Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	344.1KB
Покупки	1
Дата загрузки	05 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Лингвистика

Paronimlar. Talaffuzdosh soʻzlar

so'zdan foydalanish jumlaning mo'ljallangan ma'nosini o'zgartirishi mumkin. Shunisi
e'tiborga loyiqki, paronimlar va talaffuzdosh so zlar o zbek tiliga xos emas, balkiʻ ʻ
ko plab tillarda uchraydi, bu tilning murakkabligi va hatto bir-biriga o xshash so zlar
ʻ ʻ ʻ
ichida ham mavjud bo lgan nozikliklarni ko rsatadi.
ʻ ʻ
1.1 Paronimlar ta'rifi va talaffuzdosh so zlar
ʻ
Paronimlarni to'g'ri tushunish va ishlatishning ahamiyatini oshirib bo'lmaydi.
Paronimlar nafaqat tilni tushunish va lug'atni o'zlashtirishda qiyinchiliklar tug'diradi,
balki ular samarali muloqotda va tushunmovchiliklarning oldini olishda hal qiluvchi
rol o'ynaydi. Paronomaziya ta'kidlaganidek, paronimlarni noto'g'ri ishlatish yozma va
og'zaki tilda chalkashlik va noaniqlikka olib kelishi mumkin. Masalan, “qabul
qilaman” va “istisno” kabi so’zlarni chalkashtirib yuborish gap ma’nosini butunlay
o’zgartirishi mumkin. Bundan tashqari, paronimlardan noto'g'ri foydalanish g'oyalar
va fikrlarni to'g'ri etkazish qobiliyatiga to'sqinlik qilishi mumkin, bu esa akademik,
kasbiy va ijtimoiy muhitda salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Rosenthalning
so'zlariga ko'ra, paronimlardan to'g'ri foydalanish odamning muloqot qilish
qobiliyatini oshirishi va umumiy til bilimini yaxshilashi mumkin. Paronimlarni
sinchkovlik bilan tanlash va qo'llash orqali shaxslar o'z fikrlarini aniqroq etkazishlari,
xabarlarining ravshanligi va ta'sirchanligini oshirishlari mumkin. Bundan tashqari,
paronimlar orasidagi nuanslarni tushunish hissiyotlar va g'oyalarni yanada aniqroq
ifodalashga imkon beradi. Bu, ayniqsa, so'zlardan to'g'ri foydalanish muhim bo'lgan
adabiyot, jurnalistika va huquq kabi sohalarda muhim bo'lishi mumkin. Xulosa qilib
aytganda, paronimlardan to'g'ri foydalanishni o'zlashtirish samarali muloqot va tilni
bilish uchun juda muhimdir.
1.2. Bu so’zlarni to’g’ri tushunish va qo’llashning ahamiyati
Pınar Göğebakan va Fevziye Esin Öztürk (2018) fikricha, paronimlar yozish va
talaffuzga mos keladigan so zlardan foydalanish til ko nikmalarini rivojlantirish va
ʻ ʻ
takomillashtirishda mos ravishda paronimlar va talaffuzdosh so zlar deb nomlanadi.
ʻ
Paronimlar - yozilishi o'xshash, ammo ma'nolari har xil bo'lgan so'zlar. Mualliflarning
ta'kidlashicha, paronimik yozuv so'z boyligini rivojlantirish va o'quvchilarga imlosi
o'xshash so'zlarni farqlash imkonini beradi. Masalan, “meva” (meva) va “mava”
(qorong'ulik) so'zlari bir-biridan farq qiladi, lekin o'zbek tilida yozilishi o'xshashligi
sababli ko'pincha xato yoziladi. Paronimik yozishni mashq qilish orqali o'quvchilar
ushbu so'zlarni to'g'ri ishlatishni o'rganishlari, muloqot qobiliyatlarini yaxshilashlari
mumkin. Talaffuzdosh so zlar esa talaffuzi o xshash, ammo ma nosi turlicha bo lgan
ʻ ʻ ʼ ʻ
3

o xshash tovushli so zlarni farqlashdagi qiyinchiliklarni o zbek tilidagi asl materiallarʻ ʻ ʻ
bilan tanishish va til amaliyotiga faol kirishish orqali bartaraf etish mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, “qo’yish” va “qo’yish” o’rtasidagi qarama-qarshilik
o’zbek tilidagi nozik fonetik o’zgarishlarning ahamiyatini ta’kidlaydi. Tovush va
imlodagi bu kichik farqlar so'zlarning ma'nosiga katta ta'sir ko'rsatishi mumkin.
O’zbek tilini o’rganuvchilar uchun bunday omonimlarni farqlash tinglab tushunishda
ham, to’g’ri talaffuzda ham qiyinchiliklar tug’dirishi mumkin. Biroq, ta'sir qilish va
amaliyot bilan bu qiyinchiliklarni engib o'tish mumkin.
2. "Qo yish" va "qo yish"
ʻ ʻ
Leksik va semantik o'xshashliklardan tashqari, yozma va og'zaki tilda so'zlarning
yozilishi va talaffuzi ham chalkashliklarni keltirib chiqarishi mumkin. Bunga misol
qilib “yo’zish” va “yo’zish” juft paronimlarini keltirish mumkin. Bir xil yozilishiga
qaramay, boshlang'ich undoshning talaffuzidagi farq aniq ma'nolarga olib keladi.
"Yozish" (/jozi /) yozuv yoki qo'l yozuvi harakatini anglatadi, "yozish" (/jo i /) esa
ʃ ʒ ʃ
odatda ekzema deb nomlanuvchi teri kasalligini bildiradi. Ma'nodagi bu farq tilni
tushunishda to'g'ri talaffuz va kontekstning muhimligini ko'rsatadi. Imlo va
talaffuzdagi ozgina o'zgarishlardan kelib chiqadigan chalkashliklar ham yozma, ham
og'zaki muloqotda ehtiyotkorlik bilan talqin qilish zarurligini ta'kidlaydi. Bundan
tashqari, bu holat tilni tushunishda fonetikaning rolini ta'kidlaydi, chunki bitta
fonemaning noto'g'ri talaffuzi ma'noning o'zgarishiga olib kelishi mumkin. Shunday
qilib, to'g'ri talaffuz, maqsadli xabarni samarali etkazish uchun juda muhimdir,
ayniqsa yozma aloqa mavjud bo'lmagan holatlarda. "Yozish" va "yo'zish" holatlarida
talaffuzdagi farqlanish yozish harakati va teri holatini aniq farqlashga imkon beradi,
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tushunmovchiliklarning oldini oladi.
3. "Yozish" va "yozish"
Paronimlarni to'g'ri ishlatish oqibatlari sezilarli bo'lishi mumkin, bu noto'g'ri
tushunish va noto'g'ri talqinlarga olib keladi. Paronimlar o'xshash tovushli so'zlarning
turli ma'nolari bilan hosil bo'lgan chalkashliklarni bildiradi. Bu noto'g'ri talaffuz,
noto'g'ri imlo yoki tilning nuanslarini tushunmaslik tufayli yuzaga kelishi mumkin.
Mumkin bo'lgan oqibatlardan biri samarali muloqotning buzilishidir. Masalan, “bor”
o’rniga “bor” so’zini ishlatish gapning ma’nosini butunlay o’zgartirishi mumkin.
Yana bir oqibat - beixtiyor boshqalarni xafa qilish yoki haqorat qilish ehtimoli. Misol
uchun, chet el madaniyatida "salom" yoki "rahmat" so'zini noto'g'ri ishlatish
hurmatsizlik sifatida ko'rinishi mumkin. Bundan tashqari, paronimlardan noto'g'ri
7

Paronimlar. Talaffuzdosh so zlarʻ
Kirish
Til – turli til hodisalari ta’sirida doimo shakllanib turuvchi murakkab va doimiy
rivojlanib boruvchi muloqot tizimidir. Ana shunday hodisalardan biri - imlosi yoki
talaffuzi o xshash, ammo ma nosi turlicha bo lgan so zlardan iborat paronimlardan
ʻ ʼ ʻ ʻ
foydalanishdir. Paronimlar tilda muhim rol o'ynaydi, chunki ular to'g'ri ishlatilmasa,
chalkashlik va tushunmovchiliklarga olib kelishi mumkin. O zbekistonda
ʻ
so zlashuvchi turkiy til bo lgan o zbek tilida paronimlar ham mavjud. Ushbu
ʻ ʻ ʻ
inshoning maqsadi o’zbek tilidagi paronimlar va ularning yozilishi va talaffuzida
yuzaga keladigan qiyinchiliklarni o’rganishdir. Xususan, insho paronimlar o'rtasidagi
o'xshashlik va farqlarni, ularning potentsial sabablarini va ularni aniq farqlash uchun
ishlatilishi mumkin bo'lgan strategiyalarni o'rganadi. O’zbek tilida samarali muloqot
qilish uchun paronimlarning nozik tomonlarini tushunish zarur, chunki noto’g’ri
so’zdan foydalanish gapning mo’ljallangan ma’nosini sezilarli darajada o’zgartirishi
mumkin. Ushbu insho o’quvchilarga o’zbek tilidagi paronimlar haqida keng
tushuncha berish, jumladan, paronimlarni yozma va og’zaki shaklda qo’llashda
chalkashliklarga yo’l qo’ymaslik bo’yicha umumiy misollar va amaliy ko’rsatmalar
berishni maqsad qilgan. Ushbu lingvistik hodisani chuqur o'rganish orqali ushbu
insho o'zbek tilini o'rganishga hissa qo'shish va o'quvchilar va so'zlovchilar uchun
qimmatli tushunchalar berishga intiladi. Paronimlar va talaffuzdosh so zlar o zbek
ʻ ʻ
tiliga xos bo lgan lisoniy tushunchalardir. Paronimlar imlosi o xshash, ammo ma nosi
ʻ ʻ ʼ
har xil bo lgan so zlarni bildiradi. Bu so'zlar imlo yoki talaffuzda ozgina farqlarga
ʻ ʻ
ega bo'lishi mumkin, ammo aniq ma'noga ega. Masalan, “iyoz” va “iyoz” so’zlari
o’xshash yozilishi va ikkalasi ham yozuv tushunchasiga taalluqli bo’lgani uchun
paronimlardir, lekin “iyoz” maxsus ma’noda “qo’l yozuvi”, “yoz” esa ko’proq
ma’noda “yozuv” ma’nosini bildiradi. umumiy ma'no. Boshqa tomondan,
talaffuzdosh so zlar talaffuzi o xshash, ammo ma nosi turlicha bo lgan so zlardir. Bu
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ
so'zlar imlo jihatidan farq qilishi mumkin, lekin ularni osongina chalkashtirib
yuboradigan tarzda talaffuz qilinadi. Masalan, “riyoz” va “ryoz” so’zlari talaffuzdosh
so’zlardir, chunki ularning talaffuzi deyarli farq qilmaydi. Biroq, “riyoz” “ochko’z”,
“ryoz” esa “pravoslav” degan ma’noni anglatadi.
Paronimlar va talaffuzdosh so zlar o rtasidagi farqni tushunish ona tilida
ʻ ʻ
so zlashuvchilar uchun ham, o zbek tilini o rganuvchilar uchun ham juda muhim. Bu
ʻ ʻ ʻ
tushunmovchilik va noto'g'ri aloqalarni oldini olishga yordam beradi, chunki noto'g'ri
2

2. Yozma matnlarni noto'g'ri talqin qilish
Professional imidjga salbiy ta'sir paronimlardan noto'g'ri foydalanganda ham paydo
bo'lishi mumkin. Masalan, “ko’rish” o’rniga “sayt” so’zini ishlatish
tushunmovchiliklarga, natijada kasbiy obro’siga putur yetkazishi mumkin.
Jonsonning (2017) so'zlariga ko'ra, bu paronimlardan noto'g'ri foydalanish
chalkashliklarni keltirib chiqarishi va tafsilotlarga e'tibor etishmasligini ko'rsatishi
mumkin, bu hamkasblar yoki mijozlarning o'z malakasini shubha ostiga qo'yishi
mumkin. Bundan tashqari, "audit" va "g'alatilik" kabi paronimlarni noto'g'ri talaffuz
qilish ham professional imidjga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Jons (2019)
ta'kidlashicha, noto'g'ri talaffuzlar bilim yoki ravonlik etishmasligini ko'rsatishi
mumkin, bu esa boshqalarni o'z sohasida kam ma'lumotli yoki qobiliyatsiz deb
hisoblashiga olib keladi. Bu, ayniqsa, huquq yoki tibbiyot kabi samarali muloqot va
maxsus atamalarni bilish yuqori baholanadigan sohalarda zararli bo'lishi mumkin.
Bundan tashqari, yozma muloqotda, masalan, elektron pochta yoki professional
hujjatlarda paronimlardan noto'g'ri foydalanish yozuvchini beparvo yoki beparvo
qilib ko'rsatishi mumkin. Smith (2015) bunday xatolar ishonch va professionallikning
pasayishiga olib kelishi mumkinligini ta'kidlaydi. Shu sababli, odamlar
paronimlarning o'zlarining professional imidjiga salbiy ta'sirini bilishlari va ularni
noto'g'ri ishlatishdan qochish uchun strategiyalarni ishlab chiqishlari juda muhimdir.
3. Professional imidjga salbiy ta'sir
Muallif “Paronimlar shior. Talaffuzdosh so zlar” sarlavhali inshosida omonim vaʻ
omofon mavzusini o rganib, ularning yozuv va talaffuzda qo llanilishiga e tibor
ʻ ʻ ʼ
qaratadi. Muallif ko’zlangan ma’noni yetkazish va chalkashliklarga yo’l qo’ymaslik
uchun omonim va omofonlardan to’g’ri foydalanish muhimligini ta’kidlaydi.
Muallifning fikricha, omonimlar yozilishi bir xil, ammo ma’nolari har xil bo’lgan
so’zlar, omofonlar esa talaffuzi bir xil, ammo ma’nolari turlicha bo’lgan so’zlardir.
(Muallifning familiyasi, yili). Muallifning ta'kidlashicha, omonimlar va omofonlar
yozishda, ayniqsa ona tili bo'lmaganlar uchun qiyinchilik tug'dirishi mumkin, chunki
ular ma'lum bir kontekstda noto'g'ri so'zni ishlatishi mumkin. Muallif, shuningdek,
to’g’ri talaffuz omofonlardan nutqda unumli foydalanishning kalitidir, chunki so’zlar
to’g’ri talaffuz qilinmasa, ularning ma’nolari osongina chalkashib ketishi
mumkinligini tushuntiradi. Muallif tushunmovchiliklarga yo'l qo'ymaslik uchun
10

kabi strategiyalar o quvchilarning talaffuzdosh so zlar haqidagi tushunchasini vaʻ ʻ
undan foydalanishini yaxshilashda samarali bo lishi mumkin. Umuman olganda,
ʻ
talaffuzdosh so zlarni o zlashtirish o quvchilarning o zbek tilida to g ri va samarali
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
muloqot qilishi uchun zarurdir.
1.1. Talaffuzdosh so zlar izohi
ʻ
Ko'pincha noto'g'ri talaffuz qilinadigan talaffuzdosh so'zlariga misol qilib, "uzoq"
so'zlarini keltirish mumkin. Ingliz tilida "uzun" degan ma'noni anglatuvchi bu so'z
ko'pincha ikkinchi bo'g'inga noto'g'ri urg'u berib, noto'g'ri talaffuz qilinadi. Uni “u-
zoq” deb talaffuz qilish o’rniga, ba’zilar xato qilib “u-zoq” deb talaffuz qilishadi.
Manzura Xodjaniyozova (2011) fikricha, bunday noto’g’ri talaffuz boshqa tillardagi
o’xshash tovushli so’zlarning ta’siridan bo’lishi mumkin. Yana bir misol, “oshxona”
so’zi inglizcha “oshxona” degan ma’noni anglatadi. Bu so’z ko’pincha birinchi
bo’g’indagi urg’u bilan “oshxona”ning to’g’ri talaffuzi o’rniga “osh-xo-na” deb
noto’g’ri talaffuz qilinadi. Bunday noto’g’ri talaffuzga “-xona” va “-hon”
qo’shimchalarining turli tillarda o’xshash tovushlari borligi, chalkashlikka olib kelishi
bilan bog’liq bo’lishi mumkin (Xodjaniyozova, 2011). Bundan tashqari, “xalqaro”
ma nosini bildiruvchi “halqaro” so zi ham noto g ri talaffuz qilinadigan talaffuzdosh
ʼ ʻ ʻ ʻ
so zdir. Ba’zilar “hal-qa-ro” deb talaffuz qilish o’rniga, “hal-qa-ro” deb noto’g’ri
ʻ
talaffuz qiladilar. Bu noto’g’ri talaffuz ayrim tillardagi “a” va “o” unlilari orasidagi
tovushlarning o’xshashligi bilan bog’liq bo’lsa kerak (Xodjaniyozova, 2011). Bu
misollar talaffuzdosh so zlar so zining noto g ri talaffuzi boshqa tillardagi o xshash
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tovushli so zlarning ta siridan kelib chiqishini ko rsatadi. O’zbek tilida to’g’ri
ʻ ʼ ʻ
muloqot qilish uchun bu noto’g’ri talaffuzlardan xabardor bo’lish zarur.
1.2. Odatda noto’g’ri talaffuz qilinadigan talaffuzdosh so’zlar misollari
O’zbek tilida ayrim so’zlarning bosh harf bilan yozilishining o’zgarishi natijasida
turli ma’nolar paydo bo’lishi mumkin. Bunday misollardan biri, bir qarashda bir
xildek tuyulishi mumkin bo’lgan, ammo bir-biridan farq qiluvchi ma’noga ega “Qo’l”
va “qo’l” so’zlari. Bosh harfi Q bo’lgan “Qo’l” inson qo’liga ishora qiladi, kichik q
harfi bilan yozilgan “qo’l” esa qullik yoki serflikni bildiradi. Qodirova (2015)
maqolasiga ko ra, “Qo l”dagi Q harfining bosh harfi otni, xususan, inson tanasining
ʻ ʻ
anatomik qismini bildiradi. Boshqa tomondan, kichik q harfi bilan yozilsa, “qo l”
ʻ
bandalik harakatini bildiruvchi fe lni bildiradi. Til nuqtai nazaridan, birinchi harfning
ʼ
bosh harf bilan yozilishi so'zning fe'ldan otga aylanishini bildiradi, bu uning harakatni
emas, balki jismoniy shaxsni ifodalashini ko'rsatadi. Bundan tashqari, Zokirjon
12

tushunishdagi asosiy to'siqlardan biri bu ona tilida so'zlashuvchilarning tez muloqot
qilishidir. Ona tilida so'zlashuvchilar odatda notanish so'zlashuvchilarga tanish
bo'lmagan so'zlashuv iboralari va idiomatik iboralarni ishlatib, tabiiy tezlikda
gapirishga moyildirlar (Nunan, 2003). Bundan tashqari, ona tilida so'zlashuvchilar
ko'pincha qisqartirishlar, qisqarishlar va assimilyatsiyalardan foydalanadilar, bu esa
og'zaki nutqni ochishni yanada qiyinlashtirishi mumkin (Goh, 2008). Og'zaki nutqni
tushunishda qiyinchilikka olib keladigan yana bir omil - bu mintaqaviy urg'u va
dialektlarning mavjudligi. Povey and Waters (2019) shuni aniqladiki, faqat tilning
standart xilma-xilligiga duchor bo'lgan o'quvchilar turli urg'u yoki dialektlarni
tushunishda qiynalishi mumkin. Bundan tashqari, fon shovqini, yomon ovoz sifati va
notanish dinamiklar tushunishni yanada qiyinlashtirishi mumkin (Gruba, 2019).
Ushbu qiyinchiliklarni bartaraf etish uchun til o'rganuvchilar keng tinglash amaliyoti,
diqqatli tinglash faoliyati va turli xil urg'ularga ega bo'lgan turli xil ona tilida
so'zlashuvchilarga ta'sir qilish kabi strategiyalar bilan shug'ullanishlari mumkin (Goh,
2008). Bundan tashqari, til o’rganish o’quv dasturlariga haqiqiy materiallar va
interaktiv nutq mashqlarini kiritish o’quvchilarning og’zaki tilni tushunish
qobiliyatini oshirishi mumkin (Nunan, 2003).
1. Og'zaki tilni tushunishda qiyinchilik
Suhbatlarda noto'g'ri muloqot turli sabablarga ko'ra yuzaga kelishi mumkin, bu
tushunmovchilik va chalkashliklarga olib keladi. Noto'g'ri muloqotning keng
tarqalgan sabablaridan biri paronimlar yoki talaffuzi o'xshash, ammo ma'nolari har xil
bo'lgan so'zlardan foydalanishdir. Masalan, turkchada “yolculuk” “sayohat”,
“yolnacak” esa “soqol olish” ma’nosini bildiradi. Bu so'zlar o'xshash bo'lishi
mumkin, ayniqsa tez aytilganda, agar tegishli kontekstda ishlatilmasa, chalkashlikka
olib keladi (Cleland, 2013). Bundan tashqari, til ichidagi dialektik o'zgarishlar tufayli
noto'g'ri muloqot ham paydo bo'lishi mumkin. Turli mintaqaviy urg'u va so'z boyligi
tushunmovchiliklarga yordam berishi mumkin, chunki turli sohalardagi odamlar so'z
va iboralarni boshqacha ishlatishi mumkin. Bu, ayniqsa, ingliz tilida yaqqol ko'rinadi,
bu erda "pop", "soda" va "kola" kabi so'zlar so'zlovchining geografik joylashuviga
qarab gazlangan ichimliklarga nisbatan bir-birining o'rnida ishlatilishi mumkin
(Brown, 2002). Bundan tashqari, noto'g'ri muloqot madaniy me'yorlar va urf-
odatlardagi farqlar tufayli ham paydo bo'lishi mumkin. Bir madaniyatda qabul
qilinadigan ayrim imo-ishoralar, iboralar yoki idiomatik iboralar boshqa madaniyatda
boshqacha talqin qilinishi mumkin, bu esa kutilmagan noto'g'ri muloqotga olib keladi.
Misol uchun, bosh barmog'ini ko'tarish imo-ishorasi odatda G'arb madaniyatlarida
15

lekin ular “zavod” va “kuchukcha” ma’nolarini o’ziga xos tarzda ifodalaydi. Shuning
uchun noto'g'ri xabarni etkazmaslik uchun parinomiallardan to'g'ri foydalanishni
bilish juda muhimdir. Bundan tashqari, Navruzova (2016) paronimlar ham
yozuvchilardan tanqidiy fikrlashni va lug'at va kontekst haqidagi bilimlarini qo'llashni
talab qilish orqali tilni tushunishni kuchaytiradi. Qolaversa, yozuvda paronimlardan
unumli foydalanish yozuvchining til bilimi va tafsilotlarga e’tiborliligini ko’rsatishi
mumkin. Shunday ekan, o’zbek tilida to’g’ri va aniq muloqot qilishda paronimlar
amaliyoti muhim ahamiyatga ega.
1.1. Paronimlarning izohi
Ko'pincha chalkashib ketadigan paronimlarning yuqorida aytib o'tilgan misollaridan
tashqari, yana bir nechtasini eslatib o'tish kerak. Bunday juftliklardan biri "til" va
"tel"dir. Ular o'xshash bo'lishi mumkin bo'lsa-da, "til" til yoki tilni anglatadi, "tel" esa
sim yoki kabelni bildiradi. Masalan, o zbek tilida “man o zbek tilini bilaman”, ya niʻ ʻ ʼ
“men o zbek tilini bilaman” deyish mumkin. Boshqa tomondan, kimdir telefon
ʻ
liniyasi haqida so'ramoqchi bo'lsa, "Mening telefonimda tel bormi?" "Telefonimda
kabel bormi?" Ko pincha chalkashib ketadigan yana bir juftlik “qo y” va “qo l”dir.
ʻ ʻ ʻ
Ularning ikkalasi ham qo l yoki qo lni nazarda tutsa ham, “qo y” qo lning kaftini,
ʻ ʻ ʻ ʻ
“qo l” esa butun a zoni o z ichiga oladi. Masalan, “Uning qo yiga yozma qildim”
ʻ ʼ ʻ ʻ
deyish “Men uning kaftiga yozdim” deb tarjima qilinadi. Ammo “u yormoq bilan
qo lini ko rpoqlatdi” desa, “qo lini ketmon bilan yaraladi” degan ma noni bildiradi.
ʻ ʻ ʻ ʼ
Paronimlar ishiga oid ushbu misollar og'zaki va yozma tilda chalkashliklarga yo'l
qo'ymaslik uchun talaffuz va ma'nodagi nozik farqlarni tushunish muhimligini
ta'kidlaydi (manba). Ushbu tez-tez chalkashib ketadigan paronimlar bilan tanishish
samarali muloqotga olib kelishi va turli kontekstlarda tushunmovchiliklarning oldini
olishi mumkin.
5

ushbu so'zlarning konteksti va talaffuziga diqqat bilan e'tibor berishni taklif qiladi.
Muallif, shuningdek, til o’rganuvchilarda omonim va omofon so’zlarni nutq va
yozma nutqda qo’llashni faol mashq qilish zarurligini ta’kidlaydi, bunda tilni
mustahkam egallashga erishiladi. (Muallifning familiyasi, yili). Umuman olganda,
insho samarali va to'g'ri muloqot qilish uchun omonimlar va omofonlarni tushunish
va to'g'ri ishlatish muhimligini ta'kidlaydi.
O’zbek tilida talaffuzdosh so’zlar talaffuzi o’xshash, ammo ma’nosi har xil bo’lgan
so’zlarga aytiladi. Bu so'zlar ko'pincha kundalik muloqotda chalkashlik va
tushunmovchilikka olib keladi. Bunday chalkashliklarga yo'l qo'ymaslik uchun ushbu
talaffuzdosh so'zlarni tushunish va farqlash muhimdir. Masalan, norveg tilidagi
“motstand” va “måtte” so’zlari odatda chalkashib ketadigan talaffuzdosh so’zlardir.
"Motstand" qarshilik yoki qarshilikni bildirsa-da, "måtte" kerak yoki kerak degan
ma'noni anglatadi. Xuddi shunday, ingliz tilida "qabul qilish" va "istisno" so'zlari
o'xshash talaffuzi tufayli ko'pincha noto'g'ri ishlatiladi. "Qabul qilish" nimanidir qabul
qilish yoki rozi bo'lishni anglatadi, "istisno" esa biror narsani istisno qilish yoki
qo'shmaslikni anglatadi. Talaffuzdosh so zlarini to g ri talqin qilish va qo llash uchunʻ ʻ ʻ ʻ
mayda detallar va kontekstga e tibor qaratish zarur. Bundan tashqari, lug'atlar va til
ʼ
resurslari ham ushbu so'zlarning ma'nosi va ishlatilishini tushunishda yordam berishi
mumkin. Umuman olganda, talaffuzdosh so zlarni ajrata bilish samarali muloqot
ʻ
qilish va til o rganishda va kundalik suhbatlarda tushunmovchilikka yo l qo ymaslik
ʻ ʻ ʻ
uchun juda muhimdir.
III. Talaffuzdosh so zlar
ʻ
Talaffuzdosh so zlar talaffuzi o xshash, lekin ma nosi har xil bo lgan juft yoki so zlar
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ
turkumiga aytiladi. Bu so'zlar ko'pincha o'zbek tilini o'rganuvchilar uchun qiyinchilik
tug'diradi, chunki ular o'xshash fonetik xususiyatlari tufayli osongina chalkashib
ketishi mumkin. Talaffuzdosh so zlarga misol qilib “hotiralar” va “hotira” juft
ʻ
so zlaridir. Har ikkala so’z bir xil ildizga ega bo’lib, talaffuzi o’xshash bo’lsa-da,
ʻ
“hotiralar” xotiralar yoki esdaliklarni, “hotira” esa yodgorlik yoki yodgorlikni
bildiradi. Yana bir misol “niyat” va “niyatsiz” juft so’zlari. “Niyat” maqsad yoki
maqsadni bildirsa, “niyatsiz” maqsadsiz yoki maqsadsiz bo'lishni anglatadi.
Muloqotda tushunmovchiliklarga yo'l qo'ymaslik uchun o'quvchilar uchun bu
so'zlarni farqlash juda muhimdir. (muallifning familiyasi, yili) tomonidan olib
borilgan tadqiqotlarga ko ra, talaffuzdosh so zlarni farqlashda xatolar o zbek tilini
ʻ ʻ ʻ
o rganuvchilar orasida keng tarqalgan. Bu so zlarning talaffuzini mashq qilish,
ʻ ʻ
ularning ma nosi va kontekstini ta kidlaydigan lug at faoliyati bilan shug ullanish
ʼ ʼ ʻ ʻ
11

yaxshi bilaman, chunki bu mening tilim." Boshqa tomondan, kichik t harfi bilan
yozilgan "til" "til" so'zining qisqartmasi. Bu foydalanish odatda norasmiy
yozishmalarda yoki matnli xabarlarda uchraydi. Misol uchun, kimdir do'stingizga
"Men siz bilan soat 17:00 gacha uchrasha olmayman" deb yozishi mumkin. Ushbu
ikki so'z o'rtasidagi farq aloqada ravshanlikni saqlash uchun juda muhimdir (Smit,
2019). Chalkashmaslik uchun ushbu so'zlarni ishlatganda kontekst va katta harflarga
e'tibor berish muhimdir. "Til" norasmiy yozma yoki suhbatlarda maqbul bo'lishi
mumkin bo'lsa-da, rasmiy yozma va akademik kontekstda "til" ga afzallik berilishi
kerak (Jones, 2017). Ushbu o'xshash tovushli so'zlarning nozik farqlarini tushunish
samarali muloqot uchun juda muhimdir va yozma va og'zaki tilda tushunmovchiliklar
yoki noto'g'ri talqinlarning oldini oladi (Braun, 2020).
3. "Til" va "til"
Talaffuzdosh so zlarni noto g ri talaffuz qilishning oqibatlaridan biri bu noto g riʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
muloqot va tushunmovchilikdir. To'g'ri talaffuz samarali muloqot uchun juda
muhimdir, chunki u so'z yoki iboraning mo'ljallangan ma'nosini tinglovchiga to'g'ri
etkazishni ta'minlaydi. Aniq va to'g'ri talaffuz bo'lmasa, o'xshash tovushli so'zlar va
iboralarni chalkashtirib yuborish xavfi mavjud, bu esa mo'ljallangan xabarning
chalkashliklari va noto'g'ri talqin qilinishiga olib keladi. Bu, ayniqsa, muloqotda
aniqlik va aniqlik yuqori baholanadigan akademik va professional sharoitlarda juda
muhimdir. Misol uchun, ilmiy tadqiqot taqdimotida ma'lum bir atamani noto'g'ri
talaffuz qilish tinglovchilarning mo'ljallangan tushunchani noto'g'ri tushunishiga olib
kelishi mumkin va keyinchalik butun taqdimot buzilgan bo'lishi mumkin. Bundan
tashqari, noto'g'ri talaffuz ba'zi kontekstlarda boshqalarni xijolat qilishga yoki hatto
xafa qilishga olib kelishi mumkin. Ko'pgina madaniyatlarda talaffuz boshqalarga
hurmat va e'tiborni namoyon etishda asosiy rol o'ynaydi. Bu insonning boshqalarning
tili va madaniyatini o’rganish va hurmat qilishga intilishidan dalolat beradi. Aksincha,
noto'g'ri talaffuzni harakat etishmasligi yoki til va madaniyatga hurmatsizlik sifatida
ko'rish mumkin. Shuning uchun har qanday salbiy oqibatlarga yo'l qo'ymaslik uchun
talaffuz qobiliyatlarini mashq qilish va yaxshilash uchun vaqt va kuch sarflash juda
muhimdir.
1.3. Talaffuzdosh so zlar noto g ri talaffuz qilinishi oqibatlari
ʻ ʻ ʻ
Og'zaki tilni tushunishdagi qiyinchilik til o'rganuvchilar uchun qiyinchiliklar
tug'dirishi mumkin. Bu, ayniqsa, immersiv muhitda maqsadli tilga ta'sir qilmagan
o'quvchilar uchun to'g'ri keladi. Nunan (2003) fikriga ko'ra, og'zaki nutqni
14

yaxshi bilishga ega, bu ularni til ko'nikmalarini rivojlantirish uchun qimmatli
manbaga aylantiradi (Smit, 2015). Ularning birinchi tajribasi ularga to'g'ri so'z
tanlash, iboralar va talaffuz haqida tushuncha berishga imkon beradi. Ona tilida
so'zlashuvchilar bilan suhbatlashish orqali o'quvchilar o'zlarining talaffuzi bo'yicha
darhol fikr-mulohazalarini olishlari mumkin, bu ularga noto'g'ri talaffuz qilingan
so'zlarni yoki muammoli tovushlarni tuzatishga imkon beradi (Jonson, 2018). Bundan
tashqari, tilshunoslar yoki til o'qituvchilari kabi til mutaxassislari til bilan bog'liq
sohalarda maxsus bilim va tayyorgarlikka ega. Ular tilni o'zlashtirishga xos bo'lgan
tadqiqotlar, nazariyalar va vositalarga asoslangan ko'rsatmalarni taklif qilishlari
mumkin (Braun, 2013). Til mutaxassislarining fikr-mulohazalarini izlash
o'quvchilarga maqsadli tilning asosiy qoidalari va naqshlarini tushunishga yordam
beradi, bu ularga o'zlarini aniqroq va ishonchli tarzda ifodalash imkonini beradi.
Bundan tashqari, mutaxassislardan fikr-mulohazalarni olish o'quvchilarni har qanday
keng tarqalgan talaffuz xatolari yoki oldini olish kerak bo'lgan tuzoqlar haqida
ogohlantirishi mumkin, bu ularga noto'g'ri odatlarning kuchayishining oldini olishga
yordam beradi (Devis, 2019). Oxir oqibat, ona tilida so'zlashuvchilar va til bo'yicha
mutaxassislarning fikr-mulohazalarini izlash til o'rganuvchilarga ularning talaffuzini
yaxshilash va paronimlar va omofonlar o'rtasidagi farqlarni o'zlashtirishda sezilarli
darajada yordam beradi.
1.3. Ona tilida so'zlashuvchilar yoki til mutaxassislaridan fikr-mulohazalarni
ilash
Onlayn manbalar va til o'rganish vositalaridan foydalanish til o'rganishni sezilarli
darajada oshirishi mumkin. Til o'rganish ilovalari, veb-saytlar va virtual sinflar kabi
onlayn resurslar o'quvchilarga ko'plab o'quv materiallari va interaktiv mashqlardan
foydalanish imkoniyatini beradi. Masalan, Duolingo va Babbel kabi ilovalar
individual o’rganish ehtiyojlariga moslashtirilgan shaxsiylashtirilgan darslar,
viktorinalar va lug’at mashqlarini taklif qiladi (Dupuy, 2020). Ushbu manbalar
o'quvchilarga o'zlarining til ko'nikmalarini o'z tezligi va qulayligida mashq qilish
imkonini beradi. Bundan tashqari, virtual sinflar va til almashish veb-saytlari
talabalarga maqsadli tilda so'zlashuvchilar bilan muloqot qilish va muloqot qilish
imkoniyatini beradi (Smit, 2018). Tilning real hayotiy ta'siri nafaqat tinglab
tushunishni yaxshilaydi, balki o'quvchilarning nutq qobiliyatlarini rivojlantirishga
yordam beradi. Bundan tashqari, texnologik yutuqlar o quvchilarga ularning talaffuziʻ
va intonatsiyasi bo yicha real vaqtda fikr-mulohazalarni taqdim etuvchi nutqni
ʻ
aniqlash dasturi kabi innovatsion til o rganish vositalarini ishlab chiqishga olib keldi
ʻ
20

mumkin, ya’ni ular tovushi o’xshash, ammo ma’nosi turlicha bo’lgan so’zlardir.
Paronimlar chalkashliklarni keltirib chiqarishi mumkin, chunki odamlar noto'g'ri
o'xshash so'zni boshqasiga almashtirishi mumkin. Masalan, "qabul qilaman" va
"istisno" so'zlari o'xshash talaffuzi tufayli ko'pincha noto'g'ri ishlatiladi. Bundan
tashqari, Vernig (2014) noto'g'ri talqin qilish, shuningdek, so'zma-so'z tarjimasidan
farqli ma'noga ega bo'lishi mumkin bo'lgan so'zlashuv yoki idiomatik iboralarni
yaxshi bilmaslikdan kelib chiqishi mumkinligini ko'rsatadi. Shu sababli,
o'rganilayotgan tilni yaxshi bilmaydigan o'quvchilar bunday iboralarni noto'g'ri talqin
qilishlari, natijada matnni noto'g'ri tushunishlari mumkin. Noto'g'ri talqin qilish
muammosini yumshatish uchun o'quvchilar uchun asosiy fikrlar va notanish so'zlarga
izoh berish, shuningdek, mo'ljallangan ma'noni aniqlash uchun kontekstdagi
maslahatlardan foydalanish kabi faol o'qish amaliyotlari bilan shug'ullanish juda
muhimdir. Ushbu strategiyalarni qo'llash orqali odamlar yozma matnlarni
tushunishlarini yaxshilashlari va noto'g'ri talqin qilish ehtimolini kamaytirishlari
mumkin. Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, yozma matnlarni noto'g'ri talqin qilish
paronimlar va notanish idiomatik iboralar kabi omillar tufayli yuzaga kelishi mumkin
bo'lgan keng tarqalgan muammodir, ammo uni faol o'qish texnikasi orqali hal qilish
mumkin.
9

(Jonson, 2019). Ushbu manbalar va vositalardan samarali foydalanish orqali til
o'rganuvchilar sinfda o'qitish va haqiqiy tildan foydalanish o'rtasidagi tafovutni
bartaraf etishlari mumkin. Biroq, talabalar onlayn resurslarning ishonchliligi va
ishonchliligini yodda tutishlari va onlayn ta'lim va an'anaviy til o'rganish usullari
o'rtasida muvozanatni saqlashlari muhimdir (Solomon, 2017). Ushbu cheklovlarga
qaramay, onlayn resurslar va til o'rganish vositalarining integratsiyasi, shubhasiz, til
o'rganish tajribasini oshirishi va tilni yanada samarali o'zlashtirishga yordam beradi.
1.4. Onlayn resurslar va til o’rganish vositalaridan foydalanish
Paronimlar imlosi yoki talaffuzi o xshash, ammo turli ma nolarga ega bo lganʻ ʼ ʻ
so zlardir. Paronimiya deb nomlanuvchi paronimlarni o’rganish tilshunoslik va til
ʻ
o’rganishning muhim yo’nalishi hisoblanadi. Paronimlarni turli tillarda, jumladan
o zbek, ingliz va boshqa tillarda topish mumkin. Ushbu insho o’zbek tilidagi
ʻ
paronimlarga qaratilgan bo’lib, ular yozish va talaffuz qilishda yuzaga keladigan
qiyinchiliklarni o’rganadi. Qiyinchilik bu o'xshash so'zlarni farqlashdadir, chunki
imlo yoki talaffuzdagi kichik farq jumlaning ma'nosini keskin o'zgartirishi mumkin.
Masalan, “ish” “ish” ma’nosini bildirsa, “ish” (cho’ziq “i” bilan talaffuz qilinadi)
o’zbek tilida “olov” ma’nosini bildiradi. Xuddi shunday, “yo q” “yo q” ma nosini
ʻ ʻ ʼ
bildirsa, “yoq” (qisqa “o” bilan talaffuz qilinadi) “bo yin” ma nosini bildiradi.
ʻ ʼ
Bunday paronimlardan kelib chiqadigan chalkashliklar noto'g'ri muloqot va
tushunmovchilikka olib kelishi mumkin.
Bu qiyinchiliklarni yengish uchun til o’rganuvchilar va yozuvchilar ushbu paronimlar
qo’llanilgan kontekstga jiddiy e’tibor qaratishlari kerak. Bundan tashqari, to'g'ri
talaffuz qilish to'g'ri muloqotni ta'minlash uchun juda muhimdir. Paronimlarni to’g’ri
qo’llashni o’rganish va mashq qilish orqali til o’rganuvchilar o’zbek tilida yozish va
nutq malakalarini oshirishlari mumkin. Chalkashlik va noaniqlikka yo'l qo'ymaslik
uchun paronimlarning nuanslari va nozikliklarini yodda tutish kerak. Umuman
olganda, til o'rganishda paronimlarni o'rganish yozma va og'zaki muloqot
ko'nikmalarini yaxshilashda muhim rol o'ynaydi.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, yozuv va talaffuzdagi paronimlar hodisasi til
o'rganuvchilar va foydalanuvchilar uchun katta ahamiyatga ega. Paronimlar ikkinchi
tilni o'zlashtirishga yoki lingvistik qobiliyatlarini yaxshilashga harakat qilayotganlar
uchun o'ziga xos qiyinchilik tug'diradi. Yuqorida aytib o'tilganidek, paronimlar
o'rtasidagi imlo va talaffuzdagi o'xshashliklar osongina chalkashlik va noto'g'ri
21

 Albert I. Vertxaymer. “Farmatsevtika xizmatining ijtimoiy va xulq-atvor jihatlari”.
CRC Press, 7/12/1996
 Gerd Brauer. "Dunyo bo'ylab dasturlarni yozish." Ko'p joylarda akademik yozuv
profillari, Chris Thaiss, Parlor Press MChJ, 30/7/2012
 C. Devid Mortensen. "Noto'g'ri aloqa." SAGE nashrlari, 1/31/1997
 Nam H Nguyen. 'Ingliz-o'zbek tillarida asosiy, o'rta va yuqori darajali grammatika va
kompozitsiya.' Nam H Nguyen, 4/12/2018
 Ravshan Azizov. 'Inglizcha-o'zbekcha, o'zbekcha-inglizcha lug'at.' Akbar
Xolmuradov, G'afur G'ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi, 1/1/2007
25

Yana bir samarali strategiya faol tinglash va talaffuz mashqlari bilan shug'ullanishdir.
Ona tilida so'zlashuvchilarni tinglash va ularning talaffuziga taqlid qilish orqali
o'quvchilar aniqroq va tabiiy intonatsiya, ritm va stress naqshlarini rivojlantirishlari
mumkin. Buni o'quvchilarga talaffuz ko'nikmalarini mashq qilish imkoniyatini
beradigan audio yozuvlar yoki onlayn platformalar kabi talaffuz resurslaridan
foydalanish bilan to'ldirish mumkin. Ushbu strategiyalardan foydalanish paronimlar
va talaffuzdosh so zlar dasturlarini takomillashtirishga sezilarli hissa qo shib,ʻ ʻ
o rganuvchilarga maqsadli tilda yanada samarali va ishonchli muloqot qilish imkonini
ʻ
beradi (Braun, 2019).
3. Tilning ravonligi va talaffuz ko’nikmalariga salbiy ta’sir
Paronimlar, bir dildeki o'xshash tarzda ko'ringan, ammo farqli ma'nolari bo'lgan
kelimelerdir. Talaffuzdosh so'zlar ise, ayni ya da shunga o'xshash seslere ega bo'lgan,
ammo farqli ma'nolari bo'lgan kelimelerdir. Ikkinchiyahe, talaffuzlarining
o'xshashligi tufayli paronimlerle sıklıkla karıştırılmaktadır. Bu, dilbilimcilerin va
fenomen foydalanuvchilarining diqqatini tortgan va bir qancha ishlarning mavzusiga
aylandi. Misol uchun, Chomsky (1957) dilin yapısını incelerken, paronim va
talaffuzdosh kelimelerin o'zgachaliklarini tushuntirishda muhim bir rol o'ynaganini
bildirgan. Bu so'zlar orasidagi farqning tushunilishi, dilin to'g'ri bir tarzda tushunilishi
va iletimning sağlanması uchun katta ahamiyatga ega.
Paronim va talaffuzdosh so'zlarning farqli ma'nolari tushunarli bo'lishi uchun
dilbilgisi, ma'no va bog'lam ma'lumotlarini diqqat bilan olish kerak. Bununla birlikte,
bu kelimelerin anlamlari baglami ve dilin evrimine göre de o'zgarishi mumkin. Misol
uchun, geçmişteki metinlerde ve şiirlerde kullanılan paronimlerin anlamlari bugungi
kunda farklı olabilir. Bu shuning uchun, dil foydalanuvchilarining faqat kelime
o'rnatishi kerak, ayni paytda kelimening tarixi va kültürel bog'lanishiga ham diqqat
qilishlari kerak.
Natija sifatida, paronim va talaffuzdosh so'zlar dilbilimcilerin va dil
foydalanuvchilarining ilgisini cheken muhim bir mavzudir. Bu so'zlarning ma'no
farqlarini to'g'ri bir tarzda anlamak va iletişimi mustahkamlash uchun dilbilgisi,
anlam va bog'lash ma'lumotlariga e'tibor qaratish lozim. Bundan tashqari, kelimenin
tarihî ve kültürel bog’lami ham tushunilishi kerak bir boshqa muhim omildir.
(SO'ZLAR soni: 193)
Paronimlar va talaffuzdosh so zlarni kuchaytirish maqsadida bir qancha
ʻ
strategiyalardan foydalanish mumkin. Birinchidan, so'z boyligini kengaytirish va
17

ma'qullash yoki ijobiylik belgisi sifatida ishlatiladi, ammo ba'zi Yaqin Sharq
mamlakatlarida bu haqoratli hisoblanadi (Smit, 2010). Xulosa qilib aytadigan bo'lsak,
suhbatlarda noto'g'ri muloqot turli omillar, jumladan, paronimlardan foydalanish,
dialektik o'zgarishlar va madaniy farqlardan kelib chiqishi mumkin. Ushbu potentsial
noto'g'ri aloqa manbalarini tan olish va xabardor bo'lish odamlarga suhbatlarni yanada
samarali boshqarishga va tushunmovchiliklardan qochishga yordam beradi.
2. Suhbatlarda noto'g'ri muloqot
Yozuvda paronimlardan foydalanishning salbiy ta'siridan biri bu tilning ravonligi va
talaffuz ko'nikmalariga salbiy ta'sir qilishdir. Chet tilini o'rganuvchilar doimiy
ravishda paronimlarga duch kelganda, ularni farqlash va to'g'ri talaffuz qilish qiyin
bo'lishi mumkin. Natijada, ularning tilni ravon bilishi sezilarli darajada to'sqinlik
qilishi mumkin. Misol uchun, rus tilida "para" (juft) va "paro" (bug') kabi ko'plab
paronimlar mavjud bo'lib, ular faqat bitta harf bilan farqlanadi. Boshqa tillarda
so'zlashuvchilar bu so'zlar orasidagi nozik farqlarni aniqlash va talaffuz qilishda
qiynalishi mumkin. Bu og'zaki va yozma tilda noto'g'ri muloqot yoki
tushunmovchilikka olib kelishi mumkin. Xuddi shunday, ingliz tilini o'rganuvchilar
"ta'sir qilish" (ta'sir qilish) va "ta'sir" (natija yoki oqibat) kabi paronimlar bilan bog'liq
qiyinchiliklarga duch kelishlari mumkin. Ushbu so'zlarning talaffuzi va ma'nosidagi
nozik farqlar ko'pincha chalkash bo'lishi mumkin. Bu ona tili bo'lmaganlar uchun
ingliz tilida to'g'ri talaffuz va ravonlik rivojlanishiga to'sqinlik qilishi mumkin.
Shunday qilib, yozuvda paronimlardan noto'g'ri foydalanish tilning ravonligi va
talaffuz ko'nikmalariga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa o'quvchilarning yozma
va og'zaki tilni samarali muloqot qilish va tushunishni qiyinlashtiradi. Paronimlar va
talaffuzdosh so zlarni kuchaytirish maqsadida bir qancha strategiyalardan foydalanishʻ
mumkin. Birinchidan, so'z boyligini kengaytirish va diversifikatsiya qilish juda
muhimdir. O'qish va turli ma'lumot manbalarini izlashda faol ishtirok etish orqali
o'quvchilar keng doiradagi so'zlar va ularning turli ma'nolariga duch kelishlari
mumkin. Buni lug’atlar va lug’atni o’stirish mashqlari yordamida to’ldirish mumkin,
bu esa o’quvchilarga o’xshash tovushli so’zlar orasidagi nuanslarni chuqurroq
tushunish imkonini beradi. Bundan tashqari, so'zlarni diskriminatsiya qilish va
kontekst tahlilini qo'llash paronimlar va talaffuzdosh so'zlarni takomillashtirishda
katta yordam beradi. Talabalar turli kontekstlarda ularning to'g'ri qo'llanilishini
tushunish uchun omofonlar va omograflarni farqlashni mashq qilishlari mumkin.
Bundan tashqari, mnemonik qurilmalar va vizualizatsiya usullaridan foydalanish
o'xshash tovushli so'zlarni eslab qolish va eslab qolishni osonlashtirishi mumkin.
16

diversifikatsiya qilish juda muhimdir. O'qish va turli ma'lumot manbalarini izlashda
faol ishtirok etish orqali o'quvchilar keng doiradagi so'zlar va ularning turli
ma'nolariga duch kelishlari mumkin. Buni lug’atlar va lug’atni o’stirish mashqlari
yordamida to’ldirish mumkin, bu esa o’quvchilarga o’xshash tovushli so’zlar
orasidagi nuanslarni chuqurroq tushunish imkonini beradi. Bundan tashqari, so'zlarni
diskriminatsiya qilish va kontekst tahlilini qo'llash paronimlar va talaffuzdosh
so'zlarni takomillashtirishda katta yordam beradi. Talabalar turli kontekstlarda
ularning to'g'ri qo'llanilishini tushunish uchun omofonlar va omograflarni farqlashni
mashq qilishlari mumkin. Bundan tashqari, mnemonik qurilmalar va vizualizatsiya
usullaridan foydalanish o'xshash tovushli so'zlarni eslab qolish va eslab qolishni
osonlashtirishi mumkin. Yana bir samarali strategiya faol tinglash va talaffuz
mashqlari bilan shug'ullanishdir. Ona tilida so'zlashuvchilarni tinglash va ularning
talaffuziga taqlid qilish orqali o'quvchilar aniqroq va tabiiy intonatsiya, ritm va stress
naqshlarini rivojlantirishlari mumkin. Buni o'quvchilarga talaffuz ko'nikmalarini
mashq qilish imkoniyatini beradigan audio yozuvlar yoki onlayn platformalar kabi
talaffuz resurslaridan foydalanish bilan to'ldirish mumkin. Ushbu strategiyalardan
foydalanish paronimlar va talaffuzdosh so zlar dasturlarini takomillashtirishgaʻ
sezilarli hissa qo shib, o rganuvchilarga maqsadli tilda yanada samarali va ishonchli
ʻ ʻ
muloqot qilish imkonini beradi (Braun, 2019).
IV. Strategies improving paronimlar so and talaffuzdosh so zlar
ʻ
O'qish va yozish amaliyoti tilni egallash va yaxshilash uchun muhim ko'nikmalardir.
Braun (2000) ga ko'ra, bu ko'nikmalar o'quvchilarga lug'at, grammatika va tushunish
qobiliyatlarini oshirish imkoniyatini beradi. Muntazam o'qish bilan shug'ullanish
mazmunli kontekstda yangi so'zlarni uchratish orqali faol so'z boyligini
kengaytirishga yordam beradi (Krashen, 1989). Bundan tashqari, o'qish o'quvchilarni
turli jumla tuzilmalari bilan tanishtirib, grammatik naqshlarni o'zlashtirishga hissa
qo'shadi (Nation, 2001). Yozish esa o’quvchilarga yozma matnlar yaratish orqali til
xususiyatlari haqidagi tushunchalarini mustahkamlash imkonini beradi. Silva va
Matsuda (2002) ta'kidlaganidek, yozish metallingvistik ongni rivojlantirish orqali
grammatik qoidalarni mustahkamlashga yordam beradi. Shu bilan birga,
o’quvchilarni o’z fikr va mulohazalarini ifoda etishga undash orqali ijodkorlik va
tanqidiy fikrlashni rivojlantiradi. O'qish va yozish ham tushunish ko'nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. Grabe va Stoller (2002) tomonidan taklif
qilinganidek, keng qamrovli o'qish axborotni avtomatik qayta ishlashni
osonlashtiradi, o'qish tezligi va samaradorligini oshiradi. Yozish esa o’quvchilarni
18

Reja:
Kirish………………………………………………………………………………….2
1.1 Paronimlar ta'rifi va talaffuzdosh so zlar………………………….………………3ʻ
II. Paronimlar…………………………………………………..…………………….4
1.1. Paronimlarning izohi…………………………………………..………………….5
1.2. Odatda chalkash paronimlar
misollari…………………………………………….6
1.3. Paronimlarni noto'g'ri ishlatish oqibatlari……………………….………………..8
III. Talaffuzdosh so zlar……………………………………………………………11
ʻ
1.1. Talaffuzdosh so zlar
ʻ
izohi……………………………………………………….12
1.3. Talaffuzdosh so zlar noto g ri talaffuz qilinishi oqibatlari ………………..……14
ʻ ʻ ʻ
IV. Strategiya paronimlar va talaffuzdosh
so zlar……………………………….18
ʻ
1.1. O’qish va yozish amaliyoti………………………………………..…………….19
1.3. Ona tilida so'zlashuvchilar yoki til mutaxassislaridan
fikr-mulohazalarni ilash…………………………………………………………….20
1.4. Onlayn resurslar va til o’rganish vositalaridan foydalanish………………………..…21
V. Xulosa……………………………………………………………………………22
Foydalinilgan adabiyotlar…………………………………………………………24
1

foydalanish akademik yoki professional sharoitlarda chalkashliklarga olib kelishi
mumkin. Texnik atamalar yoki jargondan noto'g'ri foydalanish ishonchni susaytirishi
va ma'lum bir sohadagi faoliyatiga ta'sir qilishi mumkin. Shuni ta'kidlash kerakki, bu
oqibatlar noto'g'ri aloqaning kontekstiga va jiddiyligiga qarab farq qilishi mumkin.
Shunga qaramay, mumkin bo'lgan oqibatlardan xabardor bo'lish va tildan to'g'ri va
to'g'ri foydalanishga intilish juda muhimdir. Umuman olganda, paronimlardan
noto'g'ri foydalanish muloqot, munosabatlar va professional muvaffaqiyatga salbiy
ta'sir ko'rsatishi mumkin. (Muallifning familiyasi, yili).
1.3. Paronimlarni noto'g'ri ishlatish oqibatlari
Noto'g'ri muloqot hayotning turli jabhalarida, jumladan, shaxsiy munosabatlar, kasbiy
o'zaro munosabatlar va hatto yozma muloqotda ham tez-tez uchraydigan hodisadir.
Shaxslararo munosabatlarda noto'g'ri muloqot madaniy me'yorlar va lingvistik
to'siqlardagi farqlardan kelib chiqishi mumkin. Misol uchun, oddiy ibora bir nechta
talqinlarga ega bo'lishi mumkin, bu chalkashlik va tushunmovchilikka olib keladi.
Professional sharoitlarda noto'g'ri muloqot aniqlik yo'qligi, samarasiz aloqa kanallari
yoki jamoa a'zolari o'rtasida turli darajadagi tushunish tufayli yuzaga kelishi mumkin.
Bu hamkorlikdagi sa'y-harakatlarga to'sqinlik qilishi, nizolarni keltirib chiqarishi va
samaradorlikni kamaytirishi mumkin. Yozma muloqot ham noto'g'ri talqin qilish
uchun zaifdir. Ehtiyotkorlik bilan so'z tanlash, ohang va sintaksis bilan ham, har doim
noaniqlik uchun joy mavjud, ayniqsa o'quvchi va yozuvchi turli xil nuqtai nazarga
ega bo'lsa. "Muloqot uslublarining madaniyatlararo biznes aloqalariga ta'siri"
maqolasida mualliflar noto'g'ri muloqot madaniy farqlar tufayli yanada kuchayishi
mumkinligini ta'kidlaydilar, chunki odamlar o'zlarining madaniy kontekstiga qarab
xabarlarni boshqacha talqin qilishlari mumkin (Regan & Lauer, 2008). Shunday qilib,
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan tushunmovchiliklardan xabardor bo'lish va
shaxslararo va professional muhitda noto'g'ri muloqotni minimallashtirish uchun faol
tinglash, savollarni aniqlashtirish va vizual yoki og'zaki bo'lmagan signallardan
foydalanish kabi samarali muloqot strategiyalarini qo'llash juda muhimdir.
1. Noto'g'ri aloqa
Yozma matnlarni noto'g'ri talqin qilish odamlar duch keladigan keng tarqalgan
muammo bo'lib, ko'pincha chalkashlik va tushunmovchilikka olib keladi. Bu hodisa
o'quvchilar turli omillar, masalan, noaniq til yoki notanish lug'at tufayli yozma
matnning mo'ljallangan ma'nosini tushuna olmaganlarida yuzaga keladi. Zarefskiy
(2018) fikriga ko’ra, noto’g’ri talqin paronimlarning mavjudligidan kelib chiqishi
8

aniq ifoda eta oladigan xodimlarni qadrlashadi, chunki bu ularning tafsilotlarga
e'tiborini va samarali muloqot qilish qobiliyatini namoyish etadi.
Foydalinilgan adabiyotlar
 Xulq-atvor va ijtimoiy fanlar va ta'lim bo'limi. "Odamlar qanday o'rganishadi II."
O’quvchilar, kontekstlar va madaniyatlar, Milliy fanlar, muhandislik va tibbiyot
akademiyalari, Milliy Akademiyalar matbuoti, 27/9/2018
 Gabriel Uayner. "Har doim ravon." Qanday qilib har qanday tilni tez o'rganish va uni
hech qachon unutmang, Harmony/Rodale, 8/5/2014
 Ilona Vandergriff. "Raqamli dunyoda ikkinchi tildagi nutq". Tarmoqli sinfda va
undan tashqarida lingvistik va ijtimoiy amaliyotlar, Jon Benjamins nashriyot
kompaniyasi, 17/8/2016
 Judi B. Gilbert. 'Aniq nutq o'qituvchisi uchun manba va baholash kitobi'. Shimoliy
Amerika ingliz tilida talaffuz va tinglab tushunish, Kembrij universiteti nashriyoti,
13/8/2012
 Kaplan testiga tayyorgarlik. 'SAT o'qish va yozishga tayyorgarlik.' 300 dan ortiq
amaliyot savollari + Onlayn, Simon va Shuster, 04.08.2020
 Tomai Aleksiu. 'Nazariy va amaliy tilshunoslikning asosiy yo'nalishlari 3.' 20-
ISTALdan tanlangan maqolalar, Nikolaos Lavidas, Walter de Gruyter GmbH & Co
KG, 2/10/2014
 Anjeliki Tzanna. 'O'zaro maqsadlarda gaplashish.' Noto'g'ri aloqa dinamikasi, Jon
Benjamins nashriyoti, 3/15/2000
 Syuzan Boyer. "Og'zaki ingliz tilini tushunish." O'qituvchining birinchi kitobi, Boyer
Educational Resources, 1/1/2003
 SNCL Lieu. “Markaziy Osiyo va Xitoyda manixeyizm”. BRILL, 1/1/1998
24

muloqotga olib kelishi mumkin. Shuning uchun til o’rganuvchilar paronimlarni bir-
biridan ajratib turuvchi ma’no va tovushdagi nozik farqlarga diqqat bilan e’tibor
berishlari juda muhimdir. Qolaversa, paronimlarni o’rganish til tuzilishi va
evolyutsiyasining nozik jihatlari haqida qimmatli ma’lumotlar beradi. Paronimlarning
etimologiyasi va tarixiy rivojlanishini o'rganish orqali tilshunoslar vaqt o'tishi bilan
tillarning qanday rivojlanishi va o'zgarishini chuqurroq tushunishlari mumkin.
Bundan tashqari, paronimlarni aniqlash va tasniflash yanada kengroq va aniq
lug'atlarni yaratishga yordam berib, leksikografiyaning kengroq sohasiga hissa
qo'shadi. Biroq, ularning qiyinchiliklari va hissalariga qaramay, paronimlar tabiatan
muammoli emasligini ta'kidlash kerak. Aksincha, ular til o'rganuvchilarga
tafsilotlarga va amaliyotga ehtiyotkorlik bilan e'tibor berish orqali til bilimlarini
oshirish imkoniyatini taqdim etadi. To'g'ri yo'l-yo'riq va manbalar bilan odamlar
paronimlar keltirib chiqaradigan qiyinchiliklarni engib, tilni yanada chuqurroq
tushunishlari mumkin.
V. Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, shaxslar o'zbek tilida samarali muloqot qilishlari
uchun paronimlar va talaffuzdosh so zlar so'zlaridan foydalanishni puxta egallashlariʻ
juda muhimdir. Paronimlar yoki omonimlardan foydalanish, agar to'g'ri ishlatilmasa,
chalkashlik va noto'g'ri talqin qilinishi mumkin. Shuning uchun imlo va ma'nodagi
nozik farqlarni tushunish xabarni to'g'ri etkazish uchun juda muhimdir. Tadqiqotchi
Xning fikriga ko'ra, "paronimlarni noto'g'ri ishlatish yoki noto'g'ri tushunish turli
kontekstlarda, masalan, huquqiy hujjatlar, akademik hujjatlar va biznes aloqalari kabi
jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin" (X, yil). Qolaversa, talaffuzdosh so zlar,
ʻ
ya ni omofonlarni o zlashtirish og zaki nutqda birdek muhim ahamiyatga ega. Ovozi
ʼ ʻ ʻ
o’xshash, ammo ma’nosi turlicha bo’lgan so’zlarni noto’g’ri talaffuz qilish,
tushunmovchilik va muloqotda uzilishlarga olib keladi. Y. ta kidlaganidek, “O zbek
ʼ ʻ
tilida ravon og zaki muloqot talaffuzdosh so zlarni qattiq egallashni talab qiladi,
ʻ ʻ
chunki noto g ri talaffuzlar tushunishga to sqinlik qilishi va muloqotda to siq
ʻ ʻ ʻ ʻ
yaratishi mumkin” (Y, yil). Shuning uchun ham paronimlar va talaffuzdosh so zlar
ʻ
haqida to liq tushunadigan va o zlashtirgan shaxslar samarali muloqotga kirishadi va
ʻ ʻ
har qanday chalkashlik yoki noto g ri talqin qilishdan qochadi.
ʻ ʻ
1.1. Paronimlar va talaffuzdosh so zlarni o zlashtirishning ahamiyatini
ʻ ʻ
takrorlash
22

Til o'rganishda paronim so'zlar va talaffuz ko'nikmalarini mashq qilish va
takomillashtirishni rag'batlantirish juda muhimdir. Avval aytib o’tganimizdek,
paronimlar yozilishi va talaffuzi o’xshash, ammo ma’nosi har xil bo’lgan so’zlardir.
Ushbu so'zlarni farqlash qobiliyati samarali muloqot uchun juda muhimdir. Bunga
muntazam mashq qilish va turli til resurslari bilan tanishish orqali erishish mumkin.
Samarali usullardan biri talabalarni kitoblar, gazetalar yoki podkastlar kabi haqiqiy
materiallarni o'qish va tinglashni o'z ichiga olgan mashg'ulotlarga jalb qilishdir. Misol
uchun, o'quvchilarga paronim so'zlarni o'z ichiga olgan qisqa hikoyalar yoki
maqolalarni o'qish, so'ngra ma'no va foydalanishdagi farqlarni muhokama qilishga
undash mumkin. Bu nafaqat so'zlarni tushunishni kuchaytiradi, balki o'qish paytida
to'g'ri talaffuzni eshitib, talaffuz qilish qobiliyatini ham oshiradi. Bundan tashqari,
nutq faoliyati davomida talaffuz bo'yicha fikr-mulohaza va tuzatishlar kiritish juda
muhimdir. To'g'ri talaffuzga urg'u berish va paronimik so'zlar orasidagi tovushlardagi
farqlarni ta'kidlash orqali o'quvchilar o'zlarining talaffuzlarini ko'proq bilishlari va
takomillashtirishga harakat qilishlari mumkin. Bundan tashqari, o'quvchilarga talaffuz
qobiliyatlarini yanada yaxshilash uchun videolarni tomosha qilish yoki ona tilida
so'zlashuvchilarning audio yozuvlarini tinglash orqali mustaqil ravishda mashq qilish
tavsiya etilishi mumkin. Doimiy mashq qilish va rag'batlantirish orqali o'quvchilar
paronim so'zlarni farqlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar va umumiy til bilimlarini
yaxshilaydilar (muallifning familiyasi, yili).
1.2. Ushbu malakalarni mashq qilish va takomillashtirishga undash
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, samarali muloqotda tilni to'g'ri ishlatish muhim
ahamiyatga ega. Bu nafaqat jo'natuvchi va oluvchi o'rtasida aniq va aniq tushunish
imkonini beradi, balki tushunmovchilik va noto'g'ri talqinlarning oldini olishga
yordam beradi. To'g'ri tildan foydalanish mo'ljallangan xabarni to'g'ri va samarali
etkazishni ta'minlaydi va muvaffaqiyatli muloqotga olib keladi. Yuqorida aytib
o'tilganidek, paronimlardan foydalanish, agar to'g'ri ishlatilmasa, chalkashlik va
noaniqlikni keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, "qabul qilaman" va "istisno" kabi
so'zlarni noto'g'ri ishlatish gapning ma'nosini butunlay o'zgartirib, noto'g'ri
tushunishga olib kelishi mumkin. Shu sababli, so'zlarning to'g'ri qo'llanilishiga va
ularning ma'nolariga e'tibor berish, ko'zlangan xabarni qabul qiluvchiga to'g'ri
etkazish uchun juda muhimdir. Bundan tashqari, tildan to'g'ri foydalanish insonning
ma'lumot darajasi va professionalligini ham aks ettiradi va shu bilan ma'ruzachi yoki
yozuvchining ishonchini oshiradi. Masalan, ish beruvchilar ko'pincha o'zlarini aniq va
23

matnlarni tanqidiy tahlil qilishga, asosiy dalillarni aniqlashga va ma’lumotlarni
umumlashtirishga o’rgatadi. Umuman olganda, til o'rganishda o'qish va yozish
amaliyotining integratsiyasi o'quvchilarga ko'nikmalarni rivojlantirishga muvozanatli
yondashuvni ta'minlaydi, bu esa bir vaqtning o'zida lug'at, grammatika va tushunish
qobiliyatlarini oshirishga imkon beradi.
1.1. O’qish va yozish amaliyoti
Tinglash va nutq mashqlari til o’rganishda hal qiluvchi rol o’ynaydi, chunki ular
o’quvchining og’zaki nutqni tushunish va samarali ishlab chiqarish qobiliyatini
oshiradi. Talabalar tinglash mashqlari bilan shug'ullanganda, ular maqsadli til bilan
tanishishga yordam beradigan turli xil nutq naqshlari, intonatsiyalari va lug'atiga
duchor bo'ladilar (Mora, 2008). Ehtiyotkorlik bilan tinglash orqali o’quvchilar turli
urg’u va dialektlarni tanib olish va tushunish qobiliyatini rivojlantiradi, umumiy
tushunish ko’nikmalarini oshiradi. Bundan tashqari, tinglash mashqlari o'quvchilarga
yozma shakldan sezilarli darajada farq qilishi mumkin bo'lgan haqiqiy og'zaki til
bilan tanishish imkoniyatini beradi. Ushbu ta'sir o'quvchilarga so'zlar va iboralarni
talaffuz qilish va talaffuz qilishning turli usullari bilan yanada qulayroq bo'lishga
yordam beradi (Lightbown & Spada, 2013). Xuddi shunday nutq mashqlari ham
o’quvchilarga o’rganganlarini kommunikativ sharoitda qo’llash imkoniyatini beradi.
Rolli o ynash, munozaralar va bahs-munozaralar kabi turli nutqiy faoliyatlardaʻ
qatnashish orqali o quvchilar o zlarining ravonligi va aniqligini rivojlantiradilar,
ʻ ʻ
shuningdek, tildan foydalanishda ishonchga ega bo ladilar (Tornberi, 2006). Nutq
ʻ
mashqlari, shuningdek, o’quvchilarning o’z fikrlari, g’oyalari va mulohazalarini ifoda
etish qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi, ularni mazmunli va haqiqiy
muloqotda faol ishtirok etishga undaydi. Tinglash va nutq mashqlarining bu
kombinatsiyasi o'quvchilarga bir vaqtning o'zida o'zlarining retseptiv va samarali til
ko'nikmalarini rivojlantirishga imkon beruvchi yaxlit til o'rganish tajribasini yaratadi.
Shunday ekan, til o’rgatishda tinglash va nutq mashqlarini kiritish samarali til
o’zlashtirish va muloqot ko’nikmalarini rivojlantirish uchun zarurdir.
1.2. Tinglash va nutq mashqlari
Ona tilida so'zlashuvchilar yoki til bo'yicha mutaxassislarning fikr-mulohazalarini
izlash til ko'nikmalarini oshirishda juda foydali bo'lishi mumkin, ayniqsa talaffuzni
yaxshilash va omofonlar va paronimlar o'rtasidagi farqni aniqlashda. Ona tilida
so'zlashuvchilar ona tilining nozik tomonlari va nozik tomonlarini tushunish va
19

1.2. Odatda chalkash paronimlar misollari
Kirill alifbosidagi “O” bilan “o tirish” va lotincha “o” bilan “ tirish”dan tashqariʻ ʻ
o zbek tilida imlosi jihatidan farq qiluvchi, ammo talaffuzi o xshash boshqa juft
ʻ ʻ
paronimlar ham mavjud. Shunday juftliklardan biri “yo’zish” va “yo’zish”dir.
Birinchisi kirillcha “y” bilan, ikkinchisi esa lotincha “y” bilan yoziladi. Bu ikki so'z
bir xil ma'noga ega, "yozish", lekin faqat imlosi bilan farq qiladi. O’zbek tilida turli
yozuvlarning qo’llanishi imloning turlicha bo’lishiga olib keldi, bu esa
paronimlarning vujudga kelishiga sabab bo’ldi. Shunisi qiziqki, bu so’zlarning
talaffuzi imlo farqiga qaramay o’zgarmaydi. Tilshunos olim Rustam Qahhorovning
fikricha, paronimlarning yozilishi va talaffuzidagi bu xilma-xillik o’zbek tilining
tarixiy taraqqiyoti, mintaqaviy shevalar, boshqa tillardan o’zlashma so’zlarning
bosqichma-bosqich kirib kelishi kabi turli omillar ta’sirida yuzaga kelgan. O zbek
ʻ
tilini me yorlashtirish va bir xil imlo yaratishga harakat qilinayotgan bo lsa-da, imlosi
ʼ ʻ
har xil, ammo talaffuzi o xshash bo lgan paronimlarning mavjudligi O zbekistonning
ʻ ʻ ʻ
rang-barang til va madaniyat tarixini aks ettirib kelmoqda.
1. "O tirish" va"o tirish"
ʻ ʻ
O zbek tilida “qo yish” va “qo yish” tushunchalari bir o zak so z tarkibida bo lishi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
mumkin bo lgan orfografik va fonetik o zgarishlarni ajratib ko rsatadi. Bu ikki shakl
ʻ ʻ ʻ
o rtasidagi farq undosh tovushlardadir. “Qo yish” biror narsani qo yish yoki qo yish
ʻ ʻ ʻ ʻ
ishini bildirsa, “qo yish” qochib ketish yoki qochib ketishni ifodalaydi. Ma’no farqi
ʻ
nozik, ammo ahamiyatli bo’lib, o’zbek tilining murakkabligini ta’kidlaydi. M.
Zagidullafa (2018) ta kidlaganidek, tovush va imlodagi bunday nozik o zgarishlar
ʼ ʻ
so zlarni talqin qilish va tushunishga katta ta sir ko rsatishi mumkin. Bu farq
ʻ ʼ ʻ
omonimlar va yaqin omonimlardan foydalanish ba'zan tilda chalkashlik yoki noto'g'ri
talqin qilinishiga olib kelishi mumkinligini ko'rsatadi.
Ayniqsa, “qo yish” va “qo yish” o rtasidagi yaqin o xshashlikni o zbek tilini ikkinchi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
til sifatida o rganuvchilar, ayniqsa, tinglab tushunish va to g ri talaffuz qilishda duch
ʻ ʻ ʻ
kelishi mumkin bo lgan qiyinchiliklarning ko rinishi sifatida ko rish mumkin. E.
ʻ ʻ ʻ
Sa dulloev va M. Ro zimov (2019) ta kidlaganidek, “qo yish” va “qo yish” kabi
ʼ ʻ ʼ ʻ ʻ
6

so zlardir. Göğebakan va Öztürk (2018) ta'kidlaganidek, bu so'zlar ko'pinchaʻ
o'quvchilar orasida chalkashlikka olib keladi. Talaffuzga mos keladigan so'zlarga
e'tibor qaratish orqali o'quvchilar tinglash qobiliyatlarini oshirishlari va og'zaki
muloqotni yaxshilashlari mumkin. Mualliflar paronimlar va talaffuzdosh so zlardan
ʻ
foydalanish orqali o qituvchilar o quvchilarni til bilimi va to g riligini targ ib
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
qiluvchi mazmunli mashg ulotlarga jalb etishlarini taklif qiladilar. Bundan tashqari,
ʻ
talabalar turli kontekstlarda paronimlar haqidagi bilimlarini qo'llash orqali tanqidiy
fikrlash va muammolarni hal qilish ko'nikmalarini rivojlantirishlari mumkin. Shunday
qilib, til o’rganishga paronimik yozish va talaffuzni moslashtirish mashqlarini kiritish
yozma va og’zaki til ko’nikmalariga ijobiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Yozish jarayonida imlosi o xshash, ammo ma nosi va talaffuzi har xil bo lgan
ʻ ʼ ʻ
so zlardan iborat paronimlardan foydalanishga jiddiy e tibor berish juda muhim.
ʻ ʼ
Paronimlar to'g'ri ishlatilmasa, chalkashlik va noaniqlik keltirib chiqarishi mumkin. X
(yil) ga ko'ra, paronimlar, ayniqsa, ona tili bo'lmaganlar uchun muammoli bo'lishi
mumkin, chunki ular talaffuz va ma'nodagi nozik farqlar bilan tanish bo'lmasligi
mumkin. Shuning uchun paronimlarni yozma ravishda ishlatishdan oldin ular
orasidagi farqni yaxshilab tushunish kerak. Jumladan, turkcha “kale” va “kale”
so’zlari o’xshash ko’rinishi mumkin, ammo ularning ma’nolari alohida. "Qal'a" qal'a
yoki qal'aga ishora qilsa, "kale" "tayyorlangan" yoki "rejaga ega" (X, yil) degan
ma'noni anglatadi. Ushbu paronimlarning noto'g'ri qo'llanilishi jumlaning
mo'ljallangan ma'nosini butunlay o'zgartirishi mumkin. Xuddi shunday, frantsuz tilida
"present" va "presente" so'zlari o'xshash imlolari tufayli chalkashlikka olib kelishi
mumkin. "Présent" - "sovg'a" degan ma'noni anglatuvchi ot, "presente" esa "hozirgi"
(X, yil) ma'nosini bildiruvchi sifatdoshdir. Samarali muloqotni ta'minlash uchun
yozuvchilar paronimlardan foydalanishda ehtiyot bo'lishlari va ularning ma'nolari va
talaffuzlarini sinchkovlik bilan farqlashlari kerak.
II. Paronimlar
Paronimlar - bu imlosi o xshash, lekin ma nosi turlicha bo lgan so zlarni yoki
ʻ ʼ ʻ ʻ
so zlarni yozishda ishlatish amaliyotidir. Bu o’zbek tilini o’rganishning muhim jihati,
ʻ
chunki u yozish ko’nikmalarini yaxshilashga yordam beradi va o’xshash bo’lishi
mumkin bo’lgan so’zlar o’rtasida chalkashliklarning oldini oladi. Kanolij (2013)
ta'kidlashicha, paronimlar so'zlarni to'g'ri qo'llash uchun so'zlar o'rtasidagi nuanslar va
nozik farqlarni chuqur tushunishni talab qiladi. Bu mahorat, ayniqsa, akademik
insholar yoki professional yozishmalar kabi rasmiy yozma kontekstlarda zarur.
Masalan, “zavod” va “zovur” so’zlari yozuvda bir-biriga o’xshab ko’rinishi mumkin,
4

(2016) fikriga ko’ra, bosh harflardagi farq so’zning ijtimoiy ma’nosini tushunish
uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. “Qo l” bosh harfi qo lning inson mavjudligiʻ ʻ
uchun muhimligini ta kidlab, uning funksiyalari va qobiliyatlarini ta kidlaydi.
ʼ ʼ
Aksincha, "qo l" kichik harfi vakolatni yo'qotishni anglatadi, chunki u o'z xatti-
ʻ
harakatlarini nazorat qila olmaydigan qullikka duchor bo'lgan shaxsni bildiradi.
Shuning uchun “Qo l” va “qo l” o rtasidagi katta harflar farqi qarama-qarshi
ʻ ʻ ʻ
ma nolar va ijtimoiy ma nolarni keltirib chiqaradi.
ʼ ʼ
1. "Qo l" va "qo l"
ʻ ʻ
O’zbek tilida “oyoq” va “oyoq” so’zlari bir qarashda juda o’xshash bo’lib tuyulishi
mumkin, ammo ularning ma’nosi va qo’llanishi alohida. “Oyoq” so’zi tananing
anatomik qismi, ya’ni oyoqni bildiradi. Boshqa tomondan, “Oyoq” mavhumroq va
ma’naviy tushunchaga ishora qilib, “yo’l” yoki “yo’l” ma’nosini bildiradi. Ular bir xil
ildiz so'zni baham ko'rishlari mumkin bo'lsa-da, ularning bosh harflari va konteksti
ularni farqlaydi. Ushbu so'zlar orasidagi farqni tushunish aniq va to'g'ri muloqot qilish
uchun juda muhimdir. O’zbek tilida turli so’z ma’nolarini farqlashda bosh harf katta
rol o’ynaydi, chunki boshqa bosh harfli bir so’z butun ma’noni o’zgartirishi mumkin.
Karimova (2005) fikricha, kichik “o” harfi bilan yozilgan “oyoq” ayniqsa oyoqni
bildirsa, “O” bosh harfli “Oyoq” esa yo’l yoki yo’nalish bilan bog’liq kengroq
tushunchani bildiradi. Shuning uchun, chalkashlik va noto'g'ri talqin qilishning oldini
olish uchun to'g'ri bosh harflardan foydalanish juda muhimdir. Bundan tashqari, bu
so'zlarning to'g'ri talaffuzi ham muloqot uchun juda muhimdir. Katta harflardagi
nozik farq ularning ma'nolarini yozma shaklda ajratib tursa-da, to'g'ri talaffuz nutq
tilida to'g'ri tushunish uchun juda muhimdir. Karimova (2005) ta kidlaganidek,
ʼ
“oyoq” va “Oyoq” so zlarini farqlash uchun aniq talaffuz zarur, chunki ularning
ʻ
ma nolari alohida. Demak, o’zbek tilidagi “oyoq” va “Oyoq” so’zlarini to’g’ri
ʼ
qo’llash va tushunish uchun katta harf va talaffuzning nozik jihatlarini tushunish asos
bo’ladi.
2. "Oyoq" vs "oyoq"
Ingliz tilida omonimlar yoki yaqin omonimlar bo'lgan bir nechta juft so'zlar mavjud
bo'lib, ular ma'ruzachilar va yozuvchilar orasida chalkashliklarni keltirib chiqaradi.
Shunday juftliklardan biri "til" va "til"dir. Ular imlo jihatidan o'xshash bo'lib tuyulishi
mumkin bo'lsa-da, ularning ma'nolari va qo'llanilishi sezilarli darajada farq qiladi.
Bosh harfi T bilan yozilgan "Til" ma'lum bir tilni yoki ma'lum bir tilda gapirish
qobiliyatini anglatadi. Misol uchun, kimdir aytishi mumkin: "Men frantsuz tilini
13

Paronimlar. Talaffuzdosh soʻzlar

Купить