• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 50000UZS
Размер 348.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 13 Июнь 2025
Расширение docx
Категория Литература

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim kurs ishi

23tanlash, texnologik vositalarni o‘z o‘rnida ishlatish — bularning barchasi o‘quv jarayonining sifatini belgilovchi omillardir. II BOB. O‘ZBEK ADABIYOTI TA’LIMIDA INNOVATSION YONDASHUVLAR VA METODIK TAJRIBALAR 2.1.O‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar va AKTdan foydalanish. Zamonaviy pedagogikaning ustuvor tamoyillaridan biri bu — o‘quvchi shaxsini rivojlantirishga xizmat qiladigan dars jarayonlarini tashkil etishdir. Bu esa, o‘z navbatida, interfaol metodlardan foydalanishni zarur qiladi. Interfaol metodlar o‘qitish jarayonini o‘quvchi uchun qiziqarli, foydali va hayotiy qiladi. An’anaviy usullarda o‘quvchi bilimni faqat eshituvchi sifatida qabul qilgan bo‘lsa, interfaol metodlar asosida u bu bilimni yaratishda faol ishtirok etadi. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti darslarida bunday yondashuv o‘quvchining badiiy matn bilan faol muloqotga kirishishini, obrazlar tahliliga subyektiv munosabat bildirishini ta’minlaydi. Interfaol metodlarning o‘zbek adabiyoti darslarida qo‘llanilishi orqali o‘quvchilar orasida jonli muloqot, mustaqil fikr bildirish, bahslashish, dalillash kabi ko‘nikmalar shakllanadi. Masalan, “Insert” texnologiyasi orqali o‘quvchi matnni o‘qib, unga belgilar qo‘yish orqali o‘z bilimlarini faollashtiradi, matnga nisbatan pozitsiyasini bildiradi. Yoki “Aqliy hujum” metodida dars boshlanishida o‘quvchilardan savolga tezkor fikrlar olish orqali darsga kirish qiziqarli bo‘ladi. Bu usullar darsni jonli va hayotiy qiladi, o‘quvchilarning e’tiborini o‘quv faoliyatiga jalb etadi. 11 O‘zbek adabiyoti fani, o‘z tabiatiga ko‘ra, obrazli tafakkur, axloqiy-estetik qarash, milliy ong va badiiy idrokni rivojlantirishni ko‘zda tutadi. Interfaol metodlar esa aynan shu yo‘nalishlarga xizmat qiluvchi pedagogik vositalardir. 11 Usmonova N. (2020). Pedagogik texnologiyalar va ularning samaradorligi . Toshkent: Innovatsion ta’lim. — 170 bet. 14egallaydi. Masalan, "Insert", "B-B-B", "Fishbone", "Aql xaritasi", "Katta- yig‘in", "Yagona to‘g‘ri javob yo‘q" kabi texnikalar darsda o‘quvchining faolligini oshiradi. Bu texnologiyalar asosan umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida ham, oliy ta’limda ham keng qo‘llaniladi. Ikkinchidan, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) – zamonaviy ta’limning ajralmas qismi hisoblanadi. Bugungi kunda AKT orqali o‘qituvchilar nafaqat dars jarayonini ko‘rgazmali qiladi, balki darsdan tashqari mustaqil o‘rganish, topshiriqlarni onlayn olish, elektron baholash imkoniyatlarini ham taqdim etadi. Google Classroom, Zoom, MS Teams, Padlet, Kahoot, Quizizz, Phet, EduPage kabi platformalar o‘quvchilarning bilim olish jarayonini yengillashtiradi, darsni zamonaviy formatda tashkil etish imkonini beradi. Ayniqsa, pandemiya yillarida masofaviy ta’lim uchun AKT texnologiyalari muhim o‘rin tutdi va hozirgi kungacha o‘z ahamiyatini yo‘qotgani yo‘q. Uchinchidan, muammoli o‘qitish texnologiyasi o‘quvchilarni faqat tayyor bilim bilan cheklab qo‘ymasdan, muammoli vaziyat orqali izlanishga undaydi. Bu texnologiyada o‘qituvchi darsga muammo qo‘yadi, o‘quvchi esa o‘z bilim va tafakkuri asosida uni hal qilishga harakat qiladi. Bunday yondashuv tahliliy, tanqidiy fikrlash, qaror qabul qilish, alternativ fikrlarni asoslash kabi intellektual jarayonlarni rivojlantiradi. Misol uchun, adabiyot darsida obrazlar xatti-harakatlarini baholash, asar yakunini muqobil tarzda tasavvur qilish muammoli vazifalarga misol bo‘la oladi. To‘rtinchidan, loyiha asosida o‘qitish texnologiyasi o‘quvchining mustaqil fikrlashi, ijodiy faoliyat ko‘rsatishi, ma’lumot izlab topishi, ularni qayta ishlashi va taqdimot qilish qobiliyatini shakllantiradi. Loyiha ishlari odatda guruh bo‘lib bajariladi va yakunida umumiy mahsulot — maqola, taqdimot, video rolik, maket, dramatik sahna, devoriy gazeta kabi natijalar olinadi. Adabiy ta’limda o‘quvchilar ma’lum yozuvchining ijodi haqida infografika tayyorlashi, asar tahlili asosida vizual taqdimot qilish, zamonaviy dramatizatsiya yo‘li bilan obrazlar hayotini aks ettirishi mumkin. 15Beshinchidan, modulli o‘qitish texnologiyasi — darsni ketma-ket modul bloklariga bo‘lib, har bir modulda maqsad, mazmun, nazorat va baholash mezonlari aniq belgilanadi. Bu yondashuv orqali o‘quvchi o‘zining ta’lim jarayonida erishayotgan natijalarini real baholay oladi, o‘z faoliyatini tahlil qilish, xatolarini tuzatish imkoniga ega bo‘ladi. Modulli ta’lim shaxsiylashtirilgan o‘rganishni ta’minlaydi va o‘quvchini faol ishtirokchi sifatida tarbiyalaydi. Oltinchidan, shaxsga yo‘naltirilgan texnologiyalar hozirgi ta’limning gumanistik tamoyillari asosida quriladi. Har bir o‘quvchi noyob, o‘ziga xos ehtiyoj va qobiliyatlarga ega ekanligi tan olinadi. Shu sababli differensial yondashuv, individual topshiriqlar, erkin tanlov asosidagi faoliyatlar orqali o‘quvchi o‘zining o‘rganish uslubini aniqlaydi, o‘z-o‘zini tahlil qilishga va rivojlantirishga intiladi. Shaxsga yo‘naltirilgan yondashuv ayniqsa adabiy ta’limda samaralidir, chunki har bir o‘quvchi matnga, obrazga, hodisaga o‘z individual munosabatini bildirishi mumkin. Yettinchidan, refleksiya va baholash texnologiyalari ham innovatsion ta’limning tarkibiy qismidir. O‘quvchilar har bir dars yakunida “Bugun nimani bildim?”, “Qanday savol tug‘ildi?”, “Eng qiyin joyi qayerda edi?” kabi savollar asosida o‘z faoliyatini tahlil qiladi. Bu yondashuvlar nafaqat bilimni, balki o‘z- o‘zini anglashni, javobgarlik hissini, mustaqil fikrlashni rivojlantiradi. Innovatsion texnologiyalarning bu turlari zamonaviy o‘qituvchining pedagogik asboblar qutisi sifatida xizmat qiladi. Ular turli o‘quv guruhlariga moslashuvchanlik, qiziqish uyg‘otish, didaktik maqsadlarga erishishda turli formatlarda harakat qilish imkoniyatini beradi. O‘qituvchidan esa metodik tafakkur, puxta tayyorgarlik, psixologik sezgirlik va zamonaviy texnik vositalardan foydalanish qobiliyati talab qilinadi. 8 8 Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot . Buxoro: BuxDU nashriyoti. — 158 bet. 5mustaqillikdan keyingi yillarda jadal o‘rganila boshlandi. Jumladan, G‘. Yo‘ldoshev, N. To‘rayev, I. Musurmonova, M. Axmedova singari olimlar tomonidan ta’limda innovatsiyalarning nazariy asoslari, ularning turlari va qo‘llash mexanizmlari chuqur tadqiq etilgan. Adabiy ta’lim yo‘nalishida esa H. Rasulov, M. Jo‘rayev, G. Nurullayeva, Z. Mavlonova va boshqa yirik metodist olimlar tomonidan o‘quvchilarda badiiy tafakkurni shakllantirish, adabiy matnlar ustida ishlash metodikasi, darsni tashkil etishning samarali usullari yoritilgan. Biroq, adabiyot ta’limida innovatsion texnologiyalarni konkret metodik yondashuv sifatida tatbiq etish, ayniqsa ularni zamonaviy axborot vositalari bilan uyg‘unlashtirish borasidagi tadqiqotlar yetarli emas. Ko‘pgina mavjud adabiyotlar umumiy pedagogik innovatsiyalar haqida bo‘lib, adabiy ta’limga nisbatan maxsus yo‘naltirilgan emas. Shu jihatdan, mazkur kurs ishi mavjud ilmiy bo‘shliqni to‘ldirishga xizmat qiladi. U nafaqat mavjud nazariyalarni umumlashtiradi, balki konkret metodik tajribalarga tayanib, adabiy ta’limga yangicha qarashni ilgari suradi. Natijada, adabiyot fanini o‘qitishda innovatsion yondashuvlarni izchil qo‘llash imkoniyatlari aniqlanadi va bu esa amaliyotga tatbiq etilishi mumkin bo‘lgan yangi uslublarni taklif etishga asos bo‘ladi. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati — Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, u ta’lim sohasidagi eng dolzarb yo‘nalish — innovatsion texnologiyalarni o‘zbek adabiyoti ta’limiga integratsiya qilish masalasini nazariy jihatdan asoslab beradi. Ish davomida pedagogik innovatsiya tushunchasining mohiyati, ularning sinfdagi o‘quv jarayoniga ta’siri, hamda o‘quvchilarning adabiy-estetik dunyoqarashini rivojlantirishdagi roli chuqur tahlil qilinadi. Shu orqali adabiy ta’lim sohasida innovatsion metodlarning imkoniyatlari haqida keng nazariy bilimlar shakllanadi.Amaliy ahamiyati esa, bu kurs ishida o‘quvchilar bilan ishlashda bevosita qo‘llash mumkin bo‘lgan metodik tavsiyalar, dars jarayonida interfaol yondashuvlarni amalga oshirish bo‘yicha aniq yo‘nalishlar taklif qilinayotganidadir. Adabiyot darslarini 42Foydalanilgan adabiyotlar Prezident farmonlari va qarorlari: 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2021). PF–5712-son Farmon: Ta’lim- tarbiya tizimini yanada takomillashtirishga oid chora-tadbirlar to‘g‘risida. 2021-yil 26-mart. Toshkent: Prezident matbuot xizmati. https://lex.uz/docs/5345201 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2020). PQ–4884-son Qaror: Ta’lim- tarbiya tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2020- yil 6-noyabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati. https://lex.uz/docs/5062766 3) O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi. (2017). Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risidagi qaror. 2017- yil 6-aprel. Toshkent: Adliya vazirligi hujjatlari. https://lex.uz/docs/3187732 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). PQ–4479-son Qaror: O‘zbekiston Respublikasida davlat tilining nufuzini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident matbuot xizmati. https://lex.uz/docs/4577632 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti. (2019). O‘zbekiston Respublikasida Davlat tili haqidagi qonun qabul qilinganining 30 yilligini nishonlash to‘g‘risida qaror. 2019-yil 21-oktabr. Toshkent: Prezident qarorlari majmuasi. https://lex.uz/docs/4577631 27shaxs sifatida shakllanadi. Bu esa aynan adabiy ta’limga xos eng muhim natijalardan biridir.Demak, o‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlardan foydalanish — bu zamonaviy ta’limning talabi bo‘lish bilan birga, o‘quvchi shaxsini har tomonlama rivojlantirishning eng ishonchli usulidir. Bu metodlar bilan dars o‘zbek adabiyotining ruhi, estetikasi va g‘oyaviy yuksakligini o‘quvchi qalbiga singdirish imkoniyatini yaratadi.Zamonaviy o‘zbek adabiyoti darslari o‘quvchini o‘qituvchi tomonidan tayyorlab berilgan bilim emas, balki o‘z izlanishi, mulohazasi va his-tuyg‘ulari asosida bilim hosil qiladigan faol ishtirokchi sifatida shakllantirishga qaratilgan. Bunday yondashuvda interfaol metodlarning ahamiyati beqiyosdir. Ular orqali o‘quvchi badiiy asarni anglabgina qolmay, uni tahlil qiladi, obrazlar orasida tanlov qiladi, o‘z hayotiy tajribasi bilan solishtiradi, estetik baho beradi. Bu bo‘limda aynan adabiyot darslarida amalda qo‘llash mumkin bo‘lgan asosiy interfaol metodlar, ularning bosqichlari va ta’siri keng yoritiladi. Amaliy tajriba shuni ko‘rsatadiki, interfaol metodlar o‘zbek adabiyotini o‘rganishda o‘quvchining darsga bo‘lgan qiziqishini keskin oshiradi. Misol uchun, “Rolga kirish” metodi. Bu usulda o‘quvchilar asardagi obrazlarni jonlantiradi. Ularga muayyan rolda chiqish topshiriladi: Kumush, Otabek, Zaynab yoki Zaynab bo‘lishadi. O‘quvchilar ularning nomidan gapiradi, qaror qabul qiladi, o‘z nuqtai nazarini ifodalaydi. Bu esa obrazni faqat matndan o‘qib tushunish emas, balki uni his qilishga olib keladi. “Debat” yoki “bahsli muhokama” metodi ham adabiy darslar uchun nihoyatda qulay. Misol uchun, “Kumush haqlimi yoki Zaynab?” mavzusida guruhlarga bo‘linib, bahs uyushtiriladi. Har bir guruh o‘z pozitsiyasini himoya qiladi, dalillar keltiradi, voqealarni tarixiy, ma’naviy va axloqiy jihatdan tahlil qiladi. Bu metod orqali o‘quvchilar notiqlik, mantiqiy fikrlash, dalillash va hurmat bilan bahslashish madaniyatini o‘rganadi. “Aqliy hujum” metodida esa o‘qituvchi asar yoki muammo asosida savol beradi, o‘quvchilar esa fikrlarini erkin bildiradi. “Kumush nega fojiali yakun 3Kirish ……………………………………………………………………….. 4 I BOB. PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR VA ULARNING TA’LIMDA O RNIʻ 1.1. Pedagogik innovatsiya tushunchasi va uning ilmiy-nazariy asoslari ….. 7 1.2.Zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarning qo‘llanilishi …………………………………………………………………. 11 1.3.Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek adabiyoti ta’limiga integratsiyasi ………………………………………………………………… 19 II BOB. O‘ZBEK ADABIYOTI TA’LIMIDA INNOVATSION YONDASHUVLAR VA METODIK TAJRIBALAR 2.1.O‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar va AKTdan foydalanish . 23 2.2.Adabiy ta’limda kreativ fikrlash va kompetensiyaviy yondashuv asoslari ………………………………………………………………………. 32 2.3. O‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalar ………… 36 Xulosa ………………………………………………………………………. . 40 Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati ʻ ……………………………………….. 42 Kirish 16Ta’lim tizimini zamon bilan hamnafas bo‘lishga undaydigan eng muhim omillardan biri — bu innovatsion texnologiyalarni samarali joriy qilishdir. Ta’lim jarayonining mazmuni, shakli va vositalari yangilanishi, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlarning tenglik asosida qurilishi aynan innovatsion yondashuvlar orqali amalga oshadi. Shu bois bugungi ta’limda innovatsion texnologiyalar samaradorlik mezoni sifatida ham qaraladi. Chunki bu texnologiyalar orqali bilim chuqurroq o‘zlashtiriladi, fanlararo integratsiya amalga oshadi, o‘quvchilar mustaqil fikrlashga, muammo yechishga va ijodiy yondashishga o‘rganadilar. Innovatsion texnologiyalarning samaradorligi birinchi navbatda o‘quvchining darsdagi faolligida yaqqol ko‘zga tashlanadi. An’anaviy darslarda o‘quvchi odatda tinglovchi rolida bo‘lsa, innovatsion yondashuvlar orqali u dars jarayonining to‘laqonli ishtirokchisiga aylanadi. Bu esa bilimlarni tezroq va sifatliroq o‘zlashtirish imkonini yaratadi. Misol uchun, muammoli o‘qitish texnologiyasi orqali o‘quvchi berilgan topshiriqni o‘zi hal qilishga urinadi, turli variantlar ustida o‘ylaydi, javobni asoslaydi. Bu jarayon esa tahliliy va tanqidiy fikrlashni shakllantiradi, bilimga shunchaki yodlash emas, balki anglash va tahlil qilish asosida yondashishni o‘rgatadi.Innovatsion texnologiyalar samaradorligini isbotlovchi yana bir muhim omil — darsda muloqot va fikr almashish faoliyatining kuchayishidir. Interfaol metodlar asosida o‘quvchilar bir-biri bilan fikr almashadi, bahslashadi, xulosalar chiqaradi. Bu esa ijtimoiy va kommunikativ kompetensiyalarni shakllantiradi. Ayniqsa, guruhda ishlash texnologiyasi, rolli o‘yinlar, loyiha asosidagi darslar o‘quvchining nutq madaniyati, fikrini ifodalash, boshqalarni tinglash kabi hayotiy ko‘nikmalarini rivojlantirishda samaralidir.Ta’lim samaradorligi, shubhasiz, baholash natijalari orqali o‘lchanadi. Bu borada innovatsion yondashuvlar bilan tashkil etilgan darslarda o‘quvchilarning bilim saviyasi an’anaviy darslarga nisbatan yuqoriroq bo‘lishi kuzatilmoqda. Chunki darsda o‘z faoliyatini baholash, o‘zini tahlil qilish, topshiriqni turli shaklda bajarish imkoniyatlari mavjud bo‘lgani sababli, 13maktablari xalqaro darajaga chiqish, PISA, TIMSS kabi baholash tizimlarida raqobatbardosh natijalarni qo‘lga kiritish imkoniyatiga ega bo‘ladi.Shu bilan birga, innovatsion texnologiyalar o‘qituvchining ham faoliyatini yangilaydi. O‘qituvchi endi ma’lumot yetkazuvchi emas, balki yo‘naltiruvchi, maslahat beruvchi, o‘rgatuvchi va motivatsiya beruvchi shaxsga aylanadi. Bu esa kasbiy mahoratni oshirish, yangilikka intilish, uzluksiz o‘z ustida ishlashni talab etadi. Shu sababli ham o‘qituvchilarni malaka oshirish kurslari, onlayn vebinarlar, metodik xizmatlar orqali innovatsion texnologiyalarni chuqur o‘rganishga yo‘naltirish dolzarb masalaga aylangan. Zamonaviy ta’limda innovatsion texnologiyalarni joriy etish — bu davr talabi, o‘qituvchining kasbiy mas’uliyati, o‘quvchining esa sifatli ta’lim olish huquqidir. Bu texnologiyalar ta’limni hayotga yaqinlashtiradi, bilim olishni zavqli jarayonga aylantiradi va natijada o‘z fikriga ega bo‘lgan, bilimli, ongli va yetuk yoshlarni shakllantirishga xizmat qiladi. Demak, innovatsion texnologiyalar — kelajak ta’limining asosi va zaruriy mezonidir. Zamonaviy ta’lim tizimida qo‘llanilayotgan innovatsion texnologiyalar rang- barang shakllarga, turli yondashuvlarga va maqsadli metodik tamoyillarga asoslangan. Bu texnologiyalar o‘z mohiyatiga ko‘ra, o‘quvchilarda faollik, mustaqil fikrlash, ijodkorlik va amaliy bilimlarni shakllantirishga yo‘naltirilgan. Ular ta’lim jarayonini yanada samarali, interfaol va individual yondashuvlar asosida tashkil etish imkonini beradi. Innovatsion texnologiyalar turli mezonlarga ko‘ra tasniflanadi va har biri alohida pedagogik funktsiyaga ega. Ulardan asosiylari pedagogik texnologiyalar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), muammoli ta’lim, loyiha asosida o‘qitish, modulli o‘qitish va shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlardir. Birinchi navbatda, interfaol ta’lim texnologiyalari zamonaviy dars jarayonining eng ko‘p qo‘llaniladigan va samarali texnologiyalaridan biridir. Bu yondashuvda o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida faol muloqot, fikr almashish, savol-javob, guruhli muhokama va birgalikda xulosa chiqarish asosiy o‘rinni 12Innovatsion texnologiyalar orqali o‘quvchilarning tanqidiy fikrlash, muammoli vaziyatni tahlil qilish, ijodiy yondashuv kabi zamonaviy ko‘nikmalari shakllanadi. Bu esa ularning hayotiy vaziyatlarda to‘g‘ri qaror qabul qilish, jamoada ishlash, mas’uliyatni his qilish kabi kompetensiyalarini rivojlantiradi. Ayniqsa, integratsiyalashgan darslar, loyihaviy o‘qitish, muammoli ta’lim, aql xaritalari, rolli o‘yinlar kabi texnologiyalar bu maqsadlar uchun nihoyatda samaralidir. Ta’lim tizimi oldida turgan asosiy vazifalardan biri — raqobatbardosh, bilimli, mustaqil fikrlaydigan avlodni tarbiyalashdir. Bunday shaxsni shakllantirishda an’anaviy dars shakllari yetarli emas, chunki ularning asosiy e’tibori axborotni yetkazish va eslatish jarayoniga qaratilgan. Innovatsion yondashuv esa axborotni mustaqil o‘zlashtirish, uni qayta ishlash va hayotiy vaziyatda qo‘llashga yo‘naltirilgan. Shu sababli o‘quvchilar innovatsion texnologiyalar vositasida nafaqat bilim oladi, balki uni amaliyotga tatbiq qilishni o‘rganadi. Bundan tashqari, innovatsion texnologiyalar darsni didaktik va metodik jihatdan boyitishga imkon beradi. O‘quv jarayonida turli interfaol metodlar — “Klaster”, “Aql xaritasi”, “Insert”, “Sandwich”, “Fikrlar olami”, “Beshta savol” texnikalari orqali o‘quvchilar bilim olish jarayonida faol ishtirok etadilar. Bu esa darsning monotonligini yo‘qotadi, har bir o‘quvchining faolligini oshiradi. Ayniqsa, estetik va g‘oyaviy yo‘nalishdagi fanlarda — xususan, adabiyotda — bu yondashuvlar ta’limning sifat ko‘rsatkichlarini keskin oshiradi. Prezident Shavkat Mirziyoyev o‘zining 2022-yilgi Murojaatnomasida quyidagicha ta’kidlaydi: “Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun avvalo yangi fikrlaydigan, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalashimiz zarur. Bu esa maktabdan boshlanadi. Maktab o‘qituvchisi esa har doim zamon bilan hamnafas, yangilikka ochiq bo‘lishi kerak.” Ushbu so‘zlar ta’limda innovatsion texnologiyalarni joriy etishning milliy taraqqiyot bilan bevosita bog‘liq ekanini ko‘rsatadi. Innovatsion o‘qitish orqali o‘zbek 17har bir o‘quvchi o‘zining bilim olish uslubini topadi. AKT texnologiyalaridan foydalangan holda o‘tkazilayotgan elektron testlar, onlayn topshiriqlar, raqamli platformalarda baholash modullari ta’limning shaffofligini, adolatli yondashuvni va individual baholashni ta’minlab beradi. O‘zbekiston Respublikasining ta’lim siyosatida ham innovatsion texnologiyalarni joriy etish ustuvor vazifa sifatida belgilanmoqda. Xususan, “Ta’lim sifatini oshirish, zamonaviy ta’lim metodlarini keng joriy etish orqali yangi avlodni raqobatbardosh kasblar egasi etib tarbiyalash” prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan ta’lim strategiyasining bosh g‘oyalaridan biri sifatida ko‘rsatib o‘tilgan. Shu bois ta’limda AKT infratuzilmasi mustahkamlanmoqda, maktablar kompyuter texnikasi bilan jihozlanmoqda, o‘qituvchilarning raqamli savodxonligi oshirilmoqda.Bundan tashqari, xalqaro baholash tizimlariga tayyorlanish jarayonida ham innovatsion yondashuvlar muhim o‘rin egallamoqda. Masalan, PISA, PIRLS, TIMSS kabi xalqaro reyting tizimlarida o‘quvchilarning bilimdan tashqari, ularni qo‘llash, real hayotda tatbiq etish, mantiqiy tahlil qilish kabi ko‘nikmalari baholanadi. Bunday ko‘nikmalarni faqat innovatsion texnologiyalar orqali shakllantirish mumkin. Shunday ekan, ta’lim samaradorligini oshirish va xalqaro standartlarga moslashishda innovatsiyalar beqiyos ahamiyat kasb etadi. Innovatsion texnologiyalarning milliy ta’lim tizimidagi o‘rni ayniqsa o‘rta ta’lim muassasalarida yaqqol sezilmoqda. Hozirgi kunda har bir maktab o‘z darslarini zamonaviy formatda tashkil etishga harakat qilmoqda. Bu esa o‘quvchilarning o‘quv faoliyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Ularda darsga qatnashish ishtiyoqi, o‘z fikrini bildirishga jur’at, mustaqil qaror qabul qilishga intilish kuchaymoqda. Bunday o‘zgarishlar nafaqat dars natijalarida, balki o‘quvchilarning umumiy ijtimoiy faolligida ham o‘z aksini topmoqda.Bundan tashqari, innovatsion texnologiyalar maktabning ichki muhitiga ham yangicha kayfiyat olib kiradi. O‘qituvchi faollashadi, o‘z ustida ko‘proq ishlaydi, metodik yangiliklarga qiziqadi. Maktab jamoasi ichida o‘zaro tajriba almashish, 2 Kurs ishi Andijon davlat pedagogika instituti o zbek tili va adabiyotiʻ kafedrasida bajarilgan. Ilmiy rahbar: Umarova Yayraxon Himoya 2025-yil ___________oyining _____kun soat_____da Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti kafedrasida kurs ishlari ʻ himoyasi yig‘ilishida o tkazildi. ʻ Manzil: ______________________________________ Kurs ishi 2025-yil __________oyining _____kunida kafedraga topshirildi. Kurs ishi bilan Andijon davlat pedagogika instituti O zbek tili va adabiyoti ʻ kafedrasida tanishish mumkin. Manzil: _______________________________________ Yig‘ilish kotibi:____________________________ MUNDARIJA 31ichida Insert yoki “3-2-1” kabi texnologiyalardan foydalanish o‘quvchini faol tinglovchiga aylantiradi. Yettinchidan, veb-texnologiyalar yordamida adabiy loyiha ishlari tashkil qilish mumkin. Masalan, o‘quvchilar “Mening sevimli adibim” mavzusida infografika yaratadilar, Canva platformasida yozuvchining tarjimayi holi, asarlari va g‘oyaviy yo‘nalishini ko‘rsatuvchi taqdimotlar tuzadilar. Bu orqali o‘quvchilar mustaqil izlanishga, dizayn va grafik ishlovga ham qiziqish bilan yondashadilar. O‘zbek adabiyoti darslarida AKTdan foydalanish imkoniyatlari jadvali 14 AKT vositasi / Platforma Qo‘llanish shakli Amaliy misollar Pedagogik foydasi PowerPoint / Prezi Slayd taqdimotlar orqali yozuvchi hayoti va asar tahlilini vizual tarzda berish Alisher Navoiy hayoti va “Hayrat ul- abror”dan g‘oya va obrazlar tahlili Vizual idrokni rivojlantiradi, eslab qolishni kuchaytiradi Quizizz / Kahoot / Blooket Interaktiv testlar, tezkor so‘rovlar, viktorinalar Erkin Vohidovning hayoti va asarlariga oid testlar Qiziqarli baholash, o‘z-o‘zini tekshirish, refleksiya Padlet / Jamboard Onlayn devoriy yozuvlar, guruhli yozma faoliyatlar “Sevimli obrazim haqida” kollaborativ yozuvlar Yozma nutq, ijodiy fikrlash va fikr almashuvni rivojlantiradi YouTube / Telegram Asar bo‘yicha tayyorlangan videodarslar, tinglov materiallari Abdulla Oripovning “Jannatga yo‘l” asari asosida tahliliy videodars Mustaqil ta’lim, ko‘rgazmali va tinglov idroki Canva / Piktochart Infografika va posterlar tayyorlash, “Adib hayoti” poster loyihasi Dizayn madaniyati, axborotni grafik 14 Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari . Namangan: Davr Press. — 160 bet. 24Obraz tahlilida “Rolga kirish”, “Debat” kabi metodlar qo‘llansa, o‘quvchi obrazni faqat matn asosida emas, balki uning ichiga kirib, ichki ruhiy holatini anglashga urinadi. Shu orqali adabiy asarning ijtimoiy-falsafiy mohiyatini anglash imkoniyati kengayadi.Shuningdek, interfaol metodlar orqali o‘quvchilar turli fikrlarni eshitadi, o‘zining nuqtai nazarini dalillar bilan asoslaydi, guruhli ishlash orqali mas’uliyatni his qiladi, dars jarayonini o‘zaro anglash va tushunish asosida o‘tkazadi. Bunday usullar ta’limni faqat bilim olish emas, balki hayotiy tajriba shakllantirish vositasi sifatida namoyon etadi. Misol uchun, “Bahsli savollar” metodida bir savol asosida ikki xil yondashuvda fikr almashiladi: “Otabekning siyosiy qarashlari zamonaviy yoshlar uchun qanday saboq beradi?” Bu savol o‘quvchini tarixiy kontekstda fikrlashga, bugun bilan bog‘lashga majbur qiladi. Interfaol metodlar yordamida darsda o‘qituvchi emas, balki o‘quvchi faol bo‘ladi. Bu esa, shubhasiz, bilimning samarali o‘zlashtirilishiga olib keladi. Ayniqsa, o‘qituvchi darsda metodlar kombinatsiyasidan foydalansa — ya’ni “Insert”, “Rolga kirish”, “Klaster”, “Aql xaritasi” kabi texnikalarni birlashtirgan holda dars tuzsa — bu darslar o‘quvchilar uchun ham esda qoladigan, ham rivojlantiruvchi bo‘ladi. “Insert” texnologiyasi — bu interfaol o‘qitish usuli bo‘lib, o‘quvchi tomonidan matnni o‘qish jarayonida faol muloqotni tashkil etishga xizmat qiladi. Ushbu texnologiya yordamida o‘quvchilar matnni chuqur tahlil qilish, undagi muhim fikrlarni belgilash, o‘z bilimlari bilan solishtirish va yangi savollar yaratish imkoniga ega bo‘ladilar. Insert usuli, asosan, to‘rt belgidan iborat kodlash tizimiga asoslanadi: “+” — ilgari bilgan ma’lumotim, “–” — qarama-qarshi yoki yangilik bo‘lgan ma’lumot, “?” — tushunarsiz yoki aniqlashtirish kerak bo‘lgan fikr, “!” — hayratlanarli yoki muhim deb hisoblangan ma’lumot. 36kommunikatsiya qilish, murosaga kelish, muammoni hal qilish, mas’uliyatni bo‘lishish kabi ko‘nikmalarga o‘rgatadi. Adabiyot — bu faqat ilmiy tahlil emas, balki hayotiy madaniyatni shakllantirish vositasi ekanligi yana bir bor tasdiqlanadi.Ayniqsa AKT vositalari yordamida kompetensiyaviy yondashuvni integratsiyalash ham yuqori natijalar beradi. Masalan, o‘quvchilar Padlet platformasida obrazlar xarakteristikasi bo‘yicha tahlil devorini yaratadilar, Google Docs orqali esa guruhiy insholarni tayyorlaydilar. Bu vositalar yordamida dars interaktiv, faol va mazmunli bo‘lib boradi. 2.3. O‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalar Zamonaviy ta’lim tizimida o‘zgarishlar tobora jadallashib borayotgan bir paytda, o‘zbek adabiyotini o‘qitishda ham yangi metodik yondashuvlar va innovatsion texnologiyalarni tatbiq etish zaruriyati keskin sezilmoqda. An’anaviy usullar bilan cheklanib qolmaslik, o‘quvchini faol subyektga aylantirish, u orqali badiiy tafakkurni shakllantirish – hozirgi adabiy ta’limning bosh vazifalaridan biridir. Aynan shu yo‘nalishda olib borilayotgan innovatsion metodik tajribalar o‘zbek adabiyotini o‘rgatishda yangi davrni boshlab berdi. Innovatsion metodik tajribalar deganda, o‘qitishning yangicha usul va vositalarini, pedagogik texnologiyalarni darsga tatbiq etish, ularni tizimli qo‘llab, natijadorlikka erishish tushuniladi. Adabiyot faniga bu uslublarni olib kirish orqali o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarini yanada chuqurlashtirish mumkin. Shu bilan birga, har bir metodik tajribaning mantiqiy asoslanishi, maqsadga muvofiqligi va pedagogik samaradorligi muhim o‘rinda turadi. Bugungi kunda respublika miqyosida bir qator ilg‘or o‘qituvchilar o‘z darslarida “klaster”, “Insert”, “aqliy hujum”, “tushuncha xaritasi”, “kritik fikrlash”, “debate” va “portfel” texnologiyalarini muvaffaqiyat bilan qo‘llamoqdalar. Masalan, “Jadid adabiyoti” mavzusini o‘rganishda o‘quvchilarni guruhlarga bo‘lib, har bir guruhga alohida jadid adibi haqida 34nuqtai nazardan adabiy ta’limda kreatif metodlar orqali erishiladigan maqsad – o‘quvchining o‘z fikriga ega bo‘lishi, turli yondashuvlar ichida yo‘l topa olish ko‘nikmasini shakllantirishdan iborat. Masalan, "Shuhrat"ning “Odamlar orasida” hikoyasi asosida o‘quvchi zamonaviy jamiyatdagi axloqiy mezonlarni tahlil qiladi, shaxsiy fikrini asoslaydi. Zamonaviy ta’lim jarayonida kompetensiyaviy yondashuv asosiy metodologik yo‘nalish sifatida shakllanib bormoqda. Bu yondashuv an’anaviy bilimga asoslangan ta’limdan farqli o‘laroq, o‘quvchilarning hayotga tayyorlik darajasini oshirish, ularni amaliy faoliyatga tayyorlashga qaratilgandir. Xususan, adabiy ta’limda bu tamoyil o‘quvchining matnni tahlil qilish, muallif pozitsiyasini anglash, o‘z pozitsiyasini bayon etish, xulosa chiqarish va real hayotdagi holatga moslashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirishni nazarda tutadi. Kompetensiyaviy yondashuv deganda, o‘quvchining faqat bilim emas, balki u bilimni hayotiy vaziyatda qo‘llay olish salohiyati tushuniladi. Adabiyot fani bunday kompetensiyalarni shakllantirish uchun qulay maydondir, chunki har bir badiiy asarda insoniy munosabatlar, axloqiy tanlov, ijtimoiy hodisalar va ma’naviy qadriyatlar ifodalanadi. Shu boisdan o‘quvchi asar bilan ishlash jarayonida fikr yuritish, tahlil qilish, qiyoslash, baholash kabi funksiyalarni o‘zlashtiradi. Adabiy ta’limda kompetensiyaviy yondashuvni samarali qo‘llashda, birinchi navbatda, o‘qituvchi darsni an’anaviy bayon qilish shaklidan chiqib, o‘quvchini faol muhokama, fikr almashish, ijodiy izlanishga jalb etishi lozim. Masalan, “Cho‘lpon she’riyatida milliy g‘ururning ifodasi” mavzusida dars tashkil qilishda o‘quvchilarga she’rdan o‘zlariga eng ta’sirli baytni tanlab, uni hozirgi ijtimoiy vaziyat bilan bog‘lash vazifasi beriladi. Bu orqali o‘quvchi asarni chuqur anglaydi, shaxsiy fikrini ifodalaydi va hayot bilan bog‘laydi.Shuningdek, adabiy darslarda muammoli savollar asosida ishlash — o‘quvchining tahliliy va reflektiv fikrlash salohiyatini oshiradi. “Asardagi qahramonning harakati to‘g‘ri bo‘lganmi?”, “Siz bu holatda qanday yo‘l tutgan 39tahlil hayoti Ayni paytda pedagoglarning o‘zlari ham o‘z ustida izlanishi, yangi metodlarni o‘zlashtirishi zarur. O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi, Adabiyot fani bo‘yicha metodik markazlar doimiy ravishda seminarlar, ochiq darslar, online platformalarda metodik ko‘rsatmalar taqdim etib borishmoqda. Bu tajribalar o‘qituvchining kasbiy o‘sishi va metodik salohiyatini oshiradi.o‘zbek adabiyotini o‘qitishda innovatsion metodik tajribalarni keng joriy etish ta’lim sifatini oshirishning asosiy omilidir. Bunday yondashuvlar orqali o‘quvchi shunchaki bilim egallamaydi, balki adabiy tafakkur, madaniyat, muloqot va tahlil qilish salohiyatiga ega bo‘lgan yetuk shaxs sifatida shakllanadi. Shu bois har bir o‘qituvchi o‘z tajribasini doimiy yangilab borishi, pedagogik yangiliklarga ochiq bo‘lishi kerak. Faqat shundagina adabiyot fani o‘z maqsadiga — insonni tarbiyalashga muvaffaq bo‘ladi. 20bilganim, “–” — qarama-qarshi fikr, “!” — ajablandim, “?” — tushunmadim. Shu tarzda o‘quvchi matn bilan faol aloqa qiladi, u bilan muloqotga kirishadi, uni shunchaki yodlamaydi, balki tahlil qiladi. Bunday yondashuvlar orqali o‘zbek adabiyoti darslari hayotga bog‘lanadi, yoshlar uchun qiziqarli va interaktiv bo‘lib qoladi.Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar asosida ishlovchi platformalar — Google Slides, Padlet, Canva, Kahoot, Quizizz va boshqa vositalar orqali o‘quvchilarga topshiriqlarni qiziqarli shaklda taqdim etish mumkin. Masalan, “Obrazlar galereyasi” mavzusida slayd yaratish, “She’r tahlili” loyihasi asosida padletda fikrlar xaritasini tuzish, asarlar asosida interaktiv testlar ishlab chiqish kabi topshiriqlar o‘quvchilarni darsga faol jalb qiladi.Innovatsion yondashuvlar orqali o‘quvchi faqat bilim egasi emas, balki ijodkor shaxs sifatida rivojlanadi. U adabiy asarlarni o‘qibgina qolmaydi, balki o‘z fikrini asoslaydi, obrazlarga baho beradi, voqealarga tanqidiy yondashadi. Bu esa o‘z navbatida shaxsiy pozitsiyani shakllantiradi, mustaqil tafakkurni rivojlantiradi, kitobxonlik madaniyatini chuqurlashtiradi. Ayniqsa, bugungi raqamli avlod vakillarini darsga jalb qilishda innovatsion texnologiyalarsiz muvaffaqiyatga erishish qiyin.Shuni alohida ta’kidlash kerakki, adabiy ta’limda innovatsiyalarning joriy qilinishi faqat texnik vositalardan foydalanish emas, balki pedagogik yondashuvning o‘zgarishini anglatadi. O‘quvchilar bilan psixologik jihatdan sog‘lom muloqotni yo‘lga qo‘yish, ularning qiziqishini o‘rganish, darsni mavzuga emas, o‘quvchiga moslab qurish — bu innovatsion yondashuvning tub mohiyatidir.Innovatsion texnologiyalarni adabiyot ta’limiga integratsiyalash o‘quvchilarning estetik zavqini, madaniy tafakkurini shakllantirishga, ularni badiiy matnga ongli yondashishga, milliy adabiy merosga chuqur e’tibor bilan qarashga undaydi. Bu esa, o‘z navbatida, jamiyatda ma’naviy barkamol, mustaqil fikrlovchi, o‘z millatining madaniy qadriyatlarini e’zozlovchi avlodni tarbiyalashning muhim omili hisoblanadi. 10 10 Abdurahmonova M. (2019). Kreativ o‘qitish usullari . Andijon: Andijon universiteti nashriyoti. — 142 bet. 30chizig‘i shaklida ko‘rsatish yoki obrazlar o‘rtasidagi munosabatni grafik tarzda tasvirlash orqali asar strukturasi aniq va tizimli ko‘rinishda tushuntiriladi. Canva yoki MindMeister kabi vositalar bu borada o‘quvchilar uchun ijodiy platformaga aylanadi. Uchinchidan, AKT yordamida darslar masofaviy shaklda yoki gibrid usulda ham o‘tkazilishi mumkin. Google Classroom orqali yozuvchi biografiyasiga oid slaydlar, asar asosidagi mini testlar, muhokamalar va esse topshiriqlari beriladi. Bu usul yordamida o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot onlayn shaklda davom etadi. O‘quvchilarning yozma savodxonligini rivojlantirish uchun ularni Google Docs yoki Padlet platformasida bahs-muhokamalarga jalb qilish mumkin. To‘rtinchidan, o‘zbek adabiyotida tarixiy obrazlar va voqealar ko‘p bo‘lgani uchun, virtual muzeylar va 3D xaritalar asosida multimedia materiallaridan foydalanish darsni boyitadi. Masalan, Munis va Ogahiy kabi tarixiy shaxslarning adabiy merosi haqida video lavhalar, muzey ekspozitsiyalari asosida qilingan prezentatsiyalar o‘quvchilarning matnga bo‘lgan qiziqishini oshiradi. Bu vositalar adabiyot darsini tarix, geografiya va san’at bilan integratsiyalashga xizmat qiladi. Beshinchidan, interaktiv test platformalari – Quizizz, Kahoot, Wordwall va Blooket yordamida darsda baholash jarayonini zamonaviy va tezkor shaklda olib borish mumkin. O‘quvchi darhol o‘z javobining to‘g‘riligini biladi, statistik natijalar esa o‘qituvchiga monitoring olib borishda yordam beradi. Masalan, Erkin Vohidovning “Tong nafasi” she’riy to‘plamidagi obrazlar yoki ifoda vositalariga oid testlar real vaqt rejimida o‘tkaziladi. Oltinchidan, video darslar yaratish, ularni YouTube yoki Telegram platformalari orqali ulashish orqali o‘qituvchi darsdan tashqari ham o‘quvchi bilan muloqotni davom ettirishi mumkin. Jumladan, Abdulla Oripovning “Jannatga yo‘l” dostonini tahlil qiluvchi videodars orqali o‘quvchilar uyda mustaqil ravishda ko‘rib chiqib, savollar ustida o‘ylashlari mumkin. video 29metod og‘zaki nutq, tafakkur, estetik did va ijtimoiy tajriba shakllanishiga xizmat qiladi. Ayniqsa, 8–11-sinflarda bu yondashuv yuqori samaradorlik beradi.Shu bilan birga, o‘quvchilarni matn asosida mustaqil fikr bildirishga o‘rgatish uchun “Menimcha...” texnikasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilar asar yakunida “Menimcha, Kumush shunday yo‘l tutgani to‘g‘ri edi, chunki...”, “Menimcha, Otabek adolat tarafdori edi, sababi...” kabi iboralar bilan o‘z mulohazasini asoslab beradi. Bu usul o‘quvchining asarga shaxsiy yondashuvi, o‘z fikrini mustahkamlab aytish va uni mantiqan isbotlay olish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. 13 Bugungi ta’lim jarayoni jadal rivojlanayotgan raqamli dunyo bilan chambarchas bog‘langan. O‘quvchilarning zamonaviy texnologiyalar bilan ishlashga bo‘lgan ehtiyoji va qiziqishini inobatga olgan holda, ayniqsa adabiy ta’limda AKT – axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish zarurati kun sayin ortib bormoqda. O‘zbek adabiyoti o‘zining chuqur g‘oyaviy- estetik mazmuni bilan o‘quvchilarda nafaqat bilim, balki estetik did, milliy ong va tarixiy xotirani shakllantiradi. Shu bois bu sohada AKT imkoniyatlaridan to‘g‘ri foydalanish nafaqat metodik yangilik, balki ta’lim samaradorligining muhim omilidir. Birinchidan, AKT yordamida o‘zbek adabiyoti darslarini vizual, tinglab idrok etiladigan va interaktiv shaklga keltirish mumkin. Masalan, Alisher Navoiy g‘azallarini tahlil qilishda audiofayllar orqali g‘azalning mahoratli qiroatini eshittirish o‘quvchining estetik idrokini kuchaytiradi. Aynan shu g‘azal asosida Prezi yoki PowerPoint platformalarida g‘oyaviy tuzilmani grafik tarzda ko‘rsatish esa matnni tahlil qilishda yanada chuqurroq tushunishga olib keladi. Ikkinchidan, AKT asosida tashkil etilgan virtual taqdimotlar va vizual klasterlar o‘quvchining tahliliy tafakkurini faollashtiradi. Masalan, Cho‘lponning “Kecha va kunduz” romanini o‘rgatishda voqealar rivojini vaqt 13 Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari . Namangan: Davr Press. — 160 bet. 9muammoli ta’lim metodlarining ilk asoslari sifatida qaraladi.O‘rta asrlarda, ayniqsa musulmon sharqida — Farobiy, Ibn Sino, Beruniy kabi allomalar ta’limni shaxsga yo‘naltirilgan, fikrlashni rag‘batlantiradigan vosita sifatida tushunishgan. Ularning asarlarida ham pedagogik yondashuvlarda tafakkur, mantiq va bilim uyg‘unligi muhim o‘rin egallagan. Bularning barchasi keyinchalik innovatsion yondashuvlar uchun nazariy poydevor bo‘lib xizmat qilgan. Zamonaviy pedagogikada innovatsiyalar tushunchasini ilmiy asoslab bergan olimlar qatoriga rus olimlaridan V. S. Lednev, V. P. Bespalko, Ye. S. Polat, hamda xalqaro miqyosda J. Dewey, C. Rogers, H. Gardnerlarni kiritish mumkin. Ular ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligi, shaxsiy rivojlanishi, hayotga tayyorlanishiga qaratilgan yondashuvlarni asoslab berishgan. Ularning ishlari bugungi kundagi ko‘plab innovatsion metodlarning nazariy ildizi hisoblanadi. O‘zbekistonda pedagogik innovatsiyalarni rivojlantirish borasida G‘.Yo‘ldoshev, I. Musurmonova, N. To‘rayev, M. Axmedova, S. Juraev kabi olimlarning hissasi katta. Ular tomonidan innovatsion texnologiyalar klassifikatsiyasi, o‘qitishning zamonaviy modellari, shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim kontseptsiyasi chuqur yoritilgan. Ayniqsa, G‘.Yo‘ldoshev tomonidan ilgari surilgan “o‘quvchi faoliyatini rag‘batlantirish modeli” pedagogik innovatsiyalarning amaliy samarasini oshirishga xizmat qilmoqda. 5 Innovatsion ta’lim metodlari bugungi kunda quyidagilarga tayanadi: faol o‘rgatish texnologiyalari, konstruktiv yondashuv, kollegial hamkorlik, raqamli ta’lim vositalari, muammoli va loyihaviy o‘qitish, kompetensiyaviy yondashuv. Ularning har biri o‘z metodologik asoslariga ega bo‘lib, an’anaviy dars shakllarini tubdan o‘zgartirish imkonini beradi.Tarixiy taraqqiyot davrida shakllangan bu yondashuvlar ta’limda doimiy yangilikka intilish, pedagogik 5 Musurmonova I. (2021). Adabiy ta’limda interfaol metodlardan foydalanish . Toshkent: Ilm Ziyo. — 164 bet. 40 Xulosa Ushbu kurs ishim davomida “Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta’lim” mavzusini chuqur o‘rganar ekanman, zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion yondashuvlar ahamiyatining naqadar muhimligini chuqur his qildim. Xususan, o‘zbek adabiyoti darslarida interfaol metodlar, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT), kompetensiyaviy va kreativ fikrlashga asoslangan yondashuvlar yordamida nafaqat dars sifatini oshirish, balki o‘quvchilar tafakkurini shakllantirish, ularni mustaqil fikrlashga undash, milliy qadriyatlarga hurmat ruhida tarbiyalash imkoniyati mavjud ekanini angladim. Adabiy ta’lim nafaqat bilim beruvchi, balki tarbiyaviy, estetik va ijtimoiy- madaniy qadriyatlarni singdiruvchi fan sifatida talqin etilmoqda. Shu bois, bu fanni o‘qitishda faqat matn mazmuni bilan cheklanmasdan, balki o‘quvchini faol ishtirokchi, ijodkor, tahlilchi va muloqotchi sifatida shakllantirish lozim. Bunga erishishda innovatsion pedagogik texnologiyalarning roli beqiyos ekanini tajribali ustozlar amaliyotida, ilg‘or metodik ishlanmalar misolida yana bir bor tasdiqladim. Tahlillar shuni ko‘rsatadiki, bugungi adabiy ta’limda qo‘llanilayotgan “klaster”, “Insert”, “debat”, “muammoli vaziyat”, “loyiha asosida o‘qitish”, “digital platformalar orqali tahlil” kabi usullar o‘quvchilarning bilimini mustahkamlash bilan birga, ularni tanqidiy va ijodiy fikrlovchi shaxsga aylantirishda muhim vositadir. Bunday metodlar orqali o‘quvchilarning adabiy matnga bo‘lgan qiziqishi ortadi, ular o‘z hayoti va jamiyatdagi hodisalarni adabiy obrazlar bilan bog‘lay oladi. Kurs ishini yozish jarayonida nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy metodik tajribalarni ham tahlil qildim. Bu menga o‘z pedagogik qarashlarimni 4Kurs ishi mavzusining dolzarbligi — Kurs ishi mavzusining dolzarbligi shundan iboratki, hozirgi zamon ta’limi innovatsiyalarsiz tasavvur etib bo‘lmaydigan bosqichga kirib keldi. Xususan, o‘zbek adabiyoti ta’limi sohasida ham yangicha yondashuv va metodlarning zarurati ortib bormoqda. Adabiyot darslari endilikda faqatgina matnni o‘qish va tushunish bilan cheklanmay, balki o‘quvchilarda milliy identitet, estetik did, mantiqiy fikrlash va ijodiy yondashuvni shakllantirishga xizmat qilishi kerak. Bunday maqsadga erishish esa an’anaviy o‘qitish uslublari bilan emas, balki interfaol, innovatsion texnologiyalar asosida amalga oshirilishi mumkin. Bugungi kunda dars jarayonlarida axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, muammoli o‘qitish, loyihalash, klaster texnologiyasi, rolli o‘yinlar kabi ko‘plab ilg‘or yondashuvlar joriy etilmoqda. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti kabi g‘oyaviy-estetik mazmuni kuchli bo‘lgan fanda bu uslublar o‘quvchilarning ongli va faol ishtirokini ta’minlaydi.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev bu borada shunday deydi: “Yangi O‘zbekistonni barpo etish uchun avvalo yangi fikrlaydigan, zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalashimiz zarur. Bu esa maktabdan boshlanadi. Maktab o‘qituvchisi esa har doim zamon bilan hamnafas, yangilikka ochiq bo‘lishi kerak. 1 ” Shuning uchun ham ushbu kurs ishi mavzusi nafaqat nazariy jihatdan, balki o‘qituvchilar uchun amaliy ko‘rsatma sifatida ham dolzarb ahamiyat kasb etadi. Mavzu orqali o‘quvchilarning qiziqishi va intellektual salohiyati o‘stirilishi, o‘zbek adabiyotiga bo‘lgan muhabbat chuqurlashtirilishi mumkin. Bundan tashqari, zamonaviy ta’lim strategiyalarini milliy ta’lim tizimiga integratsiya qilishning samarali yo‘llari ham ko‘rib chiqiladi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi — Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi pedagogik va metodik adabiyotlar tahlili orqali aniqlanadi. Umuman olganda, pedagogik innovatsiyalar masalasi 1 Shavkat Mirziyoyev, 2022-yil 27-yanvar, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisiga Murojaatnomasidan 6muammoli ta’lim, klaster usuli, aql xaritasi, rolli o‘yinlar va raqamli vositalar bilan boyitish orqali o‘quvchilarda mustaqil va tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga xizmat qiladigan amaliy uslublar ishlab chiqiladi. Bu metodlar o‘qituvchilar tomonidan bevosita sinf sharoitida sinovdan o‘tkazilishi va tatbiq qilinishi mumkin. Ayniqsa, kompetensiyaviy yondashuv doirasida o‘quvchining faolligi va ijodkorligini oshirishga xizmat qiladigan texnologiyalar tanlab olingan bo‘lib, ular kelgusida metodik qo‘llanmalar uchun asos bo‘la oladi. Natijada, kurs ishi nafaqat ilmiy, balki pedagogik amaliyot uchun ham foydali manba bo‘lib xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining obyekti — o‘quv jarayonida adabiyot fanini o‘qitish faoliyati. Kurs ishi mavzusining predmeti — adabiyot ta’limida qo‘llanilayotgan pedagogik innovatsion texnologiyalar va ularning samaradorlik darajasi. Kurs ishi mavzusining maqsadi — adabiy ta’limda innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo‘llashning ilmiy-nazariy asoslarini yoritish, ularning o‘quv jarayonidagi amaliyotini tahlil qilish va metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi vazifalari quyidagilardan iborat — Pedagogik innovatsiya tushunchasining ilmiy-nazariy asoslarini aniqlash;Zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni tavsiflash;Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek adabiyoti ta’limidagi imkoniyatlarini ochib berish;Adabiy ta’limda kreativ fikrlashni rivojlantiruvchi metodlarni tahlil qilish;Amaliy dars tajribalari asosida samarali metodik tavsiyalar ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining metodlari — sifatida taqqoslama tahlil, ilmiy- nazariy umumlashtirish, kuzatuv, didaktik materiallarni tahlil qilish, amaliy tajriba va interfaol metodlarni o‘rganish ishlatilgan. Kurs ishi mavzusining tuzilishi — Ish kirish, ikkita asosiy bob, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 41shakllantirish, kelajakdagi kasbiy faoliyatimda qanday yondashuvlar samarali bo‘lishi mumkinligini anglash imkonini berdi. Shu asosda, har bir adabiyot o‘qituvchisi o‘z darslarini zamon ruhiga mos tashkil etishi, o‘quvchilarning shaxsiy fikrini hurmat qilgan holda ularni rivojlantiruvchi muhit yaratishi lozim degan xulosaga keldim. Yakuniy xulosa sifatida aytishim mumkinki, pedagogik innovatsion texnologiyalarni adabiy ta’limga integratsiyalash nafaqat dolzarb, balki zaruriy ehtiyojga aylangan. O‘quvchilarda hayotiy kompetensiyalarni shakllantirish, ularni zamonaviy bilim va ko‘nikmalarga ega, fikrlovchi shaxslar sifatida tarbiyalash – mening o‘qituvchilik faoliyatimdagi ustuvor maqsadlarimdan biridir. Ushbu kurs ishi mazkur maqsad sari kichik, ammo ishonchli bir qadammu deb hisoblayman. 4413. Hamroyeva S. (2016). Metodik yangiliklar va dars sifati. Toshkent: Fan. — 188 bet. 14. Vohidov A. (2022). Zamonaviy adabiy ta’limda interfaollik. Nukus: Qoraqalpoq universiteti. — 159 bet. 15. Usmonova N. (2020). Pedagogik texnologiyalar va ularning samaradorligi. Toshkent: Innovatsion ta’lim. — 170 bet. 16. Eshquvvatov M. (2017). Ta’limda innovatsion yondashuvlar. Termiz: Surxondaryo nashriyoti. — 153 bet. 17. Tursunov I. (2019). Dars jarayonini modernizatsiya qilish usullari. Namangan: Davr Press. — 160 bet. 18. Omonov B. (2022). Texnologik ta’limning adabiyotga tatbiqi. Toshkent: Ta’lim fanlari markazi. — 147 bet. 19. Abdullayeva R. (2023). Adabiy o‘quvchilar uchun elektron resurslar. Samarqand: Imkon. — 130 bet. 20. Karimova S. (2021). O‘zbek maktablarida innovatsion adabiy ta’lim tajribalari. Toshkent: Ishonch Ziyo. — 168 bet. Foydalanilgan internet manbalar 1. https://scienceweb.uz/library/book/30571 2. https://ziyouz.uz/ilm-va-fan/ona-tili-darslari/hozirgi-o-zbek-tili- morfologiya/ 3. https://ziyonet.uz/ 4. https://zenodo.org/record/7028784 5. https://arxiv.uz/uz/documents/46759 191.3.Innovatsion texnologiyalarning o‘zbek adabiyoti ta’limiga integratsiyasi Zamonaviy ta’lim tizimida har bir fan bo‘yicha o‘qitish metodikasini yangilash, uni innovatsion yondashuvlar bilan boyitish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan biri sanaladi. Xususan, o‘zbek adabiyoti fanini o‘qitishda zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish o‘quvchilarda badiiy-estetik tafakkurni rivojlantirish, milliy qadriyatlarga bo‘lgan hurmatni shakllantirish, ijodiy fikrlash va mustaqil tahlil qilish salohiyatini oshirishda katta ahamiyat kasb etadi. O‘zbek adabiyoti faqat bilim emas, balki tarbiya, ong va ma’naviyat beruvchi fan sifatida ham alohida o‘rin tutadi. Shu bois bu sohada innovatsion texnologiyalarni tatbiq qilish nafaqat texnik yondashuv, balki pedagogik g‘oyaning tub mohiyatini anglash demakdir. Innovatsion texnologiyalarni adabiy ta’limga integratsiya qilish, avvalo, didaktik tizimning yangilanishi, o‘quv jarayonining shakl va mazmun jihatidan tubdan o‘zgarishini taqozo etadi. Bu jarayonda metodik yondashuvlar, o‘qituvchining rolini qayta ko‘rib chiqish, o‘quvchi faolligini ta’minlash va o‘quv materialini hayotiy qilish asosiy vazifa bo‘lib qolmoqda. An’anaviy yondashuvda o‘quvchi asosan tinglovchi, yozuvchi, yodlovchi sifatida ishtirok etsa, innovatsion yondashuvda u savollar beruvchi, mulohaza yurituvchi, baholovchi, tahlilchi, yaratuvchi subyektga aylanadi. Pedagogik texnologiyalar, xususan, interfaol metodlar, muammoli o‘qitish, loyiha asosida ta’lim, vizual xaritalar va info-grafikalar o‘zbek adabiyoti darslarini jonlantirishga, ularga zamonaviy ohang bag‘ishlashga xizmat qiladi. Masalan, “Aql xaritasi” texnikasini o‘zbek adabiyotida asar strukturasini tahlil qilishda qo‘llash mumkin: syujet rivoji, obrazlar evolyutsiyasi, asosiy g‘oya va konfliktlar bosqichma-bosqich xaritada ko‘rsatiladi. Bu metod o‘quvchilarning tafakkurini izchil shakllantiradi.Yoki “Insert” texnologiyasi yordamida o‘quvchilar matnni o‘qish vaqtida belgilar orqali tahlil yuritadilar: “+” — 25O‘zbek adabiyoti darslarida, masalan, Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ” romanini o‘qiyotganda, o‘quvchilar Insert belgilarini asosida har bir sahifa yoki parcha ustida fikr yuritadilar. “+” belgisi orqali tarixiy voqealar yoki avval bilgan ijtimoiy munosabatlar qayd etiladi. “–” orqali o‘quvchi o‘z dunyoqarashi bilan mos kelmaydigan fikrni belgilaydi. “?” esa tahlilni chuqurlashtirish zaruratini bildiradi, masalan, bir obrazning harakati nimaga asoslanganligi haqida savol tug‘iladi. “!” esa o‘quvchining hayratlanishiga sabab bo‘lgan badiiy ifoda yoki voqeani bildiradi. Bu usul darsda o‘quvchilarni mustaqil fikrlashga, matn bilan ishlashga va o‘z pozitsiyasini shakllantirishga undaydi. Shuningdek, o‘qituvchiga har bir o‘quvchining matnni qanday tushunganini aniqlashga imkon beradi. Insert texnologiyasi orqali badiiy asar faqat o‘qiladigan matn emas, balki o‘quvchi bilan muloqotga kiradigan tirik matnga aylanadi. Shu jihatdan, bu usul o‘zbek adabiyoti darslarini jonlantiruvchi va mazmunan boyituvchi samarali metod hisoblanadi. 12 “Insert” texnologiyasi asosida “ O tkan kunlar ʻ ” asarini tahlil qilish jadvallari Matndan iqtibos yoki voqea Insert belgisi Izoh (O‘quvchi fikri) Kumushning Otabek uchun fidoyilik ko‘rsatib, o‘z sha’nini qurbon qilishi “+” Ayol qahramonlarning matonati haqida avval ham eshitgan edim. Bu holat tasdiqladi. Zaynabning rashk bilan Kumushga suiqasd qilishga urinishi “–” Menimcha, ayol ayolga qarshi bunday yovuzlarcha ish qilmaydi deb o‘ylagandim. Otabekning siyosiy qarashlari, jadidchilik g‘oyalari “!” Hayratda qoldim — bu davrda ham yuksak ijtimoiy fikr bildirgan ziyolilar 12 Eshquvvatov M. (2017). Ta’limda innovatsion yondashuvlar . Termiz: Surxondaryo nashriyoti. — 153 bet. 1ANDIJON DAVLAT PEDAGOGIKA INSTITUTI FILOLOGIYA FAKULTETI “O ZBEK TILI VA ADABIYOTI” KAFEDRASI ʻ “O zbek tili va adabiyoti” yo nalishi 304-guruh talabasi ʻ ʻ Karimova Muslima Olimjon qizining Adabiyot o qitish metodikasi ʻ fanidan “ Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim ” mavzusidagi KURS ISHI Ilmiy rahbar: Umarova Y. Bajaruvchi: Karimova M . ANDIJON -2025 43Ilmiy adabiyotlar ro‘yxati 1. Yo‘ldoshev G‘. (2019). Pedagogik innovatsiyalar nazariyasi va amaliyoti. Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti. — 224 bet. 2. To‘rayev N. (2020). Innovatsion ta’lim texnologiyalari. Toshkent: Yangi asr avlodi. — 198 bet. 3. Musurmonova I. (2021). Adabiy ta’limda interfaol metodlardan foydalanish. Toshkent: Ilm Ziyo. — 164 bet. 4. Axmedova M. (2018). Ta’lim jarayonida zamonaviy texnologiyalar. Samarqand: Zarafshon. — 212 bet. 5. Rasulov H. (2022). Adabiyot darslarida kompetensiyaviy yondashuv asoslari. Toshkent: Ma’naviyat. — 179 bet. 6. Jo‘rayev M. (2021). Adabiy ta’lim metodikasi. Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi XTV nashriyoti. — 240 bet. 7. Nurullayeva G. (2023). Adabiy o‘qish va tafakkurni rivojlantirish. Toshkent: O‘qituvchi. — 186 bet. 8. Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot. Buxoro: BuxDU nashriyoti. — 158 bet. 9. Abdurahmonova M. (2019). Kreativ o‘qitish usullari. Andijon: Andijon universiteti nashriyoti. — 142 bet. 10. Qodirov D. (2018). Pedagogik innovatsiyalar asoslari. Toshkent: Innovatsiya markazi. — 175 bet. 11. Xasanboyeva M. (2021). Adabiyot va texnologiya uyg‘unligi. Qarshi: Nasaf. — 149 bet. 12. Ergashev Z. (2023). AKT va adabiy ta’lim integratsiyasi. Farg‘ona: FDU nashriyoti. — 133 bet. 35bo‘lardingiz?” kabi savollar orqali o‘quvchi faqat muallif fikriga emas, balki o‘z hayotiy pozitsiyasiga asoslangan javob berishga intiladi. Bu esa kompetensiyaviy yondashuvning asosiy maqsadi — shaxsiy, mustaqil va mas’uliyatli qaror chiqarishni o‘rgatish tamoyiliga mos keladi. 15 Kompetensiyaviy yondashuv asosida tuzilgan dars rejalarida quyidagi yo‘nalishlar muhim o‘rin tutadi: kommunikativ kompetensiya (fikrni ravon ifoda qilish), madaniy kompetensiya (asardagi ijtimoiy, tarixiy va ma’naviy qadriyatlarni tushunish), axborot kompetensiyasi (matndan kerakli ma’lumotni ajratib olish), estetik kompetensiya (badiiy til va vositalarni baholash), shaxsiy kompetensiya (o‘z fikriga ega bo‘lish). Ushbu yondashuvda har bir dars — bu o‘quvchining o‘z fikri, o‘z bahosi va shaxsiy talqini orqali o‘zini namoyon qilish maydonidir. Misol uchun, “Alpomish” dostonini o‘rganish darsida o‘quvchilarga quyidagi topshiriqlar berilishi mumkin: 1) Asardagi ijtimoiy qadriyatlarni aniqlash; 2) Alpomish obrazi orqali zamonaviy yoshlar qiyofasini shakllantirish; 3) O‘zbek xalqining qadimiy urf-odatlarini tahlil qilish. Ushbu topshiriqlar o‘quvchining nafaqat bilimini, balki hayotiy tajribasini, dunyoqarashini, tahlil qilish qobiliyatini ham rivojlantiradi. Bundan tashqari, kompetensiyaviy yondashuvni baholashda ham o‘ziga xos yondashuvlar mavjud. Endi o‘quvchining “to‘g‘ri javob berdi yoki yo‘q” degan yondashuv emas, balki “o‘z fikrini qanday asoslagani”, “dalillar keltirganmi”, “matnga suyanilganmi” degan mezonlar muhim ahamiyat kasb etadi. Bu esa o‘quvchini chuqur fikrlashga, adabiy tahlilga, dalillashga, turli nuqtai nazarni baholashga undaydi. Kompetensiyaviy yondashuv asosida olib boriladigan adabiy darslarda jamoaviy ish, guruhiy bahs-munozaralar, rolli o‘yinlar, dramatizatsiyalar va loyiha asosidagi topshiriqlar keng qo‘llaniladi. Bu metodlar o‘quvchini 15 Omonov B. (2022). Texnologik ta’limning adabiyotga tatbiqi . Toshkent: Ta’lim fanlari markazi. — 147 bet. 38shaxsiy fikr bildiradilar, muammolar yechimiga kirishadilar. Bu esa zamonaviy ta’limning asosiy maqsadlariga to‘la mos keladi. Innovatsion metodik tajribalar – O‘zbek adabiyoti ta’limida 16 Metodik yondashuv Qo‘llanish shakli Misol (asar yoki mavzu) Pedagogik natija Foydali kompetensiyala r Klaster usuli Asosiy tushunchalar ni grafik tarzda ifodalash “Alpomish” dostonida obrazlar guruhi Tahliliy tafakkur va tasniflash ko‘nikmasi rivojlanadi Tahliliy, vizual, mantiqiy fikrlash Insert texnologiyasi Matnni o‘qishda belgilash va izoh yozish “Kecha va kunduz” romanini o‘qish jarayonida Aktiv o‘qish, fikrni asoslash malakasi shakllanadi O‘qish va yozish kompetensiyasi Debate (munozara) metodi Guruhlar o‘rtasida fikr almashish “Yigit va ayol burchi” mavzusi asosida bahs Muloqot, murosaga kelish, dalillash o‘rganiladi Kommunikativ, ijtimoiy kompetensiya Loyiha asosida o‘qitish Topshiriq asosida taqdimot, esse, plakat “Zamonami z adibi” mavzusi Ijodiy fikrlash va mustaqil izlanish rivojlanadi Ijodiylik, axborot bilan ishlash Rolli o‘yinlar Asardagi voqealarni sahnalashtiri sh “ O tkanʻ kunlar ” dramatik lavhalari Obrazni anglash, nutq madaniyati shakllanadi Sahnalashtirish, kommunikatsiy a Tushuncha xaritasi Murakkab fikrlarni ko‘rgazmali tarzda ifodalash Cho‘lpon hayoti va ijodi bo‘yicha Tizimlashtirish va asosiy fikrni ajratib olish malakasi Axborotni tizimlashtirish Video tahlil Asar yoki adib hayotiga oid video orqali YouTube orqali G‘afur G‘ulom Vizual idrok va tahlilni uyg‘unlashtirad i Multimodal idrok, axborot kompetensiyasi 16 Karimova S. (2021). O‘zbek maktablarida innovatsion adabiy ta’lim tajribalari . Toshkent: Ishonch Ziyo. — 168 bet. 7I BOB. PEDAGOGIK INNOVATSIYALAR VA ULARNING TA’LIMDA O RNIʻ 1.1. Pedagogik innovatsiya tushunchasi va uning ilmiy-nazariy asoslari Pedagogik innovatsiya — bu ta’lim jarayonida yangicha yondashuvlarni, ilg‘or metodlarni, texnologiyalarni, vositalarni amaliyotga tatbiq etish orqali o‘qitish sifatini oshirishga qaratilgan faoliyat turidir. Mazkur tushuncha so‘nggi yillarda ta’lim islohotlari bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, innovatsiya so‘zining o‘zi ingliz tilidagi innovation (yangilik, ixtiro) tushunchasidan olingan. Pedagogik innovatsiyalar pedagogik jarayonning har bir bosqichiga — dars rejasidan tortib, baholash tizimigacha — yangilik kiritishni anglatadi. Bu yangiliklar o‘quvchi shaxsining rivojiga, o‘qituvchi faoliyatining samaradorligiga va o‘quv jarayonining sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 2 Pedagogik innovatsiya zamonaviy ta’lim tizimining ajralmas qismiga aylangan tushuncha bo‘lib, u o‘qitish va o‘rganish jarayoniga yangilik kiritish, ta’lim sifatini oshirish, o‘quvchilarning fikrlash, idrok va mustaqil faoliyat ko‘nikmalarini shakllantirishga qaratilgan yondashuvlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu tushuncha asosan XX asr oxiridan boshlab jahon pedagogikasida keng qo‘llanila boshlangan bo‘lsa-da, bugungi globallashuv davrida yanada teran va murakkab mazmunga ega bo‘lib bormoqda. Innovatsiya atamasi ilk bor texnologik taraqqiyot kontekstida qo‘llanilgan bo‘lsa-da, hozirgi kunda u pedagogik faoliyat doirasiga chuqur kirib kelgan. 3 Pedagogik innovatsiya deganda, avvalo, yangi g‘oyalarni amaliyotga tatbiq qilish, ilg‘or tajribalardan foydalanish, o‘quv jarayonida kreativlikni ta’minlash, interaktiv metodlar bilan darslar o‘tkazish tushuniladi. U o‘qituvchidan o‘z ustida ishlashni, yangiliklarga ochiqlikni, o‘quvchilar bilan hamkorlikda ishlashga tayyorlikni talab qiladi. Ta’limda innovatsiyalarni joriy etish orqali 2 Yo‘ldoshev G‘. (2019). Pedagogik innovatsiyalar nazariyasi va amaliyoti . Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti. — 224 bet. 3 To‘rayev N. (2020). Innovatsion ta’lim texnologiyalari . Toshkent: Yangi asr avlodi. — 198 bet. 28topdi?”, “Otabekning islohchi fikrlari bugungi yoshlar uchun qanday saboq beradi?” kabi savollar asosida tezkor fikrlar olinadi. Bu metod o‘quvchilarning erkin fikr yuritish, javob berishga jur’at topish va o‘z nuqtai nazarini shakllantirish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. “Insert” texnologiyasining amaliy qo‘llanilishi ham adabiy darslarda juda samarali. Yuqorida keltirilganidek, bu metod matn bilan ishlashda o‘quvchining e’tiborini faol bo‘lishga undaydi. O‘quvchi matndan chiqmay turib, undagi yangi, hayratlanarli yoki tushunarsiz nuqtalarni belgilab boradi. Bu esa darsda savol-javob, tahlil va mushohadani kuchaytiradi. O‘quvchi o‘qilgan matnni “tushungan” emas, “his qilgan” shaxsga aylanadi. “Klaster” texnologiyasi yordamida asardagi voqealar, obrazlar, mavzular orasidagi aloqalar grafik tarzda ifodalanadi. Masalan, “ O tkan kunlarʻ ” romanida Kumush obrazining xarakterini “mehribon”, “fidoyi”, “vafodor”, “kurashchi”, “so‘zsiz sevuvchi” kabi so‘zlar bilan ifodalab, atrofida klaster yasash mumkin. Bu metod o‘quvchilarning tasniflash, umumlashtirish, aloqalarni ko‘rish ko‘nikmasini rivojlantiradi. “Aql xaritasi” texnikasi asar syujeti, g‘oyasi va strukturasini o‘rganishda juda foydalidir. O‘quvchilar asar markaziga asosiy mavzuni joylashtirib, undan chiqqan tarmoqlar orqali voqealar rivoji, obrazlar, joy nomlari, konfliktlar va boshqalarni ajratib ko‘rsatadilar. Bunday grafik ishlov o‘quvchilarda tizimli fikrlash, tahlil va mantiqiy xulosa chiqarish ko‘nikmasini mustahkamlaydi.Shuningdek, “Yagona to‘g‘ri javob yo‘q” texnikasi ham adabiy darslarda muhim o‘rin tutadi. Bunda biror voqea yoki obraz xatti- harakatiga turli nuqtai nazardan yondashiladi. O‘quvchilar birgina savolga bir nechta to‘g‘ri, ammo turlicha asoslangan javob beradi. Bu metod orqali o‘quvchilar ijtimoiy, axloqiy va estetik mezonlarda fikr yuritishga o‘rganadi. Boshqa samarali metodlardan yana biri — “Rol o‘ynash” (dramatizatsiya) texnikasi. Bunda o‘quvchilar badiiy asar asosida sahna ko‘rinishini yaratadilar. Har bir o‘quvchi obrazga mos nutq, mimika, harakatlar bilan chiqish qiladi. Bu 26 bo‘lgan ekan. Zaynab obrazining paydo bo‘lishi va Kumush bilan ziddiyati “?” Zaynab bu asarga nega kiritilgan? Uning roli haqida ko‘proq tushuntirishga ehtiyoj bor. Asardagi eski o‘zbek jamiyatining ayollar erkinligiga bo‘lgan yondashuvi “–” Ayollar bu qadar tobe bo‘lganini bilmagan edim. Bunga hozirgi davr nuqtai nazaridan qaradim. Oxirgi sahifalarda Kumushning vafoti orqali tragik yakun “+” Oldin ham Kumush obrazining fojiali yakun topishini eshitgan edim. Bu ma’lumot tasdiqlandi. Otabek va otasi o‘rtasidagi dunyoqarash to‘qnashuvi “!” Har bir davrda yoshlar bilan ota-onalar o‘rtasida qarash farqlari bo‘lishi tabiiy ekan. Interfaol metodlar, shuningdek, kommunikativ kompetensiyalarni rivojlantirishda ham samaralidir. O‘zbek adabiyotidagi dialoglar, monologlar, bahsli vaziyatlar tahlil qilinayotganda o‘quvchilar og‘zaki nutq orqali o‘z fikrini ifodalashga, boshqani tinglashga, izchil va madaniyatli muloqot yuritishga o‘rganadilar. Bu esa ularning faqat adabiyotga emas, balki umumiy axloqiy va ijtimoiy madaniyatiga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Bundan tashqari, interfaol metodlar yordamida sinfda ijobiy psixologik muhit yaratiladi. O‘quvchilar bir-biriga fikr bildiradi, bahslashadi, kuladi, hayron qoladi, e’tiroz bildiradi — bu holatlar darsni hissiy jihatdan boyitadi. Emotsional uyg‘unlik esa eslab qolish jarayonini kuchaytiradi. Adabiy obrazlarning psixologik tahlilida, masalan, “Yuzma-yuz suhbat” metodidan foydalanish orqali o‘quvchi Kumush, Zaynab, Otabek, Zaynab obrazlarining ruhiy holatini tahlil qiladi.Shu bois, interfaol metodlar nafaqat ta’limiy, balki tarbiyaviy maqsadlarga xizmat qiladi. O‘quvchilar o‘z fikrini ayta oladigan, bahs qila oladigan, dalil keltira oladigan, adolatni, haqiqatni tanlay oladigan 21Innovatsion texnologiyalarni adabiy ta’limga nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan tatbiq etish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki o‘zbek adabiyoti darslarining maqsadi — o‘quvchilarda badiiy tafakkur, estetik dunyoqarash, milliy qadriyatlar va axloqiy mezonlar asosida ongli munosabatni shakllantirishdir. Ushbu maqsadlarga erishishda zamonaviy texnologiyalar vositasida darsni jonlantirish, unda o‘quvchilarni faol subyektga aylantirish, bilim olishga undash va ularni asar bilan hayotiy bog‘lash — eng samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi.Amaliy jihatdan qaralganda, innovatsion texnologiyalarni adabiyot darslariga integratsiya qilish bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: dars rejasini tuzish, material tanlash, texnologiya tanlash, topshiriqlarni ishlab chiqish, baholash mexanizmini aniqlash. Har bir bosqichda o‘qituvchi adabiy material xususiyatini, sinfning yosh va psixologik jihatlarini, darsning maqsad va vazifasini hisobga olgan holda tegishli texnologiyani tanlashi lozim. Misol uchun, obraz tahliliga doir mavzularda “rolga kirish” texnikasi, syujet tahlilida “klaster” yoki “aql xaritasi” metodi, asar yakunini muhokama qilishda esa “debate” yoki “mening fikrim” metodikasi qo‘llanishi mumkin.Masalan, Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ” romanini o‘rganishda “muammoli ta’lim” texnologiyasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilarga quyidagi savollar asosida muammo qo‘yiladi: “Kumushning xatti-harakatlari zamonaviy ayolga mos keladimi?”, “Asarda muhabbat va erkinlik g‘oyalari qanday talqin qilingan?” Bunday yondashuv o‘quvchilarni asar matnidan tashqariga olib chiqadi, ular o‘z hayotiy tajribalari, hozirgi davr qiyosida fikr yuritishga o‘rganadilar. Yana bir amaliy misol sifatida, Alisher Navoiy g‘azaliyotini tahlil qilishda interaktiv taqdimot texnologiyasidan foydalanish mumkin. O‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, har biri tanlangan g‘azalni mazmun, badiiy vositalar, ritmika, ruhiy holat, estetik ohang nuqtai nazaridan tahlil qiladilar va padlet yoki google slides orqali taqdim etadilar. Bu metod o‘quvchilarni nafaqat matnga e’tiborli bo‘lishga, balki taqdimot qilish, fikr ifodasi va jamoada ishlash 22kabi ko‘nikmalarni rivojlantirishga yordam beradi.Shuningdek, innovatsion texnologiyalar yordamida asarlar asosida virtual sahnalar, audio yoki video dramatizatsiyalar yaratish ham samarali usullardan biridir. O‘quvchilar G afurʻ G ulom ʻ ning “Shum bola” asaridagi epizodlar asosida o‘z sahna variantlarini yozishadi, rollarga bo‘linib sahnalashtiradilar. Bunday usul orqali o‘quvchilar matnni nafaqat o‘rganadilar, balki uni ichidan his etadilar, obrazlarni jonlantiradilar, til va nutq malakalarini oshiradilar.Adabiyot darslarida loyiha asosida o‘qitish texnologiyasi ham nihoyatda samaralidir. “Mening sevimli yozuvchim”, “Adabiy qahramonlar orasida”, “Bir asar — bir jamiyat” kabi loyihalar asosida o‘quvchilar izlanish olib boradilar, biografik ma’lumotlar, asarlar tahlili, shaxsiy fikrlarini jamlab, vizual taqdimotga aylantiradilar. Bunday loyihalar ularning izlanish, tahlil qilish, umumlashtirish, yakun chiqarish qobiliyatini kuchaytiradi.Bundan tashqari, test texnologiyalari, elektron baholash, onlayn platformalarda savol-javob qilish usullari yordamida darsda differensial baholash amalga oshiriladi. Masalan, adabiyot darsida “Quizizz” platformasi orqali interaktiv testlar o‘tkazish o‘quvchilarning bilim darajasini qiziqarli va raqobatli muhitda baholash imkonini beradi. Bu metod o‘quvchilarda darsga qiziqish uyg‘otadi, bilimlarni eslab qolishni mustahkamlaydi va o‘z-o‘zini baholashga imkon beradi.Shu bilan birga, “refleksiya” usuli yordamida o‘quvchi darsda nimalarni o‘rganganini, nimalarda qiynalganini, qanday savollar tug‘ilganini yozma yoki og‘zaki ifoda etadi. Bu usul o‘quvchi faoliyatini tahlil qilish, o‘z ustida ishlash, xatolarni ko‘rish va tuzatish imkonini beradi. Adabiyot darslarida bu metod ayniqsa she’r yoki nasriy asarlar tahlilidan so‘ng foydalanilsa, o‘quvchilar o‘z kechinmalari bilan ulashish imkoniga ega bo‘ladilar.Innovatsion texnologiyalarni adabiy darslarga integratsiya qilishda o‘qituvchining roli juda muhimdir. U nafaqat texnologiyani bilishi, balki uni mazmunan, psixologik jihatdan mos va samarali tarzda qo‘llay olishi kerak. Darsni puxta rejalashtirish, materiallarni izchil 37izlanish topshiriladi. Bu guruhlar o‘z ishlarini taqdim qiladi, muhokama yuritadi va yakuniy baho o‘zaro bahslar asosida belgilanadi. Bu usul nafaqat bilim beradi, balki fikrlash, muloqot qilish, himoya qilish kabi ko‘nikmalarni shakllantiradi.Adabiyot darslarida loyiha asosida ishlash ham dolzarb usullardan biridir. Masalan, o‘quvchilar “Ma’naviyat qahramonlari” loyihasi doirasida o‘zlariga yaqin bo‘lgan asar obrazini tanlab, uni zamonaviy hayotdagi shunga o‘xshash shaxslar bilan qiyoslaydi, plakatlar, taqdimotlar, esse va videoroliklar tayyorlaydi. Bu tajriba o‘quvchini ijodkorlikka undaydi, chuqur tahlil qilishga o‘rgatadi va eng muhimi – badiiy asarni hayot bilan bog‘lashga xizmat qiladi.Shuningdek, darslarda axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish ham katta ahamiyatga ega. Interaktiv doskalar, elektron taqdimotlar, testlar, videomateriallar yordamida o‘qitish jarayoni jonlanadi. Ayniqsa, she’rlar tahlilida audio formatdan foydalanish, dramatik asarlarni videoko‘rinishda ko‘rsatish o‘quvchining tasavvurini boyitadi. Bu vositalar orqali o‘quvchi badiiy tilda ifodalangan his-tuyg‘ularni chuqurroq his qilishi mumkin.Yana bir muhim tajriba – rolli o‘yinlar va sahnalashtirishdir. Adabiyotda dramatik asarlar bilan ishlashda o‘quvchilarga rollarni taqsimlab, ularni o‘sha obraz nuqtai nazaridan fikr yuritishga undash mumkin. Masalan, Abdulla Qodiriyning “ O tkan kunlarʻ ” asaridagi Otabek va Zaynab obrazlari asosida kichik dramatik sahna tayyorlash, ularning ichki kechinmalarini ochib berishga xizmat qiladi. Bu nafaqat matnni yodda saqlashga, balki chuqur anglashga yordam beradi.Ba’zi tajribali o‘qituvchilar “obrazlar xaritasi” yoki “matn asosida krossvord” tuzish orqali o‘quvchilarni topqirlikka, xotirani mustahkamlashga undaydilar. Ayniqsa, yuqori sinflarda adabiy asar asosida infografika, tajriba asosida esse, jurnal shaklida tahlil kabi kutilmagan, ijodiy topshiriqlar beriladi. Bularning barchasi innovatsion metodik yondashuvning shakllari hisoblanadi.Innovatsion yondashuvlar o‘quvchining bilim olish jarayonidagi passivligini yo‘qotadi, uni faol pozitsiyaga olib chiqadi. Shu bois o‘quvchilarning o‘zlari ham dars mazmunini mustaqil ravishda o‘zlashtiradilar, 11tashkil etish, individual yondashuvni yo‘lga qo‘yish, o‘quvchilarning rivojlanish darajasiga mos metodlarni tanlash imkonini beradi. 1.2.Zamonaviy ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarning qo‘llanilishi Hozirgi davrda jahon miqyosida yuz berayotgan axborot inqilobi, raqamli texnologiyalar taraqqiyoti, global integratsiya jarayonlari ta’lim tizimiga ham sezilarli ta’sir o‘tkazmoqda. O‘z navbatida, zamonaviy ta’lim tizimi bu yangiliklarga moslashishi, o‘quvchilarga kerakli bilim, ko‘nikma va kompetensiyalarni samarali yetkazib bera olishi lozim. Bunday sharoitda an’anaviy o‘qitish usullari talab va ehtiyojlarni to‘liq qondira olmayapti. Shu bois, bugungi ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni joriy etish zaruriy ehtiyoj sifatida qaralmoqda. Innovatsion texnologiyalar ta’limda yangi metodlar, interaktiv vositalar, shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar orqali o‘quv jarayonini optimallashtirishga xizmat qiladi. Bu texnologiyalar o‘qituvchining faolligini emas, balki o‘quvchining ishtirokini markazga qo‘yadi. Bunday yondashuv orqali o‘quvchilar dars jarayonida mustaqil fikr yuritish, o‘z g‘oyasini ifodalash, tahlil qilish va baholash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Aynan shuning uchun ham innovatsion texnologiyalar ta’lim sifatini oshirishning eng muhim vositalaridan biri sifatida qaralmoqda. 7 Bugungi kun o‘quvchilari texnologiyalar bilan ulg‘ayayotgan avloddir. Ular mobil qurilmalar, internet resurslari, vizual materiallar orqali tez va oson bilim olishga odatlangan. Shu bois, darslarni ham bu ehtiyojlarga moslashtirish, interfaol, multimediya vositalaridan foydalanilgan holda tashkil etish — ta’lim samaradorligining muhim omiliga aylangan. Innovatsion texnologiyalar nafaqat dars jarayonini jonlantiradi, balki o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini orttiradi, ularni bilim olishga undaydi. 7 Jo‘rayev M. (2021). Adabiy ta’lim metodikasi . Toshkent: O‘zbekiston Respublikasi XTV nashriyoti. — 240 bet. 10tafakkurni rivojlantirish, shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish tamoyillarining kuchayishiga olib keldi. Natijada, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi munosabatlar o‘zgarib, o‘quvchi passiv emas, balki faol ishtirokchi sifatida shakllandi.Pedagogik innovatsiyalar turli shakllarda bo‘lishi mumkin. Ular metodik, texnologik, tashkiliy, mazmuniy, vositali yoki strategik xarakterga ega bo‘lishi mumkin. Har bir turdagi innovatsiya o‘zining ta’lim jarayoniga ta’sir qilish ko‘lami va funksional vazifalari bilan ajralib turadi. Metodik innovatsiyalar o‘quv materialini yetkazish usullarini yangilaydi. Masalan, muammoli o‘qitish, rolli o‘yinlar, SWOT-tahlil, klasterlar kabi metodlar darsning samaradorligini oshiradi.Texnologik innovatsiyalar esa AKT vositalaridan foydalanish, multimedia darslari, onlayn platformalar orqali o‘qitish, interaktiv doskalar, simulyatorlar kabi vositalarni anglatadi. Bu vositalar o‘quvchini darsga faol jalb qiladi, mavzularni ko‘rgazmali va interaktiv shaklda tushuntirishga imkon yaratadi. Ayniqsa, o‘zbek adabiyoti darslarida badiiy matnlarni jonlantirish, obrazlarni vizual tarzda ko‘rsatish o‘quvchining estetik tafakkurini shakllantirishda juda foydalidir.Tashkiliy innovatsiyalar maktabdagi o‘quv jarayonini tashkil qilishning yangi usullarini taklif etadi. Masalan, darslarni blok usulida tashkil etish, fanlararo integratsiya qilish, o‘quvchining mustaqil loyihalarini baholash tizimlari bu turdagi innovatsiyalarga kiradi. Mazmuniy innovatsiyalar esa o‘quv dasturlarining tarkibiga, ta’lim standartlariga yangiliklar kiritish orqali amalga oshiriladi. 6 Ushbu innovatsiyalar ta’lim jarayonida quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish, bilimni chuqurroq o‘zlashtirish, mustaqil fikrlashni shakllantirish, muloqot madaniyatini rivojlantirish, kreativlik va mas’uliyatni kuchaytirish. Innovatsion texnologiyalar o‘qituvchi uchun ham katta imkoniyatlar yaratadi — darslarni ijodiy yondashuv bilan 6 Rasulov H. (2022). Adabiyot darslarida kompetensiyaviy yondashuv asoslari . Toshkent: Ma’naviyat. — 179 bet. 8nafaqat o‘quvchilar bilim oladi, balki o‘z fikrini erkin ifodalash, mantiqiy tahlil qilish, ijodkorlik bilan yondashish qobiliyatlari ham shakllanadi. Pedagogik innovatsiyalar turlicha shakllarda bo‘lishi mumkin: yangi o‘quv metodlari, ilg‘or texnologiyalar, noan’anaviy baholash vositalari, shaxsga yo‘naltirilgan yondashuvlar, hamkorlikda o‘qitish usullari, loyiha asosida o‘qitish va hokazo. Masalan, loyiha usuli o‘quvchilarni mustaqil izlanishga, guruhda ishlashga va natijani taqdim qilishga o‘rgatadi. Bugungi kundagi ta’lim islohotlari jarayonida pedagogik innovatsiyalarning o‘rni beqiyosdir. Respublikamizda qabul qilinayotgan strategik hujjatlar, jumladan, “2022–2026 yillarda Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da ta’lim sifati va mazmunini yangilash masalasi ustuvor yo‘nalish sifatida belgilanmoqda. 4 Shu asosda innovatsion ta’lim texnologiyalarini keng joriy etish zarurligi alohida ta’kidlangan. Bu esa har bir o‘qituvchi, ayniqsa adabiy ta’lim sohasida faoliyat yuritayotgan pedagoglar uchun dolzarb masalani yuzaga chiqaradi.Shuningdek, innovatsiyalar yordamida o‘quvchilarning o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi ortadi, bilimlarni eslab qolish darajasi yuqorilaydi, darslar hayotiy, interfaol va muloqotga boy bo‘ladi. An’anaviy ta’limda o‘quvchi ko‘proq passiv tinglovchi rolini bajarsa, innovatsion yondashuvlarda esa faol subyektga aylanadi. Demak, pedagogik innovatsiyaning tub mohiyati — o‘quvchini o‘qitishdan ko‘ra, o‘rganishga undash, unga zaruriy shart-sharoitlarni yaratishdir. Pedagogik innovatsiyalar tarixiy jihatdan uzoq asrlarga borib taqaladi. Garchi “innovatsiya” tushunchasi o‘tgan asr oxirida keng ilmiy muomalaga kirgan bo‘lsa-da, o‘quv jarayoniga yangilik kiritish, samaradorlikni oshirishga intilish qadimdan mavjud bo‘lgan. Masalan, qadimgi yunon faylasuflari – Sokrat, Platon va Aristotel ham ta’limni fikrlash orqali amalga oshirish, savol-javob usulidan foydalanish tarafdori bo‘lganlar. Bu yondashuvlar hozirgi zamonaviy 4 PF - 134 - sonli Prezident farmoni (11.05.2022) – “2022–2026 - yillarda maktab ta’limi tizimini takomillashtirish chora - tadbirlari” to‘g‘risida. 18amaliy seminarlar, ochiq darslar, ko‘rgazmali taqdimotlar orqali metodik rivojlanish muhitini shakllantiradi. Bu esa umuman olganda ta’lim muassasasining rivojlanishiga xizmat qiladi. Albatta, innovatsion texnologiyalarni joriy qilishda bir qancha muammolar ham mavjud. Ayrim hollarda texnik vositalarning yetishmasligi, o‘qituvchilarning texnologik savodxonligining pastligi, dars jarayonini to‘g‘ri loyihalashda malaka kamligi kabi holatlar kuzatiladi. Bunday holatlarning oldini olish uchun tizimli malaka oshirish kurslari, elektron dars ishlanmalari bazasini kengaytirish, AKT markazlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish lozim. Davlat tomonidan bu borada qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jadval: Zamonaviy innovatsion texnologiyalar Turlari, xususiyatlari va adabiy ta’limdagi qo‘llanilishi 9 № Texnologiya nomi Asosiy xususiyatlari Afzalliklari Adabiy ta’limdagi qo‘llanilishi 1 Interfaol o‘qitish texnologiyasi Faol muloqot, guruhli ishlar, interaktiv topshiriqlar Fikr almashish, muloqot malakasini rivojlantiradi Obrazlar tahlili, matn muhokamalari 2 AKT texnologiyalari Multimedia, taqdimot, onlayn testlar Darsni jonlantiradi, tezkor baholash Slaydlar, video orqali asar muhitini tushuntirish 3 Muammoli o‘qitish Muammo asosida fikrlashga undash Tahliliy va tanqidiy fikrlashni shakllantiradi Asardagi ziddiyatli holatlarni tahlil qilish 4 Loyiha asosida o‘qitish Mustaqil izlanish va yakuniy mahsulot Ijodkorlik va jamoaviy ishlashni kuchaytiradi Sahna ko‘rinishlar, devoriy gazeta 5 Modulli o‘qitish Bosqichli modullar asosida o‘rganish Individual yondashuvni ta’minlaydi Obrazlar yoki janrlar asosida modul tuzish 6 Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitish Differensial yondashuv, o‘quvchi ehtiyojiga moslashish Motivatsiya va mustaqillikni oshiradi Asarni qiziqishga ko‘ra tahlil qilish 7 Refleksiya va o‘zini baholash O‘z faoliyatini tahlil qilish Javobgarlik va mustaqillikni shakllantiradi Dars yakunida og‘zaki yoki yozma fikr bildirish 9 Xolmurodov A. (2020). Ta’limda AKT vositalari: nazariya va amaliyot . Buxoro: BuxDU nashriyoti. — 158 bet. 32loyiha ishlari ko‘rinishda ifodalash Google Docs / Word Online Onlayn esse yozish, tahrirlash, izoh qoldirish “Adabiy qahramonning zamonaviy talqini” esse topshirig‘i Yozma savodxonlik, mantiqiy ifoda, hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi Mentimeter / Poll Everywhere Dars boshida yoki yakunida onlayn so‘rov o‘tkazish “Bugungi dars menga nima berdi?” – fikrlar yig‘ish Dars jarayonida o‘quvchi hissiyotini aniqlash, reflektiv fikr almashish Wordwall / LearningApps Match, klaster, tushuncha bog‘lash kabi interaktiv o‘yinlar “Obraz va tavsifni moslashtirish” mashqlari Tafakkur rivoji, tushuncha tahlili va faollikni oshiradi AKT darsda notiqchilik ko‘nikmalarini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Misol uchun, “Book review” loyihasi tashkil etiladi. Har bir o‘quvchi biror adib asari asosida videotaqdimot tayyorlaydi. Bu o‘quvchining adabiy bilimidan tashqari, nutq madaniyati, texnik ko‘nikmalari va ijodiy yondashuvini shakllantiradi. onlayn so‘rovlar, elektron esse topshiriqlari, matnga oid savollar orqali tahliliy fikrlash va yozma ko‘nikmalar ham mustahkamlanadi. Adabiy qahramonlar haqida o‘z nuqtai nazarini bildirish, ma’naviy qadriyatlarni ochib berish, real hayot bilan qiyoslash vazifalari o‘quvchilarda tafakkuriy chuqurlikni ta’minlaydi. 2.2.Adabiy ta’limda kreativ fikrlash va kompetensiyaviy yondashuv asoslari Zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning mustaqil, erkin va ijodiy fikrlashi muhim kompetensiya sifatida e’tirof etilmoqda. Xususan, adabiy ta’lim – badiiy matnni tahlil qilish, undagi obrazlarni anglash, g‘oya va badiiy vositalarni baholash orqali kreativ fikrlashni rivojlantirishning eng qulay maydonidir. Adabiyot inson tafakkurining ifoda vositasi bo‘lganligi bois, u 33orqali o‘quvchi hayotga, voqealarga, jamiyatga yangicha nazar bilan qarashga o‘rganadi. Kreativ fikrlash, avvalo, yangicha yondashuv, mustaqil qarash, muammoga noodatiy yechim topish kabi fazilatlarni o‘z ichiga oladi. Adabiyot darslarida bu jihatlarni shakllantirish uchun o‘qituvchining metodik yondashuvi hal qiluvchi ahamiyatga ega. Masalan, oddiygina badiiy matn ustida savol-javob emas, balki matndagi kutilmagan burilishlar, obrazlar psixologiyasiga oid bahslar, alternativ yakunlarni yaratish kabi topshiriqlar orqali o‘quvchi ijodiy fikrlashga undaladi. Bunda mashhur adabiy tajriba – "agar asar boshqacha tugaganida qanday bo‘lardi?" degan savol ustida ishlash samarali natija beradi. Masalan, Erkin Vohidovning “O‘zbegim” she’ridagi har bir baytni bugungi zamon kontekstida talqin qilish orqali o‘quvchi asar mazmunini chuqur tushunib, uni zamonaviy hayotga bog‘lashni o‘rganadi. Bu esa kreativ tafakkur mexanizmlarining shakllanishiga olib keladi.Shuningdek, adabiy kollajlar, dramatizatsiyalar, esse va insholar, adabiy qahramonga xat yozish, obrazlar o‘rtasida virtual suhbat tashkil etish kabi metodlar o‘quvchini adabiy jarayonga faol jalb etadi. Bu yerda o‘qituvchi faqat bilim beruvchi emas, balki murabbiy, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatuvchi, muhokama yetakchisi sifatida ishtirok etadi. Kreativ fikrlashni rivojlantirishda dramatik asarlardan foydalanish ham muhim ahamiyatga ega. O‘quvchilar sahna ko‘rinishlarini mustaqil sahnalashtirib, har bir qahramonning nutq madaniyati, ichki dunyosi va pozitsiyasini his qilgan holda, o‘z fikrini bayon etish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Ayniqsa, voqea rivojini o‘zgartirish, yangi final yaratish kabi topshiriqlar orqali o‘quvchi muallif pozitsiyasini tahlil qilishni o‘rganadi. Adabiy ta’limda kreativlikni rag‘batlantirishda muhim jihatlardan yana biri – o‘quvchilarning his-tuyg‘ularini o‘rganish, ularning dunyoqarashiga mos topshiriqlar berishdir. Zamonaviy o‘quvchi hayotiy muammolarni ko‘ra oladigan, ularni adabiyot bilan bog‘laydigan bo‘lishi zarur. Bu esa shaxsiy pozitsiya, estetik tafakkur va baholash kompetensiyalarini shakllantiradi.Shu

Pedagogik innovatsion texnologiyalar va adabiy ta'lim 

Купить