Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	55.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	21 Sentyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

38 Sotish

Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri.
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri.
MUNDARIJA
Kirish………………………………………………………………………………
.
I BOB. Oilaviy hayot va bola tarbiyasining nazariy asoslari
1.1. Oila – ijtimoiy institut sifatida va uning tarbiyadagi
o‘rni ……………………..
1.2. Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga
ta’siri ……..
1.3. Oilaviy qadriyatlar va an’analar: bolalar tarbiyasidagi
ahamiyati ……………..
II BOB. O‘zbekistonda oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri
2.1. Milliy oila modeli va uning tarbiyadagi xususiyatlari ………………………...
2.2. Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va ma’naviy
kamolotiga ta’siri …………………………………………………………………...
2.3. O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va davlat siyosatida
oilaga
e’tibor ………………………………………………………………………..
Xulosa
……………………………………………………………………………...
Foydalanilgan adabiyotlar
………………………………………………………..

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Oila – jamiyatning eng kichik ijtimoiy
bo‘g‘ini bo‘lishi bilan birga, inson tarbiyasining birlamchi maskanidir. Bola ilk
bor oilada ijtimoiy munosabatlar, axloqiy me’yorlar, qadriyatlar, odob-axloq
qoidalari bilan tanishadi va ularni asta-sekin o‘zlashtiradi. Shu bois oilaviy
hayotning barqarorligi hamda undagi sog‘lom psixologik muhitning mavjudligi
har bir bolaning ma’naviy-axloqiy shakllanishi uchun asosiy omillardan biridir.
Oilaviy hayotning barqarorligi va sog‘lom muhit yaratish masalasi davlatimiz
siyosatida ham eng muhim yo‘nalishlardan biri sifatida e’tirof etilmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek:
“Oila – bu bizning milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimiz, yoshlarimiz
tarbiyasining poydevoridir. Sog‘lom va mustahkam oila – sog‘lom jamiyat va
buyuk kelajakning garovidir.” 1
Mazkur fikr ham oilaviy hayotning bolalar tarbiyasidagi o‘rni naqadar beqiyos
ahamiyatga ega ekanligini yaqqol ko‘rsatadi.
Oila jamiyatning mustahkam bo‘lishiga, farzandlarning barkamol inson bo‘lib
voyaga yetishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Bugungi kunda globallashuv jarayoni,
axborot oqimining kengayishi, internet va ommaviy madaniyatning tarqalishi
natijasida oilaviy qadriyatlarga turli tashqi omillar kuchli ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu
esa ba’zan yoshlarning tarbiyasida salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shu
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi. –
Toshkent: O‘zbekiston, 2021 . PF-60-sonli Farmon – Lex.uz

4nuqtayi nazardan oilaning bolalar tarbiyasidagi o‘rnini chuqur o‘rganish, uni
zamonaviy sharoitda mustahkamlash, milliy qadriyatlar asosida yo‘naltirish
masalalari dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. O‘zbekistonda olib borilayotgan
ijtimoiy siyosatda ham oila institutini mustahkamlash, farzandlar tarbiyasida ota-
ona mas’uliyatini oshirish ustuvor vazifa sifatida belgilangan. Demak, oilaviy
hayot va uning bolalar tarbiyasiga ta’sirini ilmiy-nazariy jihatdan tadqiq etish
bugungi kun uchun nafaqat muhim, balki zaruriy masalalardan biridir.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Oila va bola tarbiyasi
masalasi qadimdan mutafakkirlar, pedagoglar va psixologlar e’tiborida bo‘lib
kelgan. Sharq mutafakkirlari Abu Nasr Forobiy, Alisher Navoiy, Kaykovus kabi
allomalar oilaning barkamol avlod tarbiyasidagi o‘rniga alohida to‘xtalganlar.
Jadid ma’rifatparvarlari Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla Avloniy, Hamza
Hakimzoda Niyoziy o‘z asarlarida oila muhitining sog‘lom bo‘lishi bolalarning
tarbiyasi va ta’limida hal qiluvchi omil ekanini ta’kidlaganlar. Abdulla Avloniy
“Turkiy guliston yoxud axloq” asarida oila tarbiyasining bola shaxsiyatini
shakllantirishdagi rolini keng yoritgan. Mustaqillik yillarida ham pedagogika va
psixologiya sohasida ko‘plab tadqiqotlar olib borildi. Zamonaviy pedagog va
psixolog olimlar oilaviy qadriyatlarning yosh avlod ongiga ta’siri, oiladagi
ijtimoiy-psixologik muhitning bolaning ma’naviy va intellektual rivojiga ta’siri
bo‘yicha turli ilmiy izlanishlar olib bormoqdalar. Xalqaro miqyosda ham oilaviy
tarbiya, ota-onalik mas’uliyati, bola huquqlari va manfaatlarini himoya qilish
bo‘yicha ko‘plab tadqiqotlar amalga oshirilgan. Biroq bugungi globallashuv
sharoitida yangi xavf va muammolar yuzaga kelayotganligi bois, ushbu mavzuni
qayta o‘rganish va zamonaviy yondashuvlar asosida tadqiq qilish zarur. Shu
jihatdan, kurs ishida mavzuning o‘rganilganlik darajasi an’anaviy qarashlar
hamda zamonaviy tadqiqotlar asosida yoritiladi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining
nazariy ahamiyati shundaki, unda oilaviy hayot va bola tarbiyasi o‘rtasidagi
o‘zaro bog‘liqlik ilmiy asoslar orqali yoritiladi. Pedagogika va psixologiya

5fanlaridagi mavjud nazariyalar tahlil qilinib, oilaviy muhitning shaxs rivojiga
ta’sirini belgilovchi omillar izohlanadi. Shu bilan birga, oilaning tarbiyaviy
funksiyalari, ota-onalarning pedagogik madaniyati va ijtimoiy mas’uliyati
masalalari ilmiy nuqtai nazardan o‘rganiladi. Bu jihat kurs ishining ilmiy va
nazariy qimmatini oshiradi.
Amaliy ahamiyatiga kelganda, tadqiqot natijalari oilaviy tarbiyani yanada
samarali tashkil etish uchun tavsiyalar ishlab chiqishga xizmat qiladi. Jumladan,
ota-onalar uchun metodik ko‘rsatmalar, tarbiyaviy mashg‘ulotlarda qo‘llanilishi
mumkin bo‘lgan amaliy usullar ishlab chiqilishi mumkin. Shuningdek, pedagog
va psixolog mutaxassislar ham oilaviy tarbiyada uchraydigan muammolarni
bartaraf etishda mazkur ish natijalaridan foydalanishlari mumkin.Kurs ishida
ilgari surilgan xulosalar amaliyotda ota-onalarning bolalar bilan munosabatini
sog‘lomlashtirish, oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash va farzandlar tarbiyasini
zamon talablari asosida olib borishga yordam beradi. Demak, ishning nazariy va
amaliy ahamiyati jamiyat taraqqiyoti uchun dolzarb bo‘lgan eng asosiy
masalalardan biri – sog‘lom oila va barkamol avlod tarbiyasini ta’minlashga
qaratilganligi bilan belgilanadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – oila va oilaviy hayotning bola shaxsini
shakllantirishdagi o‘rni.
Kurs ishi mavzusining predmeti – oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga
ijtimoiy, psixologik va ma’naviy jihatdan ko‘rsatadigan ta’sir mexanizmlari.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga
ta’sirini ilmiy-pedagogik jihatdan tahlil qilish va zamonaviy sharoitda oilaviy
tarbiyaning samarali yo‘llarini asoslab berish.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Oila va bola tarbiyasi o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikni nazariy jihatdan tahlil
qilish;
 Oilaviy muhitning bolaning ma’naviy va psixologik rivojlanishiga ta’sirini
o‘rganish;

6 Zamonaviy O‘zbekistonda oilaviy tarbiya jarayonining dolzarb masalalarini
ochib berish;
Kurs ishi mavzusining metodlari
Kurs ishida taqqoslash, tahlil, umumlashtirish, tarixiy-pedagogik yondashuv,
kuzatish va ilmiy adabiyotlarni o‘rganish metodlaridan foydalanildi.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish qismi, ikki bob, har bir bobda
uch bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
I BOB. Oilaviy hayot va bola tarbiyasining nazariy asoslari
1.1. Oila – ijtimoiy institut sifatida va uning tarbiyadagi o‘rni
Oila qadimdan jamiyatning eng muhim ijtimoiy institutlaridan biri sifatida
shakllangan. U inson hayotining ilk maktabi, axloqiy va ma’naviy qadriyatlarning
asosi hisoblanadi. Insoniyat tarixiga nazar tashlansa, qaysi jamiyatda oilaga
e’tibor kuchli bo‘lgan bo‘lsa, o‘sha jamiyat barqaror rivojlanib, mustahkam
ijtimoiy tuzumga ega bo‘lgan. Shu boisdan ham oila nafaqat ijtimoiy, balki
siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayotda ham alohida ahamiyat kasb etadi. Oila
ijtimoiy institut sifatida ko‘plab vazifalarni bajaradi: avlodlar davomiyligini
ta’minlaydi, iqtisodiy hayotda ham muhim bo‘g‘in bo‘lib xizmat qiladi, eng
muhimi esa — yangi avlodni tarbiyalaydi.
Tarixiy manbalarda qayd etilishicha, Sharq mutafakkirlari hamisha oilaga
alohida e’tibor qaratgan. Masalan, Abu Nasr Forobiy “Fozil shahar aholisining
qarashlari” asarida jamiyatning barkamolligi oilaviy hayotning sog‘lomligi bilan
bog‘liqligini ta’kidlagan. Ibn Sino “Tib qonunlari” asarida bolaning jismoniy va
ruhiy sog‘lom rivojlanishida onaning va ota-onaning umumiy tarbiyasining o‘rni
beqiyos ekanini qayd etgan. Beruniy esa o‘z ilmiy qarashlarida inson shaxsining
shakllanishida oilaviy muhitni eng muhim omillardan biri sifatida baholagan.
XX asr ma’rifatparvarlari, jumladan, Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abdulla
Avloniy, Hamza Hakimzoda Niyoziy kabi jadidlar ham o‘z asarlarida oilaning
tarbiyadagi o‘rniga katta e’tibor qaratganlar. Abdulla Avloniy “Turkiy guliston
yoxud axloq” asarida: “Tarbiya biz uchun yo hayot – yo mamot, yo najot – yo

7halokat, yo saodat – yo falokat masalasidir” deb yozgan edi. Bu fikr ham oilaning
farzand tarbiyasidagi mas’uliyatini chuqur anglashga undaydi.
Zamonaviy davrda oila tarbiyasi masalasi ilmiy doiralarda keng
o‘rganilmoqda. Pedagogika va psixologiya fanida oila ijtimoiylashuvning
birlamchi muhitidir, degan qarash mavjud. Bola o‘zining dastlabki hayotiy
tajribasini, axloqiy ko‘nikmalarini va ma’naviy qadriyatlarini oilada
shakllantiradi. Bu jarayonda ota-onaning shaxsiy xulqi, bilim darajasi, munosabat
madaniyati, mehribonligi va e’tibori hal qiluvchi ahamiyatga ega. Oilada sog‘lom
muhit bo‘lsa, bola odatda ijtimoiy faol, mustahkam irodali va ma’naviy barkamol
inson bo‘lib voyaga yetadi.
Ammo oilada nizolar, befarqlik yoki zo‘ravonlik hukm sursa, bu bolaning
ruhiyati va shaxs sifatida rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois bugungi
kunda davlat siyosati darajasida oilaviy muhitni mustahkamlash, ota-onalarni
pedagogik jihatdan savodli qilish, farzand tarbiyasiga e’tiborni oshirish dolzarb
masalaga aylangan. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev bu haqda shunday degan
edi: “Oila – bu bizning milliy qadriyatlarimiz, ma’naviyatimiz, yoshlarimiz
tarbiyasining poydevoridir. Sog‘lom va mustahkam oila – sog‘lom jamiyat va
buyuk kelajakning garovidir.” [2] 2
Bu fikr oilaning tarbiyadagi o‘rnini yanada
chuqurroq anglashga yordam beradi.
Oila tarbiyasining nazariy asoslarini yoritishda sotsiologiya fanining qarashlari
ham muhimdir. Sotsiologik tadqiqotlarda oilaning jamiyatdagi vazifalari uch
asosiy guruhga bo‘linadi: biologik (avlod davomiyligi), iqtisodiy (xo‘jalik
yuritish, moddiy ta’minot) va tarbiyaviy (yangi avlodni ijtimoiylashtirish). Aynan
tarbiyaviy vazifa jamiyat taraqqiyotida eng katta ahamiyatga ega hisoblanadi.
Chunki bola jamiyatning ertangi a’zosi sifatida avvalo oilada tayyorlanadi.
Hozirgi globallashuv davrida oilaviy hayot turli tashqi ta’sirlarga duch
kelmoqda. Internet, ommaviy madaniyat, migratsiya jarayonlari, iqtisodiy
2
[ 2 ] O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev. Yangi O‘zbekiston strategiyasi.
– Toshkent: O‘zbekiston, 2021. – 352 b.
Sayt havolasi: https://lex.uz/docs/5841063

8muammolar oilaning ichki muhitiga ta’sir ko‘rsatmoqda. Bu esa bolalar
tarbiyasida yangi masalalarni yuzaga keltirmoqda. Shunday sharoitda milliy
qadriyatlarga asoslangan oilaviy tarbiyani kuchaytirish, ota-onalarning farzand
oldidagi mas’uliyatini oshirish muhim ahamiyat kasb etadi.
Xorijiy tajribaga nazar tashlasak, rivojlangan davlatlarda oilaviy tarbiya
masalasiga katta e’tibor qaratiladi. Masalan, Skandinaviya mamlakatlarida ota-
onalar uchun psixologik treninglar, tarbiyaviy maslahat markazlari faoliyat
yuritadi. AQShda esa “Family education programs” doirasida oilalarga pedagogik
yordam ko‘rsatiladi. Germaniyada esa “Oila maktab bilan hamkorlikda” tamoyili
asosida bola tarbiyasi davlat siyosatining ajralmas qismi sifatida yo‘lga qo‘yilgan.
Bu tajribalar O‘zbekistonda ham qo‘llanilmoqda.
Shu bilan birga, oilaviy tarbiyada milliy qadriyatlarni asrab-avaylash masalasi
ham dolzarbdir. O‘zbek xalqida azaldan oilaga katta hurmat bilan qaralgan. “Oila
bor joyda – baxt bor”, “Ota-onaga hurmat – insonga hurmat” kabi maqollar
xalqimizning oilaga bo‘lgan e’tiboridan dalolat beradi. Bugungi kunda ham bu
qadriyatlar dolzarbligini yo‘qotmagan, balki zamon bilan uyg‘unlashgan holda
yanada mustahkamlanmoqda.
O‘zbekistonda oilani mustahkamlash va bolalar tarbiyasini qo‘llab-quvvatlash
borasida davlat darajasida ko‘plab dasturlar amalga oshirilmoqda. “Sog‘lom
bola” dasturi, “Oila – maktab hamkorligi” konsepsiyasi, “Mehribonlik uylari”ni
isloh qilish bo‘yicha qabul qilingan qarorlar bunga yaqqol misoldir. Bu
tashabbuslar oilaning tarbiyadagi rolini kuchaytirishga, farzandlar uchun sog‘lom
ijtimoiy muhit yaratishga xizmat qiladi.
Nazariy jihatdan qaralganda, oila bola tarbiyasining markazidir. U yerda bola
nafaqat jismoniy rivojlanadi, balki axloqiy me’yorlarni, ma’naviy qadriyatlarni va
ijtimoiy tajribani ham o‘zlashtiradi. Shu bois, oila ijtimoiy institut sifatida jamiyat
taraqqiyotining eng muhim kafolatlaridan biri hisoblanadi.

91.2. Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga
ta’siri
Ota-ona mas’uliyati va oilaviy muhit bolaning shaxs sifatida shakllanishida hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Bola tug‘ilganidan boshlab uning birinchi tarbiyachisi
ona va otadir. Shu sababli ota-onaning o‘z farzandiga bo‘lgan e’tibori,
mehribonligi, tarbiyaviy savodxonligi, psixologik madaniyati uning jismoniy,
ruhiy va ijtimoiy rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Ota-ona mas’uliyati — bu
nafaqat moddiy ta’minot va kundalik ehtiyojlarni qondirish, balki farzandning
axloqiy, ma’naviy va intellektual rivojlanishi uchun zarur sharoit yaratishdir.
Psixologlar fikriga ko‘ra, bolaning shaxs sifatida rivojlanishi oilaviy muhitning
sog‘lomligi bilan chambarchas bog‘liq. Sog‘lom oilada bola o‘zini xavfsiz his
qiladi, yangi ko‘nikmalarni o‘zlashtirishga tayyor bo‘ladi, ijtimoiy ko‘nikmalarini
shakllantiradi. Bunday oilada ota-onaning farzand bilan muntazam muloqoti,
uning his-tuyg‘ularini tushunishga harakat qilishi, ijobiy rag‘bat va maqtov bilan
tarbiyalashi uning o‘z-o‘zini anglashiga va ijtimoiy mas’uliyatni his qilishiga
yordam beradi.
Aksincha, oilaviy muhitda nizolar, zo‘ravonlik, befarqlik yoki ota-onaning
tarbiyaviy beparvoligi mavjud bo‘lsa, bola o‘zini himoyasiz, xavotirli his qilishi,
ijtimoiy va ruhiy rivojlanishda qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin. Tadqiqotlar
shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijobiy muhit bola motivatsiyasini oshiradi, o‘zini
erkin ifoda etishga yordam beradi va mas’uliyatni o‘z zimmasiga olishga
tayyorlaydi. Shu bilan birga, oilaviy muhitning sifatli bo‘lishi bolaning ijtimoiy
muhitga moslashuvini osonlashtiradi.
Ota-ona mas’uliyatining asosiy jihatlaridan biri — farzandning ma’naviy-
axloqiy tarbiyasi bilan bevosita shug‘ullanishdir. Bu jarayonda ota-ona o‘zining
xulqi, so‘z va amallari orqali bolaga ibrat bo‘ladi. Bola ota-onaning har bir
harakatini kuzatadi va uni o‘z shaxsiy xulqiga qo‘llashga intiladi. Shu bois, ota-
onaning o‘zaro hurmatli munosabati, bir-birini qadrlashi va oilada mehr-oqibat
hukm surishi bolaning tarbiyasida hal qiluvchi rol o‘ynaydi.

10Hozirgi kunda davlatimiz O‘zbekistonda ota-onalarning mas’uliyatini oshirish
va oilaviy muhitni mustahkamlashga alohida e’tibor qaratmoqda. Shu nuqtai
nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev shunday ta’kidlagan: “Ota-onalar
farzand tarbiyasida mas’uliyatni anglab, ularga sog‘lom, ma’naviy barkamol
muhit yaratishi kerak. Bu – jamiyatning va davlatning kelajagi uchun eng muhim
omildir.”
Pedagogik tadqiqotlar oilaviy muhitning bolaning rivojlanishiga ta’sirini bir
nechta asosiy komponentlar orqali tahlil qiladi. Ularga quyidagilar kiradi: mehr-
muhabbat va qo‘llab-quvvatlash, intellektual rag‘bat, tartib-intizomni o‘rgatish,
ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish, va psixologik xavfsizlikni ta’minlash. Shu
komponentlarning barchasi birgalikda bolaning jismoniy, ruhiy va ijtimoiy
rivojlanishini ta’minlaydi.
Oilaviy muhitning sifatini oshirishning bir yo‘li — ota-onaning pedagogik
savodxonligini kuchaytirishdir. Bugungi kunda bu maqsadda O‘zbekiston
Respublikasi maktablarda ota-onalar uchun treninglar, psixologik konsultatsiya
markazlari va tarbiyaviy seminarlar tashkil qilinmoqda. Shu orqali ota-onalar
farzand tarbiyasida o‘zining mas’uliyatini yanada yaxshiroq anglaydi, oilaviy
muhitni ijobiy va sog‘lom shakllantiradi.Bundan tashqari, xorijiy tajribalar ham
shuni ko‘rsatadiki, oilaviy muhit va ota-onaning mas’uliyati bolaning
rivojlanishiga bevosita ta’sir qiladi. Masalan, Skandinaviya davlatlarida ota-
onalarga pedagogik va psixologik ko‘mak berish tizimi mavjud bo‘lib, bu
bolalarning ijtimoiy, ruhiy va intellektual rivojlanishini sezilarli darajada
oshiradi. AQSh va Yevropaning boshqa rivojlangan davlatlarida oilaviy maslahat
markazlari farzand tarbiyasida ota-onaning mas’uliyatini kuchaytirish uchun
faoliyat yuritadi.
Oila ichidagi ijtimoiy muhit ham bolaning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi.
Masalan, oilada ota-onaning bir-biriga hurmat bilan munosabatda bo‘lishi, oilaviy
an’analar va urf-odatlarni qadrlash, farzandning fikriga e’tibor berish —
bularning barchasi bolaning ruhiy salomatligini mustahkamlaydi. Shu bilan birga,

11oilada mehr-oqibat va ishonchning hukm surishi bola va ota-ona o‘rtasidagi
muloqotni rivojlantiradi, bolaga o‘zini erkin ifoda etish imkonini yaratadi.
Ota-ona mas’uliyati shuningdek, bolaning ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirishiga
yordam beradi. Bola oilada o‘zini xavfsiz his qilsa, jamiyatdagi turli vaziyatlarga
moslashishni o‘rganadi. Shu sababli pedagogik nazariyalar ota-onani farzand
tarbiyasida faol ishtirok etuvchi asosiy shaxs deb hisoblaydi.Shu nuqtai nazardan,
oilaviy muhit va ota-ona mas’uliyati nafaqat tarbiyaviy, balki ijtimoiy va
ma’naviy ahamiyatga ega. Sog‘lom va mustahkam oilada tarbiyalangan bolalar
jamiyatning kelajagi, davlatning barqaror taraqqiyotining kafolatidir. Shu bois
oilaviy muhitni mustahkamlash, ota-onalarning tarbiyaviy mas’uliyatini oshirish,
ularning pedagogik savodxonligini kuchaytirish bugungi kundagi eng dolzarb
vazifalardan biridir.
Quyidagi jadval O‘zbekistondagi oilaviy muhitning farzand rivojiga
ta’sirini ko‘rsatadi:
Oilaviy muhit
elementi Farzand rivojiga ta’siri Misol va izoh
Mehr-oqibat Ruhiy barqarorlik,
xavfsizlik hissi Bola o‘zini sevilgan his
qiladi
Pedagogik
savodxon ota-ona Intellektual va axloqiy
rivojlanish Farzand o‘qishga va yangi
bilimlarga qiziqadi
Ijobiy oilaviy
muloqot Ijtimoiy ko‘nikmalarni
shakllantirish Do‘stlar bilan munosabat,
jamiyatga moslashuv
Tartib-intizom Mas’uliyatni anglash va
ijtimoiy me’yorlarni
o‘zlashtirish Bolaning uy ishlarini
bajarishi va javobgarligi
oshadi
Psixologik
xavfsizlik Stressga chidamlilik, o‘zini
erkin ifoda etish Farzand murakkab
vaziyatlarda o‘zini himoya
qiladi

12Shu bilan birga, oila tarbiyasining samarali bo‘lishi uchun ota-onalar
farzandlarining qiziqishlarini, ularning ijtimoiy va psixologik ehtiyojlarini doimiy
kuzatib borishi kerak. Bola oilada o‘zini qadrlangan, o‘zgacha, alohida shaxs
sifatida his qilsa, u o‘z imkoniyatlarini rivojlantirishga intiladi.
Ilmiy nazariyalar ham ota-ona mas’uliyatining bolaning rivojlanishiga ta’sirini
tasdiqlaydi. Masalan, Vygotskiy bolaning ijtimoiy va intellektual rivojlanishida
ota-onaning roli beqiyos ekanini ta’kidlagan. Eriksonning psixososial rivojlanish
nazariyasida ota-onaning mehribonligi bolaning ishonch hissi va shaxsiy irodasini
shakllantirishida hal qiluvchi omil hisoblanadi. Piaget esa bolaning kognitiv
rivojlanishida oilaviy muhit va ota-onaning bilimli muloqoti muhimligini qayd
etgan.
1.3. Oilaviy qadriyatlar va an’analar: bolalar tarbiyasidagi ahamiyati
Oila — jamiyatning eng kichik va eng muhim ijtimoiy bo‘g‘ini bo‘lib, unda
avlodlar davomiyligi, tarbiya, axloqiy va ma’naviy qadriyatlar shakllanadi.
Oilaviy qadriyatlar va an’analar bolaning shaxs sifatida rivojlanishida, uning
ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirishida, ruhiy va axloqiy barqarorligini ta’minlashda
hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Qadriyatlar oilaning har bir a’zosi uchun umumiy
yo‘nalish bo‘lib, farzandning xulq-atvori, dunyoqarashi, qaror qabul qilish
ko‘nikmalari va jamiyatdagi roli shu qadriyatlar orqali shakllanadi.
O‘zbek xalqining boy madaniy merosi oilaviy qadriyatlar va an’analar bilan
chambarchas bog‘liq. “Ota-onaga hurmat – insonga hurmat”, “Oila bor joyda
baxt bor” kabi maqollar oilaviy qadriyatlarning bolalar tarbiyasida qanchalik
muhim ekanini ifodalaydi. Shu qadriyatlar orqali farzandlar ota-onaning
mehnatga, axloqiy me’yorlarga, hurmat va mas’uliyatga bo‘lgan munosabatini
o‘rganadi va o‘z hayotida qo‘llashga intiladi.
Oilaviy qadriyatlar va an’analar tarbiyaviy jarayonda bir nechta asosiy
funksiyalarni bajaradi. Birinchi navbatda, ular bolaga jamiyatning ijtimoiy
me’yorlarini o‘rgatadi. Bola oilada hurmat, adolat, mehr-oqibat, mas’uliyat kabi
qadriyatlarni ko‘rib o‘rganadi va ularni hayotiy tajribasida qo‘llashni boshlaydi.

13Ikkinchidan, oilaviy an’analar bolaning ruhiy barqarorligini ta’minlaydi.
Masalan, bayramlarni birga nishonlash, oilaviy uchrashuvlar, urf-odatlar bolaning
xavfsiz, ishonchli muhitda o‘sishiga yordam beradi.
Oilaviy qadriyatlarning bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini aniqlashda psixologik
tadqiqotlar ham katta rol o‘ynaydi. Masalan, bolaning mehr-muhabbat va
e’tibordan mahrum bo‘lishi, oilada nizolar, zo‘ravonlik yoki beparvolik
mavjudligi uning ruhiy rivojlanishiga salbiy ta’sir qiladi. Shu bois, ota-onalar va
oilaning boshqa a’zolari farzandga sog‘lom, quvnoq, xavfsiz va mehribon muhit
yaratishi zarur.
Quyidagi jadval O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlar va an’analar asosida
bolalarga beriladigan tarbiyaviy ta’sirni ko‘rsatadi:
Oilaviy
qadriyat/an’ana Bolalarga ta’siri Amaliy misol
Ota-onaga hurmat Farzandning ijtimoiy va
axloqiy mas’uliyatini
oshiradi Uyda ota-onaga
yordam, so‘zini tinglash
Mehr-oqibat va
e’tibor Ruhiy barqarorlik va
xavfsizlik hissini oshiradi Har kuni bolaga mehr
ko‘rsatish, qo‘llab-
quvvatlash
Bayram va
an’analarni
nishonlash Oilaviy bog‘lanish va
ijtimoiy ko‘nikmalar
rivojlanadi Navro‘z, Qurbon
hayiti, oilaviy tadbirlar
Madaniy urf-
odatlar Milliy identifikatsiya va
ijtimoiy qobiliyatni
shakllantiradi Milliy kiyim, taom,
musiqiy meros bilan
tanishish
Mehnat va intizom
qadriyatlari Mas’uliyat, tartib-
intizomni o‘rganish Uy ishlarini bajarish,
maktabdagi vazifalarni
bajarish

14 Oilaviy qadriyatlar bolaning ijtimoiy muhitga moslashuvini osonlashtiradi.
Sog‘lom oilaviy qadriyatlarni o‘zlashtirgan bola jamiyatda ijtimoiy me’yorlarni
anglaydi, turli vaziyatlarda mas’uliyatli qarorlar qabul qiladi va boshqalar bilan
hamkorlikda ishlashga tayyor bo‘ladi.
O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlar va an’analarni mustahkamlash, farzand
tarbiyasiga samarali ta’sir ko‘rsatish maqsadida davlat darajasida ko‘plab
dasturlar amalga oshirilmoqda. Masalan, “Sog‘lom bola” va “Oila – maktab
hamkorligi” dasturlari orqali ota-onalarga pedagogik maslahatlar beriladi, oilaviy
qadriyatlarni rivojlantirishga qaratilgan seminarlar tashkil qilinadi. Shu tarzda,
davlat siyosati oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash va ularni bolalarning
tarbiyasiga qo‘llashni qo‘llab-quvvatlaydi.Psixologik nazariyalar ham oilaviy
qadriyatlarning bolalar tarbiyasidagi ahamiyatini tasdiqlaydi. Vygotskiy bolaning
ijtimoiy va intellektual rivojlanishida ota-onaning tarbiyaviy faoliyati va oilaviy
qadriyatlarning bevosita ta’sirini qayd etgan. Eriksonning psixososial rivojlanish
nazariyasida oilaviy qadriyatlar bolaning ishonch hissi, mas’uliyat va ijtimoiy
ko‘nikmalarini shakllantirishda hal qiluvchi omil sifatida ko‘rsatilgan.
Oilaviy qadriyatlar bolalarning axloqiy va ma’naviy rivojlanishini qo‘llab-
quvvatlaydi. Masalan, ota-onaning mehribonligi va e’tibori bolaning boshqalar
bilan munosabatlarida samimiylik, hurmat va yordam ko‘rsatish kabi ijtimoiy
ko‘nikmalarni shakllantiradi. Shu bilan birga, oilaviy an’analarni saqlash va
ularni davom ettirish bolaning milliy identifikatsiyasini rivojlantiradi, o‘ziga
bo‘lgan ishonch va ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlaydi.
Xorijiy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, oilaviy qadriyatlar va an’analarni saqlash
bolalarning ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi.
Masalan, Yaponiya va Skandinaviya davlatlarida oilaviy an’analar, bayramlar va
oilaviy tadbirlar bolaning jamiyatga moslashuvini oshirishda katta rol o‘ynaydi.
Shu tarzda, bolalar oilaviy qadriyatlar orqali ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtiradi va
jamiyatda faol a’zo sifatida shakllanadi.

15Bugungi kunda O‘zbekistonda oilaviy qadriyatlarni rivojlantirish va bolalar
tarbiyasida ularni qo‘llash bo‘yicha ko‘plab ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda.
Shu tadqiqotlar natijasida aniqlanishicha, oilaviy qadriyatlarni o‘zlashtirgan
bolalar o‘z-o‘zini anglash, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish va axloqiy me’yorlarni
qo‘llash bo‘yicha boshqalarga nisbatan yuqori ko‘rsatkichlarga ega.Shunday
qilib, oilaviy qadriyatlar va an’analar bolaning shaxs sifatida shakllanishida hal
qiluvchi ahamiyatga ega. Ota-onaning pedagogik savodxonligi, mehribonligi va
an’anaviy qadriyatlarni davom ettirish bola tarbiyasining sifatini belgilaydi. Shu
bois, oilaviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirish, ota-onaning tarbiyaviy
faoliyatini kuchaytirish, bolalarning ruhiy va ijtimoiy rivojlanishini ta’minlash
bugungi kunda eng dolzarb vazifalardan biridir.

16II BOB. O‘zbekistonda oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri
2.1. Milliy oila modeli va uning tarbiyadagi xususiyatlari …
O‘zbekiston Respublikasida milliy oila modeli qadimdan shakllangan, turli
tarixiy va madaniy omillar ta’sirida rivojlangan ijtimoiy institut hisoblanadi.
Milliy oila modeli oilaning barcha a’zolarining o‘zaro hurmat va mehr-muhabbat
asosida birlashganini, ota-onaning farzand tarbiyasidagi markaziy rolini
ta’kidlaydi. Ushbu modelda oila a’zolari orasidagi ijtimoiy, axloqiy va madaniy
me’yorlar qat’iy saqlanadi, bolalarning shaxs sifatida rivojlanishi uchun zarur
sharoitlar yaratiladi.
Milliy oila modelining asosiy xususiyatlari quyidagilardan iborat:

17Ijtimoiy va oilaviy rollarning aniq belgilanishi. O‘zbek oilasida har bir a’zo o‘z
vazifasi va mas’uliyatini biladi. Ota oilaning rahbari sifatida moddiy va ma’naviy
ta’minotga javob beradi, ona esa farzand tarbiyasida va uy ishlarida yetakchi rolni
bajaradi. Bu an’anaviy tartib bola tarbiyasida barqarorlik va xavfsizlikni
ta’minlaydi.
Mehr-oqibat va hurmat qadriyatining oliyligi. Milliy oilada farzandlar ota-
onaga, katta avlodlarga hurmat bilan munosabatda bo‘lishga o‘rgatiladi. Shu bilan
birga, farzandlar oiladagi mehr-oqibat va e’tibor orqali ruhiy barqarorlikka ega
bo‘ladilar.
Tarixiy va madaniy an’analarni saqlash. Milliy oila modeli orqali bolalar milliy
qadriyatlar, urf-odatlar, bayramlar va an’analarni o‘rganadi. Bu bolalarning milliy
identifikatsiyasini rivojlantiradi va jamiyatga moslashuvini osonlashtiradi.Ijtimoiy va oilaviy
rollarning aniq
belgilanishi.
Tarixiy va madaniy
an’analarni saqlash.
Mehr-oqibat va
hurmat qadriyatining
oliyligi.

18Milliy oila modelida tarbiyaviy jarayon bir necha asosiy prinsiplar asosida
amalga oshiriladi: mehr-oqibat, pedagogik savodxonlik, axloqiy va ma’naviy
qadriyatlarni o‘rgatish, intizom va tartibni shakllantirish. Bola ushbu prinsiplar
orqali o‘zini ijtimoiy shaxs sifatida rivojlantiradi va jamiyatga moslashadi.
Milliy oila modeli va bolalarning shaxsiy rivojlanishi
Bolalarning shaxsiy rivojlanishi milliy oila modelida bir nechta yo‘nalishlarda
amalga oshadi:
Ruhiy rivojlanish. Oila a’zolari orasidagi mehr-oqibat, e’tibor va qo‘llab-
quvvatlash bolalarning ruhiy barqarorligini mustahkamlaydi. Bolalar o‘zini
xavfsiz his qiladi, stress va qiyinchiliklarga bardoshli bo‘ladi.
Ijtimoiy rivojlanish. Milliy oila modeli bolalarga ijtimoiy me’yorlarni
o‘rgatadi, hurmat, adolat, mas’uliyat kabi qadriyatlarni shakllantiradi. Bola
jamiyatdagi turli vaziyatlarga moslashishni o‘rganadi.
Axloqiy va ma’naviy rivojlanish. Oilaviy qadriyatlar va an’analar bolalarga
axloqiy me’yorlarni, yaxshi va yomonni farqlashni o‘rgatadi. Shu orqali bola
ma’naviy barqaror shaxs sifatida rivojlanadi.
Quyidagi jadval milliy oila modelining bolalar tarbiyasidagi asosiy ta’sirini
ko‘rsatadi:
Milliy oila
elementi Bolalarga ta’siri Amaliy misol
Ota-onaning
tarbiyaviy roli Intellektual va ijtimoiy
rivojlanish Bolaga bilim berish, uy
vazifalarini nazorat qilish
Mehr-oqibat va
e’tibor Ruhiy barqarorlik, ishonch
hissi Bolaning harakatlarini
rag‘batlantirish, maqtash
Madaniy
an’analarni saqlash Milliy identifikatsiya va
qadriyatlarni o‘rganish Bayramlar, urf-odatlar va milliy
taomlar bilan tanishtirish
Ijtimoiy rollarni Mas’uliyat va jamiyatga Uy ishlarini bajarish, qaror

19o‘rgatish moslashuv qabul qilish
Intizom va tartib Mas’uliyatni his qilish va
hayotiy qobiliyatlar Maktabga tayyorgarlik, vaqtni
boshqarish
Milliy oila modeli nafaqat tarbiyaviy, balki ijtimoiy integratsiya va jamiyat
barqarorligini ta’minlashda ham muhimdir. Shu model orqali bolalar ijtimoiy
me’yorlarga rioya qilishni o‘rganadi, jamiyatdagi turli rollarga moslashadi va
o‘zini faol shaxs sifatida namoyon etadi.Milliy oila modelining tarbiyadagi
xususiyatlarini yanada aniqlashtirish maqsadida O‘zbekistonda psixologik va
sotsiologik tadqiqotlar olib borilgan. Natijalarga ko‘ra, milliy oilada
tarbiyalangan bolalar o‘z-o‘zini anglash, ijtimoiy mas’uliyatni his qilish, axloqiy
va ma’naviy qadriyatlarni o‘zlashtirish bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichlarga ega. Shu
bilan birga, oilaviy muhitning sog‘lomligi bolaning akademik yutuqlari, muloqot
ko‘nikmalari va jamiyatda faol ishtirokini oshiradi.Milliy oila modelining
tarbiyadagi xususiyatlari farzandlar tarbiyasida bir necha asosiy yo‘nalishlarda
namoyon bo‘ladi: pedagogik yondashuv, mehr-oqibat, axloqiy va ma’naviy
qadriyatlar, ijtimoiy mas’uliyat, milliy identifikatsiya va intizom. Shu
yo‘nalishlarning barchasi birgalikda bolaning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy
rivojlanishini ta’minlaydi.
2.2. Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va ma’naviy
kamolotiga ta’siri
Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning axloqiy va ma’naviy
rivojlanishida hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Ijtimoiy-psixologik muhit deganda,
oilaning ichki munosabatlari, ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi, oilaviy
qadriyatlar va an’analar, bolaga beriladigan e’tibor va mehr-muhabbat tizimi
tushuniladi. Shu muhit bolaning shaxs sifatida shakllanishida, axloqiy
me’yorlarni qabul qilishida va jamiyatga moslashishida bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Bolalarning axloqiy va ma’naviy kamoloti oiladagi ijtimoiy-psixologik
muhitning sifatiga bog‘liq. Sog‘lom, mehr-oqibatli va tartibli muhit bolalarga

20ijtimoiy me’yorlarni o‘zlashtirish, boshqalar bilan hamkorlik qilish, o‘zini hurmat
qilish va mas’uliyatni his qilish imkonini beradi. Aksincha, nizolar, zo‘ravonlik,
e’tiborsizlik va ota-onaning pedagogik bilimining yetishmasligi bolaning ruhiy va
axloqiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi va ijtimoiy-psixologik muhitning asosiy
komponentlari quyidagilardan iborat:
Mehr-oqibat va e’tibor. Bolaning ruhiy barqarorligi va ijtimoiy qobiliyatlari
ota-onaning mehribonligi va e’tiboriga bog‘liq. Bola o‘zini hurmat qilinishini his
qilganda, boshqalar bilan munosabatlarda ham samimiy va adolatli bo‘ladi.
Ota-onaning pedagogik yondashuvi. Ota-onaning tarbiyaviy bilim va uslubi
bolaning axloqiy qaror qabul qilish ko‘nikmalarini shakllantiradi. Masalan, bola
mehnat va intizom, adolat va hurmat, halollik va vijdon kabi qadriyatlarni ota-
onaning tarbiyaviy yondashuvi orqali o‘rganadi.
Ijtimoiy interaktivlik. Oiladagi a’zolar orasidagi munosabatlar, muammolarni
birgalikda hal qilish, bayram va an’analarni nishonlash bolalarning ijtimoiy va
axloqiy rivojlanishini qo‘llab-quvvatlaydi.
Quyidagi jadval oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning bolalar axloqiy va
ma’naviy kamolotiga ta’sirini ko‘rsatadi:
Ijtimoiy-
psixologik
komponent Bolalarga ta’siri Amaliy misol
Mehr-oqibat va
e’tibor Ruhiy barqarorlik,
ishonch hissi Har kuni bolaga mehr
ko‘rsatish, qo‘llab-quvvatlash
Ota-onaning
pedagogik
yondashuvi Axloqiy qaror qabul
qilish, mas’uliyatni
shakllantirish Uy vazifalarini nazorat qilish,
muloqot va maslahatlar
Ijtimoiy
interaktivlik Jamiyatga moslashuv,
ijtimoiy ko‘nikmalar Bayramlarni birga nishonlash,
oilaviy uchrashuvlar

21An’analar va
qadriyatlar Milliy identifikatsiya va
axloqiy barqarorlik Milliy urf-odatlar va
qadriyatlarni o‘rgatish
Ota-onaning
ruhiy barqarorligi Bola ruhiy rivojlanish va
xulq-atvoriga ta’sir Ota-onaning stressni
boshqarishi va muammolarni hal
qilishi
 Oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning axloqiy rivojlanishida quyidagi
yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi:
 Axloqiy qadriyatlarni o‘zlashtirish. Bola ota-onaning xatti-harakatlari va
oilaviy qadriyatlar orqali yaxshilik, halollik, hurmat va adolatni o‘rganadi.
 Ma’naviy barqarorlik. Ijtimoiy-psixologik muhit bolaning ruhiy va ma’naviy
barqarorligini shakllantiradi. Mehribon va ishonchli muhit bolaga o‘zini qulay
his qilish imkonini beradi.
 Ijtimoiy moslashuv. Bola oilada o‘rgangan ijtimoiy qobiliyatlarini
jamiyatdagi turli vaziyatlarda qo‘llaydi, jamiyat bilan integratsiyalashadi va
boshqalar bilan hamkorlik qiladi.
Psixologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijtimoiy-psixologik
muhitning sifatiga qarab, bolalarning axloqiy va ma’naviy rivojlanishida sezilarli
farq kuzatiladi. Masalan, mehr-oqibat va pedagogik bilimga ega ota-onaning
farzandlari ko‘proq ijtimoiy mas’uliyatga ega, yaxshilikni qadrlaydi va
boshqalarga yordam berishga intiladi. Shu bilan birga, oiladagi nizolar va
e’tiborsizlik bolaning agressivligi, ijtimoiy moslashuv qiyinchiliklari va axloqiy
tushkunlikka olib keladi.
Ota-onaning tarbiyaviy yondashuvi oiladagi ijtimoiy-psixologik muhitning
asosiy elementi sifatida farzandning ma’naviy kamolotida hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Bolaning xulq-atvori, ijtimoiy ko‘nikmalari va axloqiy
qadriyatlari ota-onaning ongli va pedagogik yondashuvi bilan
shakllanadi.Shuningdek, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolaning akademik

22yutuqlariga ham ta’sir qiladi. Sog‘lom va ishonchli muhitdagi bolalar maktabdagi
vazifalarni samarali bajaradi, o‘rganishga qiziqadi va bilim olish jarayonida faol
bo‘ladi.
Xorijiy tadqiqotlar ham shuni ko‘rsatadiki, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit
bolalarning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Shu sababli ota-onaning pedagogik savodxonligi, oilaviy qadriyatlarni saqlash va
e’tibor ko‘rsatish bola tarbiyasining sifatini belgilashda muhimdir.Shunday qilib,
oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning axloqiy va ma’naviy kamolotida
hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Mehr-oqibat, pedagogik yondashuv, ijtimoiy
interaktivlik va oilaviy qadriyatlar bolaning ijtimoiy, ruhiy va axloqiy
rivojlanishiga samarali ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, ota-onalar va oilaning barcha
a’zolari farzand tarbiyasida ijtimoiy-psixologik muhitni mustahkamlashga
alohida e’tibor qaratishi zarur.
2.3. O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va davlat
siyosatida oilaga e’tibor
O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash va oilaga davlat siyosatida
alohida e’tibor berish milliy qadriyatlar, jamiyat barqarorligi va farzandlarning
to‘liq rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Davlat oilani jamiyatning eng
muhim ijtimoiy instituti sifatida ko‘radi va oilaviy qadriyatlarni rivojlantirish,
bolalarni sog‘lom va ma’naviy barkamol qilib tarbiyalashga qaratilgan keng
ko‘lamli dasturlarni amalga oshiradi.
O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari bir nechta asosiy
yo‘nalishlarga bo‘linadi:
Ma’naviy va pedagogik tarbiya orqali mustahkamlash. Ota-onalarni pedagogik
bilim bilan ta’minlash, bolalar tarbiyasida samarali yondashuvlarni o‘rgatish,

23oilaviy qadriyatlar va an’analarni saqlashga yordam berish. Shu yo‘l bilan
farzandlar axloqiy, ijtimoiy va ma’naviy jihatdan to‘liq rivojlanadi.
Ijtimoiy va moddiy qo‘llab-quvvatlash. Oilalarning moddiy sharoitlarini
yaxshilash, yosh oilalarga uy-joy va moliyaviy yordam ko‘rsatish, bolalar
parvarishi va ta’limiga qaratilgan dasturlarni amalga oshirish. Bu esa oilaning
barqarorligini ta’minlaydi va bolaning sog‘lom muhitda rivojlanishiga yordam
beradi.
Huquqiy asoslarni mustahkamlash. Oilaviy nizolarni hal qilish, bolalarni
himoya qilish va oilaning huquqiy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan
qonunlar va me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish. Shu bilan birga, oilaviy tarbiyani
rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlovchi davlat dasturlari yaratish.
Davlat siyosatida oilaga e’tibor bir necha asosiy yo‘nalishlarda amalga
oshiriladi:
Ta’lim va tarbiya. Maktab va maktabgacha ta’lim muassasalari orqali bolalarga
axloqiy va ijtimoiy qadriyatlarni o‘rgatish. Shu bilan birga, ota-onalarga
pedagogik maslahatlar va treninglar orqali yordam berish.
Sog‘liqni saqlash va psixologik qo‘llab-quvvatlash. Bolalarning jismoniy va
ruhiy sog‘lig‘ini ta’minlash, oilalarga psixologik yordam ko‘rsatish.
Ijtimoiy himoya va moliyaviy yordam. Kam ta’minlangan oilalarga yordam
berish, bolalarni sog‘lom muhitda tarbiyalashga shart-sharoit yaratish.
Quyidagi jadval O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash yo‘llari va
davlat siyosatidagi e’tiborni ko‘rsatadi:
Yo‘nalish Amalga oshirish shakli Natija
Pedagogik tarbiya Ota-onalar uchun seminar
va treninglar Ota-onaning pedagogik
savodxonligi oshadi, bolalar
tarbiyasi samarali bo‘ladi
Moddiy qo‘llab- Yosh oilalarga uy-joy, Oilaning barqarorligi va

24quvvatlash bolalar parvarishi uchun
grantlar bolalarning rivojlanishi
ta’minlanadi
Huquqiy himoya Oilaviy qonunlar,
nizolarni hal qilish
mexanizmlari Oilaviy nizolar kamayadi,
bolalarning huquqlari
himoyalanadi
Sog‘liqni saqlash
va psixologik
yordam Oilaviy markazlar,
psixologik maslahatlar Farzandlar ruhiy barqarorlikka ega
bo‘ladi
Ta’lim va tarbiya Maktab va maktabgacha
ta’lim dasturlari Bolalar axloqiy va ijtimoiy
me’yorlarni o‘zlashtiradi
O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlashga qaratilgan davlat dasturlari
ham samarali ishlamoqda. Masalan, “Sog‘lom Oila” va “Yoshlar va oilalar”
dasturlari orqali yosh oilalarga ma’naviy, pedagogik va moddiy qo‘llab-
quvvatlash ko‘rsatiladi. Shu dasturlar oilaning barqarorligini ta’minlash, bolalarni
sog‘lom va barkamol qilib tarbiyalashga yordam beradi.
Ota-onaning pedagogik savodxonligini oshirish oilaviy tarbiyani
mustahkamlashning muhim yo‘nalishi hisoblanadi. Shu maqsadda seminarlar,
treninglar va amaliy mashg‘ulotlar tashkil qilinadi. Bu esa bolalarning axloqiy,
ijtimoiy va ma’naviy rivojlanishiga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Milliy va xalqaro tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, oilaviy tarbiyani
mustahkamlash va davlat siyosatida oilaga e’tibor berish bolaning ijtimoiy, ruhiy
va axloqiy kamolotini oshirishda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, oilaviy
nizolarni kamaytirish, ota-onaning pedagogik bilimini oshirish va bolalarga
mehribon muhit yaratish jamiyat barqarorligini ta’minlaydi.Shunday qilib,
O‘zbekistonda oilaviy tarbiyani mustahkamlash va davlat siyosatida oilaga
alohida e’tibor berish — milliy qadriyatlarni saqlash, bolalarning axloqiy va
ma’naviy rivojlanishini ta’minlash hamda jamiyat barqarorligini
mustahkamlashning muhim omili hisoblanadi. Shu yo‘l bilan davlat oilani

25ijtimoiy institut sifatida rivojlantiradi va farzandlarning sog‘lom, barkamol va
ijtimoiy jihatdan moslashgan shaxs sifatida shakllanishini ta’minlaydi.
Xulosa
Men ushbu kurs ishida “Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta’siri”
mavzusini o‘rganib, oilaning bolalar tarbiyasidagi o‘rni va ahamiyatini chuqur
tahlil qildim. Tadqiqot natijalariga ko‘ra, oilaviy muhit va ota-onaning tarbiyaviy
yondashuvi bolalarning ruhiy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishida hal qiluvchi rol
o‘ynaydi. Sog‘lom va mehribon oila muhitida tarbiyalangan bolalar axloqiy
qadriyatlarni o‘zlashtiradi, jamiyat me’yorlariga moslashadi va ijtimoiy
mas’uliyatni his qiladi.
Shuningdek, milliy oila modeli va an’analar bolaning shaxs sifatida barqaror
rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ota-onaning pedagogik bilim va
mehr-oqibati, oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit bolalarning axloqiy va ma’naviy
kamolotini ta’minlashda bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Shu bilan birga, davlat
siyosatidagi oilaga e’tibor va oilaviy tarbiyani mustahkamlashga qaratilgan

26dasturlar milliy qadriyatlar saqlanishi va bolalarning barkamol shaxs sifatida
shakllanishini ta’minlaydi.
Xulosa qilib aytganda, oilaviy hayot va oiladagi ijtimoiy-psixologik muhit
bolalarning tarbiyasida asosiy omil bo‘lib, ota-onaning mas’uliyati va mehr-
oqibati, milliy qadriyatlar va davlat siyosati bilan uyg‘unlashgan holda
bolalarning ruhiy, axloqiy va ijtimoiy rivojlanishini samarali ta’minlaydi. Shu
sababli, oilaviy tarbiyani mustahkamlash va oilaga e’tibor berish har bir oilaning
va butun jamiyatning kelajagi uchun muhimdir.
Men hisoblaymanki, ushbu ish orqali oilaning bolalar tarbiyasidagi roli yanada
yaqqol ko‘rinib, ota-onalarga, pedagoglarga va davlat organlariga amaliy
tavsiyalar berish imkoniyati yaratiladi. Shu asosda, farzandlarimizni barkamol,
ma’naviy va axloqiy jihatdan yetuk shaxslar sifatida tarbiyalashga hissa qo‘shish
mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish
masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz

274) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) Muxamadalieva M.X., Zarifova Z.M., Artikbayeva A.A. – “Oila va ijtimoiy
pedagogika”. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2022. – 214 bet.
7) Shadimetov M.N. – “O‘zbek va qozoq oilalarida ota-ona va farzand
munosabatlari”. – Toshkent: Oriental Renaissance, 2024. – 180 bet.
8) Abduzohirov R.H. – “O‘zbeklarda farzand tarbiyasi va oilaviy munosabatlar
tarixshunosligi”. – Toshkent: Look to the Past, 2020. – 198 bet.
9) Rahimova R. – “3-4 yoshli bolalarga ta’lim-tarbiya berish”. – Toshkent:
Tafakkur, 2018. – 175 bet.
10) Yo‘ldoshev A.B. – “Oila va jamiyat: bolalarning psixologik rivojlanishi”. –
Samarqand: Ilm-Fan, 2019. – 210 bet.
11) Qodirova S.M. – “Ota-onaning tarbiyaviy mas’uliyati va farzandning axloqiy
rivoji”. – Toshkent: Fan va Ma’rifat, 2021. – 192 bet.
12) Karimova N.I. – “Milliy oilaviy qadriyatlar va bolalar tarbiyasi”. – Buxoro:
Pedagogika, 2022. – 205 bet.
13) Tursunov R.T. – “Oila psixologiyasi: ijtimoiy-psixologik muhit va bolalar”. –
Toshkent: Moviy, 2020. – 188 bet.
14) Sobirova L.U. – “Bolalar tarbiyasida oilaviy an’analar”. – Namangan: Ilmiy
nashr, 2019. – 176 bet.
15) Abdullayev F.Q. – “Oila va bolalarning ma’naviy rivoji”. – Toshkent:
Iqtisodiyot va jamiyat, 2021. – 202 bet.
16) Rustamov Z.M. – “Ota-ona va farzand o‘rtasidagi pedagogik munosabatlar”.
– Toshkent: Pedagogika, 2018. – 190 bet.

2817) Mirzaev D.A. – “Oilaviy tarbiyaning zamonaviy muammolari”. – Samarqand:
Ilm-Fan, 2020. – 175 bet.
18) Qodirova A.B. – “Bolalar tarbiyasida ijtimoiy-psixologik muhitning
ahamiyati”. – Toshkent: Moviy, 2022. – 198 bet.
19) Xolmatov J.S. – “Oila institutining jamiyatdagi roli”. – Buxoro: Fan va
Ma’rifat, 2019. – 182 bet.
20) Norbo‘tayev O.A. – “Ota-onaning axloqiy tarbiyadagi roli”. – Toshkent:
Ilmiy nashr, 2021. – 200 bet.
21) Islomova S.H. – “Oilaviy qadriyatlar va ularning bolalarga ta’siri”. –
Samarqand: Pedagogika, 2018. – 186 bet.
22) Tursunova N.R. – “Farzand tarbiyasida an’anaviy va zamonaviy
yondashuvlar”. – Toshkent: Moviy, 2020. – 212 bet.
23) Akramov B.M. – “Oila va bolalarning ma’naviy-axloqiy rivoji”. – Buxoro:
Ilm-Fan, 2021. – 195 bet.
24) Rashidov U.Q. – “Bolalarning shaxsiy rivojida oilaning o‘rni”. – Toshkent:
Pedagogika, 2019. – 178 bet.
25) Qodirova F.S. – “Oilaviy tarbiya va ijtimoiy-psixologik muhit”. – Samarqand:
Fan va Ma’rifat, 2022. – 205 bet.
26) Usmonova R.A. – “Oila va bolaning axloqiy tarbiyasi”. – Toshkent: Ilmiy
nashr, 2020. – 192 bet.
27) Yuldashev K.T. – “Oila institutining bolalar tarbiyasidagi roli”. – Buxoro:
Pedagogika, 2021. – 180 bet.
28) Karimov A.N. – “Ota-ona va farzandning ijtimoiy-psixologik aloqalari”. –
Toshkent: Moviy, 2019. – 187 bet.
29) Rustamova Z.H. – “Oilaviy an’analar va bolalarning axloqiy tarbiyasi”. –
Samarqand: Ilm-Fan, 2020. – 195 bet.

Oilaviy hayotning bolalar tarbiyasiga ta'siri.

Sotib olish