Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	163.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Iyun 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

20 Sotish

Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat

Sotib olish

MUNDARIJA
MUNDARIJA .......................................................................................................... 1
KIRISH ..................................................................................................................... 2
Kurs ishining ilmiy ahamiyati: ............................................................................... 3
Kurs ishining amaliy ahamiyati: ............................................................................ 4
I BOB. OILADA IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNING NAZARIY
ASOSLARI ............................................................................................................... 5
1.1. Oila tushunchasi va uning jamiyatdagi o'rni ................................................. 5
1.2. Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning o'ziga xos xususiyatlari .................................................. 9
I BOB BO’YICHA XULOSALAR ....................................................................... 20
II BOB. OILADA IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNI TASHKIL
ETISH VA AMALGA OSHIRISH AMALIYOTI ............................................. 21
2.1. Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyalari ....... 21
2.2. Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligi ............................................................................................ 25
2.3. Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash metodikasi ................................... 29
II BOB BO’YICHA XULOSALAR ..................................................................... 33
XULOSA ................................................................................................................ 34
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI: ........................................ 37
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Oila jamiyatning eng muhim ijtimoiy instituti bo'lib,
shaxsning shakllanishi va rivojlanishida hal qiluvchi o'rin tutadi. Har qanday
jamiyatning barqarorligi va farovonligi ko'p jihatdan oilalarning mustahkamligi va
farovonligiga bog'liq. Bugungi kunda O'zbekistonda oila institutini
mustahkamlash, oilaviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirish, oilalarga har
tomonlama yordam ko'rsatish davlat siyosatining muhim yo'nalishlaridan biri
hisoblanadi.
Zamonaviy sharoitlarda oilalar turli xil qiyinchiliklar va muammolarga duch
kelmoqda. Ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar, urbanizatsiya, migratsiya jarayonlari,
axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi oilaviy munosabatlarga, oila a'zolari
o'rtasidagi aloqalarga, ota-onalarning tarbiyaviy imkoniyatlariga sezilarli ta'sir
ko'rsatmoqda. Bu omillar ko'pincha oilalarda turli darajadagi ijtimoiy-pedagogik
muammolarning paydo bo'lishiga olib keladi.
Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat ushbu muammolarni hal qilish,
oilalarning pedagogik salohiyatini oshirish, oila a'zolarining shaxsiy rivojlanishi va
o'zaro munosabatlarini yaxshilash, bolalarning to'g'ri tarbiyasi va rivojlanishini
ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega. Shu bois, oilada olib boriladigan
ijtimoiy-pedagogik faoliyatning nazariy va amaliy jihatlarini o'rganish, samarali
usullarini ishlab chiqish va takomillashtirish dolzarb ilmiy-amaliy muammo
hisoblanadi.
Kurs ishining maqsadi: Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning mazmuni, xususiyatlari va samarali texnologiyalarini nazariy jihatdan
asoslash hamda amaliy tavsiyalarni ishlab chiqish.
Kurs ishining vazifalari:
1. Oilada ijtimoiy-pedagogik faoliyatning nazariy asoslarini o'rganish;
2. Oilalarda uchraydigan asosiy ijtimoiy-pedagogik muammolarni aniqlash;
2

3. Oilada ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish va amalga oshirish
texnologiyalarini tadqiq etish;
4. Ijtimoiy pedagoglarning oilalar bilan hamkorlik qilish yo'llarini tahlil qilish;
5. Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash metodikalarini
o'rganish;
6. O'zbekistonda oilalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy-pedagogik yordam
tajribasini umumlashtirish.
Kur ishining obyekti: : Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat.
Kurs ishining predmeti: Oilada ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalga
oshirishning nazariy va amaliy jihatlari.
Kurs ishining o'rganilganlik darajasi: Oila va oilada tarbiya masalalari ko'plab
olimlar tomonidan o'rganilgan. Oilaning ijtimoiy institut sifatidagi o'rni va
ahamiyati A.G. Xarchev, S.V. Darmodexin, M.S. Matskovskiy, A.I. Antonov,
E.G'oziyev kabi olimlarning tadqiqotlarida yoritilgan. Oilaviy tarbiya muammolari
I.V. Grebennikov, T.A. Kulikova, A.S. Makarenko, V.A. Suxomlinskiy, SH.A.
Amonashvili, N.K. Krupskaya asarlarida o'z aksini topgan.
O'zbek oilasining o'ziga xos xususiyatlari, oilaviy qadriyatlar va an'analar G'.N.
Qurbonov, O. Musurmonova, S. Nishonova, M. Quronov, M. Inomova, S.
Aliboyev, Z. Qodirova kabi olimlarning ishlarida tadqiq etilgan. Oilada ijtimoiy-
pedagogik faoliyat masalalari M.A. Galaguza, L.S. Alekseeva, A.V. Mudrik, T.A.
Shishkovets, F.A. Akramova, O. Abdullayeva kabi olimlarning ilmiy ishlarida
o'rganilgan.
Kurs ishining ilmiy ahamiyati:
Oilada ijtimoiy-pedagogik faoliyatning nazariy asoslarini tizimlashtirish
imkonini beradi, bu esa sohadagi ilmiy bilimlarni boyitishga xizmat qiladi. Oila
institutining zamonaviy jamiyatdagi transformatsion jarayonlarini tadqiq etish
uchun ilmiy baza yaratadi, shuningdek oilada tarbiya, ta'lim va rivojlanish
jarayonlarining o'zaro bog'liqligini ilmiy jihatdan asoslashga yordam beradi.
Bundan tashqari, kurs ishi oilada ijtimoiy-pedagogik ishlash metodologiyasini
takomillashtirish va yangi yondashuvlarni ishlab chiqish imkonini beradi. Milliy-
3

madaniy qadriyatlar asosida oiladagi tarbiya muammolarini zamonaviy ilmiy
nuqtai nazardan o'rganish imkonini yaratib, bu sohadagi ilmiy bilimlarni yanada
kengaytiradi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati:
Oilada ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalga oshirish uchun amaliy tavsiyalar
va metodikalarni ishlab chiqish imkonini berishdan iborat. U oila a'zolari
o'rtasidagi munosabatlarni yaxshilashga qaratilgan amaliy tadbirlar kompleksini
yaratishga ko'maklashadi va ijtimoiy pedagoglar, psixologlar hamda boshqa
mutaxassislar uchun oilalar bilan ishlash bo'yicha qimmatli ko'rsatmalar tayyorlash
imkonini beradi. Ushbu ish turli turdagi muammoli oilalar bilan ishlash
texnologiyalarini ishlab chiqishga hissa qo'shadi va oilada bolalarni tarbiyalash
hamda rivojlantirish bo'yicha ota-onalar uchun amaliy tavsiyalarni shakllantirishga
yordam beradi. Shuningdek, zamonaviy O'zbekistonda oila institutini
mustahkamlashga qaratilgan ijtimoiy siyosat choralarini ishlab chiqish uchun
asosni ta'minlaydi. Kurs ishining muhim amaliy natijalaridan biri oilalarda ijobiy
psixologik muhitni shakllantirish, oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash bo'yicha
amaliy ishlanmalarni taqdim etishdir.
Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish, ikki bob, xulosa va foydalanilgan
adabiyotlar ro'yxatidan iborat.
4

I BOB. OILADA IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1. Oila tushunchasi va uning jamiyatdagi o'rni
Oila - bu nikoh yoki qon-qarindoshlik asosida birlashgan, umumiy turmush
tarzi, axloqiy mas'uliyat va o'zaro yordam bilan bog'langan kishilar guruhidir. Oila
jamiyatning eng qadimiy va muhim ijtimoiy instituti hisoblanadi. U jamiyat va
shaxs o'rtasidagi vositachi vazifasini bajaradi, bolalarni ijtimoiylashtirish,
qadriyatlarni avloddan-avlodga uzatish, shaxsning shakllanishi va rivojlanishida
hal qiluvchi rol o'ynaydi.
Oila instituti insoniyat tarixining barcha davrlarida mavjud bo'lib, jamiyatning
rivojlanishi bilan birga rivojlanib, o'zgarib borgan. Har bir jamiyatda oilalarning
o'ziga xos turlari, shakllari, ichki munosabatlar tizimi va oila a'zolarining vazifalari
shakllangan. Oila va jamiyat o'rtasida doimiy o'zaro ta'sir mavjud bo'lib,
jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, madaniy o'zgarishlar oila institutiga, uning
tuzilishi va funksiyalariga ta'sir ko'rsatadi. O'z navbatida, oilalar ham jamiyat
rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadi, chunki aynan oila jamiyatning kelgusi a'zolarini
tarbiyalaydi, ularga bilim, ko'nikma, qadriyatlar va an'analarni o'rgatadi. 1
Oilaning asosiy funksiyalariga quyidagilar kiradi:
1. Reproduktiv funksiya - avlod qoldirish, insoniyatning biologik
davomiyligini ta'minlash.
2. Tarbiyaviy funksiya - bolalarni tarbiyalash, ularning ijtimoiylashuvi, shaxs
sifatida shakllanishi va rivojlanishini ta'minlash.
3. Xo'jalik-iqtisodiy funksiya - oila a'zolarining moddiy ehtiyojlarini
qondirish, umumiy xo'jalikni yuritish.
1
Abdullayeva Sh.A. "Pedagogik texnologiyalar." – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. – 246 b.
5

4. Rekreatsion funksiya - oila a'zolarining dam olishi, sog'lig'ini saqlash,
stresslardan xalos bo'lish imkoniyatini ta'minlash.
5. Kommunikativ funksiya - oila a'zolari o'rtasida muloqot, o'zaro tushunish
va axborot almashinuvini ta'minlash.
6. Regulyativ funksiya - oila a'zolarining xulq-atvorini nazorat qilish, ijtimoiy
me'yorlarga rioya qilishni ta'minlash.
7. Emotsional funksiya - oila a'zolari o'rtasida emotsional qo'llab-quvvatlash,
muhabbat, hurmat va g'amxo'rlikni ta'minlash.
8. Status funksiyasi - oila a'zolariga ma'lum ijtimoiy status berish.
Oila funksiyalarining bajarilishi jamiyat barqarorligi va rivojlanishining
muhim shartidir. Agar oila o'z funksiyalarini to'liq bajara olmasa, bu nafaqat oila
a'zolari, balki butun jamiyat uchun ham salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
O'zbek oilasining o'ziga xos xususiyatlari mavjud bo'lib, ular milliy
qadriyatlar, an'analar, urf-odatlar va diniy e'tiqodlar ta'sirida shakllangan. O'zbek
oilalariga xos bo'lgan muhim xususiyatlardan biri - bu ko'p avlodli oilalar an'anasi,
ya'ni bir uyda bir necha avlod vakillari (katta ota-onalar, ota-onalar, bolalar) birga
yashashi. Bu esa katta yoshdagi avlodning yosh avlodga ma'naviy-axloqiy tarbiya
berishda, milliy qadriyatlarni uzatishda muhim rol o'ynaydi.
O'zbek oilalarida oila boshlig'i - ota-onaning obro'si juda yuqori. Oilada
kattalarni hurmat qilish, ularning fikriga quloq solish, keksalarni e'zozlash, o'zaro
yordam va hamjihatlik kabi qadriyatlar ustuvor hisoblanadi. Oilada bolalar
tarbiyasiga alohida e'tibor qaratiladi, bolalar oila davomchilari, milliy qadriyatlar
va an'analar saqlozvi sifatida qaraladi.
Zamonaviy sharoitlarda o'zbek oilalari ham sezilarli o'zgarishlarga duch
kelmoqda. Jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar, urbanizatsiya, migratsiya
jarayonlari, axborot texnologiyalarining rivojlanishi oilaviy munosabatlarga,
turmush tarziga, qadriyat yo'nalishlariga ta'sir ko'rsatmoqda. Oilalar tobora ko'proq
nuklear (kichik) oilalarga aylanmoqda, ayollarning ta'lim darajasi va ijtimoiy
faolligi oshmoqda, ota-onalarning tarbiyaviy ustuvorliklari o'zgarmoqda.
6

Bugungi kunda O'zbekistonda oila institutini mustahkamlash, oilaviy
qadriyatlarni saqlash va rivojlantirish, oilalarga har tomonlama yordam ko'rsatish
davlat siyosatining muhim yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. "Oila kodeksi",
"Voyaga yetmaganlar o'rtasida nazoratsizlik va huquqbuzarliklarning profilaktikasi
to'g'risida"gi qonun, "Yoshlarga oid davlat siyosati to'g'risida"gi qonun va boshqa
me'yoriy-huquqiy hujjatlar oila institutini mustahkamlashga qaratilgan.
Shuningdek, 2018 yildan boshlab O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzurida "Oila" ilmiy-amaliy tadqiqot markazi tashkil etilgan bo'lib, u oilalarni
mustahkamlash, oila a'zolarining manfaatlarini himoya qilish, oilaviy qadriyatlarni
saqlash va rivojlantirish bo'yicha kompleks choralarni amalga oshirish ustida ish
olib bormoqda.
Oila jamiyatning muhim ijtimoiy instituti sifatida shaxsning shakllanishi va
rivojlanishida, jamiyat barqarorligi va farovonligini ta'minlashda hal qiluvchi rol
o'ynaydi. Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat oilaning tarbiyaviy
salohiyatini oshirish, oilaviy munosabatlarni yaxshilash, bolalarning to'g'ri
tarbiyasi va rivojlanishini ta'minlash uchun muhim ahamiyatga ega.
Oila – bu nikoh, qarindoshlik yoki farzand asrab olish asosida birlashgan,
umumiy turmush tarzi, o'zaro ma'naviy mas'uliyat va o'zaro yordam bilan
bog'langan kishilar hamjamiyatidir. Oila jamiyatning asosiy ijtimoiy instituti
sifatida tarixan shakllangan bo'lib, insoniyat sivilizatsiyasining barcha
bosqichlarida muhim ahamiyat kasb etgan.
Oila tushunchasi turli madaniyatlar va tarixiy davrlarda o'ziga xos talqin
qilingan. Sharq xalqlarida, jumladan O'zbekistonda, oila muqaddas dargoh,
avlodlar davomiyligini ta'minlovchi, milliy qadriyatlar va an'analarni saqlovchi
institut sifatida qadrlangan. Zamonaviy tushunchada oila – jamiyatning birlamchi
hujayrasi, shaxsning ijtimoiylashuv jarayoni boshlang'ich makoni, muhim ijtimoiy
funksiyalarni bajaruvchi va insonlarning moddiy, ma'naviy, hissiy ehtiyojlarini
qondiruvchi muhim ijtimoiy institutdir.
Oilaning jamiyatdagi o'rni uning bajaradigan funksiyalari orqali namoyon
bo'ladi. Oilaning reproduktiv funksiyasi jamiyatning demografik barqarorligini
7

ta'minlash, yangidan-yangi avlodlarni dunyoga keltirish bilan bog'liq. Tarbiyaviy
funksiya yangi avlodni hayotga tayyorlash, ularga bilim, ko'nikma, qadriyatlar,
axloq normalarini singdirish, madaniy merosni uzatishni o'z ichiga oladi. Oilaning
iqtisodiy funksiyasi oila a'zolarining moddiy farovonligini ta'minlash, xo'jalik
yuritish, iqtisodiy resurslarni boshqarish va taqsimlash bilan bog'liq. Hissiy-
psixologik funksiya oila a'zolarining psixologik himoya, emotsional qo'llab-
quvvatlash, sevgi, hurmat va mehr-muhabbat kabi ehtiyojlarini qondiradi.
Jamiyatdagi o'zgarishlar bevosita oila institutiga ta'sir ko'rsatadi.
Industrializatsiya, urbanizatsiya, globallashuv, raqamlashtirish jarayonlari oilaning
tuzilishi, funksiyalari va qadriyatlariga sezilarli ta'sir ko'rsatmoqda. Bugungi kunda
jahon miqyosida oila instituti transformatsiyaga uchrash jarayonida bo'lib,
an'anaviy oila modelidan zamonaviy, demokratik munosabatlarga asoslangan oila
modeliga o'tish kuzatilmoqda. Bu o'zgarishlar nikoh yoshining ortishi, tug'ilish
darajasining pasayishi, ajralishlar sonining ko'payishi, nikohsiz birgalikda yashash
holatlari ortishi kabi tendensiyalarda namoyon bo'lmoqda. 2
O'zbekistonda oila instituti milliy qadriyatlar va zamonaviy tendensiyalar
sintezi asosida rivojlanmoqda. O'zbek oilalari uchun ko'p avlodlilik, qarindoshlik
aloqalarining mustahkamligi, oila sardorining obro'si, kattalarni hurmat qilish,
bolalarni qo'llab-quvvatlash kabi qadriyatlar muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni
paytda, zamonaviy o'zbek oilalarida er-xotin munosabatlarining demokratlashuvi,
ayollarning ijtimoiy-iqtisodiy faolligining ortishi, oila hayotiga doir qarorlarni
birgalikda qabul qilish kabi tendensiyalar ham kuzatilmoqda.
O'zbekistonda oila institutini mustahkamlash davlat siyosatining ustuvor
yo'nalishlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatda Oila kodeksi, "Oila to'g'risida"gi
qonun qabul qilingan, Yoshlar va oilani qo'llab-quvvatlash vazirligi tashkil etilgan.
Barqaror oila – barqaror jamiyat tamoyili asosida davlat tomonidan oilalarni
ijtimoiy-iqtisodiy qo'llab-quvvatlash, uy-joy bilan ta'minlash, nikoh va oilaga
tayyorlash, sog'lom turmush tarzini targ'ib qilish bo'yicha tizimli chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda.
2
Ismoilova Z. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: O'qituvchi, 2022. – 241 b.
8

Oila jamiyat barqarorligi va taraqqiyotining muhim omili hisoblanadi.
Sog'lom, mustahkam oila – sog'lom jamiyat va davlat asosi ekanligi butun dunyo
miqyosida e'tirof etilmoqda. Oila institutining mustahkamligi ijtimoiy aloqalarning
mustahkamligini, milliy qadriyatlarning saqlanishini, jamiyatning ma'naviy-
axloqiy salomatligini, demografik barqarorlikni ta'minlaydi. Shu bilan birga, oila
a'zolarining individual rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratadi, kelgusi
avlodlarga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni uzatish vazifasini bajaradi.
Zamonaviy sharoitda oilaning jamiyatdagi o'rni yanada ortib bormoqda.
Globallashuv, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining jadal rivojlanishi,
qadriyatlar tizimidagi o'zgarishlar sharoitida oila shaxsni salbiy ta'sirlardan himoya
qiluvchi, ma'naviy-axloqiy muvozanatni ta'minlovchi, milliy o'zlikni saqlovchi
institut sifatida muhim ahamiyat kasb etmoqda.
1.2. Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning o'ziga xos xususiyatlari
Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat - bu oila a'zolarining
ijtimoiy rivojlanishi va shakllanishi uchun qulay sharoitlar yaratish, ularning
muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi va o'zini o'zi ro'yobga chiqarishini ta'minlash,
oilaviy munosabatlarni yaxshilash, oilaning pedagogik salohiyatini oshirish uchun
yo'naltirilgan maxsus tashkil etilgan professional faoliyatdir.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning o'ziga xos xususiyatlari
quyidagilardan iborat:
1. Oilaning yopiq ijtimoiy tizim ekanligi. Oila - bu nisbatan yopiq ijtimoiy
tizim bo'lib, ko'pincha o'z ichki muammolarini tashqariga chiqarmaslikka harakat
qiladi. Bu esa ijtimoiy pedagog yoki boshqa mutaxassislar uchun oila bilan
ishlashni murakkablashtiradi. Oilalar ko'pincha o'z muammolarini tan olmaslikka,
ularni yashirishga, tashqi aralashuvga qarshilik ko'rsatishga moyil bo'ladi. Shuning
uchun ijtimoiy pedagog oila bilan ishni oila a'zolari bilan ishonchli munosabatlar
o'rnatishdan boshlashi, oila a'zolarini hamkorlikka jalb qilish uchun ularning
qiziqishlari va ehtiyojlarini hisobga olishi kerak.
2. Oiladagi munosabatlarning murakkabligi. Oila - bu murakkab tizim
bo'lib, unda turli avlod vakillari o'rtasida, er-xotin o'rtasida, ota-ona va bolalar
9

o'rtasida murakkab o'zaro munosabatlar mavjud. Ijtimoiy pedagog oila bilan
ishlashda ushbu munosabatlarning xususiyatlarini, oila a'zolari o'rtasidagi o'zaro
ta'sir mexanizmlarini, oilaviy rollar taqsimotini, qadriyat yo'nalishlarini hisobga
olishi kerak. Oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarni harmonizatsiya qilish,
konfliktlarni hal qilish, oilaviy rollarga moslashishga yordam berish ijtimoiy
pedagogning muhim vazifalari hisoblanadi.
3. Ota-onalar pedagogik kompetensiyasining turli darajasi. Turli oilalarda
ota-onalarning pedagogik kompetensiyasi turli darajada bo'ladi. Ba'zi ota-onalar
bolani tarbiyalash bo'yicha yetarli bilim va ko'nikmalarga ega bo'lsa, boshqalari esa
bunday bilim va ko'nikmalarga ega emas. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda
ota-onalarning pedagogik kompetensiyasi darajasini baholashi va shunga mos
ravishda ularning pedagogik madaniyatini oshirish bo'yicha choralarni belgilashi
kerak. Bu ota-onalar uchun seminarlar, treninglar, konsultatsiyalar o'tkazish, ota-
onalar uchun metodik qo'llanmalar, tavsiyalar tayyorlash va tarqatish orqali amalga
oshirilishi mumkin. 3
4. Oilalarning turli ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy-ma'rifiy darajasi. Oilalar
ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli, madaniy-ma'rifiy darajasi, qadriyat yo'nalishlari, hayotiy
tajribasi va boshqa parametrlar bo'yicha sezilarli darajada farqlanadi. Ijtimoiy
pedagog oila bilan ishlashda ushbu farqlarni hisobga olishi, har bir oilaning o'ziga
xos xususiyatlarini, ehtiyojlarini, muammolarini aniqlashi va shunga mos ravishda
individual yondashuv asosida ishlashi kerak. Ayrim oilalar uchun moddiy yordam
ko'rsatish muhim bo'lsa, boshqalari uchun psixologik qo'llab-quvvatlash yoki
pedagogik maslahatlar berish zarur bo'ladi.
5. Oila va ijtimoiy muhit o'rtasidagi o'zaro ta'sir. Oila jamiyatning bir
qismi bo'lib, u jamiyatdagi jarayonlar, ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar, madaniy va
mafkuraviy transformatsiyalar ta'siri ostida bo'ladi. Shu bilan birga, oila ham
jamiyatga ta'sir ko'rsatadi, chunki aynan oilada shaxs shakllanadi, ijtimoiy
qadriyatlar va me'yorlar o'zlashtiriladi. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda oila
3
Qo'ldoshev R.A. "Ijtimoiy pedagogik faoliyat asoslari." – Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. –
228 b.
10

va jamiyat o'rtasidagi ushbu o'zaro ta'sirni hisobga olishi, ijtimoiy muhitning oilaga
ta'sirini baholashi va oilaning ijtimoiy muhitga moslashishiga yordam berishi
kerak.
6. Oilaviy tarbiyaning uzoq muddatli va uzluksiz xarakteri. Oilaviy
tarbiya uzoq muddat davom etadigan uzluksiz jarayon bo'lib, u bolaning
tug'ilishidan boshlab to uning to'liq mustaqil bo'lishigacha davom etadi. Bu jarayon
davomida oila a'zolari doimiy ravishda o'zaro ta'sir qiladi, bir-biriga ta'sir
ko'rsatadi. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda ushbu jarayonning uzoq muddatli
va uzluksiz xarakterini hisobga olishi, oila a'zolarining rivojlanish dinamikasini
kuzatishi, ularning o'zaro munosabatlaridagi o'zgarishlarni tahlil qilishi kerak.
7. Oilaviy an'analar, qadriyatlar va stereotiplarning mavjudligi. Har bir
oilada o'ziga xos an'analar, qadriyatlar, stereotiplar, xulq-atvor modellari mavjud
bo'lib, ular oilaviy munosabatlarga, oila a'zolarining ijtimoiylashuviga sezilarli
ta'sir ko'rsatadi. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda ushbu an'analar, qadriyatlar
va stereotiplarni hisobga olishi, ularning oila a'zolari rivojlanishiga ta'sirini
baholashi kerak. Ayrim hollarda, salbiy stereotiplar va xulq-atvor modellarini
o'zgartirish zarurati paydo bo'lishi mumkin, lekin bu juda ehtiyotkorlik bilan
amalga oshirilishi kerak.
8. Oilaviy muammolarning kompleks xarakteri. Oilalarda yuzaga
keladigan muammolar ko'pincha kompleks xarakterga ega bo'lib, ular bir-biri bilan
bog'liq bo'ladi. Masalan, oilaning iqtisodiy muammolari oila a'zolari o'rtasidagi
munosabatlarga, ota-onalarning tarbiyaviy imkoniyatlariga ta'sir ko'rsatishi
mumkin. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda muammolarning kompleks
xarakterini hisobga olishi, ularning o'zaro bog'liqligini aniqlashi va yechimlarni
ham kompleks tarzda izlashi kerak.
9. Oila bilan ishlashda konfidensiallik tamoyilining muhimligi. Oila
shaxsiy hayot sohasiga kiradi va oila a'zolari o'z muammolarini muhokama
qilishda ko'pincha noqulaylik his qiladi. Shuning uchun ijtimoiy pedagog oila bilan
ishlashda konfidensiallik tamoyiliga qat'iy rioya qilishi, oila a'zolarining shaxsiy
hayotini hurmat qilishi, ular to'g'risidagi ma'lumotlarning sir saqlanishini
11

ta'minlashi kerak. Bu oila a'zolari bilan ishonchli munosabatlar o'rnatish va
samarali hamkorlik qilish uchun muhim shartdir.
10. Oila a'zolarining turli ehtiyojlari va manfaatlarini hisobga olish
zarurati. Oilada turli yosh va ijtimoiy guruhga mansub bo'lgan insonlar yashaydi
va ularning ehtiyojlari, manfaatlari, qadriyat yo'nalishlari turlicha bo'lishi mumkin.
Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda oila a'zolarining turli ehtiyojlari va
manfaatlarini hisobga olishi, ularning har biri bilan alohida ishlashi, lekin shu bilan
birga oilani yaxlit tizim sifatida ko'rishi kerak. 4
Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yuqorida sanab
o'tilgan o'ziga xos xususiyatlari bu faoliyatni amalga oshirishga kompleks
yondashuvni talab qiladi. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda quyidagi
tamoyillarga amal qilishi kerak:
 Oilani hurmat qilish va uning qadriyatlarini tan olish;
 Oila a'zolarining faol ishtirokini ta'minlash;
 Individual yondashuv asosida ishlash;
 Oilaning kuchli tomonlariga va resurslariga tayanish;
 Oila a'zolari o'rtasidagi o'zaro yordam va hamkorlikni rag'batlantirish;
 Oila muammolarini hal qilishga kompleks yondashish;
 Profilaktik ishlarning ustuvorligini ta'minlash.
Oilada olib boriladigan ijtimoiy-pedagogik faoliyat murakkab va ko'p qirrali
bo'lib, u oilaning o'ziga xos xususiyatlarini, oila a'zolarining turli ehtiyojlari va
manfaatlarini hisobga olishni, oilaga kompleks yordam ko'rsatishni talab qiladi. Bu
faoliyatning maqsadi - oilaning pedagogik salohiyatini oshirish, oilaviy
munosabatlarni yaxshilash, oila a'zolarining muvaffaqiyatli ijtimoiylashuvi va
rivojlanishini ta'minlashdan iborat.
Zamonaviy sharoitlarda oilalar turli xil ijtimoiy-pedagogik muammolarga
duch kelmoqda. Bu muammolar jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar,
urbanizatsiya, migratsiya jarayonlari, axborot texnologiyalarining jadal rivojlanishi
4
Shoumarov G'.B. "Oila psixologiyasi." – Toshkent: Sharq, 2021. – 296 b.
12

ta'siri ostida yuzaga kelmoqda. Zamonaviy oilalardagi ijtimoiy-pedagogik
muammolarni quyidagi guruhlarga bo'lish mumkin:
1. Oilaning ijtimoiy-iqtisodiy muammolari:
 Oilaning daromad darajasining pastligi, moddiy ta'minlanmaganlik;
 Ishsizlik, doimiy ish joyining yo'qligi;
 Turar-joy sharoitlarining yomonligi;
 Oila a'zolarining sog'lig'i bilan bog'liq muammolar, tibbiy xizmatlarning
qimmatligi;
 Oila byudjetini rejalashtirish va boshqarishdagi qiyinchiliklar.
Ijtimoiy-iqtisodiy muammolar oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarga salbiy ta'sir
ko'rsatishi, ota-onalarning tarbiyaviy imkoniyatlarini kamaytirishi, bolalarning
to'laqonli rivojlanishi uchun zarur sharoitlarni yaratish imkoniyatini cheklashi
mumkin. Bunday oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog davlat va jamoat
tashkilotlari tomonidan ko'rsatiladigan ijtimoiy yordam turlari to'g'risida ma'lumot
berishi, oilaga moddiy yordam olishda ko'maklashishi, oila a'zolarini ishga
joylashtirishda yordam berishi mumkin.
2. Oilaviy munosabatlar bilan bog'liq muammolar:
 Er-xotin o'rtasidagi nizolar, konfliktlar;
 Ota-ona va bolalar o'rtasidagi munosabatlardagi qiyinchiliklar;
 Oila a'zolari o'rtasidagi kommunikatsiya muammolari;
 Oilaviy rollar taqsimotidagi nomutanosiblik;
 Oila a'zolarining bir-biriga emotsional qo'llab-quvvatlash ko'rsata olmasligi;
 Avlodlar o'rtasidagi qadriyatlar va qarashlardagi farqlar tufayli kelib
chiqadigan nizolar.
Oilaviy munosabatlar bilan bog'liq muammolar oilaning psixoemotsional
iqlimiga salbiy ta'sir ko'rsatadi, oila a'zolarining psixologik holati va farovonligini
yomonlashtiradi, bolalarning rivojlanishi va ijtimoiylashuviga to'sqinlik qiladi.
Bunday oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog oilaviy psixoterapiya va
konsultatsiya o'tkazishi, er-xotin o'rtasidagi, ota-ona va bolalar o'rtasidagi
munosabatlarni yaxshilash bo'yicha tavsiyalar berishi, oila a'zolari o'rtasida
13

samarali kommunikatsiya ko'nikmalarini shakllantirishi, konfliktlarni konstruktiv
hal qilish usullarini o'rgatishi mumkin.
3. Ota-onalarning pedagogik kompetensiyasi bilan bog'liq muammolar:
 Ota-onalarning bolalarni tarbiyalash bo'yicha bilim va ko'nikmalarining
yetishmasligi;
 Bolalarga nisbatan noto'g'ri tarbiya usullarining qo'llanilishi (haddan
tashqari qattiqqo'llik yoki, aksincha, haddan tashqari erkalash va
boshqalar);
 Bolaning yosh va individual xususiyatlarini hisobga olmaslik;
 Ota-ona va bolalar o'rtasidagi muloqotning yetishmasligi;
 Bolaning ta'lim faoliyatiga yetarlicha e'tibor bermaslik;
 Bolaning bo'sh vaqtini tashkil etishdagi qiyinchiliklar.
Ota-onalarning pedagogik kompetensiyasi bilan bog'liq muammolar bolaning
rivojlanishi va muvaffaqiyatli ijtimoiylashuviga to'sqinlik qiladi, uning
shaxsiyatining shakllanishiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Bunday oilalar bilan ishlashda
ijtimoiy pedagog ota-onalar uchun pedagogik mazmundagi ma'ruzalar, seminarlar,
treninglar o'tkazishi, individual konsultatsiyalar berishi, bolaning rivojlanish
xususiyatlari, samarali tarbiya usullari to'g'risida ma'lumot berishi, ota-onalarga
tarbiya masalalariga oid adabiyotlarni tavsiya qilishi mumkin.
4. Bolalarning rivojlanishi va xulq-atvori bilan bog'liq muammolar:
 Bolaning intellektual, emotsional, ijtimoiy rivojlanishidagi qoloqlik;
 Bolaning o'quv faoliyatidagi qiyinchiliklar, o'zlashtirishning pastligi;
 Bolaning tengdoshlari bilan munosabatlardagi muammolar;
 Bolaning deviant xulq-atvori (maktabga bormaslik, qochib ketish, yolg'on
gapirish, o'g'rilik, zo'ravonlik va boshqalar);
 Bolaning turli addiktiv xulq-atvorga moyilligi (kompyuter o'yinlariga,
televideniyega qaram bo'lib qolish va boshqalar);
 Bolaning psixoemotsional holati bilan bog'liq muammolar (xavotir, qo'rquv,
depressiya va boshqalar).
14

Bolalarning rivojlanishi va xulq-atvori bilan bog'liq muammolar ularning
kelajakdagi ijtimoiy moslashuviga, muvaffaqiyatli ijtimoiylashuviga to'sqinlik
qiladi. Bunday oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog bolaning rivojlanish
darajasini diagnostika qilishi, uning individual xususiyatlarini aniqlashi,
rivojlantiruvchi mashg'ulotlar o'tkazishi, bolaning xulq-atvorini korreksiya qilish
bo'yicha tavsiyalar berishi, bolaga psixologik yordam ko'rsatishi mumkin.
5. Ijtimoiy dezadaptatsiya holatidagi oilalar bilan bog'liq muammolar:
 Alkogolizm, giyohvandlik va boshqa addiktiv xulq-atvor shakllari mavjud
bo'lgan oilalar;
 Zo'ravonlik mavjud bo'lgan oilalar;
 Ajralish jarayonidagi yoki ajralishdan keyingi oilalar;
 Ota yoki onasi qamoqda bo'lgan oilalar;
 Qarovsiz qolgan bolalar va o'smirlarga ega oilalar;
 Immigrantlar oilalari.
Ijtimoiy dezadaptatsiya holatidagi oilalar bilan bog'liq muammolar oila va
jamiyat uchun eng xavfli hisoblanadi, chunki ular oila a'zolarining, ayniqsa
bolalarning jismoniy va psixologik salomatligiga bevosita tahdid soladi. Bunday
oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog boshqa mutaxassislar (psixologlar, tibbiyot
xodimlari, huquqshunoslar va boshqalar) bilan hamkorlik qilishi, kompleks
yordam ko'rsatishi, oiladagi vaziyatni doimiy nazorat qilishi kerak. 5
6. Axborot texnologiyalari va ommaviy axborot vositalarining salbiy ta'siri
bilan bog'liq muammolar:
 Oila a'zolarining internet, ijtimoiy tarmoqlar, mobil telefonlar, kompyuter
o'yinlariga ortiqcha bog'lanib qolishi;
 Virtual muloqotning real muloqotni siqib chiqarishi;
 Ommaviy axborot vositalari va internetdagi salbiy axborot makonining
ta'siri;
 Axborot xavfsizligi masalalari;
5
Usmonov N. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: Fan, 2019. – 268 b.
15

 Bolalarning internet va ijtimoiy tarmoqlardagi faoliyatini nazorat qilishdagi
qiyinchiliklar.
Zamonaviy axborot texnologiyalari va ommaviy axborot vositalarining salbiy
ta'siri bilan bog'liq muammolar oila a'zolari o'rtasidagi muloqotning kamayishiga,
virtual dunyoning real dunyoni siqib chiqarishiga, oila a'zolarining, ayniqsa
bolalarning axloqiy, ma'naviy va psixologik rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi
mumkin. Bunday oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog axborot
texnologiyalaridan oqilona foydalanish bo'yicha tavsiyalar berishi, oila a'zolari
o'rtasida real muloqotni rag'batlantirishi, internet va ijtimoiy tarmoqlardan
foydalanish bo'yicha qoidalarni ishlab chiqishda yordam berishi mumkin.
7. Zamonaviy jamiyatda oilalarning qiymatli-me'yoriy orientatsiyalarining
o'zgarishi bilan bog'liq muammolar:
 An'anaviy oilaviy qadriyatlarning o'zgarishi yoki yo'qolishi;
 Individualizmning kuchayishi va oilaviy manfaatlarning ikkinchi o'ringa
tushib qolishi;
 Shaxsiy manfaatlarning ustunligi va bolalar tarbiyasiga e'tiborning
kamayishi;
 Turmush qurish va bolalarni tarbiyalash yoshi kechikishi;
 Ajrashishlar sonining ortishi va nikohsiz tug'ilgan bolalar sonining
ko'payishi;
 Nikohning muqobil shakllari (fuqarolik nikohi) tarqalishi.
Zamonaviy jamiyatda oilalarning qiymatli-me'yoriy orientatsiyalarining
o'zgarishi bilan bog'liq muammolar oila institutining zaiflashishiga, oilaviy
qadriyatlarning buzilishiga, bolalar tarbiyasiga e'tiborning kamayishiga olib keladi.
Bunday muammolarni hal qilish uchun ijtimoiy pedagog oilaviy qadriyatlarni
saqlash va rivojlantirish, oila a'zolari o'rtasidagi munosabatlarni mustahkamlash,
oilaviy an'analarni tiklash va yaratish bo'yicha tadbirlarni o'tkazishi mumkin.
Yuqorida sanab o'tilgan muammolarni hal qilish uchun ijtimoiy pedagog turli
usul va metodlardan foydalanishi mumkin: individual va guruh konsultatsiyalari,
seminarlar, treninglar, ma'ruzalar, suhbatlar, diskussiyalar, rol o'yinlari, case-study
16

va boshqalar. Oila bilan ishlashda ijtimoiy pedagogning vazifasi - oilaning kuchli
tomonlarini aniqlash va qo'llab-quvvatlash, oila a'zolarining o'z muammolarini hal
qilish bo'yicha salohiyatini faollashtirish, oilaga o'z resurslarini to'g'ri taqsimlash
va samarali foydalanishga o'rgatishdan iborat.
Zamonaviy oilalardagi ijtimoiy-pedagogik muammolarni hal qilish nafaqat
oilaning o'zi, balki butun jamiyat uchun ham muhim ahamiyatga ega. Oilani
mustahkamlash, oilaviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirish, oilalarga har
tomonlama yordam ko'rsatish orqali biz sog'lom, barqaror va farovon jamiyatni
qurishga hissa qo'shamiz.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat – bu oilaning tarbiyaviy salohiyatini
oshirish, oilaviy munosabatlarni yaxshilash, bolalarning ijtimoiylashuv
jarayonlariga ko'maklashish va oilaviy muammolarni bartaraf etishga yo'naltirilgan
maxsus tashkil etilgan faoliyat turidan iborat. Bu faoliyat o'zining bir qator
xususiyatlari bilan ajralib turadi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning birinchi o'ziga xos xususiyati uning
tizimli xarakterga ega ekanligidir. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda faqat
alohida muammoni emas, balki butun oilaviy tizim, uning tuzilishi, funksiyalari,
a'zolari o'rtasidagi munosabatlar, ichki va tashqi ta'sirlarni kompleks o'rganadi.
Bunday tizimli yondashuv oilaviy muammolarning chuqur sabablarini aniqlash va
ularni bartaraf etishning samarali yo'llarini topish imkonini beradi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yana bir muhim xususiyati uning
konfidensiallik tamoyiliga asoslanganligidir. Ijtimoiy pedagog oila hayotiga oid
shaxsiy ma'lumotlarning maxfiyligini saqlashi, oila a'zolarining ruxsatisiz bu
ma'lumotlarni oshkor qilmasligi lozim. Konfidensiallik tamoyiliga rioya qilish oila
a'zolari bilan ishonchli munosabatlar o'rnatish, ular bilan ochiq muloqot qilish
imkonini beradi. 6
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat gumanistik qadriyatlarga asoslanadi. Bu
faoliyat markazida inson, uning huquqlari, erkinliklari va qadr-qimmati turadi.
Ijtimoiy pedagog har bir oila a'zosiga nisbatan hurmat bilan munosabatda bo'ladi,
6
Sharipov Sh., Qodirov B. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: Fan va texnologiya, 2022. – 257 b.
17

ularning fikrlarini tinglaydi, qadriyatlarini hurmat qiladi, har bir oilaning o'ziga
xosligini tan oladi. Shu bilan birga, ijtimoiy pedagog oila a'zolarini jamiyatning
faol a'zolari sifatida ko'radi va ularning mustaqilligini qo'llab-quvvatlaydi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yana bir xususiyati uning ko'p
darajali va ko'p qirrali xarakterga ega ekanligidir. Bu faoliyat oila a'zolarining
individual xususiyatlari, oilaning ijtimoiy-iqtisodiy ahvoli, madaniy-ma'rifiy
darajasi, turmush tarzi, qadriyatlari, jamiyat bilan o'zaro munosabatlarini hisobga
olgan holda amalga oshiriladi. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda uning o'ziga
xosligidan kelib chiqib, turli metodlar, texnologiyalar va yondashuvlarni qo'llaydi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning muhim xususiyatlaridan biri uning
profilaktik yo'naltirilganligidir. Ijtimoiy pedagog nafaqat mavjud muammolarni hal
etishga, balki oilada yuzaga kelishi mumkin bo'lgan muammolarning oldini olishga
ham ahamiyat beradi. Profilaktik chora-tadbirlar oila a'zolarining psixologik-
pedagogik savodxonligini oshirish, oilaviy munosabatlarni mustahkamlash,
nizolarni konstruktiv hal etish ko'nikmalarini shakllantirish, sog'lom turmush
tarzini targ'ib qilishga yo'naltirilgan.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat tarmoqli hamkorlik tamoyiliga
asoslanadi. Ijtimoiy pedagog o'z faoliyatida ta'lim muassasalari, tibbiyot
muassasalari, huquq-tartibot organlari, ijtimoiy himoya organlari, mahalla va
boshqa ijtimoiy institutlar bilan hamkorlik qiladi. Bunday hamkorlik oilaga har
tomonlama yordam ko'rsatish, mavjud resurslarni samarali taqsimlash va
muammolarni kompleks hal etish imkonini beradi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yana bir xususiyati uning
ixtiyoriylik tamoyiliga asoslanganligidir. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashni
faqat uning a'zolarining roziligi bilan amalga oshiradi. Ixtiyoriylik tamoyiliga rioya
qilish oila a'zolarining faolligini, ijtimoiy-pedagogik jarayonda ishtirok etishga
intilishini ta'minlaydi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning O'zbekistondagi o'ziga xos
xususiyatlaridan biri uning milliy qadriyatlar va an'analarga asoslanganligidir.
Ijtimoiy pedagog o'zbek oilasining o'ziga xosligi, oilaviy qadriyatlar, urf-odatlar,
18

avlodlar o'rtasidagi munosabatlar, oiladagi ierarxiya kabi jihatlarni hisobga oladi.
Milliy-madaniy xususiyatlarni hisobga olish ijtimoiy-pedagogik faoliyatning
samaradorligini oshiradi, oila a'zolari tomonidan tavsiyalarning qabul qilinishini
ta'minlaydi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning muhim xususiyatlaridan biri uning
ijodiy xarakterga ega ekanligidir. Har bir oila o'ziga xos bo'lgani kabi, uning
muammolari ham o'ziga xos bo'ladi. Shuning uchun ijtimoiy pedagog har bir oila
bilan ishlashda ijodiy yondashuvni qo'llaydi, oilaning o'ziga xos xususiyatlaridan
kelib chiqib, individual dasturlar, metodlar va texnologiyalarni ishlab chiqadi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning zamonaviy xususiyatlaridan biri
innovatsion texnologiyalardan foydalanishdir. Bugungi kunda ijtimoiy pedagoglar
o'z faoliyatida raqamli texnologiyalar, ijtimoiy tarmoqlar, onlayn maslahatlar,
video konferensiyalar kabi zamonaviy imkoniyatlardan keng foydalanmoqdalar.
Bu esa masofadan turib ham oilalar bilan samarali ishlash, ularga tezkor yordam
ko'rsatish imkonini beradi.
Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning yana bir muhim xususiyati uning
kompleks yondashuvga asoslanganligidir. Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashda
pedagogik, psixologik, sotsiologik, huquqiy va boshqa bilimlardan foydalanadi.
Bunday kompleks yondashuv oilaviy muammolarni har tomonlama o'rganish va
hal etish imkonini beradi.
Shunday qilib, oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat o'zining tizimlilik,
konfidensiallik, gumanistik yo'naltirilganlik, ko'p qirralilik, profilaktik xarakter,
tarmoqli hamkorlik, ixtiyoriylik, milliy-madaniy xususiyatlarni hisobga olish,
ijodiylik, innovatsion texnologiyalardan foydalanish va kompleks yondashuv kabi
o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib turadi. Bu xususiyatlar ijtimoiy pedagogik
faoliyatning samaradorligini ta'minlash, oilaning tarbiyaviy salohiyatini oshirish,
oilaviy munosabatlarni mustahkamlash va bolalarning har tomonlama rivojlanishi
uchun qulay sharoitlar yaratishga xizmat qiladi.
19

I BOB BO’YICHA XULOSALAR
Oila jamiyatning eng kichik, ammo eng muhim birliği sifatida shaxsning
shakllanishi va rivojlanishida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Oila nafaqat ijtimoiy
institut, balki pedagogik muhit, tarbiyaviy makonsifatida ham faoliyat yuritadi va
bu uning jamiyatdagi noyob mavqeini belgilaydi.
Oila - qon-qarindoshlik, nikoh va farzand asrab olish aloqalari bilan
bog'langan kishilar birligi bo'lib, umumiy turmush tarzi, iqtisodiy-maishiy faoliyat
va o'zaro mas'uliyat bilan birlashgan ijtimoiy guruhdir. Jamiyatdagi o'rni quyidagi
jihatlar bilan belgilanadi:
 Demografik funksiya - avlodlarni davom ettirish va aholi ko'payishi
 Ijtimoiy funksiya - jamiyat a'zolarini tayyorlash va ijtimoiylashtirish
 Iqtisodiy funksiya - moddiy ehtiyojlarni qondirish va mehnat resurslarini
shakllantirish
 Madaniy funksiya - milliy qadriyatlar, an'ana va madaniyatni saqlab qolish
va uzatish
 Pedagogik funksiya - shaxsni tarbiyalash va ta'lim berish
Oilada pedagogik jarayon maxsus shaklda namoyon bo'ladi:
 Kattalarning shaxsiy namunasi orqali tarbiyalash
 Kundalik muloqot va suhbatlar orqali ta'lim berish
 Uy ishlarini birgalikda bajarish orqali mehnat tarbiyasi
 Oilaviy an'ana va marosimlar orqali madaniy tarbiya
Oila shaxsning ijtimoiy-pedagogik rivojlanishida noyob va almashtiriqsiz rol
o'ynaydi. Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyat o'zining tabiiy, uzluksiz va
kompleks xususiyatlari tufayli boshqa pedagogik institutlardan farq qiladi.
Oilaning jamiyatdagi o'rni va ahamiyati shuni ko'rsatadiki, u nafaqat
demografik ko'rsatkichlarni ta'minlash, balki sog'lom va yetuk shaxslarni
tarbiyalash missiyasini ham bajaradi. Oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning
o'ziga xos xususiyatlari uni eng samarali tarbiyaviy muhit sifatida belgilaydi.
20

II BOB. OILADA IJTIMOIY-PEDAGOGIK FAOLIYATNI TASHKIL
ETISH VA AMALGA OSHIRISH AMALIYOTI
2.1. Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyalari
Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni samarali tashkil etish jamiyat rivojida
muhim ahamiyat kasb etadi, chunki oila jamiyatning asosiy hujayrasi hisoblanadi.
Zamonaviy sharoitda oilalar turli muammolarga duch kelmoqda, shu sababli ularga
ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish va qo'llab-quvvatlash muhim vazifalardan
biridir. Bu faoliyat samarali bo'lishi uchun maxsus texnologiyalar va yondashuvlar
zarur. Mazkur texnologiyalar oilaning xususiyatlari, ehtiyojlari va mavjud
muammolariga asoslangan holda tanlash lozim. 7
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishning asosiy texnologiyalari:
Diagnostika texnologiyasi . Bu bosqichda oilaning ijtimoiy-pedagogik holati
o'rganiladi. Oila a'zolari bilan suhbat, kuzatish, anketa so'rovlari, psixologik testlar
va intervyu orqali ma'lumot to'planadi. Diagnostika natijalariga ko'ra, oilaga
yordam ko'rsatish rejasi tuziladi.
Profilaktika texnologiyasi . Bu texnologiya oilada yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan muammolarning oldini olishga qaratilgan. Masalan, ota-onalar bilan
suhbatlar, seminarlar va treninglar orqali ularning pedagogik bilim va
ko'nikmalarini oshirish, ota-ona va farzandlar orasidagi munosabatlarni
mustahkamlash choralari belgilanadi.
Konsultatsiya berish texnologiyasi . Oila a'zolariga individual va guruhli
maslahatlar berish orqali ularning muammolarini hal qilishga yordam beriladi.
Konsultatsiya jarayonida oila a'zolari o'z muammolari haqida ochiq gaplashishlari
va ularning yechimini topishga harakat qilishadi.
Korreksion-rivojlantiruvchi texnologiya . Bu texnologiya oilada mavjud
bo'lgan salbiy holatlarni tuzatish va oila a'zolarining shaxsiy rivojlanishini
ta'minlashga qaratilgan. Masalan, oiladagi nizolarni hal qilish, ota-onalar va
7
Xoliqov A. "Pedagogik mahorat." – Toshkent: Iqtisod-moliya, 2020. – 230 b.
21

farzandlar orasidagi munosabatlarni yaxshilash, oila a'zolarining o'zaro hurmat va
ishonchini oshirish.
Reabilitatsiya texnologiyasi . Bu texnologiya oila a'zolarining jismoniy, ruhiy
va ijtimoiy jihatdan tiklash jarayonini o'z ichiga oladi. Masalan, alkogolizm yoki
giyohvandlikka mubtalo bo'lgan ota-onalar bilan ishlash, zo'ravonlik qurboni
bo'lgan oila a'zolariga yordam ko'rsatish.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyalarining zamonaviy
tendensiyalari:
Raqamli texnologiyalardan foydalanish . Bugungi kunda ijtimoiy-
pedagogik faoliyatni tashkil etishda raqamli texnologiyalardan foydalanish
tendensiyasi kuzatilmoqda. Masalan, onlayn konsultatsiyalar, virtual treninglar,
ijtimoiy tarmoqlar orqali oilalar bilan aloqa o'rnatish va boshqalar.
Innovatsion metodlarni qo'llash . Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil
etishda innovatsion metodlardan foydalanish tendensiyasi ham kuzatilmoqda.
Masalan, art-terapiya, muzykoterapiya, biblio-terapiya, ijodiy loyihalar va
boshqalar.
Integratsiyalashgan yondashuvni qo'llash . Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni
tashkil etishda turli soha mutaxassislarining hamkorligiga asoslangan
integratsiyalashgan yondashuvni qo'llash tendensiyasi kuzatilmoqda. Masalan,
ijtimoiy pedagog, psixolog, huquqshunos, shifokor va boshqa mutaxassislarning
hamkorligi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish bosqichlari:
Tayyorgarlik bosqichi . Bu bosqichda ijtimoiy pedagog oila bilan ishlash
uchun zarur bo'lgan ma'lumotlarni to'playdi, oila a'zolari bilan tanishadi va
ularning ishonchini qozonishga harakat qiladi.
Diagnostika bosqichi . Bu bosqichda oilaning ijtimoiy-pedagogik holati
o'rganiladi, muammolar aniqlanadi va ularning kelib chiqish sabablari tahlil
qilinadi.
Rejalashtirish bosqichi . Bu bosqichda oilaga yordam ko'rsatish rejasi
tuziladi, maqsad va vazifalar belgilanadi, ishning shakl va metodlari tanlanadi.
22

Amalga oshirish bosqichi . Bu bosqichda tuzilgan reja asosida oila bilan
ishlash amalga oshiriladi, muammolarni hal qilish bo'yicha amaliy chora-tadbirlar
ko'riladi.
Monitoring va baholash bosqichi . Bu bosqichda amalga oshirilgan
ishlarning samaradorligi baholanadi, zarur bo'lsa, reja va metodlarga o'zgartirishlar
kiritiladi.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyalarini tanlashda
oilaning o'ziga xos xususiyatlari, ehtiyojlari va muammolari hisobga olinishi kerak.
Har bir oila noyobdir va unga individual yondashuv talab etiladi. Shuning uchun
ijtimoiy pedagog har bir oila bilan ishlashda turli texnologiyalar va metodlarni
qo'llashi mumkin.
Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish texnologiyalari
zamonaviy ijtimoiy pedagogikaning muhim yo'nalishi hisoblanadi. Bu
texnologiyalar oila bilan tizimli va samarali ishlash, oilaviy muammolarni
kompleks hal etish va oilaning tarbiyaviy salohiyatini oshirishga qaratilgan usullar,
metodlar va yondashuvlar majmuasidir.
Ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etishning asosiy texnologiyalaridan biri
diagnostik texnologiya hisoblanadi. Bu texnologiya oila a'zolari o'rtasidagi
munosabatlar xususiyati, oilaning tarbiyaviy salohiyati, mavjud muammolar va
ehtiyojlarni aniqlashga yo'naltirilgan. Diagnostik texnologiya doirasida
so'rovnomalar, testlar, kuzatuvlar, suhbatlar, ijtimoiy kartalashtirish, oila tarixi
tahlili kabi metodlar qo'llaniladi. Diagnostika natijalariga ko'ra, oila bilan keyingi
ishlash strategiyasi belgilanib, uning o'ziga xos xususiyatlariga moslashtirilgan
ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatiladi.
Ijtimoiy-pedagogik maslahat berish texnologiyasi oila a'zolariga psixologik va
pedagogik bilimlarni berish, oilaviy munosabatlarni yaxshilash, bolalar
tarbiyasidagi qiyinchiliklarni bartaraf etishga yo'naltirilgan. Maslahat berish
individual, guruhiy yoki oilaviy shaklda o'tkazilishi mumkin. Zamonaviy sharoitda
onlayn maslahatlar ham keng tarqalmoqda, bu esa masofadan turib ham samarali
hamkorlikni ta'minlash imkonini beradi.
23

Oilalar bilan ishlashda ijtimoiy-pedagogik qo'llab-quvvatlash texnologiyasi
muhim o'rin tutadi. Bu texnologiya oilaning o'z muammolarini mustaqil hal etish
ko'nikmalarini shakllantirish, ijtimoiy resurslardan foydalanish imkoniyatlarini
kengaytirish va ijtimoiy moslashuvini yaxshilashga qaratilgan. Qo'llab-quvvatlash
texnologiyasi oilaning individual ehtiyojlariga moslashtirilgan va uzoq muddatli
hamkorlikka asoslangan bo'ladi.
Ijtimoiy-pedagogik korreksion texnologiya oilaviy munosabatlardagi salbiy
jihatlarni tuzatish, oila a'zolari o'rtasidagi muloqot ko'nikmalarini yaxshilash,
oilaviy nizolarni hal etish strategiyalarini o'rgatishga qaratilgan. Korreksion ishlar
ijtimoiy-psixologik treninglar, rolli o'yinlar, vaziyatli mashqlar, art-terapiya va
boshqa interaktiv metodlar orqali amalga oshiriladi. 8
Profilaktik texnologiya oilalarda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan
muammolarning oldini olishga qaratilgan. Bu texnologiya doirasida oila a'zolari
uchun ta'lim dasturlari, treninglar, seminarlar o'tkaziladi, ularning huquqiy,
pedagogik va psixologik savodxonligi oshiriladi. Profilaktik ishlar ayniqsa yosh
oilalar bilan ishlashda muhim ahamiyat kasb etadi.
Zamonaviy ijtimoiy-pedagogik amaliyotda loyihalash texnologiyasi ham keng
qo'llanilmoqda. Bu texnologiya oila bilan ishlashning aniq maqsadlari, vazifalari,
bosqichlari va kutilayotgan natijalarini belgilab, tizimli yondashuvni ta'minlaydi.
Loyihalash texnologiyasi oila bilan ishlashni samarali rejalashtirish, monitoringini
olib borish va natijalarni baholash imkonini beradi.
Oilalar bilan ishlashda tarmoqli hamkorlik texnologiyasi muhim o'rin tutadi.
Bu texnologiya ijtimoiy pedagogning ta'lim muassasalari, mahalla, tibbiyot
muassasalari, huquq-tartibot organlari va boshqa ijtimoiy xizmatlar bilan
hamkorligini nazarda tutadi. Tarmoqli hamkorlik oilaga har tomonlama yordam
ko'rsatish, mavjud resurslarni samarali taqsimlash va kompleks yechimlarni
topishga imkon beradi.
Mediatsiya texnologiyasi oilaviy nizolarni hal etishda muhim ahamiyat kasb
etadi. Ijtimoiy pedagog mediator sifatida oila a'zolari o'rtasidagi muzokaralarni
8
Ziyomuhammedov B. "Pedagogika." – Toshkent: Turon-Iqbol, 2020. – 280 b .
24

yo'naltiradi, ularning o'zaro tushinishiga ko'maklashadi va nizolarning konstruktiv
hal etilishini ta'minlaydi. Mediatsiya oilaviy munosabatlarda shaxslararo muloqotni
yaxshilash va nizolarni zo'ravonliksiz hal etish ko'nikmalarini shakllantirishga
yordam beradi.
Ijtimoiy-pedagogik monitoring texnologiyasi oila bilan ishlash jarayonini
kuzatib borish, oiladagi o'zgarishlarni baholash va kerakli tuzatishlar kiritishga
qaratilgan. Monitoring orqali ijtimoiy-pedagogik faoliyat samaradorligi baholanadi
va yangi strategiyalar ishlab chiqiladi.
O'zbekistonda oilalar bilan ijtimoiy-pedagogik ishlashda milliy-madaniy
qadriyatlarga asoslangan texnologiyalar ham qo'llaniladi. Bu texnologiyalar oilaviy
an'analar, urf-odatlar va qadriyatlardan foydalanib, oila institutini mustahkamlash,
millatlararo totuvlikni ta'minlash va ma'naviy tarbiyani kuchaytirishga qaratilgan.
Zamonaviy raqamli texnologiyalardan foydalanish oilaviy munosabatlarni
o'rganish va tahlil qilish, oila a'zolari bilan muloqot o'rnatish, masofadan ta'lim
berish va maslahatlar o'tkazish imkoniyatlarini kengaytiradi. Ijtimoiy tarmoqlar,
messanjerlar, video konferensiyalar oilalar bilan ishlashning samarali vositalariga
aylanmoqda. 9
Shunday qilib, oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish
texnologiyalari turli-tuman bo'lib, ular kompleks qo'llanilganda oilaning ijtimoiy,
tarbiyaviy va psixologik muammolarini samarali hal etish imkonini beradi. Bu
texnologiyalar oilalarning o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda tanlanadi
va ular orasidagi o'zaro bog'liqlik ta'minlanadi. Zamonaviy ijtimoiy pedagogikada
oilalar bilan ishlash texnologiyalari doimo takomillashib, yangilanib boradi, bu esa
ijtimoiy-pedagogik faoliyat samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
2.2. Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligi
9
Hasanboyev J., To'raqulov X. "Pedagogika nazariyasi." – Toshkent: Fan, 2021. – 316 b.
25

Ijtimoiy pedagog va oila o'rtasidagi hamkorlik samarali ijtimoiy-pedagogik
faoliyatning asosiy sharti hisoblanadi. Bu hamkorlik o'zaro hurmat, ishonch va
tushunishga asoslangan bo'lishi kerak.
Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligining asosiy tamoyillari:
Ixtiyoriylik tamoyili . Oila a'zolari ijtimoiy pedagog bilan hamkorlik qilishga
majbur emas, ular o'z xohishi bilan yordam so'rashi va qabul qilishi mumkin.
Konfidentsiallik tamoyili . Ijtimoiy pedagog oila haqidagi ma'lumotlarni sir
saqlashi va ularni faqat zarur hollarda tegishli mutaxassislar bilan bo'lishishi kerak.
O'zaro hurmat tamoyili . Ijtimoiy pedagog va oila a'zolari bir-birining fikrini
hurmat qilishi, bir-birini tinglashi va tushunishga harakat qilishi lozim.
Teng huquqlilik tamoyili . Ijtimoiy pedagog va oila a'zolari teng huquqli
hamkorlar sifatida qaralishi kerak, qarorlar birgalikda qabul qilinishi lozim.
Maqsadga yo'nalganlik tamoyili . Hamkorlik aniq maqsad va vazifalarga
yo'naltirilgan bo'lishi, muammolarni hal qilishga qaratilgan bo'lishi kerak.
Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligining shakllari:
Individual hamkorlik . Bu shakl individual suhbatlar, konsultatsiyalar va
tashriflar orqali amalga oshiriladi. Masalan, ijtimoiy pedagog oilaga tashrif
buyurib, oila a'zolari bilan individual suhbatlar o'tkazishi mumkin.
Guruhli hamkorlik . Bu shakl ota-onalar uchun treninglar, seminarlar va
davra suhbatlari orqali amalga oshiriladi. Masalan, ijtimoiy pedagog ota-onalar
uchun "Bolalar tarbiyasida ota-onalarning roli" mavzusida seminar o'tkazishi
mumkin.
Jamoaviy hamkorlik . Bu shakl oila bayramlari, tadbirlar va ekskursiyalar
orqali amalga oshiriladi. Masalan, ijtimoiy pedagog oilalar uchun "Sog'lom oila -
sog'lom jamiyat" mavzusida bayram tadbiri tashkil etishi mumkin.
Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligini ta'minlash usullari:
Oila a'zolari bilan doimiy aloqada bo'lish . Ijtimoiy pedagog oila a'zolari
bilan muntazam aloqada bo'lishi, ularning ahvolidan xabardor bo'lishi va zarur
bo'lganda yordam ko'rsatishi lozim.
26

Oila a'zolarining fikrini hurmat qilish . Ijtimoiy pedagog oila a'zolarining
fikrini tinglab, ularning qarashlari va qadriyatlarini hurmat qilishi kerak.
Oila a'zolarini qarorlar qabul qilish jarayoniga jalb etish . Ijtimoiy
pedagog oila a'zolarini muammolarni hal qilish va qarorlar qabul qilish jarayoniga
jalb etishi, ularning fikr va takliflarini hisobga olishi lozim.
Oila a'zolarining imkoniyatlari va kuchli tomonlarini qo'llab-quvvatlash .
Ijtimoiy pedagog oila a'zolarining imkoniyatlari va kuchli tomonlarini aniqlashi va
ularni rivojlantirishga yordam berishi kerak.
Oila a'zolariga zarur bilim va ko'nikmalarni o'rgatish . Ijtimoiy pedagog
oila a'zolariga muammolarni hal qilish, nizolarni bartaraf etish va bolalar tarbiyasi
bo'yicha bilim va ko'nikmalarni o'rgatishi lozim.
Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligi oila farovonligini ta'minlash,
muammolarni hal qilish va oila a'zolarining rivojlanishiga yordam berish uchun
muhim ahamiyatga ega. Bu hamkorlik samarali bo'lishi uchun ijtimoiy pedagog
oila a'zolari bilan ochiq muloqot o'rnatishi, ularning ishonchini qozonishi va
ehtiyojlarini tushunishi kerak.
Ijtimoiy pedagog va oila hamkorligi zamonaviy ta'lim va tarbiya tizimining
muhim komponenti hisoblanadi. Bu hamkorlik bolalarning har tomonlama
rivojlanishi, oilaviy munosabatlarni mustahkamlash va turli ijtimoiy muammolarni
hal etishda muhim ahamiyat kasb etadi.
Ijtimoiy pedagog oila bilan ishlash jarayonida avvalo oilaning ichki sharoitini,
uning tuzilishi, munosabatlar xususiyati, tarbiyaviy salohiyati va mavjud
muammolarni o'rganadi. Bu diagnostik faoliyat keyingi hamkorlik strategiyasini
belgilashga asos bo'ladi. O'zbekistonning milliy-madaniy xususiyatlarini hisobga
olgan holda, ijtimoiy pedagog oilaning an'anaviy qadriyatlariga hurmat bilan
yondashib, zamonaviy pedagogik va psixologik bilimlar bilan boyitilgan
hamkorlik modelini taklif etadi.
Oila va ijtimoiy pedagog o'rtasidagi hamkorlikning asosiy yo'nalishlari
quyidagilardan iborat: oilada bolani tarbiyalashning psixologik-pedagogik asoslari
bo'yicha ota-onalarning ma'lumotlilik darajasini oshirish; oilaviy munosabatlardagi
27

ziddiyatlarni bartaraf etish; bolaning rivojlanishi va tarbiyasidagi muammolarni
aniqlash va hal etish; oilaviy tarbiyada milliy qadriyatlardan foydalanish; oilada
bolaning ijtimoiylashuv jarayonlarini qo'llab-quvvatlash; muammoli oilalar bilan
ishlash va ularni ijtimoiy-pedagogik qo'llab-quvvatlash.
Samarali hamkorlikka erishish uchun ijtimoiy pedagog oila bilan ishlashning
turli shakllarini qo'llaydi: individual maslahatlar, oilaviy suhbatlar, ota-onalar
uchun treninglar, tematik uchrashuvlar, "ota-onalar universiteti", oilaviy klublar va
boshqalar. Ijtimoiy pedagog oilalarni tashxis qilishning turli metodlari
(so'rovnomalar, intervyular, kuzatuvlar, ijtimoiy kartalashtirish)ni qo'llab,
hamkorlik strategiyasini oilaning o'ziga xos xususiyatlariga moslaydi.
O'zbekistonda ijtimoiy pedagog va oila hamkorligining o'ziga xos xususiyati
uning milliy qadriyatlar, mahalla instituti va keng qarindoshlik aloqalariga
tayanishidir. Ijtimoiy pedagog mahalla faollari, oqsoqollar va boshqa ijtimoiy
institutlar bilan ham hamkorlik qilib, oilalarni qo'llab-quvvatlash tizimini
kengaytiradi. 10
Hozirgi raqamlashtirish davrida ijtimoiy pedagog va oila o'rtasidagi
hamkorlik shakllari ham yangilanmoqda. Masofaviy maslahatlar, onlayn
platformalar orqali ta'lim berish, ijtimoiy tarmoqlarda guruhlar tashkil etish kabi
zamonaviy usullar tobora keng qo'llanilmoqda. Bu esa hatto uzoq hududlarda
yashovchi oilalar bilan ham samarali hamkorlikni ta'minlash imkonini beradi.
Shunday qilib, ijtimoiy pedagog va oila hamkorligi murakkab, ko'p qirrali
jarayon bo'lib, u bir tomondan bolaning har tomonlama rivojlanishini ta'minlashga,
boshqa tomondan esa oilaning pedagogik madaniyatini oshirish va ijtimoiy
muammolarini hal etishga qaratilgan. Bu hamkorlik O'zbekiston jamiyatida
sog'lom, ma'naviy yetuk avlodni tarbiyalash va oila institutini mustahkamlashga
xizmat qiladi.
10
Azizxo'jayeva N.N. "Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat." – Toshkent: TDPU, 2019. –
174 b.
28

2.3. Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash metodikasi
Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash ijtimoiy
pedagogning eng muhim vazifalaridan biridir. Bu turdagi oilalar, odatda, ko'plab
muammolarga duch kelishadi va ularga professional yordam zarur bo'ladi.
Qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan oilalar turlari:
Kam ta'minlangan oilalar . Bu oilalarda daromad darajasi past, moddiy
qiyinchiliklar mavjud bo'ladi. Ular asosiy ehtiyojlarni qondirishda qiyinchilikka
duch kelishadi.
To'liq bo'lmagan oilalar . Bu oilalarda faqat bir ota yoki ona mavjud bo'ladi.
Ular bolalar tarbiyasi va moddiy ta'minot masalalarida qiyinchilikka duch
kelishadi.
Ko'p bolali oilalar . Bu oilalarda uch va undan ortiq farzand bo'ladi. Ular
bolalar ta'limi, tarbiyasi va moddiy ta'minoti masalalarida qiyinchilikka duch
kelishadi.
Nogiron a'zosi bo'lgan oilalar . Bu oilalarda jismoniy yoki ruhiy nogironligi
bo'lgan a'zo mavjud bo'ladi. Ular tibbiy yordam, ijtimoiy adaptatsiya va moddiy
ta'minot masalalarida qiyinchilikka duch kelishadi.
Ijtimoiy xavfli ahvolda bo'lgan oilalar . Bu oilalarda alkogolizm,
giyohvandlik, zo'ravonlik yoki jinoyatchilik kabi muammolar mavjud bo'ladi. Ular
ijtimoiy adaptatsiya, qonunbuzarliklarni bartaraf etish va oila munosabatlarini
normallashtirishda qiyinchilikka duch kelishadi.
Migratsiya qilgan oilalar . Bu oilalarda ota-onalar yoki ularning biri ish izlab
boshqa hududga yoki xorijiy davlatga ketgan bo'ladi. Bunday oilalarda bolalarning
tarbiyasi, nazorati va himoyasi bo'yicha qiyinchiliklar yuzaga keladi.
Boshpanasiz (uy-joysiz) oilalar . Bu oilalar doimiy yashash joyiga ega emas
yoki yashash sharoitlari juda og'ir. Ularga maishiy-ijtimoiy yordam ko'rsatish
zarur.
Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash
bosqichlari:
29

Oilani aniqlash va baholash . Bu bosqichda ijtimoiy pedagog qiyin hayotiy
vaziyatga tushib qolgan oilani aniqlaydi, uning muammolarini o'rganadi va
baholaydi. Bu jarayonda ijtimoiy pedagog oila a'zolari bilan suhbat o'tkazadi,
ularning yashash sharoitlarini o'rganadi va mavjud muammolarni aniqlaydi.
Yordam ko'rsatish rejasini tuzish . Bu bosqichda ijtimoiy pedagog oilaga
yordam ko'rsatish rejasini tuzadi. Rejada oilaning muammolarini hal qilish uchun
zarur bo'lgan chora-tadbirlar, ularni amalga oshirish muddatlari va mas'ul shaxslar
belgilanadi.
Yordam ko'rsatish . Bu bosqichda ijtimoiy pedagog oilaga rejada belgilangan
yordam turlarini ko'rsatadi. Bu yordam turli shakllarda bo'lishi mumkin: moddiy
yordam, psixologik yordam, huquqiy yordam, tibbiy yordam, ta'limiy yordam va
boshqalar.
Monitoring va baholash . Bu bosqichda ijtimoiy pedagog ko'rsatilgan
yordamning samaradorligini baholaydi va zarur bo'lsa, yordam ko'rsatish rejasiga
o'zgartirishlar kiritadi.
Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash metodlari:
Oila a'zolari bilan individual ishlash . Bu metod oila a'zolari bilan individual
suhbatlar, konsultatsiyalar va treninglar o'tkazishni o'z ichiga oladi. Masalan,
ijtimoiy pedagog ota-ona bilan individual suhbat o'tkazib, uning muammolarini
aniqlashi va ularni hal qilishga yordam berishi mumkin.
Oila bilan guruhli ishlash . Bu metod oila a'zolari bilan guruhli treninglar,
seminarlar va davra suhbatlari o'tkazishni o'z ichiga oladi. Masalan, ijtimoiy
pedagog oila a'zolari uchun "Oilaviy nizolarni hal qilish" mavzusida trening
o'tkazishi mumkin.
Oilani ijtimoiy xizmatlar va resurslar bilan bog'lash . Bu metod oilani
zarur ijtimoiy xizmatlar va resurslar bilan bog'lashni o'z ichiga oladi. Masalan,
ijtimoiy pedagog kam ta'minlangan oilani ijtimoiy yordam markaziga yo'naltirishi
mumkin.
Oilaga huquqiy yordam ko'rsatish . Bu metod oilaga huquqiy masalalar
bo'yicha yordam ko'rsatishni o'z ichiga oladi. Masalan, ijtimoiy pedagog oilaga
30

alimentlar olish, nogiron bolani rasmiylashtirish yoki ijtimoiy yordam olish uchun
zarur hujjatlarni tayyorlashda yordam berishi mumkin.
Oilaga psixologik yordam ko'rsatish . Bu metod oilaga psixologik yordam
ko'rsatishni o'z ichiga oladi. Masalan, ijtimoiy pedagog oila a'zolariga stress,
depressiya yoki xavotir kabi psixologik muammolarni yengishda yordam berishi
mumkin.
Qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlashda ijtimoiy
pedagog har bir oilaga individual yondashishi, uning o'ziga xos xususiyatlari va
ehtiyojlarini hisobga olishi kerak. Bunday oilalarga yordam ko'rsatishda ijtimoiy
pedagog boshqa mutaxassislar (psixolog, huquqshunos, shifokor va boshqalar)
bilan hamkorlik qilishi lozim. 11
O'zbekistonda oilalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy-pedagogik yordam tizimi
mustaqillik yillarida sezilarli darajada rivojlandi. Bu tizim oilalarni qo'llab-
quvvatlash, ularning farovonligini ta'minlash va muammolarini hal qilishga
qaratilgan.
O'zbekistonda oilalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy-pedagogik yordam
yo'nalishlari:
Huquqiy yordam . O'zbekistonda oilalarga huquqiy yordam ko'rsatish tizimi
mavjud. Bu tizim doirasida oila a'zolari bepul huquqiy maslahatlar olishi, huquqiy
hujjatlarni tayyorlash va sud jarayonlarida ishtirok etish bo'yicha yordam olishi
mumkin. Masalan, Adliya vazirligi qoshidagi "Adolat" huquqiy yordam
markazlari, advokatlar kollegiyalari va nodavlat tashkilotlari tomonidan oilalarga
huquqiy yordam ko'rsatiladi.
Psixologik yordam . O'zbekistonda oilalarga psixologik yordam ko'rsatish
tizimi ham rivojlanmoqda. Bu tizim doirasida oila a'zolari psixologik maslahatlar
olishi, psixologik treninglar va terapiya seanslari orqali o'z muammolarini hal
qilishi mumkin. Masalan, "Oila" markazi, maktab psixologlari, oilaviy
poliklinikalar va nodavlat tashkilotlari tomonidan oilalarga psixologik yordam
ko'rsatiladi.
11
Mavlonova R., To'rayeva O. "Pedagogika." – Toshkent: O'qituvchi, 2022. – 293 b.
31

Moddiy yordam . O'zbekistonda kam ta'minlangan oilalarga moddiy yordam
ko'rsatish tizimi mavjud. Bu tizim doirasida oilalar turli turdagi moddiy yordam
(nafaqalar, subsidiyalar, imtiyozlar) olishi mumkin. Masalan, kam ta'minlangan
oilalar uchun nafaqalar, nogiron bolalari bo'lgan oilalar uchun nafaqalar, ko'p
bolali oilalar uchun imtiyozlar va boshqalar.
Ta'limiy yordam . O'zbekistonda oilalarga ta'limiy yordam ko'rsatish tizimi
ham rivojlanmoqda. Bu tizim doirasida ota-onalar pedagogik bilim va
ko'nikmalarini oshirishi, bolalar tarbiyasi bo'yicha maslahatlar olishi mumkin.
Masalan, maktablarda "Ota-onalar universiteti" doirasida seminarlar va treninglar
o'tkaziladi.
O'zbekistonda oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish
tashkilotlari:
"Oila" markazi . Bu markaz oilalarga psixologik, huquqiy va pedagogik
yordam ko'rsatadi. Markaz doirasida ota-onalar uchun treninglar, seminarlar va
konsultatsiyalar o'tkaziladi, oilaviy nizolarni hal qilishga yordam beriladi.
Mahalla fuqarolar yig'ini . Mahalla oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam
ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi. Mahalla faollari oilalarning ahvolini o'rganadi,
ularning muammolarini aniqlaydi va ularni hal qilishga yordam beradi.
Ta'lim muassasalari . Maktablar, bog'chalar va boshqa ta'lim muassasalari
oilalarga pedagogik yordam ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi. Ular ota-onalar
uchun pedagogik maslahatlar, treninglar va seminarlar o'tkazadi.
Ijtimoiy himoya organlari . Bu organlar kam ta'minlangan oilalarga moddiy
yordam ko'rsatadi, ularning ijtimoiy himoyasini ta'minlaydi.
Nodavlat tashkilotlari . O'zbekistonda oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam
ko'rsatishda nodavlat tashkilotlari ham faol ishtirok etadi. Ular turli loyihalar va
dasturlar doirasida oilalarga yordam ko'rsatadi.
O'zbekistonda oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish bo'yicha
amalga oshirilayotgan islohotlar:
Qonunchilik bazasini takomillashtirish . O'zbekistonda oilalarni qo'llab-
quvvatlash va himoya qilish bo'yicha qonunchilik bazasi doimiy ravishda
32

takomillashtirilmoqda. Masalan, "Oila kodeksi", "Bola huquqlarining kafolatlari
to'g'risida"gi Qonun, "Voyaga yetmaganlar o'rtasida nazoratsizlik va
huquqbuzarliklarning profilaktikasi to'g'risida"gi Qonun va boshqalar.
Davlat dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish . O'zbekistonda
oilalarni qo'llab-quvvatlash va himoya qilish bo'yicha turli davlat dasturlari ishlab
chiqilmoqda va amalga oshirilmoqda. Masalan, "Obod qishloq", "Obod mahalla",
"Yoshlar - kelajagimiz" dasturlari.
Ijtimoiy xizmatlar tizimini rivojlantirish . O'zbekistonda oilalarga ijtimoiy
xizmatlar ko'rsatish tizimi doimiy ravishda rivojlantirilmoqda. Masalan, oilaviy
maslahat markazlari, krizis markazlari, reabilitatsiya markazlari va boshqalar.
Ijtimoiy pedagog kadrlarni tayyorlash tizimini rivojlantirish .
O'zbekistonda ijtimoiy pedagog kadrlarni tayyorlash tizimi ham rivojlantirilmoqda.
Oliy ta'lim muassasalarida "Ijtimoiy pedagogika" yo'nalishi bo'yicha mutaxassislar
tayyorlanmoqda.
O'zbekistonda oilalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy-pedagogik yordam tajribasi
doimiy ravishda takomillashtirilmoqda va rivojlantirilmoqda. Bu esa oilalarning
farovonligini ta'minlash, ularning muammolarini hal qilish va jamiyatda
barqarorlikni ta'minlashga xizmat qiladi. 12
II BOB BO’YICHA XULOSALAR
12
Musurmonova O. "Oila ma'naviyati – milliy g'urur." – Toshkent: O'qituvchi, 2019. – 200 b.
33

Ikkinchi bob oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatning nazariy asoslarini
amaliy faoliyatga tatbiq etishning konkret yo'llari va usullarini ko'rsatib beradi. Bu
bob orqali oilaviy tarbiyaning samaradorligini oshirish uchun zamonaviy
yondashuvlar va texnologiyalar taqdim etilgan.
Oilaviy muhitda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish maxsus
texnologiyalar va yondashuvlarni talab qiladi:
Diagnostik texnologiyalar - oila a'zolarining individual xususiyatlari,
ehtiyojlari va muammolarini aniqlash uchun maxsus diagnostik vositalar
qo'llaniladi.
Rejalashtirish texnologiyalari - oilaviy tarbiya jarayonini maqsadli va izchil
tashkil etish uchun perspektiv va joriy rejalar ishlab chiqiladi.
Interaktiv usullar - oila a'zolari o'rtasidagi faol muloqotni ta'minlaydigan
zamonaviy pedagogik texnologiyalar (oilaviy loyihalar, kreativ mashg'ulotlar, role
o'ynash).
Psixologik-pedagogik qo'llab-quvvatlash - oila a'zolarining hissiy-
psixologik holatini barqarorlashtirishga qaratilgan maxsus dasturlar.
Raqamli texnologiyalar - zamonaviy axborot vositalari orqali oilaviy ta'lim
va tarbiyani samarali tashkil etish.
Ikkinchi bob oiladagi ijtimoiy-pedagogik faoliyatni amalda amalga
oshirishning kompleks tizimini taqdim etadi. Bu bob orqali nazariy bilimlarni
amaliy faoliyatga tatbiq etishning konkret yo'llari ko'rsatilgan.
Texnologik yondashuv, professional hamkorlik va individual metodikalar
birgalikda oilaviy tarbiyaning samaradorligini sezilarli darajada oshirish
imkoniyatini yaratadi. Qiyin vaziyatlardagi oilalar bilan ishlash esa ijtimoiy
pedagogikaning eng murakkab va mas'uliyatli yo'nalishlaridan biri ekanligini
ko'rsatadi.
XULOSA
34

Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish va amalga oshirish
muhim ahamiyat kasb etadi. Bu faoliyat oilalarning farovonligini ta'minlash,
ularning muammolarini hal qilish va jamiyatda barqarorlikni ta'minlashga xizmat
qiladi.
Birinchidan, oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish uchun
maxsus texnologiyalar va yondashuvlar zarur. Bu texnologiyalar oilaning
xususiyatlari, ehtiyojlari va mavjud muammolariga asoslangan holda tanlanishi
lozim. Diagnostika, profilaktika, konsultatsiya berish, korreksion-rivojlantiruvchi
va reabilitatsiya texnologiyalari ijtimoiy-pedagogik faoliyatni samarali tashkil
etishga yordam beradi.
Ikkinchidan, ijtimoiy pedagog va oila o'rtasidagi hamkorlik samarali ijtimoiy-
pedagogik faoliyatning asosiy sharti hisoblanadi. Bu hamkorlik o'zaro hurmat,
ishonch va tushunishga asoslangan bo'lishi kerak. Ijtimoiy pedagog va oila
hamkorligi individual, guruhli va jamoaviy shakllarda amalga oshirilishi mumkin.
Uchinchidan, qiyin hayotiy vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlash
ijtimoiy pedagogning eng muhim vazifalaridan biridir. Bu turdagi oilalarga kam
ta'minlangan oilalar, to'liq bo'lmagan oilalar, ko'p bolali oilalar, nogiron a'zosi
bo'lgan oilalar va ijtimoiy xavfli ahvolda bo'lgan oilalar kiradi. Qiyin hayotiy
vaziyatlarga tushib qolgan oilalar bilan ishlashda ijtimoiy pedagog har bir oilaga
individual yondashishi, uning o'ziga xos xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga
olishi kerak. Bunday oilalarga yordam ko'rsatishda kompleks yondashuvni
qo'llash, ya'ni faqat pedagogik emas, balki psixologik, huquqiy, tibbiy va ijtimoiy
yordam ham ko'rsatish muhimdir.
To'rtinchidan, O'zbekistonda oilalarga ko'rsatiladigan ijtimoiy-pedagogik
yordam tizimi mustaqillik yillarida sezilarli darajada rivojlandi. Bu tizim oilalarni
qo'llab-quvvatlash, ularning farovonligini ta'minlash va muammolarini hal qilishga
qaratilgan. O'zbekistonda oilalarga huquqiy, psixologik, moddiy va ta'limiy
yordam ko'rsatiladi. "Oila" markazi, mahalla fuqarolar yig'ini, ta'lim muassasalari,
ijtimoiy himoya organlari va nodavlat tashkilotlari oilalarga ijtimoiy-pedagogik
yordam ko'rsatishda muhim rol o'ynaydi. O'zbekistonda oilalarga ijtimoiy-
35

pedagogik yordam ko'rsatish tajribasi doimiy ravishda takomillashtirilmoqda va
rivojlantirilmoqda, ayniqsa so'nggi yillarda oilani qo'llab-quvvatlash bo'yicha
qabul qilingan davlat dasturlari va qonunlar muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish va amalga oshirish
samaradorligini oshirish uchun quyidagi tavsiyalarni berish mumkin:
1. Ijtimoiy pedagoglarning kasbiy mahoratini oshirish, ularni zamonaviy
ijtimoiy-pedagogik texnologiyalar bilan tanishtirish.
2. Oilalar bilan ishlashda kompleks yondashuvni joriy etish, ya'ni oilaga faqat
pedagogik emas, balki psixologik, huquqiy, tibbiy va boshqa turdagi yordam
ham ko'rsatish.
3. Oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatishda nodavlat tashkilotlari,
mahalla va boshqa ijtimoiy institutlarning rolini kuchaytirish.
4. Oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish bo'yicha ilg'or xorijiy
tajribani o'rganish va uni mahalliy sharoitlarga moslashtirish.
5. Oilalarga ijtimoiy-pedagogik yordam ko'rsatish tizimini doimiy ravishda
monitoring qilish va uning samaradorligini baholash.
Xulosa qilib aytganda, oilalarda ijtimoiy-pedagogik faoliyatni tashkil etish va
amalga oshirish murakkab va ko'p qirrali jarayon bo'lib, u maxsus bilim, ko'nikma
va malakalarni talab etadi. Bu faoliyat samarali bo'lishi uchun ijtimoiy pedagog
oila bilan hamkorlik qilishi, uning o'ziga xos xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga
olishi, zarur bo'lganda boshqa mutaxassislar bilan hamkorlik qilishi lozim.
36

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI:
1. Abdullayeva Sh.A. "Pedagogik texnologiyalar." – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2021. – 246 b.
2. Azizxo'jayeva N.N. "Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat." –
Toshkent: TDPU, 2019. – 174 b.
3. Barkamol avlod – O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent: Sharq,
2020. – 182 b.
4. Hasanboyev J., To'raqulov X. "Pedagogika nazariyasi." – Toshkent: Fan,
2021. – 316 b.
5. Ismoilova Z. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: O'qituvchi, 2022. – 241 b.
6. Jo'rayev R.X., Tolipov O'.Q. "Ta'limda innovatsion texnologiyalar." –
Toshkent: O'qituvchi, 2020. – 264 b.
7. Mavlonova R., To'rayeva O. "Pedagogika." – Toshkent: O'qituvchi, 2022. –
293 b.
8. Musurmonova O. "Oila ma'naviyati – milliy g'urur." – Toshkent: O'qituvchi,
2019. – 200 b.
9. Ochilov M. "Yangi pedagogik texnologiyalar." – Qarshi: Nasaf, 2020. – 180
b.
10. Qo'ldoshev R.A. "Ijtimoiy pedagogik faoliyat asoslari." – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2021. – 228 b.
11. Rahimov B., Masharipova U. "Pedagogika tarixi." – Toshkent: G'afur
G'ulom, 2019. – 320 b.
12. Safoyev N.S. "Psixologik xizmat asoslari." – Toshkent: Sharq, 2020. – 188
b.
13. Sharipov Sh., Qodirov B. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: Fan va
texnologiya, 2022. – 257 b.
14. Shoumarov G'.B. "Oila psixologiyasi." – Toshkent: Sharq, 2021. – 296 b.
15. To'rayev O., Hamroqulov Q. "Ijtimoiy ish asoslari." – Toshkent: O'qituvchi,
2022. – 234 b.
16. Usmonov N. "Ijtimoiy pedagogika." – Toshkent: Fan, 2019. – 268 b.
37

17. Xoliqov A. "Pedagogik mahorat." – Toshkent: Iqtisod-moliya, 2020. – 230
b.
18. Yo'ldoshev J.G'., Usmonov S.A. "Zamonaviy pedagogik texnologiyalar." –
Toshkent: Fan va texnologiya, 2021. – 248 b.
19. Yuzlikayev F. "Ijtimoiy pedagogik tadqiqot metodlari." – Toshkent: Fan,
2019. – 220 b.
20. Ziyomuhammedov B. "Pedagogika." – Toshkent: Turon-Iqbol, 2020. – 280
b .
INTERNET MANBALARI:
1. www.lex.uz
2. www.psychology.ru
3. www.arxiv.uz
38

Sotib olish