Qishloq turizmi modellari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	932.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	21 Sentyabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Geografiya

Sotuvchi

Sherzodjon Kamoldinov

Ro'yxatga olish sanasi 20 Sentyabr 2024

3 Sotish

Qishloq turizmi modellari

Sotib olish

MUNDARIJA
KIRISH ...................................................................................................................................................... 3
I BOB. QISHLOQ TURIZMINI RIVOJLANTIRISHDA NAZARIY USLUBIY ASOSLARI ........................................ 6
1.1 Qishloq turizmini rivojlantirishning mohiyati ..................................................................................... 6
1.2 Qishloq turizmini shakllantirish bosqichlari ..................................................................................... 14
II BOB. QISHLOQ TURIZMINING TAKOMILLASHTIRISH JARAYONI VA XORIJIY MAMLAKATLAR TAJRIBASI
............................................................................................................................................................... 22
2.1 Jahonda qishloq turizmining shakllanish strategiyasi va rivojlanish ko’rsatkichlari ......................... 22
2.2 Qishloq turizmini rivojlantirishning xalqaro modellari va uni O’zbekiston sharoitida
takomillashtirish yo’llari ......................................................................................................................... 28
XULOSA .................................................................................................................................................. 35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ............................................................................................................ 39
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Boshqa turizm turlari kabi qishloq turizmi ham
alohida ahamiyatga ega hisoblanadi. Qishloq turizmining boshqa turizmlardan
asosiy farqi shuki,bu turizmda insonlar mehnat asosida harakat qilishadi va shu
orqali bu turizmni rivojlantirishadi. Turizm XXI asrda jahon iqtisodiyotiga juda
katta ijobiy ta’sir qiluvchi ijtimoiy-iqtisodiy soha sifatida kirib keldi. Butunjahon
turizm tashkilotining ma lumotlari bo‘yicha, dunyoda ishlab chiqarish va servis
aylanmasining 10 foizi turizmga to‘g‘ri kelmoqda. Keyingi 20 yil ichida xalqaro
turizmning rivojlanishi dunyo bozorida tovar va xizmatlarning kuchli eksport
qilinayotganligi bilan e’tiborlidir. Ushbu kurs ishida qishloq turizmining kelib
chiqishi, rivojlanish istiqbollari va o’ziga xos jihatlari xususida so’z boradi.
Qishloq turizmi bugungi kunda rivojlanib borayotgan turizm turlaridan biri
hisoblanib, u Yevropada 1970-yillardan beri ma'lum. U Fransiya, Italiya va
Ispaniyada kabi davlatlarda taraqqiy topdi. Ushbu turdagi dam olish Kipr,
Xorvatiya va Polshada keng tarqalgan. Qishloq turizmining paydo bo lishi vaʻ
rivojlanishining asosiy sababi o rtacha daromadga ega bo lgan shahar aholisining
ʻ ʻ
tabiat qo ynida yolg iz dam olishga, dehqon oilasi hayoti bilan tanishishga bo lgan
ʻ ʻ ʻ
ehtiyojidir. Bunda nafaqat tabiat qo’ynida dam olish, balkiyangi sabzavot va
mevalarni, sarhil go'sht va sut mahsulotlarini tatib ko’rish, qishloq xo'jaligi
ishlarida bevosita ishtirok etish, shaxsan shudgor yonida turish imkoniyatini ham
beradi. Qadimdan keng dalalarda, tabiat qo’ynida dam olish insonlarni o’zgacha
zavqlantirib kelgan. Bunda mijozlarning xohishi inobatga olinib, sayyohlarga
sarhil sut, dala hovli uzumzoridan olingan sharob, baliq ovlash, pichanzor va turli
xil ko'ngilochar detallar bilan to'ldirilgan yuzlab dala uylari, kulbalar va qal'alarni
tanlash imkoniyatini taqdim etuvchi turizm sanoatiga asos solindi. Hozirgi vaqtda
Yevropada qishloq turizmiturli hisob-kitoblarga ko'ra, turizm sanoati umumiy
daromadining 10% dan 20% gacha qismini tashkil qiladi. Qishloq turizmi tabiat
majmualariga zarar keltirmaydigan, tabiatni muhofaza qilish va mahalliy aholi
farovonligini oshirishga hissa qo‘shadigan shahar sharoitidan tashqari turizmning
har qanday turini o’z ichiga oladi. Qishloq turizmi nafaqat sayyohni qishloq uyida
3

joylashtirish, balki aholi punktlari, dam olish joylari o rtasidagi yaxshi transportʻ
aloqalarini, axborot va xizmatlar ko rsatish bo yicha turli xizmatlar ko rsatishni
ʻ ʻ ʻ
o z ichiga oluvchi butun infratuzilmaning ishlashidir. Kichik restoranlar, kafelar va
ʻ
tavernalar, bundan tashqari, har bir mehmon, qishloq turizmida esa turist
"mehmon" deb ataladi, doimiy ravishda uy qulayligini his qilishi va shaxsiy
e'tiborni kuchaytirishi kerak.
Qishloq turizmi dam olishning passiv shaklini anglatadi, maqsadiga ko'ra -
ko'proq ijtimoiy bo’lib, sof tijorat turi hisoblanmaydi. Shu asosda O’zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2022-yil 30 aprelda “Ichki turizm xizmatlarini
diversifikatsiya qilishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 1
Qarori
Qishloq turizmining boshqa turlari kabi katta davlat e’tiborida ekanligi va unga
katta sarmoyani talab etmasligi bilan farqlanadi. Hozircha u qishloq tumanlarining
mavjud salohiyatidan: noyob tabiiy resurslar va tarixiy-madaniy ahamiyatga ega
ob’yektlardan foydalanish, qishloqdagi xususiy uy-joy fondi, xususiy uy
xo'jaliklarida ishlab chiqarilgan oziq-ovqat va boshqalarbilan qanoatlantirmoqda.
Umuman olganda, qishloq turizmining paydo bo'lishi turistlar va dam oluvchilarga
xizmat ko'rsatish va xizmat ko'rsatishni o'z zimmasiga olgan aholi mablag'lariga
asoslanishi kerak.
Qishloq turizmining yana bir xususiyati shundaki, u yirik turistik firmalar
tashkil etishni talab etmaydi, balki xususiy dehqon xo‘jaliklari va ayrim kichik
tadbirkorlik subyektlari egalarining ixtiyoriy birlashmalari uchun individual
turistik xizmatlar ko‘rsatish uchun ob’ekt hisoblanadi. G'arbiy Evropada XX
asrning 60-70 yillarida paydo bo'lgan qishloq turizmining amaliy tajribasi shuni
ko'rsatadiki, u butun dunyoni asta-sekin zabt etib, ba'zi mamlakatlarda ushbu o'ziga
xos dam olishdan olingan daromadni qishloq turizmidan olingan boshqa
daromadlar bilan tenglasha oldi. Qishloq turizmining eng muhim afzalliklaridan
biri shundaki, u tashrif buyuruvchilar va mahalliy aholining ekologik bilimini va
umumiy madaniy darajasini oshiradi. Qishloq turizmi ilmiy va ma'rifiy
(ornitologik, botanika, arxeologik, etnografik), sarguzashtli sayohatlar (piyoda,
1
O ’ zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.04.2022-yilda “ Ichki turizm xizmatlarini diversifikatsiya qilishga oid qo ’ shimcha
chora-tadbirlar to ’ g ’ risida ” gi Qarori www.lex.uz
4

velosipedda, suvda, otda sayr qilish va marshrutlarda), yozgi lagerlar, maktab
o'quvchilari va talabalar uchun tabiatdagi bazalar va dasturlar, hafta oxiri shahar
tashqarisiga sayohatlar kabi juda keng faoliyat turlarini o'z ichiga oladi. Biroq,
qishloq turizmi bir qator potentsial xavflarni o'z ichiga oladi. Haddan tashqari ko'p
sayyohlar, ularning mashinalari va jihozlari kichik shaharlar va qishloqlarni
to'ldirishi mumkin. Ularning madaniyati mahalliy aholi uchun begona va dushman
bo'lishi mumkin. Ularning o'yin-kulgiga intilishi mahalliy madaniyatga tasir qilishi
mumkin. Qishloq turizmining keng miqyosda maqsadsiz va nazoratsiz rivojlanishi
mahalliy landshaftlar va ekotizimlar uchun halokatli bo‘lishi mumkin.
Bunday xavf-xatarlarning oldini olish uchun mahalliy hokimiyat organlaridan
nimani xohlashlarini aniq tushunish, yerdan oqilona foydalanish siyosati, mahalliy
turizmni tashkil etish dasturlarini malakali boshqarish talab etiladi, ya'ni, mahalliy
mahsulotlarasosida bozorlarni o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda
yaratishga intilish,qishloq uy egalarining madaniyati, samarali infratuzilmani
rivojlantirish, turistlar sonini nazorat qilish, qurilishda xunuk shakllarni taqiqlash,
foyda kafolatini, qishloqning rivojlanishi uchun sifatni ta'minlash kabi jihatlariga
e’tibor berish lozim.
Kurs ishining maqsadi: Ushbu kurs ishining maqsadi
Qishloq turizmining rivojlanishi haqida hamda turizmning kengayish asoslari
haqida asoslangan ma’lumotlar asosida o’rganishdan iborat.
Kurs ishining ob’ekti va predmeti: Qishloq turizmining vujudga kelishi,
uning turlari va rivojalanishi ushbu kurs ishining ob’ekt va predmeti hisoblanadi.
Kurs ishining tuzilishi: Ushbu kurs ishi kirish va ikki bobni o’z ichiga olgan
to’rt paragraf va shu bilan birga xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan
iborat.
5

I BOB. QISHLOQ TURIZMI NI RIVOJLANTIRISHDA NAZARIY
USLUBIY ASOSLARI
1.1 Qishloq turizmini rivojlantirishning mo h iyati
XX – asrning ikkinchi yarmidan insoniyatning tarixiy – madaniy boyligi va
tabiat resurslarini asrab – avaylashning muhimligi keng jahonda e’tirof etila
boshlandi. Natijada qishloq turizmi jadal sur’atlar bilan rivojlana boshlandi.
Hozirda esa odamlarning (turistlarning) mahalliy aholi bilan tanishuv va
muloqatga kirishi, do’stlashuvi, qishloq hayoti bilan hamnafas bo’lish, qishloq
xo’jalik ishlari bilan shug’ullanish, qishloq tabiati bag’rida dam olish, sport bilan
shug’ullanish turizmda qishloq turizmining imkoniyatlari katta ekanligini isbotladi.
So’ngi yillarda esa qishloq turizmining ko’p faoliyatligi natijasida dunyoda uning
ommaviyligini tobora oshirib, kuchaytirib bormoqda.
O‘zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirishdagi dastlabki bosqichda
qishloq turizmini tashkil qilish va boshqarishning tashkiliy – iqtisodiy
mexanizmlarini ishlab chiqish lozim. Ikkinchi bosqichda esa ana shu tashkiliy –
iqtisodiy mexanizmlar asosida qishloq turizmini rivojlantirishning huquqiy –
me’yoriy qonunlarini ishlab chiqish maqsadli yo‘nalish bo‘ladi.
Uchunchi bosqichda mamlakatimizda turizmni rivojlantirishning huquqiy –
me’yoriy qonunlariga asoslanib qishloqlarimizdagi turistik resurslarimizni
ro‘yhatga olishimiz, ularning ta’rif–tavsiflarini tayyorlashimiz, foydalanish
imkoniyatlarini hisoblab chiqishimiz, turistik ob’ektlarda turistik infratuzilmalar va
turistik marshrutlar yaratishimiz lozim bo‘ladi. Yevropa davlatlari qishloq turizmni
rivojlanishini bashoratlashda va istiqbolli strategik rejalar ishlab chiqishda doimiy
ravishda ijtimoiy so‘rov o‘tkazishadi. Yevropa ittifoqining statistik ma’lumotlari
bo‘yicha 30 % aholi qishloq turizmida dam olish istagi aniqlandi. Ijtimoiy – so‘rov
o‘tkazishdan oldin albatta qishloq aholisi o‘rtasida qishloq turizmining mohiyati,
mazmuni, maqsadi va vazifalari bo‘yicha jiddiy tashkiliy ishlarni amalga oshirish
talab qilinadi.
Qishloq turizmini ekologik turizmning bir tarmog’i deb talqin qiluvchilar ham
o’zlarini haq deb bilishadi. Masalan, ekologik turizm ko’p hollarda tabiat bag’rida
joylashgan qishloqlarda yuz beradi yoki turistlar turistik infratuzilmalar va turistik
xizmatlarni ekotur vaqtida qishloq aholisidan sotib olishadi. Jahon ilmiy
6

adabiyotida ekologik turizmning nomlanishiga e’tibor bersak, bu holatni tezda
ilg’ab olamiz:
 yumshoq turizm (Soft Tourismus );
 tog’ turizmi (Mountain Tourismus) ;
 tabiat turizmi (Nature Tourismus) ;
 yovvoyi turizm (Vilderness Tourismus) ;
 yashil turizm (Green Tourismus) ;
 sarguzasht turizmi (Adventure Tourismus) ;
 qishloq turizmi (Agro Tourismus) ;
 ekoturizm ( E kotourismus) .
Qayd qilingan turizmning barcha turlari ham nomlanishi ham albatta tabiat va
uning resurslarini eslatib turadi. Qayd qilingan talablardan ma’lum bo’ladiki,
qishloq turizmi ko’p faoliyatlari jihatidan ekoturizmdan ancha farq qiladi. Qishloq
turizmida turistlar qishloq aholisi (fermer, dehqon, cho’pon) bilan birga yashaydi,
ko’p hollarda birga ishlaydi, ularning turmush kechirishi, hayot tarzi bilan
qiziqadi. Shu jihatlardan ham qishloq turizmini ekoturizmga qo’shish noto’g’ri
xulosalarni keltirib chiqaradi.
Megapolislarning tajovuzkor muhiti odamni juda charchatadi, shuning uchun
ko'plab shaharliklar ega bo'lishga intilishadi. Turli sabablarga ko'ra qishloq uyini
sotib olish va unga texnik xizmat ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lmaganlar uchun
agroturizm juda yaxshi chiqish yo'li bo'lishi mumkin - bu nisbatan yangi yo'nalish
bo'lib, u katta shaharlardan uzoqda joylashgan qishloqlarda yashashni nazarda
tutadi.
7

1-RASM 2
Qishloq turizmini rivojlantirishning nazariy va amaliy asoslarini
o’rganishdan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:
1. Qishloq turizmi mehnat resurslarini qo’shimcha, yangi ish o’rinlari
bilan ta’minlashda katta imkoniyatlarni yaratadi;
2. Tabiat va tabiiy resurslardan foydalanishning yangi texnologiyalarini
jalb qiladi;
3. Qishloq turizmi ekologik toza oziq – ovqat mahsulotlarini ishlab
chiqishni ta’minlaydi;
4. Qishloq turizmi tabiat muhofazasida investitsiyalar kirishini
axborotlaydi va qishloqda xizmatlar servisini takomillashtiradi;
5. Qishloq turizmi qishloqlarda mahalliy aholining ijtimoiy – iqtisodiy
darajalarini o’stiradi;
6. Qishloq turizmi mahalliy mahsulotlar, hunarmandchilikka keng yo’l
ochadi;
7. Qishloq turizmi tabiatni muhofaza qiluvchi mahalliy boshqaruvni
rivojlantiradi va ma’naviy, moddiy jihatlar bo’yicha rag’batlantiradi;
8. Qishloq turizmi xalqlar o’rtasida hamdo’stlik aloqalarini yuzaga
keltiradi;
9. Qishloq turizmi turistik resurslarni muhofaza qiladi, ta’mirlaydi va
obodonlashtiradi;
2
https://ru.freepik.com/photos/tourism
8

10. Qishloq turizmi insonlarni ruhiy, jismoniy jihatdan dam oldiradi;
11. Qishloq turizmi dehqonchilik, bog’dorchilik va chorvachilikni o’rgatadi,
bu sohalarning mahsulotlaridan manfaatdor bo’lishni ta’minlaydi.
XX asrning ikkinchi yarmida atrof-muhitni toza saqlab qolish va tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish, muhofaza qilish, sayyoraviy muammolarga
aylanib ketganligi ma’lum bo‘ldi. Shu bilan birga insoniyatning tarixiy, madaniy
me’rosini saqlash ham sayyoraviy chegaralarda kun tartibiga chiqdi. Ushbu
dolzarb muammolar natijasida jahonda qishloq turizmi o‘zining rivojlanish
bosqichini boshladi. 3
Mamlakatimizda ham, ayniqsa qishloq joylarimizdagi
mavjud turistik resurslardan turizm faoliyatida keng foydalangan holda turizmni
tashkil etish va rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy hayotimizda katta samaralar berishi
isbotsiz jarayon. Ayniqsa, O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyevning 2019-yilni «Faol investitsiyalar va ijtimoiy rivojlanish»,
2023-yilni «Insonga e'tibor va sifatli ta'lim» deb e’lon qilishi qishloq turizmini
rivojlantirishda katta imkoniyatlarni yaratib berdi. Hozirgi kunda hukumatimiz
qishloq joylarda yangi ish o‘rinlarini yaratish va bu omil orqali aholining yashash
darajasini yaxshilashga katta e’tibor bermoqda. Bu yo‘nalishda qishloq joylarda
turizmni rivojlantirish muhim ahamiyatga ega bo‘lib uning salohiyatli
imkoniyatlari ham bor.
Bu imkoniyatlar quyidagilardan iborat:
• qishloq joylarda joylashish va ovqatlanishning shahardagiga nisbatan 2–2,5
marotaba arzonligi;
• qishloq joylarining ekologik jihatdan tozaligi;
• ekologik toza oziq-ovqat turlarining mavjudligi;
• xalqimizning qadimiy milliy merosining saqlanib qolganligi;
• jozibador turistik resurslar, milliy belgilar, xususiyatga boy bo‘lgan xizmat
turlarining ko‘pligi va rang-barangligi va boshqa;
3
Birjakov M.B., Novikova O.A. Istoricheskie predpos ы lki derevenskogo turizma. Turisticheskie firm ы , 2002, №
28.
9

• milliy meros mahsulotlari ishlab chiqishning saqlanib qolganligi (milliy
hunarmandchilik, ustachilik mahsulotlari va boshq.) 4
.
Ikkinchidan, qishloqlarimizda turizmning quyidagi turlarining resurslari ham
mavjudligi:
• tarixiy-arxeologik turizm resurslari – tarixiy obidalar, tarixiy joylar,
arxeologik qoldiqlar, topilmalar;
• etnografik turizm resurslari – an’anaviy mahalliy hayot tarzi, milliy folklor,
urf-odatlar, madaniyat, turli marosimlar, milliy o‘yinlar;
• qishloq xo‘jalik – agroturizm resurslari – qishloq bog‘lari, dehqonchilik,
madaniy landshaftlar va qishloq xo‘jalik ishlari, polizchilik, qishloqning o‘ziga xos
ko‘rinishi va qurilishi;
• diniy – diyorat turizmi resurslari – muqaddas qadamjolar, aziz-avliyolarning
qabrlari, shifobaxsh buloqlar, turli diniy marosimlar;
• ekoturizm resurslari – qishloq joylarning vatanimizning barcha tabiiy-
geografik mintaqalarida (tog‘, tog‘ oldi, cho‘l, adir, suv havzalari) joylashganligi;
• rekreatsiya va sog‘lomlashtirish turizm resurslari – pansionatlar,
sog‘lomlashtirish markazlari, kurortlar, mineral suvlar, betakror go‘shalar,
buloqlar, o‘rmonlar, to‘qayzorlar, sharsharalar, daryo sohillari;
• qishloq fermerlari ish tartibi va hayot tarzi – qishloq xo‘jaligi hayvonlarini
saqlash, yem-xashak tayyorlash mahsulotlarini yetishtirish va sotish. Qishloq
turizmini tashkil qilishda yuqorida qayd qilingan turizm turlarining barcha
resurslari majmuali, birikkan holda ishlaydi va har qanday turistni ko‘proq
muddatlarga ushlab qoladi. Shuning uchun ham Yevropa davlatlari qishloq
turizmini rivojlantirishga o‘tgan asrning 60-yillaridan jadal kirishdi. Hozirga kelib,
Yevropa davlatlarida qishloq turizmidagi turistlarning oqimi 60 mln.turistni tashkil
qilmoqda. Fransiya, Germaniya, Angliya, Italiya davlatlarida qishloq turizmi
xizmatlarini ishlab chiqaruvchi 10 minglab turistik firmalar va turistik tashkilotlar
muvaffaqiyat bilan ishlashmoqda.
4
Usmanov M.R. Turizm geografiyasi: o’quv qo’llanma. — Samarqand, «SamDU», 2020. 52-53- betlar
10

Biz ham mamlakatimizda qishloq turizmining mohiyati, maqsadi va
vazifalarini tadqiq qilishga endigina kirishayapmiz. Jahonda qishloq turizmiga har
bir davlatlar o‘zlaridagi imkoniyatlariga qarab har xil mazmunda qaramoqda.
Masalan, Angliyada aholisi 7000 kishilik qishloqlarni qishloq turizmini
rivojlantirish rejasiga kiritishadi, Avstriyada bu sonli aholisi bo‘lgan qishloqlarni
shahar turizmini rivojlantirish rejalariga qo‘shishadi. Shuningdek, qishloq
turizmini, agroturizmni rossiyalik olimlar ekoturizmning tarmog‘i deb bilishadi.
Yevropa davlatlarida aksincha agroturizm-dehqonchilik bilan bog‘liq turizm,
ekoturizm esa tabiat bag‘rida bo‘lish va uni muhofaza qilishga ko‘maklashish deb
belgilangan.
Vatanimizda qishloq joylardagi resurslardan turistik maqsadlarda
foydalanishni majmuali tashkil qilish qulayligini hisobga olib yuqorida keltirilgan
turizm turlarini jamlagan holda qishloq turizmi deb atasak, bu turizmni
rivojlantirish dasturlarini ishlab chiqish ancha oson kechadi. Shuning uchun ham
qishloq turizmini tashkil qilishdagi muammolarni o‘rganishdan oldin, dastavval
qishloq turizmining mohiyatini, maqsadi va vazifalarini belgilab olishimiz lozim
11O'zbekiston Tojikiston Qozog'iston Qirg'iziston0123456789 Markaziy Osiyo mamlakatlarida agroturizm
ko'rsatkichlari
2017 2018 2019 2020

bo‘ladi. Jahondagi ko‘plab davlatlarda «Qishloq joylardagi turizm» atamasi ham
bor va ular qishloqlardagi turizm resurslarga bog‘liq holda turistik
infratuzilmalarni yaratadilar. Bu holat ularda qishloq turizmining juda
rivojlanganligini va ayrim-ayrim yo‘nalishlarni hosil qilganligini ko‘rsatadi. Biz
uchun eng muhimi, qishloq turizmini rivojlantirish mamlakatimizda ichki turizmni
rivojlantirish asoslari ekanligini anglab olishimizdir. Ma’lumki, ichki turizm
Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi bo‘yicha bir mamlakat aholisining o‘z
davlati hududlaridagi turistik faoliyati deb belgilangan. Qishloqlardagi turistik
resurslar ichki turizmning asosiy obyektlari hisoblanadi. Shuning uchun ham
AQSH, Kanada, Angliya, Fransiya, Germaniya, Ispaniya kabi davlatlar dastlab
(o‘tgan asrning 70-yillaridan) o‘z davlatlarida ichki turizmni rivojlantirganlar,
butun aholini yangi ijtimoiy-iqtisodiy sohaga – turizm jarayonlariga ko‘p yillar
davomida tayyorlaganlar.
Shu tariqa turizmdagi tadbirkorlik ayniqsa qishloq turizmidagi tadbirkorlik
kuchayib ketgan. Lekin afsuski, biz hozirgacha ichki turizmni ham, xalqaro
turizmni ham, tarixiy obidalari bor shaharlarga sayohat deb tushunmoqdamiz.
Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirish zarurligining eng asosiy, dolzarb
yana bir masalasini – shahar aholisining qishloqlarda dam olishini tashkil qilish
deb tushunmog‘imiz lozim. Qayd qilganimizdek, dunyoda qishloq turizmini
rivojlantirish orqali ichki turizmni so‘ngra xalqaro turizmni rivojlantirgan va jahon
turizmida «lider» o‘rinlarni egallab kelayotgan AQSH, Kanada, Fransiya, Angliya,
Germaniya, Italiya, Avstraliya va Ispaniya davlatlari jahon turizmidagi hozirgi
mavqelariga dastlab qishloq turizmini rivojlantirish orqali erishdilar. G‘arbiy
Yevropaning barcha davlatlari ham qishloq turizmini jadal rivojlantirishmoqda.
Sharqiy Yevropa davlatlari ko‘p yillar sobiq sovetlar ta’sirida bo‘lganligidan
qishloq turizmini ishlab chiqish dasturlarini tuzaolmadilar. Respublikamizda
qishloq turizmini rivojlantirishning mohiyati – qishloqlarimizga ichki va xalqaro
turistlarni jalb qilish asosida qishloqlarimizdagi obodonchilikni kuchaytirish,
qishloqlarimiz aholisini xalqaro hamdo‘stlik jarayonlariga qo‘shish va
qishloqlarimizni xalqaro miqyosda dunyoga ko‘rsatish hisoblanadi. Qishloq
12

turizmini rivojlantirishning maqsadi – qishloq aholisining ish bilan bandligini
qo‘shimcha imkoniyatlar asosida oshirish, qishloq aholisi mahsulotlarining
ko‘proq sotilishini ta’minlashdir. Qishloq turizmini rivojlantirishning asosiy
vazifasi – qishloqlarda turizmni rivojlantirish tadbirkorligini tashkil qilish asosida
qishloq turizmi xizmatlari va servisni, qishloq turizmi infratuzilmalarini
yaratishdan iboratdir deb belgilasak to‘g‘ri bo‘ladi.
BMTning Butunjahon turizm tashkiloti «Qishloq turizmini rivojlantirish
startapi» tanlovi e’lon qilindi
2-RASM 5
Bugungi kunda dunyo bo‘ylab tabiat va ochiq havodagi sayyohlik turlariga
qiziqish ortib bormoqda. Ushbu tendensiya orqali turizm sohasi qayta tiklanishi
yanada jadallashishi kutilayotgan bo‘lib, «Startap» tanlovi qishloq jamoalari uchun
foyda olish bilan bog‘liq eng yuqori imkoniyatlarni ta’minlashga yordam beradi.
Shuningdek, mazkur tanlov qishloqlarni rivojlantirish uchun bo‘lgan alohida
e’tiborning bir qismi sifatida qishloq turizmini aholi kamayishiga qarshi
kurashning asosiy vositasiga aylanishiga, uning rivojlanishi va daromad topishida
mintaqaviy tengsizlikni kamaytirishga yo‘naltirilgan.
Tanlovda quyidagi 4 yo‘nalish bo‘yicha ishtirok etish mumkin:
- Odamlar - hech kim e’tiborsiz qolmaydi: ish o‘rinlari va imkoniyatlarni
yaratishni rag‘batlantiradigan, gender va yoshlarning imkoniyatlarini
5
https :// ru . freepik . com / photos / tourism
13

kengaytirishga yordam beradigan va qishloq joylardagi kam ta’minlangan oilalar
uchun imkoniyatlar yaratuvchi loyihalar 6
;
- Sayyora - tabiatni boyitish va muhofaza qilish bilan bog‘liq eng yaxshi
loyihalarni yaratish, jumladan turizmning iqlim o‘zgarishiga ta’siri, shuningdek
chiqindilarni qayta ishlash va resurslarni to‘g‘ri taqsimlash;
- Obod turmush – rivojlanish uchun imkoniyatlar qishloq turizmi uchun
moliya, bozorlar va marketingga kirishni osonlashtiruvchi, yangi biznes modellari
orqali innovatsion yechimlarni taklif qiluvchi startaplar;
- Qishloq xo‘ jaligida qo‘ llanuvchi texnikani targ‘ib qilish - qishloq joylarida
turizmni rivojlantirish va yangi texnologiyalarni joriy etish.
Tanlovda ishtirok etish istagida bo‘lgan kishilar o‘z arizalarini 2024-yilning
1-iyuliga qadar taqdim etishlari lozim.
Butunjahon turizm tashkiloti tanlovi g‘oliblari joriy yilning oktyabr oyida
Marokashda bo‘lib o‘tadigan UNWTO Bosh assambleyasida ishtirok etish uchun
taklif qilinadi. 7
Shuningdek, atrof-muhitga yukni kamaytirish, chunki xizmat ko'rsatish
sohasida ish o'rinlari yaratiladi va aholi tabiiy resurslarni ortiqcha iste'mol qilishni
to'xtatadi.Sayyohlarning turar joyidagi chiqindilari mikromehmonxonalar egalari
tomonidan utilizatsiya qilinadi. Qishloq turizmining rivojlanishi natijasida
aholining atrofdagi tabiatni asrabavaylash va obod qilishga qiziqishi ortib
bormoqda, chunki tabiat sayyohlar uchun asosiy magnitdir. Mikromehmonxonalar
egalari uchun seminarlar tashkil etish orqali aholining ekologik bilimi
oshirilmoqda. Qishloq turizmi ishtirokchilari daryo sohillarini tozalash, buloqlarni
obodonlashtirish, tomorqalarga biriktirilgan hududlarni tozalash, qishloq turizmi
ob’ektlaridan foydalanish imkoniyatlarini yaxshilashda amaliy ishtirok etmoqda.
1.2 Qishloq turizmini shakllantirish bos q ichlari
Bugungi kunda qishloq turizmi turizmning yangi va istiqbolli yo’nalishlaridan
biri hisoblanib, mamlakat ichki va xalqaro turizmini rivojlantirishda muhim
6
Сельский туризм в России 2023 Сельский туризм в России 2023: программа развития, закон, проекты, районы для
отдыха (kp.ru)
7
https :// yuz . uz / uz / news / bmtning - butunjahon - turizm - tashkiloti - qishloq - turizmini - rivojlantirish - startapi - tanlovi
14

ahamiyat kasb etadi. Qishloq joylarida turizmni rivojlantirish ijtimoiy-iqtisodiy
ahamiyatga ega bo’lgan tadbirkorlik faoliyatining ustuvor yo’nalishlaridan biri
sifatida qishloq hududlarini barqaror rivojlanishini ta’minlashga xizmat qiladi.
Xususan, qishloq joylarida infratuzilmalar faoliyatini rivojlantirishda, qishloq
aholisi turmush darajasini oshirishda, mahalliy aholi daromadini o’stirishda, yangi
ish o’rinlarini yaratishda, madaniy urf-odatlar va milliy an’analarni qayta tiklashda,
shuningdеk, atrof-muhitni himoya qilishda qishloq turizmi muhim rol o’ynaydi.
Qishloq turizm (agroturizm)-bu kishilarning doimiy yashash joyidan qishloq
uylariga, qo’rg’onlariga va fеrmеr xo’jaliklariga turistik sayohatni amalga oshirishi
hisoblanadi.
Qishloq turizmi qishloq joylarida dam olish va mazmunli hordiq chiqarish
hisoblanib, bugungi kunda insonlarning asosiy zaruriy ehtiyojiga aylanib
bormoqda. Shaharning shovqin suroni, kuchli toliqib ishlash jarayoni, havoning
ifloslanishi, shahar aholisini tinch, osoyishta va sof havosi bo’lgan tabiat qo’yniga
chiqishga undaydi. Bunday dam olish insonning tabiatga yaqin bo’lishi, yaxshi
dam olishi, yangidan kuch-quvvat to’plash sharoitini bеrishi bilan birgalikda,
mazkur joyni tarixi, madaniyati, etnografiyasi, urf-odatlari, mе’moriy yodgorliklari
va hunarmandchiligi bilan yaqindan tanishish imkoniyatini bеradi. Shuningdеk,
mahalliy aholining o’ziga xos kiyinish madaniyati, milliy taomlari, folklori, tili
152018 2019 2020 2021 202205101520253035
28.49 30.28
16.51
14.56 27.95Dunyo miqyosida agroturizmdan olingan daromadlar
milliard yevro hisobida

yoki shеvasi bilan yaqindan tanishish hamda qishloq joylarini suratga olish,
mеvalar tеrish va boshqa qiziqarli mashg’ulotlar bilan shug’ullanish imkoniyatini
yaratadi. So’nggi yillarda butun dunyo bo’ylab qishloq turizmiga bo’lgan qiziqish
ortib bormoqda. Xususan, Yevropaning Italiya, Frantsiya, Gеrmaniya, Buyuk
Britaniya kabi davlatlarida qishloq turizmi yuqori darajada rivojlangan. Ushbu
davlatlarda, qishloq turizmi dеngizga sayohat qilishdan kеyingi ikkinchi o’rinni
egallaydi. Statistik ma’lumotlar shuni ko’rsatmoqdaki, ЕIning 35 foiz shahar
aholisi, ta’til davrini qishloq joylarida o’tkazishni afzal bilishar ekan. Gollandiyada
esa uning ulushi ancha yuqori hisoblanib, 49 foizni tashkil qiladi.
Italiya qishloq turizmi bo’yicha yangi ish o’rinlarini yaratish hamda rеal
daromad olish bo’yicha Еvropada eng oldingi o’rinlardan birini egallab, ushbu
faoliyat turidan o’rtacha yiliga 350 mln. AQSh dollari miqdorida foyda oladi.
Shuningdеk, qishloq turizmi atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiatni asrashda
turli xil vositalarni topish imkoniyatini yaratadi. Ko’pchilik davlatlarda milliy
qishloq landshaftlarini yaratish va saqlashda turizmning ushbu faoliyat turi muhim
ahamiyat kasb etadi. Masalan, Shvеytsariya go’zal Alp tog’larining yaylovlari,
gollandlarning tеgirmonlari va kanallari, Italiyaning eski parklari va villalarini
saqlashda qishloq turizmining roli katta bo’ldi. Rivojlangan xorijiy davlatlarda
qishloq turizmi “aralash” va “sof” shakllarga ajratiladi. Birinchisi, ya’ni qishloq
turizmini “aralash” shaklida chorvachilik, mеva-sabzavot еtishtirish bilan
shug’ullanadigan fеrmеr xo’jaliklari qo’shimcha faoliyat sifatida sayyohlarni qabul
qilishadi. Fеrmеr xo’jaliklarining ushbu faoliyat turidan oladigan daromadi
umumiy daromadning 25 foizini tashkil qiladi 8
.
Bu mablag’larning katta qismi uylar qurish, intеrеrlar yangilash,
mеhmonlarda sharoit yaratish uchun sarflanadi. Ikkinchisi, ya’ni “sof” shaklida
faqat turistlarga xizmat ko’rsatish hisoblanadi (asosan, qishloq uylarida
mеhmonxona xizmatlari va boshqa xizmat turlari ko’rsatiladi). Shuni alohida
ta’kidlash lozimki, qishloq turizmi birinchi navbatda, turizmning rеkrеatsion,
8
The Concept of Sustainable Rural Tourism Development in the Face of COVID-19 Crisis: Evidence from Russia J. Risk
Financial Manag. 2021, 14, 38. https://doi.org/10.3390/jrfm14010038
16

madaniy, ixtisoslashgan (ovchilik, baliqchilik) kabi turlari bilan chambarchas
bog’liq. Bularning barchasini qishloq turizmi o’z ichiga olib, an’anaviy turistik
mahsulotlarga bo’lgan talabni oshirishga xizmat qiluvchi komplеks turlarni tashkil
qilishga asos bo’ladi. Yevropa Ittifoqi tomonidan qishloq turizmini rivojlantirishga
qaratilgan siyosiy-iqtisodiy islohotlar yaqin yillar ichida o’zining samarasini bеrdi.
Turizm industriyasini ushbu tarmog’ini yuqori sur’atlarda rivojlantirish uchun, bir
qator davlatlar agroturizm to’g’risidagi qonunlarni qabul qilgan. Jumladan,
Italiyada “Agroturizm” to’g’risidagi qonun 1985 yilda qabul qilingan bo’lib, u
mamlakatda qishloq turizmini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashga mustahkam
zamin yaratgan. Qonun qabul qilingandan so’ng 10 yil ichida Italiya qishloqlarida
dam oluvchi sayyohlar soni 3 barobarga oshgan. Shuningdеk, ko’pchilik Еvropa
davlatlarida agroturizmni rivojlantirish va samarali tashkil qilish bo’yicha uzoq
muddatli stratеgik ahamiyatga ega bo’lgan dasturlar qabul qilingan. 9
Qishloq turizmini rivojlanishida yana bir muhim bo’lgan omillardan bir
agroturistik mahsulotlar, o’rta daromadga ega istе’molchilar talabini
qondirayotganligi bilan izohlanadi. Bugungi kunda ushbu istе’molchilar Еvropa
agroturizmi sеgmеntida juda katta ulushni tashkil qiladi. Ushbu sohada
yaratilayotgan turmahsulotlar nisbatan kam harajat talab qiladi. Ya’ni, agroturizm
“baho-sifat” ko’rsatkichi bo’yicha boshqa turmahsulotlar bilan bеmalol
raqobatlashishi mumkin. Rivojlangan mamlakatlar tajribasiga nazar tashlansa,
agroturistik mahsulot quyidagilarni o’z ichiga oladi.
- Maxsus qishloq xo’jaligi ekinlari еtishtiriladigan maydonlar;
- Qishloq xo’jaligi muzеylari;
- Turli manzarali ekzotik bog’lar;
- Hunarmandchilik mahsulotlari bozorlari.
- Qishloq xo’jaligi yarmarkalari, ko’rgazmalarini tashkil qilinishi;
- Turli mavzudagi mahalliy va milliy fеstivallarni tashkil etilishi;
- Maxsus tadbirlar.
9
Maxmudov M.M., Yusupov S.,YU., Hayitboyev R. va boshq. Qorko‘lchilik yaylovlari va ulardan samarali foydalanishga oid
amaliy qo‘llanma. IKARDA, IFAD, O‘zQCHEITI. Samarqand, 2001, 51-b.
17

$- Fеrmеr xo’jaliklarida tashkil qilingan turlar; - Qishloq mеhmonxonalari; - Muqobil tibbiy davolanish xizmatlari; - Agrobiznеs faoliyatini turopеratorlar bilan birga tashkil qilinishi; Shunga ko’ra agroturistik mahsulotning asosiy tarkibiy qismlari qishloq joylaridagi diqqatga sazovor joylar, turli xil tadbirlar hamda xizmatlardan iborat. Rivojlangan Еvropa davlatlari qishloq turizmida ko’rsatiladigan xizmatlarni, joylashtirish vositalarini standartlashtirish va tasniflashga mo’ljallangan maxsus tavsiyalar, xalqaro darajada tan olingan mе’yorlar nafaqat davlat yoki milliy institutlar kеsimida, balki Еvropa Ittifoqining xalqaro dasturlar doirasida, ya’ni agroturistik faoliyat sub’еktlari assotsiatsiyasini faol ishtiroki bilan amalga oshiriladi. Go’zal gеografik va o’ziga xos tabiiy sharoitga ega mamlakatimiz hududlarida qishloq turizmini rivojlantirish uchun barcha shart-sharotilar hamda imkoniyatlar mavjud. “O’zbеkistonda ekoturizmni rivojlantirish kontsеptsiyasi”da agroturizmga ekologik turizmning asosiy tarmoqlaridan biri sifatida qaralib, “agroturizm – qishloq halqini turmushi, urf-odati bilan yaqindan tanishish” dеb ta’rif bеrilgan. 2022-yil 17-aprеlda O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining “2022-2026 yillarda qishloq joylarda xizmat ko’rsatish va sеrvis sohasini jadal rivojlantirish yuzasidan qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi 10 qarori qabul qilingan edi. Mazkur qarorga ko’ra, mamlakatimizda ekologik, tibbiy-sog’lomlashtirish, sport turizmi, shuningdеk, yakka tartibdagi qishloq mеhmonxona uylari nеgizida agroturizmni o’z ichiga olgan zamonaviy turistik xizmatlar turlarini ustuvor rivojlantirish zonalari alohida bеlgilab olingan. So’nggi yillarda mamlakatimizning ko’pchilik mintaqalarida turizm sohasini rivojlantirish uchun maqsadli dasturlar qabul qilinmoqda. Ushbu dasturlarda har bir mintaqaning o’ziga xos bo’lgan tabiiy sharoiti, iqlimiy xususiyatlari, boy milliy-madaniy mеrosi hamda qishloq ahlining urf-odatlari va an’analarini hisobga olgan holda, qishloq turizmini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Mamlakatimizda qishloq turizmi ekologik turizm bilan 10 http\\.www.lex.uz 18$

birgalikda faol rivojlanmoqda. Toshkеnt viloyatining Bo’stonliq tumani, Jizzax
viloyatining Zomin tumani, Namangan viloyatining Pop tumani, Samarqand
viloyatining Urgut tumanining dam olish zonalari agroturizmni rivojlantirish uchun
juda katta imkoniyatlarga ega. Bugungi kunga kеlib mamlakatimizning qishloq
joylarida oilaviy tadbirkorlik va kichik biznеsni samarali rivojlantirishda
agroturizm muhim o’rin egallaydi. Hozirda mamlakatimizda agrar sohani
rivojlantirishda fеrmеr xo’jaliklarining ulushi tobora ortib, kеngayib bormoqda.
Ular tomonidan yirik tabiiy hududlar, jumladan: o’rmon hududlari, baliqchilik,
chorvachilik xo’jaliklari, mеva va uzumchilik bog’lari, sabzavot va poliz
mahsulotlari еtishtiradigan hududlar tashkil etilib, ushbu hududlarda fеrmеrlar
tomonidan dala shiyponlari, xizmat ko’rsatish komplеkslari barpo etilmoqda. Bu
esa qishloq joylarda agroturizm sohasini yo’lga qo’yish va rivojlantirishda muhim
omil bo’lib hisoblanadi. Turizm sohasida amalga oshirilayotgan kеng ko’lamli
tadbirlarga qaramasdan, mamlakatimizda agroturizm faoliyatini samarali tashkil
qilishda ba’zi muammolar mavjud ekanligini qayd qilib o’tish lozim:
– mavjud mе’yoriy-huquqiy hujjatlarda “agroturizm”, “qishloq turizmi”,
“yashil turizm”, “eko-agroturizm”, “fеrmеrlik turizmi” tushunchalarining mohiyati
to’liq ochib bеrilmagan;
– qishloq turizmini tartibga soluvchi maxsus qonunchilik mеxanizmi
shakllanmagan;
– qishloq joylarida agroturizm faoliyatini rivojlantirish imkoniyatlari
to’g’risidagi axborotlar bilan qishloq aholisi еtarli darajada ta’minlanmagan;
– qishloq joylarida agroturizmni samarali tashkil qilish uchun malakali
kadrlar еtishmaydi.
Bizning fikrimizcha, yuqoridagi muammolarni bartaraf qilish uchun, jahon
tajribasidan kеlib chiqib, O’zbеkistonning barcha mintaqalaridagi mavjud
imkoniyatlarni va o’ziga xos shart-sharoitlarni hisobga olgan holda, yaqin
istiqbolda qishloq turizmini (agroturizm) quyidagi yo’nalishlarda tashkil qilish
maqsadga muvofiqdir:
19

1. Mamlakatimizda qishloq turizmini tashkiliy-huquqiy mеxanizmlarini
tartibga soluvchi qonunchilik bazasini shakllantirish.
2. Qishloqlardagi mavjud turistik rеsurslar asosida, oilaviy biznеsni
rivojlantirish orqali kichik mеhmonxonalar va agroturizmni samarali faoliyatini
ta’minlaydigan turli xil infratuzilma ob’еktlar, asosan xususiy agroturistik
xo’jaliklarni tashkil qilish.
3. Qishloq joylarida turizmni samarali rivojlantirish maqsadida ijtimoiy-
madaniy muhitni shakllantirish (“tarixiy qishloq”, “milliy qishloq” va h.k).
4. Turistlarni qabul qilishga mo’ljallangan, ularni mazmunli dam olishini
to’liq ta’minlaydigan kichik madaniy-tarixiy, turli xil etnografik markazlarni
tashkil qilish.
5. Qishloq joylaridagi joylashtirish vositalari va infratuzilmalarga xos
bo’lgan, ko’p tarmoqli, ya’ni turistik, ko’rgazmali, rеklama namoyishli, madaniy-
targ’ibotli, ilmiy-tadqiqot va ishlab chiqarishga xos bo’lgan, davlat hamda xususiy
qishloq xo’jaligi parklarini tashkil qilish maqsadga muvofiqdir.
6. Turizm sohasi uchun mutaxassis kadrlar tayyorlaydigan oliy ta’lim
muassasalarning namunaviy o’quv rеjalariga “Agroturizm”, “Barqaror turizm”
kabi fanlarni kiritish.
Yuqorida qayd qilib o’tilgan yo’nalishlarning har birini amalga oshirish
uchun mamlakatimizda barcha imkoniyatlar mavjud. Yurtimizning yirik
sarmoyadorlarini agroturizmning boshqa shakllariga, eng avvalo yirik xususiy
agroturistik ob’еktlarga mablag’ qo’yishga jalb qilish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. Bunday ob’еktlar sirasiga madaniy-tarixiy parklar, etnomadaniy
majmualar, ilmiy-tadqiqot markazlari va boshqalar kiradi. Ushbu loyihalarni
amalga oshirilishi, nafaqat iqtisodiy jihatdan samarali, balki, ijtimoiy jihatdan
muhim ahamiyat kasb etadi, xususan, bugungi yoshlarni o’z vatanini, tarixini,
madaniyatini yaxshi bilishda, milliy qadriyatlarni anglashda, umuman, bir so’z
bilan aytganda o’z vatanini sеvish hamda vatanparvarlik tuyg’usini
shakllantirishda muhim rol o’ynaydi. Mamlakatimizda qishloq turizmining
rivojlanishi iqtisodiy-ijtimoiy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi va ijobiy
20

samara bеradi. Xususan, davlatimiz uchun: soliq tushumlari oshadi; milliy urf-
odatlar va an’analarni o’rganishga qiziqish ortadi; qishloq ahlining o’ziga xos
hayot tarzi va an’anaviy qadriyatlar kеng targ’ib qilinadi; xalq hunarmandchiligi
yanada rivojlanadi; hududlarning madaniy va tarixiy mеrosi asrab-avaylanadi;
qishloq joylarida ishlab chiqarish sohasi yanada rivoj topadi.
Qishloq aholisi uchun: yoshlar uchun “kichik Vatan” ning tarixiy-madaniy
ahamiyatini anglatadi, uning mamlakat hamda jahonda mashhurligidan faxr hissini
oshiradi; yangi ish o’rinlari yaratilib, mahalliy aholining bandlik muammosi hal
qilinadi; qishloq aholisining daromadi oshadi; qishloq joylarida uy-joy fondi
tuzilmasi yanada rivoj topadi; qishloq xo’jaligi mahsulotlarining sotuv hajmi
ortadi. Turistlar uchun: mahalliy aholining o’ziga xos tarixi, an’analari, urf-
odatlari, gastronomiyasi, madaniy-ma’naviy jihatdan rivojlanishi bilan yaqindan
tanishish imkoniyati yuzaga kеladi; go’zal tabiat qo’ynida dam olib, sog’liqni
qayta tiklash imkoniyati paydo bo’ladi. Yuqoridagilardan kеlib chiqqan holda
aytish mumkinki, mamlakatimizda qishloq turizmini barqaror rivojlantirish uchun
barcha imkoniyatlar mavjud. Ushbu imkoniyatlardan samarali foydalanilsa,
mamlakatimiz qishloqlari yanada obod bo’ladi, aksariyat yoshlar yangi ish o’rinlari
bilan ta’minlanadi, qishloq xalqining turmush faravonligi yanada oshadi.
21

II BOB. QISHLOQ TURIZMINING TAKOMILLASHTIRISH JARAYONI
VA XORIJIY MAMLAKATLAR TAJRIBASI
2.1 Jahonda qishloq turizmining shakllanish strategiyasi va rivojlanish
ko’rsatkichlari
Jahonda qishloq turizmini tashkil qilishning ancha mukammal modellari
Yevropa davlatlarida ishlab chiqilgandir. Bu modellar deyarli biri-biriga
o‘xshamaydi. Eng muhimi, quyida qayd qilingan modellar hozirda Yevropa
davlatlarida muvoffaqiyat bilan ishlamoqda va jahondagi ko‘plab davlatlar bu
modellar asosida o‘z mamlakatlarida qishloq turizmini rivojlantirishmoqdalar.
Britaniya modelida asosan qishloq turizmida turistlarni joylashtirishga
ko‘proq e’tibor berilgan. Boshqa jihatlar esa Yevropadagi davlatlar tajribasidan
olingan hisoblanadi. Turistlarning ommaviylashgan, ular yaxshi ko‘radigan
yashash tarzi 3 tipga bo‘linad 11
i:
1. Fermerning uyida yashash va uning oilasi bilan nonushta qilish. Bu
sharoitda fermer bilan, uning oila a’zolari bilan do‘stona aloqalarni boshlash
imkoniyatlari, sharoitlari yuzaga keladi;
2. Alohida binoda, qisman qulaylik sharoitida o‘z – o‘ziga xizmat qilish
bilan yashash;
3. Atroflari o‘ralgan, o‘rtacha 8 – 15 turistni joylashtiradigan binoda, o‘z
– o‘ziga xizmat qiladigan sharoitda yashash.
Uchinchi variant Britaniya modelida juda daromadli hisoblanadi. Bir kunlik
tunash har bir turist uchun 10 yevro miqdorida. Bu variantning daromadliligining
asosiy sababi yoshlarga va guruhlarga mo‘ljallanganligidadir. Bu sharoitni
o‘quvchilar va ayniqsa studentlar ma’qul ko‘rishadi. Shu bilan birga Britaniya
modelida qishloqda joylashishning 3 xil darajasi bor: lyuks –puldorlar uchun
maxsus qurilgan uy, o‘rtacha boylar uchun maxsus qurilgan hovli va yuqoridagi 3
ta sharoitli yashash tarzi. Britaniya modelida yana bir muhim xizmatlar borki,
qishloqlardagi tadbirkorlar turstlar uchun mahalliy ahamiyatga ega bo‘lgan milliy
va sport o‘yinlari, bolalar uchun poni (pakana) otda sayr, otlarda sayr, golf
o‘yinlarini tashkil qilishadi. Shuning uchun ham shaharliklar bahor va yoz oylarida
11
Unwto Announces List Of ‗Best Tourism Villages‘ 2021 https://www.unwto.org/news/unwto-announces-list-of-best-tourism-
villages-2021
22

qishloqlarga shoshilishadilar. Britaniya modelidagi yana bir muhim jihatlar
shundan iboratki, ota - onalar bolalarini ekologik madaniyat, bilim ruhida
tarbiyalash uchun ham bolalarini qishloqlarga olib borishadilar va qishloq
tadbirkorlari maxsus tayyorlangan maydonchalarda (og‘il, molxona) chorva
mollarining bir - ikki oylik uloqchalar, buzoqchalar, qo‘zichoqlar bilan birga
o‘ynashadi, quyonlarga, qushlarga ovqat, don berishadi. Bu jarayonlarda bolalarda
hayvon va parrandalarga mehr tuyg‘ulari hosil bo‘ladi.
Fransiya modeli . Fransiya jahonda qishloq turizmini rivojlantirgan birinchi
mamlakat hisoblanadi. Bu davlat XX asrning o‘rtalarida qishloq turizmini
rivojlantirishning davlat dasturini ishlab chiqqan edi. Hozirga kelib qishloq turizmi
fransiyaning barcha departamentlarida y axshi tashkil qilingan. Fransiya modelida
qishloq turizmi ancha murakkab va maxsus ixtisoslashtirilgan hisoblanadi.
Mamlakatning janubida qishloq – cho‘milish plyaj turizmi infratuzilmalari yetarli
darajada yaratilgan. Bu qishloqlarda turistlar uchun maxsus kotedj uylari qurilgan.
Markaziy rayonlarda agroturizm yaxshi rivojlangan. Bu yerdagi qishloqlarda
turistlar uchun kichik uylar barcha sharoitlari bilan turistlarning ixtiyoriga beriladi.
Chunki, faranglar ovqatni o‘zlari tayyorlashni xush ko‘rishadi.
Fransiya vino va gastronomiya turizmi bo‘yicha ham jahonda oldingi
o‘rinlarda turadi. Bu turizmda asosan boy turistlar dam olishadi. Ular qishloq
uylarda joylashib kuniga uch mahal (to‘liq pansion) ovqatga buyurtmalar berishadi
va bu ovqatlarning tayyorlanish jarayonlariga qatnashadilar. «Vino turizmi»
shaharlik faranglarning eng y axshi ko‘rgan qishloq xo‘jalik turizmi yo‘nalishiga
kiradi. Ma’lumki, faranglar eng ko‘p vino ichadigan xalqlardir. Vino turizmidagi
turistlar vinoning ta’mini sinab ko‘rishga qatnashadilar, shampan vinosidagi farqni
bilish uchun ko‘plab vinochilik xo‘jaliklariga borishadilar, vino tayyorlashni
o‘rganishadilar, vinoni mehmonlarga uzatishni mashq qilishadi, vinoning navlarini
to‘plab uylariga olib ketishadilar. Ko‘plab turistlar qadimiy qal’alar, tarixiy
ibodatxonalar, arxeologik topilmalar joylashgan qishloqlarda hafta – o‘n kunlab
qolib ketishadi. Ular qishloq uylarida joylashib kuni bilan piyoda sayrga
chiqishadi, ibodatxonalar, tarixiy joylarni o‘rganishadi va ovqatlanishga to‘liq haq
23

to‘lashadi, o‘zlari ovqat tayyorlashmaydi. Alp tog‘laridagi qishloqlar esa asosan
chang‘i sporti havaskorlariga turistik xizmatlar ko‘rsatishadi.
Germaniya modeli . Germaniyada qishloq turizmini fermer turizmi deb
nomlashadi. Tabiiylikka intilgan nemislar imkoni boricha qishloqlardagi eski
uylarda yashashga intiladilar. Shuning uchun ham nemislar qishloqlarda
zamonaviy qulayliklarga ega bo‘lgan uylarni qishloqlarda qurishmaydilar. Nemis
turistlari qishloqlarda dam olishda yerda ishlash, hayvonlarni boqish, madaniy
o‘tirishlar, suhbatlar va baliq ovlashga qiziqishadi. Qishloq turizmi tashkilotchilari
asosan yozgi – ta’til mavsumidaga to‘g‘ri keladigan xalqning milliy bayramlari,
milliy folklor festivallariga moslab turmahsulot tayyorlashadi, qishloqlarda xalqaro
ko‘rgazmalar ko‘plab tashkil qilinadi. Masalan, «Oktoberfast» bayramiga
jahonning deyarli barcha mamlakatlaridan turistlar kelishadi. Shuningdek, nemis
qishloqlarida 100 yillab o‘z tarkibini o‘zgartirmasdan tayyorlanayotgan pivo
ichimligi bayramlari ham ko‘plab uyushtiriladi.
Italiya modeli. Italiyada qishloq turizmi ko‘pincha dehqon turizmi deb ataladi
va turistik dasturlar asosan 3 mavzuda tuziladi va ishlab chiqiladi:
1. Tabiat va sog‘liq
2. An’anaviy gastronomiya
3. Sport
Qaydqilingan tur mahsulotlar ishlab chiqilgan maxsus, ixtisoslashgan
qishloqlar bor. Masalan Umbriya va Sitsiliya provinsiyalari faqat «tabiat va
sog‘liq» yo‘nalishiga moyil turistlarni qabul qilishadi. Vinochilik turizmi ham
xuddi Fransiyadagidek, turistlar vino tayyorlash uchun bog‘bonga yordam beradi,
bog‘bon esa ish haqqiga uzum beradi va uzumni achitish jarayoni, uzumning
vinoga aylanish texnologiyasini o‘rgatadi va boshqalar. Dengiz yoqasiga asosan
baliq ovlashga chiquvchi turistlar, Abruppoga – zaytun yog‘iga qiziquvchi turistlar
tashrif qilishadi.
Qishloq turizmini rivojlantirishda jahonning ko‘plab davlatlari Yevropa
modelidan, dasturlaridan, strategik rejalaridan nusxa olmoqdalar. Chunki, hozirda
qishloq turizmi asosan Yevropa davlatlarida mukammal, barqaror rivojlanmoqda.
24

Bunday yutuqlarning bosh sababi shundaki, Yevropa davlatlari qishloq turizmini
rivojlantirishda o‘zaro hamkorlikni, hamdo‘stlikni yaxshi yo‘lga qo‘yganlar.
Yevropa hamkorligi natijasida 1990-yilda qishloq turizmini rivojlantirish
maqsadida «UmumYevropa «Lider» dasturini» ishlab chiqdilar. Dasturning
loyihalari «Yevropa Ittifoqi» fondidan loyihalashtiradi. Dastur loyihalari bo‘yicha
Yevropadagi davlatlarning 2000 ta mintaqasida qishloq turizmi maqsadli strategik
reja bo‘yicha rivojlanmoqda. Hozirga kelib ma’lumki, Yevropa davlatlari qishloq
turizmini rivojlantirish va undan daromadlar olish bo‘yicha jahondagi mamlakatlar
ichida yetakchi o‘rinlarni egallab kelmoqdalar. 12
Qishloq turizmini rivojlantirishda strategik rejani ishlab chiqish yo‘llari.
Jadvaldagi ma’lumotlardan Yevropa mamlakatlarida qishloq turizmining nihoyatda
rivojlanib borayotganligini ko‘ramiz. Bu holatning asosiy sabablari quyidagilardan
iborat:
1. Yevropa davlatlari o‘zaro hamkorlikda har bir mamlakatda qishloq
turizmini rivojlantirishning strategik rejalarini ishlab chiqadilar va amalga
oshiradilar;
2. Yevropa davlatlarida qishloq turizmini rivojlantirishda Yevropa
Ittifoqining «UmumYevropa «Lider» dasturi» muhim rol o‘ynaydi va bu dastur
loyihalarini «Yevropa ittifoqi» moliyalashtiradi;
3. Qishloq turizmini rivojlantirishda asosan noqulay yerlarni o‘zlashtirsh,
iqtisodiy holati qoniqarsiz rivojlanayotgan rayonlar e’tiborga olinadi;
4. Qishloq turizmini rivojlantirishda chegaradosh davlatlar o‘xshash
dasturlarni qabul qiladi;
5. Qishloq turizmini rivojlantirishga davlat kreditlar va dotatsiyalar ajratadi,
xususiy investorlar yordam beradi;
6. Qishloq turizmini rivojlantirishda qishloqlardagi barcha imkoniyatlardan
foydalaniladi;
7. Qishloq turizmini rivojlantirishda qishloqliklar Yevropa standartlari
asosida xizmatlar ko‘rsatishga davlat tomonidan o‘qitiladi;
12
Nazarova G. G. va boshqalar. Turizm huquqi. – T.: Talqin, 2003 234-b
25

8. Qishloq turizmini rivojlantirishda qishloq infratuzilmalarini yaratish,
transport yo‘llarini Yaxshilash, joylashtirish vositalarini yaratish ishlariga davlat
mablag‘lar ajratadi.
Qishloq turizmini biznes sifatida ko'rib chiqsak, shuni ta'kidlash kerakki, u bir
nechta mehmonlarni qulay joylashtirish uchun etarli miqdorda resurslarga ega
bo'lgan dam oluvchilar uchun ham, fermerlar uchun ham birdek qiziqish uyg'otadi.
Bundan tashqari, sayyohlar mahalliy aholiga tanish bo'lgan jarayonlarni ekzotik
deb bilishadi va shuning uchun dala ishlarida bajonidil ishtirok etishadi,
hayvonlarga g'amxo'rlik qilishadi, baliq ovlash uchun qayiqlarni ijaraga olishadi va
qo'ziqorin teradilar va shu bilan qishloq mehmonxonasi egasiga yaxshi qo'shimcha
daromad keltiradilar. Qishloq turizmining asosiy xususiyati yashash
sharoitlaridadir: mehmonlar sanoat korxonalari va ko'p qavatli beton binolardan
uzoqda, tabiat tegmagan hududlarda joylashgan eski yog'och uylarda yoki antik
uslubdagi uylarda joylashtiriladi. To'liq tarixiy rekonstruktsiya qilingan majmualar
bundan mustasno, bunday qishloq mehmonxonalari tashrif buyuruvchilarga
qulaylik darajasida xizmat qiladi.
Ushbu turdagi dam olishning asosiy ma'nosi megapolislar aholisini odatiy
shovqin va shovqindan ajratish va o'zlarini tinch va o'lchovli qishloq hayotiga
kiritishdir. Bundan tashqari, ekskursiyalar ham ma'rifiy xususiyatga ega: ko'plab
shaharliklar hech qachon haqiqiy xalq kostyumini ko'rmagan, tongda qarmoq bilan
o'tirmagan va sigir sog'magan. Rossiyada qishloq turizmi asosan ayollarni jalb
qiladi, ularning ulushi maqsadli auditoriyadagi 70% ga etadi. Qishloqda yashash
megapolislarning boshqa aholisi - sog'lom turmush tarzini va atrof-muhitning
ekologik tozaligini afzal ko'rgan bolali turmush qurgan juftliklar va yoshlar uchun
qiziqarli bo'lishi mumkin.
Qishloq turizmini rivojlantirishda jahonning ko’plab davlatlari Evropa
modelidan , dasturlaridan, strategik rejalaridan nusxa olmoqdalar. Chunki, hozirda
qishloq turizmi asosan Evropa davlatlarida mukammal, barqaror rivojlanmoqda.
Bunday yutuqlarning bosh sababi shundaki, Evropa davlatlari qishloq turizmini
rivojlantirishda o’zaro hamkorlikni, hamdo’stlikni yaxshi yo’lga qo’yganlar.
26

Evropa hamkorligi natijasida 1990-yilda qishloq turizmini rivojlantirish maqsadida
«Umumevropa «Lider» dasturini» ishlab chiqdilar.
1-jadval
Yevropa davlatlarining qishloq turizmini rivojlantirish bo‘yicha
dasturlari 13
Mahalliy Qishloq turizmini
rivojlantirishga
asoslar Asosiy
vazifalar Asosiy
instrumentlar Moliyalas
htirish
manbaala
ri Qishloq
turizmining
ahamiyati
Buyuk
Britaniya 1.Kelgusida
qishloq xo‘jalik
yerlarining olib
qo‘yilishi xavfi ;
2.Qishloq
joylarida qadim
madaniyat
yodgorliklarning
borligi 1.Fermerlik
turizmini
rivojlantiris;
2.Qishloq
turizmini
rivojlantirisda
notekislikni
yo‘qotish Qishloq
turizmini
rivojlantirish
dasturini
kreditlash,
dotatsiyalash
turistik
tashkilotlarning
fermer
manfaatlarini
himoya qilish Davlat va
xususiy
investorlar Agrar
ixtisoslashtir
ishning
alternativ
yo‘nalishi
Fransiya 1. Noqulay va
kam mahsuldor
yerlarning borligi ;
2.Qishloq
turizmining
bilish,sport va
davolanish
turizmlari bilan
qo‘shilish
imkoniyatlarning
borligi 1. Qishloq
turizmini
rivojlantirish
darajalarida
hududiy
farqlarni
yo‘qotish;
2.Gastronomi
ya va
vinochilik
turizmlarini
rivojlantirish Shimoliy-
g‘arbiy
departamentlarn
ing turistik
mahsulotlarini
harakatga
keltirish;
Fermerlar va
ularning
loyihalarini
Yakka tatibda
quvvatlash Davlat va
xususiy
investorlar Agrar
ixtisoslashtir
ishning
alternativ
yo‘nalishi
Germaniya 1.Qishloq
turizmining bilish,
sport va
davolanish
turizmlari bilan
qo‘shilish
imkoniyatlari
borligi Voqealar,
hodisalar,
turizmlari
bazasida
qishloq va
fermerlik
turizmlarini
rivojlantirish Fermerlar va
ularning
loyihalarini
rivojlangan
viloyatlarga
yo‘naltirish. Fermerlar
ning o‘zi,
xususiy
investorlar
va davlat
(kam
miqdord) Rivojlangan
viloyatlarga
qo‘shimcha
ixtisoslik,
vioyatlarida
agrar
ixtisoslashtir
ish
alternativasi.
13
The Concept of Sustainable Rural Tourism Development in the Face of COVID-19 Crisis: Evidence from Russia J. Risk
Financial Manag. 2021, 14, 38. https://doi.org/10.3390/jrfm14010038
27

Dasturning loyihalari « Ye vropa Ittifoqi» fondidan loyihalashtiradi. Dastur
loyihalari bo’yicha Evropadagi davlatlarning 2000 ta mintaqasida qishloq turizmi
maqsadli strategik reja bo’yicha rivojlanmoqda. Hozirga kelib ma’lumki, Evropa
davlatlari qishloq turizmini rivojlantirish va undan daromadlar olish bo’yicha
jahondagi mamlakatlar ichida etakchi o’rinlarni egallab kelmoqdalar.
2.2 Qishloq turizmini rivojlantirishning xalqaro modellari va uni O’zbekiston
sharoitida takomillashtirish y o’ llari
Qishloq turizmida joylashish vositalarini tanlash tarkibi quyidagicha:
appartamentlarda – 44%, xona – appartamentlarda – 22%, faqat xonalarda – 4 %.
Qishloq turizmini rivojlantirishda asosan Yevropa davlatlaridagi modellarni
keltirishimizning asosiy sababi shundan iboratki, dunyodagi ko‘plab mamlakatlar
o‘zlarida qishloq turizmini rivojlantirish uchun hozirda asosan qayd qilingan
modellarni joriy qilishmoqdalar. Eng muhimi shundaki, Yevropa davlatlari qishloq
turizmini rivojlantirish uchun hamkorlikda «Qishloq turizmini rivojlantirish
strategiyasi va dasturi», «Qishloq turizmi bozorida takliflar va talablarning
o‘zgarish istiqbollari»ni ishlab chiqdilar. Ushbu hamkor dasturlar asosida Buyuk
Britaniya davlati 2018-yilda qishloq turizmida 850 ming yangi ish o‘rinlarini
tashkil qildilar. Qayd qilinganlardan xulosa qilish mumkinki, mamlakatimizda
qishloq turizmini rivojlantirishda Yevropa modellarini yaxshi o‘rganishimiz, bu
modellardan qishloqlarimizda foydalanish imkoniyatlarini o‘rganishimiz, hamda
qishloq turizmini rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqishimiz kerak bo‘ladi.
Qishloq turizmi rivojlangan Yevropa davlatlarining tajribalaridan ma’lum bo‘ldiki,
ushbu davlatlar qishloq turizmini rivojlantirishga bundan 50 yil oldin kirishgan.
Dunyoda qishloq turizmi rivojlanishi bo‘yicha birinchi o‘rinda turuvchi Fransiya
davlatining qishloq turizmini rivojlantirish modelini, Buyuk Britanya modelini,
Germaniya modelini va Italiya modelini qishloq turizmini xalqaro modellar deb tan
olishining sababi ham shunda. Endi O‘zbekistonda qishloq turizmni rivojlantirish
uchun qayd qilingan modellarning qaysi biri o‘ng‘ayroq va qulayroq? Agar bu
modellarning tuzilishi va ishlash tamoyillarini o‘rganganimizda ularning
barchasini qishloq turizmini rivojlantirishimiz uchun qo‘llash hech qanday
28

muammolarni keltirib chiqarmaydi, shu bilan birga oson ham. Chunki, qishloq
turizmini rivojlantirishdagi asosiy manba turistik resurslarning xilma-xilligi bizda
yuqorida qayd qilingan Yevropa davlatlaridagidan ham ko‘p.
Yevropa davlatlari qishloq turizmini rivojlantirish uchun, dastlab qishloq
turizmini rivojlantirishning maqsadi va vazifalarini belgilab olishgan, so‘ngra
qishloq turizmini rivojlantirishga javob beruvchi, davlat vakolatini olgan tashkilot
tuzishgan (masalan, Fransiyada «Turizm va qishloq yerlari assotsiatsiyasi»;
Britaniyada – «Britaniya turistik kengashi» va «Qishloq yerlarini rivojlantirish
agentligi»; Avstriyada – «Avstriya fermerlik turizmi assotsiatsiyasi» va boshqalar).
Restoran industriyasini ko’kalamzorlashtirish. Ovqatlanish xizmati operatsiyalari
juda katta miqdordagi chiqindilarni paydo qiladi. Chunki, u nafaqat ovqat
tayyorlash jarayonida paydo bo’lgan chiqindilarni balki taom iste’mol qilingandan
keyin ham axlatlar paydo qiladi. Axlat quvurlarini boshqarish tamoyillarini 3 ta
so’z orqali ifodalanadi: qisqartirish, qaytadan foydalanish va qayta ishlab
chiqarish. Bular eng maqbul yechimlardir, ammo bizning ro’yhatimiz o’g’itga
aylantirish, kul qilish va axlatxona maydonlaridan foydalanish kabilar bilan to’ladi.
Mamlakatimizda ekologik, tibbiy-sog’lomlashtirish, sport turizmi,
shuningdеk, yakka tartibdagi qishloq mеhmonxona uylari nеgizida agroturizmni
o’z ichiga olgan zamonaviy turistik xizmatlar turlarini ustuvor rivojlantirish
zonalari alohida bеlgilab olingan. So’nggi yillarda mamlakatimizning ko’pchilik
mintaqalarida turizm sohasini rivojlantirish uchun maqsadli dasturlar qabul
qilinmoqda. Ushbu dasturlarda har bir mintaqaning o’ziga xos bo’lgan tabiiy
sharoiti, iqlimiy xususiyatlari, boy milliy-madaniy mеrosi hamda qishloq ahlining
urf-odatlari va an’analarini hisobga olgan holda, qishloq turizmini rivojlantirishga
alohida e’tibor qaratilgan. Mamlakatimizda qishloq turizmi ekologik turizm bilan
birgalikda faol rivojlanmoqda. Toshkеnt viloyatining Bo’stonliq tumani, Jizzax
viloyatining Zomin tumani, Namangan viloyatining Pop tumani, Samarqand
viloyatining Urgut tumanining dam olish zonalari agroturizmni rivojlantirish uchun
juda katta imkoniyatlarga ega. Bugungi kunga kеlib mamlakatimizning qishloq
joylarida oilaviy tadbirkorlik va kichik biznеsni samarali rivojlantirishda
29

agroturizm muhim o’rin egallaydi. Hozirda mamlakatimizda agrar sohani
rivojlantirishda fеrmеr xo’jaliklarining ulushi tobora ortib, kеngayib bormoqda.
Ular tomonidan yirik tabiiy hududlar, jumladan: o’rmon hududlari, baliqchilik,
chorvachilik xo’jaliklari, mеva va uzumchilik bog’lari, sabzavot va poliz
mahsulotlari еtishtiradigan hududlar tashkil etilib, ushbu hududlarda fеrmеrlar
tomonidan dala shiyponlari, xizmat ko’rsatish komplеkslari barpo etilmoqda. Bu
esa qishloq joylarda agroturizm sohasini yo’lga qo’yish va rivojlantirishda muhim
omil bo’lib hisoblanadi. Turizm sohasida amalga oshirilayotgan kеng ko’lamli
tadbirlarga qaramasdan, mamlakatimizda agroturizm faoliyatini samarali tashkil
qilishda ba’zi muammolar mavjud ekanligini qayd qilib o’tish lozim:
– mavjud mе’yoriy-huquqiy hujjatlarda “agroturizm”, “qishloq turizmi”,
“yashil turizm”, “eko-agroturizm”, “fеrmеrlik turizmi” tushunchalarining mohiyati
to’liq ochib bеrilmagan;
– qishloq turizmini tartibga soluvchi maxsus qonunchilik mеxanizmi
shakllanmagan;
– qishloq joylarida agroturizm faoliyatini rivojlantirish imkoniyatlari
to’g’risidagi axborotlar bilan qishloq aholisi еtarli darajada ta’minlanmagan;
– qishloq joylarida agroturizmni samarali tashkil qilish uchun malakali
kadrlar еtishmaydi.
Bizning fikrimizcha, yuqoridagi muammolarni bartaraf qilish uchun, jahon
tajribasidan kеlib chiqib, O’zbеkistonning barcha mintaqalaridagi mavjud
imkoniyatlarni va o’ziga xos shart-sharoitlarni hisobga olgan holda, yaqin
istiqbolda qishloq turizmini (agroturizm) quyidagi yo’nalishlarda tashkil qilish
maqsadga muvofiqdir:
1. Mamlakatimizda qishloq turizmini tashkiliy-huquqiy mеxanizmlarini
tartibga soluvchi qonunchilik bazasini shakllantirish.
2. Qishloqlardagi mavjud turistik rеsurslar asosida, oilaviy biznеsni
rivojlantirish orqali kichik mеhmonxonalar va agroturizmni samarali faoliyatini
ta’minlaydigan turli xil infratuzilma ob’еktlar, asosan xususiy agroturistik
xo’jaliklarni tashkil qilish.
30

3. Qishloq joylarida turizmni samarali rivojlantirish maqsadida ijtimoiy-
madaniy muhitni shakllantirish (“tarixiy qishloq”, “milliy qishloq” va h.k).
4. Turistlarni qabul qilishga mo’ljallangan, ularni mazmunli dam olishini
to’liq ta’minlaydigan kichik madaniy-tarixiy, turli xil etnografik markazlarni
tashkil qilish.
5. Qishloq joylaridagi joylashtirish vositalari va infratuzilmalarga xos
bo’lgan, ko’p tarmoqli, ya’ni turistik, ko’rgazmali, rеklama namoyishli, madaniy-
targ’ibotli, ilmiy-tadqiqot va ishlab chiqarishga xos bo’lgan, davlat hamda xususiy
qishloq xo’jaligi parklarini tashkil qilish maqsadga muvofiqdir.
6. Turizm sohasi uchun mutaxassis kadrlar tayyorlaydigan oliy ta’lim
muassasalarning namunaviy o’quv rеjalariga “Agroturizm”, “Barqaror turizm”
kabi fanlarni kiritish.
Yuqorida qayd qilib o’tilgan yo’nalishlarning har birini amalga oshirish
uchun mamlakatimizda barcha imkoniyatlar mavjud. Yurtimizning yirik
sarmoyadorlarini agroturizmning boshqa shakllariga, eng avvalo yirik xususiy
agroturistik ob’еktlarga mablag’ qo’yishga jalb qilish maqsadga muvofiq
hisoblanadi. Bunday ob’еktlar sirasiga madaniy-tarixiy parklar, etnomadaniy
majmualar, ilmiy-tadqiqot markazlari va boshqalar kiradi. Ushbu loyihalarni
amalga oshirilishi, nafaqat iqtisodiy jihatdan samarali, balki, ijtimoiy jihatdan
muhim ahamiyat kasb etadi, xususan, bugungi yoshlarni o’z vatanini, tarixini,
madaniyatini yaxshi bilishda, milliy qadriyatlarni anglashda, umuman, bir so’z
bilan aytganda o’z vatanini sеvish hamda vatanparvarlik tuyg’usini
shakllantirishda muhim rol o’ynaydi. Mamlakatimizda qishloq turizmining
rivojlanishi iqtisodiy-ijtimoiy jihatdan muhim ahamiyat kasb etadi va ijobiy
samara bеradi. Xususan, davlatimiz uchun: soliq tushumlari oshadi; milliy urf-
odatlar va an’analarni o’rganishga qiziqish ortadi; qishloq ahlining o’ziga xos
hayot tarzi va an’anaviy qadriyatlar kеng targ’ib qilinadi; xalq hunarmandchiligi
yanada rivojlanadi; hududlarning madaniy va tarixiy mеrosi asrab-avaylanadi;
qishloq joylarida ishlab chiqarish sohasi yanada rivoj topadi.
Viloyatimiz kelajagi turizm bilan chambarchas bog‘liqligiga bugun hech kim
31

shubha qilmaydi. Bir necha yil oldin, dam oluvchilar va sayyohlarga nisbatan
dushmanlik hali ham qishloq aholisining ommaviy ongiga mustahkam o'rnashgan
edi. Bugungi kunda bepul uy-joyga ega bo'lgan ko'plab oilalar ushbu jonli,
qiziqarli va foydali biznesga o'zo'zidan qo'shildi. Dam oluvchilarga uy-joylarni
ijaraga berish tezda o'zlashtirildi va oilalarga qo'shimcha daromad keltira boshladi.
Ammo bu daromad mavsumiydir va uy egalariga har doim ham bog'liq emas.
Barqaror daromad olish uchun doimiy ish o'rinlarini yaratish ustida ishlash kerak.
Qishloq turizmi tabiat majmualariga zarar keltirmaydigan, tabiatni muhofaza qilish
va mahalliy aholi farovonligini oshirishga hissa qo‘shadigan shahar sharoitidan
tashqari turizmning har qanday turini o‘z ichiga oladi.
Qishloq turizmining quyidagi bir nechta xususiyatlari mavjud:
-Qishloq hayotining tinchligi va osoyishtaligi
-Buloq suvi.
-Qarag'ay va sadr ishlab chiqadigan kislorodga boy tabiat
-Bog 'sabzavotlari, yangi sut, uy qurilishi non
-Shaxsiy dam olish va xizmat ko'rsatish
-Lazzatli uy oshxonasi
-Pechkali qattiq dehqon uyida turar joy.
-Uy hayvonlari bilan muloqot qilish imkoniyati
-Mevalar, o'tlar, qo'ziqorinlar, yong'oqlar yig'ish
-Baliq ovlash, ot minish, pichan tayyorlashda ishtirok etish,
hunarmandchilikni
o'zlashtirish.
-Xalq sayillarida qatnashish.
-Butun oila yoki kichik guruh bilan dam olish imkoniyati
Shuningdek, qishloq turizmi turistik markazlarda dam olishga nisbatan bir
qator afzalliklarga ega.
Qishloq turizmi aholi uchun bir nechta imkoniyatlar yaratadi:
1. Qo'shimcha daromad olish imkoniyati.
2. Fermani ta’mirlash uchun rag'bat.
32

3. Voyaga etgan mehnatga layoqatli oila a'zolarining ishga yollash
imkoniyati.
4. Qiziqarli aloqa.
5. Ta'lim darajasini oshirish.
6. Chet tillarini faol o'rganish uchun imkoniyat
7. Aholi bandligini oshirish
8. Ijtimoiy keskinlikni pasaytirish.
9. Oila daromadining oshishi.
10. Turizm tashkilotchilari tomonidan hukumatning vazifalarini hal qilish
(vaqtinchalik va doimiy ish o'rinlarini yaratish, aholi turmushini yaxshilash).
11. Turistlarga xizmat ko'rsatishdan madaniyat tashkilotlarining qo'shimcha
daromad olish imkoniyati
Shuningdek, atrof-muhitga yukni kamaytirish, chunki xizmat ko'rsatish
sohasida ish o'rinlari yaratiladi va aholi tabiiy resurslarni ortiqcha iste'mol qilishni
to'xtatadi. Sayyohlarning turar joyidagi chiqindilari mikromehmonxonalar egalari
tomonidan utilizatsiya qilinadi.
Mamlakatimizda birinchi navbatda qishloq turizmini rivojlantirishda davlat
dasturi ishlab chiqilishi talab qilinadi, ikkinchi talab esa strategik reja yaratishdir.
Qishloq turizmini rivojlantirish rejasi, davlat dasturi, boshqaruv tarkibi, moliyalash
tizimi, qishloqlardagi imkoniyatlar, qishloqlardagi turistik resurslar, qishloq
aholisining qishloqlarga turistlarning tashrifi haqidagi munosabatlari, qishloq
ijtimoiy-iqtisodiy hayotiga ta’siri, qishloq tabiiy resurslariga ta’siri haqida davlat
ommaviy nashrlarida respublikamizning olimlari, mutaxassislari, ijtimoiyiqtisodiy
sohalar mutaxassislari doimo ilmiy ommabop maqolalar bilan chiqishlari maqsadli
bo‘ladi.
Ikkinchidan, mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirish masalalari,
muammolari va ularning yechimlari haqida yengil o‘qiladigan va yengil
tushuniladigan o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar chop qilib, qishloqlar aholisiga bepul
tarqatilishi kutiladigan natijalarni beradi. O‘zbekistonda qishloq turizmini
rivojlantirish naqadar foydaliligi va hozirgi erkin bozor ijtimoiy-iqtisodiy
33

islohotlarining bajarilishida davlatimizning iqtisodiy siyosatiga mos kelishi
quyidagi tahlillardan ham tushunib olish mumkin.
2-jadval
O’zbekiston Respublikasining muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 14
Mamlakatimizda qishloq turizmini rivojlantirish asosida qishloqlarimizdagi
mavjud ishsizlikni yechish, qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqishni
ko‘paytirish va sifatini oshirish, qishloqlarning iqtisodini ko‘tarish, savdoni tashkil
qilish, milliy ishlab chiqarishni tashkil qilish, xalqaro hamdo‘stlikni kuchaytirish
kabi muhim masalalarda katta yutuqlarga erishishimiz mumkin.
14
Usmonov, S. (2023). O'zbekistonda qishloq turizmini rivojlantirishning ahamiyati. Xalqaro konferentlar, 1 (2), 832– 837.
Http://erus.uz/index.php/cf/article/view/1652
34

XULOSA
Xulosa qilib aytadigan bo’lsak, qishloq turizmini rivojlantirish bilan
shug‘ullanar ekanmiz, erishilgan yutuqlar bilan qanoatlanib bo‘lmaydi.
Mehmonxonaga har yili tashrif buyuruvchilar qaytib kelishlari uchun xizmat
ko'rsatish sifatini doimiy ravishda yaxshilash, atrofni obodonlashtirish, yangi
ekskursiyalar va ko'ngilochar tadbirlarni o'ylash kerak. Biroq, mehmonlarning
sodiqligini oshirishga yordam beradigan eng muhim omil - bu doimiy
mehmondo'stlik, do'stona munosabat va har qanday vaqtda mehmonlarga zarur
yordam ko'rsatishga tayyorlik ko'rsatish orqali fermada yaratilishi kerak bo'lgan
maxsus uy sharoitidir. Shu bilan birga, minnatdorchilik va g'ayratli mijozlar
sharhlari qilingan sa'y-harakatlar uchun munosib mukofot bo'ladi.
Ma’lumki, ichki turizm Butunjahon turizm tashkilotining tasnifi bo‘yicha –
bir mamlakat aholisining o‘z davlati hududlaridagi turistik faoliyat deb
belgilangan. Qishloq turizmi esa ichki turizmning asosiy obyektlaridan
hisoblanadi. Shuning uchun ham turizm rivojlangan davlatlar dastlab o‘z
davlatlarida ichki turizmni rivojlantirganlar, aholini turizm jarayonlariga
tayyorlaganlar. Shu tariqa turmushdagi, ayniqsa qishloq turmushidagi tadbirkorlik
kuchayib ketgan. Endi qishloq turizmini rivojlantirish ichki turizmning
rivojlanishiga qayta asos, tayanch bo‘lishini ortiqcha isbotlab o‘tirishga izoh yo‘q.
Lekin, tashkil qilinmaganligidan ichki turizmni tarixiy obidalari bor shaharlarga
sayohat deb tushunmoqdamiz. Respublikamizda qishloq turizmini rivojlantirishni
mamlakatimizdagi shahar aholisining qishloqlarda dam olishi deb tushunmog‘imiz
kerak. Ana shu tushuncha bilangina O‘zbekiston qishloq turizmini
rivojlantirishimiz mumkin. Bunday xulosaga kelishga asos albatta turizm va
qishloq turizmi juda kuchli rivojlangan Yevropadagi qishloq turizmining
geografiyasini o‘rganib chiqishimiz bo‘ldi. Hatto Yevropada ham qishloq
turizmining rivojlanishiga sobiq ittifoqning katta salbiy ta’siri bor: Shimoliy
Yevropa qishloq turizmi, Markaziy Yevropa qishloq turizmi, Janubiy Yevropa
qishloq turizmi va Sharqiy Yevropa qishloq turizmi. Qishloq turizmini biznes
sifatida ko'rib chiqsak, shuni ta'kidlash kerakki, u bir nechta mehmonlarni qulay
35

joylashtirish uchun etarli miqdorda resurslarga ega bo'lgan dam oluvchilar uchun
ham, fermerlar uchun ham birdek qiziqish uyg'otadi.
Bundan tashqari, sayyohlar mahalliy aholiga tanish bo'lgan jarayonlarni
ekzotik deb bilishadi va shuning uchun dala ishlarida bajonidil ishtirok etishadi,
hayvonlarga g'amxo'rlik qilishadi, baliq ovlash uchun qayiqlarni ijaraga olishadi va
qo'ziqorin teradilar va shu bilan qishloq mehmonxonasi egasiga yaxshi qo'shimcha
daromad keltiradilar. Qishloq turizmining asosiy xususiyati yashash
sharoitlaridadir: mehmonlar sanoat korxonalari va ko'p qavatli beton binolardan
uzoqda, tabiat tegmagan hududlarda joylashgan eski yog'och uylarda yoki antik
uslubdagi uylarda joylashtiriladi. To'liq tarixiy rekonstruktsiya qilingan majmualar
bundan mustasno, bunday qishloq mehmonxonalari tashrif buyuruvchilarga
qulaylik darajasida xizmat qiladi. Ushbu turdagi dam olishning asosiy ma'nosi
megapolislar aholisini odatiy shovqin va shovqindan ajratish va o'zlarini tinch va
o'lchovli qishloq hayotiga kiritishdir. Bundan tashqari, ekskursiyalar ham ma'rifiy
xususiyatga ega: ko'plab shaharliklar hech qachon haqiqiy xalq kostyumini
ko'rmagan, tongda qarmoq bilan o'tirmagan va sigir sog'magan. Rossiyada qishloq
turizmi asosan ayollarni jalb qiladi, ularning ulushi maqsadli auditoriyadagi 70%
ga etadi.
Qishloqda yashash megapolislarning boshqa aholisi - sog'lom turmush tarzini
va atrof-muhitning ekologik tozaligini afzal ko'rgan bolali turmush qurgan
juftliklar va yoshlar uchun qiziqarli bo'lishi mumkin. Turistlarning yana bir keng
toifasi - bu madaniy an'analar va folklor bilan tanishishni xohlaydigan chet el
fuqarolari. Bunday mehmonlar uchun tabiiy muhit, milliy lazzat va qishloq
hayotining haqiqiyligi ba'zan xonada televizor mavjudligidan ko'ra muhimroqdir.
Chet elliklar dam olish uchun joylarni asosan internet orqali tanlashlarini hisobga
olib, rang-barang fotosuratlar, xizmatlar tavsifi va narxlar ro‘yxatidan iborat ko‘p
tilli o‘zlarining veb-saytini ishlab chiqish, shuningdek, xorijiy sayyohlik forumlari
va ijtimoiy tarmoqlarda muntazam ravishda reklama joylashtirish zarur.
Shuningdek, qishloq turizmini rivojlantirish konsepsiyasi turoperatorlar bilan
yaqin hamkorlikni nazarda tutadi: hamkorlik qilishdan manfaatdor
36

kompaniyalarnafaqat uy mehmonxonasi xizmatlari haqidagi ma'lumotlarni o'z veb-
saytida va reklama materiallarida joylashtiradi, balki yuqori sifatli turistik
mahsulotni ishlab chiqishda yordam beradi, transfer va ko'ngilochar dasturni
tashkil qiladi. Uy mehmonxonalari mijozlari o'z ta'tillarini tashkil qilish uchun turli
xil talablarga ega: kimdir shunchaki tabiat qo'ynida vaqt o'tkazishni xohlaydi,
boshqalari ov va baliq ovlashga qiziqadi, boshqalari esa folklor va xalq
hunarmandchiligi bilan tanishish uchun qishloqqa kelishadi.
Quyidagilarni o‘rganish jara yo nida quyidagilarni taklif qilamiz. Madaniy va
dam olish tadbirlari ro'yxatiga ko'ra, eng mashhur qishloq turizmi dasturlari
mavjud:
1. Tibbiy turizm. Xalq tabobati vositalari va usullarini o'rganish, dorivor
o'simliklarni yig'ish, shuningdek, turli kasalliklarga chalingan odamlar tomonidan
talab qilinadigan sog'lomlashtirish protseduralarini o'tkazishni o'z oldiga maqsad
qilib qo'ygan;
2. Tarixiy turizm. Bu asl eski hayotga to'liq sho'ng'ish, shu jumladan minimal
qulayliklar bilan rekonstruksiya qilingan kulbalarda yashash va qadimgi rus
oshxonasining taomlari bilan ovqatlanish;
3. Qishloq ekologik turizmi. Bu telefon o'chirilgan, televizor yoki internetsiz
olis qishloqda yashashni anglatadi. Turli madaniy tadbirlar qishloq hayotiga to'liq
kirishga yordam beradi;
4. Sport turizmi. Bunda qishloq turli sport turlari, piyoda sayr qilish,
orientirlash, qoyaga chiqish, tog‘ daryolarida rafting, otda sayr qilish uchun o‘yin
maydonchasi sifatida foydalaniladi;
5. Ta'lim turizmi. Qishloq turizmining bu turi mumtoz xalq hunarmandchiligi
- kulolchilik, badiiy rangtasvir, yog och o ymakorligi, to quv, kashtachilikniʻ ʻ ʻ
o rganishni ko zda tutadi;
ʻ ʻ
6. Qishloq xo'jaligi turizmi. Asosiy qishloq xo'jaligi jarayonlarida, jumladan,
o'tlash, o'tin tayyorlash, dala ishlari, pichan o'rish, ov qilish, baliq ovlash,
qo'ziqorin yoki rezavor mevalarni terishda ishtirok etish imkoniyati bilan ochiq
havoda mashg'ulotlarni o'z ichiga oladi;
37

7. Folklor turizmi. Maqsad - xalq amaliy san'ati, marosimlari, og'zaki ertak va
qo'shiqlarni o'rganish, tashrif buyurish tarixiy joylar va muzeylar, shuningdek,
qishloq joylarda o‘tkaziladigan festival va yarmarkalar;
8. Xalqaro turizm. Qishloq joylarida turizmning bu turi chet ellik
mehmonlarni qiziqtiradigan bir yoki bir nechta yo'nalishlarni - folklor va xalq
hunarmandchiligini, tarix va tibbiyotni o'rganishni o'z ichiga olishi mumkin
38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 30 aprelda “Ichki
turizm xizmatlarini diversifikatsiya qilishga oid qo’shimcha chora-tadbirlar
to’g’risida”gi Qarori.
2. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 7 fevraldagi PQ-ʻ
3514-son «Ichki turizmni jadal rivojlantirishni ta minlash chora-tadbirlari
ʼ
to g risida»gi Qarori.
ʻ ʻ
3. Российская федерatsiя Федеральный закон Об основах
туристской деятельности в российской федерatsiи Государственной Думой 4
октября 1996 года
4. Т.Г.Сергеева Экологический туризм: учебник “Москва,
―Финансы и статистика” 2014. 189-190-л
5. Usmanov M . R . Turizm geografiyasi : o ’ quv qo ’ llanma . — Samarqand ,
« SamDU », 2020. 52-53-betlar
6. The Concept of Sustainable Rural Tourism Development in the Face
of COVID-19 Crisis: Evidence from Russia J. Risk Financial Manag. 2021, 14, 38.
7. Сельский туризм в России 2023 Сельский туризм в России 2023:
программа развития, закон, проекты, районы для отдыха (kp.ru)
8. Сельский туризм в России — где отдохнуть? Сельский туризм в
России — где отдохнуть? (class-tour.com)
9. Adilova Z.D, Sodiqov Т . Xalqaro turizm biznesi. O‘quv qo‘llanma. -
Т .: TDIU, 2010
10. Adilova Z.D, Aliyeva M.T., Norchayev A. Turizm menejmenti. O‘quv
qo‘llanma. - Т .: TDIU
11. Aliyeva M.T., Umarjonov A. Turistik mamlakatlar iqtisodiyoti. -T:.
Moliya, 2005
12. Asror Mo‘min. Dunyo mo‘’jizalari. Yangi nashr. - Т .: 2012, 8b
13. Ahmadxo‘jayev H. va boshqalar. Marketing tadqiqotlari. — Т ., 2002
39

14. Boltaboyev M.R., Tuxliyev I.S., Muhamadiyev A.N., Abduxamidov
S.A. “Turizm: nazariya va amaiiyot” fanidan elektron darslik yaratish
texnologiyasi. Uslubiy qo‘llanma
15. Tuxliyev I.S., Hayitboyev R., Safarov B.SH., Tursunova G. Turizm
asoslari. Darslik. – Toshkent. 2014. 330-b.
16. Shodimetov Yu.Sh. Ijtimoiy ekologiyaga kirish. 1-qism. – Toshkent:
«O‘qituvchi», 1994, 238-b.
17. «O‘zbekiston Respublikasida atrof tabiiy muhit muhofazasi va tabiiy
resurslardan foydalanishning holati to‘g‘risida Milliy ma’ruza». – Toshkent, 2006,
110–150-bb.
18. Tuxliev I.S., Qudratov G‘.H., Pardaev M.K. Turizmni
rejalashtirish.T.: ― IQTISOD-MOLIYA 2010 y.
19. Krujalin V.I. Geografiya turizma: uchebnik.- M. : Federalnoe
agentstvo po turizmu, 2014.
20. Mirzaev M.A Turizm asoslari o‘quv qo‘llanma T-2011
21. Hamidov O. X. Transport servisini tashkil qilish. Uslubiy qo‘llanma –
T.: TDIU, 2007.
22. Xasanova L. G. Osnovi turizma. “Uchebno-metodicheskiy kompleks
po dessiplenie.” – T., 2006.
23. Unwto Announces List Of ‘Best Tourism Villages‘ 2021
24. Usmonov, S. (2023). O'zbekistonda qishloq turizmini
rivojlantirishning ahamiyati. Xalqaro konferentlar, 1 (2), 832– 837.
25. Conferences, J. &. (2023, March 1). Importance of Rural Tourism
Development in Uzbekistan. https://doi.org/10.17605/OSF.IO/64ZYD
40

Xalqaro turizm fanidan Qishloq turizmi modellari mavzusida kurs ishi.

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Qishloq turizmi modellari

O'xshash dokumentlar