Dokument ma'lumotlari

Narxi 35000UZS
Hajmi 42.7KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 18 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

17 Sotish

Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayonga ta’siri kurs ishi

Sotib olish
1Mavzu: Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayonga ta’siri MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………..… I BOB. Oila va maktab hamkorligining nazariy asoslari 1.1. Oila va maktab hamkorligi tushunchasining mazmuni …………….….….. 1.2. Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi ……….… 1.3. Oila va maktab hamkorligining pedagogik-psixologik asoslari ………….. II BOB. Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayondagi amaliy ahamiyati 2.1. O‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonida hamkorlikning roli …………. 2.2. Ota-onalar bilan ishlash shakllari va uslublari ……………………………. 2.3. Maktab va oila hamkorligini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ………………………………………………………………………. Xulosa …………………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………..……….. 2KIRISH Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi kunda ta’lim tizimining oldida turgan muhim vazifalardan biri — o‘quvchilarning shaxsini har tomonlama rivojlantirish, ularni ijtimoiy muhitga moslashtirish va barkamol inson qilib voyaga yetkazishdir. Bu jarayonda faqat maktab yoki faqat oila emas, balki ularning o‘zaro hamkorligi muhim ahamiyat kasb etadi. Global axborotlashuv, turli ijtimoiy xavf-xatarlar, internet vositalarining noxolis ta’siri tufayli bolalar dunyoqarashi va xulq-atvorini to‘g‘ri shakllantirish ko‘proq oilaviy va maktabdagi birgalikdagi harakatga bog‘liq bo‘lib qoldi. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu borada ta’kidlaganlar: “Farzandlarimizni barkamol inson qilib tarbiyalash, avvalo, oila va maktabning uzviy hamkorligiga bog‘liq. Bu hamkorlik mustahkam bo‘lsa, tarbiya samarali bo‘ladi. 1 ” Shu sababli oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy hamkorlikni o‘rganish, uni takomillashtirish bugungi kundagi eng dolzarb pedagogik masalalardan biridir. Maktabda berilayotgan tarbiya o‘z samarasini berishi uchun bu tarbiya oilada davom ettirilishi kerak. Aks holda o‘quvchida ziddiyatli qarashlar, shaxsiy muammolar vujudga kelishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, ushbu mavzuni o‘rganish zamonaviy tarbiya nazariyasining amaliy asoslarini belgilab berishda muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Oila va maktab hamkorligi pedagogika fanida muhim va dolzarb mavzulardan biri hisoblanadi. Bu yo‘nalishda bir qator taniqli olimlar ilmiy izlanishlar olib borgan. Jumladan, Abdulla Avloniy o‘zining “Turkiy guliston yoxud axloq” asarida oilaning axloqiy tarbiyadagi o‘rnini chuqur tahlil qilgan. Professor M. Mahmudov ham maktab va oila aloqalarini o‘quvchilarning ijtimoiylashuvi kontekstida ko‘rib chiqqan. T. Toshxo‘jayev va G. Sattorova esa ota-onalar bilan ishlash metodikasini ishlab chiqqan pedagog-olimlar qatorida turadi. Bu 1 Shavkat Mirziyoyev, 2022-yil 30-sentabr, Oila instituti va ta’lim tizimi masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilishdan 3borada X. To‘xtasinova va M. Asqarova ham nazariy va amaliy jihatlarni o‘rgangan. Biroq bugungi kunda jamiyatda yuz berayotgan tezkor ijtimoiy va madaniy o‘zgarishlar, axborot oqimi ta’siri bu mavzuga zamonaviy yondashuvlarni joriy qilishni, innovatsion pedagogik texnologiyalar asosida yangilab o‘rganishni talab qilmoqda. Shuningdek, oilada farzandga berilayotgan e’tibor, maktab bilan uzluksiz aloqaning ta’lim sifatiga ta’sirini o‘rganish dolzarb bo‘lib qolmoqda. Kurs ishi mavzusining obyekti — maktab va oilaning tarbiyaviy faoliyatidir. Kurs ishi mavzusining predmeti — oila va maktab o‘rtasidagi hamkorlikning o‘quvchilar tarbiyasiga ta’sirini aniqlovchi shakl va usullardir. Kurs ishi mavzusining maqsadi — oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayondagi o‘rnini tahlil qilish, uning samaradorligini oshirishga doir ilmiy-nazariy va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari — Kurs ishining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: oila va maktab hamkorligi tushunchasining mazmunini ochib berish; tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi va rivojlanish bosqichlarini tahlil qilish; hamkorlikning psixologik va pedagogik asoslarini yoritish; ota- onalar bilan ishlash shakllari va uslublarini aniqlash; maktab va oila o‘rtasidagi o‘zaro ta’sir samaradorligini oshirish yo‘llarini aniqlash; mavjud muammolarni aniqlab, ularni hal etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati — Mazkur mavzuning nazariy ahamiyati shundaki, u oila va maktab hamkorligining mohiyatini ilmiy-nazariy jihatdan asoslaydi. Amaliy jihatdan esa, ushbu kurs ishi ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish, o‘quvchilar tarbiyasini samarali tashkil etishga xizmat qiladi. Ish davomida ilgari surilgan tavsiyalar amaliyotda qo‘llanishi mumkin bo‘lgan pedagogik yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. 4Kurs ishi mavzusining metodlari — Kurs ishini yozishda quyidagi ilmiy metodlardan foydalanildi: tahlil va sintez usuli; solishtirma metod; pedagogik kuzatuv; hujjatlarni o‘rganish; amaliy tajribalarni umumlashtirish va baholash metodlari. Kurs ishi mavzusining tuzilishi — Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 5I BOB. Oila va maktab hamkorligining nazariy asoslari 1.1. Oila va maktab hamkorligi tushunchasining mazmuni Jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichida ta’lim va tarbiyaning sifatini oshirish, avlodlar orasida ijtimoiy uzviylikni ta’minlash hamda barkamol insonni shakllantirishda oila va maktab hamkorligi g‘oyat muhim ahamiyatga ega. Oila — shaxs tarbiyasining dastlabki va eng muhim ijtimoiy muhitidir. Maktab esa bu jarayonni ilmiy-metodik asosda davom ettiruvchi ta’lim- tarbiya muassasasidir. Bu ikki tizim o‘zaro bog‘liq, biri ikkinchisini to‘ldiruvchi, mustahkamlovchi va boyituvchi omillardir. Oila va maktab hamkorligi deganda, ota-onalar va o‘qituvchilar o‘rtasidagi muntazam aloqa, o‘zaro fikr almashinuvi, o‘quvchi shaxsining rivoji, tarbiyasi, bilim olishi va jamiyatga moslashuvi bo‘yicha birgalikda olib boriladigan faoliyat tushuniladi. Bu hamkorlik ikki tomonlama bo‘lishi, tizimli tarzda amalga oshirilishi va bola manfaatlariga xizmat qilishi lozim. Oila va maktab o‘rtasidagi hamkorlikning asosiy maqsadi — o‘quvchining jismoniy, aqliy, axloqiy, ma’naviy va estetik tarbiyasini uyg‘un tarzda shakllantirishdan iborat. Chunki bola maktabda qancha bilim olsa ham, agar oiladagi muhit bunga zid bo‘lsa, natija samarasiz bo‘lishi mumkin. Shu boisdan ham, oila va maktab tarbiyasi o‘rtasida uyg‘unlik bo‘lishi eng muhim omil hisoblanadi. 2 Oila va maktabning hamkorlikdagi tarbiyaviy faoliyati quyidagi asosiy yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi: bola xatti-harakatlarini kuzatib borish, ularni baholash, tarbiyadagi yutuq va kamchiliklarni muhokama qilish, ota-onalarni pedagogik bilimlar bilan qurollantirish, maktab hayotiga faol jalb etish, bolalarning qobiliyati va iste’dodini aniqlashda birgalikda harakat qilish. Pedagogik adabiyotlarda bu hamkorlikning mazmuni ko‘p jihatdan bayon etilgan. Masalan, A. Avloniy o‘z asarlarida oilaning axloqiy tarbiyada tutgan 2 Avloniy A. Turkiy Guliston yoxud axloq. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot, 2018. – B. 25–146. 6o‘rnini alohida ta’kidlab, uni “insonni tarbiyalovchi birinchi maktab” deb atagan. Zamonaviy pedagoglar esa maktabni faqatgina bilim beruvchi emas, balki shaxs kamolotini ta’minlovchi muhim institut sifatida ko‘radilar. Ota- onalar bilan pedagoglar o‘rtasida ijobiy munosabatlar shakllanmasa, bola ichki ziddiyatga duch keladi, bu esa uning rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Oila va maktab o‘rtasidagi hamkorlikni samarali tashkil etish uchun quyidagi asosiy prinsiplar muhim hisoblanadi: Uzviylik va uyg‘unlik prinsipi: oila va maktab tarbiyasi bir-birini to‘ldirishi kerak; Ixtiyoriylik va o‘zaro hurmat prinsipi: tomonlar bir-birining nuqtai nazarini inobatga olgan holda ishlashi zarur; Doimiylik prinsipi: hamkorlik muntazam va tizimli tarzda amalga oshirilishi lozim; Ma’lumot almashish prinsipi: maktab va oila o‘quvchi haqida doimiy axborot almashib turishi kerak. Mazkur hamkorlik jarayoni o‘quvchining ijtimoiylashuv darajasini oshirishga, uning jamiyatga moslashuvchan va mas’uliyatli shaxs bo‘lib shakllanishiga xizmat qiladi. Hamkorlik natijasida o‘quvchining qiziqishlari, ehtiyojlari, tarbiyadagi muammolari aniqroq o‘rganiladi va unga individual yondashuv ta’minlanadi. Shu sababli ham, bugungi ta’limda bu tushuncha faqat nazariy emas, balki amaliy jihatdan ham keng qo‘llanilishi zarur. Yana bir muhim jihat shundaki, bugungi kunda maktab va oila o‘rtasidagi hamkorlik faqat ota-onalar yig‘ilishlari bilan cheklanmasligi kerak. Ota- onalarni maktab hayotiga faol jalb etish, ular uchun seminar-treninglar tashkil etish, tarbiyaviy loyihalarda ishtirokini ta’minlash kabi yangicha yondashuvlar muhim ahamiyat kasb etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari, xususan, 2022-yil 30-sentabrdagi ta’lim va tarbiya masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilishdagi so‘zlari bu boradagi davlat 7siyosatining asosiy yo‘nalishlarini belgilab berdi. Jumladan, “Farzandlarimizni barkamol inson qilib tarbiyalash, avvalo, oila va maktabning uzviy hamkorligiga bog‘liq”, degan fikr bugungi kunda barcha pedagoglar va ota-onalarning ustuvor vazifasi nimadan iborat ekanini yaqqol ko‘rsatib beradi. oila va maktab hamkorligi tushunchasi o‘z ichiga murakkab ijtimoiy-pedagogik jarayonni oladi. Bu jarayonning samaradorligi maktabning tashkiliy faoliyati, ota-onalarning pedagogik savodxonligi, o‘zaro ishonch, muloqot va hamkorlik muhitining mavjudligiga bevosita bog‘liq. Shuning uchun, har bir maktabda ota-onalar bilan tizimli hamkorlik yo‘lga qo‘yilishi shart, bu esa bolalar tarbiyasining sifati va natijadorligini kafolatlaydi. 1.2. Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi Har qanday jamiyatning asosiy boyligi – bu uning a’zolari, ya’ni inson resursidir. Insonning barkamol va ma’naviyatli bo‘lib voyaga yetishi esa, avvalo, to‘g‘ri tashkil etilgan tarbiyaviy ishlar samarasi hisoblanadi. Tarbiya jarayonida asosiy ishtirokchilar bo‘lgan oila va maktab o‘rtasidagi aloqalarning samarali tashkil etilishi bolani to‘g‘ri yo‘lga yo‘naltirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Aynan shu jihatdan, bu ikki ijtimoiy institut o‘rtasida shakllanuvchi tarbiyaviy aloqalarning mazmuni, mohiyati va shakllanish bosqichlarini o‘rganish alohida ahamiyatga ega. Oila va maktab o‘rtasidagi aloqalar tabiiy va zaruriy munosabatlar asosida shakllanadi. Bola maktabga qadam qo‘yganidan boshlab, o‘qituvchilar ota- onalar bilan yaqin hamkorlikda bo‘lishga intiladi. Bu munosabat avvaliga oddiy muloqot, farzandining o‘qishdagi muvaffaqiyatlari yoki kamchiliklari haqida xabardor qilishdan boshlanadi. Keyinchalik esa bu aloqa kengayib, ota-onalar maktab hayotiga faolroq jalb qilina boshlaydi, pedagogik jarayonlarda ishtirok etadi. 3 3 Yuldashev Q. Oila pedagogikasi asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 32– 85. 8Shakllanish jarayonining ilk bosqichi – muloqot o‘rnatishdir. O‘qituvchi va ota-ona bir-birini tanishi, o‘zaro ishonchga ega bo‘lishi kerak. Bu esa to‘g‘ridan-to‘g‘ri va ochiq muloqotga asoslanadi. O‘qituvchi har bir o‘quvchi haqida ota-onadan ma’lumot oladi, bolaning oilaviy muhiti, odatlari, qiziqishlari, muammolari bilan tanishadi. Shu asosda bola shaxsiyatiga mos yondashuvni ishlab chiqish imkoniyati paydo bo‘ladi. Keyingi bosqichda — hamkorlik shakllari aniqlanadi. Bu jarayonda ota- onalar yig‘ilishlari, sinf ota-onalar kengashlari, tarbiyaviy tadbirlar, davra suhbatlari, ota-onalar uchun seminar-treninglar muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Ayniqsa, “Ochiq eshiklar kuni”, “Ota-onalar uchun sinf darslari”, “Pedagogik maslahatlar” kabi shakllar orqali aloqalar mustahkamlanadi. Bu orqali maktab va oila birgalikda harakat qiladigan muhitga aylanadi. Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalar asta-sekin tashkiliy-tizimli shakl kasb eta boshlaydi. Maktabda tarbiyaviy ishlar bo‘yicha mas’ul pedagoglar tomonidan maxsus reja ishlab chiqiladi. Har bir o‘quvchi bo‘yicha individual kartochkalar yuritiladi. Ota-onalar bilan aloqalar tizimli monitoring orqali baholab boriladi. Har bir muammo bo‘yicha birgalikda qarorlar qabul qilinadi. Bu esa o‘z navbatida, bolalarning xulq-atvori, o‘qishga bo‘lgan munosabati, axloqiy qiyofasini rivojlantirishda sezilarli natijalar beradi. Tarbiyaviy aloqalar nafaqat maktabdagi ma’lumot asosida, balki oilaning tashabbusi bilan ham shakllanishi mumkin. Ota-onalarning faolligi, maktab bilan doimiy muloqoti, farzandining maktabdagi holati bilan qiziqishi ham muhim omil hisoblanadi. Shunday hollarda maktab pedagoglari ota-onalarni rag‘batlantiradi, ularni ijtimoiy hayotga jalb qiladi. Bu kabi faoliyat bolani tarbiyalashda o‘zaro birgalikdagi mas’uliyatni kuchaytiradi. Zamonaviy ta’limda bu aloqalarni shakllantirishda innovatsion usullardan ham foydalanilmoqda. Masalan, “Ota-onalar akademiyasi”, “Oilaviy maslahat markazlari”, onlayn platformalar orqali muloqot, mobil ilovalar yordamida bola holatining monitoringi kabi texnologiyalar bu aloqalarning sifatini 9oshirishda katta xizmat qilmoqda. Raqamli maktab tizimining joriy qilinishi, ota-onalarni elektron kundaliklar, QR kodli monitoring orqali farzandining harakatlaridan doimiy xabardor qilish ham aloqalarni yangi bosqichga olib chiqmoqda. Tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi jarayonida psixologik yondashuvlar ham katta ahamiyatga ega. Bola shaxsiyatini o‘rganishda maktab psixologi, sinf rahbari va ota-onaning birgalikda ishlashi, bola ichki dunyosiga ehtiyotkorlik bilan yondashuv, uning his-tuyg‘ularini hisobga olish aloqalarni yanada mustahkam qiladi. Har bir pedagog ota-onani bolaga nisbatan yaqin hamkor, mas’ul hamfikr sifatida qabul qilishi muhimdir. 4 Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalar shakllanishida ijtimoiy muhit, milliy qadriyatlar, mahalla, ommaviy axborot vositalari va davlat siyosatining roli ham alohida o‘ringa ega. Maktabda amalga oshirilayotgan “Mahalla-maktab-oila” konsepsiyasi aynan ushbu tarbiyaviy aloqalarning shakllanishini tizimlashtirishga qaratilgan amaliy mexanizmdir. Bu konsepsiya doirasida o‘quvchining ijtimoiylashuvi, qadriyatlarga sodiqligi, huquqiy va axloqiy ongini shakllantirish kabi dolzarb masalalar birgalikda hal etiladi. davlat siyosati doirasida qabul qilingan qarorlar — jumladan, 2022-yil 30-sentabrdagi Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev raisligida bo‘lib o‘tgan yig‘ilishda: “Bolalarni barkamol inson qilib tarbiyalashda oila va maktabning hamkorligi asosiy kuch bo‘lishi kerak” degan fikr, bu aloqalarning davlat siyosati darajasida qo‘llab-quvvatlanayotganini ko‘rsatadi. oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi – bu doimiy, bosqichma- bosqich, izchil va o‘zaro hurmat asosida quriladigan jarayondir. U faqat bir tomonlama tashabbus bilan emas, balki o‘zaro ishonch, mas’uliyat, hamkorlik, pedagogik savodxonlik va ijtimoiy faollik asosida muvaffaqiyatli 4 Toshxo‘jayev T. Tarbiyaning zamonaviy asoslari. – Toshkent: Sharq, 2021. – B. 67–124. 10kechadi. Ushbu aloqalar bolalarning to‘laqonli rivojlanishi, sog‘lom va barqaror jamiyat shakllanishining kafolati bo‘lib xizmat qiladi. Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalarning shakllanishiga oid jadval Bosqich Aloqa shakllari Mazmuni Kutilyotgan natijalar 1-bosqich – Boshlang‘ich aloqa Ota-onalar yig‘ilishi, tanishuv uchrashuvi O‘qituvchi va ota-ona o‘rtasida dastlabki tanishuv, o‘quvchining oilaviy muhitini o‘rganish O‘zaro ishonchning shakllanishi, farzandga individual yondashuv 2-bosqich – Faol muloqot Sinf rahbari bilan muntazam suhbatlar, individual maslahatlar O‘quvchining o‘ziga xos xatti- harakati, qiziqishlari va muammolari haqida fikr almashish Bolaga mos pedagogik yondashuvni ishlab chiqish 3-bosqich – Hamkorlik shakllarining kengayishi Tarbiyaviy tadbirlar, seminar- treninglar, ota- onalar klubi Ota-onalarni tarbiyaviy jarayonga jalb qilish, ularni pedagogik savodxon qilish Ota-onalarning maktab hayotida faol ishtiroki, pedagogik madaniyatning oshishi 4-bosqich – Innovatsion yondashuv Onlayn platformalar, elektron kundalik, ota- Raqamli texnologiyalar orqali o‘zaro aloqani Bola haqidagi ma’lumotlardan tezkor xabardorlik, nazorat va 11onalar uchun mobil ilovalar soddalashtirish va tezlashtirish muvofiqlik 5-bosqich – Tizimlashtirish va monitoring Oilaviy pedagogik maslahatlar, davra suhbatlari, bola tarbiyasi bo‘yicha reja Ota-onalar bilan rejalashtirilgan, tizimli faoliyat olib borish Barqaror tarbiyaviy muhit, o‘quvchi ijtimoiylashuvining yuqori darajasi 1.3. Oila va maktab hamkorligining pedagogik-psixologik asoslari Ta’lim-tarbiya jarayoni inson shaxsining shakllanishiga xizmat qiluvchi muhim ijtimoiy hodisa bo‘lib, bunda oila va maktabning o‘zaro hamkorligi beqiyos ahamiyatga ega. Oila — farzand tarbiyasining tabiiy va boshlang‘ich muhiti bo‘lsa, maktab — bu tarbiyaviy jarayonning ilmiy, tizimli va metodik asosda davom ettiriladigan muassasasi hisoblanadi. Bu ikki ijtimoiy institut o‘rtasidagi bog‘liqlik faqat tashkiliy emas, balki chuqur pedagogik va psixologik asoslarga tayanadi. Pedagogik yondashuvda oila va maktabning hamkorligi uzviylik va uyg‘unlik prinsiplariga asoslanadi. Pedagogik tamoyillarga ko‘ra, bolaning shaxsiy rivojlanishi o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi ikki muhit – oila va maktab orqali ta’minlanadi. Bunda oila bolaga mehr, e’tibor, qadriyatlarni singdiradi, maktab esa bilim, ko‘nikma, ijtimoiy qoidalarga moslashtirishni ta’minlaydi. Agar bu ikki muhitning tarbiyaviy yondashuvi o‘zaro ziddiyatli bo‘lsa, bola ruhiyatida konflikt yuzaga keladi, bu esa uning shaxs sifatida barkamol bo‘lishiga to‘sqinlik qiladi. Pedagogik nuqtai nazardan oila va maktabning hamkorligi quyidagi asosiy yo‘nalishlarda amalga oshiriladi: tarbiyaviy ishlarning rejalashtirilgan holda muvofiqlashtirilishi; ota-onalarning pedagogik madaniyatini oshirish; 12o‘quvchining shaxsiy xususiyatlarini hisobga olgan yondashuvlarni ishlab chiqish; maktabda o‘tkaziladigan tadbirlarda ota-onalarning faol ishtirokini ta’minlash; oilaviy muhitdagi axloqiy qadriyatlar bilan maktabdagi tarbiyaviy yo‘nalishning moslashuvchanligini yaratish. O‘z navbatida, psixologik asoslar ham bu hamkorlikni mustahkamlovchi muhim omil bo‘lib xizmat qiladi. Bola shaxsining to‘laqonli rivojlanishi uchun u psixologik jihatdan barqaror, xavfsiz va qo‘llab-quvvatlovchi muhitda voyaga yetishi zarur. Oila va maktab tomonidan yaratiladigan ruhiy iqlim bolaning o‘zini qadrlashi, o‘z qadr-qimmatini anglash, ijtimoiy munosabatlarda o‘z o‘rnini topishi uchun muhimdir. Agar bola oilada sevgi va ishonchni his qilsa, maktabda o‘zini erkin tutadi, o‘qituvchilar bilan sog‘lom aloqani shakllantiradi. Psixologik asoslarda oila va maktab hamkorligining bir qancha muhim jihatlari mavjud: Emotsional qo‘llab-quvvatlash – bolaning har ikkala muhitda o‘zini qadrlangan va tushunilgan his qilishi. Ijtimoiy moslashuv – bolaning jamoa ichida o‘z o‘rnini topa olishiga yordam berish. Shaxsiy xususiyatlarga mos yondashuv – bolaning qiziqishlari, xarakteri va ehtiyojlarini hisobga olish. Ichki ziddiyatlarning oldini olish – oiladagi va maktabdagi talablar orasidagi farqlarni bartaraf etish. Maktab psixologi, sinf rahbari va ota-onalar o‘rtasidagi samarali muloqot bu jarayonda muhim o‘rin tutadi. Ular bolaning ruhiy holati, hissiy ehtiyojlari, stress darajasi, ijtimoiy faolligi kabi jihatlarni kuzatib borishi va ular asosida individual yondashuv ishlab chiqishlari kerak. Har bir bolaning rivojlanish 13sur’ati turlicha bo‘lishi tabiiy, shuning uchun psixologik yondashuvda differensial metodlardan foydalanish muhimdir. 5 Oila va maktab o‘rtasidagi pedagogik-psixologik aloqalarda o‘zaro ishonch va hurmat tamoyili ustuvor bo‘lishi zarur. Agar o‘qituvchi va ota-ona bir- birining fikrini qadrlasa, tanqid emas, maslahat asosida ishlasa, bola bu muhitda o‘zini xavfsiz his qiladi. Har ikki tomon bola manfaatini ustuvor qo‘ygan holda, o‘zaro to‘g‘ri muloqot qilsa, tarbiya natijadorligi yuqori bo‘ladi. Shuningdek, oila va maktabning hamkorligi davomida muvofiqlashtiruvchi pedagogik rahbarlik ham dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Bu — o‘qituvchining ota-onalar bilan muloqotga kirishib, ularni pedagogik faoliyatga jalb qilishi, bolaning muammolarini birgalikda tahlil qilib, chora-tadbirlar ishlab chiqishidir. Bu jarayonda maktab rahbariyati, metodistlar va sinf rahbari o‘rtasidagi doimiy axborot almashinuvi va tajriba almashinuvi muhim ahamiyat kasb etadi. So‘nggi yillarda psixologik- pedagogik hamkorlikni mustahkamlashda innovatsion yondashuvlar, texnologiyalar ham qo‘llanilmoqda. Jumladan, ota-onalar uchun seminar- treninglar, psixologik testlar, oilaviy maslahat markazlari, onlayn platformalar orqali maslahat xizmati — bu kabi amaliy shakllar oila va maktabni birlashtiruvchi ko‘prikka aylanmoqda. Zamonaviy pedagogikada shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv markaziy o‘rinda turadi. Bu degani, har bir bola alohida shaxs sifatida qaraladi. Shunday ekan, oila va maktabning har biri bolaga yondashishda uning qobiliyatlarini hisobga olib, shaxsiy yondashuvlar asosida tarbiyaviy chora-tadbirlarni ishlab chiqishi kerak. oila va maktab o‘rtasidagi pedagogik-psixologik asoslangan hamkorlik – bu bolani shaxs sifatida anglash, uni ijtimoiylashuvga tayyorlash, sog‘lom, ma’naviyatli, faol fuqaroni shakllantirish jarayonidir. Ushbu hamkorlikning barqaror asosda, 5 To‘xtasinova X. Ota-onalar bilan ishlash psixologiyasi. – Toshkent: Fan, 2020. – B. 47– 106. 14tizimli va izchil tashkil etilishi ta’lim-tarbiya sifatining oshishiga, jamiyatda barqaror va sog‘lom muhit vujudga kelishiga xizmat qiladi. I bob bo‘yicha xulosa Oila va maktab — bu hayotimizning eng muhim ustunlaridan bo‘lib, bola tarbiyasida ularning bir-biriga bo‘lgan yaqin hamkorligi nihoyatda muhim ekani aniq bo‘ldi. Ushbu bobda oila va maktab hamkorligi tushunchasi, bu aloqalarning qanday shakllanishi va qanday pedagogik-psixologik asoslarga tayanuvchi jarayon ekanligi chuqur yoritildi. Bola shaxsining to‘g‘ri shakllanishi uchun oila va maktab bir yo‘nalishda, umumiy maqsad sari harakat qilishi kerakligi, bu esa uzluksiz muloqot, ishonch, hurmat va o‘zaro mas’uliyatga tayanishini ko‘rdik. Shuningdek, pedagogik tamoyillar va psixologik yondashuvlar orqali bu hamkorlik yanada samarali kechishi mumkinligi isbotlandi. Demak, bola kamolotida faqat maktab yoki faqat oila emas, balki ularning uzviy birligi hal qiluvchi omildir. 15II BOB. Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayondagi amaliy ahamiyati 2.1. O‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonida hamkorlikning roli Insonning jamiyatda to‘laqonli shaxs bo‘lib shakllanishi, atrof-muhitga moslashuvi va ijtimoiy hayotda faol ishtirok etishi uchun uning ijtimoiylashuv jarayoni to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilishi lozim. Ijtimoiylashuv — bu insonning ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishi, jamiyatdagi axloqiy, ma’naviy, madaniy, huquqiy, estetik me’yorlarni anglab, ularga moslashuvi jarayonidir. Mazkur jarayonning boshida esa oila turadi, keyin esa maktab bu jarayonni chuqurlashtirib, kengaytiradi. Demak, bola shaxsining ijtimoiylashuvi — bu oila va maktabning birgalikdagi tarbiyaviy faoliyati natijasidir. Oila — bolaning ilk ijtimoiy maktabidir. U yerda bola ilk muloqotni, qadriyatlarni, mehnat, hurmat, mehr-muhabbat, muomala madaniyatini o‘rganadi. Bola ilk bor “o‘z” va “boshqalar” tushunchasini oilada anglaydi, bu esa ijtimoiy idrokning shakllanishiga turtki bo‘ladi. Maktab esa bu dastlabki asosni mustahkamlab, bolaning ijtimoiy faoliyatini kengaytiradi. Ayniqsa, maktabda tengdoshlar jamoasi, o‘qituvchilar, me’yor va qoidalar bilan yuzma-yuz kelish orqali bola ijtimoiy rollarni sinab ko‘radi, ularni o‘zlashtiradi. Shu nuqtai nazardan, oila va maktabning tarbiyaviy hamkorligi bolaning ijtimoiylashuvida hal qiluvchi o‘ringa ega. Maktabning talablari va oiladagi tarbiya uslublari o‘zaro uyg‘un bo‘lsa, o‘quvchining ijtimoiy rivojlanishi izchil va samarali kechadi. Aksincha, agar bu ikki muhitda ziddiyatlar mavjud bo‘lsa, bola o‘zida psixologik tushunmovchilikni his etadi va bu uning jamiyatga moslashuviga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. 6 Masalan, ota-ona farzandini mustaqil fikrlashga o‘rgatmasa, faqat jazolash, zo‘ravonlik, befarqlik bilan tarbiyalasa, maktabdagi erkin muhitda bola o‘zini yo‘qotishi, ijtimoiy rolni bajara olmasligi mumkin. Shuningdek, maktabda 6 Qodirova D. Psixologik-pedagogik yondashuvlar. – Toshkent: Ilm, 2020. – B. 30–89. 16e’tibor topmagan bola oiladagi ijobiy muhit orqali bu muvozanatni tiklashi mumkin. Shuning uchun ham ikki muhitning uyg‘unligi juda muhim. O‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonida oila va maktabning hamkorligi quyidagi yo‘nalishlarda ko‘zga tashlanadi Qadriyatlar uyg‘unligi: oila va maktab tomonidan bolaga singdirilayotgan qadriyatlar bir yo‘nalishda bo‘lishi kerak (halollik, vatanparvarlik, mehnatsevarlik). Muloqot va axloqiy me’yorlar: bola oilada va maktabda o‘rganayotgan muomala madaniyati bir-birini to‘ldirishi kerak. Ijtimoiy faoliyatga tayyorlash: maktab va oila birgalikda bolani jamiyat hayotiga tayyorlovchi dasturlar, loyihalarda ishtirok ettirishi lozim. Tengdoshlar bilan muloqot: maktabda shakllanuvchi ijtimoiy rollar (do‘st, rahbar, mas’ul a’zo) oilada mustahkamlanadi. Fuqarolik ongini shakllantirish: ota-ona va maktab bolaga qonuniylik, huquqiy madaniyat, fuqarolik burchi haqida tushunchalar beradi. Amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, ota-onalar maktab bilan yaqin hamkorlik qilgan hollarda bolalarning ijtimoiy faolligi ortadi, ular tadbirlarda, suhbatlarda, musobaqalarda faolroq qatnashadi. Bu esa bola shaxsida liderlik, tashabbuskorlik, jamoada ishlash kabi ko‘nikmalarning shakllanishiga olib keladi. O‘z navbatida, bu ko‘nikmalar kelajakda jamiyatda faol fuqarolik pozitsiyasiga ega bo‘lishiga xizmat qiladi. Shuningdek, o‘quvchilarning ijtimoiylashuv jarayonida mahalla, sinf, maktab kengashi kabi ijtimoiy tuzilmalar ham ishtirok etadi. Bu tuzilmalar orqali bola jamiyatdagi haqiqiy munosabatlarni kuzatadi, o‘rganadi va o‘zini namoyon qilish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Agar bu jarayonga ota-onalar ham faol jalb etilsa, bola ijtimoiy- psixologik jihatdan barqaror shaxs bo‘lib shakllanadi.Bugungi kunda maktablarda “Mahalla – maktab – oila” hamkorlik modeli yo‘lga qo‘yilmoqda. Ushbu model aynan o‘quvchilarning ijtimoiylashuvini tizimli tashkil etishga xizmat qiladi. Masalan, bolalarning axloqiy muammolari 17mahalla faollari, ota-onalar va pedagoglar bilan birga muhokama qilinadi. Ijtimoiy-iqtisodiy sharoiti og‘ir oilalardagi bolalar uchun zaruriy yordamlar ko‘rsatiladi. Bu jarayonda bola o‘zini jamiyatning to‘laqonli a’zosi sifatida his qiladi. O‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonida oila va maktab hamkorligining asosiy yo‘nalishlari Yo‘nalish Oila roli Maktab roli Hamkorlik natijasi Qadriyatlar shakllanishi Mehr-oqibat, axloqiy tarbiya, milliy urf- odatlarni singdirish Ma’naviy- ma’rifiy darslar, sinfdan tashqari tadbirlar O‘quvchida barqaror axloqiy qarashlar shakllanadi Muloqot va muomala madaniyati Uyda hurmat, tinglash, mulohazaga o‘rgatish Jamoa ichida muomala qoidalarini o‘rgatish O‘quvchi jamiyatda o‘zini erkin tutadi, ijtimoiy munosabatlar oson kechadi Ijtimoiy rollarni o‘zlashtirish Farzandga mas’uliyat yuklash, oilaviy ishga jalb etish Guruh ishlari, sinf vazifalari, liderlik imkoniyatlarini berish Bola o‘zini jamiyat a’zosi sifatida his qiladi Huquqiy va fuqarolik tarbiya Bolaga qonunlarga hurmatni singdirish, majburiyatlarni o‘rgatish Huquqiy targ‘ibot darslari, vatanparvarlik tadbirlari Shaxsda fuqarolik mas’uliyati shakllanadi Ijtimoiy faollikni rivojlantirish Oila yig‘inlariga, tadbirlarga jalb etish O‘quvchi- yoshlar tashkilotlari orqali faollikka yo‘naltirish Tashabbuskor, faol, jamoaga mos shaxs tarbiyalanadi Emotsional qo‘llab- quvvatlash Yutuqlarni qadrlash, rag‘bat berish Psixologik qo‘llab- quvvatlash, Bola o‘zini qadrlangan, erkin va 18 ijobiy muhit yaratish ishonchli his qiladi Psixologik nuqtai nazardan olganda ham, o‘quvchi ijtimoiylashuvi shunchaki bilim olish emas, balki jamiyatga tegishlilik hissini his etishdir. Bola o‘zini kerakli, foydali, qadrlangan inson sifatida his qilganida u ijtimoiy normalarni tezroq o‘zlashtiradi. Bu esa bevosita oila va maktabning birgalikdagi sa’y-harakatlari natijasidir. o‘quvchining ijtimoiylashuvi nafaqat maktabdagi darslar orqali, balki uning hayotida faol ishtirok etayotgan oila, mahalla va ijtimoiy guruhlar orqali shakllanadi. Bu jarayon uzluksiz bo‘lib, u bolaning har bir yosh davrida yangi bosqichlarga o‘tadi. Oila va maktab esa bu jarayonning bosh yetakchilari sifatida o‘zaro hamkorlikda harakat qilgan taqdirdagina, jamiyatga ijtimoiy moslashgan, ma’naviy barkamol shaxsni tarbiyalay oladi. 2.2. Ota-onalar bilan ishlash shakllari va uslublari Zamonaviy ta’lim tizimida o‘qituvchi faoliyatining muhim jihatlaridan biri — ota-onalar bilan tizimli va samarali ishlashdir. Chunki har qanday o‘quvchi tarbiyasi, shaxs sifatida shakllanishi faqat maktabda olib borilayotgan ishlar bilan emas, balki oiladagi tarbiya va muhit bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu sababli pedagogik jarayonni muvaffaqiyatli olib borish uchun oila va maktab o‘rtasidagi aloqalarni yo‘lga qo‘yish, ayniqsa, ota-onalar bilan to‘g‘ri ishlash shakllari va uslublarini bilish zarur. Ota-onalar bilan ishlashdan ko‘zlangan asosiy maqsad — ular bilan pedagogik muloqotni yo‘lga qo‘yish, farzandlarining tarbiyasi, rivojlanishi va ta’lim jarayonidagi o‘rnini birgalikda aniqlashdir. Bu jarayon o‘qituvchining nafaqat metodik, balki ijtimoiy-psixologik tayyorgarligini ham talab etadi. Chunki har bir ota-ona o‘z farzandi haqida qayg‘uradi, ammo bu qayg‘u ko‘pincha noto‘g‘ri yondashuvlarga olib keladi. Shuning uchun pedagog ota- 19onalar bilan ishlashda sabr, e’tibor, muloqot madaniyatiga amal qilgan holda yondashishi kerak. 7 Ota-onalar bilan ishlashda asosiy ikki yo‘nalish mavjud: individual yondashuv va jamoaviy shakldagi ishlar. Individual yondashuvda har bir o‘quvchining oilaviy muhitini, psixologik xususiyatlarini, ijtimoiy holatini inobatga olgan holda alohida ishlanadi. Jamoaviy shakllar esa umumiy ota- onalar yig‘ilishlari, davra suhbatlari, tadbirlar orqali amalga oshiriladi. Quyida ota-onalar bilan ishlashning asosiy shakllari va ularning mazmuni yoritiladi: Ota-onalar yig‘ilishi – bu eng an’anaviy va keng tarqalgan shakl bo‘lib, har chorakda yoki yarim yillikda o‘tkaziladi. Bu yig‘ilishda sinfdagi umumiy holat, dars davomati, o‘quvchilarning yutuq va kamchiliklari muhokama qilinadi. Yig‘ilishda ota-onalarning taklif va mulohazalari ham e’tiborga olinadi. Individual suhbatlar – o‘quvchining xulq-atvori, o‘zlashtirishi, ruhiy holati haqida ota-onalar bilan alohida suhbatlar tashkil qilinadi. Bu shakl ayniqsa, muammoli o‘quvchilar bilan ishlashda muhimdir. Pedagogik maslahatlar – ota-onalarga pedagogik bilim berish, farzandga qanday yondashish, ularni qanday rag‘batlantirish kerakligi bo‘yicha maslahatlar taqdim etiladi. Bu suhbatlar sinf rahbari yoki maktab psixologi tomonidan o‘tkazilishi mumkin. Ota-onalar uchun seminar va treninglar – ota-onalarning tarbiyaviy salohiyatini oshirish maqsadida qisqa muddatli seminarlar tashkil qilinadi. Masalan, “O‘smirlar psixologiyasi”, “Baholashga munosabat”, “Rag‘bat va jazoning o‘rni” kabi mavzularda. 7 Sharipova M. Mahalla, oila va maktab hamkorligi tizimi. – Navoiy: Nodir, 2022. – B. 68– 132. 20Uyga tashriflar – o‘qituvchining o‘quvchining yashash joyiga tashrif buyurib, oilaviy sharoit bilan tanishuvi, ota-onalar bilan bevosita muomala qilishi orqali samarali axborot olish imkoniyati yaratiladi. Ota-onalarni tadbirlarga jalb qilish – maktabda o‘tkazilayotgan bayramlar, musobaqalar, ochiq darslarga ota-onalarni taklif qilish orqali ularni tarbiyaviy jarayonning faol ishtirokchisiga aylantirish mumkin. Psixologik test va so‘rovnomalar – bolalarning oiladagi holatini aniqlash uchun anonim so‘rovnomalar, psixologik baholovlar o‘tkaziladi. Bu natijalar asosida ota-onalarga yo‘naltiruvchi tavsiyalar beriladi. Mahalla bilan hamkorlikdagi ishlar – “Mahalla-maktab-oila” modeli asosida ota-onalarni mahalla faollari bilan birgalikda farzand tarbiyasiga mas’ul qilish. Ota-onalar bilan ishlashda foydalaniladigan asosiy uslublar quyidagilardir: Tushuntirish usuli – pedagog tomonidan ota-onalarga tarbiya haqida nazariy ma’lumotlar beriladi. Suhbat va muloqot usuli – ota-onaning fikrini tinglab, unga dalillar orqali tushuntirish Rag‘batlantirish usuli – faol ota-onalarni rag‘batlantirish orqali boshqalarni ham faollikka undash. Taqqoslash va solishtirish usuli – farzanddagi o‘zgarishlarni ko‘rsatib berish orqali ota-onaning e’tiborini kuchaytirish. Amaliy ko‘rsatmalar usuli – farzandga qanday yondashish, uni qanday rag‘batlantirish yoki muammoga qanday yechim topish bo‘yicha amaliy yo‘riqnomalar berish. Ota-onalar bilan ishlashda o‘qituvchining etika va madaniyati alohida ahamiyatga ega. U har bir ota-onaga hurmat bilan yondashishi, ularning sharoiti, saviyasi, tajribasini hisobga olishi zarur. Ayniqsa, muammoli oilalar bilan ishlashda sabrli, e’tiborli bo‘lish, bolaning sha’ni va ruhiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatmaslik kerak. 21Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, ota-onalar bilan samarali ishlayotgan o‘qituvchi sinfidagi o‘quvchilarning intizomi, o‘zlashtirishi, ijtimoiy faolligi yuqori bo‘ladi. Bu esa, bevosita, maktab ta’lim-tarbiya sifati ko‘rsatkichlariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shunday qilib, ota-onalar bilan ishlash pedagogik jarayonning muhim va ajralmas qismi hisoblanadi. U nafaqat bolalar tarbiyasining sifatini belgilaydi, balki maktabning jamoatchilik orasidagi obro‘sini oshiradi, oilalarning pedagogik madaniyatini yuksaltiradi. Bunda o‘qituvchining tashabbuskorligi, yurakdan ishlashi va innovatsion yondashuvlari hal qiluvchi rol o‘ynay 2.3. Maktab va oila hamkorligini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar Maktab va oila o‘rtasidagi hamkorlik – bu nafaqat tarbiyaviy, balki ijtimoiy, psixologik va pedagogik jarayon bo‘lib, uning muvaffaqiyati jamiyatdagi barqarorlik, farzandlarning sog‘lom va har tomonlama yetuk bo‘lib voyaga yetishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi globallashuv va ijtimoiy omillar fonida bu hamkorlikni takomillashtirish dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Tajriba ko‘rsatadiki, maktab va oila o‘rtasidagi aloqa qanday darajada mustahkam bo‘lsa, o‘quvchining tarbiyasi, o‘zlashtirishi, jamiyatga moslashuvi shunchalik samarali bo‘ladi. Maktab va oila hamkorligini takomillashtirish uchun quyidagi asosiy yo‘nalishlarda takliflar ishlab chiqilishi mumkin: 1. Ota-onalar bilan tizimli ishlashni tashkil etish Maktab rahbariyati va pedagogik jamoa ota-onalar bilan ishlash bo‘yicha alohida ichki nizom ishlab chiqishi kerak. Bu nizomda ota-onalar bilan ishlash shakllari, uchrashuvlar jadvali, pedagogik maslahatlar tartibi, uyga tashriflar va nazorat mexanizmlari belgilanishi lozim. Tizimli yondashuv o‘z-o‘zidan tartib va natijadorlikni ta’minlaydi. 2. Ota-onalarning pedagogik madaniyatini oshirish 22Ko‘plab oilalarda farzand tarbiyasi bo‘yicha yetarli bilim va tajriba yetishmaydi. Shu bois, maktablar doirasida “Ota-onalar akademiyasi” loyihasi asosida qisqa muddatli seminarlar, amaliy mashg‘ulotlar, ota-onalar uchun maslahat kunlari tashkil etilishi lozim. Bu orqali ularga bolalar psixologiyasi, ta’lim jarayonidagi roli, motivatsiya, xulqni nazorat qilish kabi masalalarda ko‘mak berish mumkin. 3. “Mahalla – maktab – oila” tizimini kuchaytirish Bugungi kunda bu model rasmiy hujjatlar orqali belgilab berilgan bo‘lsa- da, ko‘plab joylarda u yuzaki ko‘rinishda qolmoqda. Shu sababli, mahalla faollari, maktab rahbariyati va ota-onalar o‘rtasida amaliy loyihalar yo‘lga qo‘yilishi, ijtimoiy muammoli oilalarga manzilli yondashuv amalga oshirilishi lozim. 4. Elektron platformalarni rivojlantirish Raqamli texnologiyalar yordamida ota-onalar bilan aloqani tez, qulay va ochiq holatda yo‘lga qo‘yish mumkin. Masalan, har bir sinf uchun telegram guruhlari, elektron kundaliklar, onlayn maslahatchi tizimlari joriy qilinishi kerak. Bu orqali ota-onalar farzandining kundalik hayotidan xabardor bo‘ladi va kerakli paytda pedagog bilan bog‘lanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. 5. Maktab psixologining ishtirokini kuchaytirish Ota-onalar bilan ishlashda psixologik yordam ko‘rsatish muhim. Maktab psixologlari muntazam ota-onalar bilan ishlashi, psixologik testlar, maslahatlar, ota-onalarning farzandi bilan muloqoti bo‘yicha yo‘l-yo‘riqlar berishi kerak. Bu yondashuv orqali oiladagi emotsional ziddiyatlar, bolalardagi ruhiy muammolar o‘z vaqtida aniqlanadi. 6. Maktabda ota-onalar uchun ochiq eshik kunlarini joriy etish Har oyning bir kunini “Ota-onalar ishtirokidagi dars kuni” deb belgilab, ota-onalarning darslarni tomosha qilishi, muhokama qilish imkonini yaratish kerak. Bu orqali ular ta’lim jarayoni bilan yaqindan tanishadi va o‘z farzandining bilim darajasi haqida real tasavvurga ega bo‘ladi. 237. Ijobiy tajribalarni targ‘ib qilish Maktab miqyosida eng faol ota-onalarni e’tirof etish, rag‘batlantirish, ular haqida boshqa ota-onalarga namuna sifatida targ‘ibot olib borish lozim. Bu boshqa oilalarni ham faollikka undaydi va ijobiy raqobat muhitini shakllantiradi. 8. Tarbiyaviy loyihalarda ota-onalarni hamkor sifatida jalb etish Masalan, “Ota-onam bilan bir kun maktabda”, “Oilaviy kitobxonlik kuni”, “Farzandim bilan sport” kabi kichik loyihalar orqali o‘quvchi, ota-ona va pedagogning birgalikdagi faoliyati kuchaytiriladi. Bu faoliyatlar tarbiyaviy jihatdan ham, ruhiy yaqinlik nuqtai nazaridan ham ijobiy natijalar beradi. 9. Muammoli oilalar bilan alohida ishlash mexanizmini ishlab chiqish Ijtimoiy xavfli oilalar, boquvchisini yo‘qotgan farzandlar, immigratsiyaga ketgan ota-onalar farzandlari kabi toifalar bilan alohida yondashuvda ishlash kerak. Bu guruhdagi o‘quvchilar uchun psixologik yordam, ijtimoiy ko‘mak, ijtimoiy pedagog ishtiroki zarur bo‘ladi. 10. Darslik va metodik qo‘llanmalarda ota-onalar ishtirokini e’tiborga olish Zamonaviy darsliklar va tarbiyaviy materiallar yaratilayotganda, ularni uy sharoitida ota-onalar ham foydalanishi mumkin bo‘lgan shaklda tayyorlash kerak. Masalan, “Ota-onalar uchun izohli darslik” qo‘llanmalari bu yo‘nalishda foydali bo‘ladi. 8 Maktab va oila o‘rtasidagi hamkorlikni takomillashtirish bugungi ta’lim- tarbiya tizimining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Yuqorida keltirilgan takliflar aynan maktabdagi tarbiyaviy faoliyatga real yordam beradigan, amaliyotda qo‘llash mumkin bo‘lgan g‘oyalar bo‘lib, ularni hayotga tatbiq etish orqali o‘quvchining rivoji uchun qulay ijtimoiy muhit yaratiladi. Ota- onani pedagogik jarayonga sherik, maktabni esa oilaviy tarbiyaning ishonchli 8 Sharipova M. Mahalla, oila va maktab hamkorligi tizimi. – Navoiy: Nodir, 2022. – B. 68– 132. 24hamkori sifatida shakllantirish — ta’lim sifati, tarbiya samaradorligi va shaxs barkamolligining garovidir. II bob bo‘yicha xulosa O‘quvchilarning to‘g‘ri tarbiyalanishida oila va maktabning o‘zaro hamkorligi beqiyos ahamiyat kasb etadi. Bu bobda aynan shu hamkorlikning amaliy natijalari, uslublari va takomillashtirish yo‘llari batafsil tahlil qilindi. Oila va maktab bir-birini to‘ldiruvchi ikki asosiy tarbiya manbai bo‘lib, ularning uzviy ishlashi o‘quvchining shaxs sifatida to‘g‘ri shakllanishiga xizmat qiladi. Ota-onalar bilan ishlashdagi turli shakl va metodlar, ayniqsa, individual yondashuv va muammoli oilalar bilan tizimli ishlar ijobiy samara beradi. Taklif va tavsiyalar esa maktabda bu hamkorlikni yangi bosqichga olib chiqish imkonini beradi. Eng muhimi, bu ishlar bolani sog‘lom, faol, ijtimoiy mas’uliyatli shaxs sifatida voyaga yetkazishga xizmat qiladi. 25 Xulosa Ushbu kurs ishi orqali men oila va maktab o‘rtasidagi hamkorlikning bolalar tarbiyasidagi o‘rni naqadar muhimligini chuqurroq angladim. Bola bir vaqtning o‘zida ikki muhit — oila va maktabda yashaydi. Agar bu ikki muhit bir yo‘nalishda ishlasa, bola o‘zini himoyalangan, qadrlangan, tushunilgan shaxs sifatida his qiladi. Aks holda, bola o‘zida ziddiyatni, tushunmovchilikni, ruhiy bosimni his qilishi mumkin. Shuning uchun ham oila va maktab o‘rtasidagi aloqalar har tomonlama izchil va ijobiy bo‘lishi zarur. Ish davomida bu hamkorlikning nazariy asoslarini, pedagogik va psixologik jihatlarini o‘rgandim. Shu bilan birga, amaliyotda qo‘llaniladigan shakl va uslublar, ota-onalar bilan ishlash yo‘llari, o‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonidagi rolini tahlil qildim. Ayniqsa, ota-onalarni tarbiyaviy faoliyatga jalb etish, ular bilan individual va jamoaviy ishlashning qanday natijalar berishini amaliy misollar orqali ko‘rsatishga harakat qildim. Maktab pedagoglari ota-onalarni shunchaki nazorat qiluvchi emas, balki sherik sifatida qabul qilganlarida, tarbiya jarayoni ancha osonlashadi. Ota- onalar esa maktabni faqat dars beradigan joy emas, balki farzandining kamolot yo‘lida ishonchli hamkor deb bilganlarida, o‘zaro ishonch muhitida samarali ish yuritiladi. Har bir ota-ona o‘z farzandining darslaridan tashqari hayoti bilan ham qiziqishi, maktabdagi holatini bilib borishi, o‘qituvchilar bilan muloqotda bo‘lishi shart. Bu oddiy, ammo muhim yondashuv. Shuni unutmaslik kerakki, biz tarbiyalayotgan har bir bola – kelajakdagi yetakchi, rahbar, olim, muallim yoki oddiy, ammo halol fuqarodir. Uning hayotga tayyorlanishida eng katta hissa aynan oila va maktabning birgalikdagi sa’y-harakatiga bog‘liq. Shu bois, har bir maktabda oila bilan ishlash strategiyasi, aniq rejalar, samarali uslublar bo‘lishi lozim. Bu nafaqat o‘quvchilar, balki jamiyat kelajagi uchun ham zamin yaratadi. 26Xulosa qilib aytganda, oila va maktab o‘rtasidagi uzviy, samarali hamkorlik – bu tarbiyaning yuragi, farzand kamolotining asosi, kelajakning kafolatidir. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2022–2026-yillarda xalq ta’limini rivojlantirish strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni, PF–60. – 2022- yil, dekabr. 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ta’lim sifatini oshirish va innovatsion rivojlanishni qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. – 2021-yil, PQ–5005. 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyevning 2022-yil 30- sentabrdagi ta’lim-tarbiya masalalariga bag‘ishlangan yig‘ilishdagi nutqi. 4) O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni. – Toshkent: Adolat, 2020. 5) Avloniy A. Turkiy Guliston yoxud axloq. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot, 2018. – B. 25–146. 6) Mahmudov M. Pedagogik mahorat asoslari. – Toshkent: O‘qituvchi, 2020. – B. 51–112. 7) Yuldashev Q. Oila pedagogikasi asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. – B. 32–85. 8) Toshxo‘jayev T. Tarbiyaning zamonaviy asoslari. – Toshkent: Sharq, 2021. – B. 67–124. 9) Sattorova G. Maktab va oila hamkorligi. – Samarqand: Zarafshon, 2022. – B. 14–88. 10) To‘xtasinova X. Ota-onalar bilan ishlash psixologiyasi. – Toshkent: Fan, 2020. – B. 47–106. 11) Asqarova M. Boshlang‘ich sinf pedagogikasi. – Toshkent: Yangi asr avlodi, 2021. – B. 85–152. 12) Karimova Z. O‘zbek oilasida tarbiya madaniyati. – Buxoro: Ilm ziyo, 2019. – B. 55–104 2713) Qodirova D. Psixologik-pedagogik yondashuvlar. – Toshkent: Ilm, 2020. – B. 30–89. 14) Sharipova M. Mahalla, oila va maktab hamkorligi tizimi. – Navoiy: Nodir, 2022. – B. 68–132. 15) Rahmonov A. Oila va maktab munosabatlari. – Toshkent: Fan, 2021. – B. 42–91. 16) Norqulova S. Bolani ijtimoiylashuviga ta’sir etuvchi omillar. – Toshkent: Barkamol avlod, 2020. – B. 53–114. 17) Nabiyeva T. Psixologik xizmat va oila bilan muloqot. – Andijon: Ilm manbai, 2018. – B. 29–76. 18) Amonova D. Ota-onalar bilan ishlash strategiyalari. – Nukus: Bilim, 2021. – B. 61–127. 19) Usmonova M. Tarbiyaviy texnologiyalar va amaliyot. – Toshkent: O‘zbekiston, 2022. – B. 90–141. 20) Matluba U. Maktab psixologiyasining amaliy jihatlari. – Termiz: Sado, 2019. – B. 33–93.


I BOB. Oila va maktab hamkorligining nazariy asoslari
1.1. Oila va maktab hamkorligi tushunchasining mazmuni
1.2. Oila va maktab o‘rtasidagi tarbiyaviy aloqalarning shakllanishi
1.3. Oila va maktab hamkorligining pedagogik-psixologik asoslari
II BOB. Oila va maktab hamkorligining tarbiyaviy jarayondagi amaliy ahamiyati
2.1. O‘quvchilarning ijtimoiylashuvi jarayonida hamkorlikning roli
2.2. Ota-onalar bilan ishlash shakllari va uslublari
2.3. Maktab va oila hamkorligini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar

Sotib olish