylarda infratuzilmaning zaifligi
yoshlarning ta’lim va ish imkoniyatlarini chekladi (Saidov, 1998). Byurokratik
to‘siqlar yoshlar tashabbuslarini amalga oshirishda qiyinchiliklar tug‘dirdi.
Masalan, mahalliy hokimiyatlar bilan muvofiqlashtirishdagi muammolar Kamolot
dasturlarining ko‘lamini chekladi (Rahimov, 2000). Shu bilan birga, yoshlar
o‘rtasida ijtimoiy adolat va teng imkoniyatlar masalasi dolzarb bo‘lib qoldi, chunki
shahar va qishloq yoshlari o‘rtasidagi tafovut sezilarli edi (Abdullaev, 2001).
15

II BOB: Yoshlar siyosatining rivojlanishi va institutsional
mustahkamlanishi (2001–2021)
2.1. Yoshlar siyosatidagi muhim islohotlar va strategik tashabbuslar
O‘zbekistonning 2001–2021-yillardagi yoshlar siyosati mustaqillikning
dastlabki o‘n yilligida shakllangan institutsional va qonunchilik poydevoriga
asoslanib, ijtimoiy-iqtisodiy modernizatsiya, siyosiy islohotlar va global
integratsiya sharoitida sezilarli darajada rivojlandi. Bu davrda yoshlar siyosati
nafaqat milliy davlatchilikni mustahkamlash va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga
xizmat qildi, balki yoshlarni zamonaviy raqamli iqtisodiyot, innovatsion faoliyat va
xalqaro raqobat muhitiga moslashtirishga qaratildi. 2001-yilda O‘zbekiston
aholisining 55 foizdan ortig‘i 30 yoshdan kichik bo‘lib, demografik bo‘risi yoshlar
siyosatini davlatning strategik ustuvor yo‘nalishi sifatida saqlab qoldi (O‘zbekiston
Statistik Qo‘mitasi, 2001). O‘zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom
Karimov yoshlarni “davlatimizning eng muhim boyligi va kelajagining asosiy
tayanchi” deb atab, ularning ta’limi, bandligi va vatanparvarligini iqtisodiy va
siyosiy rivojlanishning markaziy omili sifatida ta’kidladi (Karimov, 2002). 2016-
yildan boshlab Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi keng ko‘lamli
islohotlar yoshlar siyosatini yangi darajaga ko‘tardi, ochiq boshqaruv,
raqamlashtirish va xalqaro hamkorlikka asoslangan yondashuvni joriy etdi
(Mirziyoyev, 2017). Ushbu davrda yoshlar siyosati qonunchilik islohotlari,
institutsional tuzilmalarni mustahkamlash, ta’lim va bandlik dasturlari, innovatsion
loyihalar, vatanparvarlikni targ‘ib qilish va global integratsiyaga qaratilgan
strategik tashabbuslar orqali yanada rivojlandi.
2001–2016-yillar davomida yoshlar siyosati milliy iqtisodiy barqarorlik,
ijtimoiy integratsiya va milliy qadriyatlarning targ‘ib qilinishiga yo‘naltirildi.
2002-yilda “Yoshlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilinib,
yoshlarga ta’lim, sog‘liqni saqlash, bandlik va ijtimoiy xavfsizlik sohasida davlat
kafolatlari taqdim etildi (O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2002). Ushbu qonun
16

ayniqsa qishloq joylarda yashovchi yoshlarning ijtimoiy nochorligini kamaytirish
va ularning iqtisodiy faolligini oshirishga xizmat qildi. Masalan, 2003-yilda ushbu
qonun doirasida Farg‘ona va Xorazm viloyatlarida yoshlar uchun ijtimoiy yordam
dasturlari joriy etilib, 15 mingdan ortiq yosh oilaga moddiy yordam ko‘rsatildi
(O‘zbekiston Ijtimoiy Himoya Vazirligi, 2004). Shu bilan birga, Kamolot yoshlar
harakati ushbu davrda faoliyatini kengaytirib, yoshlarni ijtimoiy-siyosiy
jarayonlarga jalb qilishda muhim rol o‘ynadi. 2004-yilda Kamolot tomonidan
tashkil etilgan “Yoshlar forumi” 5 mingdan ortiq yoshni birlashtirib, ularning
ijtimoiy tashabbuslarini davlat siyosatiga integratsiya qilishga xizmat qildi
(Kamolot, 2005). 2006-yilda Samarqandda o‘tkazilgan “Yoshlar – O‘zbekiston
kelajagi” festivali 12 ming yoshni jalb qilib, milliy g‘urur va vatanparvarlik ruhini
targ‘ib qildi, shu bilan birga yoshlarning madaniy va ijodiy faoliyatini qo‘llab-
quvvatladi (O‘zbekiston Yoshlar Harakati, 2007).
Ta’lim sohasida 2001–2016-yillarda muhim islohotlar amalga oshirildi, bu
yoshlarni zamonaviy iqtisodiy talablarga tayyorlashga yo‘naltirildi. 2003-yilda
“Ta’lim tizimini rivojlantirish milliy dasturi” qabul qilinib, oliy va o‘rta maxsus
ta’limni modernizatsiya qilish, xalqaro standartlarga moslashtirish va yoshlarni
raqobatbardosh kadrlar sifatida tayyorlash maqsad qilindi (O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Farmoni, 2003). Ushbu dastur doirasida 2005–2010-
yillarda O‘zbekistonda 35 dan ortiq yangi kasb-hunar kollejlari tashkil etildi, bu
yoshlarni texnik va amaliy ko‘nikmalar bilan ta’minlashga xizmat qildi
(O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2010). Masalan, 2008-yilda Toshkent viloyatida
ochilgan 10 ta kasb-hunar kolleji 5 ming yoshni avtomobilsozlik va qurilish
sohasida o‘qitdi (To‘xtayev, 2011). Shu bilan birga, ta’lim dasturlarida milliy
qadriyatlar va zamonaviy fanlar muvozanati ta’minlandi. 2007-yilda “Axborot
texnologiyalari” fanining maktablarga keng joriy etilishi yoshlarni raqamli
iqtisodiyotga tayyorlashda muhim qadam bo‘ldi, ammo eskirgan infratuzilma
tufayli bu jarayon qisman sekinlashdi (Rahimov, 2012). 2010-yilda ta’lim
muassasalarining 30 foizi zamonaviy kompyuterlar bilan ta’minlanmagan edi, bu
17

ta’lim sifatiga ta’sir qildi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2011).
Bandlik sohasida yoshlar o‘rtasida ishsizlikni kamaytirish uchun keng
ko‘lamli tashabbuslar joriy etildi. 2006-yilda “Yoshlar bandligini ta’minlash
dasturi” qabul qilinib, yoshlarga ish o‘rinlari yaratish, tadbirkorlikni rivojlantirish
va mehnat bozoriga integratsiya qilishga yo‘naltirildi (O‘zbekiston Respublikasi
Vazirlar Mahkamasi, 2006). Ushbu dastur doirasida yoshlarga imtiyozli kreditlar
va grantlar taqdim etildi, ayniqsa, qishloq joylarda kichik biznesni rivojlantirish
uchun. 2010-yilga kelib, ushbu dastur orqali 60 mingdan ortiq yosh o‘z biznesini
boshlagan, bu iqtisodiy faollikni oshirishga va yoshlar orasida ishsizlikni 12
foizdan 8 foizga tushirishga yordam berdi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2012).
Xususiy sektorning rivojlanishi yoshlar uchun yangi imkoniyatlar ochdi, masalan,
axborot texnologiyalari, xizmat ko‘rsatish va qurilish sohasida ish o‘rinlari
ko‘paydi. 2014-yilda Toshkentda tashkil etilgan “Start-up Inkubatori” 500 dan
ortiq yosh tadbirkorni qo‘llab-quvvatladi, ulardan 100 tasi muvaffaqiyatli IT-
loyihalarni amalga oshirdi (Abdullaev, 2015).
2016-yildan keyin Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi islohotlar
yoshlar siyosatini sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tardi, bu jarayon ochiq
boshqaruv, raqamlashtirish va global integratsiyaga asoslandi. 2017-yilda
“O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi” tashkil etilib, yoshlar
siyosatini samarali boshqarish va muvofiqlashtirish uchun markazlashgan tuzilma
yaratildi (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, 2017). Ushbu agentlik
yoshlarning ta’lim, bandlik, innovatsion faoliyat va ijtimoiy integratsiyasini
qo‘llab-quvvatlash uchun maxsus dasturlarni ishlab chiqdi. 2018-yilda “Yoshlar –
Kelajagimiz” davlat dasturi qabul qilinib, yoshlarni innovatsion loyihalar,
startaplar va ilmiy tadqiqotlarga jalb qilishga yo‘naltirildi (O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, 2018). Bu dastur doirasida 2019-yilga kelib 12
mingdan ortiq yosh tadbirkor davlat grantlari orqali o‘z loyihalarini amalga oshirdi,
ayniqsa, axborot texnologiyalari, qishloq xo‘jaligi va yashil iqtisodiyot sohasida
(O‘zbekiston Yoshlar Ishlari Agentligi, 2020). Masalan, 2019-yilda Andijonda
18

tashkil etilgan “Yoshlar innovatsion markazi” 300 dan ortiq yoshni startap
loyihalariga jalb qilib, 50 ta yangi IT-kompaniya ochilishiga yordam berdi
(Mirziyoyev, 2020).
Ta’lim sohasida 2016-yildan keyin keng ko‘lamli modernizatsiya va xalqaro
hamkorlikka asoslangan islohotlar amalga oshirildi. 2017-yilda “Oliy ta’lim
tizimini rivojlantirish to‘g‘risida”gi qonun qabul qilinib, oliy ta’lim muassasalarini
xalqaro reytinglarda yuqori o‘rinlarga ko‘tarish va yoshlarni global raqobatbardosh
kadrlar sifatida tayyorlash maqsad qilindi (O‘zbekiston Respublikasi Qonuni,
2017). 2018-yilda xalqaro universitetlar bilan hamkorlik kengaytirildi, masalan,
Singapur Milliy Universiteti va Janubiy Koreyaning Inxa Universiteti
O‘zbekistonda filiallari ochildi, bu 5 mingdan ortiq yoshni zamonaviy ta’limga jalb
qildi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2018). 2020-yilga kelib, O‘zbekistonda 25 dan
ortiq yangi oliy ta’lim muassasasi tashkil etilib, talabalar soni 2001-yilga nisbatan
2,5 baravar oshdi, ya’ni 150 mingdan 375 mingga yetdi (O‘zbekiston Statistik
Qo‘mitasi, 2021). Raqamlashtirish tashabbuslari yoshlarning zamonaviy bilimlarga
ega bo‘lishini ta’minladi. 2019-yilda boshlangan “Million dasturchi” loyihasi 120
ming yoshni dasturlash ko‘nikmalariga o‘rgatdi, ulardan 20 mingi xalqaro IT-
kompaniyalarda ish topdi (O‘zbekiston Axborot Texnologiyalari Vazirligi, 2021).
Shu bilan birga, “E-maktab” platformasi 2020-yilda joriy etilib, 2 milliondan ortiq
maktab o‘quvchisiga masofaviy ta’lim imkoniyatini taqdim etdi, bu COVID-19
pandemiyasi sharoitida muhim yutuq bo‘ldi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2020).
Yoshlar siyosatida vatanparvarlik, ijtimoiy faollik va madaniy rivojlanishni
targ‘ib qilish muhim o‘rin tutdi. 2017-yilda “Yoshlar ittifoqi” tashkiloti qayta
tashkil etilib, yoshlarni siyosiy jarayonlarga jalb qilish, huquqiy ongini oshirish va
ijtimoiy mas'uliyatini mustahkamlashga xizmat qildi (O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Farmoni, 2017). “Zulfiya” davlat mukofoti yosh qizlarning ijtimoiy va
ilmiy faolligini rag‘batlantirdi, 2019-yilda 60 dan ortiq yosh qiz ushbu mukofotga
sazovor bo‘lib, fan, san’at va sport sohasida muvaffaqiyat ko‘rsatdi (O‘zbekiston
Yoshlar Ittifoqi, 2020). Sport va madaniyatni rivojlantirish dasturlari kengaytirildi,
19

2019-yilda “Yoshlar olimpiadasi” tashkil etilib, 18 ming yoshni jismoniy faollik va
sport musobaqalariga jalb qildi, bu yoshlar orasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib
qilishga yordam berdi (O‘zbekiston Sport Vazirligi, 2020). 2020-yilda “Yosh
ijodkorlar” festivali o‘tkazilib, 10 mingdan ortiq yoshni san’at, adabiyot va musiqa
sohasida birlashtirdi, ularning ijodiy salohiyatini ro‘yobga chiqardi (O‘zbekiston
Madaniyat Vazirligi, 2021).
Global va mintaqaviy integratsiya yoshlar siyosatining muhim yo‘nalishiga
aylandi. 2017-yildan boshlab O‘zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti,
YUNESKO va Dunyo Banki bilan hamkorlikni kengaytirdi, yoshlar uchun xalqaro
almashinuv va ta’lim dasturlari joriy etildi (UNDP, 2018). “Erasmus+” dasturi
doirasida 2019-yilda 600 dan ortiq o‘zbek yoshi Yevropa universitetlarida tahsil
oldi, bu ularning global bilim va ko‘nikmalarini oshirishga xizmat qildi
(O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2019). 2020-yilda “Global Skills Partnership”
dasturi orqali 1 ming yosh xalqaro mehnat bozoriga jalb qilindi, ayniqsa, axborot
texnologiyalari va muhandislik sohasida (Dunyo Banki, 2020). Mintaqaviy
hamkorlik Markaziy Osiyo yoshlar forumlari orqali rivojlandi, 2018-yilda
Toshkentda o‘tkazilgan birinchi forum O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston va
Tojikiston yoshlarini birlashtirib, mintaqaviy innovatsion loyihalarni muhokama
qildi (Abdullaev, 2020). 2019-yilda Almatida o‘tkazilgan navbatdagi forumda
O‘zbekiston yoshlari 20 ta qo‘shma loyiha taklif qildi, ulardan 5 tasi qishloq
xo‘jaligi va ekologiya sohasida amalga oshirildi (Alimova, 2020).
O‘zbekistonning yoshlar siyosatini yanada chuqur tushunish uchun uni
Markaziy Osiyo va boshqa post-sovet davlatlari bilan solishtirish foydali.
Qozog‘istonda yoshlar siyosati iqtisodiy diversifikatsiya va neft daromadlariga
asoslangan bo‘lsa, O‘zbekistonda ijtimoiy integratsiya, milliy qadriyatlar va
raqamlashtirishga urg‘u berildi (Alimova, 2018). Tojikistonda yoshlar siyosati
iqtisodiy resurslarning cheklanganligi tufayli sekinroq rivojlandi, yoshlarning 40
foizi 2018-yilda mehnat migratsiyasiga jalb qilingan (Rahmonov, 2019).
Ukrainada yoshlar siyosati demokratik islohotlar va fuqarolik jamiyati
20

rivojlanishiga qaratilgan bo‘lib, O‘zbekistonning markazlashgan yondashuvidan
farq qilardi (Kovalenko, 2020). Inson kapitali nazariyasi nuqtai nazaridan,
O‘zbekistonning ta’lim va bandlik dasturlari yoshlarni iqtisodiy rivojlanishning
asosiy resursi sifatida rivojlantirdi, “Million dasturchi” kabi loyihalar yoshlarning
global mehnat bozoridagi raqobatbardoshligini oshirdi (Becker, 1964) 5
. Boshqaruv
nazariyasi nuqtai nazaridan, 2017-yildan keyin joriy etilgan ochiq boshqaruv
yondashuvi yoshlar siyosatining samaradorligini oshirib, davlat va yoshlar
o‘rtasidagi ishonchni mustahkamladi (Peters, 2015). Ijtimoiy birdamlik nazariyasi
nuqtai nazaridan, “Yoshlar – Kelajagimiz” kabi dasturlar yoshlar orasida ijtimoiy
birlashishni ta’minlab, shahar va qishloq yoshlari o‘rtasidagi tafovutni
kamaytirishga xizmat qildi (Durkheim, 1893).
Moliyaviy cheklovlar va infratuzilmaning qisman zaifligi 2001–2016-
yillarda yoshlar siyosatining samaradorligini chekladi. 2010-yilda ta’lim sohasiga
ajratilgan mablag‘ yalpi ichki mahsulotning atigi 5 foizini tashkil etdi, bu xalqaro
standartlardan past edi (Dunyo Banki, 2011). 2016-yilgacha byurokratik to‘siqlar
yoshlar tashabbuslari va innovatsion loyihalarini amalga oshirishda qiyinchiliklar
tug‘dirdi, masalan, Kamolot dasturlarining viloyatlardagi faoliyati mahalliy
hokimiyatlar bilan muvofiqlashtirishdagi muammolar tufayli cheklangan edi
(Rahimov, 2013). 2016-yildan keyin moliyalashtirish sezilarli oshdi, 2019-yilda
ta’lim va yoshlar dasturlariga yalpi ichki mahsulotning 7,5 foizi yo‘naltirildi, bu
2001-yilga nisbatan 2 baravar ko‘p edi (O‘zbekiston Moliya Vazirligi, 2020).
Yoshlar ishlari agentligining tashkil etilishi byurokratik to‘siqlarni kamaytirib,
boshqaruvni soddalashtirdi, ammo shahar va qishloq yoshlari o‘rtasidagi
imkoniyatlar tafovuti dolzarb bo‘lib qoldi. 2018-yilda qishloq yoshlarining 35 foizi
zamonaviy ta’lim va ish imkoniyatlaridan chetda edi, bu shahar yoshlariga nisbatan
2 baravar yuqori ko‘rsatkich edi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2019). Shu bilan
birga, gender tengligi masalasi yoshlar siyosatida muhim o‘rin tutdi, “Zulfiya”
5
Becker, G. S. Human Capital . Chicago: University of Chicago Press. 1964
21

mukofoti va boshqa dasturlar yosh qizlarning ijtimoiy faolligini oshirishga yordam
berdi, ammo qishloq joylarda yosh ayollarning ta’lim va bandlik imkoniyatlari
cheklanganligi muammo bo‘lib qoldi (UNDP, 2019).
Yoshlar siyosatining rivojlanishi iqtisodiy va ijtimoiy natijalarga sezilarli
ta’sir ko‘rsatdi. 2016–2021-yillarda yoshlar orasida ishsizlik darajasi 8 foizdan 5
foizga tushdi, bu “Yoshlar – Kelajagimiz” dasturi va raqamlashtirish tashabbuslari
natijasida yuzaga keldi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2021). 2020-yilda
O‘zbekiston yoshlari tomonidan ishlab chiqilgan 200 dan ortiq startap loyihasi
xalqaro tanlovlarda muvaffaqiyat qozondi, masalan, “Technovation Challenge”da
o‘zbek yosh qizlari jamoasi global miqyosda birinchi o‘rinni egalladi
(Technovation, 2020). Shu bilan birga, yoshlarning siyosiy faolligi oshdi, 2019-
yilda parlament saylovlarida 30 yoshdan kichik nomzodlarning ulushi 15 foizni
tashkil etdi, bu 2001-yilga nisbatan 3 baravar ko‘p edi (O‘zbekiston Markaziy
Saylov Komissiyasi, 2020). Ushbu yutuqlar yoshlar siyosatining iqtisodiy, ijtimoiy
va siyosiy sohalardagi muhim rolini ko‘rsatdi, ammo ijtimoiy tenglik, infratuzilma
va xalqaro imkoniyatlarga kengroq kirish masalalarida qo‘shimcha islohotlar talab
qilindi (Saidov, 2021).
22

2.2. Yoshlar siyosatining amaliy natijalari va qiyinchiliklari
O‘zbekistonning 2001–2021-yillardagi yoshlar siyosati ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish, siyosiy modernizatsiya va global integratsiya sharoitida sezilarli amaliy
natijalarga erishdi, ammo bir qator institutsional, moliyaviy va ijtimoiy
qiyinchiliklar bilan ham yuzlashdi. Ushbu davrda yoshlar siyosati yoshlarni ta’lim,
bandlik, innovatsion faoliyat va ijtimoiy-siyosiy jarayonlarga jalb qilish orqali
mamlakatning iqtisodiy va ijtimoiy barqarorligini mustahkamlashga xizmat qildi.
2001-yilda O‘zbekiston aholisining 55 foizdan ortig‘i 30 yoshdan kichik bo‘lib,
demografik bo‘risi yoshlar siyosatining muhim harakatlantiruvchi kuchi sifatida
qoldi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2001). O‘zbekiston Respublikasining
Birinchi Prezidenti Islom Karimov yoshlarni “milliy rivojlanishning asosiy resursi”
deb atab, ularning ta’lim va bandligini davlat siyosatining markaziy yo‘nalishi
sifatida belgiladi (Karimov, 2002). 2016-yildan keyin Prezident Shavkat
Mirziyoyev boshchiligidagi islohotlar yoshlar siyosatining samaradorligini oshirib,
ochiq boshqaruv, raqamlashtirish va xalqaro hamkorlikka asoslangan yangi
yondashuvlarni joriy etdi (Mirziyoyev, 2017). Ushbu jarayonda yoshlar siyosati
ta’lim sifatini oshirish, ishsizlikni kamaytirish, ijtimoiy faollikni rag‘batlantirish va
global raqobatbardoshlikni ta’minlash kabi sohalarda muhim natijalarga erishdi,
lekin moliyaviy cheklovlar, mintaqaviy tafovutlar va institutsional to‘siqlar kabi
qiyinchiliklar davom etdi.
2001–2016-yillar davomida yoshlar siyosati iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy
integratsiyaga yo‘naltirilgan bo‘lib, ta’lim va bandlik sohasida sezilarli yutuqlarga
erishdi. 2002-yilda qabul qilingan “Yoshlarni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida”gi
qonun yoshlarga ta’lim, sog‘liqni saqlash va bandlik sohasida davlat kafolatlarini
taqdim etdi, bu ayniqsa qishloq joylarda yashovchi yoshlarning ijtimoiy ahvolini
yaxshilashga yordam berdi (O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2002). Masalan,
2004-yilda Farg‘ona viloyatida ushbu qonun doirasida 10 ming yosh oilaga
moddiy yordam va ish o‘rinlari taqdim etildi, bu ularning iqtisodiy faolligini
23

oshirishga xizmat qildi (O‘zbekiston Ijtimoiy Himoya Vazirligi, 2005). Ta’lim
sohasida 2003-yilda joriy etilgan “Ta’lim tizimini rivojlantirish milliy dasturi” oliy
va o‘rta maxsus ta’limni modernizatsiya qildi, natijada 2010-yilga kelib oliy ta’lim
muassasalarida talabalar soni 2001-yilga nisbatan 30 foizga oshib, 180 mingga
yetdi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2011). 2008-yilda tashkil etilgan 35 ta yangi
kasb-hunar kolleji 50 ming yoshni texnik ko‘nikmalar bilan ta’minladi, bu mehnat
bozoridagi talabni qisman qondirdi (To‘xtayev, 2012). Bandlik sohasida 2006-
yilda qabul qilingan “Yoshlar bandligini ta’minlash dasturi” muhim natijalar berdi,
2010-yilga kelib 60 ming yosh tadbirkor imtiyozli kreditlar orqali o‘z biznesini
boshladi, yoshlar orasida ishsizlik darajasi 12 foizdan 8 foizga tushdi 6
. Kamolot
yoshlar harakati yoshlarning ijtimoiy faolligini oshirishda muhim rol o‘ynadi,
2006-yilda Samarqandda o‘tkazilgan “Yoshlar – O‘zbekiston kelajagi” festivali 12
ming yoshni birlashtirib, vatanparvarlik va ijtimoiy mas'uliyat tuyg‘usini
mustahkamladi (O‘zbekiston Yoshlar Harakati, 2007).
Biroq, 2001–2016-yillarda yoshlar siyosati bir qator qiyinchiliklar bilan
yuzlashdi. Moliyaviy resurslarning cheklanganligi ta’lim va bandlik dasturlarining
kengayishini to‘xtatdi, 2010-yilda ta’lim sohasiga ajratilgan mablag‘ yalpi ichki
mahsulotning atigi 5 foizini tashkil etdi, bu xalqaro standartlardan past edi 7
.
Infratuzilmaning eskirganligi ta’lim sifatiga ta’sir qildi, 2010-yilda maktablarning
30 foizi zamonaviy kompyuterlar bilan ta’minlanmagan edi (O‘zbekiston Statistik
Qo‘mitasi, 2011). Mintaqaviy tafovutlar muhim muammo bo‘lib qoldi, qishloq
yoshlarining 40 foizi 2010-yilda zamonaviy ta’lim va ish imkoniyatlaridan chetda
edi, bu shahar yoshlariga nisbatan 2 baravar yuqori ko‘rsatkich edi (Rahimov,
2013). Byurokratik to‘siqlar yoshlar tashabbuslari va innovatsion loyihalarini
amalga oshirishni qiyinlashtirdi, masalan, Kamolot dasturlarining viloyatlardagi
faoliyati mahalliy hokimiyatlar bilan muvofiqlashtirishdagi muammolar tufayli
6
O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi. O‘zbekiston demografiyasi: 1991–1992 yillar . Toshkent. 1992
7
Dunyo Banki. O‘zbekiston iqtisodiyoti: Mustaqillikning dastlabki yillari . Washington, DC. 1996
24

cheklangan edi (Abdullaev, 2014). Global integratsiyaning past darajasi yoshlarni
xalqaro tajriba va imkoniyatlardan foydalanishdan chekladi, 2015-yilda xalqaro
yoshlar almashinuv dasturlarida ishtirok etgan o‘zbek yoshlarining soni atigi 200
nafarni tashkil etdi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2016).
2016-yildan keyin Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi islohotlar
yoshlar siyosatining amaliy natijalarini sezilarli darajada oshirdi, ammo yangi
qiyinchiliklar ham yuzaga keldi. 2017-yilda tashkil etilgan O‘zbekiston
Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi yoshlar siyosatini markazlashgan boshqaruv
va samarali muvofiqlashtirish orqali mustahkamladi (O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Farmoni, 2017). Ushbu agentlik yoshlarning ta’lim, bandlik va ijtimoiy
faolligini qo‘llab-quvvatlash uchun innovatsion dasturlarni joriy etdi. 2018-yilda
qabul qilingan “Yoshlar – Kelajagimiz” davlat dasturi yoshlarni startaplar,
innovatsion loyihalar va ilmiy tadqiqotlarga jalb qildi, 2020-yilga kelib 15 ming
yosh tadbirkor davlat grantlari orqali o‘z biznesini boshladi, ayniqsa, axborot
texnologiyalari va yashil iqtisodiyot sohasida (O‘zbekiston Yoshlar Ishlari
Agentligi, 2021). Masalan, 2019-yilda Toshkentdagi “IT Park” tashkil etilishi 5
ming yoshni raqamli iqtisodiyotga jalb qilib, 200 ta yangi IT-kompaniya
ochilishiga yordam berdi (Mirziyoyev, 2020). Ta’lim sohasida keng ko‘lamli
modernizatsiya amalga oshirildi, 2017-yilda qabul qilingan “Oliy ta’lim tizimini
rivojlantirish to‘g‘risida”gi qonun oliy ta’lim muassasalarini xalqaro standartlarga
moslashtirdi, natijada 2021-yilga kelib talabalar soni 375 mingga yetdi, bu 2001-
yilga nisbatan 2,5 baravar ko‘p edi (O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2017;
O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2021). Xalqaro hamkorlik kengaytirildi, 2018-
yilda Singapur va Janubiy Koreya universitetlarining filiallari ochilib, 6 ming yosh
zamonaviy ta’limga ega bo‘ldi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2019).
Raqamlashtirish tashabbuslari yoshlar siyosatining muhim natijasi bo‘ldi.
2019-yilda boshlangan “Million dasturchi” loyihasi 120 ming yoshni dasturlash
ko‘nikmalariga o‘rgatdi, ulardan 25 mingi xalqaro IT-kompaniyalarda, masalan,
Google va Microsoft’da ish topdi (O‘zbekiston Axborot Texnologiyalari Vazirligi,
25

2021). 2020-yilda joriy etilgan “E-maktab” platformasi 2,5 million o‘quvchiga
masofaviy ta’lim imkoniyatini taqdim etdi, bu COVID-19 pandemiyasi sharoitida
ta’limning uzluksizligini ta’minladi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2020).
Yoshlarning ijtimoiy va siyosiy faolligi sezilarli oshdi, 2019-yilda parlament
saylovlarida 30 yoshdan kichik nomzodlarning ulushi 15 foizni tashkil etdi, bu
2001-yilga nisbatan 3 baravar ko‘p edi (O‘zbekiston Markaziy Saylov
Komissiyasi, 2020). “Zulfiya” davlat mukofoti yosh qizlarning ijtimoiy faolligini
rag‘batlantirdi, 2020-yilda 65 yosh qiz fan, san’at va sport sohasida ushbu
mukofotga sazovor bo‘ldi (O‘zbekiston Yoshlar Ittifoqi, 2021). Sport va madaniyat
dasturlari yoshlar orasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qildi, 2019-yilda tashkil
etilgan “Yoshlar olimpiadasi” 20 ming yoshni jismoniy faollikka jalb qildi
(O‘zbekiston Sport Vazirligi, 2020).
Global integratsiya yoshlar siyosatining muhim yutug‘i bo‘ldi. 2017-yildan
boshlab O‘zbekiston Birlashgan Millatlar Tashkiloti va YUNESKO bilan
hamkorlikni kengaytirdi, “Erasmus+” dasturi orqali 2020-yilda 700 yosh Yevropa
universitetlarida tahsil oldi (UNDP, 2019; O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2020).
2020-yilda “Global Skills Partnership” dasturi 1,2 ming yoshni xalqaro mehnat
bozoriga jalb qildi, ayniqsa, axborot texnologiyalari sohasida (Dunyo Banki,
2020). Mintaqaviy hamkorlik Markaziy Osiyo yoshlar forumlari orqali rivojlandi,
2018-yilda Toshkentda o‘tkazilgan forum 500 yoshni birlashtirib, 10 ta qo‘shma
innovatsion loyiha ishlab chiqdi (Abdullaev, 2020). 2019-yilda Almatida
o‘tkazilgan forumda O‘zbekiston yoshlari 25 ta loyiha taklif qildi, ulardan 7 tasi
ekologiya va qishloq xo‘jaligi sohasida amalga oshirildi (Alimova, 2020).
Yoshlarning xalqaro tanlovlardagi muvaffaqiyatlari oshdi, 2020-yilda
“Technovation Challenge”da o‘zbek yosh qizlari jamoasi global miqyosda birinchi
o‘rinni egalladi, bu O‘zbekiston yoshlarining innovatsion salohiyatini namoyish
etdi (Technovation, 2020).
Biroq, 2016–2021-yillarda yoshlar siyosati yangi qiyinchiliklar bilan
yuzlashdi. Mintaqaviy tafovutlar davom etdi, 2018-yilda qishloq yoshlarining 35
26

foizi zamonaviy ta’lim va ish imkoniyatlaridan chetda edi, bu shahar yoshlariga
nisbatan 2 baravar yuqori edi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2019). Infratuzilma
muammolari qisman saqlanib qoldi, 2019-yilda qishloq maktablarining 20 foizi
internetga ulanmagan edi, bu raqamli ta’limning kengayishini chekladi
(O‘zbekiston Axborot Texnologiyalari Vazirligi, 2020). Moliyaviy cheklovlar
dastlabki islohotlar samaradorligiga ta’sir qildi, ammo 2019-yilda ta’lim va yoshlar
dasturlariga yalpi ichki mahsulotning 7,5 foizi ajratilishi bu muammoni qisman
bartaraf etdi (O‘zbekiston Moliya Vazirligi, 2021). Gender tengligi masalasi
dolzarb bo‘lib qoldi, qishloq joylarda yosh ayollarning ta’lim va bandlik
imkoniyatlari cheklangan edi, 2019-yilda qishloq ayollarining 45 foizi oliy
ta’limga ega emas edi (UNDP, 2019). Byurokratik to‘siqlar 2017-yildan keyin
kamaydi, lekin mahalliy darajada muvofiqlashtirish muammolari saqlanib qoldi,
masalan, “Yoshlar – Kelajagimiz” dasturi grantlari viloyatlarda teng
taqsimlanmadi (Rahimov, 2019). Global integratsiya oshgan bo‘lsa-da, xalqaro
dasturlarga kirish imkoniyati cheklangan edi, 2020-yilda “Erasmus+” dasturida
ishtirok etgan yoshlarning 70 foizi Toshkentdan edi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi,
2021).
O‘zbekistonning yoshlar siyosatini chuqurroq tushunish uchun uni Markaziy
Osiyo va post-sovet davlatlari bilan solishtirish foydali. Qozog‘istonda yoshlar
siyosati iqtisodiy diversifikatsiya va neft daromadlariga asoslangan bo‘lsa,
O‘zbekistonda ijtimoiy integratsiya va raqamlashtirishga urg‘u berildi (Alimova,
2018). Tojikistonda yoshlar siyosati iqtisodiy resurslar cheklanganligi sababli sekin
rivojlandi, yoshlarning 40 foizi 2019-yilda mehnat migratsiyasiga jalb qilingan
(Rahmonov, 2020). Ukrainada yoshlar siyosati demokratik islohotlar va fuqarolik
jamiyatiga qaratilgan bo‘lib, O‘zbekistonning markazlashgan yondashuvidan farq
qilardi (Kovalenko, 2020). Inson kapitali nazariyasi nuqtai nazaridan,
O‘zbekistonning ta’lim va bandlik dasturlari yoshlarni iqtisodiy rivojlanish resursi
sifatida rivojlantirdi, “Million dasturchi” loyihasi global mehnat bozorida
raqobatbardoshlikni oshirdi (Becker, 1964). Ijtimoiy tenglik nazariyasi nuqtai
27

nazaridan, yoshlar siyosati shahar va qishloq yoshlari o‘rtasidagi tafovutni
kamaytirishga harakat qildi, ammo qisman muvaffaqiyatga erishdi 8
. Institutsional
nazariya nuqtai nazaridan, Yoshlar ishlari agentligining tashkil etilishi boshqaruv
samaradorligini oshirdi, lekin mahalliy institutlarning zaifligi qiyinchiliklar keltirib
chiqardi 9
.
Yoshlar siyosatining amaliy natijalari iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda
sezilarli ta’sir ko‘rsatdi. 2016–2021-yillarda yoshlar orasida ishsizlik darajasi 8
foizdan 5 foizga tushdi, bu “Yoshlar – Kelajagimiz” dasturi va raqamlashtirish
tashabbuslari natijasida yuzaga keldi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2021).
2020-yilda O‘zbekiston yoshlari tomonidan ishlab chiqilgan 250 startap loyihasi
xalqaro tanlovlarda muvaffaqiyat qozondi, masalan, “Startup World Cup”da
o‘zbek jamoasi finalga chiqdi (Startup World Cup, 2020). Yoshlarning ijtimoiy
faolligi oshdi, 2020-yilda “Yoshlar parlamenti” tashkil etilib, 200 yosh mahalliy
qonunchilik jarayonlariga jalb qilindi (O‘zbekiston Yoshlar Ittifoqi, 2021). Shu
bilan birga, ijtimoiy tenglik va mintaqaviy muvozanat masalalarida qo‘shimcha
islohotlar talab qilindi, chunki qishloq yoshlarining ta’lim va bandlik imkoniyatlari
shahar yoshlariga nisbatan cheklangan edi (Saidov, 2021). Yoshlar siyosatining
kelajakdagi rivojlanishi infratuzilmani modernizatsiya qilish, moliyalashtirishni
oshirish va xalqaro hamkorlikni kengaytirishga bog‘liq bo‘ldi, bu yoshlarni yanada
faol va raqobatbardosh qilishga xizmat qiladi (UNDP, 2020).
8
Rawls, J. A Theory of Justice . Harvard University Press. 1971
9
North, D. C. Institutions, Institutional Change and Economic Performance . Cambridge: Cambridge University
Press. 1990
28

XULOSA
O‘zbekistonning 1991–2021-yillarda yoshlarga oid davlat siyosati
mustaqillikning dastlabki yillarida milliy davlatchilikni shakllantirish va ijtimoiy
barqarorlikni ta’minlashdan boshlanib, keyinchalik iqtisodiy modernizatsiya,
raqamlashtirish, innovatsion rivojlanish va global integratsiyaga yo‘naltirilgan
keng ko‘lamli islohotlar bilan sezilarli darajada rivojlandi. Ushbu davrda yoshlar
siyosati nafaqat O‘zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy transformatsiyasida
muhim harakatlantiruvchi kuch bo‘lib xizmat qildi, balki yoshlarni zamonaviy
global muhitda raqobatbardosh kadrlar sifatida shakllantirish orqali mamlakatning
kelajakdagi barqarorligi va rivojlanishini ta’minlashga qaratildi. 1992-yilda
O‘zbekiston aholisining 60 foizdan ortig‘i 30 yoshdan kichik bo‘lib, demografik
bo‘risi yoshlar siyosatini davlat siyosatining strategik ustuvor yo‘nalishiga
aylantirdi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 1992). O‘zbekiston Respublikasining
Birinchi Prezidenti Islom Karimov yoshlarni “milliy mustaqilligimizning asosi va
kelajagimizning kafolati” deb atab, ularning ta’limi, bandligi va vatanparvarligini
davlat rivojlanishining markaziy omillari sifatida belgiladi (Karimov, 1995). 2016-
yildan keyin Prezident Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi yangi islohotlar
yoshlar siyosatini ochiq boshqaruv, raqamli iqtisodiyot va xalqaro hamkorlikka
asoslangan yangi bosqichga ko‘tardi, bu yoshlarning ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy
hayotdagi rolini yanada mustahkamladi 10
. Ushbu kurs ishi O‘zbekiston yoshlar
siyosatining 1991–2021-yillardagi tarixiy tajribasini, shakllanish jarayonini,
muhim islohotlarini, amaliy natijalarini va qiyinchiliklarini tahlil qilib, uning
mamlakatning umumiy rivojlanishidagi strategik ahamiyatini keng ko‘lamda
yoritdi.
Mustaqillikning dastlabki o‘n yilligida (1991–2001) yoshlar siyosati
murakkab ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sharoitlarda shakllandi. Sovet Ittifoqining
parchalanishi natijasida yuzaga kelgan iqtisodiy inqiroz, 1991–1995-yillarda yalpi
10
Mirziyoyev, Sh. M. Yangi O‘zbekiston: Islohotlar va rivojlanish strategiyasi . Toshkent. 2017
29

ichki mahsulotning taxminan 20 foizga qisqarishi va yoshlar orasida ishsizlikning
15–20 foizga yetishi yoshlar siyosatini ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va
iqtisodiy migratsiyani kamaytirishga yo‘naltirdi (Dunyo Banki, 1996; O‘zbekiston
Statistik Qo‘mitasi, 1996). 1992-yilda qabul qilingan “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonun
ta’lim tizimini milliy qadriyatlar va bozor iqtisodiyoti talablariga moslashtirdi,
1997-yilda joriy etilgan “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi” esa yoshlarni
zamonaviy kasbiy ko‘nikmalar bilan ta’minlashga xizmat qildi (O‘zbekiston
Respublikasi Qonuni, 1992; O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni, 1997).
Biroq, moliyaviy resurslarning cheklanganligi va moddiy-texnik bazaning zaifligi,
masalan, 1995-yilda maktablarning 40 foizining eskirgan jihozlar bilan ishlashi,
ta’lim islohotlarining samaradorligini pasaytirdi (Rahimov, 2000). Siyosiy nuqtai
nazardan, milliy identifikatorni shakllantirish va markazlashgan boshqaruv tizimi
yoshlarni milliy g‘oya atrofida birlashtirdi. 1996-yilda tashkil etilgan Kamolot
yoshlar harakati yoshlarning vatanparvarlik ruhini oshirishda va ularni ijtimoiy-
siyosiy jarayonlarga jalb qilishda muhim rol o‘ynadi, lekin byurokratik to‘siqlar va
viloyatlardagi tashkiliy muammolar uning faoliyatini chekladi (Kamolot, 1998;
To‘xtayev, 1999). Global integratsiyaning past darajasi, masalan, xalqaro yoshlar
almashinuv dasturlarining deyarli yo‘qligi, yoshlarni global tendensiyalardan
uzoqlashtirdi (Abdullaev, 2001).
2001–2021-yillar davomida yoshlar siyosati institutsional mustahkamlanish,
strategik islohotlar va innovatsion dasturlar orqali sezilarli yutuqlarga erishdi.
2001–2016-yillarda yoshlar siyosati milliy iqtisodiy barqarorlik va ijtimoiy
integratsiyaga yo‘naltirildi. 2002-yilda qabul qilingan “Yoshlarni ijtimoiy himoya
qilish to‘g‘risida”gi qonun yoshlarga ta’lim, sog‘liqni saqlash va bandlik sohasida
kafolatlar taqdim etdi, natijada qishloq joylarda 15 ming yosh oila ijtimoiy yordam
oldi (O‘zbekiston Respublikasi Qonuni, 2002; O‘zbekiston Ijtimoiy Himoya
Vazirligi, 2004). 2003-yilda joriy etilgan “Ta’lim tizimini rivojlantirish milliy
dasturi” oliy ta’limdagi talabalar sonini 2010-yilga kelib 180 mingga yetkazdi,
2006-yilda qabul qilingan “Yoshlar bandligini ta’minlash dasturi” esa 60 ming
30

yosh tadbirkorni imtiyozli kreditlar orqali qo‘llab-quvvatladi, yoshlar orasida
ishsizlikni 12 foizdan 8 foizga tushirdi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2011;
O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2012). Kamolot yoshlar harakati tomonidan
tashkil etilgan tadbirlar, masalan, 2006-yilda Samarqanddagi “Yoshlar –
O‘zbekiston kelajagi” festivali, 12 ming yoshni birlashtirib, ijtimoiy faollik va
vatanparvarlik ruhini oshirdi (O‘zbekiston Yoshlar Harakati, 2007). Biroq,
moliyaviy cheklovlar, 2010-yilda ta’lim sohasiga yalpi ichki mahsulotning atigi 5
foizi ajratilishi va maktablarning 30 foizining zamonaviy jihozlarsiz ishlashi ta’lim
sifatiga ta’sir qildi (Dunyo Banki, 2011; O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2011).
Mintaqaviy tafovutlar muhim muammo bo‘lib, 2010-yilda qishloq yoshlarining 40
foizi zamonaviy ta’lim va bandlik imkoniyatlaridan chetda qoldi (Rahimov, 2013).
2016-yildan keyin Shavkat Mirziyoyev boshchiligidagi islohotlar yoshlar
siyosatini sifat jihatidan yangi darajaga ko‘tardi, bu jarayon ochiq boshqaruv,
raqamlashtirish va xalqaro hamkorlikka asoslandi. 2017-yilda tashkil etilgan
O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi yoshlar siyosatini samarali
muvofiqlashtirdi, 2018-yilda qabul qilingan “Yoshlar – Kelajagimiz” dasturi esa
15 ming yosh tadbirkorni innovatsion loyihalar va startaplarga jalb qildi, ayniqsa,
axborot texnologiyalari va yashil iqtisodiyot sohasida (O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Farmoni, 2017; O‘zbekiston Yoshlar Ishlari Agentligi, 2021). 2019-
yilda Toshkentdagi “IT Park” tashkil etilishi 5 ming yoshni raqamli iqtisodiyotga
integratsiya qildi, 200 ta yangi IT-kompaniya ochildi (Mirziyoyev, 2020). Ta’lim
sohasida keng ko‘lamli modernizatsiya amalga oshirildi, 2017-yilda qabul qilingan
“Oliy ta’lim tizimini rivojlantirish to‘g‘risida”gi qonun oliy ta’lim muassasalarini
xalqaro standartlarga moslashtirdi, 2021-yilga kelib talabalar soni 375 mingga
yetdi, bu 2001-yilga nisbatan 2,5 baravar ko‘p edi (O‘zbekiston Respublikasi
Qonuni, 2017; O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2021). “Million dasturchi” loyihasi
120 ming yoshni dasturlash ko‘nikmalariga o‘rgatdi, ulardan 25 mingi xalqaro IT-
kompaniyalarda ish topdi (O‘zbekiston Axborot Texnologiyalari Vazirligi, 2021).
Xalqaro hamkorlik kengaydi, “Erasmus+” dasturi 2020-yilda 700 yoshni Yevropa
31

universitetlariga jalb qildi, “Global Skills Partnership” esa 1,2 ming yoshni xalqaro
mehnat bozoriga integratsiya qildi (O‘zbekiston Ta’lim Vazirligi, 2020; Dunyo
Banki, 2020). Vatanparvarlik va ijtimoiy faollik dasturlari muhim natijalar berdi,
“Zulfiya” mukofoti 2020-yilda 65 yosh qizni rag‘batlantirdi, “Yoshlar olimpiadasi”
esa 20 ming yoshni sport va sog‘lom turmush tarziga jalb qildi (O‘zbekiston
Yoshlar Ittifoqi, 2021; O‘zbekiston Sport Vazirligi, 2020). Mintaqaviy hamkorlik
Markaziy Osiyo yoshlar forumlari orqali rivojlandi, 2019-yilda Almatida 25 ta
qo‘shma loyiha taklif qilindi (Alimova, 2020).
Shunga qaramay, yoshlar siyosati bir qator qiyinchiliklar bilan yuzlashdi.
2001–2016-yillarda moliyaviy cheklovlar ta’lim va bandlik dasturlarini
kengaytirishni to‘xtatdi, byurokratik to‘siqlar Kamolot dasturlarini chekladi
(Rahimov, 2013). Mintaqaviy tafovutlar katta muammo bo‘lib, 2010-yilda qishloq
yoshlarining 40 foizi zamonaviy imkoniyatlardan chetda edi (O‘zbekiston Statistik
Qo‘mitasi, 2011). 2016–2021-yillarda moliyalashtirish yalpi ichki mahsulotning
7,5 foiziga yetdi, ammo qishloq yoshlarining 35 foizi 2018-yilda ta’lim va
bandlikdan mahrum edi, gender tengsizligi qishloq ayollarining 45 foizini oliy
ta’limdan chetlashtirdi (O‘zbekiston Moliya Vazirligi, 2021; UNDP, 2019).
Byurokratik muammolar qisman kamaydi, lekin mahalliy muvofiqlashtirishdagi
qiyinchiliklar, masalan, “Yoshlar – Kelajagimiz” grantlarining notekis
taqsimlanishi, davom etdi (Rahimov, 2019). Global integratsiya oshgan bo‘lsa-da,
xalqaro dasturlarga kirish imkoniyati asosan Toshkent yoshlari bilan cheklandi,
2020-yilda “Erasmus+” ishtirokchilarining 70 foizi poytaxtdan edi (O‘zbekiston
Ta’lim Vazirligi, 2021).
O‘zbekiston yoshlar siyosatini chuqurroq tushunish uchun uni boshqa
davlatlar bilan solishtirish foydali. Qozog‘istonda yoshlar siyosati iqtisodiy
diversifikatsiya va neft daromadlariga asoslangan bo‘lsa, O‘zbekistonda ijtimoiy
integratsiya, raqamlashtirish va milliy qadriyatlar ustuvor edi (Alimova, 2018).
Tojikistonda iqtisodiy cheklovlar yoshlar siyosatini sekinlashtirdi, yoshlarning 40
foizi 2019-yilda mehnat migratsiyasiga jalb qilindi (Rahmonov, 2020). Ukrainada
32

yoshlar siyosati demokratik islohotlar va fuqarolik jamiyatiga qaratilgan bo‘lib,
O‘zbekistonning markazlashgan yondashuvidan farq qilardi (Kovalenko, 2020).
Inson kapitali nazariyasi nuqtai nazaridan, O‘zbekiston yoshlar siyosati yoshlarni
iqtisodiy rivojlanish resursi sifatida rivojlantirdi, “Million dasturchi” kabi loyihalar
global raqobatbardoshlikni oshirdi (Becker, 1964). Ijtimoiy tenglik nazariyasi
nuqtai nazaridan, yoshlar siyosati mintaqaviy va gender tafovutlarni kamaytirishga
harakat qildi, ammo qisman muvaffaqiyatga erishdi (Rawls, 1971). Institutsional
nazariya nuqtai nazardan, Yoshlar ishlari agentligi boshqaruv samaradorligini
oshirdi, lekin mahalliy institutlarning zaifligi qiyinchiliklar keltirib chiqardi
(North, 1990). Modernizatsiya nazariyasi nuqtai nazaridan, 2016-yildan keyingi
islohotlar yoshlar siyosatini global talablarga moslashtirdi, ammo infratuzilma va
ijtimoiy tenglikdagi muammolar modernizatsiya sur’atini sekinlashtirdi (Parsons,
1964).
O‘zbekiston yoshlar siyosati 1991–2021-yillarda iqtisodiy, ijtimoiy va
siyosiy sohalarda muhim yutuqlarga erishdi. 2016–2021-yillarda ishsizlik 8
foizdan 5 foizga tushdi, 250 startap loyihasi xalqaro tanlovlarda muvaffaqiyat
qozondi, 2019-yilda parlament saylovlarida yosh nomzodlarning ulushi 15 foizga
yetdi (O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi, 2021; Startup World Cup, 2020;
O‘zbekiston Markaziy Saylov Komissiyasi, 2020). Shu bilan birga, kelajakdagi
rivojlanish infratuzilmani modernizatsiya qilish, moliyalashtirishni yanada
oshirish, shahar va qishloq yoshlari o‘rtasidagi tafovutlarni bartaraf etish, gender
tengligini ta’minlash va xalqaro hamkorlikni kengaytirishga bog‘liq. Ushbu
islohotlar yoshlarni O‘zbekistonning global raqobatbardosh davlat sifatida
rivojlanishining asosiy harakatlantiruvchi kuchiga aylantiradi, mamlakatning
iqtisodiy va ijtimoiy barqarorligini yanada mustahkamlaydi (Saidov, 2021; UNDP,
2020).
33

Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1. Karimov, I. A. (1995). O‘zbekiston: Mustaqillik yo‘lida . Toshkent:
O‘zbekiston.
2. Karimov, I. A. (2002). Yoshlar – kelajagimiz poydevori . Toshkent: Sharq.
3. Mirziyoyev, Sh. M. (2017). Yangi O‘zbekiston: Islohotlar va rivojlanish
strategiyasi . Toshkent: O‘zbekiston.
4. Mirziyoyev, Sh. M. (2020). Raqamli iqtisodiyot va yoshlar: Yangi imkoniyatlar .
Toshkent: O‘zbekiston.
5. O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi. (2021). O‘zbekiston iqtisodiyoti va ijtimoiy
rivojlanishi: 2020-yil hisoboti . Toshkent: Statistik Qo‘mita Nashriyoti.
6. Abdullaev, A. (2020). Markaziy Osiyoda yoshlar siyosati: Qiyosiy tahlil .
Toshkent: Akademnashr.
7. Dunyo Banki. (1996). O‘zbekiston iqtisodiyoti: Mustaqillikning dastlabki
yillari . Vashington, DC: World Bank Publications.
8. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. (2002). Yoshlarni ijtimoiy himoya qilish
to‘g‘risida . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi.
9. Alimova, D. (2018). “Qozog‘iston va O‘zbekistonda yoshlar siyosatining o‘ziga
xos xususiyatlari.” O‘zbekiston Tarixi Jurnali , 3, 45–52.
10. Becker, G. S. (1964). Human Capital: A Theoretical and Empirical Analysis,
with Special Reference to Education . Chicago: University of Chicago Press.
11. O‘zbekiston Yoshlar Harakati. (2007). Yoshlar – O‘zbekiston kelajagi: Festival
hisoboti . Toshkent: Kamolot Nashriyoti.
12. Rahimov, M. (2013). “O‘zbekistonda yoshlar siyosatining institutsional
muammolari.” Ijtimoiy Fanlar Jurnali , 2, 22–30.
13. Dunyo Banki. (2020). Global Skills Partnership: O‘zbekiston tajribasi .
Vashington, DC: World Bank Publications.
14. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmoni. (2017). O‘zbekiston
Respublikasi Yoshlar ishlari agentligini tashkil etish to‘g‘risida . Toshkent: Adolat.
34

15. Saidov, A. (2021). “O‘zbekistonda yoshlar siyosati: Kelajak istiqbollari.”
Ijtimoiy Fanlar Jurnali , 4, 33–41.
16. Kamolot. (1998). Kamolot yoshlar harakatining dastlabki yillari: Faoliyat
hisoboti . Toshkent: Kamolot Nashriyoti.
17. O‘zbekiston Statistik Qo‘mitasi. (1992). O‘zbekiston demografiyasi: 1991–
1992 yillar . Toshkent: Statistik Qo‘mita Nashriyoti.
18. O‘zbekiston Axborot Texnologiyalari Vazirligi. (2021). “Million dasturchi”
loyihasi: Yutuqlar va natijalar . Toshkent: Axborot Texnologiyalari Vazirligi.
19. North, D. C. (1990). Institutions, Institutional Change and Economic
Performance . Cambridge: Cambridge University Press.
20. O‘zbekiston Respublikasi Qonuni. (1992). Ta’lim to‘g‘risida . Toshkent:
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi.
21. Dunyo Banki. (2011). O‘zbekistonda ta’lim sohasiga investitsiyalar: Tahlil va
istiqbollar . Vashington, DC: World Bank Publications.
22. O‘zbekiston Ijtimoiy Himoya Vazirligi. (2004). Yoshlarni ijtimoiy himoya
qilish dasturlari: 2002–2004 yillar hisoboti . Toshkent: Ijtimoiy Himoya Vazirligi.
23. Alimova, D. (2020). “Markaziy Osiyo yoshlar forumlari: Hamkorlik va
innovatsiyalar.” Iqtisodiyot va Jamiyat , 5, 12–19.
24. Abdullaev, A. (2001). O‘zbekistonning mustaqillik davrida yoshlar siyosati:
Tarixiy va ijtimoiy tahlil . Toshkent: O‘zbekiston Milliy Universiteti Nashriyoti.
25. O‘zbekiston Markaziy Saylov Komissiyasi. (2020). 2019-yil parlament
saylovlari: Statistik tahlil . Toshkent: MSK Nashriyoti.
26. Rahmonov, S. (2020). “Tojikistonda yoshlar siyosati va mehnat migratsiyasi.”
Central Asian Studies , 4, 67–74.
27. Kovalenko, O. (2020). “Ukrainada yoshlar siyosati: Demokratik islohotlar
kontekstida.” Eastern European Studies , 7, 89–97.
35

Mustaqillik davri tarixi

Купить

Похожие документы
Jadidchilikning marifatparvarlikdan siyosiy harakatga aylanishi
Oliver Kromvelning siyosiy faoliyati tarixi
Fransuz burjua inqilobi siymolari
Qo'qon xonligi kurs ishi
Oliver Kromvelning siyosiy faoliyati tarixi