Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 393.6KB
Покупки 12
Дата загрузки 18 Сентябрь 2023
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Bohodir Jalolov

Prussiya Qirolligi Fridrix II hukmronligi davrida (1740-1786)

Купить
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG’BEK NOMIDAGI O’ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI TARIX (MAMLAKATLAR VA MINTAQALAR BO’YICHA) YO’NALISHI “JAHON TARIXI” FANIDAN KURS ISHI MAVZU: Prussiya Qirolligi Fridrix II hukmronligi davrida (1740-1786) Bajardi: ________________________ Qabul qildi: ________________________ Toshkent-2023 Mundarija Kirish…………………………………………………………………… … I Bob. Prussiya qirolligida Fridrix II ning islohotlari va hukmronlik yillari (1740 – 1786)……………………………………... 1.1.Fridrix II ning islohotlari. Rossiya imperiyasining shakllanishi………. 1.2.Fridrix II hukmronlik yillari (1740 – 1786)…………………………… II Bob. Fridrix II hukmronligi davrida Prussiya qirolligi, yetti yillik urush va Yevropa davlatlari o’rtasida tinchlik shartnomalarining tuzilishi…………………………………………………………………… . 2.1. Fridrix II hukmronligi davrida yetti yillik urush (1756-1763)……….. 2.2.Fridrix II hukmronlik yillarida tinchlik shartnomalari va yevropa davlatlari o’rtasida sulh tuzilishi………………………………………….. Xulosa…………………………………………………………………….. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………... 2 Kirish Kurs ishi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi . 1740-yili taxtga kelgan qirol Fridrix II hukmronlik qilgan yillari (1740 –1786) Prussiyada absolyutizm o’zining eng yuqori cho’qqisiga yetdi. Militarizm ham o’zining yakunlangan ko’rinishiga ega bo’lib, pruss armiyasi son jihatidan Yevropaning eng katta ar- miyasiga aylandi. O’zini ma rifatchilik tarafdori hisoblagan Fridrix II ma rifatli absolyutizm ruhidagiʼ ʼ qator islohotlarni o’tkazishga jazm qildi. Biroq bu islohotlarning aksariyati qog’ozdagina qolib ketdi.Fridrix II hukmronlik qilgan davrda Prussiya bir qator urushlarda ishtirok etdi. Dastlab 1740 –1748-yillari Avstriya taxti uchun bo’lgan urushda ishtiroki Prussiyaning Avstriya, Fransiya va Buyuk Britaniya bilan munosabatlarini murakkablashtirdi.Fridrix II ning Markaziy Yevropada Avstriya bilan raqobatlashuvi uni Karl VI ning qizi Mariya Terezani Avstriya taxti-ning vorisi deb tan olishga bergan va dasidan voz kechishga olib keldi.Tanaffuslar bilan davom ʼ etgan urush 1748-yili Aaxen sulhi bilan yakunlandi. Unga ko’ra Gabsburglar o’zlarining ko’plab yerlarini saqlab qoldi, ammo deyarli butun Sileziya Prussiya tarkibiga o’tdi. Bu esa Prussiyaning Yevropadagi mavqeini yanada mustahkamladi. 1756-yili boshlangan Yetti yillik urushda qatnashish Prussiyaga katta muvaffaqiyat keltirmadi. U Buyuk Britaniya va Portugaliya bilan birgalikda Fransiya, Avstriya, Shvetsiya, Rossiya, Saksoniya va Ispaniyaga qarshi kurashib, 1757-yil noyabr va dekabr oylarida Avstriya va Fransiya qo’shinlarini mag’lub etgan bo’l-sa-da, 1759- yili Kunersdorf yonida rus qo’shinlariga mag’lub bo’ldi, 1760-yili ruslar ma lum ʼ muddatga hatto Berlinni ham egallashdi. Faqat ittifoqchilar orasidagi kelishmovchilik va rus taxtiga kelgan Petr III ning siyosatigina Prussiyani batamom halokatdan saqlab qoldi.Yetti yillik urush natijasiga ko’ra, 1763-yilgi Gubertsburg sulhiga binoan Prussiya faqat Sileziyanigina o’zida saqlab qoldi.1772-yili Polshaning birinchi taqsimlanishidan so’ng Visla daryosining quyi oqimidagi yerlarga (Gdansk shahridan tashqari) ega bo’lib, o’z mavqeini yanada mustahkamladi.Fridrix II hukmronligining 3 oxiriga kelib Prussiya yerlari 118,9 ming kv2 dan 194,8 ming kv2.ga kengaydi, aholisi esa ikki barobardan ham oshib, 2 mln 240 ming kishidan 5 mln 430 ming kishiga yetdi. Prussiya Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylandi. Shunday qilib, ushbu davrda Germaniyada milliy-siyosiy birlik hali shakllanmagan edi. U o’rta asrlardagidek “German millatining Muqaddas Rim imperiyasi”, ya niʼ yuzlab mustaqil knyazliklar-ning juda omonat birikmasi bo’lib qolayotgan edi. Bundan tashqari, imperiyaga gegemonlik qilayotgan Avstriya tarkibiga kiruvchi boshqa millatlar o’zlarining Germaniyanikidan farqli bo’lgan ta-rixiy taqdiri, alohida milliy madaniyatlari, iqtisodiy va siyo-siy taraqqiyot yo’liga ega edilar. Shunga qaramasdan, XVIII asrda, juda sekinlik bilan bo’lsada, nemis millatining shakllanish jarayoni davom etdi. Mamlakat si-yosiy jihatdan hali ham tarqoq bo’lib, XVIII asrning birinchi yarmida uning turli hudulari orasida iqtisodiy aloqalar ham juda sust edi. Keyinchalik, iqtisodiy hayotning jonlanishi bilan yagona milliy bozor shakllanib bordi, ammo Germaniyaning tarqoqligi bunga hamon to’siq bo’lib qolaverdi. Mavzuning o’rganilganlik darajasi. Shuni ta’kidlash joizki, Prussiya qirolligida Fridrix II ning islohotlari va hukmronlik yillarini va Fridrix II hukmronligi davrida Prussiya qirolligi, yetti yillik urush va Yevropa davlatlari o’rtasida tinchlik shartnomalarining tuzilishini o’rganish. Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1- qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O’zbekiston, 2013. 529 b., Jo’rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh., Jahon tarixi 8-sinf Yangi tarixning birinchi davri (XVI — XIX asrning 60-yillari). – T.: Cho’lpon nomidagi NMIU 2014. 160 b., va xorijiy adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish. Kurs ishi mavzusining obekti. Ushbu kurs ishining obekti Prussiya qirolligi fridrix ii hukmronligi davrida (1740-1786) tadqiq etish hisoblanadi. Kurs ishi mavzusining predmeti. Ushbu kurs ishining predmeti Prussiya qirolligida Fridrix II ning islohotlari va hukmronlik 1740 – 1786 yillari, Fridrix II ning islohotlari. Rossiya imperiyasining shakllanishi, Fridrix II hukmronligi davrida 4 Prussiya qirolligi, yetti yillik urush va Yevropa davlatlari o’rtasida tinchlik shartnomalarining tuzilishi jarayonlarni ochib berishdan iborat etib belgilandi. Kurs ishining maqsad va vazifalari. Ushbu kurs ishida qo’yilgan maqsad va vazifalarga erishish uchun oldimizga quyidagi vazifalarni belgilab olamiz:  Fridrix II ning islohotlari. Rossiya imperiyasining shakllanishini tahlil qilish ;  Fridrix II hukmronlik 1740 – 1786 yillarini batafsil yoritish;  Fridrix II hukmronligi davrida yetti yillik urush 1756-1763 yillarga oid ma’lumotlarni tahlil qilish va o’rganish;  Fridrix II hukmronlik yillarida tinchlik shartnomalari va yevropa davlatlari o’rtasida sulh tuzilishining tarixiy ahamiyatini to’laroq ko’rsatish; Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Kurs ishi kirish, ikki bob, to’rt paragraf xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati iborat bo’lib, Kurs ishining umumiy hajmi 31 betni tashkil etadi. Kurs ishida 21 ta manbadan iborat adabiyotlardan foydalanilgan bo’lib, shulardan 4 tasi internet saytlaridir. 5 I Bob. Prussiya qirolligida Fridrix II ning islohotlari va hukmronlik yillari (1740 – 1786) 1.1.Fridrix II ning islohotlari. Prussiya qirolligining shakllanishi Prussiya qirolligining tashkil topishi. Germaniya knyazliklari ichida Avstriya va Brandenburg eng kuchlilari edi. XVII— XVIII asrlar shu ikki knyazlikning Germaniyada gegemonlik uchun kurashi ostida o’tdi. Avstriyani Gabsburglar sulolasi, Brandenburgni esa Gogensollernlar sulolasi boshqarardi. Biri ning poytaxti Vena shahri, ikkinchisiniki esa Berlin shahri edi. XVII asrda Brandenburg knyazligida Prussiya gersogligi yetakchi mavqega ega bo’lib oldi. 1701-yilda Branderburg knyazligi o’rnida Prussiya qirolligi tashkil topdi. Brandenburg knyazi Fridrix III Fridrix I nomi bilan Prussiya qiroli deb e’lon qilindi. Shu davrdan boshlab qulay xalqaro sharoitdan va boshqa nemis knyazliklarining kuchsizligidan foydalangan Prussiya qudratli davlatga aylana bordi. Prussiya qudratli qo’shin Fridrix II ham tuza oldi. XVIII asr oxirida Prussiya maydoni jihatidan Yevropada uchinchi, qo’shini soni jihatidan esa to’rtinchi o’rinni egalladi. Fridrix II hukmronligi davrida (1740—1786) Prussiya mutlaq monarxiyaga aylandi. Prussiya keyinchalik hatto Germaniyani yagona davlatga birlashtirishga muvaffaq bo’ldi. 1740-yili taxtga kelgan qirol Fridrix II hukmronlik qilgan yillari (1740 –1786) Prussiyada absolyutizm o’zining eng yuqori cho’qqisiga yetdi. Militarizm ham o’zining yakunlangan ko’rinishiga ega bo’lib, pruss armiyasi son jihatidan Yevropaning eng katta armiyasiga aylandi. 1 O’zini ma rifatchilik tarafdori hisoblagan Fridrix II ma rifatli absolyutizm ruhidagiʼ ʼ qator islohotlarni o’tkazishga jazm qildi. Biroq bu islohotlarning aksariyati qog’ozdagina qolib ketdi. Fridrix II hukmronlik qilgan davrda Prussiya bir qator urushlarda ishtirok etdi. Dastlab 1740 –1748-yillari Avstriya taxti uchun bo’lgan urushda ishtiroki Prussiyaning Avstriya, Fransiya va Buyuk Britaniya bilan munosabatlarini murakkablashtirdi.Fridrix II ning Markaziy Yevropada Avstriya bilan raqobatlashuvi 1 Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O‘zbekiston, 2013. 529 b . 6 uni Karl VI ning qizi Mariya Terezani Avstriya taxtining vorisi deb tan olishga bergan va dasidan voz kechishga olib keldi. Tanaffuslar bilan davom etgan urush 1748-yiliʼ Aaxen sulhi bilan yakunlandi. Unga ko’ra Gabsburglar o’zlarining ko’plab yerlarini saqlab qoldi, ammo deyarli butun Sileziya Prussiya tarkibiga o’tdi. Bu esa Prussiyaning Yevropadagi mavqeini yanada mustahkamladi.1756-yili boshlangan Yetti yillik urushda qatnashish Prussiyaga katta muvaffaqiyat keltirmadi. U Buyuk Britaniya va Portugaliya bilan birgalikda Fransiya, Avstriya, Shvetsiya, Rossiya, Saksoniya va Ispaniyaga qarshi kurashib, 1757-yil noyabr va dekabr oylarida Avstriya va Fransiya qo’shinlarini mag’lub etgan bo’lsa-da, 1759-yili Kunersdorf yonida rus qo’shinlariga mag’lub bo’ldi, 1760-yili ruslar ma lum muddatga hatto Berlinni ham ʼ egallashdi. Faqat ittifoqchilar orasidagi kelishmovchilik va rus taxtiga kelgan Petr III ning siyosatigina Prussiyani batamom halokatdan saqlab qoldi.Yetti yillik urush natijasiga ko’ra, 1763-yilgi Gubertsburg sulhiga binoan Prussiya faqat Sileziyanigina o’zida saqlab qoldi. 1772-yili Polshaning birinchi taqsimlanishidan so’ng Visla daryosining quyi oqimidagi yerlarga (Gdansk shahridan tashqari) ega bo’lib, o’z mavqeini yanada mustahkamladi. 2 Fridrix II hukmronligining oxiriga kelib Prussiya yerlari 118,9 ming kv2 dan 194,8 ming kv2.ga kengaydi, aholisi esa ikki ba-robardan ham oshib, 2 mln 240 ming kishidan 5 mln 430 ming kishiga yetdi. Prussiya Yevropaning qudratli davlatlaridan biriga aylandi.Shunday qilib, ushbu davrda Germaniyada milliy-siyosiy birlik hali shakllanmagan edi. U o’rta asrlardagidek “German millati-ning Muqaddas Rim imperiyasi”, ya ni yuzlab mustaqil knyazliklar-ning juda omonat birikmasi bo’lib ʼ qolayotgan edi. Bundan tashqari, imperiyaga gegemonlik qilayotgan Avstriya tarkibiga kiruvchi boshqa millatlar o’zlarining Germaniyanikidan farqli bo’lgan ta- rixiy taqdiri, alohida milliy madaniyatlari, iqtisodiy va siyo-siy taraqqiyot yo’liga ega edilar.Shunga qaramasdan, XVIII asrda, juda sekinlik bilan bo’lsada, nemis millatining shakllanish jarayoni davom etdi. Mamlakat si-yosiy jihatdan hali ham 2 Душенко К.В. Всемирная история в изречениях и цитатах. – М.: Эксмо, ИНИОН РАН, 2008. 7 tarqoq bo’lib, XVIII asrning birinchi yar-mida uning turli hudulari orasida iqtisodiy aloqalar ham juda sust edi. Keyinchalik, iqtisodiy hayotning jonlanishi bilan yagona milliy bozor shakllanib bordi, ammo Germaniyaning tarqoqligi bunga hamon to’siq bo’lib qolaverdi. Shu davrdagi yana bir mojaro – 1741–1743-yilardagi rus-shved urushi edi. Urush Abo tinchlik sulhi bilan yakunlanib, Finlyan-diyaning kichik bir qismi Rossiya ixtiyoriga o’tdi. Asosiysi esa Shvetsiya Rossiyaning Boltiq bo’yida egallagan yerlarini yana bir marta tan oldi. XVIII asr ikkinchi choragidan Rossiyaning Qozog’istonga ta -siri kuchayadi. Bundaʼ Rossiya Turkiston xonliklari va Hindiston yerlaridan o’tgan savdo yo’llarini egallashni maqsad qilib qo’ygan edi. 1731-yili rus imperatori Anna Ioannovna Qozog’istonning bir qismini Rossiyaga qabul qilish haqida farmonni imzolaydi. 1740-1743-yillari Qozog’istonning markaziy qismi ham Rossiya ixtiyoriga o’tadi.VIII asr 2-yarmida Rossiyaning faol tashqi siyosati uning 1756 –1763-yillardagi Yetti yillik urushda qatnashishi bilan bog’liq. Urushga Rossiya 1757-yili qo’shildi va shu yili 19-avgust kuni Gross-Yegersdorf qishlog’i yaqinida pruss qo’shinlariga katta talofat yetkazdi. 3 1758-yilning boshlarida rus qo’shinlari Sharqiy Prussiya-ning markazi Kyonigsberg (hozirgi Kaliningrad) shahrini ishg’ol qilishdi.1760-yilgi harbiy kampaniyaning eng katta muvaffaqiyati 27-sentyabr kuni rus qo’shinlari tomonidan Berlinning olinishi bo’ldi. Fridrix II halokat yoqasida turgandi. Uni faqat Rossiya tax-tiga kelgan Pyotr III ning harakatlari – Avstriya bilan ittifoqning buzilishi, Prussiyada harbiy harakatlarning to’xtatilishi saqlab qoldi.Yetti yillik urushda qatnashish Rossiyaga hududiy foyda keltirmagan bo’lsada, Yevropada eng kuchli hisoblangan Prussiya armiyasini mag’lub qilganligi uning siyosiy obro’sini, armiyaning esa harbiy mahoratini oshirdi. 3 Jo‘rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh., Jahon tarixi 8-sinf Yangi tarixning birinchi davri (XVI — XIX asrning 60- yillari). – T.: Cho‘lpon nomidagi NMIU 2014. 160 b . 8 Yetti yillik urushdan keyin Rossiyaning Yevropadagi asosiy raqibi Fransiya bo’lib qoldi. U Shvetsiya, Rech Pospolita va Turkiya ishtirokida Rossiyaga qarshi “Sharqiy to’siq” tashkil qiladi. Aso-siy muammo Rech Pospolita yerlari bo’lib, bu davlatlarning har biri unda o’z manfaatini ko’zlab ish tutadi. Shunday murakkab sharoitda Rossiya Prussiya bilan ittifoq tu-zishga muvaffaq bo’ldi. Yekaterina II Rech Pospolitaning yaxlitli-gidan, Fridrix II esa uni bo’lib olishdan manfaatdor ekanligi bu ittifoqning tuzilishiga monelik qilmaydi.1764-yili Rossiya va Prussiya tomonidan qo’llab-quvvatlangan S. Ponyatovskiy Polsha qiroli qilib saylandi. Katolik bo’lma-ganlarning huquqi masalasi ham ittifoqchilar foydasiga hal qilindi: endi katolik bo’lmaganlar ham Polshada davlat lavozim-larini egallash huquqiga ega bo’ldi. 4 Rech Pospolitadagi voqealarni diqqat bilan kuzatayotgan Usmoniylar imperiyasi u yerdan Rossiya qo’shinlarining olib chiqib ketilishini talab qildi va 1768-yili Rossiyaga urush e lon qildi. Urushning dastlabki yili turk qo’shinlari Xotiy, Yassi,ʼ Buxarest, Izmail va Dunaydagi boshqa bir qancha qo’rg’onlarni tashlab ke-tishga majbur bo’ldi. Dengizda talantli sarkarda P.A. Rumyansev (1725 –1796) qo’mondonligidagi rus qo’shinlari turklarga katta ta-lofat yetkazdi. Ammo Fransiya va Avstriya tomonidan Turkiyaning qo’llanishi Rossiyani muzokara boshlashga va Rech Pospolitaning bo’linishiga rozilik berishga majbur qildi.1772-yilgi Konvensiya Rech Pospolitaning birinchi bo’lini-shini rasmiylashtirdi. Unga binoan Galitsiya Avstriyaga, Pomorye va Buyuk Polshaning bir qismi Prussiyaga, Sharqiy Belorussiya Rossiyaga o’tdi. Shu yili Turkiya bilan ham tinchlik muzokaralari boshlandi. Kelishmovchiliklarning asosiy sababi Qrim muammosi edi. Rossiya Qrimga mustaqillik berilishini talab qilar, Turkiya esa buni rad etardi.Shunday holatda ikkala mamlakat o’rtasida urush harakatlari boshlandi. 1774-yil iyunida A. Suvorov1 qo’mondonligidagi rus 4 История России с древнейших времен до начала XXI века: учебное пособие для студентов вузов / М.М. Горинов, А.А. Горский, А.А. Данилов и др. – 6-е изд., пересмотр. – М.: Дрофа, 2005. 9 qo’shinlari Kozluj yaqinida turk qo’shinlarini mag’lubiyatga uchrat-gandan so’ng muzokaralar qayta boshlandi. 1774-yil 10-iyul kuni Bolgariyaning Kuchuk qaynarji qishlog’ida tinchlik shartnomasi imzolanib, unga binoan Kerch, Yonqal a va Kabardaʼ Rossiyaga o’tdi. Ayni paytda Rossiya Qora dengizda harbiy flot qurish huquqini oldi. Endi Rossiyaning savdo kemalari bo’g’ozlardan qarshiliksiz o’tadigan bo’ldi. Biroq 1775-yiliyoq ikki davlat o’rtasida Qrim xoni masalasi-da yana kelishmovchilik vujudga keladi. Turkiya Davlat-Gireyni, Rossiya esa Shagin-Gireyning nomzodini qo’llaydi. Ikki davlat o’rtasidagi Qrim uchun olib borilgan raqobat 1783-yil 8-aprel kuni imperator Yekaterina II ning Qrimni Rossiya tarkibiga qo’shib olish to’g’risidagi farmoni e lon qilinishi bilan yakunlandi. ʼ 10 1.2.Fridrix II hukmronlik yillari (1740 – 1786) Gohenzollern sulolasidan bo’lgan Prussiya qiroli. Buyuk qo’mondon. Fridrix Vilyam I. Yoshligida fransuzlar falsafasi ta sirida bo’lgan Ma’rifat (keyinchalik Volter vaʼ boshqa frantsuz ma’rifatchilari bilan bog’langan). Bu uning taxtni egallaganidan keyin Prussiya harbiy-byurokratik absolyutizmi va militarizmining eng izchil vakili, Prussiya zodagonlarining sinfiy manfaatlarining vakili bo’lishiga to’sqinlik qilmadi. 1740-yilda Frederik II Avstriyaga tegishli bo’lgan Sileziyaga bostirib kirdi va u bilan bir qator urushlarni boshladi. U harbiy harakatlarni ko’pincha xiyonat bilan tavsiflangan diplomatik manevrlar bilan mohirona almashtirdi. 1 (1740 - 1742) va 2 (1744 - 1745) deb nomlangan Sileziya urushlari natijasida u katta iqtisodiy va strategik ahamiyatga ega bo’lgan Sileziyaning katta qismini Prussiyaga qo’shib olishga muvaffaq bo’ldi. 1756-1763-yillardagi yetti yillik urush davrida Fridrix II o’sha paytdagi hukmron chiziqli taktikani takomillashtirdi (masalan, egilgan jangovar tartibni qo’llash) Avstriya va frantsuz qo’shinlariga bir qator mag’lubiyatlar keltirdi, ammo bu muvaffaqiyatlar rus qo’shinlarining g’alabalari bilan bekor qilindi; Prussiya uchun qulay siyosiy sharoitlar tufayli u to’liq mag’lubiyatdan qochadi. Qonli urushning natijasi Prussiyaning Germaniyada hukmronlik uchun kurashda Avstriyaning kuchli raqibi sifatida o’rnatilishi bo’ldi (shu maqsadda, keyingi 1785-yilda Fridrix II Prussiya homiyligida "Knyazlar ittifoqi" deb nomlangan tashkilotni tuzdi. Avstriyaga qarshi muvozanat). Fridrix II Polshaning bo’linishini faol ravishda qidirdi, bu unga Sharqiy Prussiyani qirollikning qolgan qismi bilan bog’lash imkonini berdi (1772- yilda Polshaning birinchi bo’linishi natijasida). 5 Fridrix II doimiy ravishda armiyani mustahkamlashga asosiy e’tibor qaratdi. Uning hukmronligining oxiriga kelib, u 190 mingga yaqin kishini tashkil etdi va uning mazmuni davlat byudjetining deyarli 2/3 qismini o’zlashtirdi. Prussiya saroyining 5 Jo‘rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh., Jahon tarixi 8-sinf Yangi tarixning birinchi davri (XVI — XIX asrning 60- yillari). – T.: Cho‘lpon nomidagi NMIU 2014. 160 b. 11 ulug’vorligi va ulug’vorligi (yangi qirollik qarorgohining qurilishi - Postdamdagi Sansouci saroyi va boshqalar) juda ko’p pul sarflagan, bunda Frederik frantsuz monarxlari bilan raqobatlashgan. U san’atning biluvchisi va homiysi shon-shuhratini oshirishga intildi, bir qator falsafiy va tarixiy asarlar muallifi edi. ("Antimachiavelli" - "Anti-Machiavell", 1740; "Mening davrim tarixi" - "Histoire de mon temps", 1746; "Yetti yillik urush tarixi" - "Histoire de la guerre de sept ans", 1763 va boshqalar), asosan fransuz tilida yozilgan. Fridrix II ma’rifiy absolyutizm deb ataladigan ruhda harakat qilib, bir qator islohotlarni amalga oshirdi. Qiynoqlar bekor qilindi, sudyalarning mustaqilligi printsipi tasdiqlandi, garchi nomuvofiq bo’lsada, sud jarayonlari soddalashtirildi, Prussiya Zemstvo kodeksi ishlab chiqildi. (1794-yilda nashr etilgan), boshlang’ich ta’lim kengaytirildi; Prussiyaga ko’chmanchilarni jalb qilishdan manfaatdor bo’lgan Fridrix diniy bag’rikenglik siyosatini olib bordi. ammo, ko’p voqealar faqat dabdabali edi (masalan, Fridrix o’zini erkin fikrlash tarafdori sifatida ko’rsatib, 1740-yilda matbuot erkinligini e’lon qildi va keyinchalik tsenzuraning qat’iy majburiyligini tasdiqladi). Dehqonlarni erdan quvib chiqarishni to’xtatishga urinishlar (muvaffaqiyatsiz) amalga oshirildi (chunki haydab chiqarish soliq tushumlarini kamaytirdi va chaqiruv kontingentlarini kamaytirdi). Fridrix merkantilistik va proteksionistik siyosat olib bordi, bu umuman manufaktura ishlab chiqarishining rivojlanishiga hissa qo’shdi, lekin shu bilan birga kichik davlat vasiyligi bilan tadbirkorlarning tashabbusini bog’lab qo’ydi. Aktsiz solig’i va yig’imlarini undirishning yangi tartibining joriy etilishi (1766-yilda fransuz amaldorlari boshchiligidagi Qirollik daromadlari bosh boshqarmasining tashkil etilishi) va qahva va tamaki sotish bo’yicha og’ir davlat monopoliyasi xalqning eng kuchli noroziligiga sabab bo’ldi. 6 Fridrix II davrida Prussiya buyuk davlatlar qatoriga o’tdi, uning hududi deyarli ikki baravar ko’paydi. Biroq, uning rejimi qoloq va zaif bo’lib chiqdi. 6 Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O‘zbekiston, 2013. 529 b . 12 Bu Fridrix vafotidan ko’p o’tmay - Prussiyaning inqilobiy, keyin esa Napoleon Fransiyasi bilan urushlari paytida aniqlangan. Birlashgan Brandenburg-Prussiya davlati. Uning siyosati negizida gontsollernlar va prussiya zodagonlari manfaatlariga xizmat qilish tamoyili yotardi. Serf mulklari egalariga aylangan sobiq ritsarlik - junkerlar bu erda hukmron tabaqa edi. Ulkan yer boyligi Junkerlar to'plamlarida to'plangan. 16-asr oxiridan boshlab savdo yo’llari harakati natijasida yer egalari mulklarining bozor bilan aloqalari kuchaydi. O’rtayer dengizi V Atlantika okeani , Prussiya dehqonlarining qullikka aylanishiga, Junkerlarning iqtisodiy qudratini mustahkamlashga hissa qo'shdi. O'z mulklarini kengaytirishdan nihoyatda manfaatdor bo'lgan Gogenzollernlar buning uchun har qanday yo'lni qo'lladilar: zo'ravonlik, poraxo'rlik, xiyonatkor fitna. xarakterli xususiyat Brandenburg-Prussiya davlati militarizm bo'lib, keyingi barcha tarixda o'z izini qoldirdi Prussiya. Brandenburg-Prussiya davlatining nemis davlatlari orasida ahamiyati ortdi, lekin unchalik emas, chunki uning hukmdorlari Yunker tarixnavisligi ta'kidlaganidek, Germaniyada hukm surayotgan tartibsizlikka tartib va birlik elementini kiritdilar. Aksincha, ular Germaniyaning parchalanishi va kichik nemis knyazliklarining kuchsizligidan har tomonlama foydalanib, Brandenburg-Prussiya hududini nafaqat slavyan erlari hisobiga, balki sulolaviy manfaatlar hisobiga ham kengaytirdilar. Germaniya hududi. Prussiya Germaniyada, shuningdek, Polshada faqat o'z manfaati uchun erni tortib olish mumkin bo'lgan hududni ko'rdi. 1609 yilda Iogann Sigismund Jülich-Kliv gersogligining bir qismini o'z mulkiga qo'shib oldi (Kliv, Mark, Ravensberg). Fridrix Vilgelm (1640 - 1688) davrida "Buyuk saylovchi" bo'lib, uni Yunker tarixnavislik asoschilaridan biri deb biladi. Brandenburg-Prussiya davlati, ular bu shtatga o'tdilar (ko'ra 1648 yildagi Vestfaliya tinchligi) G’arbiy Pomeraniyaning ko’p qismi (dastlab Polsha yerlari) va bir qator boshqa hududlar. 1657 yilda Polsha va Shvetsiya o'rtasida urush xavfi paydo bo'lganda, Fridrix Vilgelm o'zining betarafligi uchun to'lov shaklida 13 Polshaning Ghenzollernlar foydasiga suverenitetdan voz kechishini oldi. Prussiya gersogligi. 1701 yilda saylovchi Fridrix III o'z fuqarolarining qoni evaziga "Muqaddas Rim imperiyasi" imperatoridan Ispaniya vorisligi uchun bo'lajak urush uchun harbiy kontingentlarga muhtoj bo'lgan qirollik unvonini oldi. Brandenburg- Prussiya davlati qirollikka aylandi Qirol Frederik II (1740 - 1786) davrida yillik muntazam byudjetning 80% dan ortig'i (16 tadan 13 million taler) harbiy ehtiyojlarga sarflangan. Bu davrda Prussiya armiyasi 195 ming kishiga ko'paydi va G'arbiy Evropada birinchi bo'ldi. Prussiya armiyasi shafqatsiz mashq va qamish intizomi bilan ajralib turardi. militarizm Prussiyada byurokratiya bilan to'ldirildi; erkin fikrning har qanday ko'rinishi shafqatsizlarcha bostirildi. 7 Gohenzollernlar o'zlarining siyosatlarida ayniqsa xiyonatga murojaat qilishdi. 18-asrning 40-yillarida o’tmishda bosib olgan Polshaning Sileziya hududini Avstriyadan tortib olishga uringan Fridrix II Fransiya bilan ittifoq tuzdi. Avstriya, keyin Avstriya bilan yashirincha til biriktirib, Frantsiyaga xiyonat qildi, natijada Frantsiyaga tayanib, Avstriyani mag'lub etdi va Sileziyani qo'lga kiritdi. 1745 yilgi shartnoma Sileziyaning katta qismini Prussiyaga berdi. 1756-1763 yillardagi yetti yillik urushda Prussiya Saksoniyani, Sharqiy hududlarni egallash niyatida edi. Pomorie, Kurlandiya va kichik nemis davlatlariga o'z ta'sirini kuchaytirdi, mos ravishda Avstriyaning ularga ta'sirini zaiflashtirdi, lekin rus qo'shinlari Gross- Egersdorfda (1757) va 1957 yilda yirik mag'lubiyatga uchradi. Kunersdorf jangi 1759 yil. 1760 yilda rus qo'shinlari Prussiya poytaxti Berlinni egallab oldilar. Prussiyaning pozitsiyasi juda muhim edi. Faqat uning asosiy raqiblari (Avstriya, Rossiya, Frantsiya) o'rtasidagi kelishmovchiliklar va Golshteyn gertsogi Pyotr III ning Tsarina Yelizaveta Petrovna (1761) vafotidan so'ng Rossiya taxtiga 7 Истрия мировых цивилизаций: учебное пособие / коллектив авторов; под науч. ред. Г.В. Драча, Т.С. Паниотовой. – М.: КНОРУС, 2012. 14 kirishi Prussiyani falokatdan qutqardi. Pyotr III Fridrix II bilan tinchlik va ittifoq tuzdi. 18-asrning oxirgi uchdan birida unumdor Polsha erlarini egallab olishga va g’alla savdosidagi Polsha raqobatini yo’q qilishga intilayotgan Prussiya chor Rossiyasi va Avstriya bilan birgalikda Polshani bo’linishda qatnashdi. Polshaning birinchi (1772), ikkinchi (1793) va uchinchi (1795) bo'linishi natijasida Prussiya Poznanni, mamlakatning markaziy rayonlarini Varshava bilan, shuningdek, qo’shib oldi Gdansk, Torun va boshqa bir qator hududlar. Bu Prussiyada Polsha aholisining ba'zan nemis aholisidan ko'p bo'lishiga olib keldi. Oxirigacha 18-asrda Gohenzollernlar Prussiya hududini 300 000 km2 dan ortiqqa olib kelishdi. Biroq, cheksiz urushlar mamlakatni charchatdi. 15 II Bob. Fridrix II hukmronligi davrida Prussiya qirolligi, yetti yillik urush va Yevropa davlatlari o’rtasida tinchlik shartnomalarining tuzilishi 2.1. Fridrix II hukmronligi davrida yetti yillik urush (1756-1763) Urush Angliya va Fransiyaning mustamlaka uchun kurashi va Prussiyaning agressiv siyosatining Avstriya, Fransiya va Fransiya manfaatlariga to’qnashuvi natijasida vujudga keldi. Rossiya o’zining mustamlakachilik ekspansiyasida Angliya Shimoliy Amerika va Sharqiy Hindistonda keng mulkka ega bo’lgan Fransiya bilan to’qnashdi. Angliya- frantsuz raqobati 1754-1755-yillarda Kanadada qurolli to’qnashuvlar shaklida bo’ldi, lekin faqat 1756-yilda Angliya Fransiyaga rasman urush e’lon qildi. Koalitsiyalarni qurish.Angliya-Fransiya mojarosi Yevropadagi siyosiy vaziyatni murakkablashtirdi va Evropa davlatlarining an’anaviy siyosiy aloqalarini qayta qurishga olib keldi. 18-asr o’rtalarida Prussiya Yevropa davlatlari orasida 1700-1721- yillardagi Shimoliy urush va 1740-1748-yillardagi Avstriya vorisligi urushi natijasida o’z hududini Germaniya va Polsha yerlari hisobiga kengaytirib ko’tarildi. Prussiya siyosati kuchli armiya va kuchli harbiy va politsiya apparati bilan Prussiya Yunker davlatini yaratishni yakunlagan qirol Fridrix II davrida keskin tajovuzkor tus oldi. Avstriya vorisligi urushi paytida Prussiya tomonidan bosib olingan Sileziyani qaytarishga intilib, Rossiya bilan ittifoq tuzishga intildi va 1746-yilda u bilan ittifoq shartnomasi tuzdi, u 1750-yilda qo’shildi. 8 Angliya. Ammo Fransiya bilan qurolli to’qnashuvga kirgan Angliya, ingliz qirolining merosxo’rligida bo’lgan Gannoverga hujum qilishdan qo’rqib, Prussiyaga murojaat qildi va 16 (23) yanvarda u bilan 1756-yildagi Uaytxoll shartnomasini tuzdi. Bu ittifoq Avstriyani yaqinlashishga majbur qildi Fransiya, shu paytgacha Avstriya Gabsburglarining ashaddiy dushmani edi. uchun urushda Prussiya bilan ittifoq tuzishdan foyda ko’rmagan Fransiya Avstriya merosi va Prussiyaning haddan tashqari 8 Ergashev . Sh ., Jahon tarixi ( Yangi davr . 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O‘zbekiston, 2013. 529 b . 16 kuchayishidan qo’rqib, 20-aprelda (1-may) Versalda Avstriya bilan mudofaa ittifoqi tuzdi. Angliya va Prussiya o’rtasidagi yaqinlashish Rossiyani Angliya bilan ittifoq tuzishga qaratilgan tashqi siyosat yo’nalishini qayta ko’rib chiqishga majbur qildi. 1756-yil 31-dekabr. 1757-yil Rossiya qo’shildi Versal shartnomasi va bilan yakunladi Avstriya bilan 1757-yildagi Peterburg ittifoq shartnomasi. Shunday qilib, ingliz- fransuz mustamlakachilik raqobati fonida ikkita koalitsiya tuzildi. Qarshi Prussiyani Avstriya, Fransiya, Rossiya, Shvetsiya, Saksoniya o’ynadi; Regensburgdagi Imperial Diet ham Prussiyaga qarshi imperator qo’shinlarini yuborishga qaror qildi. Prussiya tomonida Angliya va ayrim Shimoliy Germaniya shtatlari (Gannover, Gessen-Kassel, Braunshveyg-Volfenbüttel va boshqalar) edi. Avstriya Sileziyani qaytarishni o’z oldiga maqsad qilib qo’ydi, Fridrix II Saksoniyani egallab, uni Chexiya (Bogemiya) ga almashtirishni, ukasi Genrixni Kurlandiya gersoglik taxtiga o’tqazishni va Polshani Prussiyaga vassal qaramlikka solishni xohladi. Yelizaveta Petrovna hukumati Prussiyaning Boltiqbo’yi davlatlarida xavfli ekspansiyasini to’xtatishga, Polshaga chegaralarni kengaytirishga, ya’ni Boltiqbo’yi va Boltiqbo’yi savdo yo’llarini bog’lashga harakat qildi. Qora dengizlar, Polsha Prussiya hisobidan kompensatsiya qilinishi; Rossiya esa Angliya va Gannoverga qarshi urushda qatnashmaslikni shart qilib qo’ydi. Fransiya Gannoverni, Shvetsiyani - Prussiya Pomeraniyasini egallashga intildi. 1756-yilgi kampaniya.Prussiyada 150 ming kishilik yaxshi tayyorlangan armiya bor edi, Shimoliy Germaniya shtatlari 47 ming kishini maydonga tushirdi; Angliya subsidiyalar berdi. Prussiyaga qarshi koalitsiya ikki barobar kuchga ega edi, ammo 1756-yilda urushga tayyor emas edi. Bundan foydalangan Fridrix 1756-yil 17 (28) avgustda 95 ming kishilik qo’shin bilan to’satdan Saksoniyaga bostirib kirdi. Sakson qo’shini (18 ming kishi) Pirna mustahkamlangan lagerida o’rab olingan va 4 (15) oktyabrda taslim bo’lgan. Kolinda joylashgan Avstriya armiyasining bir qismi 21- sentyabrda (1-oktyabr) Lobozitsda Fridrix tomonidan hujumga uchradi va daryo bo’ylab orqaga chekindi. Eger. 17 18 1757-yilgi kampaniya.1757-yilgi kampaniyada Fridrix dushman kuchlarini joylashtirishdagi sustlikdan foydalanishga va ittifoqchilar kelishidan oldin avstriyaliklarni Bogemiyada mag’lub etishga qaror qildi. Sharqiy Prussiyada G. Levaldning 30 minginchi korpusi qoldi. Aprel oyida Prussiya armiyasi Bogemiyaga ko’chib o’tdi. Eger daryosida pozitsiyalarni egallagan Braunning Avstriya armiyasi chekindi. 21-aprel Prussiya qo’shinlari (63 ming kishi) Pragaga yaqinlashdi. 1757-yil 25-aprelda Praga jangida avstriyaliklar mag’lubiyatga uchradi va Pragada qamal qilindi. Ammo L. Daun qo’mondonligidagi boshqa Avstriya armiyasi (54 ming kishi) Pragaga yaqinlashdi va Kolin yaqinidagi jangda 7-iyunda 34 minginchi Prussiya armiyasi mag’lubiyatga uchradi. Frederik Praga blokadasini olib tashlashga va ketishga majbur bo’ldi Bogemiya. Bu orada Avstriyaning ittifoqchilari kurashga kirishdilar. 1757-yil aprelda frantsuz marshal L.Sh.d’Estre armiyasi (70 ming kishi) egallab oldi. Gessen-Kassel va Gannoverga ko’chib o’tdi. Gannover armiyasi Kloster-Zevenda taslim bo’ldi va frantsuzlar Gannoverni egallab oldilar. Shahzoda K.Subiz boshchiligidagi yana bir frantsuz armiyasi (24 ming frantsuz va 33 ming imperator qo’shinlari) 14-avgustgacha bostirib kirish bilan tahdid qilib, Eyzenaxga yaqinlashdi. 9 Prussiya. Fridrix Saksoniyani tark etishga va Soubisega qarshi harakat qilishga majbur bo’ldi. 25-oktabrda (5-noyabr) Rosbax jangida ittifoqchilar, son jihatidan katta ustunlikka qaramay, mag’lubiyatga uchradilar va Reynga chekindilar. Ushbu g’alaba natijasida Prussiyaning obro’si oshdi va Angliya yana Gannover armiyasini to’pladi. Frederik qo’shinlarni Sileziyaga o’tkazishni boshladi, u erda avstriyaliklar Breslauni olib, Shvaydnitsni qamal qildilar. 24-noyabr (5-dekabr) Leuthenda avstriyaliklar katta mag’lubiyatga uchradilar va Chexiyaga chekindilar. Butun Sileziya yana prusslar tomonidan bosib olindi. S. F. Apraksin boshchiligidagi rus armiyasi (70 ming kishi) 1757-yil may oyida Livoniyadan Nemanga ko’chib o’tdi. Alohida bino V.V. Fermor (20 ming kishi) 24- 9 История Средних веков: В 2 т. / Под ред. С.П. Карпова. Изд. 5-е. М.: МГУ, 2005. 19 iyunda (5-iyul) olingan Memelni qamal qildi. Armiya Pregel daryosi tomon harakat qilishni davom ettirdi va 19-avgustda Grossda.Egersdorf Levald korpusini mag’lub etdi. Hujum qilish imkoniyati Königsberg, ammo Apraksin oziq-ovqat va kasallik etishmasligi bahonasida Tilsitga chekinishni boshladi. U olib tashlandi va sudga tortildi, Fermor bosh qo’mondon etib tayinlandi. Shved qo’shinlari (17 ming kishi) 1757-yil sentyabrda bostirib kirishdi Pomeraniya, ammo rus armiyasi chekinganidan keyin ular chekinishga majbur bo’lishdi Stralsund va Ryugen oroli. Levald korpusining shvedlarga qarshi chalg’itishi rus armiyasiga yana Sharqiy Prussiyaga bostirib kirishga imkon berdi. 1758-yil 2 (13) yanvarda rus qo’shinlari Tilsitni egallab olishdi va 11 (22) yanvarda - Koenigsberg. Sharqiy Prussiya Rossiya tarkibiga kiritildi. 1757-yilgi kampaniya Frederik uchun urushning "yorqin" davrini tugatdi. Uning qat’iyatliligi va faolligi ittifoqchilarning sustligi va passivligidan sezilarli ustunlik berdi. Ammo g’alaba qozonish uchun manevrning o’zi etarli emas. 10 1758-yilgi kampaniya.1758-yilgi yurish fevral oyida gertsog armiyasining oldinga siljishi bilan boshlandi. Brunsviklik Ferdinand (30 ming kishi) shahzoda Genrixning Prussiya qo’shini yordamida d’Estre o’rnini egallagan frantsuz marshal L. F. Richelieu armiyasiga qarshi. Frantsuzlar Gannoverni tark etib, Reyn bo’ylab chekinishdi. Ruxsat berdi. Fridrix rus va Avstriya armiyalariga qarshi faol operatsiyalarni boshladi. 7-aprel, ikki haftalik qamaldan so’ng, u Shveydnitsni oldi va 23-aprelda (4-may) Olmutzga yaqinlashdi. Biroq, Avstriya armiyasining bosh qo’mondoni Daun, prussiyaliklarning aloqalari bo’yicha harakat qilib, ularni qamalni olib tashlashga va orqaga chekinishga majbur qildi. Koenigretz. Rus armiyasi faqat iyun oyida Vistulani kesib o’tdi va 4-iyulda qamal qildi Kustrin. Fridrix 15 000 kishilik korpus bilan Chexiyadan jo’nab ketdi va 10-avgustda Frankfurtga keldi va u erda generalning 18 000 kishilik korpusiga qo’shildi. Dons, keyin esa rus aloqalariga tahdid qilib, Kustrin 10 Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O‘zbekiston, 2013. 529 b . 20 qamalini olib tashlashga majbur bo’ldi. 14-avgust kuni Zorndorfda qonli jang bo’lib o’tdi, unda ikkala tomon ham katta yo’qotishlarga duch keldi. Fridrix Kustringa, rus qo’shinlari esa Landsbergga chekindi. Avstriya va imperator qo’shinlari armiyaga qarshi operatsiyalarni boshladilar Saksoniyadagi Prussiyalik Genrix. Fridrix yordamga shoshildi, lekin 3-oktyabrda Xochkirchda mag’lubiyatga uchradi. Leyptsigni blokada qilish uchun muvaffaqiyatsiz urinishdan keyin va Drezden armiyasi Dauna Shimoliy Chexiyaga, imperatorlar esa Frankoniyaga chekindi. Prussiya qo’shinlari Saksoniya, Sileziya va Pomeraniyaga joylashdilar. Bir oylik harakatsizlikdan so’ng, Fermor Kolbergni qamal qilishga qaror qildi, ammo qamal ikkilanmasdan va epchillik bilan o’tkazildi va sentyabr oyining oxirida olib tashlandi. Rus armiyasi Vistuladan tashqariga chekindi.Gannover armiyasi 1 (12) iyunda frantsuz armiyasini mag’lub etdi Richelieu o’rniga Klosterkampda va 12 (23) iyunda Krefeldda o’ynagan Konde.Fransiya hukumati Reyn armiyasini kuchaytirdi, Klermon o’rniga marshal L.J.Kontad tayinlandi. Subizaning qo’shini Gannoverga tahdid qilib, Gessega kirdi va Brunsvik gertsogi Reyn bo’ylab Munsterga qaytib ketdi. 11 1758-yilgi kampaniyaning muvaffaqiyatsiz natijalari Prussiyaga qarshi koalitsiya a’zolari o’rtasida o’zaro ishonchsizlikni keltirib chiqardi. Rossiya va Avstriya, bejiz emas, Fransiya hukumatini alohida tinchlik o’rnatish niyatida deb gumon qilishdi. Ularning bosimi ostida Fransiya hukumati boshlig’i kardinal Berni o’rniga Shyuzul gertsogi tayinlandi. Fransiya bilan yangi shartnoma imzolandi Avstriya keyinchalik u qo’shilgan Prussiya bilan urushning davom etishi haqida Rossiya. 1759-yilgi kampaniya.1759-yil boshiga kelib, ittifoqchilarning 352 ming kishilik armiyasi bor edi. Prussiya va Shimoliy Germaniya shtatlari - 222 ming kishi. Aprel oyida rus armiyasi Oderga ko’chib o’tdi. 18 (29) iyun kuni yangi bosh qo’mondon P.S. Saltikov keldi. Donni almashtirgan Prussiya generali Vedel rus qo’shinini kechiktirishga harakat qildi, ammo 12 (23) iyulda Palzigda mag’lubiyatga uchradi. 11 Л иви Баччи, Массимо. Демографическая история Европы / Серия «Ста-новление Европы» / Пер. с итал. А. Миролюбовой. – СПб.: «Александ-рия», 2010. 21 Rossiya qo’shinlari Frankfurtni egallab, Berlinga tahdid soldi. Frederik shahzoda Geynrix va boshqa otryadlarning qo’shinlariga qo’shilish yo’lida shoshilinch ravishda Frankfurtga ko’chib o’tdi. G.E.ning Avstriya korpusi rus qo’shinlarini qo’llab- quvvatlash uchun yaqinlashdi. Loudon. Rossiya-Avstriya qo’shinlari Oderning o’ng qirg’og’ida joylashgan Kunersdorf, u erda 1-avgust kuni Prussiya armiyasi mag’lubiyatga uchragan jang bo’lib o’tdi. G’alaba Berlinga yo’l ochdi, ammo Daun yordam berishdan bosh tortdi va Saltikov o’zi oldinga borishga jur’at eta olmadi. Avstriya qo’shinlari Saksoniyada noaniq harakatlarni amalga oshirdi va rus armiyasi Oderning ikkala qirg’og’ida samarasiz manevrlardan so’ng Poznanga chekindi. 12 Fransiyaning Contad va Broy qo’shinlari (Subise o’rnini egallagan) so’nggi yurish tajribasini inobatga olgan holda, birlashdilar va Gessen-Kasselga ko’chib o’tdilar, ammo 21-iyulda (1-avgust) ular Mindenda mag’lubiyatga uchradilar va Mainga chekindilar. 1760-yilgi kampaniya.1760-yilda Fridrix rus-avstriya va imperator qo’shinlariga (220 ming kishi) qarshi 100-120 ming kishilik armiyani zo’rg’a to’pladi. Harakat rejasiga ko’ra, rus armiyasi Oderga va Breslavlga Laudon korpusi bilan bog’lanish uchun oldinga siljishi, so’ngra qo’shinning harakatlanishi uchun manevr qilishi kerak edi. Dauna Prussiya armiyasining orqa qismida harakat qilishi mumkin edi. Saltikov juda kech gapirdi. 12 (23) iyulda Landeshutda Prussiyaning Fuket korpusi ustidan g’alaba qozongan Laudon ulanishga shoshilmadi va 15 (26) iyul kuni Glatzni egallab oldi. 26- iyul (6-avgust) Saltikov Breslavlga yaqinlashdi, lekin uni prusslar egallab olganini aniqladi va Oderning o’ng qirg’og’iga Auraga chekindi. Fridrix va Daun esa Sileziya va Saksoniyada foydasiz yurishlar va qarshi yurishlar bilan qo’shinlarni o’zaro charchatib qo’yishdi. 4 (15) avgustda Daun bilan bog’lanmoqchi bo’lgan Loudon korpusi mag’lubiyatga uchradi. Liegnitz. Sankt-Peterburg taklifi bilan avstriyaliklar bilan bog’lanishga urinishlar behuda ekanligiga ishonch hosil qilgan Saltikov 12 Фортунатов В.В. История: Учебное пособие. Стандарт третьего по-коления. Для бакалавров. – СПб.: Питер, 2012. 22 Berlinga ekspeditsiya tayyorladi. Buning uchun Z. G. Chernishev qo’mondonligidagi qo’shinlar va G. G. Totlebenning mobil otryadi ajratildi. 24 sentabrda (5 oktabr) Chernishev otryadi, undan keyin P. I. Panin diviziyasi va F. M. Lasi avstro-sakson korpusi Berlinni kutdilar. 28-sentyabrga o’tar kechasi (9-oktyabr) Prussiya garnizoni rus qo’shinlari tomonidan bosib olingan Berlinni tark etdi. 1 (12) oktyabrda 70 ming Prussiya qo’shinining yaqinlashishi munosabati bilan Berlin bosh qo’mondonning buyrug’i bilan tark etildi, shundan so’ng armiya Landsbergga olib ketildi. kasallik tufayli Saltikov 18 (29) sentyabr, A. B. Buturlin bosh qo’mondon etib tayinlandi. Ruslar Berlinni tark etgandan so’ng, Fridrix Saksoniyaga ko’chib o’tdi va 23- oktyabrda (3-noyabr) Torgauda Daunni mag’lub etdi, u Daunga chekindi. Drezden. 1760-yilgi kampaniya hal qiluvchi natijalar bermadi. Ikkala tomon ham charchagan edi. Fransiya tinchlik kongressini chaqirishni taklif qildi, lekin Prussiya hali yetarlicha zaiflashmagan deb hisoblagan Rossiyaning qarshiliklariga duch keldi. Angliya mustamlakachilik bosqinlarini mustahkamlashga intilib, murosa qilmadi. Frederik Sileziyani o’zi uchun saqlab qolish uchun urushni davom ettirishga qaror qildi. 13 1761-yilgi kampaniya.1761-yilning yozida Fridrix rus va Avstriya qo’shinlari o’rtasida manevr qildi, jiddiy janglar bo’lmadi. Rossiya armiyasi Liegnitsga etib bordi va 14 (25) avgustda Laudon korpusi bilan bog’landi. Avstriya qo’mondonligi bilan uch haftalik samarasiz muzokaralardan so’ng, Buturlin Avstriya qo’shinlariga yordam berish uchun Chernishevning 26 000-korpusini qoldirib, Poznanga chekindi. Oldin Breslau va Shvaydnitsni qoplagan Fridrix Neisse daryosiga ko’chib o’tdi. Bundan foydalanib, Laudon Shvaydnitsni bo’ron bilan oldi, shundan so’ng raqiblar qishga joylashdilar: avstriyaliklar - Yuqori Sileziyada, Chernishev - Glatzda, prussiyaliklar - Breslavl viloyatida. Pomeraniyada P. A. Rumyantsev korpusi kuchlar etishmasligi va Prussiya Platen korpusining orqa tomondan tahdidiga qaramay muvaffaqiyatli ishladi. A. I. Polyanskiy boshchiligidagi eskadron va shved kemalari yordamida rus qo’shinlari 5 (16) dekabrda taslim bo’lgan Kolbergni to’sib qo’yishdi. Saksoniya va 13 Всеобщая история / С.В. Новиков, А.С. Маныкин, О.В. Дмитриев. –М.: АСТ: СЛОВО: Полиграфиздат, 2012. 23 Vestfaliyadagi muxoliflarning harakatlari ahamiyatsiz edi. Avgust oyida Fransiya Ispaniya, Neapol va Parma shtatlari bilan oilaviy shartnoma tuzdi Burbonlar sulolasi. Ispaniya Angliya bilan urush boshladi. Portugaliya Angliya tomonini oldi. Hal qiluvchi daqiqa 1761-yilgi yurish natijasida Prussiyaning ahvoli qiyinlashdi. u Sileziyaning yarmini yo’qotdi, Prussiya oziq-ovqat sotib olgan Polshadan uzildi; Kolbergning qo’lga olinishi bilan rus qo’shinlari Pomeraniyada mustahkamlanib, Brandenburgga tahdid soldi. Angliyada almashtirilgan hukumat Prussiyaga keyingi subsidiyalar berishdan bosh tortdi. Biroq, 1761-yil 25-dekabrda (1762-yil 5-yanvar) imperator Yelizaveta Petrovna vafot etdi va taxtga o’tirgan Pyotr III Fridrix II ning ashaddiy muxlisi bo’lib, urushni to’xtatdi va qaytib keldi Prussiya hududlari rus qo’shinlari tomonidan hech qanday tovonsiz bosib olindi. 1762-yil 24-aprelda (5-may) Rossiya-Prussiya ittifoq shartnomasi tuzildi. Buturlin armiyasi Rossiyaga qaytarildi va Chernishev korpusiga Avstriyaga qarshi operatsiyalar uchun Prussiya armiyasiga qo’shilish buyurildi. Shu bilan birga, Pyotr III Shlezvig uchun Daniya bilan urushga tayyorgarlik ko’ra boshladi. 14 Ushbu voqealarning bevosita natijasi Shvetsiyaning 11 (22) mayda urushdan chiqishi edi. 1762. Rossiya tashqi siyosatining yangi yo’nalishi davlat va zodagonlar manfaatlariga zid edi. Saroy to’ntarishi 28-iyun (9-iyul) 1762-yil Pyotr III ning xavfli rejalariga chek qo’ydi. Biroq, Ketrin II Prussiya bilan ittifoqdan voz kechib, urushni davom ettirmadi. Prussiya bilan tinchlik o’rnatildi, Sharqiy Prussiya Prussiya bilan qoldi. Chernishevning korpusi olib ketildi. Ketrin mustahkamlanmaslik uchun Prussiyaning to’liq mag’lubiyatini xohlamadi. 2.2.Fridrix II hukmronlik yillarida tinchlik shartnomalari va yevropa davlatlari o’rtasida sulh tuzilishi Fridrix II Chernishev korpusining Prussiya armiyasida vaqtincha qolishidan foydalanib, Sileziyadagi Daunga qarshi muvaffaqiyatli harakat qildi va uni qamal 14 Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O‘zbekiston, 2013. 529 b. 24 qildi. 28-sentyabrda (9-oktyabr) taslim bo’lgan Shvaydnits. Prussiyalik Genrix 18 (29) oktyabrda Fraybergda imperator qo’shinlarini mag’lub etdi. Prusslar deyarli butun Saksoniyani egallab oldilar. 23-oktabrda (3-noyabr) Prussiya va Fransiya o’rtasida dastlabki sulh imzolandi, 13 (24) noyabrda esa Prussiya o’rtasida sulh tuzildi. Prussiya va Avstriya tinchlik shartnomalari.Mustamlakalardagi urush qo’lga kiritilgan Angliya uchun muvaffaqiyatli rivojlandi Kanada, Luiziana shtatining bir qismi, Florida, Hindistonning katta qismi. 1762-yil noyabrda Fransiya va Angliya o’rtasida tinchlik muzokaralari boshlandi va 30-yanvarda (10-fevral) Parij shartnomasi tuzildi, unga qo’shildi. Ispaniya va Portugaliya. Yolg’iz qolgan Avstriya urushni davom ettira olmadi. Bir tomondan, Prussiya va Avstriya va Saksoniya o’rtasida 4 (15) fevralda Hubertusburg shartnomasi imzolandi, bu Prussiyaning Sileziya va Glatz okrugiga egaligini tasdiqladi. 15 Etti yillik urush Yevropaning siyosiy xaritasini o’zgartirmadi, lekin uning asosiy ishtirokchilarining kuchlar muvozanatiga sezilarli ta’sir ko’rsatdi. Eng ko’p yutgan orqali o’zining mustamlakachilik egaliklarini ancha kengaytirgan Angliya Fransiya va Ispaniya eng kuchli dengiz kuchiga aylandi. Fransiyaning xalqaro obro’si sezilarli darajada pasaydi. Harbiy zaiflik va iqtisodiy charchoq fransuz inqilobiga olib kelgan absolyutizmning ichki inqirozini kuchaytirdi. O’z maqsadlariga erisha olmagan Avstriya ittifoqchi bo’ldi Rossiya Turkiyaga qarshi kurashda. Etti yillik urush Germaniyada Prussiyaning kelajakdagi gegemonligi yo’lidagi birinchi qadam edi. Shuni esdan chiqarmaslik kerakki, 17-asrning boshlarida bo’lajak Prussiya, keyin esa Brandenburg elektorati kichik va har qanday jilodan butunlay mahrum, provinsiya davlati edi. Gohenzollernlarning o’sha paytdagi merosi ko’rinishida hali hech narsa Germaniya imperiyasining kelajakdagi buyukligini aks ettirmasdi. Ulug’vor Gabsburg 15 Jo‘rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh., Jahon tarixi 8-sinf Yangi tarixning birinchi davri (XVI — XIX asrning 60- yillari). – T.: Cho‘lpon nomidagi NMIU 2014. 160 b . 25 monarxiyasi haqida gapirmasa ham, Prussiya Evropa gegemonligiga erishish yo’lining boshida hech bo’lmaganda Bavariya va ayniqsa Saksoniya kabi boshqa nemis davlatlari bilan teng darajada edi. Saksoniya saylovchisi Fridrix Avgust I 1697- yilda II avgust nomi bilan Polsha qiroli etib saylandi. Shunday qilib, uning sulolasi 1763-yilgacha qisqa tanaffuslar bilan hukmronlik qilgan ikkinchi yirik (Rossiyadan keyin) Evropa davlatini qo’l ostiga oldi. Biroq, 1742-1745-yillarda hatto Muqaddas Rim imperiyasining tojiga da’vogarlik qilgan Bavariya Vittelsbaxlari ham (Gabsburglar buni ulardan tortib olishgan), na Sakson Vettinlari o’zlariga taqdim etilgan tarixiy imkoniyatlardan foydalana olmadilar va bularning barchasini almashdilar. bir lahzalik arzimas narsalar uchun. Gohenzollernlar esa sabr-toqat bilan yildan-yilga, qiroldan shohga, asta-sekin o’zlarining kelajakdagi kuchlarining poydevorini yig’ishdi. 16 Shuni ta’kidlash kerakki, bu faoliyatda Gohenzollernlar, aytaylik, rus podshosi Pyotrdan ham yomonroq sharoitda edilar. Ularning xazinasi bo’sh bo’lsa-da, behisob tabiiy boyliklarga ega ulkan davlati yo’q edi. Ularda inson resurslari yo’q edi, Evropaning yirik davlatlaridan uzoqda edi, (uzoq vaqt davomida) haqiqiy mustaqillik yo’q edi. Pul, askarlar, qurollar va kemalar yo’q edi: ular kerak bo’lganda emas, balki bularning barchasini minalar va minalardan qazib olishlari kerak edi, yo’lda yomon yotgan hamma narsani o’g’irlashdi va bundan tashqari, ruslar singari biznes uchun og’riqsiz holda. , lekin yoqimli tiyin yig’ish, hammaga tejash, ochlik va ular to’plashga muvaffaq bo’lgan hamma narsani mamlakatning yagona mulki - armiya uchun ishlatish. Shunday qilib, 1600-yilda Brandenburgning mulki Berlin atrofidagi Shimoliy Germaniya hududining nisbatan kichik qismini o’z ichiga olgan bo’lib, u hatto dengizga ham chiqa olmagan (og’zi hali ham shvedlar qo’lida bo’lgan kema qatnovi mumkin bo’lgan Oder daryosini hisobga olmaganda) . Unga qo’shimcha ravishda, Gohenzollernlar saylovchilarning domenlari bilan umumiy chegaraga ega bo’lmagan 16 История России XVIII – XIX вв. / Под ред. Л.В. Милова. М.,2006. 26 yana bir nechta juda mayda er uchastkalariga egalik qilishgan (masalan, Kottbus mintaqasi). Gohenzollernlar mamlakatimizdagi eng noaniq va tuhmatga uchragan yirik xorijiy sulolalar ekan, menimcha, ularning tarixini tasvirlash uchun bir necha sahifalarni ajratish kerak. Men buni o’quvchi ushbu suloladan bo’lgan saylovchilar, qirollar, so’ngra imperatorlar harakatlaridagi ma’lum bir davomiylikni hamda Buyuk Fridrixning o’zi hukmronligi va siyosati mantiqini tushunishi uchun qilyapman. Fridrix II meros qilib olgan shohlik ikki qismdan iborat bo'lib, ular Polsha erlari koridori bilan ajratilgan va butunlay boshqacha tarixga ega: Brandenburg elektorati (margraviati) va Prussiya gersogligi. 17 14-asrning o’rtalaridan boshlab Brandenburg hukmdorlari nemis xalqining Muqaddas Rim imperiyasi imperatorini saylashda ovoz berish huquqiga ega bo’lgan yettita eng qudratli saylovchi knyazlar qatoriga kirgan. 1240 yilda Shprida asos solingan Berlin shahri margraviatning poytaxtiga aylandi va 15-asrning boshidan bu provinsiyada Shvabiyalik Gohenzollernlar oilasi joylashdi. Gohenzollernlarning ildizlari, afsonaga ko'ra, o'sha davrda Shveytsariyada bir joyda paydo bo'lgan. Bu vaqtda, ikki ritsar aka-uka, katta yo'llarda talonchilik bilan shug'ullangan ko'plab boshqalar kabi, Janubiy Germaniyaning Svabiya eriga joylashib, Shvabish Alb tog'larida o'tib bo'lmaydigan Zoller qoyasining tepasida o'zlari uchun qal'a qurdilar. Atrofdagi tekisliklarda hukmronlik qilgan bu 855 metrli tosh nomidan Hohenzollernlar oilasining nomi (nemischa Hohenzoller - "baland tosh") kelib chiqqan. 1227 yilda Nyurnberg Burgraviatini egallab olgan va keyinchalik Brandenburg, Prussiya, keyin esa butun Germaniya boshlig'i bo'lishga mo'ljallangan oiladan frankoniyalik deb ataladigan yosh oila ajralib chiqdi. 1918 yilgi Germaniya inqilobiga qadar Shveytsariya chegarasi yaqinidagi kichik Gohenzollern knyazligini boshqargan Svabiya filiali). 17 Душенко К.В. Всемирная история в изречениях и цитатах. – М.: Эксмо, ИНИОН РАН, 2008. 27 Taxminan bir vaqtning o'zida Falastinda yaratilgan XII oxiri asrda Tevtonik yoki nemis nomi bilan mashhur bo'lgan Muqaddas Bokira Maryamning (Ordo domus Sanctae Mariae Teutonicorum) uyining ma'naviy va ritsarlik buyrug'i Muqaddas zamindan Boltiqbo'yi davlatlariga ko'chib o'tdi. Papaning to'g'ridan-to'g'ri buyrug'i bilan butparast prussiyaliklarga qarshi salib yurishlari boshlandi. Ko'p o'tmay, hozirgi Latviyada mustahkamlangan (o'sha paytga qadar dushmandan bir qancha og'ir mag'lubiyatga uchragan va o'lim yoqasida turgan) Qilichdorlar ordeni o'ziga biriktirildi. Tevton ordeni o'z mulkini Boltiq dengizining janubiy va sharqiy qirg'oqlari bo'ylab kengaytirdi. 1415-yilda Nyurnberg Burgravesi Frederik VI Xogenzollern (1371–1440) imperatordan Brandenburg brendini o’zining merosxo’rligiga qabul qilib, saylovchi Fridrix I bo’ldi. U o’z suveren hukmronlik huquqini mahalliy bo’ysunuvchilarga qarshi kurashda erishdi. ularning kichik zodagonlar yordamida qarshilik ko'rsatishi, shuningdek, unga katta yordam bergan shaharlar. Biroq uning vorisi saylovchi Fridrix II Temir tish (1440-1470 yillarda hukmronlik qilgan) burgerlarga qora noshukurlik bilan javob qaytardi: shahar hokimlari o’rtasidagi qarama-qarshiliklardan foydalanib, 1442 yilda Berlinni egallab, uni shahar muxtoriyatidan mahrum qildi. 18 18 Ян Мелин А.Ю., Альф В. Юханссон, Сюзанна Хаденберг. История Шве-ции. – М.: Из-тво «Весь Мир». 2007. 28 Xulosa Xulosa qilib shuni aytish mumkinki Prussiya qirolligining tashkil topishi. Germaniya knyazliklari ichida Avstriya va Brandenburg eng kuchlilari edi. XVII- XVIII asrlar shu ikki knyazlikning Germaniyada gegemonlik uchun kurashi ostida o’tdi. Avstriyani Gabsburglar sulolasi, Brandenburgni esa Gogensollernlar sulolasi boshqarardi. Biri ning poytaxti Vena shahri, ikkinchisiniki esa Berlin shahri edi. XVII asrda Brandenburg knyazligida Prussiya gersogligi yetakchi mavqega ega bo’lib oldi. 1701-yilda Branderburg knyazligi o’rnida Prussiya qirolligi tashkil topdi. Brandenburg knyazi Fridrix III Fridrix I nomi bilan Prussiya qiroli deb e’lon qilindi. Shu davrdan boshlab qulay xalqaro sharoitdan va boshqa nemis knyazliklarining kuchsizligidan foydalangan Prussiya qudratli davlatga aylana bordi. Prussiya qudratli qo’shin Fridrix II ham tuza oldi. XVIII asr oxirida Prussiya maydoni jihatidan Yevropada uchinchi, qo’shini soni jihatidan esa to’rtinchi o’rinni egalladi. Fridrix II hukmronligi davrida (1740—1786) Prussiya mutlaq monarxiyaga aylandi. Fridrix II hukmronlik qilgan davrda Prussiya bir qator urushlarda ishtirok etdi. Dastlab 1740 –1748-yillari Avstriya taxti uchun bo’lgan urushda ishtiroki Prussiyaning Avstriya, Fransiya va Buyuk Britaniya bilan munosabatlarini murakkablashtirdi.Fridrix II ning Markaziy Yevropada Avstriya bilan raqobatlashuvi uni Karl VI ning qizi Mariya Terezani Avstriya taxtining vorisi deb tan olishga bergan va dasidan voz kechishga olib keldi. Tanaffuslar bilan davom etgan urush 1748-yiliʼ Aaxen sulhi bilan yakunlandi. Unga ko’ra Gabsburglar o’zlarining ko’plab yerlarini saqlab qoldi, ammo deyarli butun Sileziya Prussiya tarkibiga o’tdi. Bu esa Prussiyaning Yevropadagi mavqeini yanada mustahkamladi.1756-yili boshlangan Yetti yillik urushda qatnashish Prussiyaga katta muvaffaqiyat keltirmadi. U Buyuk Britaniya va Portugaliya bilan birgalikda Fransiya, Avstriya, Shvetsiya, Rossiya, Saksoniya va Ispaniyaga qarshi kurashib, 1757-yil noyabr va dekabr oylarida Avstriya va Fransiya qo’shinlarini mag’lub etgan bo’lsa-da, 1759-yili Kunersdorf yonida rus qo’shinlariga mag’lub bo’ldi, 1760-yili ruslar ma lum muddatga hatto Berlinni ham ʼ 29 egallashdi. Faqat ittifoqchilar orasidagi kelishmovchilik va rus taxtiga kelgan Petr III ning siyosatigina Prussiyani batamom halokatdan saqlab qoldi.Yetti yillik urush natijasiga ko’ra, 1763-yilgi Gubertsburg sulhiga binoan Prussiya faqat Sileziyanigina o’zida saqlab qoldi. 1772-yili Polshaning birinchi taqsimlanishidan so’ng Visla daryosining quyi oqimidagi yerlarga (Gdansk shahridan tashqari) ega bo’lib, o’z mavqeini yanada mustahkamladi. Fridrix II ma’rifiy absolyutizm deb ataladigan ruhda harakat qilib, bir qator islohotlarni amalga oshirdi. Qiynoqlar bekor qilindi, sudyalarning mustaqilligi printsipi tasdiqlandi, garchi nomuvofiq bo’lsada, sud jarayonlari soddalashtirildi, Prussiya Zemstvo kodeksi ishlab chiqildi. (1794-yilda nashr etilgan), boshlang’ich ta’lim kengaytirildi; Prussiyaga ko’chmanchilarni jalb qilishdan manfaatdor bo’lgan Fridrix diniy bag’rikenglik siyosatini olib bordi. ammo, ko’p voqealar faqat dabdabali edi (masalan, Fridrix o’zini erkin fikrlash tarafdori sifatida ko’rsatib, 1740-yilda matbuot erkinligini e’lon qildi va keyinchalik tsenzuraning qat’iy majburiyligini tasdiqladi). Dehqonlarni erdan quvib chiqarishni to’xtatishga urinishlar (muvaffaqiyatsiz) amalga oshirildi (chunki haydab chiqarish soliq tushumlarini kamaytirdi va chaqiruv kontingentlarini kamaytirdi). Fridrix merkantilistik va proteksionistik siyosat olib bordi, bu umuman manufaktura ishlab chiqarishining rivojlanishiga hissa qo’shdi, lekin shu bilan birga kichik davlat vasiyligi bilan tadbirkorlarning tashabbusini bog’lab qo’ydi. Aktsiz solig’i va yig’imlarini undirishning yangi tartibining joriy etilishi (1766-yilda fransuz amaldorlari boshchiligidagi Qirollik daromadlari bosh boshqarmasining tashkil etilishi) va qahva va tamaki sotish bo’yicha og’ir davlat monopoliyasi xalqning eng kuchli noroziligiga sabab bo’ldi. Fridrix II davrida Prussiya buyuk davlatlar qatoriga o’tdi, uning hududi deyarli ikki baravar ko’paydi. Biroq, uning rejimi qoloq va zaif bo’lib chiqdi. 30 Bu Fridrix vafotidan ko’p o’tmay - Prussiyaning inqilobiy, keyin esa Napoleon Fransiyasi bilan urushlari paytida aniqlangan. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati I.O’zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari: 1. Mirziyo y ev Sh. M. Yangi O’zbekiston strategiyasi . -Т.: “ O’zbekiston” nashriyoti , 2021 -yil 464 bet. II.Ilmiy adabiyotlar: 2. Ergashev. Sh ., Jahon tarixi (Yangi davr. 1-qism. XVI–XVIII asrlar). – T.: O’zbekiston, 2013. 529 b. 3. Jo’rayev U., Farmonov R., Ergashev Sh., Jahon tarixi 8-sinf Yangi tarixning birinchi davri (XVI — XIX asrning 60-yillari). – T.: Cho’lpon nomidagi NMIU 2014. 160 b. 4. Всеобщая история / С.В. Новиков, А.С. Маныкин, О.В. Дмитриев. –М.: АСТ: СЛОВО: Полиграфиздат, 2012. 5. Гизо Ф.П. История цивилизации в Европе. М.: Территория будущего, 2007. 6. Душенко К.В. Всемирная история в изречениях и цитатах. – М.: Эксмо, ИНИОН РАН, 2008. III.Internet manbalari: 7. https:// www.edu.uz 8. https:// www.ziyo.net.uz 9. https:// www.performance.yedu.uz . 10. https:// www.arxiv.u z 31

Prussiya Qirolligi Fridrix II hukmronligi davrida (1740-1786)

Купить