• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 28.8KB
Покупки 0
Дата загрузки 08 Февраль 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Sanat Jabbarov Mumin o'g'li

Дата регистрации 08 Февраль 2024

105 Продаж

Orol dengizigiga sarflangan mablag’larning moliyaviy tahlili

Tadqiqot Metodologiya Ushbu maqolani yozishda Zamonaviy metodan foydalanildi. Xulosa Yuqoridagilarni ko’rib aytishimiz mumkinki, global muammo sifatida xalqaro miqyosda hal qilinishga harakat qilinayotgan Orol dengizi fojiasini zarar va oqibatlarini iloji boricha kamaytirishga keskin choralar olib borilyapti. Taklif o’rnida esa shunga o’xshash atrof-muhit muhofazasi bilan bog’liq muammolarni hal qilishda aholi o’rtasida targ’ibot ishlarini olib borish nihoyatda muhim. Shuningdek, Orolbo’yi mintaqasida kuzatilayotgan zarar va ta’sirlarni kompleks ravishda o’rganish maqsadida xorijiy tajriba va ilmiy asoslangan chora-tadbirlar tizimini ishlab chiqish zarur. Nafaqat ishlab chiqish, balki barcha ushbu mintaqadagi aholini birgalikda ushbu choralarni qo’llashdagi ishtirokini ta’minlashga ham harakat qilish zarur. O’tkazilgan tadqiqotlardan asos sifatida keltiradigan bo’lsak ham, Orol va Orolbo’yi muammosini yechishdagi uchta asosiy yo’nalishlar, ya’ni, birinchidan, ichimlik suvini quvurlar orqali aholiga yetkazib berish bilan hududning sanitar-epidemiologik ahvolini yaxshilashga, shuningdek, yer osti chuchuk suvidan foydalanishga ham e’tibor qaratildi. Sog’liqni saqlash va sanitariya xizmati darajasini keskin yuqoriga ko’tarish zarurligi uqtirildi.Ikkinchidan, dengizning qurigan janubiy qirg’oqlarida sun’iy damba qurib, delta ekosistemasini doimiy suvlantirish yo’li bilan «Yashil kamar» hosil qilish; uchinchidan, dengizni o’zini saqlash. Uni saqlash uchun unga sistematik ravishda ko’p miqdorda suv yuborib turish kerakligi va bundan tashqari Orolni qurigan tubida saksovulzorlar barpo etish natijasida qum ko’chishi, chang ko’tarilishini oldini olinishi mutaxassislar tomonidan ta’kidlandi. Zero, bu shu zaminda yashayotgan har bir insonning ona Vatanimizga, uning tabiatiga bo’lgan farzandlik burchidir. Kirish Orol dardi bugun barcha Markaziy Osiyo xalqlarining dardi, alamidir, chunki shu hududdagi yagona suv havzasi, iqlimining muhim qo’rg’oni bo’lmish dengiz yo’q bo’lib ketmoqda. Markaziy Osiyo yagona ekotizim hisoblanadi. Mintaqa mamlakatlari o’rtasida hamkorlikdagi maqsadga yo’naltirilgan ekologik siyosat va o’zaro hamkorlikning yagona ilmiy, huquqiy, moliyaviy va texnologik bazasini mukammal rivojlantirish evazigagina ushbu ekotizimni muayyan holda saqlab qolish mumkin.O’zbekiston Respublikasining yer osti suvlari umumiy suv resurslarining ajralmas qismi bo’lib, iqtisodiyotning rivojlanishida, shaharlar va qishloqlar aholisining xo’jalik-ichimlik suv ta’minoti, sanoat va qishloq xo’jalik mahsulotlarini qayta ishlovchi korxonalarning asosiy suv ta’minoti manbai hisoblanadi. 1960-1965-yillarga qaraganda, Orol dengizining suv sathi 22 metrga pastlashdi, egallab turgan suv maydoni 3,8 martaga kichraydi. 1960-yillarda Orol dengizidagi suv hajmi 1064 km3 bo’lgan bo’lsa, hozirgi paytda suv hajmi bor-yo’g’i 115 km3 ga teng. Suvdagi tuz miqdori ko’payib, bir metrida 72 grammgacha etdi. Bir paytlar katta hudud suv bilan to’la bo’lganda, g’arbi-shimoliy tomonlardan kelayotgan sovuq havoni o’z maydonida isitib, respublikaga o’tkazar edi. Bugun ana shunday shimol maydonidan mahrum bo’lindi. Qish paytlari Orol dengizi hududidan chiqadigan bug’lar shimol va g’arbdan keladigan sovuq havo bilan aralashib, haroratni bir necha gradusga isitar edi. Bugun Orolning 4 mln. gektardan ziyod (bir vaqtlar zilol suvlar to’lib turgan) qurigan, suvsiz qolgan tubi maydonidagi qum va tuzlar qancha joylarga zarar keltirmoqda. Orol dengizini saqlab qolish uchun olib borilayotgan ishlar: O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qaroriga ( O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori, 25.01.2022 yildagi 41-son) muvofiq O rolbo’yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududiga aylantirish to’g’risida qaror qabul qilindi. Qarorga muvofiq O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh amalga oshirilmoqda. Jumladan, dengizning qurigan tubida yuz minglab gektar o’rmon va butazorlar tashkil etilmoqda. Sarflangan mablag’lar AQSh Xalqaro taraqqiyot agentligi (USAID) Orol dengizi hududida cho’llanishning salbiy oqibatlari bilan kurashish maqsadida 1,6 mln dollar miqdorida mablag’ ajratganini e’lon qildi. Tashabbus dengizning qurigan tubida ekotizimlarni qayta tiklash loyihasining ikkinchi bosqichi doirasida amalga oshirilmoqda. Favqulodda vaziyatlar vazirligi va O’rmon xo’jaligi davlat qo’mitasi tomonidan Orol dengizi qurigan qismida 1 million 620 ming gektar maydonda saksovul, tamariks va boshqa cho’l o’simliklaridan iborat o’rmon barpo etildi. Moliyalashtirish manbaalari bo yicha Ekologiya, atrof muhitniʼ muhofaza qilish va chiqindilar bilan bog liq ishlarni amalga oshirish ʼ jamg armasidan 5 mlrd. so m, O rmon xo jaligini rivojlantirish jamg armasidan ʼ ʼ ʼ ʼ ʼ 5 mlrd so m ʼ , Аktsiyadorlik tijorat banklaridan 5 mlrd so m, Qoraqalpog iston ʼ ʼ Respublikasi Respublika byudjetining oshirib bajarilgan qismi hisobidan 10 mlrd. so m ajratiladi. Bundan tashqari, o tgan yillardagi mavjud qarzdorliklar ʼ ʼ uchun Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg armasidan ʼ 5,5 mlrd. so m ʼ maqsadli mablag larni ajratilishi ko zda tutilmoqda. ʼ ʼ (USAID) tomonidan ajratilgan 1,6 million AQSh dollari (ERAS II) loyihasining ikkinchi bosqichi doirasida amalga oshirilmoqda. Loyiha Orol dengizining O`zbekiston qismida yangi o`rmon ekinlarini o`tqazish orqali hududda havo sifati va yashash sharoitlarini yaxshilash hamda iqlim o`zgarishiga chidamlilikni oshirishga yo`naltirilgan. Osiyo taraqqiyot banki Orol bo`yi mintaqasi uchun ajratajak mablag`lar haqida axborot berilgan edi. Osiyo taraqqiyot banki O`zbekiston Respublikasiga 25 yil muddatga, shu jumladan, besh yillik imtiyozli davrga 150 million dollar miqdorida kreditlar ajratishini ma`lum qilgan. Ushbu mablag`lar «Iqlim o`zgarishiga moslashishni hisobga olgan holda Orol dengizi havzasida suv resurslarini boshqarish» loyihasini amalga oshirishga yo`naltirilishi ko`zda tutilgan. 2021-yilda Jahon banki tomonidan Orol dengizi havzasida iqlim o`zgarishiga moslashish dasturini amalga oshirish uchun 19 million dollar miqdorida mablag` ajratilgani haqida xabar berilgan. 2019-yilda Vazirlar Mahkamasining Orol dengizi tubidagi suvi qurigan hududlarda “yashil qoplamalar”ni tashkil etish to`g`risidagi qarori ham hududga katta mablag` ajratishni ko`zlagan edi. Qarorga ko`ra, «O`zbekneftgaz» aksiyadorlik jamiyatining Moliya vazirligi huzuridagi Orolbo`yi mintaqasini rivojlantirish jamg`armasi oldidagi qarzdorligi hisobidan bosqichma-bosqich 100 mlrd so`m miqdorida mablag` ajratildi. 2014-yil-oktyabrida Urgench shahrida Orol dengizi muammolariga bag`ishlangan xalqaro anjumanda Orol dengizi va mintaqadagi ekologik fojia oqibatlarini yumshatish uchun 3 mlrd. dollar ajratilishini ma`lum qilingan. Unda Xalqaro moliya institutlari tomonidan beriladigan 2,15 mlrd. dollar va O`zbekistonning o`zi ajratadigan mablag`lari nazarda tutilgan. Orol fojiasi oqibatlarini bartaraf etishda muhim qadamlar Orolbo’yi mintaqasida inson xavfsizligini ta’minlash bo’yicha ko’p tomonlama Trast fondiga 13,8 million AQSH dollari miqdorida mablag’ kelib tushgan bo’lsa, keyingi ikki yilda 300 million AQSH dollari miqdorida mablag’ yo’naltiriladi. Ushbu mablag’lar ichimlik suvi, aholi salomatligi va bandligini ta’minlash, tadbirkorlik, ekologiya, irrigatsiya-melioratsiya tizimlarini yaxshilashga sarflanadi. Orol dengizining suvi qurigan tubida «yashil qoplamalar» – himoya o’rmonzorlari barpo etish maqsadida so’nggi ikki yilda 1 million 567 ming gektar maydonda saksovul va cho’lga chidamli o’simliklar ekildi va ushbu ishlar izchil davom etmoqda. Joriy yilning bahor mavsumida ushbu hududda yashovchi aholining yashash sharoitini yaxshilash, fuqarolar salomatligini muhofaza qilish, bandligini ta’minlash va daromadini oshirishga xizmat qiladi. Xalqaro tashkilotlardan ko’mak Orolbo’yi mintaqasining ekologik barqarorligini ta’minlash va ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo’yicha O’zbekiston Respublikasi tomonidan yangi islohotlar va xalqaro tashabbuslar amalga oshirilmoqda. Shu jumladan, BMTning Orolbo’yi mintaqasi uchun Inson xavfsizligi bo’yicha ko’p tomonlama sheriklik trast jamg’armasi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Orolbo’yi xalqaro innovatsiya markazi tashkil etildi. Shuningdek, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 11 noyabrdagi «2020-2023 yillarda Qoraqalpog’iston Respublikasini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida»gi qarori qabul qilindi. Bu borada amalga oshirilgan eng muhim ishlardan biri, Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi asosida BMT Bosh assambleyasining 2021 yil 18 maydagi 75-sessiyasida «Orolbo’yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb e’lon qilish to’g’risida»gi maxsus rezolyutsiyasi qabul qilindi. Ushbu maxsus rezolyutsiyada belgilangan ustuvor vazifalarning ijrosini ta’minlash maqsadida 2021 yil 29 iyulda «Birlashgan millatlar tashkiloti Bosh assambleyasining 2021 yil 18 maydagi «Orolbo’yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb e’lon qilish to’g’risida»gi maxsus rezolyutsiyasini amalga oshirish choralari to’g’risida» qaror qabul qilindi. Ushbu qaror bilan Orolbo’yi mintaqasida ekologik barqarorlikni ta’minlash, ilmiy tadqiqotlar o’tkazish va ilmiy- innovatsion ishlanmalarni amaliyotga joriy qilish, xalqaro hamkorlikni rivojlantirishga bog’liq 2021-2024 yillarda amalga oshirilishi belgilangan 7 ta yo’nalishdagi 71 ta tadbirdan iborat «Yo’l xaritasi» tasdiqlandi. «Yo’l xaritasi»dagi tadbirlar uchun turli manbalardan 312 mlrd. so’m, 22,2 mln. AQSH dollari, 6 mln. yevroga teng mablag’lar sarflanishi belgilab berildi. Shu bilan ● ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish strategiyasini noto’g’ri tanlangani. Bu omilning hudud tabiatiga, xo’jaligiga va ijtimoiy munosabatlariga uzluksiz cho’zilgan salbiy ta’siri; ● tuproqning murakkab mexanik tarkibi, gidrogeologik va geomorfologik sharoitlarning hisobga olinmaganligi; ● sug’orish va gidrotexnik inshoot tizimlarini loyihalash, qurish va ulardan foydalanish sifatining past darajadaligi; ● qabul qilingan sug’orish me’yorlarida tuproq va qishloq xo’jalik o’simliklarining o’ziga xos xususiyatlari hisobga olinmaganligi va boshqa sabablar. Ko’pgina korxona va ishlab chiqarish muassasalarida tabiiy xomashyolarning etishmasligi natijasida ishsizlik, aholini past turmush darajasi kabi muammolar vujudga keldi. Orol dengizining qurishi oqibatida mahsuldorligi-yiliga 45 ming tonnagacha ovlangan baliqchilik sanoati, tub aholining doimiy hayot manbai bo’lgan ovchilik va mo’ynachilik sohalari inqirozga uchradi. Mamlakatimiz rahbari tashabbusi bilan Birlashgan Millatlar Tashkilotining Orolbo’yi mintaqasi uchun Inson xavfsizligi bo’yicha ko’p tomonlama sheriklik asosida Trast fondining tuzilishi hudud aholisiga ko’rsatilayotgan alohida e’tibor va g’amxo’rlikning haqiqiy namunasi bo’ldi. – Darhaqiqat, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2020 yil 29 dekabr kuni Oliy Majlisga yo’llagan navbatdagi Murojaatnomada qayd etganidek, mintaqamizda, butun dunyoda ekologik vaziyatning tobora yomonlashib borayotgani bizni jiddiy tashvishga soladi, –deydi Qoraqalpog’iston Respublikasi Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish qo’mitasi raisi Abdurahman Saparov. – bugungi kunda qo’shni davlatlar va jahon jamoatchiligi bilan birgalikda Orol dengizi halokati oqibatida yuzaga kelgan ekologik fojialar ta’sirini yumshatish borasida keng ko’lamli ishlar Foydalanilgan adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning “Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida davlat boshqaruvi tizimini takomillashtirish to’g’risida”gi Farmoni. 21-aprel 2017-yil, Toshkent. 2. J.X.Xolmo’minov. Ekologik huquqlar. –Toshkent, 2012 3. OdumE.P., 1977a. Ecology-the common sense approach, The Ecologist, 7(7), 250-253. 4. Odum E.P., 1980a Radiation ecology at Oak Rider/ In – Environmental Sciences Laboratorory Dedication, Oak Ridge, Teen., Oak Rige National Laboratoru, pop. 53-57 Internet ma’lumotlari 1. https://lex.uz/ru/docs/-5836850 2. https://uza.uz/oz/posts/orol-dengizi-fojiasining-oqibatlarini- kamaytirish-boyicha-keskin-choralar-olib-borilyapti_332449 Orol dengizigiga sarflangan mablag’larning moliyaviy tahlili Annostatsiya Ushubu taqdiqoqda suv resurslarini muhofaza qilish va ulardan oqilona foydalanishni ta’minlashda, avvalambor, suv resurslaridan, ayniqsa, aholi o’rtasida ichimlik suvidan oqilona foydalanish va ularni muhofaza qilish yuzasidan tushuntirishlar olib borishda keng jamoatchilikni jalb etish, targ’ibot va tashviqot ishlarini olib borish ko’zda tutilgan. Orolbo’yi mintaqasida ekologik fojianing oqibatlarini yumshatish hamda mavjud ahvolni yaxshilash uchun qurib qolgan qismini daraxtzorlashtirish va unga ajratilgan mablag’lar ko’zda tutilgan. Kalit so’zlar: BMT, (USAID), Jahon banki, Orolbo’yi, taraqqiyot Orol dengizining kurigan tubidagi 458,4 ming gektardan ortiq maydonda “yashil qoplamalar” himoya o’rmonzorlari barpo etish ishlari bajarildi. Natijada, dengizning suvi qurigan tubidan ko’tarilayotgan qum, tuz va chang zarrachalarining salbiy ta’siri kamayishi, tabiiy muvozanat tiklanib, hayvonot va o’simlik dunyosi jonlanishi sezilmoqda. Bugungi kunda Qoraqalpog’iston Respublikasida umumiy maydoni 2 million 420 ming gektar bo’lgan to’rtta muhofaza etiladigan tabiiy hudud mavjud. Ularga maydoni 68717,8 gektar bo’lgan Quyi Amudaryo davlat biosfera rezervati, maydoni 628300 gektar bo’lgan “Saygachiy” majmua (landshaft) buyurtma qo’riqxonasi, maydoni 1447143 gektar bo’lgan “Janubiy Ustyurt” milliy tabiat bog’i, maydoni 280507 gektar bo’lgan “Sudoche-Akpetki” davlat buyurtma qo’riqxonasi kiradi. Joriy yilda maydoni 350000 gektar bo’lgan “Barsakelmes” buyurtma qo’riqxonasi hamda maydoni 250000 gektar “Vozrojdeniya oroli” buyurtma qo’riqxonasi tashkil etiladi. Albatta, bioxilmaxillik va muhofaza etiladigan tabiiy hududlar barpo etilishi Amudaryo deltasida tabiiy to’qay resurslarini muhofaza qilish, qayta tiklash va ulardan barqaror foydalanish, Ustyurt (platosi) tekisligining noyob biologik xilma-xilligini ishonchli muhofoza qilish, ekologik tizim holatini yaxshilash, o’simlik va hayvonotlarning noyob turlarini saqlab qolish, ularni qayta tiklashga xizmat qiladi. Shuningdek, alohida ekologik qimmatga ega bo’lgan tabiiy ob’ektlar va majmualarni saqlab qolish, ularni qayta tiklash, Orol dengizining qurigan tubida tabiiy landshaftlarni muhofaza qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Orolbo’yi hududini ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish: bo’yicha belgilangan vazifalar (dasturlar) ijrosini joyiga chiqqan holda o’rganish, mutasaddi vazirlik va idoralarning hisobotlarini bevosita hududning o’zida eshitish amaliyotini yo’lga qo’yish maqsadida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining sakkizinchi yalpi majlisida Orolbo’yi mintaqasini rivojlantirish masalalari qo’mitasi tashkil etildi. Albat a bu sa’y-harakatlar mintaqani rivojlantirish, birga, qaror bilan maxsus rezolyutsiyada belgilangan vazifalarni amalga oshirish uchun 2021-2024 yillarda bajarilishi rejalashtirilgan 65 ta ustuvor innovatsion loyihalar tasdiqlandi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «2017-2021 yillarda Orolbo’yi mintaqasini rivojlantirish davlat dasturi to’g’risida»gi qarori yo’naltirilgan chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirishni maqsad qilgan. Xususan, unda quyidagilar nazarda tutiladi: - yangi ish joylarini yaratish, aholi bandligini ta’minlash, shuningdek mintaqaning investitsiyaviy jozibadorligini yaxshilash borasidagi kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish; - suv ta’minoti tizimini rivojlantirish va aholining toza ichimlik suvi bilan ta’minlanish darajasini oshirish, kanalizatsiya, sanitariya va maishiy chiqindilardan foydalanish tizimlarini yaxshilash; - mintaqada sog’liqni saqlash tizimini yanada rivojlantirish va aholi genofondini asrash tadbirlarini amalga oshirish; - mintaqada yashovchi aholining uy-joy sharoitlarini yaxshilashga yo’naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishni davom ettirish, ko’p kvartirali uylarda uy ichi muhandislik kommunikatsiyalari va umumfoydalanadigan joylarni ta’mirlash, shuningdek bolalar va sport maydonchalarini barpo etgan holda uylarga tutash hududlarni obodonlashtirish; mintaqa aholi punktlarining transport, muhandislik va kommunikatsiya infratuzilmasini rivojlantirish, sug’orish va tashqi yoritish tarmoqlarini takomillashtirish, Nukus va Urganch shaharlarining zamonaviy energiya tejaydigan texnologiyalarni joriy etgan holda issiqlik ta’minoti tizimlarini yaxshilash. Assambleyasining 2021-yil 18-maydagi “Orolbo’yi mintaqasini ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi deb e’lon qilish to’g’risida”gi maxsus rezolyutsiyasini amalga oshirish choralari to’g’risida” 2021-yil 29-iyuldagi PQ- 5202-son qaroriga muvofiq tashqi ko’mak mablag’larini ajratuvchi donor mamlakatlar, xalqaro tashkilotlar, moliya institutlari, jamg’armalar va kompaniyalar mablag’larini jalb qilish hamda “Orolbo’yi mintaqasi — ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar hududi” konsepsiyasi va “Orolbo’yi mintaqasini barqaror rivojlantirish bo’yicha ko’p tomonlama “yo’l xaritasi”ni tasdiqlash belgilab qo’yildi. Yerda har yili atmosfera havosiga 15 dan 75 mln. tonnagacha chang ko’tariladi. Shu bilan bir vaqtda, Amudaryo va Sirdaryoning deltalarida yerlarning tanazzulga uchrashi va cho’llanish sur’atlari o’sib bormoqda. Orol dengizi va Orolbo’yi muammolari yuzasidan yuzlab mahalliy va xalqaro loyihalar taklif qilingan. Bu loyihalarni umumlashtirib, ularni asosan ikki turga bo’lish mumkin. Birinchisi “Ichki imkoniyatlardan kelib chiqib Orolni saqlab qolishga qaratilgan loyihalar” bo’lsa, ikkinchisi “Orolga suvni tashqaridan olib kelishni taklif qilish haqida”gi loyihalardir. Avval dengiz yirik transport, baliqchilik va boshqa xo’jalik hamda iqlim ahamiyatiga ega edi. Bugungi kunda Orol dengizini o’rnida asosan 6 ta qoldiq ko’llar hosil bo’lgan. Orol dengizining qurib ketgan erlaridan shamol orqali havoga tuz va chang ko’tarilib, yuzlab kilometr hududlarga tarqalmoqda. Bu nafaqat Orolbo’yi, balki undan uzoqda ham qurg’oqchilikni keltirib chiqarmoqda. Orolning qurigan tubidan ko’tarilgan chang-to’fonlari ilk bora 1975-yili kosmik tasvirlar natijasida aniqlangan, hozirda esa ular oddiy holga aylangan. O’tgan asrning 80-yillaridan boshlab bunday to’fonlar yiliga 90 kungacha cho’zilgan. Mutaxassislarning fikricha, Orol muammosi kelib chiqishiga quyidagi omillar asosiy sababchi bo’lgan:

Orol dengizigiga sarflangan mablag’larning moliyaviy tahlili

Купить