PR – jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi fan sifatida - Madaniyatshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	369.8KB
Xaridlar	2
Yuklab olingan sana	19 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Madaniyatshunoslik

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

109 Sotish

PR – jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi fan sifatida

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: PR – jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi fan sifatida .
MUNDARIJA
Kirish .................................................................................................................................................... 2
I BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar fani ning asoslari va mohiyati. ............................................................ 4
1.1.Jamoatchilik bilan aloqalar fani tarixi va ta’rifi ................................................................................... 4
1.2.Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) nazariy asoslari .............................................................................. 10
1.3. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) funksiyalari. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR)ning asosiy maqsadi
va bosh vazifasi ...................................................................................................................................... 12
II BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar va ularning ahamiyati ...................................................................... 17
2.1. Jamiyat taraqqiyotida jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni.O‘zbekistonda jamoatchilik bilan
aloqalarning yangi bosqichi ................................................................................................................... 17
2.2. Siyosiy boshqaruvda jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni ............................................................. 21
2.3.Milliy g‘oya targ‘ibotida “Jamoatchilik bilan aloqalar” ......................................................................... 26
Xulosa va takliflar ................................................................................................................................... 36
Foydalanilgan adabiyotlar ...................................................................................................................... 37
Ilovalar ................................................................................................................................................... 39
Kirish
O ‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 17 fevralda
qabul qilingan “ O ‘ zbekiston Respublikasi davlat va xo ‘ jalik boshqaruvi
organlarining axborot xizmatlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora -
tadbirlari to ‘ g ‘ risida ” gi 125- qarorida davlat va xo ‘ jalik boshqaruvi sohasida
2

ochiqlik va shaffoflikka asoslangan samarali qarorlar qabul qilish tizimini joriy
etish , axborot olishda mansabdor shaxslarning jamiyat oldidagi hisobdorligi ,
ochiqligi va mas ’ uliyatini ta ’ minlash vazifalari belgilab berildi .
O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi “ Ommaviy
axborot vositalari mustaqilligini ta ’ minlash hamda davlat organlari va tashkilotlari
axborot xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo ‘ yicha qo ‘ shimcha chora - tadbirlar
to ‘ g ‘ risida ” gi qarori mazkur sohani yanada rivojlantirishda g ‘ oyat muhim qadam
bo ‘ ldi .
Yuqorida qayd etilgan qonun , O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidenti va
Vazirlar Mahkamasining qarorlari jamiyatda jamoatchilik bilan aloqalar hamda
axborot xizmatlarining huquqiy asosi hisoblanadi .
Mazkur qonun va qaror ijrosini ta ’ minlash maqsadida Mirzo Ulug ‘ bek
nomidagi O ‘ zbekiston Milliy universiteti Jurnalistika fakultetida , O ‘ zbekiston
Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiya universitetida , O ‘ zbekiston davlat jahon
tillari universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida , Qoraqalpog ‘ iston davlat
universiteti Jurnalistika bo ‘ limida “ Jamoatchilik bilan aloqalar va Axborot
xizmatlari ” fani o ‘ qitilmoqda .
Kurs ishining maqsadi : Jamoatchilik bilan aloqalar fanining asoslari va
mohiyati haqidagi ma ’ lumotlarni umumlashtirish va qisqacha tavsiflash .
Jamoatchilik bilan aloqalarning qisqacha tarixi , siyosatdagi o ‘ rni hamda
O ‘ zbekistondagi ushbu sohada yuz bergan o ‘ zgarishlarni chuqur tahlil qilish .
Kurs ishining vazifasi: Turli idora va tashkilotlar tomonidan muntazam
ravishda dolzarb mavzularda matbuot konferensiyalari , brifinglar o ‘ tkazilishi ,
bunda jamoatchilik bilan muloqotning interfaol usullaridan keng foydalanish ,
tegishli ma ’ lumotlarning maxsus veb - saytlarda joylashtirilishi aholining axborot
olishga bo ‘ lgan ehtiyojini qondirishga xizmat qilmoqda . Ayni paytda bu
yo ‘ nalishdagi ishlarni yanada samarali tashkil etish , davlat va jamoat birlashmalari
axborot xizmatlari , media - tuzilmalar ishini faollashtirish , soha mutaxassislarining
bilim va ko ‘ nikmalarini muttasil oshirib borish .
3

Kurs ishining nazariy metodologik asosi : Ushbu mavzuni tayyorlashda
O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ma ’ ruzalarida ilgari
surilgan xalq bilan muloqotni rivojlantirishga oid g ‘ oyalar , tegishli qonunlar va
qarorlarda belgilangan normalar metodologik hamda huquqiy asos qilib olindi .
Mamlakatimizda xalq bilan muloqot jarayonlarini tadqiq etgan holda bu borada
to ‘ plangan bilim va tajribalar , ilmiy xulosalar yuzasidan tegishli tavsiyalar beriladi .
Unda idora va tashkilotlarning jamoatchilik bilan aloqalar (PR), Axborot
xizmatlari faoliyatini ilmiy tashkil etish hamda takomillashtirish, bu borada
to‘plangan tajribalar haqida so‘z yuritiladi.
Ishning tarkibiy tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va
qilingan xulosalardan iborat.Ishda o‘rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar
tushunarli ravishda berildi.Ishga qo‘yilgan maqsadga erishishi uchun to‘plangan
adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi.
I BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar fani ning asoslari va mohiyati.
1.1.Jamoatchilik bilan aloqalar fani tarixi va ta’rifi
Buyuk bobokalonlarimiz aql mash’ali ila turli fanlarga asos solingan.
Aytaylik, «Algebra» so‘zi qayerdan olinganini bugungi avlod yaxshi biladi. Abu
4

Abdullo Muhammad ibn Muso al-Xorazmiyning «Al-jabr val-muqobala» asaridagi
«Al-jabr» – «Algebra» atamasiga asos bo‘lgan bo‘lsa, dunyo miqyosida deyarli bir
xil talaffuz etiladigan «Meditsina» – asli ibn Sino (Abu Ali al-Husayn ibn
Abdulloh ibn al-Hasan ibn Ali)ga nisbatan o‘sha davrdayoq aytilgan «Madadisino»
(ya’ni, «Sinoning madadi») atamasining hosilasidir. Bugun lisonimizda keng
qo‘llanayotgan «Tibbiyot» fani nomi (atamasi) ham ulug‘ hakimning «Tib
qonunlari» asaridan olinganini shu soha mutaxassislari e’tirof etishadi.
Inson aqli-tafakkuri ila kashf etilgan jamiki fanlar mohiyatan bir-biri bilan
uzviy aloqada ravnaq topadi. Falsafa, adabiyot, biologiya, kimyo, tarix, geografiya,
matematika, fizika, geodeziya, astronomiya, sotsiologiya, informatika, kibernetika,
elektronika, genetika kabi fanlar mantiqan bir-biri bilan chambarchas. Nafaqat fan
sifatida, ishlab chiqarish sohalarida ham ularni bir-birisiz tasavvur etib bo‘lmaydi.
Aytaylik, adabiyot – barcha soha uchun birdek qadrli. U butun insoniyatning
ma’naviy boyligi, ko‘ngil mulki! Kimyo mo‘‘jizalari kimni hayratga solmaydi,
deysiz. Tabiat qonunlarini o‘rgatuvchi fizikaning daxli bo‘lmagan soha bo‘lmasa
kerak. Hisob-kitoblar yechimini matematika fanisiz tasavvur etib bo‘lmaydi. Butun
borliq, kurrai zamindagi mamlakatlar, ularning chegaralari, poytaxtlari, xalqlari,
iqlimi, turfa boyliklari haqida biz avvalo geografiya fani orqali tasavvurga egamiz.
Hayot voqeligiga aylangan ana shu fanlar mudom uzviydir. Bu uzviylikni yanada
mukammallashtirib, takomillashtirib borayotgan yangi fanni esa so‘nggi o‘n
yilliklar mo‘‘jizasi deb atash mumin. Negaki, u butun mohiyat-e’tiboriga ko‘ra –
fanlararo fan hisoblanadi. Bu fan – «Pablik rileyshnz» deb ataladi. Ingliz tilidan
olingan «Public Relations» atamasi – «Jamoatchilik bilan aloqalar», «Jamoatchilik
bilan munosabatlar» degan ma’nolarni anglatadi. 1
«Public Relations» (bundan buyon – PR, piar) iborasi ilk bor AQShning
uchinchi prezidenti Tomas Jefferson tomonidan ishlatilgan. U 1807 yili
«Kongressga yettinchi murojaati»da ushbu atamani birinchi marta qo‘llagan .
.
Bundan maqsad, o‘sha davrda hukumatning jamoatchilik bilan aloqalarini davlat
darajasiga ko‘tarish, ilmiy-tashkiliy jihatdan yo‘lga qo‘yish edi.
1
Miralimov Sh., Eshbekov T. Jurnalistika, ma’naviyat, jamiyat. –T.: O‘zbekiston, 2010.
5

Keyinchalik PR fani asoschilaridan biri Edvard Bernayz bu iboraning mohiyatini
«jamiyat manfaatlari yo‘lidagi harakatdir» deb ta’riflagan. Demak, «AQShda
piarning paydo bo‘lishi bevosita siyosiy jarayonlar mahsuli» 3
bo‘lgan. Oradan bir
asr vaqt o‘tib, alohida fan sifatida voqelikka aylangan PR tarixi o‘sha davrdagi
hodisalardan kelib chiqadi.
AQSHning o‘sha davrdagi prezidentlari hukumat bilan xalq
o‘rtasida mustahkam va ishonchli aloqalar o‘rnatishni yangi davlat ravnaq topishi
asosiy omili sifatida qabul qildilar. Ularning bu mezonga asoslangan fikrlari
nihoyatda to‘g‘ri bo‘lib chiqdi. Tomas Jeffersonning quyidagi so‘zlari demokratiya
yo‘lini tanlagan qator gazetalar uchun shiordek bo‘lib qoldi: «Agar menga
hukumat bo‘lsinu gazetalar bo‘lmasin yoki gazetalar bo‘lsinu hukumat bo‘lmasin –
birini tanlang, deyishsa, men hech ikkilanmasdan hukumat bo‘lmasa ham gazetalar
bo‘lishi kerak, degan bo‘lardim».
Bu fikrni biryoqlama talqin qilmaslik kerak. Tomas Jefferson gazeta va
boshqa nashrlar mavqeini, ta’bir joiz bo‘lsa, mas’uliyatini oshirishni ham ko‘zda
tutgan bo‘lishi mumkin. Binobarin, hukumatning yo biror tashkilotning
jamoatchilik bilan aloqalarini matbuotsiz, ommaviy axborot vositalarisiz tasavvur
etib bo‘lmasligini demokrat rahbar ushbu tushunchasi vositasida ham ifodalagani
ko‘rinib turibdi.
Jamoatchilik fikri bilan hisoblashish masalasi uzoq yillar turli bahs-
munozaralarga sabab bo‘lgani tarixiy manbalarda ko‘p uchraydi. Bu g‘oyani
miloddan oldin yashagan Suqrot ilgari surib, o‘z shogirdlarini haqiqatni bilishga
undagan. U haqiqatni «bahs orqali, suhbat yo‘li bilan bilish, anglash mumkin,
degan, suhbatda asosiy e’tiborni inson ongi va tafakkurini tahlil qilishga qaratish
zarurligini aytgan. O‘z davrida bu usul «Suqrot usuli» deb atalgan».
Sharq allomalari ijodida ham jamoatchilik bilan aloqalar g‘oyasi ilgari
surilganini anglash mumkin. 1072 yili Malikshoh saroyida vazirlik qilgan
Nizomulmulkning fikrlari ham e’tiborga molikdir. Olim va shoir Umar Xayyom
bilan maslakdosh bo‘lgan Nizomulmulk «Siyosatnoma» asarida shunday yozgan:
«zarurat bo‘lmasa, oliy majlisdan hech nima yozilmaydi. Farmonning hurmati va
6

kuch-quvvati shunday bo‘lishi kerakki, ijro etilmaguncha uni hech kim qo‘lidan
qo‘ymasin». Demak, bu qadim siyosat zamirida ham jamoatchilik bilan aloqalar
o‘ziga xos jihatlari aks etgan. Podsho amriga munosabatlar o‘rganilgan hamda
uning ijrosi nazorat qilingan. Bu qimmatli fikrlar bugungi kunda ham ahamiyatini
yo‘qotgani yo‘q.
Ijtimoiy munosabatlar qadimda qay darajada voqelikka aylanganini
professor Najmiddin Komilovning quyidagi fikrlaridan ham anglash mumkin:
«O‘zbekistonda Yevropa demokratik davlatlariga xos xususiyatlar bilan birga,
Sharq davlatchiligining bizning xalqimiz ruhiyatiga xos va mos tajribalarini saqlab
qolish maqsadga muvofiq».
Bulardan tashqari Sharqda azal-azaldan fikrlar xilma-xilligiga e’tibor bilan
qaralgani qator maqollarda o‘z aksini topgan. Ko‘pdan ko‘p fikr chiqadi,
maslahatli to‘y tarqamas, yetti o‘lchab bir kes, otalar so‘zi – aqlning ko‘zi, singari
maqollar zamirida axborot almashmoq, fikrlashmoq, maslahatlashmoq kabi
ma’nolar mujassam. 2
Demak, jamoatchilik bilan aloqalar biz uchun aslida qadimiy tushuncha.
O‘tgan asrda rivojlangan mamlakatlarda voqelikka aylangan PRni tushunish, uning
mohiyatini anglash qiyin emas.
Mutaxassislarning e’tirof etishlaricha, zamonaviy PR amaliy jihatdan
jurnalistika zaminida paydo bo‘lgan. Uning aynan amaliyotdagi asoschilaridan biri
amerikalik jurnalist Ayvi Ledbetter Li bo‘lgani haqida qator «Pablik rileyshnz»
kitoblarida qayd etilgan. 1898 yilda Nyu-Yorkdagi Priston universitetini
tamomlagan Ayvi Li dastlab «World» gazetasida faoliyat ko‘rsata boshlaydi.
Biroq, yosh jurnalistni reportyorliklikning tor ko‘chalari qoniqtirmaydi. U ko‘proq
ijtimoiy-siyosiy hayotda faol bo‘lishga intilardi. Bu intilishini 1903 yili Nyu-York
meri saylovida namoyon etdi. Keyingi yili AQSh prezidentligiga saylov davrida
demokratlar partiyasi milliy qo‘mitasiga matbuot-byurosi xodimi bo‘lib o‘tgach,
hamkasbi Jorj Parker bilan birga «Parker va Li» firmasini tashkil etishdi.
2
Jahon jurnalistikasi tarixi. Darslik. F.Mo‘minov, A.Nurmatov, T.Eshbekov va boshq. –T.: Fan va texnologiyalar,
2008. – 328 b.
7

1906 yilda Ayvi Li «Tamoyillar deklaratsiyasi»ni nashrdan chiqardi. Bu bilan u
dastlab «matbuot xizmati xodimining faoliyatini jamoatchilikka yaqinlashtirgan»
bo‘lsa, ayni vaqtda yangi kasbni jamiyat uchun juda zarur bo‘lgan soha bilan
to‘ldirdi, uning muhimligini ko‘rsatib berdi. «Ayvi Lining asosiy xizmati shuki, u
yangi kasbga ochiq xarakter berdi. «Tamoyillar deklaratsiyasi» butun millat uchun
yuqori davlat organlari va hokimiyatni ham hisobga olib mashhur amerikacha
ochiq jamiyat shakllanishi yo‘lida asosiy dasturiy hujjatlardan biri bo‘lib qoldi».
Deklaratsiyada shunday deyilgan: «Bu sirli matbuot-byurosi emas. Butun
ishimizni ochiq-oydin bajaramiz. Bizning vazifamiz yangiliklar yetkazib berish.
Bu targ‘ibot agentligi emas. Biron-bir materialingiz tashviqot bo‘limiga to‘g‘ri
keladi, deb hisoblasangiz, unda murojaat qilmang. Bizning ishimiz – aniqlik. Biz
yuqorida eslab o‘tilgan faktlarni shaxsan tekshirish uchun har bir muharrirga jonu
dilimiz bilan yordam beramiz. Qisqasi, maqsadimiz shundan iboratki, biz ishchan
doiralar va tashkilotlar nomidan AQSh jamoatchiligini qiziqtirgan ma’lumotlarni
matbuotga ochiq-oydin berib borishdir». Shu tariqa AQShda tashkilotlar bilan
jamoatchilik o‘rtasida aloqalar o‘rnatish harakati boshlandi. Bu harakat asta-sekin
ijtimoiy voqelikka aylanib ketdi.
PR tarixining shakllanish va taraqqiy etish evolyutsiyasi uch davrga
bo‘linadi, ya’ni ular: tayyorlov, oraliq va asosiy davrlardir.
Birinchi davr, Tomas Jeffersonning ilk bor «Pablik rileyshnz» atamasini
qo‘llagan paytlardan boshlanib, to XX asr boshlarigacha davom etgan.
Ikkinchi davrni, Ayvi Li «Tamoyillar deklaratsiyasi»ni e’lon qilgan va piar
xizmatlari bo‘yicha firma tashkil etgan voqealar bilan bog‘liq, deyish mumkin. Bu
davr 1807 yildan to XX asr boshigacha davom etgan.
Uchinchi davr 1904-1906 yillardan hozirgi paytgacha davom etmoqda. Bu
davrni «piar-kasb sifatida shakllanishi, sohalar kengayishi va o‘zaro bog‘lanishida
fanlararo fan rolini ado etgan va ijtimoiy institut sifatida» 11
tan olingan davri
deyishimizga asos bor.
PR tadqiqotchilari uning tarixiga oid ko‘p fikrlarni ilgari surganlar.
Shulardan biriga e’tiborni qaratamiz: «Biz ko‘p narsalarni rivojlangan dunyodan
8

kechroq bildik,– deb yozadi Rostov universiteti jurnalistika nazariyasi va amaliyoti
kafedrasi dotsenti Grant Kartashyan.– Shunday ta’lim bor ekanki, biz biladigan
genetika va kibernetikadan ustunroq. Bu – Pablik rileyshnzdir». PR tarixiga oid bu
kabi fikrlar zamirida ham uning rang-barang qirralari aks etadi. 3
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng ijtimoiy institut sifatida maydonga chiqqan
PR xalqaro miqyosda o‘rin tutardi. 1974 yili piar xalqaro ijtimoiy institut sifatida
tan olindi, bu paytda YePRA – Yevropa pablik rileyshnz assotsiatsiyasi BMT
tarkibidagi iqtisodiy va ijtimoiy kengashning maslahatchi organi sifatida qayd
qilingan.
Mutaxassislar fikricha, 1914 yilda birinchi jahon urushi boshlanishi turli
davlatlar hukumatining piarlari keskin o‘sishi uchun zamin yaratgan, chunki ular
oldida jangovar harakatlarga nisbatan o‘z mamlakatining tutgan o‘rnini xalqiga va
jahon jamoatchiligiga bayon qilish vazifasi turgan. O‘sha davrdagi «AQSh
Prezidenti Vudro Vilson jurnalist do‘sti Jorj Krilning maslahati bilan
jamoatchilikni xabardor qilish uchun maxsus Qo‘mita tuzgan. Mazkur Qo‘mita
mamlakatda va chet elda piarni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan».
1918 yilda Buyuk Britaniya qirolining o‘z matbuot kotibi paydo bo‘ldi.
Buyuk Britaniyada 1932 yilda Vazir o‘rinbosari qoshida Jamoatchilik bilan
aloqalar bo‘yicha xizmat rahbarining lavozimi ta’sis etilgan edi. Zero, «Piar
xizmatlarining rahbarlari tinglovchilarga ta’sir etish soha va usullarini
kengaytirishni afzal ko‘rar edilar» hamda ushbu maqsadlar uchun standard
bo‘lmagan usullardan ham foydalanganlar. Xalqaro miqyosda yuksak maqega ega
bo‘lgan ingliz tilidagi bu atama o‘shandan buyon dunyoviy fan nomi sifatida
boshqa tillarda, xususan, o‘zbek tilida ham keng qo‘llanilmoqda.
Zamonaviy piar vatani – AQShdir. Piar faoliyatini u yerdan G‘arbiy
Yevropa o‘zlashtirib olgan. Har bir mamlakatda piar o‘zining milliy ruhi va
xususiyatlari bilan boyitilgan. Bu tabiiy jarayondir. Ijtimoiy hayotdagi har qanday
yangilik turli davlatda o‘ziga xos tarzda aks etadi.
3
Jahon jurnalistikasi tarixi. Darslik. F.Mo‘minov, A.Nurmatov, T.Eshbekov va boshq. –T.: Fan va texnologiyalar,
2008. – 328 b.
9

XX-asrning so‘nggi choragida piar rivojlangan mamlakatlarda ravnaq
topgan faoliyat turi bo‘lib qoldi. Bu davrda «piarning yangi turlari, shakl va
usullari uzviy ravishda paydo bo‘la boshladi, piarmenlarning kundalik faoliyatiga
jalb etilmagan iqtisodiyot, siyosat va madaniyat sohalari kamayib borar edi».
Bugungi kunga kelib PR jahon uzra keng quloch yoymoqda. Uning ibratomuz
qirralari, bu sohadagi ilg‘or tajribalar hozirjavoblik bilan o‘rganilmoqda.
1.2.Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) nazariy asoslari
PRning fan sifatida maydonga chiqishi va ilmiy asoslanishida amerikalik
olim Edvard Bernayz xizmatlari alohida e’tirof etiladi. U 1919 yilda Nyu-Yorkda
xususiy «piar-byuro»sini ochib, amalda jamoatchilik bilan aloqalarning samarasini
ko‘radi. Bu borada tadqiqot olib borib, xulosalarini yozadi. 1923 yili uning
«Jamoatchilik fikrining kristallashuvi» kitobi chop etildi. Bu asar PR fanining
birinchi nazariy poydevori edi. O‘sha yiliyoq Nyu-York universitetida «Pablik
rileyshnz» kafedrasi tashkil etildi. Rus tadqiqotchisi A.Chumikovning
«Jamoatchilik bilan aloqalar» asarida qayd etilishicha, E.Bernayz o‘z faoliyatini
shunday ta’riflagan: «1919 yili dastlabki ofisimni ochganimda… «Pablik
Rileyshnz maslahatchisi»ni tayinladim. U mijozlar fikrini tinglab, jamoatchilik
bilan aloqalarni rivojlantirish yo‘lida xizmat qila boshladi». Shu tariqa
nazariyotchilar PRning yangi-yangi qirralarini tadqiq qila boshladilar.
1924 yilda shveysariyalik taniqli psixolog Karl Yungning «Psixologik
turlar» kitobi nashr etildi. Umuman, bu olimning asarlari jamoatchilikdagi turli
guruhlar psixologiyasi xususiyatlari, ullardagi fikrning shakllanish jihatlarini
o‘rganishga katta ta’sir etgan.
XX asrning birinchi choragidan boshlab AQSh, Angliyada PRga oid qator
kitoblar nashr etildi. Ularda jamoatchilik bilan aloqalarning nazariy asoslari yanada
chuqurroq ifodalab berilgan. 4
Sobiq mustabid tuzum davrida hukumat demokratiyani ta’minlashga xizmat
qiladigan PRdan o‘z maqsadlari yo‘lidagina keng foydalanishsa-da ommaviy tusda
u oliy o‘quv yurtlarida o‘qitilmas edi. Shul bois, u fan sifatida tadqiq etilmasdi.
4
Korolko V.G. Osnov ы pablik rileyshnz. –Kiyev.: Vakler, 2000.
10

Professor Narzulla Jo‘rayevning quyidagi fikrlari o‘rinlidir: «SSSR tarkibida turib
hech qanday milliy ravnaq, ma’naviy taraqqiyot xususida gapirib bo‘lmas edi.
Chunki yovuzlik va zo‘ravonlik asosiga qurilgan bu davlat bunday intilishlarga
aslo yo‘l bermas edi». PRni tan olmagan va jamoatchilik fikri bilan
hisoblashmagan komfirqa ko‘p narsa yutqazdi. Muallif amerikalik adiba Eyn
Redning quyidagi fikrini keltiradi: «Insonni fikrsiz qulga aylantirgan yoki uning
mehnati samarasini tortib oladigan, erkin tafakkur qilishdan mahrum etadigan yoki
aqlga zid harakatlarga undaydigan jamiyat, mavjud qonunlari bilan insonning
tabiiy talab-ehtiyojlari o‘rtasida qarama-qarshilik keltirib chiqaradigan jamiyat
aslida jamiyat deb atalishiga ham arzimaydi. U – jinoyatchilar to‘dasi yoki
olomondir».
Sobiq mustabid tuzum davri mafkurasi to‘g‘risida bu kabi juda ko‘p tanqidiy
fikrlar yozildi. Shu yo‘sinda jamoatchilik fikriga mutlaqo quloq solmaslik va uni
tan olmaslik harakatlari to‘g‘ri tanqid qilindi. «Imperiyalar milliy ongning
uyg‘onishidan o‘t-suv balosidan qo‘rqqan kabi qo‘rqqanlar,– deb yozadi
adabiyotshunos Ibrohim G‘afurov «Millatning billurlanishi» maqolasida.–
Xalqning umum ishini o‘zi bir yoqadan bosh chiqarib qilishga qodirlik kasb etishi
– uning millat bo‘lganligi belgisi va ko‘rsatkichidir». Bu fikr zamirida ham
kishilarning o‘zaro fikr almashuvi asnosida «bir yoqadan bosh chiqarishi» g‘oyasi
zuhur etilmoqda.
Yurtimiz mustaqillikka erishganidan buyon davlat boshqaruvi tizimida
jamoatchilik bilan aloqalar amalda o‘z samarasii ko‘rsatmoqda. Buni har bir
yetakchi tashkilot va muassasaning matbuot xizmati faoliyati misolida ham ko‘rish
mumkin. Jamoatchilik fikrini o‘rganish barobarida jamoatchilikda fikr uyg‘otish,
jamoatchilik fikrini shakllantirish muhim o‘rin tutadi. Bu hol demokratik
o‘zgarishlar yanada chuqurlashayotgan jamiyatimizda hayot voqeligiga aylanib
bormoqda.
11

1.3. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) funksiyalari. Jamoatchilik bilan
aloqalar (PR)ning asosiy maqsadi va bosh vazifasi
Jamoatchilik fikrini o‘rganish – u bilan aloqalarda muhim mezon
hisoblanadi. Funksiya deganda amaliyotda ko‘proq bu faoliyatni bajaradigan
vazifalar nazarda tutiladi. V. Korolko ta’riflashicha, jamoatchilik bilan aloqalar
umuman olganda 3 ta asosiy funksiyani bajaradi:
Jamoatchilikning fikrini o‘rganish va uni kuzatish. PR orqali
jamoatchilikning fikrini o‘rganish va faqat shu yo‘l bilan unga samarali ta’sir
ko‘rsatish mumkin. Agar jamoatchilik fikri o‘z vaqtida o‘rganilmasa, unda ijobiy
maqsadga erishilmaydi.
Jamoatchilik harakatini kuzatish. Demak, jamoatchilikning nafaqat fikrini
o‘rganish, balki, harakatini ham kuzatib borish muhimdir. Piarmen
jamoatchilikning u yoki bu harakatlarida o‘zini qanday tutadi, shuni aniqlab olishi
kerak. Yangi vaziyatlar vujudga kelgan sari, ijtimoiy kayfiyatlar o‘zgargan sari
jamoatchilik o‘zini qanday tutmoqda, piarmenning fikricha qay tomonga
o‘zgarmoqda, shuni oldindan bilishi taqozo etiladi. Aniqlik piar xodimi faoliyatida
muhim o‘rin tutadi.
Tashkilot bilan jamoatchilik o‘rtasida ikki tomonlama manfaatni ta’minlash.
Bir tomonlama emas, ikki tomonlama manfaatni ta’minlab, shuning natijasida
jamoatchilik bilan hamkorlikni ravnaq toptirish lozim. Bunda hamkorlikning ikki
tomonlama foydasi bo‘ladi. 5
Mana shu uchta asosiy funksiya jamoatchilik bilan aloqalarni tobora
mustahkamlab borishda piarmen uchun juda zarur.
PR funksiyasi jamiyat ijtimoiy instituti sifatida yorqinroq ko‘rinadi.
Hindiston davlatining sobiq rahbari Indira Gandi PRni «demokratiyaning yog‘i»
deb atagan.
PR hokimiyat organlari va xalq, aholi va biznes, ishlab chiqaruvchilar va
iste’molchilar, shaxslar va ijtimoiy guruhlar o‘rtasida aloqa o‘rnatadi.
Amalda PR demokratiya ravnaq topgan mamlakatlardagina rivojlanadi. Ayni
vaqtda u demokratiyani rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Bugungi kunga kelib
5
Miralimov Sh., Eshbekov T. Jurnalistika, ma’naviyat, jamiyat. –T.: O‘zbekiston, 2010.
12

esa piar dunyoviy fan sifatida keng quloch yoyyayotgani boisi ham shunda. PR –
mohiyatan dunyoviy fan sifatida bizning ham ilmiy-ma’naviy xazinamizni
boyitishga, tashkilotlarning jamoatchilik bilan aloqalarini yo‘lga qo‘yishga xizmat
qiladi.
Jamoatchilik bilan aloqalar (PR)ning asosiy maqsadi va bosh vazifasi
PR omma fikrining bir yo‘nalishdagi shakli emas. Uning mazmuni, shakli,
maqsad va vazifalari aniq. PR ruhidagi boshqarish bilan ko‘p asrlardan buyon
boshqa sohalar ham shug‘ullanib keladi.
Oshkoralik, haqiqat, samimiylik bo‘lgan joydagina PR muloqotga va o‘zaro
ishonchga erishishi mumkin. PR – davlat tashkilotlari, qonun chiqaruvchi hamda
ijro hokimiyatlari va jamoatchilik o‘rtasida aloqa o‘rnatishga yordam beradi. Ingliz
olimi Sem Blek ta’biri bilan aytganda: «Pablik Rileyshnz – aniq, haqqoniy
axborotlarga asoslangan, o‘zaro bir-birini tushunish to‘g‘risidagi fan va san’atdir».
Nazariyotchi V.Korolkoning shunday yozgan: «PRni xo‘jako‘rsinga tashkil
qilmaslik kerak. Har qanday yo‘l bilan o‘zlariga yaxshi sharoit yaratish uchun
xalqni aldash va omma ishonchini suiste’mol qilish noxush oqibatlarga olib keladi.
Jamiyatni qandaydir ma’lum bir muddat davomida aldash mumkin. Biron-bir
qisminigina uzoqroq aldab yurish mumkin. Butun jamiyatni har doim aldab yurish
esa hali hech kimga nasib qilmagan». Amaliy jihatdan olib qaralganda, qaysiki
sohada bo‘lmasin omma ishonchini suiiste’mol qilish qanday salbiy oqibatlarga
olib kelgani sir emas.
Ye.Pashensev fikricha: «Pablik rileyshnz – tashkilot va jamoatchilik
o‘rtasidagi o‘zaro hurmatga asoslangan munosabat, bir-birini anglashga xizmat
13

qiladigan muttasil harakatdir». Bu fikrlar xilma-xilligi PRning qamrovi naqadar
kengligidan dalolat beradi.
Har bir fanning avvalo maqsad va vazifalarini o‘rganish talab etiladi.
PRning asosiy maqsadi – jamoatchilik bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish bo‘lsa,
bosh vazifasi – axborot yordamida omma fikrini boshqarishdir. U tashkilotlar
va jamoatchilik o‘rtasida aloqa o‘rnatadi. Bunday aloqa fikr almashish, axborot
olish va tarqatish, o‘zaro munosabatlarni mustahkamlash bilan izohlanadi. Har bir
tashkilot va muassasa faoliyati xalqning siyosiy, iqtisodiy, ma’rifiy hamda
madaniy hayotini yaxshilashga qaratilgan bo‘lishi shart. Shu o‘rinda ham PR
o‘ziga xos tafakkur maydonini vujudga keltirgan holda samarali natijalarga
erishishga xizmat qiladi.
Jamoatchilik bilan aloqalarning muhim shartlaridan biri – ikki tomonlama
fikr eshitish. Fikr bir tarafdangina aytilsa, u mohiyatan – biryoqlama, qolaversa,
targ‘ibot bo‘lib qoladi. PR amaliyotida tashkilot vakillarining jamoatchilik fikrini
tinglab, xulosa chiqarishi muhim o‘rin tutadi. Bu, ko‘pdan ko‘p fikr chiqadi, degan
naqlga mosdir.
Jamoatchilik bilan aloqalar uzoq va boy tarixga ega. Ularning ijtimoiy soha
sifatida shakllanishida Sharq mamlakatlari ham muhim hissa qo‘shgan.
XVII-XX asrlarda G‘arbning keskin rivojlanishi ko‘pgina yangi fanlar qaror
topishiga asos bo‘ldi. O‘sha fanlardan biri – jamoatchilik bilan aloqalardir. Eng
avvalo, AQShda mazkur sohaning nazariy va axloqiy asoslari shakllandi. 6
Tashkilot va jurnalistlarning jamoatchilik bilan munosabatlari, fikr
almashishlar jarayonida nazariy asoslarga va odob-axloq me’yorlari PR talablariga
mos ravishda amalga oshishi ushbu amaliyotning dunyo miqyosida keng
tarqalishiga, jumladan, O‘zbekistonda ham ravnaq topishiga yordam beradi.
Saylovlar jarayonini OAVda yoritish texnologiyalarini ilmiy jihatdan tahlil
qilish va o‘zlashtirish O‘zbekiston sharoitida alohida e’tiborga ega. Bunda OAV va
siyosiy partiyalar vakillari oq va qora PR to‘g‘risida ham tasavvurga ega bo‘lishi
maqsadga muvofiqdir.
6
Zasurskiy Ya.N. Iskusheniye svobodoy. Rossiyskaya jurnalistika: 1990-2004. – M.: Izd-vo Mosk. un-ta, 2004.
14

PR davlat va jamiyat, ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar o‘rtasida aloqa
o‘rnatadi. Bu aloqa – fikr almashish, axborot olish va tarqatish, munosabatlarni
mustahkamlash bilan izohlanadi.
Taraqqiyparvar mamlakatlarda hukumat, nodavlat tashkilotlarining
faoliyatlari jamoatchilik bilan aloqalar asosida tashkil etiladi. Ispan faylasufi va
publitsisti Ortega Gasset yozganidek, «Dunyoni jamoatchilik fikri boshqaradi».
Yurtimizda ham aksariyat vazirlik va tashkilotlarning faoliyatlari
jamoatchilik bilan aloqalar asosida tashkil etilmoqda. Bugungi kunda jamoatchilik
bilan aloqalar masalasi ijtimoiy voqelikka aylandi.
PR jamiyatda tashkilotlarning jamoatchilik bilan aloqalarini yo‘lga
qo‘yishga xizmat qiladi. Sem Blek yozganidek u quyidagi o‘nta asosiy maqsadga
yo‘naltirilgan. Ya’ni:
 Jamoatchilik fikri;
 Jamoatchilik munosabatlari;
 Hukumatlararo aloqalar;
 Ijtimoiy hayot;
 Sanoat sohasidagi munosabatlar;
 Moliyaviy aloqalar;
 Xalqaro aloqalar;
 Iste’molchilar bilan munosabatlar;
 Statistika va tadqiqot;
 Ommaviy axborot vositalari.
Ikkinchi jahon urushidan so‘ng ijtimoiy institut sifatida maydonga chiqqan
PR xalqaro miqyosda o‘rin tutardi. 1974 yili piar xalqaro ijtimoiy institut sifatida
tan olindi, bu paytda YePRA – Yevropa pablik rileyshnz assotsiatsiyasi BMT
tarkibidagi iqtisodiy va ijtimoiy kengashning maslahatchi organi sifatida qayd
qilingan.
Fransiya va Germaniya mutaxassislari amerikacha piar uslubini to‘g‘ridan-
to‘g‘ri milliy tarmog‘iga ko‘chirish mumkin emasligini tushundilar. Fransuz va
nemisni amerikalik qilib bo‘lmaganidek, buni ham qilish mumkin emas.
15

PR ko‘p jihatdan mahalliy mentalitet va millat ruhidan tug‘ilgan. Shul bois
Yevropa davlatlarida piar har bir jamiyatning milliy xarakteriga monand ravishda
shakllana bordi.
Qator davlatlarda birinchi rahbarlarning matbuot bo‘yicha muovinlari,
matbuot xizmati rahbarlari, hech bo‘lmaganda matbuot agentlari va kotiblari
lavozimlari tashkil qilindi. Eng e’tiborga molik tomoni shundaki, birinchi jamiyat
bilan aloqalar markazlari AQSh, Fransiya va Buyuk Britaniya davlat organlarida
tashkil etildi.
Mutaxassislarning aksariyati 1914 yilda birinchi jahon urushining
boshlanishi turli davlatlar hukumatining piarlari keskin o‘sishi uchun
rag‘batlantiruvchi omil bo‘lgan, chunki ularning oldida boshlangan jangovar
harakatlarga nisbatan o‘z mamlakatining tutgan o‘rnini xalqiga va jahon
jamoatchiligiga bayon qilish vazifasi turgan edi, degan fikrga kelgan. O‘sha
davrdagi «AQSh Prezidenti Vudro Vilson jurnalist do‘sti Jorj Krilning maslahati
bilan jamoatchilikni xabardor qilish uchun maxsus Qo‘mita tuzgan. Mazkur
Qo‘mita mamlakatda va chet elda piarni rivojlantirishda katta ahamiyatga ega
bo‘lgan».
1920 yilda Nyu-Yorkda Buyuk Britaniyada sodir bo‘layotgan voqealar bilan
amerikaliklarni tanishtirish maqsadida Britaniya kutubxonasiga asos solingan edi.
Ular haqidagi kommunikatsiya va nazariyalar birgalikda boshqa ilmlar ham
rivojlangan, bu esa ularni o‘zaro boyitgan.
1926 yilda Buyuk Britaniyada o‘z faoliyatida piar uslubiyotidan faol
ravishda foydalangan savdo bo‘yicha Qirollik boshqarmasi tuzildi.
1932 yilda shu mamlakatda Vazir o‘rinbosari qoshida Jamoatchilik bilan
aloqalar bo‘yicha xizmat rahbarining lavozimi ta’sis etilgan edi. Zero, «Piar
xizmatlarining rahbarlari tinglovchilarga ta’sir etish soha va usullarini
kengaytirishni afzal ko‘rar edilar» hamda ushbu maqsadlar uchun standard
bo‘lmagan usullardan ham foydalanganlar 7
.
7
Gundarin M.V. Teoriya i praktika svyazey s ob щ estvennostyu: osnov ы media-rileyshnz. Ucheb. posobiye. –M.:
Forum: infra-m, 2007.
16

Zamonaviy piar vatani – AQShdir. Piar faoliyatini u yerdan G‘arbiy
Yevropa urushdan keyin o‘zlashtirib olgan. «Lekin bu to‘g‘ridan-to‘g‘ri nusxa
ko‘chirish emas edi. Ish usullari va shakllarining o‘xshash tavsifida har bir
mamlakatda piar o‘zining milliy ruhi va xususiyatlari bilan boyitilar edi» Bu tabiiy
jarayondir. Ijtimoiy hayotdagi har qanday yangilik turli davlatda o‘ziga xos tarzda
aks etadi.
XX-asr o‘rtalarida Yerning birinchi sun’iy yo‘ldoshi koinotga chiqishi asos
bo‘lgan axboriy davr o‘z faoliyatini boshladi. Ko‘p o‘tmay amerikalik
mutaxassislar kompyuter tarmog‘ini ishlab chiqdilar. Bu tarmoq tezkorlik bilan
rivojlana boshladi. O‘sha davrda «aloqa vositalarining yangi shakllari va turlari
piar xizmatlari faoliyatida ham o‘z ifodasini topa boshlagan edi».
XX asr so‘nggi choragida PR rivojlangan mamlakatlarda ravnaq topgan
faoliyat sohasi bo‘lib qoldi. Ma’lumki, bu davrda «piarning yangi turlari, shakl va
usullari uzviy ravishda paydo bo‘la boshladi, piarmenlarning kundalik faoliyatiga
jalb etilmagan iqtisodiyot, siyosat va madaniyat sohalari kamayib borar edi».
Bugungi kunga kelib PR jahon uzra keng quloch yoymoqda. Uning ibratomuz
qirralari, bu sohadagi ilg‘or tajribalar O‘zbekiston oliy o‘quv yurtlarida ham puxta
o‘rganilmoqda.
II BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar va ularning ahamiyati
2.1. Jamiyat taraqqiyotida jamoatchilik bilan aloqalarning
o‘rni.O‘zbekistonda jamoatchilik bilan aloqalarning yangi bosqichi
Jamoatchilik bilan aloqalar sohasida, xususan, Axborot xizmatlarida asosan
shu soha sirlaridan boxabar jurnalistlar faoliyat ko‘rsatishi maqsadga muvofiqdir.
Ular ham ommaviy axborot vositalari (OAV) xodimlari kabi asosan axborot
to‘plash va tarqatish bilan shug‘ullanadi. Axborot xizmati xodimi o‘qimishli
bo‘lishi zarur. Ya’ni, aytmoqchi, yozmoqchi bo‘lgan har bir fikrini avvalo
ishonchli manbalardan o‘qib-o‘rganishi maqsadga muvofiqdir. U mas’ul xodim
sifatida qaysiki mavzuda so‘z yuritmasin, avvalo uning uchta muhim asosi
hisoblanmish quyidagi ishonchli manbalarni o‘z ko‘zi bilan o‘qib ko‘rmog‘i lozim:
Metodologik asosi (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari va
nutqlarida bayon etilgan fikrlar);
17

Huquqiy asosi (O‘zbekiston Respublikasi qonunlari, Prezident farmonlari va
qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari hamda boshqa me’yoriy hujjatlarda bayon
etilgan fikrlar);
Nazariy asosi (ilmiy asoslangan kitoblar, darsliklar, qo‘llanmalar, maqolalar
va boshqa yozma manbalarda bayon etilgan fikrlar).
Ushbu manbalarni o‘qimasdan gapirgan mas’ul xodim xatolikka yo‘l
qo‘yishi hech gapmas. Tashkilot rahbari nomidan gapirishga haqli bo‘lgan Axborot
xizmati rahbari xatolikka yo‘l qo‘yishi kechirilmas holdir. U o‘sha asossiz, xato
gapi bilan tashkilotning obro‘siga putur yetkazadi…
Jamoatchilik bilan aloqalar – inglizcha “Public Relations” (Pablik rileyshnz
– PR, piar) nazariyasiga asoslangan. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) mohiyati –
davlat va xalq, tashkilotlar va jamoatchilik o‘rtasidagi aloqalarni ilmiy tashkil etish
hamda muntazam yo‘lga qo‘yishdan iboratdir.
O‘zbekistonda jamoatchilik bilan aloqalar, xalq bilan muloqot muhim
ijtimoiy institutga aylanmoqda. Jamoatchilik fikri – fuqarolik jamiyatini o‘zida aks
ettiradigan bamisoli bir ko‘zgu ekanligi hayotda o‘z isbotini topmoqda.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 27 iyun – Matbuot va ommaviy
axborot vositalari xodimlari kuni munosabati bilan soha xodimlariga yo‘llagan
tabrigida ta’kidlanganidek, “Xalq bilan muloqot, odamlarning orzu-intilishlari,
dardu tashvishlari bilan yashash davlat siyosati darajasiga ko‘tarilayotgan bugungi
kunda har bir ommaviy axborot vositasi chinakam muloqot maydonchasiga, erkin
fikr minbariga aylangan taqdirdagina biz o‘z oldimizga qo‘ygan maqsadlarga
erisha olamiz” 8
.
O‘zbekiston Respublikasining 2014 yil 5 mayda qabul qilingan “Davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlari faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonunida
jamoatchilik bilan aloqalar va uni amalga oshirishda muhim o‘rin tutuvchi Axborot
xizmatlarining huquqiy asosi mustahkamlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 17 fevralda
qabul qilingan “O‘zbekiston Respublikasi davlat va xo‘jalik boshqaruvi
8
Mirziyoyev Sh.M. Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi farovon bo‘ladi. 3-jild. –T.:
O‘zbekiston, 2019. – 400 b.
18

organlarining axborot xizmatlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi 125-qarorida davlat va xo‘jalik boshqaruvi sohasida
ochiqlik va shaffoflikka asoslangan samarali qarorlar qabul qilish tizimini joriy
etish, axborot olishda mansabdor shaxslarning jamiyat oldidagi hisobdorligi,
ochiqligi va mas’uliyatini ta’minlash vazifalari belgilab berildi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 27 iyundagi “Ommaviy
axborot vositalari mustaqilligini ta’minlash hamda davlat organlari va tashkilotlari
axborot xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida”gi qarori mazkur sohani yanada rivojlantirishda g‘oyat muhim qadam
bo‘ldi.
Yuqorida qayd etilgan qonun, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Vazirlar
Mahkamasining qarorlari jamiyatda jamoatchilik bilan aloqalar hamda axborot
xizmatlarining huquqiy asosi hisoblanadi.
Mazkur qonun va qaror ijrosini ta’minlash maqsadida Mirzo Ulug‘bek
nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti Jurnalistika fakultetida, O‘zbekiston
Jurnalistika va ommaviy kommunikatsiya universitetida, O‘zbekiston davlat jahon
tillari universiteti Xalqaro jurnalistika fakultetida, Qoraqalpog‘iston davlat
universiteti Jurnalistika bo‘limida “Jamoatchilik bilan aloqalar va Axborot
xizmatlari” fani o‘qitilmoqda.
Bo‘lg‘usi jurnalistlar jamoatchilik bilan aloqalar (PR) fani nazariyasi va
amaliyotini, Axborot xizmatini maxsus kurs orqali o‘rganish bilan bir qatorda
respublika yetakchi tashkilotlari, vazirliklar, siyosiy partiyalar va boshqa
idoralarning Axborot xizmatlarida mahorat sirlarini o‘zlashtirmoqdalar.
Respublikamizdagi qator tashkilotlarning Axborot xizmatlarida hozirgi vaqtda
mazkur o‘quv dargohidan yetishib chiqqan kadrlar samarali faoliyat
ko‘rsatishmoqda.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 2 fevral kuni qabul
qilingan “Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni yanada
rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi farmonida “Davlat
organlari, xo‘jalik boshqaruvi organlari, davlat korxonalari va tashkilotlari matbuot
19

xizmatlarining jamoatchilik va ommaviy axborot vositalari bilan o‘zaro hamkorligi
yetarli darajada yo‘lga qo‘yilmagan”i qayd etilib, O‘zbekiston Respublikasi
Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar
agentligi zimmasiga davlat organlari va boshqa tashkilotlarga ular faoliyatining
ochiqligini ta’minlashda, davlat xizmatchilariga ommaviy axborot vositalari bilan
ochiq, ommaviy o‘zaro hamkorlik qilish madaniyatini singdirishda, shu jumladan,
ularning Axborot xizmatlari (jamoatchilik bilan ishlash bo‘yicha bo‘linmalari)
faoliyatini muvofiqlashtirish va uslubiy jihatdan ta’minlash orqali ko‘maklashish
vazifasi ham yuklatildi. Bu vazifalar to‘la-to‘kis bajarilishi uchun avvalo har bir
vazirlik, idora, muassasa va tashkilotning Axborot xizmatlari ham mas’uldirlar. 9
Axborot xizmatining asosiy vazifalaridan biri – tashkilotning jamoatchilik
bilan aloqalarini rivojlantirishdan iborat ekan, bunda ommaviy axborot
vositalarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati ustidan
jamoatchilik hamda parlament nazoratini ta’minlash, davlat va jamoatchilik
o‘rtasida mustahkam aloqa o‘rnatish masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.
Yurtimizda OAVning samarali faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur sharoit va
imkoniyatlarni yaratish, fuqarolarning axborotni erkin va moneliksiz olish hamda
foydalanish huquqlarini amalga oshirish, axborotning muhofaza qilinishi, shaxs,
jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligini ta’minlash yuzasidan keng
qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Sohadagi izchil islohotlar jarayonida davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlari, barcha vazirlik va idoralar, jamoat
tashkilotlarida axborot xizmatlari tashkil etilib, ular faoliyati davr talabi asosida
yo‘lga qo‘yilmoqda.
Turli idora va tashkilotlar tomonidan muntazam ravishda dolzarb
mavzularda matbuot konferensiyalari, brifinglar o‘tkazilishi, bunda jamoatchilik
bilan muloqotning interfaol usullaridan keng foydalanish, tegishli ma’lumotlarning
maxsus veb-saytlarda joylashtirilishi aholining axborot olishga bo‘lgan ehtiyojini
qondirishga xizmat qilmoqda. Ayni paytda bu yo‘nalishdagi ishlarni yanada
samarali tashkil etish, davlat va jamoat birlashmalari axborot xizmatlari, media-
9
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni yanada
rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. –Toshkent shahri, 2019 yil 2 fevral. //http://uza.uz
20

tuzilmalar ishini faollashtirish, soha mutaxassislarining bilim va ko‘nikmalarini
muttasil oshirib borish dolzarb ahamiyatga ega.
2.2. Siyosiy boshqaruvda jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni
Siyosiy boshqaruvda Jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni haqida
to‘xtalishdan oldin Jamoatchilik bilan aloqalarning o‘zi nima degan savolga javob
topib olsak. “Jamoatchilik bilan aloqalar” atamasi ingliz tilidagi “Public relations”
(qisqartmasi PR) so‘zidan aynan tarjima qilish natijasida iste’molga kirgan.
“Public relations” so‘ziga Oksford ingliz tili lug‘atida “yaxshi taassurot qoldirish
uchun ma’lum bir tashkilot yoki shaxs haqida jamoatchilikka ma’lumot berish
faoliyati” deya ta’rif berilgan.
Ushbu ibora ilk bor AQShning uchinchi prezidenti Tomas Jefferson
tomonidan qo‘llanilgan. U 1807 yili o‘zining “Kongressga yettinchi murojaat” ida
ushbu atamani birinchi marta qayd etgan.Bundan maqsad, o‘sha davrda
hukumatning jamoatchilik bilan aloqalarini davlat darajasiga ko‘tarish,
ilmiytashkiliy jihatdan yo‘lga qo‘yish edi. Demak,
“AQShda piarning paydo bo‘lishi bevosita siyosiy jarayonlar mahsuli”
bo‘lgani oydinlashadi. Oradan bir asr vaqt o‘tib, alohida fan sifatida voqelikka
aylangan PR tarixi o‘sha davrdagi hodisalardan kelib chiqadi.
Jamoatchilik bilan aloqalar fan sifatida ilk bora AQShda paydo bo‘lgan
bo‘lsada, tarixiy manbalarni o‘rganish natijasida o‘rta asrlar Sharq davlatlaridagi
siyosiy boshqaruvda ham PR ning o‘ziga xos o‘rni bo‘lganligiga guvoh bo‘lishimiz
mumkin.
Siyosatda ritorika va boshqa ommaviy munosabatlar shakllaridan
foydalanish har doim rol o‘ynagan bo‘lsa-da, u tizimli ravishda mustahkamlanib
bordi. Bugungi kunga kelib siyosiy rahbarlar nafaqat o‘z obro‘sini boshqarishda
yordam berish uchun, balki mamlakatni boshqarishdagi muhimroq vazifaga e'tibor
qaratishda hamda oddiy odamlar bilan bog‘lanishda yordam berish uchun PR
mutaxassislariga muhtoj. Zero, ispan faylasufi va publitsisti Ortega Gasset
yozganidek, “ dunyoni jamoatchilik fikri boshqaradi”.
21

PR siyosat maydonidagi nomzodlarga juda kerakli ma’lumotlarni olishda
yordam beradi. Siyosiy boshqaruvda rahbar doimo katta hajmdagi axborotlarni
qabul qilishga ehtiyoj sezadi. Ayrim manabalarda keltirilishicha bu kabi
vaziyatlarda ma’lumot olishda PR taktikalaridan foydalanishdan ko‘ra samaraliroq
vosita mavjud emas .
Siyosiy tashkilot foydalanadigan jamoatchilik bilan aloqalar guruhi
konferensiyalar, siyosiy munozaralar va tegishli tashkiliy konvensiyalarni tashkil
etish bo‘yicha mutaxassis hisoblanadi.
А gar siz siyosiy nomzod bo‘lsangiz, sizga chiqishlaringizda foydalanadigan
nutqlaringizni yozadigan mutaxassis kerak bo‘ladi. Bundan tashqari, tegishli
manbalar bilan yaxshi munosabatlarga ega bo‘lgan ommaviy axborot vositalari
xodimi ham zarur bo‘lib, bularning barchasi zarur ma’lumotni olish uchun juda
muhimdir.
Siyosatda PRni faqat brend yoki taniqli odamlarning jamoatchilikka
ko‘rinish berishi bilangina izohlash noto‘g‘ri. Jamoatchilik bilan aloqalar bo‘yicha
mutaxassis sifatida siz qattiq ishalashingiz, yo‘l-yo‘lakay o‘ylashingiz, his-
tuyg‘ularingizni kuzatishingiz va ehtiyotkorlik bilan javob berishingiz lozim
bo‘ladi. Aks holda o‘zingiz vakillik qilayotgan korxona yoki tashkilotni noqulay
ahvolga solib qo‘yishingiz mumkin.
Dunyo tajribasidan ma’lumki, agar siyosiy boshqaruv subyekti inqirozga
uchragan bo‘lsa, eng to‘g‘ri yo‘l bu samarali PR taktikasidan foydalanishdir.
PR taktikasidan ayniqsa ijtimoiy tarmoqlarda samarali ishlaydi
Ijtimoiy tarmoqlar siyosiy partiya yoki lider bilan muloqotni muloqot va
suhbatlar yaratish uchun ideal vositadir. Siyosiy partiya o‘z memorandumlari va
matbuot bayonotlarini YouTube kabi platformalarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirga
uzatishi mumkin.
Lekin haddan tashqari ko‘p media ma’lumotlarini ijtimoiy tarmoqlar orqali
tarqatish o‘zining aks ta’sirini ko‘rsatishi mumkin.
22

Nomzod yoki partiya tashkiloti uchun ishlaydigan jamoatchilik bilan
aloqalar bo‘yicha mutaxassis sifatida siz ijtimoiy media platformalarida nashr
etilgan kontentlarni diqqat bilan kuzatib borishingiz kerak.
Siyosatda PRning maqsadi jamiyatdagi boshqa kichik tizimlarga nisbatan
funktsiyalar, mavzular va dasturlarni taqdim etishdir. Aslida, bu e'tibor va
qiziqishni jalb qilish, shuningdek, o‘z pozitsiyalari, manfaatlari va asosiy
o‘yinchilarining xabardorlik darajasini va tasvir profilini oshirishni o‘z ichiga
oladi. Siyosatda PR axborotni yetkazish va siyosiy fikrni shakllantirish uchun
ishlatiladi.
PR mutaxassislari asosiy maqsadli guruhlar bilan o‘zaro tushunish va
manfaatlar kelishuvi uchun qulay muhit yaratish hamda targ‘ib qilish uchun
doimiy muloqot qilishlari kerak .
O‘zbekiston siyosiy boshqaruv jarayonlarida jamoatchilik bilan
aloqalarning rivojlanish istiqbollari .
Aytish joizki, mamlakatimizda jamoatchilik bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish va
shu maqsadda tashkilotlarda axborot xizmatlarini tashkil etishda dastlab Vazirlar
Mahkamasining 2006 yil 22 sentyabrda qabul qilingan “Davlat va xo‘jalik
boshqaruvi organlarining jamoatchilik bilan aloqalarini rivojlantirish
choratadbirlari to‘g‘risida” gi 203-son qarori muhim huquqiy asos bo‘lib xizmat
qilgandi. Qarorda “Vazirliklar, davlat qo‘mitalari, agentliklar, Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari,
xo‘jalik boshqaruvi organlari (keyingi o‘rinlarida idoralar deb yuritiladi) tarkibida
xodimlarning umumiy soni doirasida axborot xizmatlari tashkil etilsin” deb
belgilangan hamda axborot xizmatlarining asosiy vazifalaridan biri sifatida idora
rahbariyati tomonidan belgilanadigan axborot siyosatini shakllantirish va amalga
oshirishda, milliy va xorijiy ommaviy axborot vositalarida idora faoliyatining
dolzarb jihatlarini, tegishli sohadagi yagona davlat siyosatini amalga oshirish
masalalarini yoritish shuningdek, idora faoliyatiga nisbatan ijtimoiy fikrning
ahvolini hamda milliy va xorijiy ommaviy axborot vositalari pozitsiyasini tahlil
qilish va ular to‘g‘risida idora rahbariyatini xabardor qilish belgilangan edi
23

Ushbu qarorning qabul qilinishi mohiyatan siyosiy boshqaruvining yangi
bosqichga ko‘tarilganini, ya’ni boshqaruvda samarali muloqotni shakllantirish,
axborot maydonini tahlil qilib borish orqali ijobiy imidjni yaratishga hukumat
darajasida e’tibor berila boshlanganini anglatar edi.
Aytish joizki, o‘tgan yillar mobaynida mazkur qarorda belgilangan qator
vazifalar ijrosi ta’minlandi. Chunonchi, barcha vazirlik, tashkilot, muassasa va
boshqa idoralarda axborot xizmatlari tashkil etildi va ular faoliyati yo‘lga qo‘yildi,
internet tarmog‘ida veb-resurslari tashkil etildi. Shu tariqa bugungi kunga qadar
axborot xizmatlari muayyan vazifalarni amalga oshirib kelayotir. Biror huquqiy
asosga ega bo‘lmasdan bunday muhim vazifalarni amalga oshirish mushkul edi,
albatta.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 15 fevral kuni
e’lon qilingan “O‘zbekiston Respublikasi davlat va xo‘jalik boshqaruvi
organlarining axborot xizmatlari faoliyatini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida” gi 125-sonli qarori sohani yanada takomillashtirishda
muhim qadam bo‘ldi. Qaror bilan “Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining
axborot xizmati to‘g‘risida”gi Nizom tasdiqlandi. 10

Qaror bilan hukumatning oldingi 203-son qarori bekor qilindi. Yangi tartibga
ko‘ra davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlarining axborot xizmatlari (matbuot
xizmatlari, jamoatchilik bilan aloqalar xizmatlari) davlat va xo‘jalik boshqaruvi
organi xodimlarining umumiy soni doirasida tashkil etildi hamda shu organ
rahbariga bevosita bo‘ysunadigan alohida mustaqil bo‘linma hisoblanadigan
bo‘ldi. Yuklatilgan vazifalar salmog‘i yanada ko‘paydi. Jumladan, endilikda
axborot sohasidagi yagona davlat siyosatini amalga oshirish borasida O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining Matbuot xizmati, davlat va xo jalik boshqaruviʼ
boshqa organlarining axborot xizmatlari bilan samarali va amaliy hamkorlikni
ta minlash vasifasi qo‘shildi.
ʼ
2019-yil 28-iyunda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Omm а viy
а xborot vosit а l а ri must а qilligini t а ’minl а sh h а md а d а vl а t org а nl а ri v а t а shkilotl а ri
10
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. Axborot sohasi va ommaviy kommunikatsiyalarni yanada
rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida. –Toshkent shahri, 2019 yil 2 fevral. //http://uza.uz
24

а xborot xizm а tl а ri f а oliyatini rivojl а ntirish bo‘yich а qo‘shimch а chor а -t а dbirl а r
tog‘risid а ”gi PF–4366-son Qarori qabul qilindi. Endilikda axborot xizmatlari
rahbarlari 11
AOKAdan atestatsiyadan o‘tkazilishi belgilab qo‘yildi. Shuningdek, axborot
xizmatlari tomonida OAV vakillari bilan, shu jumladan, davlat va xo jalikʼ
boshqaruvi organlarining rahbarlari ishtirokida muntazam ravishda (bir oyda
kamida bir marta) matbuot anjumanlari, brifinglar o tkazilishini hamda ommaviy
ʼ
axborot vositalari va jamoatchilik bilan ishlashning boshqa zamonaviy shakllarini
amaliyotga joriy etish majburiy etib belgilandi.
Tanqidiy mazmundagi chiqishlarga tezkorlik bilan davlat organlari va
tashkilotlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari axborot xizmatlari rasmiy
axborot resurslari orqali munosabat bildirib borish mexanizmi yo lga qo yildi.
ʼ ʼ
Buning natijasida tanqidiy materiallarga tashkilotlar tomonidan rasmiy munosabat
bildirish holati respublika miqyosida 10-15 foizdan qariyb 70-80 foizga
yaqinlashdi
Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, oxirgi yillarda tashkilotlardagi PR
xizmatlar ancha faollashdi. Odamlar bilan muloqot qila boshladi. Tanqidlarga
munosabat bildirish odatga aylandi. Bu ancha quvonarli holat, albatta. Biroq,
tashkilot va rahbarning ijobiy imidjini shakllantirishda tashabbus har doim ham
qo‘llabquvvatlanmayapti. Barcha o‘rta va quyi bo‘g‘in rahbarlari ham
jamoatchilikka ochilishga, jamiyatda o‘zlarining yorin obraziga ega bo‘lishga
xohish bildirishmayapti. Shu sababli, PR xizmatlarini qayta o‘qitish, malakasini
oshirish kutilgan natijani bera olmayapti. O‘rta va quyi bo‘g‘inda ham shunga
moyillikni paydo qiluvchi muhitni yarata olish hukumatning oldida turgan
navbatdagi vazifalaridan biridir.
11
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori. Ommaviy axborot vositalari mustaqilligini ta’minlash hamda
davlat organlari va tashkilotlari axborot xizmatlari faoliyatini rivojlantirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar
to‘g‘risida. –Toshkent shahri, 2019 yil 27 iyun. //http://uza.uz
25

2.3. Milliy g‘oya targ‘ibotida “Jamoatchilik bilan aloqalar”
Bugungi kunda dunyoda katta o`zgarishlar sodir bo`layotgan bir davrda har
bir insonning iqtidori va salohiyatini jamiyat taraqqiyoti sari yo`naltirishga
undalmoqda.
O`zbekistonning davlat siyosatining tub mohiyatini odamlarga tushuntirish,
ularning bu siyosatni qo`llab-quvvatlashlariga erishish, vujudga kelgan
muammolarni hal qilishda jamoatchilikning fikriga tayanish, siyosiy qarorlar qabul
qilishda aholining manfaat va istaklarini o`rganish, davlat organlari va davlat
xizmatchilariga nisbatan jamoatchilikda ijobiy munosabat uyg`otish, kishilarga
etkazilayotgan axborot oqimini milliy manfaatlarga mos o`zanga yo`naltirish,
fuqarolarni yot mafkuralarning zararli ta`siridan himoyalash vazifalarini amalga
oshirishga xizmat qiladigan yangi texnologiyalardan foydalanishga extiyoj tobora
ortib bormoqda.
Ana shunday texnologiyalardan biri « J amoatchilik bilan aloqalar»
texnologiyasidir.
«Public relations» (PR) «Jamoatchilik bilan aloqalar» targ`ibot ning
demokratik usullaridan biri sanaladi. «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari
davlat bilan xalq o`rtasida muloq o t o`rnatib, fuqarolarda davlat siyosatiga moyillik
uy g` otishga xizmat qiladi. Shu orqali davlatga h amfikr insonlarni k o` paytirib,
ularni ishonchli h amkorga aylantiradi.
«Jamoatchilik bilan aloqalar» insonlar fikrlariga, kayfiyatiga, xissiyotiga va
oxir oqibat x atti -h arakatlariga kuchli ta`sir k o` rsatuvchi «ishonch va istaklar
strategiyasidir».
Yetakchi davlatlarda bu texnologiyalardan foydalanish mafkuraviy ta`sir
k o` rsatish industriyasi darajasiga k o` tarilgan. O` zbekistonda h am mafkuraviy
jarayonlarni tartibga solishda «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalaridan
foydalanish milliy g` oya tar g` ibotining ta`sirchanligini, s o` zsiz, oshir adi.
«Jamoatchilik bilan aloqalar» u boshqaru v ning alo h ida usul i bulib, boshqaruv
tuzilmalarining jamiyat manfaatlariga xizmat qilishiga e`tiborni qaratish, amalga
oshirilayotgan islo h otlarga jamoatchilikni safarbar qilish, jamiyatda vujudga
26

keladigan noxush h olatlardan ogo h qilish orqali ularning oldini olishga xizmat
qiladi. Jamoatchilik bilan aloqalar qonuniy, ochiq, samimiy, ahloqiy me`yorlarga
mos keladigan muloq o tlar asosida amalga oshiriladi.
Qator mamlakatlarning davlat boshqaruvida «Jamoatchilik bilan aloqalar»
texnologiyalarining q o` llanilishi boshqaruvning ma`muriy-buyruqbozlik usulidan
davlat va jamiyat o`rtasidagi ikki tomonlama hamkorlik usuliga o` tishga xizmat
qiladi. Buning natijasida, davlat va jamoatchilik o`rtasida mavjud ko`zga
ko`rinmas to`siq olib tashlanib, demokratik ruhdagi fuqarolar uchun ochiq,
ularning talablariga javob beruvchi, o`zgarishlarga tez moslashuvchan yangicha,
samarali ishlaydigan boshqaru v chilar qatlami shakllandi. Shu bilan birga,
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalarini qo`llash fuqarolar ongiga
demokratik qadriyatlarni samarali singdirishga, ularda vatanparvarlik tuyg`ularini
uyg`otishga xizmat qilishini alohida ta`kidlab o`ti sh zarur.
Siyosiy fanga oid adabiyotlarda «Jamoatchilik bilan aloqalar»
texnologiyalariga quyidagicha umumiy ta`rif berilgan: «Jamoatchilik bilan
aloqalar» texnologiyalari davlat organlari va boshqa turdagi tashkilotlarning
insonlar, ijtimoiy guruhlar, korxonalar bilan o`zaro tushunish va ishonch muhitini
yaratishga y o` naltirilgan faoliyatidir. «Jamoatchilik bilan aloqalar»ning ilmiy
asosda o`rganilishi ushbu texnologiyalarni qo`llayotgan sub`ektga olib
borilayotgan siyosatni qo`llanish uslublarini o`zlashtirish imkonini beradi.
Quvvatlovchilarni aniqlash, jamoatchilik fikrini o`rganish, sub`ekt uchun
ahamiyatli bo`lgan axbor o t oqimlarini boshqarish uslublarini o`zlashtirish
imkonini beradi.
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalariga I.Solov’yov tomonidan
berilgan ta`rif xam e`tiborga loyiq: «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari
axborot texnologiyalarining bir turi bulib, biror siyosiy maqsadni amalga
oshirishda retsipient (Retsipient - axborotni qabul qiluvchi) ni hurmat qilgan holda
axborot-tahliliy faoliyat yuritishni nazarda tutadi, deb yozadi u. – Ushbu
texnologiyalar kommunikator (Kommunikator - axborot etkazuvchi.) va retsipient
o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni yaratishga xizmat qiladi. «Jamoatchilik bilan
27

aloqalar» texnologiyalarining xaqiqatga asoslanishi mavjud muammolarni keng
jamoatchilik o`rtasida erkin muhokama kilish imkoniyatini beradi va fuqarolarda
siyosiy qarorlar qabul qiluvchi markaz haqida ijobiy tasavvur uyg`otadi. Bu
texnologiyalar quyidagi asosida ishlab chiqiladi:
- axborotning xolisligi va oshkoraligi;
- o`zaro munosabatlarda ham kommunikatorning, ham retsipienining
manfaatlarini xisobga olish ;
- jamoatchilik fikriga taya n ib faoliyat yuritish, jamoatchilik fikrini xurmat
qilish;
Axborot etkazish faoliyatining bunday tashkil etilishida kommunikator
retsipientga shunchaki axborot q abul q iluvchi deb emas, balki uz dunyoqarashiga
ega shaxs sifatida murojaat qiladi. Shu sababli, «Jamoatchilik bilan aloqalar»
texnologiyalarining ishtirokchilari jamoatchilik fikridan doimo boxabar b o` lib
turadilar».
Olim ushbu muammoga to`xtalar ekan «Jamoatchilik va aloqalar»
texnologiyalari qanday maqsadga yo`naltirilganligiga qarab uni bir necha turlarga
ajratadi.
Masalan, «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalarning kommunikatorning
davlat va jamoat tashkilotlari bilan aloqalarni yaxshilashda (rublic) shaxsning
istalgan qiyofasini yaratishda (image making), ommaviy axborot vositalari bilan
aloqalarni mustaxkamlashda (media relations), axborot etkazish va uning
auditoriya tomonidan qabul qilishini boshqarishda (massage management) axborot
markazlaridan kadrlar bilan ishlari (emloyee commumications), jamoatchilik bilan
o`tkaziladigan tekshirishlarda (publik involuement), homiylar bilan yaxshi
aloqalarni ta`minlashda (investor relations), tanishtiruvchi tadbirlarni o`tkazishda
(spesial events), inqirozli vaziyatlarni boshqarishda (crisis manegement) va
boshqalarda foydalanish mumkin», (Solov`yov A.N.Politologiya; politicheskaya
teoriya, politicheskie texnologii. - M.: Asnek Press, 2000, s. 518.) deb e`tirof etadi.
U mazkur texnologiyalarning alohida ko`rinishlarini sanab o`tadi va ularning har
biri o`ziga xos vazifalarni bajarishini ta`kidlaydi. «Jamoatchilik bilan aloqalar»
28

texnologiyalarini bunday qismlarga ajratilishi axborot berish jarayonini boshqarish
har bir informatsion loyihalarning o`ziga xos jihatlarini o`rganish
standartlashtirilgan vazifalarni amalga oshirishda ijodiy yondashish imkoniyatini
beradi. «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari demokratik davlatlarda
mamlakat tomonidan jamoatchilikga axborot etkazishining mazmuniga
aylanganligi bois davlat organlari bilan fuqarolar o`rtasidagi o`zaro munosabatlarni
mustahkamlashga xizmat qiladi.
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari muammosi bo`yicha ilmiy
izlanishlar olib borgan qator olimlar davlat boshqaruvida mazkur
texnologiyalarning qo`llanilishini, avvalo:
- davlat faoliyati to`g`risida fuqorolarga axborat etkazish;
- siyosiy jarayonlarda fuqorolarning ishtirokini ta`minlash;
- fuqarolar tomonidan davlat siyosati va dasturlarini qo`llab-quvvatlashga
erishish;
- davlat tuzilmalarining ijobiy imijini yaratish (Solov`yov A.N.Politologiya;
politicheskaya teoriya, politicheskie texnologii. - M.: Asnek Press, 2000, s. 518.)
kabi vazifalarni amalga oshirishga xizmat qilishini ta`kidlaydilar.
1970 yilda o`ttizdan ortiq mamlakatning Jamoatchilik bilan aloqalarning
texnologiyalarining qo`llovchi muassasa vakillari ishtirok etgan Mexikodagi
xalqaro forumda «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari jamiyatda vujudga
keladigan tendentsiyalar va ularning oqibatini oldindan ko`ra bilish amalga
oshirilayotgan islohotlarni xayotga tadbiq etishda jamoatchilik va tashkilot (davlat)
manfaatlariga birdek xizmat qiluvchi san`at va ijtimoiy fandir, (Chumikov A.I.
Pablik rileyshiz-svyazi s obshestvennost’yu. - M.: Imidj-Kontakt, Infra-M, 2001 s.
25-26.) deb baholandi. 12

Frantsiyadagi jamoatchilik bilan aloqalar va ilg`or texnologiyalar oliy instituti
professori, «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari bo`yicha qator ilmiy
izlanishlar olib borgan F.Buari uni «ishonch qozonish texnologiyasi» deb atagan.
12
Eshbekov T. Jamoatchilik bilan aloqalar va axborot xizmatlari. O‘quv qo‘llanma. –T.: O‘zMU, 2012. – 80 b.
29

U jamiyatdagi munosabatlar jamoatchilik bilan aloqalar barcha munosabatlarning
nuqtasidir» deydi.
Taniqli psixolog erix Frommning ta`kidlashicha, kishilarni ko`r-ko`rona
ishontirish, ularning dunyoqarashini boshqarish fikridan voz kechib ongli va faol
hamkorlik muhitini yaratish zarur (Filipp A. Buari. Pablik rileyshiz ili strategiya
doveriya.-M, 2001, s. 25-26.), bu aynan «Jamoatchilik bilan aloqalar»
texnologiyalari mohiyatini tashkil etadi. Shu sababli milliy g`oya targ`ibotida
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari foydalanish insonning fikr
erkinligiga daxl qilmaydi, amalda bu boradagi ishlarimizni yaxlit tizim shakliga
keltirishga xizmat qildi.
Bugungi kunda xorijda keng qo`llanilayotgan texnologiyalardan biri
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari davlat boshqaruvini samarali tashkil
etish maqsadida keng qo`llanilmoqda. Hozirgi kunda rivojlangan mamlakatlarning
qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlari o`z faoliyatida jamoatchilik
bilan aloqalarning texnologiyalarini qo`llanishi yo`lga qo`yilganligi buning yaqqol
dalilidir.
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari targ`ibot tashviqot masalalariga
qaratilayotgan ana shunday qat`iy talabga to`la mos keladi. Chunonchi,
«Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalari qo`llanilishida ommaning fikrining
boshqarish usulidan voz kechiladi.
Olimlar «Jamoatchilik bilan aloqalar» texnologiyalarini targ`ibotdan keskin
farq qilishini ta`kidlaydi. Xususan, F.Teylorning fikricha, «Targ`ibot-axborot
etkazishning shunday usuli, unda faqatgina kommunikatorning manfaatlariga mos
g`oyalar, mafkuralar, axborot ommaga etkaziladi» (Taylor P.M. mumtions of the
mind. History of Propoganda from ancient to present day-Manchester-New York,
1995. P-6 ).
Milliy g`oyani targ`ibotida “jamotachilik bilan aloqalar” usullaridan tashqari
yana bir qancha ilmiy negiz va asoslarga ega bo`lgan bir qancha targ`ibot
usullaridan ham foydalaniladi va ular quyidagilar:
1. “Ekspert baholash” usuli;
30

2. “Del’fi” usuli;
3. “Pattern” usuli;
4. “O`yinlar nazariyasi” usuli;
5. “Fokus guruhlar tashkil qilish” usuli va hak.
“Ekspert baholash” usuli bugungi kunda keng qo`llanilayotgan usullaridan
biri bo`lib, uni vujudga kelishi bevosita Ikkinchi jahon urushidan so`ng etilgan
iqtisodiy va siyosiy muammolari echimini topishga doir tadqiqotlar bilan
bog`liqdir. Uning asosiy mazmuni-mutaxassislar fikrlari va qarashlari asosida
biror bir jarayonning kelajakdagi ahvolini o`rganish va tadqiq qilishdir. Bu
usulning ijobiy xususiyatlaridan biri-uni asosan ilmiy mezonlarga tayanganligi
bilan ajralib turadi. ekspert baholari o`z navbatida 2 ga ajratiladi: individul
baholash va jamoaviy baholash. Individual baholashda faqatgina bir
mutaxassisning fikri ijobatga olinadi, muammoning darajasiga (jiddiyligiga)
qarab, esa jamoaviy xulosalar va baholar beriladi. Ushbu usulning milliy g`oya
targ`ibotida muhim ahamiyati shundan iboratki, targ`ibot jarayonida mavjud
bo`ladigan va kuzatiladigan muammolarni, (ham targ`ibotchi va qabul qiluvchi
o`rtasidagi) ilmiy asosda echimini topilishiga imkon beradi va bu kelajakda
targ`ibotni keng ko`lamda amalga oshirishda o`zining samarasini beradi 13
.
“Ekpert baholash” usulining davomi sifatida talqin qilinadigan usullardan biri-
“Del’fi ” usuli bo`lib, unga bunday nom berilishining asosiy sababi, qadimda
Yunonistonda biror hodisa-jarayon haqida xulosalar va taxminlar qilish jarayonida
bir guruh qoxinlar Del’fi (Gretsiyaning shimolida) ibodatxonasida yig`ilishgan va
atamaga ana shu joyning nisbati berilgan. Ammo bu nomdagi usulning paydo
bo`lishi AQShda, 1960 yillarning boshlariga to`g`ri keladi va kelajakdagi ilmiy-
texnikaviy jarayonlarning holati haqida tasavvur beruvchi usuldir. Bu usul
davomida dastlab biror bir hodisa va jarayonning dastlabki holati haqida fikr ilgari
suriladi va va shu holat davomida vujudga keladigan har qanday mazmundagi
(katta yoki kichik) muammolarni ilmiy dalillar asosida to`la o`rganiladi va avvalgi
ko`rsatib berilgan jarayonlar o`rtasidagi ma`lumotlar saralab olinib, uni umumiy
13
Muminov F. Pablik rileyshnz: istoriya i teoriya. – Т .: Ijod dunyosi, 2004. – 32 b.
31

jamoaning fikrlari sifatida qabul qilinadi. Bu usulning yana bir muhim jihatlaridan
biri uni ekspert guruxlarning aniq matematik xulosalari asosiga qurilganligi,
muammoga nisbatan paydo bo`ladigan savollarga birgalikdagi munosabat
bildirishga qodir bo`lgan fikrlar xilma-xilligiga ega bo`lganligidadir. Jamiyat
rivojlanishining asosiy mazmun-mohiyati, unda ilgari surilayotgan g`oyalar va
mafkuralarning maqsadi, qarashlari, intilishlari bilan bilan chambarchas bog`liqdir.
Ayni shu ma`noda ana shu jamiyatning barcha a`zolari mana shu g`oya va
mafkurani to`la anglab etgandagina, uning kelajagi porloq bo`ladi. Milliy g`oya
targ`iboti o`z navbatida, mana shu maqsadlarni birlashtiruvchi asosiy manba
vazifasini bajaradi va turli usullar va tamoyillarga tayanadi. “Del’fi” usulining
milliy g`oya targ`ibotidagi o`rni shundan iboratki, avvalo, uni oddiy nazariya va
qarashlarga emas, balki aniq maqsad sari intiluvchi ilmiy farazlarga ega
bo`lganligidadir. Ma`lumki, targ`ibot oddiy ko`rinsa-da, ammo doimo bir
yo`nalishda amalga oshirilmaydi, u turli yo`nalishlar va targ`ibot-tashviqot
a`zolarining turli-tumanligiga asoslanadi. Shu o`rinda aynan “Del’fi” usuli
targ`ibot davomidagi nafaqat mavjud bo`lgan, balki, kutilishi mumkin bo`lgan
muammolarni ham mutaxassislar yordamida o`rganib bartaraf etib borilishi bilan
ajaralib turadi.
Zamonaviy ilmiy farazlar va targ`ibot dasturlarida keng qo`llanilayotgan
usullardan biri- “Pattern” (Planning Assistence Through Technical Relevance
Number so`zlarining inglizcha qisqartmasidan olingan) usuli bo`lib, u ham
AQShning boshqa “g`oya markazi” ya`ni, “Xonduell Inkorporeytid” tashkiloti
tomonidan 60- yillarning oxirlarida ishlab chiqilgan. Va dastlab bu usul
AQShning mudofaa, harbiy-siyosiy maqsadlari uchun xizmat qiladi. Ushbu
usulning mohiyati o`zi uchun kerakli bo`lgan voqea hodisalar to`g`risida
ma`lumotlar yig`iladi. Va uni amalga oshirish uchun “Pattern” usulining birinchi
qoidasi ya`ni amalga oshirladigan “maqsadlar daraxtini” chizib olinadi va o`sha
vaqtdagi muammolarga asoslanadi. Shu bilan shu muammoning holati bilan,
keyingi jarayonlarning samarasi belgilab beriladi. Milliy g`oya targ`ibotida
dastlabki jarayon bilan keyingi natijalarni bog`lab borish alohida ahamiyat kasb
32

etadi. Chunki, milliy g`oya targ`iboti fikrlar erkinligi va hodisalarning turli-
tumanligiga asoslanganligi bilan ajralib turadi. Bu usulning milliy g`oya
targ`ibotida qo`llanilishining asosiy mazmunini belgilab beruvchi xususiyatlaridan
biri avvalo muammoni o`rganishga nisbatan “ maqsadlar daraxtini” tuzilishidir.
Va ayni shu erda, amalga oshiriladigan barcha ishlarning rejasi ishlab chiqiladi,
shuningdek kutilajak muammolarni ilmiy tahlillar va nazariyalar asosida “xavfi”
bartaraf etiladi.
Milliy g`oya targ`ibotida eng ko`p qo`llaniladigan usullardan biri-“Fokus
guruhlar”dir. Aslida bu usulning paydo bo`lishi sotsiologiya fani bilan bog`liqdir.
Ammo sotsiologiyaning o`zi jamiyatni tadqiq qiluvchi fan bo`lgani uchun, ushbu
usulning “qadri” jamiyatning boshqa sohalari uchun ham birdek qimmatlidir. Bu
usulning mohiyati-tanlab olingan yoki boshqa guruhlarni interv’yu asosida fikrlari
o`rganish va shu asosida, qo`yilgan muammoning manzarasi ochib beriladi va
bartaraf etiladi. Milliy targ`ibotida bu usulning qo`llanilishi, avvalo, targ`ibot
samarasini oshirishda alohida ahamiyat kasb etadi. Jamiyatdagi u yoki bu guruh
ichidan ixtiyoriy tanlov asosida saralab olingan respondentlarning fikrlari asosida
ana shu jamiyatda milliy g`oya targ`ibotini amalga oshirishga doir fikrlar,
yo`nalish va albatta ilmiy nazariyalar ilgari suriladi.
G`oya targ`iboti alohida mazmun kasb etadigan usullardan biri bu- “O`yinlar
nazariyasi” usulidir. Bu usulning umumiy tuzilishi o`yinlardagi optimal
maqsadlarni aniqlashning matematik qonuniyatlar asosida o`rganilishidir. O`yin
deyilganda, bu erda biror-bir jarayonni tushuniladi. Bu usul davomida ma`lum bir
maqsadlar ilgari surilgan holatni tahlil qilish jarayonida ikki yoki undan ortiq
guruhlarga bo`linadi va guruhlar o`z manfaatlarini uchun kurashadi, aynan ma`qul
deb topilgan guruh va uning maqsadi etakchi darajaga chiqariladi. Bu usul milliy
g`oya targ`iboti bilan bilvosita chambarchas bo`lib, aynan g`oya targ`ibotining tar-
iboti samarasi ham fikrlar, qarashlar erkinligi bilan izohlanadi. 14
O`zbekistonda amalga oshirilayotgan tub o`zgarishlarning taqdiri insonning
faolligiga bog`liqdir. Bu esa islohotlarning mohiyatini xalqqa tushuntirishni talab
14
Хашимова С . On some features of teaching foreign language for students of non-philological areas at the initial
stage. – 2019. – Евразийское Научное Объединение . – С . 334-338.
33

qiladi. O`zbekiston hayotidagi o`zgarishlar insonlar ongida ham kengroq
o`zgarishlar qilishni talab etadi. O`tish davrini boshdan kechirayotgan har qanday
davlat insonni tarbiyalash haqida jiddiy qayg`urishi tabiiy. Hozirgi kunda inson
ongi va qalbini egallash uchun kurash borayotgani hech kimga sir emas.
Bunday sharoitda begona mafkuraning qo`poruvchi ta`siriga qarshi doimiy va
uzluksiz aksil targ`ibotni tashkil etish zarur. Chunki, bunday mafkuraviy kurash
nafaqat mamlakatimiz ichkarisida balki xalqaro maydonda ham olib borish talab
etiladi. Shuni aloxida ta`kidlash joizki, demokratik jamiyat barpo etish davlatning
fuqorolik jamiyati bilan doimiy aloqaga kirishishini o`z maqsad va vazifalarni
insonga tushuntirib borishini, jamiyatdan kelayotgan talab va takliflar asosida
siyosiy qarorlarni qabul qilishni taqozo etadi. Bu esa jamiyatdagi turli kuchlarning
manfaatlarini uyg`unlashtirishi ular o`rtasida vujudga kelishi mumkin bulgan
ziddiyatlarning oldini olish va boshqa ijtimoiy muammolarni hal qilishning maqbul
usullarini joriy etish imkonini beradi.
Yoshlarning u yoki bu darajada o`z mafkuraviy himoya qobig`iga ega
bo`lishi, unga g`oyaviy ta`sirlarga qarshi kurashish imkonini beradi. Shu o`rinda
ta`kidlash lozimki, yoshlarning siyosiy vaziyatni idrok etishida, mushohada va
tahlil qilishida g`oyaviy barqarorlik muhim ahamiyatga ega.
Ezgulikka, fikr sofligiga yo`naltirilgan bunyodkor g`oyalar-yoshlarning
axborot-psixologik xavfsizligini ta`minlashning mafkuraviy-g`oyaviy negizlari
bo`lib xizmat qiladi.
Yoshlar o`zining ongli yashash huquqi uchun, o`z taqdirini o`zi belgilash
erkinligi, hayotiy ezgu maqsadlarini amalga oshirishi uchun o`zlari faol bo`lishlari
kerak.
Bunyodkor g`oyalarning asosiy mohiyati yoshlarning qalbi va ongiga
singdirilsa, shaxs tafakkuri turli eskicha aqida va tushunchalardan, turli g`oyaviy
ta`sirlardan xolos bo`lib, davlat manfaatiga xizmat qiladi. Uning ravnaqiga o`z
hissasini qo`shadi.
Shuningdek, huquqiy demokratik davlat barpo etishda odatda davlat
boshqaruvi organlari islohotchi vazifasini o`taydi. Boshqacha qilib aytganda,
34

aynan davlat organlari islohotlarning yo`nalishlari ko`rinishi ularni amalga oshirish
bosqichlarini belgilab beradilar. Shu bois davlatning muhim vazifalardan biri
islohotlar jarayonida fuqorolar bilan davlat organlari o`rtasida erkin axborot
almashinuvini yo`lga qo`yishdan iborat .
Rivojlangan mamlakatlarda fuqarolarni davlat organlari faoliyatidan xabardor
qilishning turli mexanizmlari mavjud bo`lib ulardan eng ko`p tarqalgan
«Jamoatchilik bilan aloqa» texnologiyalaridir.
Jamoatchilikka muhim axborotlarni o`z vaqtida etkazish, o`zaro hamkorlik
muhitini yaratish, jamoatchilikning ishonchini qozonish demokratik qadriyatlarni
singdirish ishlari puxta ishlab chiqilgan reja asosida olib borilishini taqazo etadi.
35

Xulosa va takliflar
Axborot xizmatining asosiy vazifalaridan biri – tashkilotning jamoatchilik
bilan aloqalarini rivojlantirishdan iborat ekan, bunda ommaviy axborot
vositalarining davlat hokimiyati va boshqaruv organlari faoliyati ustidan
jamoatchilik hamda parlament nazoratini ta’minlash, davlat va jamoatchilik
o‘rtasida mustahkam aloqa o‘rnatish masalalariga alohida e’tibor qaratiladi.
Yurtimizda OAVning samarali faoliyat ko‘rsatishi uchun zarur sharoit va
imkoniyatlarni yaratish, fuqarolarning axborotni erkin va moneliksiz olish hamda
foydalanish huquqlarini amalga oshirish, axborotning muhofaza qilinishi, shaxs,
jamiyat va davlatning axborot borasidagi xavfsizligini ta’minlash yuzasidan keng
qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Sohadagi izchil islohotlar jarayonida davlat
hokimiyati va boshqaruvi organlari, barcha vazirlik va idoralar, jamoat
tashkilotlarida axborot xizmatlari tashkil etilib, ular faoliyati davr talabi asosida
yo‘lga qo‘yilmoqda.
Xulosa o‘rnida aytadigan bo‘lsak, oxirgi yillarda tashkilotlardagi PR
xizmatlar ancha faollashdi. Odamlar bilan muloqot qila boshladi. Tanqidlarga
munosabat bildirish odatga aylandi. Bu ancha quvonarli holat, albatta. Biroq,
tashkilot va rahbarning ijobiy imidjini shakllantirishda tashabbus har doim ham
qo‘llab quvvatlanmayapti.
Barcha o‘rta va quyi bo‘g‘in rahbarlari ham jamoatchilikka ochilishga,
jamiyatda o‘zlarining yorin obraziga ega bo‘lishga xohish bildirishmayapti. Shu
sababli, PR xizmatlarini qayta o‘qitish, malakasini oshirish kutilgan natijani bera
olmayapti. O‘rta va quyi bo‘g‘inda ham shunga moyillikni paydo qiluvchi muhitni
yarata olish hukumatning oldida turgan navbatdagi vazifalaridan biridir.
36

Foydalanilgan adabiyotlar
O‘zbekiston Respublikasining qonunlari, Prezident asarlari,farmonlari
va qarorlari, Vazirlar Mahkamasi qarorlari
1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga
quramiz. –T.: O‘zbekiston, 2017. – 488 b.
2. Mirziyoyev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko‘taramiz. 1-jild. –T.: O‘zbekiston, 2017. – 592 b.
3. Mirziyoyev Sh.M. Xalqimizning roziligi bizning faoliyatimizga berilgan eng oliy
bahodir. 2-jild. –T.: O‘zbekiston, 2018. – 508 b.
4. Mirziyoyev Sh.M. Niyati ulug‘ xalqning ishi ham ulug‘, hayoti yorug‘ va kelajagi
farovon bo‘ladi. 3-jild. –T.: O‘zbekiston, 2019. – 400 b.
5. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat, 2008. – 176
b.
6. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi –T.: O‘zbekiston, 2016.
7. O‘zbekiston Respublikasining “Davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari
faoliyatining ochiqligi to‘g‘risida”gi qonuni. –T 2014 lex.uz
8. O‘zbekiston Respublikasining “Axborot erkinligi prinsiplari va kafolatlari
to‘g‘risida”gi qonuni. /Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-huquqiy
hujjatlar to‘plami. –T.: Adolat, 2008.
9. O‘zbekiston Respublikasining “Ommaviy axborot vositalari to‘g‘risida”gi (yangi
tahriri) qonuni. /Axborot va axborotlashtirishga oid normativ-huquqiy hujjatlar
to‘plami. –T.: Adolat, 2008.
10. O‘zbekiston Respublikasining “Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi qonuni. /Axborot
va axborotlashtirishga oid normativ-huquqiy hujjatlar to‘plami. –T.: Adolat, 2008.
Ilmiy-ommabop adabiyotlar
11. Azizxo‘jayev A., Husanov O., Azizov X. Konstitutsiyaviy huquq. –T.: Akademiya,
2001.
12. Bekmurodov M. O‘zbekistonda jamoatchilik fikri. –T.: Fan, 1999.
13. Blek S. Vvedeniye v pablik rileyshnz. –Rostov-na-Donu, 1998.
37

14. Berneys E. L. The Later Years. Public Relations Insights 1956-1986.-Rhinebeck:
Free Press, 1986.
15. Butrin D. God otkr ы t ы x dverey. //Kommersant. –2002, 24 dekabr.
16. Vohidov E. So‘z latofati. –T.: O‘zbekiston, 2014. – 152 b.
17. Gulbinskiy N., Sorokina Ye. «Kratkiy kurs» dlya effektivn ы x politikov. – Avanti,
1999.
18. Gundarin M.V. Teoriya i praktika svyazey s ob щ estvennostyu: osnov ы media-
rileyshnz. Ucheb. posobiye. –M.: Forum: infra-m, 2007.
19. Do‘stmuhammad X. Axborot – mo‘‘jiza, joziba, falsafa. –T.: Yangi asr avlodi,
2013.
20. Jahon jurnalistikasi tarixi. Darslik. F.Mo‘minov, A.Nurmatov, T.Eshbekov va
boshq. –T.: Fan va texnologiyalar, 2008. – 328 b.
21. Jo‘rayev N. Tafakkurdagi evrilish. T.: Sharq, 2001.
22. Zasurskiy Ya.N. Iskusheniye svobodoy. Rossiyskaya jurnalistika: 1990-2004. –
M.: Izd-vo Mosk. un-ta, 2004.
23. Inson huquqlari Umumjahon deklaratsiyasiga sharhlar. –T.: Adolat, 1999.
24. Katlip S.M., Senter A.X., Brum G.M. Pablik rileyshnz. Teoriya i praktika.– M.:
Vilyams, 2003.
25. Korolko V.G. Osnov ы pablik rileyshnz. –Kiyev.: Vakler, 2000.
26. Matbuot xizmatlari faoliyatini tashkil etish bo‘yicha qo‘llanma. –T.: Adolat, 2006.
27. Mehrga yo‘g‘rilgan ijod: Pirimqul Qodirov ijodi adiblar va munaqqidlar talqinida.
–T.: Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston milliy kutubxonasi nashriyoti, 2008.
28. Milliy istiqlol g‘oyasi. –T.: O‘zbekiston, 2005.
29. Miralimov Sh., Eshbekov T. Jurnalistika, ma’naviyat, jamiyat. –T.: O‘zbekiston,
2010.
Internet saytlar
30. https://prva.at/profession/fields - of - activity/pr - in - politics
31. https://www.oed.com/#
32. https://www.mediaupdate.co.za/publicity/149696/the - power - of - pr - in - politics
33. https://lex.uz/docs/1061720
38

34. https://uza.uz/uz/posts/matbuot - xizmatlari - faoliyati - rivozhlanmoqda
Ilovalar
“O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va
ommaviy kommunikatsiyalar agentligining
TUZILMASI
Boshqaruv xodimlarining umumiy cheklangan soni — 86 nafar.
“Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar axborot va
ommaviy kommunikatsiyalar boshqarmalarining namunaviy tuzilmasi
Xodimlarning jami shtat birligi (texnik va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar
bundan mustasno) — 4-5 nafar.
39

Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar axborot va
ommaviy kommunikatsiyalar boshqarmalari xodimlarning umumiy cheklangan
soni (texnik va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar bundan mustasno) — 60 nafar.
40

PR – jamoatchilik fikrini shakllantiruvchi fan sifatida

MUNDARIJA

I BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar fanining asoslari va mohiyati. 5

1.2. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) nazariy asoslari 10

1.3. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR) funksiyalari. Jamoatchilik bilan aloqalar (PR)ning asosiy maqsadi va bosh vazifasi 12

II BOB. Jamoatchilik bilan aloqalar va ularning ahamiyati 18

2.1. Jamiyat taraqqiyotida jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni.O‘zbekistonda jamoatchilik bilan aloqalarning yangi bosqichi 18

2.2. Siyosiy boshqaruvda jamoatchilik bilan aloqalarning o‘rni 21

2.3. Milliy g‘oya targ‘ibotida “Jamoatchilik bilan aloqalar”. 26

Xulosa va takliflar. 36

Foydalanilgan adabiyotlar. 37

Ilovalar. 39

Sotib olish