• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 82.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 03 Июнь 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Nurali Axmedov

Дата регистрации 24 Октябрь 2024

10 Продаж

Ommaviy axborot vositalari orqali amalga oshirilayotgan ma’naviy tahdidlarinig yoshlar ongiga salbiy tasiri

Shuningdek, mutaxassislar ma’lumotlariga ko’ra, internet orqali tarqatiladigan komyuter o’yinlarining 49 foizi sezilarli darajada zo’ravonlik va yovuzlik ko’rinishiga ega, 41 foiz jangari (turli otishmalar va portlashlarga asoslangan) o’yinlarda esa o’yin qahramoni o’z maqsadiga etishish uchun shunday zo’ravonlik va yovuzlik sodir etadi. 17 foiz o’yinlarda ana shu zo’ravonlik va yovuzlikning o’zi bosh maqsad hisoblanadi. Internet rivoji, u berayotgan imkoniyatlar o’ziga xos qaramlikni ham keltirib chiqarmoqda. Ma’lumotlarga ko’ra, dunyo bo’yicha internetdan foydalanuvchilarning taxminan 10 foizi unga mustahkam bog’lanib qolgan. BMT Bosh assambleyasi 2006 yil 8 sentabrda qabul qilingan “BMTning global aksilterror strategiyasi”da yangi uslublar qatorida bioterrorizm hamda internetdan terror maqsadida foydalanishning oldini olish choralarini kuchaytirish alohida qayd etilgan. 2007 yil noyabrda AQSH Davlat departamenti “Tashqi raqamli aloqalar guruhi” nomli maxsus axborot dasturini joriy qilgan. Dastur maqsadi – arab, fors, urdu va boshqa tillardagi internet saytlari, chat va bloglarda AQSH siyosati haqidagi dezinformatsiya (noto’g’ri ma lumotlar)ga qarshi kurash‟ hisoblanadi. Dasturga ko’ra, zarur hollarda, departament xodimlari internet orqali rasman muloqotga kirishi va savollarga javob berishi, aniq hujjatlar asosida ma’lumot keltirishi ko’zda tutilgan. So’nggi yillarda terroristik tashkilotlar g’oyalarini targ’ibtashviq qilishga qaratilgan vebsaytlarning soni bir necha barobarga oshgan. Xususan, 10 yil avval bunday saytlar soni 20 ta bo’lsa, bugungi kunda dunyoda terroristlar foydalanigan 7000 dan ortiq internet saytlari mavjud bo’lib, ularga xizmat ko’rsatuvchi portallar soni ortib bormoqda. Bunday internet saytlar to’satdan paydo bo’ladi, vaqt o’tgach yo’qoladi, mazmunini o’zgartirmagan holda, tez-tez nomlanishi va domenini o’zgartirib turadi  Internet quyidagilar bilan terroristlar uchun qulay hisoblanadi:  Internetga kirishning osonligi;  Foydalanuvchilar sonining ko’pligi; 16 grant-loyihalar, ijtimoiy dasturlarda ham o‘z ifodasini topmoqda. Bu borada jurnalistlar o‘rtasida o‘tkazib kelinayotgan “Oltin qalam” Milliy mukofoti, “Yilning eng faol jurnalisti”, «Eng ulug‘, eng aziz» singari tanlovlar, ”Jurnalistlar bahori”, “Ijtimoiy media maxsulotlar milliy festivali”, “Ozod yurt to‘lqinlari” kabi mediafestivallar ijod ahlining jamiyatdagi faolligini oshirish, kasbiy mahoratini yuksaltirish, iqtidor sohiblarini rag‘batlantirish va qo‘llab-quvvatlashda muhim ahamiyat kasb etmoqda. OAV uchun kadrlar tayyorlash va qayta tayyorlash milliy tizimining takomillashtirilishiga ham katta e’tibor berilmoqda. Xususan, O‘zbekiston Milliy universitetining jurnalistika, O‘zbekiston davlat jahon tillari universitetining xalqaro jurnalistika fakultetlarida, shuningdek, O‘zbekiston jurnalistika va ommaviy kommunikasiyalar universitetida soha uchun kadrlar tayyorlanmoqda va hozirgi tez o‘zgarayotgan globallashuv davrida jurnalistikaning o‘ziga xos xususiyatlari, tarixiy taraqqiyoti, bugungi holati va istiqboli bilan bog‘liq masalalarni chuqur o‘rganish, bu borada olib borilayotgan ilmiy- tadqiqot va ijodiy ishlar samaradorligini ta’minlash hamda ushbu soha uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashning sifatini tubdan oshirish yo‘lida ish olib borilmoqda. Milliy ommaviy axborot vositalarini izchil rivojlantirish, sifat jihatdan yangi bosqichga ko‘tarish, jahon andozalari talablari darajasida faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur sharoitlarni yaratish, ijodkorlar mehnatini qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish borasida doimiy e’tibor va g‘amxo‘rlik ko‘rsatilib kelinmoqda. “Bugun biz yashayotgan shiddatli XXI asrda zamonning o‘zi hayotimizga keskin sur’atlar bilan kirib kelayotgan globallashuv jarayonlari O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari va jurnalistlar ahli oldiga bizning ezgu maqsadimiz bo‘lgan demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyat barpo etish yo‘lida g‘oyat muhim, dolzarb vazifa va talablarni qo‘ymoqda. Buning uchun ommaviy axborot vositalari 9 yaratish, ularning xohish-istaklari bilan o’rtoqlashish, shaxsiy tashabbuslarni qo’llab-quvvatlash, ularda mustaqil fikr yuritish layoqatini tarbiyalash, bu borada muayyan ko’nikma hosil qilish, hosil qilingan ko’nikmaning faoliyat malakasiga aylanishga rag’bat bildirish, o’quv (manbalari va ko’rsatmali vositalar) mazmunida yuqorida qayd etilgan g’oyalarning o’rin olishiga erishish, ta’lim oluvchilarda bilim olishga nisbatan ichki ehtiyoj, qiziqish, rag’batni yuzaga keltirish, shuningdek, ongli munosabatni qaror toptirish va hokazolar asosida yaratiladi. 2.2 Ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashda milliy va umuminsoniy qadriyatlar muhimligi. Istiqlolga erishgan har bir xalq, millat va davlat o‘z taraqqiyot yo‘llarini qidiradi. Siyosiy hokimiyatni qo‘lga olish milliy taraqqiyot uchun dastlabki qadam, barcha muammo ushbu hokimiyatni qo‘lda saqlab qolish, kishilar qalbida istiqlolga ishonch uyg‘otish va ularni jamiyatni yangilashga jalb etishdadir. 20 hamma sohalariga sezilarli ta’sir ko‘rsatib, mamlakatimizning sotsial-iqtisodiy rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shmoqdalar. Bugungi kun hammamizni ijtimoiy ishlarda aktiv bo‘lishga, ishlab chiqarish samaradorligi, mehnat unumdorligini uzluksiz oshirishga da’vat etadi. Binobarin, jamiyatimizni takomillashtirish yo‘lidan muvaffaqiyatli olg‘a qarab borishi ko‘p jihatdan yoshlarning ta’lim- tarbiyasi, ularning ijtimoiy aktivligiga bog‘liqdir. Hozirgi avlodning, ayniqsa yoshlarning Vatan oldidagi, tarix oldidagi xizmatlari eng avvalo, mamlakatimizda qurilayotgan demokratik jamiyatni yanada takomillashtirish vazifasini qay darajada muvaffaqiyatli uddalashi bilan o‘lchanadi. Yoshlar tarbiyasi haqida qayg‘urish – ertangi kun, yorqin kelajak haqida qayg‘urish demakdir. Yosh avlodning mamlakat iqtisodi va madaniyatini rivojlantirishga qo‘shayotgan hissasi qanchalik salmoqli bo‘lsa, jamiyat ularga shunchalik ko‘p ne’matlar beradi. Jamiyat — yoshlarga, yoshlar — jamiyatga! Yoshlarning huquq va vazifalarining birligi ana shunday o‘zaro munosabatda o‘z ifodasini topadi. Yoshlarning aktiv faoliyati ularni har tomonlama kamol toptirish bilan bog‘liqdir. Yoshlarning jamiyatda tutgan o‘rni va roli murakkab masaladir. Demokratik jamiyat qurilishi davrida yoshlarning sotsial-siyosiy, njtimoiy aktivligi tobora kuchayib bormoqda. Mamlakatimizda yoshlarning o‘qish va ijodiy mehnatda, jamiyat hayotida faol qatnashishlari uchun zarur bo‘lgan barcha sharoitlarni yaratib berish haqida doimo g‘amxo‘rlik qilib kelinmoqda. Talabalik yillari — yoshlar hayotining eng muhim, rivojlanish davridir. Bu davrda yoshlar jismoniy va aktiv jihatdan kamolotga yetadilar, hayot ma’nosini chuqurroq, anglaydilar, jamiyatda o‘z o‘rnini topish yo‘lida izlalanadilar. Xuddi ana shu davrda yuksak ideallar uchun faol kurashchining xususiyatlari shakllanadi, tajribasi ortadi. Binobarin, talabalik davri — orzu va ishonchlar, kelajakka intilishlar, bo‘lajak rejalarning shakllanish davridir. Ana shu davrda yoshlar ijtimoiy mehnatni to‘g‘ri baholay oladigan, mamlakat oldidagi vazifalarni, shaxs va jamiyat manfaatlarining uyg‘unligini, jamiyat boyliklarining qiymatini, Davlatimiz belgilab berayotgan vazifalarni to‘g‘ri anglashga intiladigan barkamol shaxsga aylanadilar. Shu boisdan ham ijtimoiy taraqqiyot yoshlarning ijtimoiy 29 14. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. - T.: O‘zbekiston NMIU. 2017. -48 b. 15. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. – T.: “O‘zbekistan” NMIU, 2016. -56 b. 16.Kazin F. Идеологические уdки оранжевых технологий для России. (BRC – info) . 2006 yil,14 iyul 17.Мокрушина Е.В. / Воздействие политического PR на молодёжь в социальных сетях. 18.Qo‘ng‘irov I.H., Kungirova Sh.I. “Globallashuv sharoitida axborot tahdidlariga qarshi kurashishning zamonaviy texnologiyalarini yaratish muammolari” mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferentsiya materiallari T: 2020 yil, B-191 19.Saidov A pedagogik mahorat : yoshlar o’rtasida sog’lom turmush tarzini shakllantirish ustuvor vazifa sifatida . 2020 –T .2 No 2 20.Saidov A , Jurayev R .Barkamol avlodni tarbiyalash sog’lom turmush tarzini shakllantirishda sporning o’rni . – 2021. – Т . 2. – No. 2. – С . 203-208 36 ana shu kurash maydonida o‘sib kelayotgan yosh avlod – O‘zbekiston mustaqilligini mustahkamlash va uni butun huquqiy demokratik davlat va fuqarolik jamiyatning barpo etishda ular dunyoqarashi va bo‘yicha qanday g‘oyalarni singdirish zarur degan savol tug‘iladi. Bu savolning javobi va uning institut falsafiy, metodologik asosini tashkil etuvchi fikrlar Birinchi Prezident Islom Karimov va Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev asarlari, ma’ruza va yoshlar bilan suhbatlarida o‘zining aniq iofdasini topgan. Buning uchun: Birinchidan, yoshlarimizni falsafiy tafakkur bilan qurollantirish barkamol avlod fuqarolik jamiyati zarurati eng dolzarb masalalardan biridir. Bu, eng avvalo, davr talabi. Ikkinchidan, bugungi zamonda har qanday raqib va muxolif bilan bahsga kirish uning qarashlari va g‘oyasi, falsafasini ko‘proq bilishimiz, kerak bo‘lsa, uning o‘zidan ham puxtaroq egallashimiz lozim. Uchinchidan, bir tizimdan ikkinchi tizimga o‘tish jarayonida kishi ongida, jamiyat mafkurasida tub o‘zgarishlar sodir bo‘lishini hisobga olgan holda odamlar dunyoqarashidan tafakkur va demokratik qadriyatlarni mustahkamlash orqali aholining ayniqsa, yoshlarning mamlakat ijitmoiy va siyosiy hayotdagi ishtiroki ko‘lamini yanada kengaytirish zarur. To‘rtinchidan, mamlakaitmizda shakllanayotgan fuqarolik jamiyatining asosiy institutlari bo‘lgan va nohukumat va jamoat tashkilotlarining nufuzi va ta’sirini oshirish, xususan O‘zbekistonda faoliyat ko‘rsatayotgan 4 ta siyosiy partiya va ularning “Yoshlar qanoti”, “Yoshlar ittifoqi” faoliyatini samaradorligini kuchaytirish mehanizmlarini qayta ko‘rib chiqish lozim. Beshinchidan, “Harakatlar strategiyasi” davlat dasturida o‘z ifodasini topgan yana bir muhim masala – ya’ni, hozirgi kunda butun dunyoni larzaga solayotgan xalqaro terrorizm, ekstermizm, separatimiz, giyohvandlik, uyushgan jinoyatchilik kabi balo-qazolardan qanday qilib yoshlarni himoyalash, yurtimiz tinchligini turli hamla va tajovuzlardan asrash bo‘yicha xalqaro hamjamiyat, qo‘shni davlatlar bilan hamkorlikni kuchaytirishga qaratilgan strategik vazifalar amalga oshirilmoqda. 33 zararli g’oyalar va mafkuralar ta’siridan avaylab-asrash, ularga qarshi fuqarolarimiz va yoshlarimiz qalbida mafkuraviy immunitetni akllantirish orqaligina milatni mafkurasini asrash va yanada yuksaltirishimiz mumkin. Mafkuraviy immunitet yuksaltirishda ta’lim-tarbiyaning ahamiyati kattadir. Shu boisdan ham, ta’lim- tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan biri “Shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligidir. Shunday ekan, bugun barcha davlatlar ta’limiga imkon qadar ko’p yangilik kiritishga intilmoqda. Yangilik yaratishga intiluvchan shaxsni tarbiyalash uchun mazmuniga ijodkorlik ruhi va motivlari hukm surishi lozim. Bunda innovatsion faoliyat subyektining talablarini qondirishdan innovatsion faoliyat subyekti ehtiyojining majmuaviyligini anglash va shakllantirishgacha bo’lgan amaliy faoliyati jarayonida yuzaga keluvchi subyektning yangilikni yaratish va o’zlashtirishga bo’lgan ehtiyoj va qiziqishlarni o’zida ifoda etuvchi kuch bo’lmog’i lozim. Uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim – tarbiya samaradorligini yangi sifat bosqichiga ko’tarishdan asosiy maqsad yoshlarimizning ma’naviy, huquq va manfaatlarini himoyalash ularning zamonaviy bilim va kasbga ega bo’lishini bugungi o’ta murakkab va tahlikali zamonda mavjud bo’lgan har qanday xatarga zararli ta’sir va oqimlarga nisbatan ogoh va hushyor bo’lib yashashini va jamiyatimiz hayotida munosib o’rin egallashini ta’minlashdan iborat hisoblanadi. Uzluksiz ta’lim tizimining shakllanishi o’z-o’zidan kadrlar tayyorlash jarayonining yangicha mazmun kasb etishini ta’minlaydi. Barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tayyorlashga yo’naltirilgan uzluksiz ta lim tizimi (shu‟ jumladan, tarbiya) jarayonining yangi mazmuni mazkur jarayonga ilm fan, texnika va ishlab chiqarish sohalarida yaratilgan g’oya, kashfiyot va yutuqlarning tatbiq etilishi. Ushbu jarayonda demokratik, insonparvarlik tamoyillarining ustuvor o’rin tutishi, ta’lim va tarbiya jarayonini insonparvarlashtirish (ya’ni, ta’lim-tarbiya jarayonining asosiy subyektlaridan biri bo„lgan o’quvchi – ta’lim oluvchi shaxsning hurmat qilinishi. Uning sha’ni, or-nomusi, qadr-qimmati va huquqlari daxlsizligining ta’minlanishi), ta’lim oluvchi (o’quvchi)ning zamonaviy pedagogik jarayondagi faol ishtirokini yuzaga keltirish uchun muayyan shart sharoitlarni 19 to‛liq egallagan mutaxassis ham demakdir. Aynan mana shu narsa bir-biriga yaqin bo‛lgan ixtisosliklarni tezlikda o‛zlashtirib olish imkonini beradi. Yuzaki yondashuv, barcha narsani shunchaki bajarish professional vazifani amalga oshirish uchun yetarli emas. Medialarning birlashuvi, ya ni konvergensiyaʼ sharoitida jurnalist ijodi o‛zining ko‛p qirraligi, axborotni qisqa, faktlarga asoslangan holda,zamonaviy talablarga mos ravishda tezkor uzatishi bilan ajralib turadi. Raqamli texnologiyalar konvergensiyasi sharoitida media va axborot savodxonligiga ega bo‛lgan jurnalistlarning ijodiy faoliyati sifat bosqichiga ko‛tariladi. Shuningdek, universallashuv jarayoni jurnalistlarni quyidagilarni bajara olishlariga sharoit yaratdi: • dolzarb, ijtimoiy axborotni yaratish; • mavjud ijtimoiy jarayonlarni tankidiy jihatdan tahlil eta olish; • medianing ijtimoiy jarayonlarga ta sir etish ko‛lami va darajasini, unda ʼ axborotni namoyish etish shakllarini tushunish; • ularning o‛zlarining faol fuqarolik pozitsiyasini namoyish etishda undan foydalanish va ijodiy jihatdan tushunish; har taraflama puxta va mustaqil qarorlar qabul qilish; • atrof-muhit haqida yangi axborot olish; • umumiylik hissiyotini shakllantirishga ko‛maklashish; • jamiyat rivojining dolzarb masalalari bo‛yicha ommaviy debatlar va dialoglarni ta minlash va qo‛llab-qo‛vvatlash; ʼ • hayoti davomida uzluksiz ta limni qo‛llab-quvvatlash; ʼ • o‛z xavfsizligini ta minlagan va ijtimoiy mas uliyatni his qilgan holda ʼ ʼ mediadan foydalanish; • fuqarolik jamiyati va global axborot tarmog‛ini shakllanishi va rivojini qo‛llab- quvvatlash1. Yuqorida sanab o‛tilganlarning barchasi kun.uz saytida faoliyat yuritayotgan jurnalistlarda namoyon bo‛lmoqda. Saytning “O‛zbekiston yangiliklari”, “Jahon 6 boshqa sohalarga oid qimmatbaho asarlar bizning buyuk ma’naviy boyli-gimizdir. Bunchalik katta merosga ega bo‘lgan xalq dunyoda kamdan-kam topiladi. Ota-bobolarimizning asrlar davomida to‘plagan hayotiy tajribasi, diniy, axloqiy, ilmiy, adabiy qarashlarini ifoda etadig‘an bu kabi tarixiy yodgorliklar orasida bundan qariyb uch ming yil muqaddam Xorazm vohasi hududida yaratilgan, «Avesto» deb atalgan bebaho ma’naviy obida alohida o‘rin tutadi. Avvalambor, shuni aytish joizki, olis ota-bobolarimizning akl-zakovati, qalb qo‘ri mahsuli bo‘lmish bu noyob yodgorlikning zamon to‘-fonlaridan, qanchadan- qancha og‘ir sinovlardan o‘tib, bizning davrimizgacha yetib kelganining o‘zida katta ma’no mujassam. Bunday o‘lmas osori atiqalar bu ko‘hna o‘lkada, bugun biz yashab turgan tuprokda qadimdan buyuk madaniyat mavjud bo‘lganidan guvohlik beradi. Ana shunday tarixiy yodgorlik namuna-lari bilan yaqindan tanishar ekanmiz, ularda ifoda etilgan teran fikr va g‘oyalar, hayot falsafasi bizni bugun ham hayratda qoldirishiga yana bir karra amin bo‘lamiz. Misol uchun, «Avesto»ning tub ma’no-mohiyatini belgilab beradigan «Ezgu fikr, ezgu so‘z, ezgu amal» degan tamoyilni oladigan bo‘lsak, unda hozirgi zamon uchun ham behad ibratli bo‘lgan saboqlar borligini ko‘rish mumkin. Ana shunday fikrlar, ya’ni, ezgu niyat, so‘z va ish birligini jamiyat hayotining ustuvor g‘oyasi sifatida talqin etish bizning bugungi ma’naviy ideallarimiz bilan naqadar uzviy bog‘liq, nechog‘liq mustahkam hayotiy asosga ega ekani ayniqsa e’tiborlidir. Ma’lumki, bu dunyoda har qaysi millatning o‘z afsonaviy qahramon-lari, o‘zi sevib ardoq-laydigan pahlavonlari bo‘ladi. Xalqimiz azaldan o‘z vujudi, o‘z tomirida mavjud ilohiy qudratga munosib bo‘lmoqqa intilib, o‘z o‘g‘lonlarini mardlik va halollik, jasurlik ruhida, el-yurt uchun jonini ham ayamaydigan asl pahlavonlar etib tarbiyalab kelgan. Shu ma’noda, xalq og‘zaki ijodining noyob durdonasi bo‘lmish «Alpomish» dostoni millatimiz-ning o‘zligini namoyon etadigan, avlodlardan avlodlarga o‘tib kelayotgan qahramonlik qo‘shig‘idir. Agarki xalqimizning qadimiy va shonli tarixi tuganmas bir doston bo‘lsa, «Alpomish» ana shu dostonning shoh bayti, desak, to‘g‘ri bo‘ladi. Bu mumtoz asarda tarix to‘fonlaridan, hayot-mamot sinov-laridan omon chiqib, o‘zligini doimo saqlagan 25 Ommaviy axborot vositalari orqali amalga os h irilayotgan ma’naviy tahdidlarinig yoshlar ongiga salbiy tasiri. Kirish …………………………………………………………….. I BOB. Globallashuv jarayonida ommviy axborot vositalarining inson ma’naviyatiga ta’siri. 1.1 XXI asrda inson ijtimoiy hayotidagi ommaviy axborot vositalarining o’rni. 1.2 Yoshlar o’rtasida axborot iste’moli madaniyati pastligining va ijtimoiy muhitga ta’siri………………………………………………………………………………… II BOB. Axborot urushi davrida ma’naviy immunitetni shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o’rni . 2.1 Mafkuaviy tahdidlarga qarshi ma’naviy immunitetni shakllantirish omillari……………………………………………………………………………………. 2.2 Ma’naviy tahdidlarga qarshi kurashda milliy va umuminsoniy qadriyatlar muhimligi………………………………………………………………. Xulosa ……………………………………………………………………………… Foydalanlgan adabiyotlar ro’yxati ………………………………………………. 1 I BOB. Globallashuv jarayonida ommviy axborot vositalarining inson ma’naviytiga ta’siri. 1.1 XXI asrda inson ijtimoiy hayotidagi ommaviy axborot vositalarining o’rni.. XXI asr axborotning nazariy va amaliy ijodi eng cho qqisiga yetgan asr.ʻ Shuning uchun ham bugungi kunda XXI asrni axborot asri deb ta kidlashmoqda. ʼ Jahon tajribasidan ma lumki, davlat axborot infrastrukturasining rivojlanishi ʼ jamiyat va davlatning hamma jabhalarini, jumladan, odamlarning dunyoqarashini va ularning mehnat, ijtimoiy va siyosiy hayotda ishtirok etishi shartlarini o zgartirib, jamiyat ʻ rivojlanishini tezlashtiradi. Har xil axborot texnologiyalari, avtomatlashtirilgan sistemalar va ma lumotlar bazasi davlat strukturalarini, iqtisodiyotni va mamlakat ʼ mudofaasini boshqarishning ajralmas qismi bo lib qoladi. Bugungi kunda yanada ʻ rivojlanib, o’zining yangi yo’nalishlariga ega bo’lib borayotgan internet jurnalistikasi keng qamrovliligi va auditoriyasining chegara bilmasligi bilan ajralib turadi. Zamonaviy OAV turi hisoblangan internet jurnalistikasi OAV taraqqiyoti, uning vazifalarining kengayishi, ishlab chiqarish va texnika sohasidagi keskin o‛zgarishlar, jurnalistika va jamiyat o‛rtasidagi munosabatlarning murakkablashuvi jurnalistlar oldiga yangi vazifalarni qo‛ymoqda. Bir vaqtning o‛zida yangiliklar yoza oladigan, intervyu olish, rasm va videoga tushirish mahoratini egallay olgan, internet uchun materiallar tayyorlay oladigan universal jurnalistlarni yetishtirish hozirgi kunda muhim. Shu bilan birga ushbu an anaviy jurnalistik malakaga ʼ endilikda yana texnik xarakterdagi matematik va muhandislik kabi sohalar bo‛yicha ham malaka hamda ko‛nikmalarni hosil qilishga to‛g‛ri kelayapti. Bu, ayniqsa, internetdan foydalanuvchi jurnalistlar uchun juda zarurdir. Shunday qilib, turli sohalarning konvergensiyasi jurnalistlardan ham universallashish, ham ixtisoslashuvni talab etadi. Shu bilan birga universallashuv, to‛g‛rirog‛i, transprofessionallashuv, avvalambor, aynan bir sohani to‛liq o‛zlashtirib olishni taqozo etadi. Universal jurnalist bu muayyan bir sohani 5 olmaydi. Zamonaviy media makonda juda katta hajmdagi axborotlarni auditoriya har kuni qabul qilyapti. “Buning uchun ommaviy axborot vositalari vakillaridan nafaqat professional bilim va malaka, hayotiy tajriba, o‘z so‘zi uchun ma’sulyati hissi, ayni vaqtda yuksak grajdanlik pozitsiyasi, ma’naviy jasorat ham talab etiladi”4. Bugun biz yashayotgan shiddatli XXI asrda zamonning o‘zi, hayotimizga keskin sur’atlar bilan kirib kelayotgan globallashuv jarayonlari O‘zbekiston ommaviy axborot vositalari va jurnalistlar ahli oldiga bizning ezgu maqsadimiz bo‘lgan demokratik davlat, kuchli fuqarolik jamiyat barpo etish yo‘lida go‘yat muhim, dolzarb vazifa va talablarni qo‘ymoqda”.5 Darhaqiqat, jahonda sodir bo‘layotgan dolzarb mavzular, hodisalar, voqealarni eng birinchi OAV orqali kuzatamiz. Bu borada auditoriyaga tezkorlik, xolislik, aniqlik kabi tamoyillar birlamchi ahamiyatga ega. Hozirgi kunda axborot olish va axborot tarqatish maydoni sifatida internetning hayotimizning ajralmas qismiga aylanib ulgurdi. Global tarmoq, globallashuv axborot va ommaviy axborot vositalari tushunchasini ham tubdan o‘zgartirib yubordi. Bu haqida so‘z yuritganda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. Mirziyoyev quyidagi fikrlarni aytadi: “Internet hayotimizga tobora chuqur kirib borayotganini alohida qayd etish lozim. Hozirgi vaqtda global tarmoqda Uz domenli veb-saytlar, axborot portallari soni 400 dan oshib ketgani, ularning aksariyati xorijiy tillarda faoliyat ko‘rsatayotgani, ushbu yo‘nalishda yangi ijodiy avlod – Internet jurnalistlari shakllanib borayotgani e’tiborga sazovordir. Haqiqatdan ham internet jurnalistlar faoliyatida yangi shakl va uslublarni joriy etdi. Bu borada muammoning yana bir jihatini e’tibordan qoldirmaslik kerak eng avvalo, internet aniq va noaniq bo‘lgan axborot manbaidir. Ikkinchidan, bu global tarmoqda auditoriya ham axborot iste’molchisi, ham axborot tarqatuvchisi sifatida faoliyat ko‘rsatadi. U o‘zida juda ko‘p manbalar va manzillarni jamlagan. Bu yil ham internet jurnalistika bo‘yicha "Eng yaxshi jurnalistik material 12 reytingning uchinchi o‛rnini egallagan “qalampir.uz” saytiga 106 086 mingga yaqin foydalanuvchi kirib, uning mazmuni bilan tanishar ekan. Bu ko`rsatkichlar ham bugungi kunda insonlarning axborotga qanchalik kuchli ehtiyoji borligini ham ko`rsatib bermoqda. Aslida jurnalistlar, o‘z kasbiy vazifalariga muvofiq, axborot vakuumida yashashlari mumkin emas. Blogerlardan olingan ma’lumotlar jurnalistlar tomonidan rasman e’lon qilinmasa-da, baribir ularni kundalik faoliyatlarida nazardan qochirmaydilar. Zero, an’anaviy OAVning axborotni yashirish odati ularga bo‘lgan ishonchga putur yetkazadi. Natijada odamlar bloglarga o‘xshagan axborot manbalariga murojaat etishga majbur bo‘ladilar. Bunda auditoriyaning professional jurnalistlarga bo‘lgan ishonchi pasayadi, blogerlar mavqei esa oshib boraveradi. Natijada an’anaviy jurnalistikaning reytingi biroz tushib ketishi mumkin. Internet jurnalistining mahorati avvalo jurnalistika konvergensiyasi jarayonida o‛quvchi uchun qiziq bo‛lgan faktlarni zudlik bilan har tomonlama, ya’ni matn, video va audio jamlanmasi ko‛rinishida yetkazishdir. Bugungi kunga kelib saytlarda (“kun.uz”, “daryo.uz”, “gazeta.uz”, “human.uz”) muhbir bilan birgalikda fotograf va operator faoliyatini kuzatishimiz mumkin, bu albatta ularda faoliyat yuritayotgan jurnalistlar matn va surat bilan chegaralanib qolmay, axborotni video va audio shaklida ham aholiga yetkazib berishayotganliklarini ko’rishimiz mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administrasiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikasiya agentligi, O‘zbekiston Jurnalistlari ijodiy uyushmasi, Elektron ommaviy axborot vositalari milliy assosiatsiyasi, Jurnalistlarni qayta tayyorlash markazi va boshqa tashkilotlarning samarali faoliyat ko‘rsatayotgani axborot sohasini rivojlantirish uchun zarur barcha sharoitlar yaratilganidan yana bir dalolatdir. Soha xodimlarini rag‘batlantirish, yangidan-yangi ijodiy parvozlar sari da’vat etish, kasb malakasi va mahoratini yuksaltirish, zamon talabiga uyg‘un mutaxassis kadrlar tayyorlash borasidagi ishlar ko‘lami tobora kengaymoqda. Bu jihatlar jurnalistikamiz rivojiga xizmat qilayotgan turli ko‘rik-tanlovlar, ijodiy bellashuvlar, 8 uchun ularga yuborilishi . Hayotimizdagi bugungi ulkan o zgarishlar,ʻ islohotlarimiz mantig i barchadan yangicha ishlashni, yangi g oya va tashabbuslar ʻ ʻ bilan maydonga chiqishni talab etmoqda. Shu ma noda, ommaviy axborot ʼ vositalarining moddiy-texnik bazasini, kadrlar salohiyatni mustahkamlash, milliy matbuotimiz xalqaro maydonda munosib o rin egallashiga erishish, internet ʻ jurnalistikasini rivojlantirish, noshirlik ishi, kitob savdosi, obuna masalalarida bozor mexanizmlarini keng joriy etish, ochiqlik va sog lom raqobat muhitida ʻ ishlashni yo lga qo yish bo yicha ko p ishlashimiz kerak. ʻ ʻ ʻ ʻ Yoshlarning barkamol shaxs sifatida tarbiyalanib shakllanishida xalqimiz tomonidan yaratilgan boy madaniy-ma’rifiy qadriyatlar muhim o‘rin tutadi. Bunga jamiy-texnika va aqliy imkoniyatlari, maorif, ta’lim-tarbiya, tibbiy xizmat, milliy meros, milliy qadriyatlar, turli shakllarda namoyon bo‘ladigan madaniy durdonalari, til, adabiyot, san’at, xalq hunarmadchiligi mahsulotlari, noyob tarixiy va madaniy yodgorliklar, arxitektura va boshqalarini kiritish mumkin. Jamiyat taraqqiyot etgan sari axloqiy munosabatlarga e’tiborni kuchaytirish ehtiyoji tug‘ilayotir. Sababi biron mamlakat yoki jamiyat ma’naviy-ma’rifiy imkoniyatlarini rivojlantirmay turib, o‘z kelajagini tasavvur eta olmaydi. Ma’lumki jamiyatning rivojlanishi yoshlarning axloqi, odobi, aql-idroki halol mehnati asosida olg‘a qarab boradi. Ma’naviy qadriyatlar tarkibidagi axloq mezonlari tarbiyaning negizini tashkil etadi. Tarbiyaviy jarayonsiz jamiyat taraqqiy eta olmaydi. Tarbiya esa axloqiy fazilatlarni singdirishdan boshlanadi. Buning natijasida inson komillikka qarab boradi. Shu o‘rinda ta’kidlash kerakki, har qaysi jamiyatning demokratik nuqtai nazardan yangilanish va yuksalish shu jamiyatning, shu davlatning taraqqiyoti mahsuli – ya’ni odamlarning dunyoqarashi, e’tiqodi va tafakkuridagi demokratik tamoyillar asosida rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liqdir. Shu jihatdan bashariyat tarixini, uning tafakkur rivojini tadrijiy ravishda ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, hayotda insonni kamolotga, yuksak marralarga – chorlaydigan ezgu g‘oya va ta’limotlar bilan yovuz va zararli g‘oyalar o‘rtasida azaldan kurash mavjud bo‘lib kelganini va bu kurash bugun ham davom etayotganini ko‘ramiz. Demak, 32 Ikkinchidan, insonning har qanday faoliyatiga faollik tushunchasini tatbiq etish mumkinmi yoki u faollik insonning bunyodkorlik, tashabbuskorlik, ijodiy faoliyatida vujudga keladimi? Uchinchidan, ma’naviy faollik barcha kishilarga xosmi yoki faqat ba’zi jamiyat a’zolariga taalluqlimi? Hozirgi bosqichda qanday kishilar faoliyatini ma’naviy faollik deyish mumkin?- degan qator masalalarni anglab olishimiz kerak. Kishilarning ma’naviy faoliyatini konkret tarixiy faktlar asosida tahlil qilayotganda faollikning bir-biriga bog‘liq, bo‘lgan jihatiga alohida ahamiyat berish lozim. Ma’naviy faollik ma’lum bir tari xiy sharoitda, muayyan davrda yashayotgan va o‘zining yashash sharoitini, ijtimoiy muhitini o‘zgartirishga tayyor turgan shaxslarning jamiyatni tub isloh qilish ishiga qobilligidir. YA’ni ma’naviy sohadagi aktivlik — bu kishining ijtimoiy borliqqa, konkret tarixiy sharoitga, jamiyatdagi muayyaan jarayonlarga ongli, faol munosabatidir. Jamiyatimiz rivojining hozirgi bosqichida yoshlarning ma’naviy sohadagi faolligi ularning o‘z aktiv hayotiy pozitsiyasini ongli va ijodiy ravishda amalga oshirishidan iboratdir. Bunday pozitsiya — yurtimizda ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot qurishi siyosatining mohiyatini bilishni, ijtimoiy hodisalarga teran munosabatni, jamiyat taraqqiyotining ustuvor vazifalarini chuqur o‘rganishni, ya’ni nazariya bilan amaliyotni mohirona qo‘shib olib borishni, mehnatga faol munosabatni, yuksak e’tiqod va axloqiy fazilatlarni namoyon etishni anglatadi. Xulosa Ommaviy axborot vositalari, Internet tarmog’i, jumladan, ijtimoiy tarmoqlar va mobil messenjerlarda e lon qilinayotgan aholining keng qatlamlari fikriga salbiy‟ ta’sir ko’rsatuvchi ma’lumotlarning doimiy monitoringini amalga oshirsin hamda tegishli davlat organlari va tashkilotlari axborot xizmatlari munosabat bildirishi 31 voris bo‘lgan insongina fiqoralik jamiyati barpo etishga, el-yurt ravnoqiga o‘z hisasini qo‘shishga qodirdir. Uchinchidan, jamiyat hayotida bo‘layotgan o‘zgarishlar yoshlar ayniqsa talaba yoshlardan bilim bo‘lishi uchun yaxshi o‘qishi, o‘z kasbi, mutaxassisligiga ma’suliyat bilan yondashishi talab etilmoqda. Zero, kasb-kor mahorati qanchalik muhim bo‘lsa, bo‘lg‘usi malakali mutaxassis, yuksak insoniy fazilatlarga, ma’naviyatiga ega bo‘ladi. Ma’naviyati yuksak mutaxassisgina xushyor va ogoh bo‘lishi, kishilarni ezgu g‘oyalar asosida o‘z atrofiga birlashtirishi, ularni milliy g‘oyaning amal qilish tamoyillari umuinsoniy qadiriyatlar ustuvorligi, vatanparvarlik tamoyiliga, vatan erkinligi, fikrlar rang-barangligini qaror toptirishi, umuminsoniy qadriyatlarning ustuvorligi, Milliy qadriyatlarga sodiqlik, jamiyat hayotini demokratlashtirish, milliy g‘oya tamoyillaridan kelib chiqib o‘z atrofida birlashtirish, ularning davr talablari kun tartibiga qo‘yayotgan vazifalarni bajarishga yo‘naltirish mumkin. Modamiki shunday ekan, bugungi kunda ma’naviy barkamol inson tarbiyasi dolzarb ahamitga ega. Kurs ishining maqsadi . Yoshlar ayniqsa oliy dargohlarga ta lim olayotgan talabaʼ yoshlarning ma naviy dunyo qarashini shakllanishiga milliy g oya va uning ʼ ʼ tamoyilarining jumladan, milliy va umuminsoniy qadriyatlarining dialektik ta sirini ijtimoiy falsafiy tadqiq etish. ʼ Kurs ishining nazariy ahamiyati. Global o zgarishlar sharoitida yoshlarda ʼ siyosiy tafakkur va vatanparvarlikni yuksaltirish omillarini chuqurroq anglab yetish hamda, bu borada amaliy chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqishga xizmat qilishi bilan belgilanadi. Ularni tadqiq etish tezkor axborot almashinuvi yuz berayotgan davrimizda yoshlar siyosiy dunyoqarashida sodir bo layotgan ʼ o zgarishlarning mazmunini to g ri anglashga yordam beradi. ʼ ʼ ʼ Kurs ishining amaliy ahamiyati shundaki, unda o z aksini topgan nazariy ʼ xulosalar va umumlashmalar, konkret amaliy taklif va tavsiyalardan O zbekistonda ʼ yoshlar siyosiy madaniyatini yuksaltirish omillarini o rganishga qaratilgan ʼ ijtimoiy-ma naviy, madaniy-ma rifiy tadbirlarni tashkil etish, global o zgarishlar ʼ ʼ ʼ sharoitida milliy axloqiy madaniyatni shaffofligini saqlash va uni yoshlar o rtasida ʼ 3 2. Davlat boshqaruvini yangilash va yanada demokratlashtirish mamlakatni modernizatsiya va isloh qilishda partiyalar rolini yanada kuchaytirish to‘g‘risidagi Qonun. 2006 yil 8 noyabr. // O‘zR Oliy Majlisi Axborotnomasi. – Toshkent, 2006. – № 11. – B. 75. 3. 2017-2021 yillarda O‘zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. 4. “O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson huquqlari bo‘yicha vakili (Ombudsman) to‘g‘risida”gi Qonuni 2017 yil 24 avgust. 5. “O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi Qonuni. 2012 yil 5 dekabr. 6.Ommaviy axborot vositalari mustaqilligini ta minlash hamda davlat organlari va‟ tashkilotlari axborot xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo„yicha qo„shimcha chora- tadbirlar to„g„risida O„zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori (Manba:uza.uz)-2019 7. Karimov I. A. O‘zbekiston: milliy istiqlol, siyosat, mafkura. 1-jild. –T.: O‘zbekiston, 1996. -364 b. 8. Karimov I. A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. 2-jild. –T.: O‘zbekiston, 1996. -336 b. 9. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. 3-jild. –T.: O‘zbekiston, 1996. -366 b. 10. Karimov I. A. Bunyodkorlik yo‘lidan. 4-jild. –T.: O‘zbekiston, 1996. - 349 b. 11. Karimov I. A. Yangicha ishlash va fikrlash – davr talabi. 5-jild. –T.: O‘zbekiston, 1997. -384 b. 12. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. - T.: O‘zbekiston, 2017. -488 b. 13. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. - T.: O‘zbekiston, 2017.-104 b. 35 aylandi. Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib borayotganini quyidagi raqamlardan bilib olish mumkin: 2000 yildan 2012 yil oxiriga qadar dunyoda internetdan foydalanuvchilar soni 9,6 barobarga oshib, 2,4 milliard kishiga etdi, mobil aloqa abonentlari soni esa 13,4 barobarga oshib, 6,7 milliardni tashkil etdi. Internetdan foydalanuvchilarning 44,8 % (1,1 mlrd. kishi) Osiyo, 21,6 % (519 mln. kishi) Yevropa, 11,4 % (274 mln. kishi) Shimoliy Amerika qit’alariga to’g’ri keladi. Jahon veb-auditoriyasining 45 %ini 25 yoshgacha bo„lgan shaxslar tashkil etadi. Mazkur o„smirlarning 68 % har kuni kimgadir SMS-xabar jo„natadi, 51 % ijtimoiy tarmoqlarga kiradi, 30 % elektron pochtadan foydalanadi. Ayni vaqtda virtual olamda 600 mln.ga yaqin internet saytlar mavjud bo’lib, har oyda o’rtacha 201,4 trln. videorolik ko’rib chiqiladi, har kuni 144 mlrd. elektron maktub jo’natiladi. Ko'pgina Internet foydalanuvchilari mobil qurilmalar yordamida Internetga kirishni afzal ko'rishadi - 2018 yilda keng polosali ulanishning ulanish soni 5,3 milliardga yetdi, 2007 yildagi 268 millionga nisbatan. Dunyoda 100 kishiga to'g'ri keladigan ushbu turdagi aloqa ulushi 2007 yildagi 4% dan 2018 yilda 69,3% gacha o'sdi. 2018 yil oxiriga kelib 1,1 milliard simli internet aloqasi qayd etildi. 4 milliard Internet foydalanuvchisi 2018 yil yanvar oyining oxirida biz "We Are Social" global media-agentligi va "HootSuite" ijtimoiy media boshqaruv platformasini ishlab chiquvchisi hisobot chiqardi, unga ko'ra dunyo bo'ylab to'rt milliarddan ortiq odam Internetdan foydalanadi. Internetdan foydalanuvchilar soni 2018 yil oxiriga kelib 4,021 milliardni (dunyo aholisining 53 foizini) tashkil etdi, bu 2017 yilning shu davriga nisbatan 7 foizga ko'pdir. Aholining keng qatlamlari foydalanishi mumkin bo'lgan smartfonlar va mobil aloqaning tarif rejalari narxlarining pasayishi tufayli yangi foydalanuvchilarning aksariyati tarmoqda paydo bo'ldi. 2017 yilda 200 milliondan ortiq kishi birinchi marta mobil qurilmani sotib oldi. Shunday qilib, dunyo aholisining uchdan ikki 14 Kirish Mavzuning dolzarbligi . Jamiyat hayotining barcha sohalari globallashib borar ekan, u albatta madaniyat sohasidabirinchilar qatorida o’zini namoyon qiladi. Shunday hodisalardan biri "ommaviy madaniyat" hisoblanadi. Ommaviy madaniyatning paydo bo’lishi va rivojlana boshlashi XIX asr oxiri va XX asr boshlariga to’g’ri keladi. “Ommaviy madaniyat” an’anaviy madaniyatning ma’lum yo’nalishi sifatida emas, balki madaniyatdagi sifat o’zgarishi, hayot taqozasi asosida yuz berdi. Prezidentimiz SH.M.Mirziyoyev aytganidek: "Barchangizga ayon, hozirgi kunda dunyo miqyosida beshafqat raqobat, qarama-qarshilik va ziddiyatlar tobora keskin tus olmoqda. Diniyekstremizm, terrorizm, giyohvandlik, odam savdosi, noqonuniy migratsiya, "ommaviy madaniyat" kabi xavf-xatarlar kuchayib, odamzot asrlar davomida amal qilib kelgan e’tiqodlar, oilaviy qadriyatlarga putur yetkazmoqda” Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tup o‘zgarishlardan ko‘zlanayotgan maqsad “Inson manfaatlarini ta’minlash uchun avvalo, odamlar bilan, xalq bilan muloqot qilish, ularning dardu tashvishlari, orzu niyatlari, hayotiy muammo va ixtiyojlarini yaxshi bilish kerak” 1 . Shu o‘rinda “yoshlarga oid davlat siyosati” tushunchasi nimani anglatishini bilib olishimiz lozim. Yoshlarga oid davlat siyosati deganda, davlat tomonidan amalga oshiriladigan hamda yoshlarni ijtimoiy jihatdan shakllantirish va ularning intellektual, ijodiy va boshqa yo‘nalishdagi salohiyatini kamol toptirish uchun shart-sharoitlar yaratilishini nazarda tutadigan ijtimoiy – iqtisodiy, tashkiliy va huquqiy chora-tadbirlar tizimi tushuniladi” 2 . Zero, jamiyatning bir taraqqiyot bosqichidan va muayyan qadriyatlar tizimidan ikkinchi taraqqiyot bosqichi va yangi qadriyatlar tizimiga o‘tishi, progressiv g‘oyalarning kishilar ongi va tafakkuridan joy olishi, islohatlarning pozitev o‘zgarishlariga, sivilizatsiya talablariga mos ijtimoiy hodisalarga aylanishi zamon talablariga javob beradigan yuqori malakali kadrlar yetishtirishga bog‘liqdir. Chunki, “yot” g‘oyalardan ozod, zamonaviy dunyo qarash, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga 1 Mirziyoyev Sh.M. Harakatlar strategiyasi 2017-2021 y. Ilmiy uslubiy risola.Toshkent-2017y. 345 bet. 2 Usha manba.346-347 betlar. 2 uchun" nominatsiyasi g‘oliblari taqdirlandi. Turkiston” saroyida "Oltin qalam" milliy mukofoti uchun XV tanlov g‘oliblarini taqdirlash marosimi o’tkazildi. (03.05. 2021). "Eng yaxshi jurnalistik material uchun" nominatsiyasi bo‘yicha birinchi o‘ringa "kun.uz" internet sayti muxbiri Abror Zohidov internet tarmog‘ida mamlakatimiz hayotining turli sohalaridagi islohotlar tezkor va tahliliy yoritilgan materiallari uchun loyiq topildi. Ikkinchi o‘ringa O‘zA bosh muharriri Abdujalol Taypatov ijtimoiy-ma’naviy mavzudagi materiallari uchun munosib ko‘rildi. Uchinchi o‘rin Nuz.uz internet nashri muxbiri Oliya Taishevaga dolzarb mavzudagi tanqidiy-tahliliy materiallari uch un berildi. 1.2 Yoshlar o’rtasida axborot iste’moli madaniyati pastligining va ijtimoiy muhitga ta’siri. Internet bugungi axborot makonining muhim bo’g’iniga aylandi. Hozirda internetdan nafaqat kompyuter tarmog’i, balki kosmik aloqa yo’ldoshlari, radiosignal, kabel televideniyesi, telefon, uyali aloqa orqali ham foydalanish mumkin. Internet kishilar hayotining ajralmas qismiga aylanib bormoqda. Bugungi kunda 2 milliard ortiqroq kishi u yoki bu darajada undan foydalanishi ham mazkur fikrlarning to’g’riligini tasdiqlaydi. 50 millionlik auditoriyaga erishib, ommalashish uchun radioga 38 yil, televideniyega 13 yil, kabel televideniyega 10 yil kerak bo’lgani holda, bu bosqichni internet 5 yilda bosib o’tdi. Internet odamlar ongi va hissiyotlariga, tafakkur tarziga, xulq-atvorlariga ta’sir ko’rsatishda katta imkoniyatlarga ega. Internetning bugungi kundagi rivoji g’oyaviy ta’sir o’tkazishning miqyosi va ko’lamining keskin darajada o’sishiga olib keldi.Internet bugungi axborot makonining muhim bo’g’iniga 13 poklanish, yaxshilik va ezgulikka intilib yashashida uning ta’sirini boshqa hech qanday kuch bilan qiyoslab bo‘lmaydi, deb o‘ylayman. Ma’naviyatning inson va jamiyat hayotidagi mohiyati va ahamiyati haqida fikr yuritganda, bu borada asrlar davomida qizg‘in bahs-muno-zaralarga sabab bo‘lib kelayotgan bir masalaga alohida to‘xtalib o‘tish lozim, deb o‘ylayman. YA’ni, odamning kundalik hayoti va faoliyatida moddiy va ma’naviy asoslar bir- biriga nisbatan qanday o‘rin tutishi, ularning qaysi biri ustuvorlik kasb etishi haqida turli-tuman, ba’zan esa ziddiyatli fikr va qarashlar mavjud bo‘lganini va bunday tortishuvlar hozirgacha davom etayotganini kuzatish qiyin emas. Bashariyat tarixida yashab o‘tgan ne-ne buyuk allomalar bu masala bo‘yicha ko‘plab asarlar yaratib qoldirgani ham shundan dalolat beradi. Misol uchun, qadimiy hind, xitoy yoki yunon faylasuf-larini olasizmi, o‘rta asrlardagi Sharq va G‘arb Uyg‘onish davri namoyan-dalarini olasizmi, islom olamida nom qozongan mutafakkir zotlarni olasizmi — ularning ilmiy merosida moddiy va ma’naviy olam o‘rtasidagi munosabatlarga keng o‘rin berilganini ko‘rish mumkin. Masalan, antik davr faylasuflari bo‘lmish Sokrat va Platon, Epikur va Demokrit, xitoy Donishmandi Konfusiy va boshqa allomalarning bu boradagi nazariy qarashlari fan tarixidan yaxshi ma’lum. Ularning ayrimlari ruhiy olamni birlamchi deb bilsa, ba’zilari esa moddiy olamni asosiy o‘ringa qo‘yadi.Ana shunday tushuncha va tasavvurlar keyinchalik materializm va idealizm kabi ta’limotlar maydonga chiqdi. Ijtimoiy taraqqiyotning turli davrlarida bunday bahslar sof nazariy masala doirasidan chiqib, ma’lum bir tuzum yoki davlatning rasmiy mafkurasi maqomini ham olgan. Buning tasdig‘ini uzoqqa bormasdan yaqin tariximizda - sho‘ro zamonida materialistik qarashni ustun qo‘yish natija-sida materiya birlamchi, ong esa ikkilamchi, degan tamoyilning hukmron dunyoqarash darajasiga ko‘tarilgani, buning oqibatida insonning ma’naviy qadriyatlari, ayniqsa, uning milliy va diniy tuyg‘ulariga bepisand qarab kelingani misolida ham ko‘rish mumkin. Bir so‘z bilan aytganda, inson o‘z timsolida ham moddiy, ham ma’naviy xususiyat va alomatlarni mujassam etgan noyob xilqat, Yaratganning buyuk va sirli mo‘jizasidir. Shuning uchun ham uning ichki dunyosi, unga ato etilgan fazilat va 27 ko‘st, boshqalarning havasini tortadigan umr kechirayotgandek, baxt qushi boshiga qo‘ngandek his qilishga urinadi. Tabiiyki, bunday holatlarni ko‘rib-kuzatib, o‘zi uchun ezgu niyatlarni yuksak maqsad qilib ko‘ygan insonlar qalbida qandaydir ikkilanish va shub-ha paydo bo‘lishi mumkin. Odamlarni o‘ylantirib qo‘yadigan bunday holatlar hayotda ko‘p uchraydi. Bunga qanday izoh berish mumkin? Hammamizga ma’lumki, muqaddas kitoblarimiz va qadriyatlarimiz, buyuk mutafakkir ajdodlarimiz merosi bizni doimo halol mehnat bilan yashashga, mardlik, saxovat va kamtarlikka chaqiradi, lekin, shu bilan birga, hayotda bu kabi da’vatlarga amal qilishga intiladigan odam ko‘pincha turli qiyinchiliklar, hatto azobu uqubatlarga duch kelishini kuzatish qiyin emas. Tan olish kerakki, yuksak ma’naviy tushunchalar bilan yashashga harakat qiladigan odamning bugun ham ko‘p mashaqqatlarni, og‘ir sinov va to‘siqlar, muammolarni yengib o‘tishiga to‘g‘ri keladi. Ma’naviyatning yana bir muhim xususiyati odamning ichki dunyosi va irodasini baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qilishida yorqin namoyon bo‘ladi. Vijdon pokligi va bedorligi asrlar, zamonlar osha inson ma’navi-yatining tayanch ustunlaridan biri bo‘lib kelmoqda. Jamiyat hayotida adolat va haqiqat, mehr- shafqat, insofu diyonat kabi tushunchalarni qaror toptirishda aynan mana shu omilning o‘rni va ta’siri beqiyosdir. Vijdoni uyg‘oq odam yon-atrofida bo‘layotgan voqealarga, yordam va ko‘makka muhtoj insonlarning muammolariga, adolatning toptalishiga befarq qaray olmaydi. Ayniqsa, el-yurt manfaatiga zarar yetkazadigan yovuz xatti-harakatlarga Hech qachon chetdan jim qarab turolmaydi, o‘z yurti va xalqiga nisbatan xiyonat va sotqinlikni asloqabul qilolmaydi. Bunday holatlarni ko‘rganda vijdoni qiynaladi, doimo yonib-kuyib yashaydi, qanday qilib bo‘lmasin, ularni bartaraf etishga intiladi, kerak bo‘lsa, bu yo‘lda hatto jonini ham fido qiladi. Chindan ham, agar odamzot bu dunyoda ruhan pok bo‘lib, irodasi baquvvat, iymoni butun, vijdoni uyg‘oq bo‘lib yashamas ekan, inson hayotining qanday ma’nosi qoladi? Mana shu savol har bir sog‘lom fikrlaydigan odamni hamisha o‘ylantirishi, sergaklikka chorlab turishi zarur. 23 xislatlarni oxirigacha anglash, tushunishning o‘zi o‘ta murakkab bir masala. Mana shunday qarash va fikrlarni umumlashtirib, insonga xos orzu-intilishlarni ro‘yobga chiqarish, uning ongli hayot kechirishi uchun zarur bo‘lgan moddiy va ma’naviy olamni bamisoli parvoz qilayotgan qushning ikki qanotiga qiyosla-sak, o‘ylaymanki, o‘rinli bo‘ladi. Qachonki ana shu ikki muhim omil o‘zaro uyg‘unlashsa, tom ma’nodagi qo‘sh qanotga aylansa, shundagina inson, davlat va jamiyat hayotida o‘sish- o‘zgarish, yuksalish jarayonlari sodir bo‘ladi. Milliy qadriyatlar turmush tarzimiz, ma’naviy qiyofamiz, muqaddas ma’volarimizni anglash, davlatchilik an’analarimizni tiklashga, xalqimizning istiqbol to‘g‘risidagi asriy orzularini ro‘yobga chiqarishga yordam beradi va bu borada xalqni xalq, millatni millat sifatida birlashtiradi. O‘z qadriyatlarini va qadrini bilgan xalq olomonga aylanmaydi, buyuk ishlarga qodir ekanini his qiladi, istiqlolini omon saqlaydi, farzandlarining kamoloti uchun qayg‘uradi. Aynan shuning uchun ham milliy qadriyatlar jamiyatni yangilanishiga xizmat qiluvchi ma’naviy omil hisoblanadi. Respublikamiz mustaqillikka erishgach, milliy qadriyatlarga e’tibor kuchaydi. Milliy qadriyatlar mamlakatimiz mustaqilligini mustahkamlaydigan, xalqimizni ma’naviy poklanishga yetaklaydigan asoslardan biridir. Ular Markaziy Osiyo sivilizatsiyasini yaratdi. Bizning milliy qadriyatlarimiz ana shu sivilizatsiyaga xos jihatlar: tug‘ilgan makon va ona yurtga ehtirosi, avlodlar xotirasiga sadoqat, kattalarga hurmat, muomalada mulozamat, hayo, andisha kabilarning ustuvorligi bilan ham xarakterlanadi. Shu asosda, yosh avlodni Vatanga muhabbat va sadoqat ruhida tarbiyalash O‘zbekiston davlat siyosatining eng muhim ustuvor yo‘nalishlaridan biri etib belgilandi 3 . Ushbu jarayonlar yoshlarga o‘z ta’sirini o‘tkazmasdan qolmaydi. Xo‘sh yoshlar kim? Ularga qanday xususiyatlar xos? Yoshlar jamiyat a’zolarining eng aktiv qismi bo‘lib, ular o‘zlarining bunyodkorlik ishlari bilan ijtimoiy hayotning 3 Мирзиёев Ш. Миллий тараққиёт йўлимизни қатъият билан давом эттириб, янги босқичга кўтарамиз. 1- жилд. – Т.: “Ўзбекистон”, 2017. –Б.295. 28 el-yurtimizning bag‘rikeng-lik, matonat, olijanoblik, vafo va sadoqat kabi ezgu fazilatlari o‘z ifodasini topgan. Milliy ma’naviyatimiz azaldan qanday omil va mezonlar negizida shakllanib kelayotgani xal-kimiz uchun eng aziz va eng milliy bayram — sharqona yangi yil bo‘lmish Navro‘z ayyomi misolida ayniqsa yorqin namoyon bo‘ladi. Ko‘hna tariximizni shu ma’noda ko‘z o‘ngimizdan o‘tkazib, taxlil qiladigan bo‘lsak, muhim va ibratli bir fikrni takroran aytishga to‘g‘ri keladi. YA’ni, ota-bobolarimiz ruhiy olamining tomir-ildizlari aynan yuqorida zikr etilgan ma’naviy zaminda, tarihda ham, bugun ham barchaning havasini tortib kelayotgan olijanob fazilatlar asosida shakllangan. Barchamizga yaxshi ma’lumki, din azaldan inson ma’naviyatining tarkibiy qismi sifatida odamzotning yuksak ideallari, haq va haqiqat, in-sof va adolat to‘g‘risidagi orzu-armonlarini o‘zida mujassam etgan, ularni barqaror qoidalar shaklida mustahkamlab kelayotgan g‘oya va qarashlarning yaxlit bir tizimidir. Ayniqsa, ko‘p asrlar mobaynida xalqimiz qalbidan chuqur joy olib, hayot ma’nosini anglash, milliy madaniyatimiz va turmush tarzimizni, qadriyatlarimiz, urf-odat va an’analarimizni bezavol saqlash-da muqaddas dinimiz qudratli omil bo‘lib kelayotganini alohida ta’kidlash joiz. Nega deganda, insoniylik, mehr- oqibat, halollik, oxiratni o‘ylab yashash, yaxshilik, mehr-shafqat singari xalqimizga mansub bo‘lgan fazilatlar aynan ana shu zaminda ildiz otadi va rivojlanadi. Bugungi kunda islom diniga nisbatan butun dunyoda qiziqish va intilish kuchayib, uning xayrixoh va tarafdorlari ko‘payib borayotgani hech kimga sir emas. Buning asosiy sababi muqaddas dinimizning haqqoniyligi va pokligi, insonparvarligi va bag‘rikengligi, odamzotni doimo ezgulikka chorlashi, hayot sinovlarida o‘zini oqlagan qadriyat va an’analarni ajdodlar-dan avlodlarga yetkazishdagi beqiyos o‘rni va ahamiyati bilan bog‘liq. Va xal-qimizning ma’naviyatini shakllantirishga, har qaysi insonning Olloh mar-hamat qilgan bu hayotda to‘g‘ri yo‘l tanlashi, umrning mazmunini anglashi, avvalambor, ruxiy 26 qismidan ko'prog'i mobil telefonlarni (asosan, smartfon) sotib olgan. Foydalanuvchilar soni mobil telefonlar 2018 yilda bu 5,175 milliard kishini (68%) tashkil etadi, bu 2017 yilning shu davriga nisbatan 4 foizga ko'pdir. Xalqaro elektraloqa ittifoqi (XEI) tomonidan taqdim etilgan ma lumotga ko ra‟ ‟ 2020 yilga kelib Internet 60 foizga ega bo'ldi. Bu degani dunyoda 4,1 milliard kishi Internet bilan ta'minlandi. O„zbekistonda internet xizmatidan foydalanuvchilar soni -22,1 milliondan oshdi. Shundan mobil internet foydalanuvchilari soni -19 millionni tashkil etmoqda. Mamlakat bo„yicha aholi punktlarining mobil aloqa bilan qamrab olinishi darajasi 97 foizni, mobil internet qamrovi esa 87 foizni tashkil etdi.[6] 26 mingga yaqin “uz” domenidagi veb-saytlar faoliyat olib bormoqda. 200 dan ortiq vebsayt ommaviy axborot vositasi sifatida ro’yxatga olingan. Internetning ta’sir kuchi beriladigan materiallarning tezkorligi, ko’tarilayotgan masalalarning dolzarbligi hamda tahliliylik darajasi va mavjud muammolarning samarali echimlarini taklif etishiga ko’p darajada bog’liq. Birinchi prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlaganlaridek, shuni unutmaslik kerakki, “bugungi kunda inson ma’naviyatiga qarshi yo’naltirilgan, bir qarashda arzimas bo’lib tuyuladigan kichkina xabar ham axborot olamidagi globallashuv shiddatidan kuch olib, ko’zga ko’rinmaydigan, lekin zararini hech narsa bilan qoplab bo’lmaydigan ulkan ziyon yetkazishi mumkin. Unda o’z-o’zini o'sdirishning oson yo’llarini targ’ib qiluvchi 9 mingdan, erotik mazmunga ega 4 mingdan ziyod saytlarning mavjudligi ham buning isboti bo’la oladi. Mutaxassislar o’tkazgan maxsus tadqiqotlar mavjud saytlarning taxminan 12 foizi pornografik xarakterga egaligini ko’rsatadi. Mavjud maxsus dasturlar internet tarmog’idagi pornografiyaning faqat 90 foizinigina filtrlaydi, ya ni komyuterdan ‟ foydalanuvchining ixtiyoridan tashqarida ekranda paydo bo’lishi yo’liga to’siq qo’ya oladi. Demak, qanchalik harakat qilinmasin pornografik mazmunga ega saytlar internetdan foydalanuvchilarning xohish-istagidan qat’i nazar, ularning diqqatini torta oladi. Jumladan, tadqiqotlarda 42 foiz bolalar va o„smirlar onlayn pornografiya ta’siriga tushishi qayd qilinadi. 15 keng targ ib etish borasidagi ijobiy o zgarishlarni ushbu yo nalishda faoliyatʼ ʼ ʼ yuritayotgan davlat va nodavlat institutlar faoliyatlarida foydalanishi mumkin. Kurs ishi - kirish, ikki bob, to rtta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ʼ ro yxati va ilovadan iborat. ʼ 4  Aloqaning anonimligi;  Tashqaridan boshqarish va tahrir qilish cheklangani;  Axborotlar qisqa muddatda keng makonda tez tarqalishi;  Faoliyat sarf-xarajatlarining bir necha barobar kamligi. Terroristlar internetdan quyidagi maqsadlarda foydalanadilar: Targ’ibot va tashviqot maqsadida ma’lumot tarqatish;  Yangi a’zolarni yollash (verbovka);  A’zolik va xayriya badallarini yig’ish hamda ulardan foydalanish;  Tarmoq va shahobchalar tashkil etish;  Terroristlarni o„qitish, ko„rsatmalar berish;  Razvedka va ma’lumot qidirish;  Yangi terroristik harakatlarni rejalashtirish va boshqarish Yirik siyosatchilardan biri Buyuk Britaniya sobiq Bosh vaziri Margaret Tetcher "Ommaviy axborot vositalari terrorchilar uchun kislorod vazifasini utaydi", degan. Bu gapning mag’zini chaqan odam "ommaviy axborot vositalari terrorchilar uchun havodek zarur ekan", degan xulosaga keladi. Bir qarashda bu fikr mantiqsizday tuyuladi. Chuqurroq uylab kursak-chi? Aslida, terrorchilar bir qancha insonlarni shafqatsizlik bilan uldirish orqali millionlarda qo’rquv va daqshat uyg’otishga intiladilar. Demaq ularning maqsadlari - uldirish emas, jamoatchilikka kuchli ta’sir qilishdir. Taassufki, ba’zi ommaviy axborot vositalari uzlari bilmagan holda terrorizmning buzg’unchiliq qo’poruvchilik ta’sirini yanada oshirishga "xizmat" qilib qo’yadilar. Ularning terror oqibatlari haqidagi vahimali axborotlari insonlardagi qurquvni, daqshatni, himoyasizlik hissini yanada kuchaytirib yuboradi. Vaziyatni beqarorlashtirish yoki davlat organlari tomonidan qaror qabul qilinishiga ta’sir ko’rsatish yohud siyosiy yoki boshqa ijtimoiy faoliyatga to’sqinlik qilish maqsadida davlat yoki jamoat arbobi yohud hokimiyat vakilining davlat yoki jamoatchilik faoliyati munosabati bilan uning hayotiga suiqasd qilish yoki uning 17 badaniga shikast yetkazish, mol-mulk musodara qilinib, o’n yildan o n besh‟ yilgacha ozodlikdan mahrum qilish bilan jazolanadi . O zbekiston ‟ Respublikasining “Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to g’risida”gi qonunining 5 – moddasi. “Din ‟ davlatdan ajratilganligi” Terrorizm, narkobiznes va uyushgan jinoyatchilikka ko’maklashadigan, shuningdek boshqa g’arazli maqsadlarni ko’zlovchi diniy tashkilotlar, oqimlar, sektalar va boshqalarning faoliyati man etiladi. Davlat hokimiyati va boshqaruv organlariga, mansabdor shaxslarga tazyiq o’tkazishga qaratilgan har qanday urunish, shuningdek yashirin diniy faoliyat qonun bilan ta’qiqlanadi . Bu kabi axborotlarga qarshi aksiltarg’ibotni uyushtirish zarurati tug’iladi. II BOB. Axborot urushi davrida ma’naviy immunitetni shakllantirishda milliy va umuminsoniy qadriyatlarning o’rni . 2.1 Mafkuaviy tahdidlarga qarshi ma’naviy immunitetni shakllantirish omilllari. Xalqimizni turli g’oyaviy va mafkuraviy tahdidlardan asrash, jamiyatda mafkuraviy immuniet hosil qilish uchun uni, avvalo, taraqqiyot qonunlarini chuqur aks ettiradigan sog’lom, insonparvar g’oya va mafkura bilan qurollantirish kerak. O’zligimizni, odob – axloqimizni, merosimiz, qadriyatlarimiz va milliy ruhimizni 18 yangiliklari”, “Iqtisodiyot yangiliklari”, “Jamiyat yangiliklari”, “Fan va texnika yangiliklari”, “Sport yangiliklari” ruknlari ostida berilayotgan materiallar respublikamiz va xorijda sodir bo‛layotgan voqea-hodisalarga o‛zgacha, qolipdan chiqqan holda yondoshuv natijasida juda ham o‛qishlidir. Internet tizimida faoliyat yurituvchi jurnalist radio, televideniye, matbuotda faoliyat yurituvchi jurnalistdan albatta farq qiladi. Internet jurnalisti yuqorida tilga olingan jurnalistlarning barcha xususiyatlarini o‛zida mujassam etgan holda o‛z faoliyatini bajarishi lozim. Internet jurnalistining mahorati yangiliklarni baholay olishida bilinadi. Bu jurnalistdan talab qilinadigan asosiy narsalardan biri hisoblanadi. Yangiliklarni tanlash va ularni baholash internet jurnalisti kundalik faoliyatidagi eng qiyin yumushlardan biri hisoblanadi. Bu jurnalistning tajribasini ham ko’rsatib beradi. Masalan, “kun.uz” sayti jurnalistlari yangiliklarni baholashda mazkur saytning axborot siyosatiga, voqeaning ijtimoiy ahamiyati va dolzarbligiga e tibor berishadi.ʼ Saytda berilgan “Nazorat qiluvchi idoralar mustaqil bo‘lishi kerak. Davlat boshqaruvidagi muammolardan biri haqida” sarlavhasi ostida chop etilgan xabar 2 soat ichida 13 804 marta o’qilganini kuzatish mumkin, bu ham albatta auditoriyaning qiziquvchanligidan dalolat beradi. “Musulmonlar idorasining yo‘l harakati qoidalariga rioya qilishga doir fatvosi e’lon qilindi” kabi xabarlar ham foydalanuvchilar diqqat-e tiborini tortib ʼ kelmoqda. Internet jurnalistining mahorat qirralaridan yana biri uning tezkorligidir. Agarda 2-3 yil oldin respublikamizda faoliyat yuritayotgan saytlarning salkam 50 foizi muntazam yangilanmagan bo‛lsa, bugungi kunda sifatli axborotga bo‛lgan talabning oshishi, saytlarning ko‛payishi va axborot bozori uchun kurash OAV maqomiga ega saytlarning har kuni yangilanib turishini taqozo etmoqda. Buni “kun.uz”, “daryo.uz”, “gazeta.uz”, “qalampir.uz”, “xalq so’zi” saytlari misolida ko‛rishimiz mumkin. Ularda berilayotgan bugungi kunning dolzarb muammolariga bag‛ishlangan materiallar foydalanuvchilar xabardorligining oshishiga olib kelmoqda. Agarda saytlar kontenti bilan tanishish dinamikasini kuzatadigan bo‛lsak, www. uz portalining xabariga ko‛ra, bir kunda daryo.uz saytiga 422 496 mingga yaqin foydalanuvchilar kirsa, 7 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T: 2017 yil. 34 milliy matbuotimizning poydevorini qo‘ygan insonlardan shijoatni, jasoratni o‘rganaylik, ulardan ruh olaylik. Ular millat qayg‘usi bilan yashagan.” “Rost24.uz” sayti bosh muharriri Anora Sodiqova o’zining “Hurriyat” gazetasi 2021 yil 27 iyun soniga bergan intervyusida jurnalistika sohasidagi yutuq va kamchiliklar haqida o`z qarashlarini bayon etgan. Axborot (Informatsiya) termini “information” lotincha so‘zdan olingan bo‘lib, ma’lumot berish, tushuntirish ma’nosini anglatadi2. Qadimdan bu tushuncha orqali odamlar o‘rtasida og‘zaki, yozma va boshqa usullar vositasida ma’lumot almashinish tushunilgan. “Informasiya” tushunchasiga keng, har tomonlama izohni kibernetika beradi. Uning asoschisi Nobert Viner shunday yozadi: “Informasiya bu tashqi olamdan olingan ma’lumot mohiyatiga bizning moslashuvimiz va bizning xis-tuyg‘ularimiz moslashuvi jarayoni bilan izohlanadi”3. Ikkinchi tomondan “informasiya” tushunchasi “ma’lumot bilan ta’minlangan, ya’ni axborot uzatish va uni ommaviylashtirish” ma’nosini ham anglatadi. Axborot - inson va jamiyat hayotidagi o‘ziga xos hodisadir. Bir tomondan, axborot bu inson va jamiyatning mavjudlik sharoitlariga moslashuv imkoniyatini ta’minlovchi, atrofimizdagi dunyo haqidagi bilimlarni yig‘ish vositasi bo‘lib, ular asosida inson va jamiyat o‘z ehtiyojlarini qondirish va manfaatlarini amalga oshirish maqsadlarida to‘g‘ri keladigan harakat yo‘nalishini tanlashadi. Masalan, “ko‘chada yomg‘ir yog‘yapti” degan axborot sayrga otlangan kishi uchun soyabon olish zarurligi haqida qaror qabul qilishga yordam beradi. Boshqa tomondan, axborot bu - insonni, uning harakatlarini, jamoat tashkilotlari faoliyatini, davlat hokimiyati organlarini, texnik tizimlarni boshqarish vositasidir. Axborot muloqoti shaxsni tarbiyalash, ta’lim berish va shakllantirishning asosini hosil qiladi. Axborot insonga ijtimoiy va texnik me’yorlarning mazmunini yetkazish, uni ushbu me’yorlarga amal qilmaslikning bo‘lg‘usi salbiy oqibatlari haqida ogohlantirishning yagona vositasi hisoblanadi. Bugungi kun insonlari kundalik hayotini axborot yoki yangiliklarsiz tasavvur eta 11 faoliyatining hamma sohalarida faol bo‘lishini, o‘ziga va boshqalarga nisbatan talabchanlikni talab etadi. Bugungi yoshlar ertangi kunda mamlakatimiz oldida turgan ulug‘vor vazifalarni amalga oshirishga tayyorlanayotgan kishilardir. Bugungi talabalar istiqlol mash’alini yoqqan kishilar avlodi, ular yaratayotgan yangi jamiyatni kelajak tomon olib boruvchi yoshlardir. Ular bu boradagi mas’uliyatni doimo esda tutmoqlari kerak. Bugungi jamiyat talablari, ilmiy-texnika va texnologiya sur’atlari o‘sib borishi, yoshlar bajarayotgan ijtimoiy funksiyalarni yanada murakkablashtirmoqda. Bu ijtimoiy funksiyalar quyidagilardan iboratdir: 1) jahon xalqlari hayotini, mamlakatimiz rivoji, taraqqiyotning o‘zbek modelining mohiyatini har tomonlama chuqur o‘rganish; 2) fan-texnika va texnologiyalar asoslarini chuqur egallash; 3) kasbga aloqador bo‘lgan professional va ijtimoiy ko‘nikmalarni mehnat bilan, siyosiy va axloqiy madaniyatni tinmay o‘stira borish yo‘li bilan hosil qilish; 4) ijtimoiy-siyosiy faoliyatda o‘z mehnati bilan aktiv qatnashish; 5) kelajakdagi mustaqil, ijodiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan maxsus bilimlarni egallash, yangicha dunyoqarashni shakllantirish va hokazolar. Bu xususiyatlar yoshlarning aktiv ijodiy mehnatida o‘z ifodasini topadi. Yoshlar bu davrda o‘z mehnat faoliyati turini, o‘zining ma’naviy idealini belgilashi, muayyan turmush tarzini hosil qilishi lozim. Binobarin, talaba mehnati o‘zining alohida xususiyatlariga ega bo‘lgan aqliy mehnat ekan, demak bu mehnat a’lo o‘qishda, ilmiy faoliyatda va fan asoslarini ijodiy o‘zlashtirishda o‘z ifodasini topadi. Bu esa yoshlarning professional faoliyatidir. Ma’naviy sohadagi faollikning mohiyati va mazmunini aniqlar ekanmiz, avvalo: birinchidan, uning o‘zi nima, u insonning ma’naviy qiyofasidagi o‘ziga xos xususiyatmi yoki ma’lum bir tarzda namoyon bo‘ladigan ijtimoiy faoliyatmi? - degan masalaga e’tibor berish lozim. 30 bir-biridan farq qiladi-gan fikr-mulohazalarni uchratganda bundan taajjublanmasdan, ularni har qaysi muallifning o‘ziga xos dunyoqarashi, mushohada tarzi ifodasi sifa-tida qabul qilish o‘rinlidir. Shu nuqtai nazardan qaraganda, keyingi yillarda bu mavzuda olimla-rimiz tomonidan tayyorlangan ilmiy risolalar, o‘quv qo‘llanmalari, lug‘at-larda «ma’naviyat» tushunchasi va uning asosiy tamoyillariga o‘ziga xos ta’-riflar berilayotganini kuzatish mumkin. «Ma’naviyat» tushunchasining maz-muni faqat «ma’ni», «ma’no» degan so‘zlar doirasida chegaralanib qolmaydi. Nega deganda, insonni inson qiladigan, uning ongi va ruhiyati bilan cham-barchas bog‘langan bu tushuncha har qaysi odam, jamiyat, millat va xalq hayo-tida hech narsa bilan o‘lchab bo‘lmaydigan alohida o‘rin tutadi. Shu fikrni mantiqiy davom ettirib, ma’naviyat — insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, iro-dasini baquvvat, iymon-e’tiqodini butun qiladigan, vijdonini uyg‘o-tadigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir, desak, tari-ximiz va bugungi hayotimizda har tomonlamao‘z tasdig‘ini topib borayotgan haqiqatni yaqqol ifoda etgan bo‘lamiz. «Ma’naviyat» tushunchasi jamiyat hayotidagi g‘oyaviy, mafkuraviy, ma’- rifiy, madaniy, diniy va axloqiy qarashlarni o‘zida to‘la mujassam etadi. Shuning uchun ham bu mavzuda fikr yuritganda, mazkur qarashlarning barcha-sini umumlashtirib, keng ma’nodagi «ma’naviyat» tushunchasi orqali ifoda etish mumkin. Ma’naviyatning negizi va ma’no-mazmunini belgilaydigan asosiy xususiyatlar, birinchi galda insonning ruhiy poklanishi va qalban ulg‘ayishi haqida gapirar ekanmiz, bir masalaga alohida e’tibor berishimiz lozim. Albatta, bu dunyoda halol va pok yashashni o‘zi uchun hayotiy e’tiqod, oliy maqsad deb biladigan odamlar ko‘pchilikni tashkil qiladi. Aynan ana shunday insonlar va ularning ezgu ishlari tufayli bu yorug‘ olamda ma’-naviyat hamisha barqaror bo‘lib keladi. Lekin, bunday olijanob fazilatlar-dan butunlay uzoq bo‘lib yashaydigan, hayotning ma’no-mazmunini o‘zicha tal-qin qiladigan shaxslar ham oz emas. Ming afsuski, ular o‘zini xuddiki dunyoning haqiqiy egasidek, bekamu 22 Bunday ezgu maqsadlarga esa, faqat yuksak ma’naviyat, uzluksiz ma’naviy tarbiya orqaligina erishish mumkin. Ma’naviyat insonning qon-qoni, suyak- suyagiga yillar davomida ona suti, oila tarbiyasi, ajdodlar o‘gi-ti, Vatan tuyg‘usi, bu hayotning ba’zida achchiq, ba’zida quvonchli saboqlari bilan qatra-qatra bo‘lib singib boradi. Ayniqsa, tabiatga, odamlarga yaqin-lik, doimo yaxshilikni o‘ylab yashash, halol mehnat qilish, dunyoning tengsiz ne’mat va go‘zalliklaridan bahramand bo‘lish ma’naviyatga oziq beradi, uni yanada kuchaytiradi. Ma’naviyatni tushunish, anglash uchun avvalo insonni tushunish, anglash kerak. Shuning uchun ham o‘zligini, insoniy qadr-qimmatini anglab yetgan har qanday odam bu haqda o‘ylamasdan yashashini tasavvur qilish qiyin. Biz milliy ma’naviyatni har tomonlama yuksaltirish masalasini o‘z oldimizga asosiy vazifa qilib qo‘yar ekanmiz, bugungi kunda ma’naviyatimizni shakl-lantiradigan va unga ta’sir o‘tkazadigan barcha omil va mezonlarni chuqur tahlil qilib, ularning bu borada qanday o‘rin tutishini yaxshi anglab oli-shimiz maqsadga muvofiq bo‘ladi. Albatta, har qaysi xalq yoki millatning ma’naviyatini uning tarixi, o‘ziga xos urf-odat va an’analari, hayotiy qadriyatlaridan ayri holda tasav-vur etib bo‘lmaydi. Bu borada, tabiiyki, ma’naviy meros, madaniy boylik-lar, kuhna tarixiy yodgorliklar eng muhim omillardan biri bo‘lib xizmat qiladi. Bu ko‘xna tuproqda milodgacha bo‘lgan davrda va undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, hali-hanuz o‘zining ko‘rqu tarovatini saklab kela-yotgan osori atiqalarimiz qadim- qadimdan o‘lkamizda dehqonchilik va hunar-mandchilik madaniyati, me’morlik va shaharsozlik san’ati yuksak darajada rivojlanganidan dalolat beradi. Mamlakatimiz hududida mavjud bo‘lgan to‘rt mingdan ziyod moddiy-ma’naviy obida umumjahon merosining noyob na-munasi sifatida YUNESKO ro‘yxatiga kiritshtgani ham bu fikrni tas-diqlaydi. Ajdodlarimiz tafakkuri va dahosi bilan yaratilgan eng qadimgi toshyozuv va bitiklar, xalq og‘zaki ijodi namunalaridan tortib, bugungi kunda kutubxonalarimiz xazinasida saqlanayotgan ming-minglab qo‘lyozmalar, ularda mujassamlashgan tarix, adabiyot, san’at, siyosat, axloq, falsafa, tib-biyot, matematika, mineralog‘iya, kimyo, astronomiya, me’morlik, dehqonchilik va 24 “Mustaqil O‘zbekistonning kuch-qudrat manbai xalqimizning milliy qadriyatlarimizga sodiqligidir. Xalqimiz adolat, tenglik, ahil qo‘shnichilik va insonparvarlikning nozik ko‘rtaklarini asrlar bo‘yi avaylab-asrab kelmoqda. O‘zbekistonni ma’naviy yangilashning oliy maqsadi ana shu an’analarni qayta tiklash, ularga yangi mazmun bag‘ishlash, zaminimizda tinchlik va demokratiya, farovonlik, madaniyat, vijdon erkinligi va har bir kishini kamol toptirishga erishish uchun shart-sharoit yaratishdir” 1 . Falsafiy tafakkur asosidagina bu muammolar bilan bog‘liq bo‘lgan tarixiy, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy, mafkuraviy masalalarni chuqur ilmiy umumlashtirish, asosiy qonunlari va qonuniyatlarini ochib berish mumkin. Bu boradagi falsafiy umumlashmalar o‘tmishning ilmiy yakuni hamda istiqlolni to‘g‘ri anglash, taraqqiyotga yo‘naltirilgan mafkura uchun zarur bo‘lgan muhim dastur hamdir. Biz odatda ma’naviyat haqida, uning ma’no-mazmuni, hayotimizdagi o‘rni va ahamiyati haqida ko‘p gapiramiz. Lekin negadir aksariyat hollarda ko‘pchilik ma’naviyat o‘zi nima, degan savolga aniq va lo‘nda javob berishga qiynaladi. Mas’ul rahbarlik lavozimlariga nomzodlarni tanlashda o‘tka-ziladigan suhbat jarayonida ularning professional malakasi, bilimi, tash-kilotchiligi, hayotiy tajribasi, insoniy fazilatlari bilan bir qatorda ma’naviy saviyasiga ham alohida e’tibor qaratiladi. Va ko‘p hollarda, ma’naviyat haqida beriladigan savollarga har xil, ba’zan esa bir-biriga qarama-qarshi, qandaydir noaniq, sayoz javoblarni ham eshitishga to‘g‘ri keladi. Albatta, «ma’naviyat» tushunchasining ilmiy, falsafiy, adabiy yoki oddiy tilda ifodalanadigan ko‘plab ta’riflarini keltirish mumkin. Umuman, o‘zida juda chuqur va keng qamrovli ma’no-mazmunni mujassam etgan bu tushunchaga har qaysi ma’rifatli inson o‘zining falsafiy yonda-shuvi, siyosiy qarashlari va e’tiqodi, ongu tafakkuridan kelib chiqqan holda turlicha ta’rif va tavsiflar berishi tabiiy. Shuning uchun ham bu masala bo‘yicha ilmiy adabiyotlarda, kundalik matbuotda 1 1 Жўраев Н. Миллий истиқлол мафкураси, шаклланиш жараёни. // Шарқ машъали.; 1998. - 3-4 сон. -Б.6. 21 vakillaridan nafaqat professional bilim va malaka, hayotiy tajriba, o‘z so‘zi uchun ma’sulyati hissi, ayni vaqtda yuksak grajdanlik pozitsiyasi, ma’naviy jasorat ham talab etiladi”, — degan edi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev o‘z ma’ruzalarida. Davlat rahbarining biz jurnalistlarga yuksak ishonchi, har tomonlama qo`llab quvvatlanishi, sharafli kasb egalari oldiga yuksak va sharafli vazifalarni yuklaydi. “Hamma davrlarda ham jurnalistlarga oson bo‘lmagan. Bu kasbni bilib turib tanlaganmiz. Jurnalistika kurashishni talab qiladigan soha. Matbuot va ommaviy axborot vositalarini to‘rtinchi hokimiyat darajasiga chiqishini istaymiz. Bugun biz shu kuchga to‘laqonli ega bo‘lish uchun harakat qilyapmiz. O‘zbek jurnalistikasining erkinligi, yutuqlari haqida gapirilganda ko‘pchilik avvalgi davr bilan qiyoslashga o‘rganib qoldi. Bunday solishtirish u qadar to‘g‘ri emas, nazarimda. Chunki jurnalistikamizni avvalgi vaziyati bilan qiyoslagandan ko‘ra, “Aslida jurnalistika qanday bo‘lishi kerak?” degan savol nuqtai nazar bilan qarashimiz lozim. Sohamizning bugungi natijalari uchun kimgadir rahmat aytishimiz shart emas. O‘zi shunday bo‘lishi, bundan ham yaxshiroq bo‘lishi kerak-da. Hamkasblarimga shuni aytgan bo‘lardimki, oldinga yanayam katta maqsadlar qo‘yib, haqiqiy to‘rtinchi hokimiyat bo‘lishga intilaylik. Bilasizmi, demokratiya ancha rivojlangan davlatlarda matbuot va ommaviy axborot vositalariga nisbatan birinchi hokimiyat sifatida ham qarashadi. Bu jurnalistikaning kuchida ko‘rinadi. Shuning uchun kuchli mamlakatlarda kuchli jurnalistika barqaror taraqqiyotning asosiy omillaridan biri sifatida o‘zini ko‘rsatgan. O‘zbek jurnalistikasi ham ana shunday maydonga chiqishi kerak. Buning uchun esa eng avvalo, jamiyatning, iqtisodiyotning rivojlanishida shaffoflik muhim. Nima uchun aynan 27 iyun – Matbuot va OAV xodimlari kuni sifatida nishonlanishini bilasiz-ku. Chunki bu kunda ilk milliy nashrimiz “Taraqqiy” chop etila boshlangan. Bu kunni bayram sifatida nishonlar ekanmiz, mustamlakachilik zamonidagi o‘sha og‘ir vaziyatlarda 10

Ommaviy axborot vositalari orqali amalga oshirilayotgan ma’naviy tahdidlarinig yoshlar ongiga salbiy tasiri

Купить