Python dasturlash tilida inkapsulyatsiya

Dokument ma'lumotlari

Narxi	50000UZS
Hajmi	3.5MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	17 Yanvar 2025
Kengaytma	doc
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Lola Mamurova

Ro'yxatga olish sanasi 25 Sentyabr 2024

12 Sotish

Python dasturlash tilida inkapsulyatsiya

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH....................................................................................................................3
I BOB. PYTHON DASTURLASH TILIDA INKAPSULYATSIYA.....................5
1.1. Inkapsulyatsiya daturlash tilidagi asosiy tamoyillardan biri..........................5
1.2. Bog'lanish sifatida inkapsulyatsiya……………………………………….....7
1.3. Kirish nazorati sifatida inkapsulyatsiya……………………………………..8
II BOB. INKAPSULYATSIYA BUZILISHI…………………………………....10
2.1. Do'stlar bilan inkapsulyatsiyani buzish (yaxshi amaliyot)……………..…..15
2.2. C da inkapsulyatsiya……………………………………………………….…18
2.3. Ko'rsatkichlar yordamida shaxsiy o'zgaruvchilarga kirish………………....20
XULOSA.................................................................................................................25
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR................................................................27
ILOVA.....................................................................................................................28
2

KIRISH
Barcha dasturlash tillari kabi Python dasturlash tili ham rivojlanib, zamonga
va talabga qarab ishlab chiqaruvchilar tomonidan o’zgarishlar kiritib borilmoqda.
Python – yuqori darajali rivojlangan tillar turkumiga kirib, turli xildagi veb-
ilovalarni yaratishga mo’ljallangan. Uning yordamida o’yin, ma’lumotlar bazasi,
biznes-masalalarni hal qilish, amaliy masalalarni yechish kabi bir qator amaliy
ahamiyatga ega bo’lgan masalalar hal etish imkoniyatlari berilgan. Shuningdek
sun’iy intellekt, mashinaviy o’qitish sohasida ham keng qo’llanilmoqda. Python tili
to’la ob’ektga mo’ljallangan til hisoblanadi.
Python dasturlash tili yaratish bo’yicha 1980 yillarda ish boshlangan bo’lib,
1989 yili Gollandiyaning CWI instituti xodimi Gvido van Rossum tomonidan
yakunlangan. 1990 yili tilning rasmiy matni e’lon qilingan. Shu vaqtlardan buyoni
uning bir qator versiyalari ishlab chiqildi. 2000 yili tilning 2.0, 2008 yili 3.0
versiyalari ishlab chiqildi. Shuningdek, tilning oraliq versiyalari ham ishlab
chiqilgan bo’lib biz uning keng tarqalgan 3.10 versiyasi haqida to’xtalib
o’tmoqdamiz. Tilning oxirgi versiyalari, undagi o’zgarishlar, zaruriy utilitalar va
boshqa zaruriy ma’lumotlar tilning rasmiy sayti https://www.python.org/ da to’la
berilgan. Ushbu sayt orqali dasturlash tilining oxirgi versiyalarini ko’chirib olish
mumkin.
Gvido 1970 yillarda britaniyada keng tarqalgan “Monti Paytonning xavo
tsirki” komediyasining muxlisi bo’lganligi uchun dasturlash tiliga Python nomini
bergan. Dasturlash tili tez ommalasha bordi va hozirgi kunga kelib dasturlash
tillari orasida eng yuqori o’rinlarni egallab kelmoqda.
Python tili kross-platformali til hisoblanadi, ya’ni ushbu til barcha asosiy
operatsion sistemalarga o’rnatish imkoniya ti mavjud. Shuning uchun tuzilgan
dasturlar Python tili o’rnatilgan boshqa operatsion sistemalarda ham ishlatilishi
mumkin. Ushbu tilda tuzilgan dastur boshqa dasturlash tillarida tuzilgan
3

dasturlardan hajm jixatidan kichikligi, oson o’qilishi, dasturni taxrirlashning
qulayligi va boshqa parametrlari bilan farq qilib turadi.
Mavzuning dolzarbligi Hozirgi jadal rivojlanish va turli jarayonlarni
avtomatlashtirish hamda robotlashtirish davrida dasturlashni bilish va uni o‘z ish
jarayonida ishlata olish texnik va pedagogik yo‘nalishda ta’lim olayotgan
o‘quvchi-talabalar uchun juda muhim deb hisoblanadi. Bu zamonaviy
mutahassislar uchun eng zaruriy talablardan biridir. Sababi hozirgi kunda
informatika turli-tuman sohalarda muvaffaqiyatli ravishda qo‘llanilishi
mumkinligini hech kim ham rad eta olmaydi. Huddi shuning uchun ham, o‘quv -
qo‘llanmaning asosiy maqsadi – o’quvchi talabalarga Python dasturlash tili
misolida hisoblash texnikasi vositalarini ishlatish bo‘yicha bilimlarni va amaliy
ko‘nikmalarni imkon darajasida singdirishdir. Inkapsulyatsiya OOP tillaridan
tashqarida mavjud. Zamonaviy OOP tillari inkapsulyatsiyadan foydalanishni qulay
va tabiiy qiladi.
Masalaning qo`yilishi
Kurs ishida asosiy masalalar qo'yilishi:
1. Python dasturlash tilini o’rganish
2. Amaliy ishlarni mustaqil bajara olish
3. Ma’lumotlarni boshqaradiga usullar bilan bog’lash
4. Ma’lumotlarga kirishni boshqarish
5. Shaxsiy funksiyalarga kira olish
6. Bog’lanish sifatidagi inkapsulyatsiyani tushuntira olish
7. Kirish nazoratida sifatidagi inkapsulyatsiyalarni bajara olish
8. Inkapsulyatsiarda buzilishlarni tushunish
4

I BOB. PYTHON DASTURLASH TILIDA INKAPSULYATSIYA.
1.1. Inkapsulyatsiya daturlash tilidagi asosiy tamoyillardan biri
"Kapsula" atamasining ma'nosi noaniq va manbadan manbaga farq qiladi.
Umuman olganda, inkapsulyatsiya OOP ning asosiy tamoyillaridan biri
hisoblanadi, garchi ba'zi ilmiy maqolalarda inkapsulyatsiya ro'yxatidan butunlay
chiqarib tashlanadi. Misol uchun, Jon Mitchell "Dasturlash tillaridagi
tushunchalar" kitobida OOPda asosiy tushunchalarni sanab o'tishda faqat
abstraktsiyani eslatib o'tadi - bu atama ma'no jihatidan inkapsulyatsiyaga yaqin,
ammo baribir kengroq va yuqori darajali hisoblanadi. Boshqa tomondan, Robert
Martin o'zining "Toza arxitektura" kitobida inkapsulyatsiya, merosxo'rlik va
polimorfizm OOPning asosi deb hisoblanishini aniq aytadi.
"Inkapsulyatsiya" atamasiga berilgan turli xil ta'riflar umumiy maxrajga kelish
qiyin. Umuman olganda, bu atamaning ma'nosiga ikkita yondashuv mavjud.
Inkapsulyatsiyani quyidagicha ko'rish mumkin:
ma'lumotlarni ushbu ma'lumotlarni boshqaradigan usullar bilan bog'lash;
ma'lumotlarga kirishni boshqarish vositalari yoki ushbu ma'lumotlarni
boshqaradigan usullar to'plami.
Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlashning tamoyillaridan biri bu inkapsulyatsiya ,
ya'ni obyektning xususiyatlarga to'g'ridan-to'g'ri (nuqta orqali) murojat qilishni va
ularning qiymatini o'zgartirishni taqiqlab qo'yish. Pythonda bunday yopiq
xususiyatlarning nomi ikki pastki chiziq bilan boshlanadi:
from uuid import uuid4
class Avto:
"""Avtomobil klassi"""
def __init__(self,make,model,rang,yil,narh,km=0):
5

$"""Avtomobilning xususiyatlari""" self.make = make self.model = model self.rang = rang self.yil = yil self.narh = narh self.__km = km self.__id = uuid4() def get_km(self): return self.__km def get_id(self): return self.__id Yuqoridagi kodimizning 11-qatorida __km xususiyati avtomobilning necha km yurgani haqida ma'lumot saqlaydi va bu ma'lumotni tashqaridan o'zgartirib bo'lmaydi. Kodimizning 12-qatorida esa har bir yangi yaratilgan avtomobilga yangi , noyob va takrorlanmas ID generasiya qilish uchun uuid4() funksiyasidan foydalanayapmiz. Deylik biz mashinalar sotish uchun onlayn bozor yaratsak , bozorimizga qo'shilgan har bir moshina endi o'zining ID raqamiga ega bo'ladi va bu ID raqamni to'g'ridan-to'g'ri (nuqta orqali) ko'rib bo'lmaydi. avto1 = Avto("GM","Malibu","Qora",2020,40000,100000) avto1.__km Natija: AttributeError: 'Avto' object has no attribute '__km' Yopiq xususiyatlarni ko'rish uchun esa alohida metodlar yozish maqsadga muvofiq bo'ladi (get_km() va get_id()): print(f"ID: {avto1.get_id()}") Natija: ID: 1d4f39a4-3222-4682-9231-6275ca5e1bff Bunday yopiq xususiyatlarni o'zgartirish ham metodlar orqali amalga oshirilishi 6$

kerak. Misol uchun mashinaning necha km yurganini o'zgartirish uchun
klassimizga quyidagi metodni qo'shamiz:
def add_km(self,km):
"""Mashinaning km ga yana km qo'shish"""
if km>=0:
self.__km += km
else:
print("Mashina km kamaytirib bo'lmaydi")
avto1.add_km(1500)
print(avto1.get_km())
Natija: 101500
Inkapsulyatsiyaning maqsadi obyektning ma'lum xususiyatlarini tashqi ta'sirdan
himoya qilish. Misol uchun yuqoridagi misolimizda mashinaning qancha yurganini
faqat musbat tarafga o'zgartirish mumkin, noyob ID raqamini esa umuman
o'zgartirib bo'lmaydi.
1.2.Bog'lanish sifatida inkapsulyatsiya
"Inkapsulyatsiya" atamasining bunday talqinini tushuntirish juda oddiy. Bunday
holda, kamida bitta o'zgaruvchiga va uni boshqaradigan bitta usulga ega bo'lgan
har qanday sinf ushbu printsipni aniq ko'rsatadi.
#!/usr/bin/python3
class Phone :
number = "111-11-11"
def print_number ( self ):
print ( "Phone number is: " , self.number )
my_phone = Phone()
my_phone.print_number()
7

input ( "Press Enter to exit" )
Ayrim dasturlash tillarida foydali bo'lishi mumkin bo'lgan faqat usullardan
iborat (va o'zgaruvchilari bo'lmagan) sinf yaratish mumkin. Bundan tashqari, hech
qanday usullarsiz faqat ma'lumotlar sinfini yaratish mumkin, ko'p hollarda undan
qochish kerak. Har ikkala amaliyot ham kerak bo'lganda qo'llanilishi kerak va
ularning "birlashtiruvchi" inkapsulyatsiya bilan bog'liqligi bahsli.
1.3.Kirish nazorati sifatida inkapsulyatsiya
Ma'lumotlar yoki usullarga kirishni cheklash kontseptsiyasini tushuntirish ancha
batafsilroq ma'lumotlarni talab qiladi. Avvalo, ushbu kontekstda "kirish" atamasi
sinfning ichki mazmunini ko'rish va / yoki o'zgartirish qobiliyati sifatida
tushunilishi kerak. Ko'pgina OOP tillari tomonidan taqdim etilgan kirishning bir
necha darajalari mavjud. Xulosa qilib aytishimiz mumkinki, ob'ektning
ma'lumotlari quyidagilar bo'lishi mumkin:
ommaviy (public) - ma'lumotlar hamma uchun mavjud;
xususiy (private) — ma’lumotlar faqat u tegishli bo‘lgan obyekt/sinf uchun mavjud.
Aksariyat tillar ushbu chegaralar orasiga tushadigan qo'shimcha kirish darajalariga
ega. Masalan, C++ va Python3 uchta kirish darajasiga ega: ommaviy,
himoyalangan va xususiy; C# ro'yxatga " internal " kalit so'zini qo'shadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, ko'pchilik dasturlash tillarida har qanday ma'lumotlarga
kirish darajasi sukut bo'yicha o'rnatiladi. Misol uchun, C++ da, sukut bo'yicha,
sinfdagi ma'lumotlarga kirish darajasi shaxsiy qilib o'rnatiladi - uning
ma'lumotlariga faqat sinf a'zolari va do'stlari kirishlari mumkin. C++ tilidagi
struktura ( struct ) uchun standart kirish darajasi har xil — u ommaviydir va bunday
tuzilmadagi ma’lumotlarga har kim kirishi mumkin. Python 3 da sinf
o'zgaruvchilari va usullariga kirish darajasi butunlay sintaksisga bog'liq.
Misollar
8

Inkapsulyatsiya
Python 3 ma'lumotlarga kirishning 3 darajasini ta'minlaydi:
ommaviy ( public , maxsus sintaksis yo'q, publicBanana);
himoyalangan ( protected , ismning boshida bitta pastki chiziq, _protectedBanana);
xususiy ( private , ismning boshida ikkita pastki chiziq, __privateBanana).
Qisqalik va soddalik uchun misolda faqat ikkita asosiy daraja (xususiy va
ommaviy) yoritilgan.
#!/usr/bin/python3
class Phone :
username = "Kate" # public variable
__how_many_times_turned_on = 0 # private variable
def call ( self ): # public method
print ( "Ring-ring!" )
def __turn_on ( self ): # private method
self.__how_many_times_turned_on += 1
print ( "Times was turned on: " ,
self.__how_many_times_turned_on )
my_phone = Phone()
my_phone.call()
print ( "The username is " , my_phone.username )
# my_phone.turn_on()
# my_phone.__turn_on()
# print( “Turned on: “, my_phone.__how_many_times_turned_on)
# print( “Turned on: “, my_phone.how_many_times_turned_on)
# will produce an error
9

input ( "Press Enter to exit" )
II-BOB.INKAPSULYATSIYA BUZILISHI
Tilning o'zi dasturchiga inkapsulyatsiyani chetlab o'tadigan sintaktik vosita bilan
ta'minlaydi. Shaxsiy o'zgaruvchilarni o'qish va o'zgartirish va shaxsiy
funktsiyalarni chaqirish hali ham mumkin.
#!/usr/bin/python3
class Phone :
username = "Kate" # public variable
__serial_number = "11.22.33" # private variable
__how_many_times_turned_on = 0 # private variable
def call ( self ): # public method
print ( "Ring-ring!" )
def __turn_on ( self ): # private method
self.__how_many_times_turned_on += 1
print ( "Times was turned on: " ,
self.__how_many_times_turned_on )
my_phone = Phone()
my_phone._Phone__turn_on()
10

my_phone._Phone__serial_number = "44.55.66"
print ( "New serial number is " , my_phone._Phone__serial_number )
input ( "Press Enter to exit" )
Python3 har qanday sinf o'zgaruvchilari yoki usullariga cheklangan kirishni
ta'minlamaydi. Yashirilishi kerak bo'lgan ma'lumotlar aslida o'qilishi va
o'zgartirilishi mumkin. Python3 da inkapsulyatsiya ko'proq konventsiyadir va uni
saqlab qolish dasturchiga bog'liq.
Obyektga Yo'naltirilgan Dasturlashning tamoyillaridan biri bu
inkapsulyatsiya, ya'ni obyektning xususiyatlarga to'g'ridan-to'g'ri (nuqta orqali)
murojat qilishni va ularning qiymatini o'zgartirishni taqiqlab qo'yish. Pythonda
bunday yopiq xususiyatlarning nomi ikki pastki chiziq bilan boshlanadi:
Yuqoridagi kodimizning 11-qatorida __km xususiyati avtomobilning necha
km yurgani haqida ma'lumot saqlaydi va bu ma'lumotni tashqaridan o'zgartirib
11

$bo'lmaydi. Kodimizning 12-qatorida esa har bir yangi yaratilgan avtomobilga yangi, noyob va takrorlanmas ID generasiya qilish uchun uuid4() funksiyasidan foydalanayapmiz. Deylik biz mashinalar sotish uchun onlayn bozor yaratsak, bozorimizga qo'shilgan har bir moshina endi o'zining ID raqamiga ega bo'ladi va bu ID raqamni to'g'ridan-to'g'ri (nuqta orqali) ko'rib bo'lmaydi. avto1 = Avto("GM","Malibu","Qora",2020,40000,100000) avto1.__km Natija: AttributeError: 'Avto' object has no attribute '__km' Yopiq xususiyatlarni ko'rish uchun esa alohida metodlar yozish maqsadga muvofiq bo'ladi ( get_km() va get_id() ): print (f"ID: {avto1.get_id()}") Natija: ID: 1d4f39a4-3222-4682-9231-6275ca5e1bff Bunday yopiq xususiyatlarni o'zgartirish ham metodlar orqali amalga oshirilishi kerak. Misol uchun mashinaning necha km yurganini o'zgartirish uchun klassimizga quyidagi metodni qo'shamiz: Natija: 101500 12$

Inkapsulyatsiyaning maqsadi obyektning ma'lum xususiyatlarini tashqi
ta'sirdan himoya qilish. Misol uchun yuqoridagi misolimizda mashinaning qancha
yurganini faqat musbat tarafga o'zgartirish mumkin, noyob ID raqamini esa
umuman o'zgartirib bo'lmaydi.
Odatiy bo'lib, sinfda (sinfda) ma'lumotlar va usullar shaxsiy (maxfiy); ular
faqat tegishli sinf tomonidan o'qilishi va o'zgartirilishi mumkin. Kirish darajasini
C++ tomonidan taqdim etilgan tegishli kalit so'zlar bilan o'zgartirish mumkin.
C++ da bir nechta spetsifikatsiyalar mavjud va ular ma'lumotlarga kirishni
quyidagi tarzda o'zgartiradilar:
ommaviy (ommaviy) ma'lumotlar - hamma uchun mavjud;
himoyalangan (himoyalangan) - faqat sinf va bolalar sinflari uchun mavjud;
xususiy (xususiy) - faqat ular tegishli bo'lgan sinf uchun mavjud.
Qisqacha aytganda, misollarda faqat ikkita daraja (xususiy va ommaviy)
yoritiladi.
Inkapsulyatsiyaga misol
13

Contact sinfida umumiy o'zgaruvchilar va usullar asosiy dasturdan (asosiy)
mavjud. Xususiy o'zgaruvchilar va usullar faqat sinfning o'zi tomonidan o'qilishi,
chaqirilishi yoki o'zgartirilishi mumkin.
14

Asosiy dasturdan (asosiy) mobile_number shaxsiy o zgaruvchisini chopʻ
etishga yoki o zgartirishga urinish kompilyatsiya xatosiga olib keladi, chunki
ʻ
sinfdagi shaxsiy ma lumotlarga kirish cheklangan.
ʼ
2.1.Do'stlar bilan inkapsulyatsiyani buzish (yaxshi amaliyot)
C++ tilida “do'st” kalit so'zi mavjud bo'lib, u sizga ma'lumotlarga kirishning
umumiy qoidalariga istisnolar qo'shish imkonini beradi. Agar funktsiya yoki sinf
Contact sinfining do'sti deb atalsa, ular himoyalangan yoki shaxsiy ma'lumotlarga
bepul kirish huquqiga ega bo'ladilar.
Do'stlikning ikkita asosiy qoidasi bor - do'stlik meros bo'lib o'tmaydi va o'zaro
emas. Bundan tashqari, "do'stlar" ga ega bo'lish ma'lumotlar xavfsizligi darajasini
o'zgartirmaydi - "do'st" bundan mustasno, shaxsiy ma'lumotlar maxfiy bo'lib
qoladi.
15

Ushbu misolda print_numbers() funksiyasi Contact sinfining usuli emas,
balki oddiy funksiyadir. print_numbers() funksiyasini Contact sinfining “do‘sti”
deb e’lon qilish print_numbers() funksiyasining shaxsiy ma’lumotlarga kirishiga
16

yagona sababdir. Agar siz do'stingizning ta'rifi bilan chiziqni olib tashlasangiz, kod
tuzilmaydi.
Eslatma: Do'stlar haqorat qilmaslik yaxshiroqdir. Do'st qo'shish umumiy
amaliyot sifatida emas, balki istisno sifatida qaralishi kerak.
Turni o'zgartirish va ko'rsatkichlar bilan inkapsulyatsiyani buzish (yomon
amaliyot)
Avvalo shuni ta'kidlash joizki, ko'rsatgichlardan foydalanish va turdagi
konvertatsiyani bu tarzda ishlatish yomon fikrdir. Ushbu usul kerakli ma'lumotlarni
olishni kafolatlamaydi. U yomon o'qiladi va yomon saqlanadi. Qanday bo'lmasin, u
mavjud.
C++ C tilidan ko'plab vositalarni meros qilib oldi, ulardan biri matn
terishdir. Odatiy bo'lib, sinfdagi barcha o'zgaruvchilar va usullar shaxsiydir. Shu
bilan birga, strukturadagi (strukturadagi) ma'lumotlarga kirishning standart darajasi
ommaviydir. Ma'lumotlar Contact sinfidagi ma'lumotlar bilan bir xil tarzda
joylashtiriladigan va shaxsiy ma'lumotlarga kirish uchun turdagi konversiyadan
foydalangan holda tuzilma yoki butunlay ochiq sinf yaratish mumkin.
17

2.2.C da inkapsulyatsiya
Inkapsulyatsiya an'anaviy ravishda OOPning asosiy tamoyillaridan biri
hisoblanadi. Biroq, bu ushbu tamoyilning protsessual tillarda qo'llanilishini
cheklamaydi. C tilida "xususiy" va "ommaviy" kalit so'zlari yo'qligiga qaramay,
inkapsulyatsiya uzoq vaqt davomida ishlatilgan.
Shaxsiy o'zgaruvchilar
Inkapsulyatsiya kontekstida C dagi barcha ma'lumotlar sukut bo'yicha
ommaviy hisoblanishi mumkin. Tuzilmalardagi (strukturadagi) o'zgaruvchilarga
kirish darajasi, agar ularning ta'rifi asosiy dasturdan ajratilgan bo'lsa, xususiyga
o'zgartirilishi mumkin. Istalgan effektga alohida sarlavha (sarlavha, .h) va manba
(manba, .c) fayllari yordamida erishish mumkin.
Ushbu misolda tuzilma "private_var.c" alohida manba faylida aniqlangan. C
da strukturani ishga tushirish xotirani ajratish va ajratishni talab qilganligi sababli,
bir nechta yordamchi funktsiyalar qo'shilgan .
19

Tegishli sarlavha faylida "private_var.h" Kontakt tuzilishi e'lon qilindi, lekin
uning mazmuni asosiy dasturdan yashirin bo'lib qoldi.
Shunday qilib, "main.c" uchun strukturaning mazmuni noma'lum va shaxsiy
ma'lumotlarni o'qish yoki o'zgartirishga urinishlar kompilyatsiya xatosiga olib
keladi.
20

2.3.Ko'rsatkichlar yordamida shaxsiy o'zgaruvchilarga kirish
Turni konvertatsiya qilish C va C++ da inkapsulyatsiyani yengish uchun
ishlatilishi mumkin, ammo bu yondashuv allaqachon tasvirlangan. Ma'lumotlar
tuzilishda e'lon qilingan tartibda joylashtirilganligini bilib, ko'rsatkichlar va
ko'rsatkich arifmetikasi hiyla-nayrang qiladi.
Strukturadagi o'zgaruvchilarga kirish cheklangan. Biroq, ma'lumotlar
saqlanadigan xotira emas, balki faqat o'zgaruvchilar yashiringan. Ko'rsatkichlarni
xotira manziliga havola sifatida qarash mumkin va agar bu xotira dastur uchun
mavjud bo'lsa, bu xotirada saqlangan ma'lumotlarni o'qish va o'zgartirish mumkin.
Agar ko'rsatkich struktura o'z ma'lumotlarini saqlaydigan xotiraga tayinlangan
bo'lsa, ularni o'qish mumkin. Xuddi shu tuzilma ta'rifi (bir xil ".c" va ".h" fayllari)
va o'zgartirilgan "main.c" fayli yordamida kirish cheklovi yengib o'tildi.
21

Shaxsiy funktsiyalar
Funktsiyalar sukut bo'yicha tashqi bo'lib, tarjima birligi deb ataladigan
bo'limda ko'rinadi. Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, agar bir nechta fayllar
birgalikda bitta ob'ekt fayliga kompilyatsiya qilinsa, ushbu fayllardan har biri
boshqa fayldan istalgan funksiyaga kirish imkoniyatiga ega bo'ladi. Funktsiyani
yaratishda "statik" kalit so'zidan foydalanish uning aniqlangan faylga ko'rinishini
cheklaydi.Shuning uchun funktsiyani maxfiy saqlash uchun bir necha qadamlarni
bajarish kerak:
funktsiya manba faylida (.c) yoki mos keladigan sarlavha faylida (.h) statik deb
e'lon qilinishi kerak;
funktsiya ta'rifi alohida manba faylida bo'lishi kerak.
22

Ushbu misolda “private_funct.c” faylida print_numbers() statik funksiyasi
aniqlangan. Aytgancha, delete_contact() funksiyasi print_numbers() ni
muvaffaqiyatli chaqiradi, chunki ular bir faylda
23

Tegishli "private_funct.h" sarlavha faylida print_numbers() statik funksiya
sifatida e'lon qilingan.
Asosiy dastur "main.c" print_numbers() ni bilvosita delete_contact() orqali
muvaffaqiyatli chaqiradi, chunki ikkala funksiya ham bitta hujjatda. Biroq, asosiy
dasturdan print_numbers() ni chaqirishga urinish xatolikka olib keladi.
24

Shaxsiy funktsiyalarga kirish
Asosiy dasturdan print_numbers() funksiyasini chaqirish mumkin. Buning
uchun siz goto kalit so'zidan foydalanishingiz yoki ko'rsatgichni asosiy funktsiyaga
shaxsiy funktsiyaga o'tkazishingiz mumkin. Ikkala usul ham "private_funct.c"
manba faylida yoki to'g'ridan-to'g'ri funktsiyaning o'zida o'zgarishlarni talab qiladi.
Ushbu usullar inkapsulyatsiyani chetlab o'tmagani uchun uni bekor qilgani uchun
ular ushbu maqola doirasidan tashqarida.
25

XULOSA
Axborot texnologiyalari sohasidagi kadrlarni tayyorlash tizimini
takomillashtirish “Raqamli O‘zbekiston — 2030” strategiyasini muvaffaqiyatli
amalga oshirish, raqamli texnologiyalarni rivojlantirish va aholining kundalik
hayotiga keng joriy etishni ta’minlashning muhim shartlaridan biri hisoblanadi.
Axborot texnologiyalari sohasidagi kasbga tayyorlash va qayta tayyorlash
tizimining samaradorligini oshirish bo‘yicha ko‘rilayotgan choralar davlat
organlari va tarmoq tashkilotlarini malakali IT-mutaxassislar bilan ta’minlash
uchun mustahkam zamin yaratmoqda. Xususan, Muhammad al-Xorazmiy
nomidagi axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yo‘nalishiga oid fanlarni
chuqurlashtirib o‘qitishga ixtisoslashtirilgan maktab va bir qator xorijiy
universitetlar filiallari faoliyati yo‘lga qo‘yilib, tuman va shaharlarda raqamli
texnologiyalarga o‘qitish markazlari bosqichma-bosqich tashkil etilmoqda.
Python dasturlash tili imkoniyatlari boshlang‘ich o‘rganuvchilar, ya’ni maktab
o‘quvchilari, talabalar va mustaqil o‘rganuvchilar tushunishi uchun nihoyatda
yengil, tushunarli, kerakli izohlar bilan va sodda xalq tilda izhor qilingan. Python
dasturlash tili samarador yuqori darajadagi ma’lumotlar tuzilmasini hamda oddiy,
ammo samarador bo‘lgan ob’yektga yo‘naltirilgan dasturlash uslublarini taqdim
etadi. Undan tashqari, bu til o‘rganish uchun oson va shu bilan birga imkoniyatlari
yuqori bo‘lgan oz sonli dasturlash tillari jumlasiga kiradi va shu bilan birgalikda
unda dasturlash jarayoni juda ham oddiy amalga oshiriladi. Python dasturlash
tilining rasmiy sayti – www.python.org bo‘lib, uning muallifi Niderlandiyadagi
Matematika va informatika ilmiy adqiqot institutida ishlagan Gvido van Rossum
deb hisoblanadi. Pythonning o‘ziga xosligi esa uning oddiyligi, o‘rganishga
osonligi, sodda sintaksisga egaligi va dasturlash jarayonini boshlash uchun qulay,
erkin va ochiq kodlik dasturiy ta’minotga egaligidir. Undan tashqari, o‘z
dasturingizni yozish davomida quyi darajadagi detallarni, misol uchun xotirani
boshqarishni hisobga olishingizga hech qanday hojat qolmaydi.
Python haqida quyidagi uchta xulosaga kelish mumkin:
26

1. Python dasturlash tilining keng miqyosda qo‘llanilishi mumkin bo‘lgan uch
asosiy soha bor: veb-dasturlash (backend – vebserver uchun ilovalar yozish),
sun’iy intellekt masalalari, kompyuterda foydalanuvchi juda ko‘p marta
bajaradigan mayda ishlar (elektron xatlarni jo’natish, fayllarni izlash va bosmalash,
elektron jadvaldan biror-bir ma’lumotlarni ajratib olish va xakozolar).
2. Python o‘rganish ancha oson bo‘lgan dasturiy tildir. Agar tabiiy tillar bilan
o‘xshatish qiladigan bo‘lsak, biror-bir tilda fikrni yetkazish uchun ma’lum vaqt
so‘zlarni, tilning grammatikasi o‘rganish kerak bo‘ladi. Qandaydir minimal bilim
shakllangandan so‘ng, asta-sekin inson o‘z fikrini ifoda eta boshlaydi. Dasturlash
tillari bilan ham holat xuddi shunday. Biror dasturlash tilida amaliy foyda
keltiradigan dastur yozishni boshlash uchun ma’lum bilimlar majmuini egallash
kerak, shundan so‘nggina dasturlashni boshlash mumkin. Boshqa dasturlash
tillaridan farqli ravishda, Python da amaliy ahamiyatga ega dasturlarni ishlab
chiqishga ancha ertaroq, hali tilning katta qismini o‘rganmasdan turib ham
kirishish mumkin.
3. Python interpretatsiya qilinadigan dasturiy til. Dasturlash tillarini
interpretatsiya qilinadigan va kompilyatsiya qilinadigan dasturlash tillariga
bo‘lishadi. Aniqroq aytganda, agar dasturlash tilidagi dasturni bajarish
interpretatsiya orqali amalga oshirilsa, bunday tillar interpretatsiya qilanadigan til
deyiladi. Agar dasturlash tilidagi dasturni bajarish uchun uni avval mashina tiliga
o‘tkazish talab qilinsa, bunday tillar kompilyatsiya qilinadigan tillar deyiladi.
Aslini olganda, kompyuter uchun yozilgan har qanday dastur interpretatsiya
qilinadi. Chunki mashina kodlaridagi dastur kompyuterning miyasi bo‘lgan
protsessor tomonidan interpretatsiya qilinadi. Interpretatsiya qilinadigan tillarda
yozilgan dasturlar uchun maxsus – interpretator dastur mavjud.
27

FOYDALANILADIGAN ADABIYOTLAR:
1. Asosiy adabiyotlar 1. Normurodov Ch.B. Mengliyev Sh.A. PHP7
dasturlash tili - O‘quv qo‘llanma – Termiz: “Xamidi xususiy firmasi”,
2020, 218 bet.
2. Vasilev A. N. Python na primerax. Prakticheskiy kurs po
programmirovaniyu. — SPb. Nauka i Texnika, 2016. — 432 st.
3. Dj. Forse, P. Bisseks, U. CHan - Django. Razrabotka veb-prilojeniy na
Python, Simvol-Plyus , 2010. – 456 st
4. Eric Matthes Python Crash Course, a hands-on, Project-Based,
Introduction to Programming, ISBN-13: 978-1-59327-603-4, 2016, 562
p.
5. “web va web dasturlash” dan qo’llanma
6. Uz.Vikipedia.org - electron ensiklopediasi
7. Google.com – qidiruv tizimi
8. “webdasturlash”, Straustrup
9. “ subline text” programma
10. “ Html : Книга рецептов”, Вячеслав Ермолаев, Тарас Сорока
11. “ yii 2 в задачах и примерах”, Никита Культин
12. www.uz – milliy qidiruv tizimi
28

ILOVALAR
from uuid import uuid4
class Avto:
"""Avtomobil klassi"""
def __init__(self,make,model,rang,yil,narh,km=0):
"""Avtomobilning xususiyatlari"""
self.make = make
self.model = model
self.rang = rang
self.yil = yil
self.narh = narh
self.__km = km
self.__id = uuid4()
def get_km(self):
return self.__km
def get_id(self):
return self.__id
#!/usr/bin/python3
class Phone :
number = "111-11-11"
def print_number ( self ):
print ( "Phone number is: " , self.number )
my_phone = Phone()
my_phone.print_number()
input ( "Press Enter to exit"
29

#!/usr/bin/python3
class Phone :
username = "Kate" # public variable
__how_many_times_turned_on = 0 # private variable
def call ( self ): # public method
print ( "Ring-ring!" )
def __turn_on ( self ): # private method
self.__how_many_times_turned_on += 1
print ( "Times was turned on: " ,
self.__how_many_times_turned_on )
my_phone = Phone()
my_phone.call()
print ( "The username is " , my_phone.username )
# my_phone.turn_on()
# my_phone.__turn_on()
# print( “Turned on: “, my_phone.__how_many_times_turned_on)
# print( “Turned on: “, my_phone.how_many_times_turned_on)
# will produce an error
input ( "Press Enter to exit" )
#!/usr/bin/python3
class Phone :
username = "Kate" # public variable
__serial_number = "11.22.33" # private variable
__how_many_times_turned_on = 0 # private variable
def call ( self ): # public method
print ( "Ring-ring!" )
30

def __turn_on ( self ): # private method
self.__how_many_times_turned_on += 1
print ( "Times was turned on: " ,
self.__how_many_times_turned_on )
my_phone = Phone()
my_phone._Phone__turn_on()
my_phone._Phone__serial_number = "44.55.66"
print ( "New serial number is " , my_phone._Phone__serial_number )
input ( "Press Enter to exit" )
31

Python dasturlash tilida inkapsulyatsiya

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Python dasturlash tilida inkapsulyatsiya

O'xshash dokumentlar