Qishloq xo’jaligi korxonalarida mehnat resusrlari va xizmat tizimini takomillashtirish yo’llari - Qishloq va o'rmon xo'jaligi - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	68.7KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 May 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Qishloq va o'rmon xo'jaligi

Sotuvchi

Shahzodabonu

Ro'yxatga olish sanasi 17 Aprel 2025

18 Sotish

Qishloq xo’jaligi korxonalarida mehnat resusrlari va xizmat tizimini takomillashtirish yo’llari

Sotib olish

MAVZU: QISHLOQ XO`JALIGI KORXONALARIDA MEHNAT
RESUSRLARI VA XIZMAT TIZIMINI TAKOMILLASHTIRISH YO`LLARI.
MundarijaKirish……………………………………………
…………..3 I BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida
mehnat resusrlaridan samarali
foydalanish……………………..6
1.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resusrlariga bo`lgan talab6
1.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resusrlarini takomillashtirish………10
II. BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat
resurslari iqtisodiy imkoniyatlari samaradorligini
oshiris….15
2.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida investitsiyaviy loyihalarda foydalanish…..15
2.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida kadrlaridan foydalanish……………………19
III BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida xizmat tizimini
takomillashtirish…………………………………..………22
3.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsiyon texnologiyalari iqtisodiy
samaradorligi
hisoblash………………………………………………………………… 22
3.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarining innovatsion tizimlaridan foydalanish...….25
Xulosa……………………………………………………...28
1

Faydalanilgan adabiyotlar……………………………….30
2

Kirish
Innovatsion texnologiyalar – qishloq xo‘jaligi farovonligining yangi davrini boshlab
bermoqdaInnovatsion texnologiyalar qishloq xo'jaligi landshaftini inqilob qilmoqda,
uning iqtisodiy yo'nalishini tubdan o'zgartirmoqda. Ular endi periferik vositalar emas,
balki sektorni yuqori samaradorlik, mustahkamlangan barqarorlik va mustahkam
iqtisodiy o'sish kelajak sari olg'a suradigan kuchli katalizatorlardir.
Iqtisodiy manfaatlar simfoniyasi: Innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy foydalari
butun qishloq xo‘jaligidagi qiymat zanjirida aks-sado beradi. Qishloq xo'jaligining aniq
texnikasi misli ko'rilmagan samaradorlik darajasini ochib beradi, resurslardan
foydalanishni (suv, o'g'itlar, energiya) optimallashtiradi va chiqindilarni
minimallashtiradi. Avtomatlashtirish ko'p mehnat talab qiladigan vazifalarni
soddalashtiradi, bu esa xarajatlarni sezilarli darajada kamaytirishga olib keladi. Bu
qishloq xo'jaligi korxonalari uchun rentabellikning oshishiga olib keladi, bu ularga
keyingi yutuqlarga qayta sarmoya kiritish va uzoq muddatli moliyaviy farovonlikni
ta'minlash imkonini beradi. Ferma darvozasidan tashqarida: farovonlikning to'lqinli
ta'siri innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy ta'siri alohida fermer xo'jaliklaridan
oshib, butun qishloq xo'jaligi ekotizimida farovonlikning to'lqinli ta'sirini yaratadi.
Ushbu yutuqlarning keng qo'llanilishi barqaror va samarali oziq-ovqat ishlab chiqarishni
ta'minlash, o'sib borayotgan dunyo aholisi talablarini qondirish orqali oziq-ovqat
xavfsizligini oshirishga yordam beradi. Bundan tashqari, ushbu texnologiyalar ekologik
barqarorlikni ta'minlaydi. Qishloq xo'jaligining nozik texnikasi suvdan foydalanishni
3

minimallashtiradi va o'g'itlarni qo'llashni optimallashtiradi, zararli kimyoviy
moddalarga bog'liqlikni kamaytiradi va atrof-muhitning buzilishini yumshatadi. Bu
havo va suv sifati yaxshilangan sog'lom qishloq jamoalarini rivojlantiradi,
investitsiyalarni jalb qiladi va ushbu hududlarning umumiy iqtisodiy farovonligini
oshiradi.
Raqamlashtirish jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining barcha jabhalarini qamrab oldi.
Tendentsiya qishloq xo'jaligi sanoatini rivojlantirishning asosiy omili hisoblanadi,
chunki raqamlilashtirish bugungi kunda agrar sektorda hosildorlik va ishlab chiqarish
jarayoni samaradorligini oshirishni ta'minlovchi asosiy omil hisoblanadi. Muvaffaqiyat
uchun Agrobiznesning rentabelligini oshirish uchun innovatsion texnologiyalardan
to‘liq foydalanish zarur. Ushbu ishda biz yangi texnologiyalarni joriy etish
kontseptsiyasini ko'rib chiqmoqchimiz va ularning qishloq xo'jaligida, xususan,
o'simlikchilikda samaradorligi. Birlashgan Millatlar Tashkilotining Iqtisodiy va ijtimoiy
rivojlanish departamenti prognoziga ko'ra, 2025 yilga borib dunyo aholisi yetti
milliarddan ortiq kishiga yetadi.
2050 yilga kelib - mavjud resurslar doimiy ravishda kamayib borayotganiga qaramay,
9,5 milliarddan ortiq. 30 yildan keyin insoniyat hozirgi ishlab chiqarayotganidan 1,7
barobar ko‘p oziq-ovqatga muhtoj bo‘ladi, shuning uchun qishloq xo‘jaligini
modernizatsiya qilish zarurati tug‘iladi. Dunyo aholisining o'sishi va uning farovonligi
hosildorlikni oshirishni talab qiladi joriy etish zaruriyatini keltirib chiqaradigan qishloq
xo'jaligida mehnat va unumdorlik genetik muhandislik va uchuvchisiz texnologiyalarga
asoslangan yangi echimlar. Rivojlanayotgan muammolardan kelib chiqib, tadqiqotchilar
olimlar va fermerlarni tubdan qayta o'ylab ko'rishga chaqirmoqda.
dehqonchilik usullari. Tadqiqot ob'ekti - mintaqadagi qishloq xo'jaligi usullari.
4

Tadqiqot mavzusi - qishloq xo'jaligida yangi texnologiyalardan foydalanish. Tadqiqot
maqsadi qishloq xo‘jaligida, xususan, o‘simlikchilikda yangi texnologiyalardan
foydalanish samaradorligini aniqlashdan iborat.
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi : O’zbekiston respublikasi agrosanoat majmuasi
iqtisodiyotini isloh qilishning hozirgi bosqichining o'ziga xos xususiyati nafaqat qishloq
xo'jaligi ishlab chiqarishining past o'sish sur'ati, balki qishloq xo'jaligi
korxonalarining bozor munosabatlariga uzoq vaqt moslashishi. Shu bilan birga, bugungi
kunga qadar qishloq xo‘jaligi korxonalari faoliyatiga innovatsiyalarni safarbar etish va
ulardan samarali foydalanish jarayonlarini tartibga solish bo‘yicha yetarlicha uslubiy
ishlanmalar shakllantirilmagan. Ushbu muammoni hal qilish ishlab chiqarish
konsentratsiyasi sharoitida qishloq xo'jaligi korxonalarini rivojlantirishning innovatsion
modellarini qurish va amaliyotga tatbiq etishga asoslangan bo'lishi mumkin, bu o'zini
o'zi ta'minlash va qo'yilgan kapitalning rentabelligi tamoyillari asosida bozor
iqtisodiyoti mexanizmlaridan foydalanishga yo'naltirilgan bo'lishi mumkin. .
Qayd etilgan muammolarni o'rganishning ahamiyati, shuningdek, O’zbekistonda yangi
sharoitlarga mos keladigan innovatsion boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun normal
ishlaydigan sanoat mexanizmlari yaratilmaganligidadir. Binobarin, qishloq xo‘jaligi
korxonalarining turli ko‘rinishlari, turlari, innovatsion faoliyatidagi innovatsiyalardan
ularning o‘ziga xosligi va xususiyatlarini hisobga olgan holda zamonaviy sharoitda
foydalanish fan va amaliyotning eng muhim vazifalaridan biri bo‘lib ko‘rinadi.
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning globallashuvi va O’zbekistoning JSTga a'zo bo'lishi
munosabati bilan qishloq xo'jaligi korxonalarini innovatsion rivojlantirish
samaradorligini oshirish va ularning faoliyatining uslubiy qoidalarini ishlab chiqish
bilan bog'liq masalalarni o'rganish dolzarbligi ortib bormoqda. Binobarin, qishloq
xo‘jaligi korxonalarini innovatsion rivojlantirish muammolarini ilmiy tushunish va
tizimli tadqiq etish dolzarb ilmiy vazifalardir.
5

I BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resusrlaridan samarali
foydalanish.
1.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resusrlariga bo`lgan talab.
Qishloq xo'jaligi sektori ko'plab muammolarga duch kelmoqda, jumladan oziq-ovqatga
bo'lgan talabning ortishi, cheklangan resurslar va iqlim o'zgarishi. Innovatsion
texnologiyalar ushbu muammolarni hal qilish va qishloq xo'jaligi korxonalarining
barqarorligi va rentabelligini oshirish uchun istiqbolli echimlarni taklif qiladi. Ushbu
keng qamrovli qo llanma qishloq xo jaligi korxonalarida innovatsion texnologiyalarniʻ ʻ
ta minlashning asosiy jihatlarini o rganadi. Innovatsion texnologiyalarning turlari
ʼ ʻ
Qishloq 1
xo‘jaligi landshafti dehqonchilik amaliyotini inqilob qilish imkoniyatiga ega
bo‘lgan turli xil innovatsion texnologiyalarning paydo bo‘lishiga guvoh bo‘lmoqda.
Ushbu texnologiyalarni keng ko'lamda quyidagi sohalarga bo'lish mumkin:
Aniq qishloq xo'jaligi: Aniq qishloq xo'jaligi fermerlarga ekinlarni boshqarish bo'yicha
asosli qarorlar qabul qilish uchun o'z dalalaridan real vaqt rejimida ma'lumotlarni
to'plash, tahlil qilish va ulardan foydalanish imkonini beruvchi texnologiyalar to'plamini
o'z ichiga oladi. Bunga quyidagi texnologiyalar kiradi: Datchiklar: dalalarda va qishloq
xo jaligi texnikalarida o rnatilgan datchiklar tuproq namligi, ozuqaviy moddalar
ʻ ʻ
darajasi, o simlik salomatligi va boshqa muhim parametrlar to g risida ma lumotlarni
ʻ ʻ ʻ ʼ
to playdi.
ʻ
1
www.Lex.uz
6

Ma'lumotlar tahlili: ilg'or ma'lumotlar tahlili vositalari sensor ma'lumotlarini qayta
ishlaydi va sharhlaydi, bu fermerlarga ekinlarning sog'lig'i, hosilning mumkin bo'lgan
yo'qotishlari va maqsadli aralashuvni talab qiladigan joylar haqida tushuncha beradi.
O'zgaruvchan stavkali qo'llanilishi: Aniq qishloq xo'jaligi tizimlari suv, o'g'itlar va
pestitsidlar kabi manbalarni o'zgaruvchan tezlikda qo'llash, resurslardan foydalanishni
optimallashtirish va atrof-muhitga ta'sirni minimallashtirish imkonini beradi.
Robototexnika va avtomatlashtirish: Robototexnika va avtomatlashtirish takrorlanuvchi
va ko'p mehnat talab qiladigan vazifalarni avtomatlashtirish, samaradorlikni oshirish va
qo'l mehnatiga bog'liqlikni kamaytirish orqali qishloq xo'jaligi operatsiyalarini
o'zgartiradi. Bunga misollar kiradi:
Avtonom transport vositalari: O'z-o'zidan boshqariladigan traktorlar va kombaynlar
ekish, begona o'tlarni tozalash va o'rim-yig'im kabi vazifalarni aniq va samarali bajarib,
dalalarda avtonom harakatlana oladi.Robotik sog'ish tizimlari: Avtomatlashtirilgan
sog'ish tizimlari qo'lda sog'ish ehtiyojini yo'q qiladi, mehnat talablarini kamaytiradi va
sigirlarning farovonligini oshiradi.Drone texnologiyasi: Datchiklar va kameralar bilan
jihozlangan dronlar dalalarni o'rganishi, ekinlarning sog'lig'ini kuzatishi va tahlil qilish
uchun havo tasvirlarini taqdim etishi mumkin. Biotexnologiya: Biotexnologiya
yutuqlari ekinlarni etishtirish, zararkunandalarga qarshi kurash va chorvachilikni
boshqarishda inqilob qilmoqda.
7

Genetik jihatdan o'zgartirilgan ekinlar (GMOlar): GMOlar o'zgartirilgan genlarga ega
bo'lgan ekinlar bo'lib, ular gerbitsidlarga chidamlilik, hasharotlarga chidamlilik va
yaxshilangan ozuqaviy qiymat kabi kerakli xususiyatlarni beradi.
Biologik zararkunandalarga qarshi kurash: Biologik pestitsidlar zararkunandalarni
nazorat qilish va zararli kimyoviy moddalarga bo'lgan ishonchni kamaytirish uchun
foydali hasharotlar yoki bakteriyalar kabi tabiiy organizmlardan foydalanadi.
Nozik chorvachilik: Sensorlar va ma'lumotlar tahlillari hayvonlarning individual
sog'lig'ini kuzatish, ozuqa iste'molini optimallashtirish va hayvonlar farovonligini
yaxshilash uchun ishlatiladi.
Innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy foydalari
Qishloq xo‘jaligida innovatsion texnologiyalarni joriy etish muhim iqtisodiy foyda
keltirishi mumkin, jumladan:Hosildorlikni oshirish: Qishloq xo'jaligining nozik
texnikasi, robototexnika va takomillashtirilgan ekin navlari yuqori hosildorlikka va
hosilning sifatini yaxshilashga olib keladi va umumiy hosildorlikni oshiradi.
Xarajatlarni qisqartirish: Avtomatlashtirish mehnat xarajatlarini kamaytirishi mumkin,
aniq qishloq xo'jaligi esa kirishni optimallashtirish, chiqindilarni minimallashtirish va
o'g'itlar, pestitsidlar va suvni tejash imkonini beradi.
Resurslarni boshqarishni yaxshilash: Innovatsion texnologiyalar fermerlarga resurslarni
samaraliroq boshqarish, suvni tejash, tuproq eroziyasini kamaytirish va atrof-muhitga
ta'sirni kamaytirishga yordam beradi. Kengaytirilgan rentabellik: mahsuldorlikni
8

oshirish, xarajatlarni kamaytirish va resurslarni boshqarishni yaxshilashning
birgalikdagi ta'siri qishloq xo'jaligi korxonalari uchun yuqori rentabellikka olib kelishi
mumkin. Majburiy iqtisodiy foydalarga qaramay, qishloq xo'jaligida innovatsion
texnologiyalarni joriy etish bir qator muammolarga duch keladi:
Yuqori boshlang'ich investitsiya xarajatlari: Ba'zi innovatsion texnologiyalarni sotib
olish va joriy etish bilan bog'liq dastlabki xarajatlar kichik fermer xo'jaliklari yoki
moliyaviy resurslari cheklanganlar uchun jiddiy to'siq bo'lishi mumkin. Texnik bilim va
ko'nikmalar: Murakkab texnologiyalardan foydalanish va ularga xizmat ko'rsatish
maxsus ta'lim va texnik tajribani talab qilishi mumkin, bu barcha mintaqalarda mavjud
bo'lmasligi mumkin. Ma'lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligi bilan bog'liq
muammolar: Fermerlar sensorlar va boshqa texnologiyalar tomonidan to'plangan
ma'lumotlarning maxfiyligi va xavfsizligi, ayniqsa ortib borayotgan kiber tahdidlar
bilan bog'liq muammolarga duch kelishi mumkin. Infratuzilma va texnologiyalardan
foydalanish imkoniyati yo'qligi: Ba'zi hududlarda ishonchli internet ulanishining
yo'qligi, texnologiyani qo'llab-quvvatlash xizmatlaridan foydalanishning cheklanganligi
va infratuzilmaning etarli emasligi qabul qilishga to'sqinlik qilishi mumkin.
9

1.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resurslarini takomillashtirish.
Taktik strategiyaning qishloq xo'jaligidagi o'rni va roli qishloq xo'jaligi olamida
muvaffaqiyat uzoq muddatli istiqbolga va kundalik qarorlar qabul qilishga
bog'liq. Strategik rejalashtirish sizning fermangiz uchun umumiy yo'nalishni
belgilaydi, taktik strategiya esa bu keng maqsadlarni bu erda va hozir uchun
amalga oshirilishi mumkin bo'lgan qadamlarga aylantiradi. Taktik strategiyaning
qishloq xo'jaligidagi roli va o'rni haqida qisqacha ma'lumot:
Taktik strategiya nima? Taktik strategiya sizning strategik rejangizda ko'rsatilgan
fermer xo'jaligining uzoq muddatli maqsadlariga "qanday qilib" erishish bilan
shug'ullanadigan qisqa muddatli istiqbolga qaratilgan. Bu ma'lum bir mavsum yoki
ishlab chiqarish tsiklida samaradorlik va mahsuldorlikni optimallashtirish uchun
kundalik operatsiyalar va resurslarni taqsimlash bo'yicha asosli qarorlar qabul qilishni
o'z ichiga oladi. Qishloq xo'jaligida taktik strategiyaning asosiy tarkibiy qismlari:
Resurslarni boshqarish: Bu ishlab chiqarishni maksimal darajada oshirish va
chiqindilarni kamaytirish uchun mehnat, suv, o'g'it va uskunalar kabi resurslarni
samarali taqsimlashni o'z ichiga oladi. Taktik strategiyalar quyidagilarni o'z ichiga
olishi mumkin: Ekish jadvallari: ob-havo sharoiti va bozor talabi kabi omillarni hisobga
olgan holda qaysi ekinlarni qachon ekish kerakligini hal qilish. O'g'itlash strategiyalari:
tuproq tahlili va o'ziga xos ekin ehtiyojlari asosida o'g'it qo'llash turi, muddati va
miqdorini aniqlash.
Sug'orish jadvalini tuzish: tomchilatib sug'orish yoki ekinlarning suv talablari va ob-
havo sharoitlariga asoslangan boshqa usullar orqali suvdan foydalanishni
10

optimallashtirish. Ishlab chiqarish monitoringi va tuzatishlar: Taktik strategiya har
qanday muammolarni tezda aniqlash va hal qilish uchun ekinlarning o'sishini, chorva
mollarining sog'lig'ini va umumiy xo'jalik ishlarini diqqat bilan kuzatishni o'z ichiga
oladi. Bunga quyidagilar kiradi: Zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurash:
ekinlarga zararni kamaytirish uchun muntazam ravishda dalalarni o'rganish va
zararkunandalarga qarshi kurash choralarini qo'llash. Chorvachilik sog'lig'ini monitoring
qilish: hayvonlarning kasallik belgilarini diqqat bilan kuzatish va kerak bo'lganda
veterinariya choralarini ko'rish. Ob-havo monitoringi va sozlash: Yo'qotishlarni
minimallashtirish uchun ob-havo prognozlariga asoslangan sug'orish yoki o'rim-yig'im
jadvallari kabi amaliyotlarni moslashtirish. Xarajatlarni nazorat qilish va
optimallashtirish: Taktik strategiyalar mavjud resurslardan maksimal darajada
foydalanishga qaratilgan. Bu quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin: Yetkazib
beruvchilar bilan muzokaralar olib borish: Urug'lar, o'g'itlar, asbob-uskunalar va boshqa
fermer xo'jaliklari uchun eng yaxshi narxlarni ta'minlash. Tejamkor texnologiyalarni
o'rganish: Resurslardan foydalanishni optimallashtirish va mehnat xarajatlarini
kamaytirish uchun qishloq xo'jaligining aniq texnikasi yoki avtomatlashtirishni qabul
qilishni hisobga olish. Kuchli taktik strategiyaning afzalliklari Samaradorlik
va mahsuldorlikni oshirish:
Resurslarni taqsimlash va ishlab chiqarish amaliyoti bo'yicha asosli qarorlar qabul qilish
yuqori hosildorlikka, sifatli mahsulotlarga va pirovardida rentabellikni oshirishga olib
keladi. Xatarlarni kamaytirish: Taktik strategiyalar kasallikning avj olishi, ob-havo
hodisalari yoki bozor o'zgarishi kabi potentsial muammolarni oldindan ko'rish va
11

yumshatishga yordam beradi. Moslashuvchanlikni oshirish: real vaqt rejimidagi
ma'lumotlar va o'zgaruvchan sharoitlarga asoslangan strategiyalarni sozlash qobiliyati
fermerlarga bozor tendentsiyalariga, ob-havo sharoitlariga va kutilmagan holatlarga
moslashish imkonini beradi. Taktik strategiyalarni ishlab chiqish Ma'lumotlarga
asoslangan qarorlar: Taktik qarorlaringizni xabardor qilish uchun tuproq sinovlari, ob-
havo prognozlari, bozor hisobotlari va o'tmishdagi ishlab chiqarish yozuvlari
ma'lumotlaridan foydalaning.Tashqi omillarni hisobga olish: Taktik rejalaringizni ishlab
chiqishda tovar narxi, hukumat qoidalari va atrof-muhit sharoitlari kabi tashqi omillarga
e'tibor bering. Moslashuvchanlik: Moslashuvchan va yangi ma'lumotlar, o'zgaruvchan
bozor dinamikasi yoki kutilmagan hodisalar asosida strategiyalaringizni o'zgartirishga
tayyor bo'ling. Taktik strategiya uzoq muddatli ko'rish va qishloq xo'jaligidagi kundalik
operatsiyalar o'rtasidagi tafovutni bartaraf etishda muhim rol o'ynaydi. Aniq aniqlangan
taktik strategiyalarni amalga oshirish orqali fermerlar resurslardan foydalanishni
optimallashtirishlari, tavakkalchiliklarni samarali boshqarishlari va pirovardida
muvaffaqiyat va barqarorlik uchun fermer xo‘jaligining uzoq muddatli maqsadlariga
erishishlari mumkin.
Zamonaviy sharoitlarda jahon fani va innovatsiya faoliyatining yutuqlaridan keng
foydalanish jamiyat va davlat hayotining barcha sohalarini izchil va barqaror
rivojlantirishning, mamlakatning munosib kelajagini barpo etishning muhim omili
bo‘lib bormoqda.
O‘tgan davrda fan va texnologiyalarni rivojlantirish sohasida zarur infratuzilma
yaratildi, muayyan intellektual va texnologik salohiyat shakllantirildi.
12

Shu bilan birga, quyidagi tizimli muammolarning mavjudligi, innovatsion g‘oyalar
va texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etish uchun mavjud imkoniyatlar va
salohiyatdan yetarlicha foydalanmaslik ko‘zlangan islohotlarning samarali amalga
oshirilishiga hamda mamlakatning jadal innovatsion rivojlanishiga to‘sqinlik
qilmoqda, xususan:
birinchidan, davlat dasturlarini ishlab chiqishda zamonaviy fan va innovatsion
texnologiyalarning yutuqlari va rivojlanish tendensiyalarini lozim darajada
kompleks tahlil qilish va o‘rganish mavjud emas, buning oqibatida mazkur
dasturlar aksariyat holatlarda muammolarning oqibatlarini bartaraf etishga
qaratilgan hamda uzoq muddatli rivojlanish masalalarini hal etmayapti;
ikkinchidan, fundamental va amaliy tadqiqotlarni tashkil etishning hozirgi ahvoli
innovatsion g‘oyalar va ishlanmalarni to‘liq ro‘yobga chiqarish va amaliy joriy
etish uchun lozim darajadagi sharoitlarni ta’minlamayapti;
uchinchidan, innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni strategik
prognoz qilish, qo‘llab-quvvatlash va joriy etishni ta’minlovchi yagona organning
mavjud emasligi, ilmiy-tadqiqot va axborot-tahlil muassasalarining tarqoq holda
faoliyat ko‘rsatishi fan, ta’lim va ishlab chiqarishning to‘liq integratsiyalashishiga
imkon bermayapti, bu esa o‘tkazilayotgan izlanishlarning samaradorligini
pasaytirmoqda;
to‘rtinchidan, yuqori texnologiyalar, nou-xau va zamonaviy ishlanmalarni birinchi
navbatda joriy etishni talab qiluvchi ustuvor soha va tarmoqlarni aniqlash bo‘yicha
faoliyatni tashkil etishdagi kamchiliklar texnologik qoloqlikka va innovatsion tovar
13

(ish, xizmat) larni ishlab chiqarishning cheklanganligiga olib kelmoqda;
beshinchidan, ilmiy-tadqiqot ishlarini tashkil qilish hamda innovatsion g‘oyalar va
ishlanmalarni joriy etishda alohida holatlardagi tor idoraviy manfaatlarning
ustunlik qilishi budjet mablag‘laridan nooqilona foydalanishning sabablaridan
biridir; oltinchidan, innovatsion g‘oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarni amalga
oshirishda davlat-xususiy sheriklikni tatbiq etishga, shuningdek, innovatsion
mahsulotlarni joriy etish uchun infratuzilmani takomillashtirishga yetarli e’tibor
qaratilmayapti
14

II. BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida mehnat resurslarini iqtisodiy
imkoniyatlari samaradorligini oshirish.
2.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida investitsiyaviy loyihalarda foydalanish
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsion texnologiyalardan foydalanishni
rejalashtirish. Qishloq xo‘jaligi sektori jadal rivojlanmoqda va innovatsion texnologiya
lar samaradorlik, mahsuldorlik va barqarorlikni oshirish uchun ajoyib imkoniyatlarni
taqdim etadi. Biroq, ushbu texnologiyalarni muvaffaqiyatli integratsiya qilish ehtiyot
korlik bilan rejalashtirish va ko'rib chiqishni talab qiladi. Qishloq xo‘jaligi korxon
alarida innovatsion texnologiyalardan foydalanishni rejalashtirish bo‘yicha keng
qamrovli qo‘llanma: 1. Ehtiyojlarni baholash: Qiyinchiliklarni aniqlang: Qishloq
xo'jaligidagi mavjud amaliyotlaringizni tahlil qilish va duch keladigan asosiy muammo
larni aniqlashdan boshlang. Bu past hosildorlik, resurslardan samarasiz foydalanish,
ishchi kuchi tanqisligi yoki zararkunandalar va kasalliklarga qarshi kurashda qiyinchili
klar bo'lishi mumkin. Maqsadlarni aniqlang: Aniqlangan muammolarga asoslanib,
innovatsion texnologiyalarni qo'llash orqali erishmoqchi bo'lgan maqsadlaringiz uchun
aniq va o'lchanadigan maqsadlarni belgilang. Masalan, ekinlar hosildorligini 15% ga
oshirish, suvdan foydalanishni 20% ga kamaytirish yoki pestitsidlarni qo'llashning
aniqligini oshirish. 2. Tadqiqot va baholash: Texnologiyani o'rganish: Muayyan muam
molaringizni hal qila oladigan va maqsadlaringizga mos keladigan turli xil innovatsion
texnologiyalarni tadqiq qiling va o'rganing. Narx, murakkablik, mavjud infratuzilma va
mavjud tizimlaringiz bilan moslik kabi omillarni ko'rib chiqing.
15

Fizibilite tahlili: Resurslaringiz (byudjet, mehnat, texnik tajriba), fermer xo‘jaligi hajmi
va mahalliy infratuzilmani (internetga ulanish, qo‘llab-quvvatlash xizmatlariga kirish)
hisobga olgan holda har bir texnologiyani amalga oshirishning maqsadga muvofiqligini
baholang. 3. Pilot amaliyot: Kichik boshlang: To'liq miqyosda qabul qilishdan oldin, bir
yoki ikkita texnologiya uchun pilot loyihadan boshlashni o'ylab ko'ring. Bu sizga
maxsus kontekstda texnologiyani sinab ko'rish, har qanday qiyinchiliklarni aniqlash va
amalga oshirish strategiyangizni takomillashtirish imkonini beradi. Ma'lumot to'plash va
tahlil qilish: Tajriba paytida texnologiyaning ta'siri haqida ma'lumotlarni diqqat bilan
to'plang. Bunga rentabellik ma'lumotlari, resurslardan foydalanish, mehnat talablari va
ishlab chiqarish xarajatlari kiradi. Maqsadlaringizga erishishda texnologiya
samaradorligini baholash uchun ma'lumotlarni tahlil qiling. 4. Amalga oshirish
strategiyasi: Rejani ishlab chiqish: pilot loyiha va texnik-iqtisodiy tahlil asosida keng
qamrovli amalga oshirish rejasini tuzing. Ushbu reja qabul qilinishi kerak bo'lgan
maxsus texnologiyani, zarur resurslarni, amalga oshirish muddatini va ishchi
kuchingizni o'qitish uchun aloqa strategiyasini ko'rsatishi kerak. O'qitish va qo'llab-
quvvatlash: Xodimlaringizni yangi texnologiyani samarali ishlatish va saqlash uchun
zarur bilim va ko'nikmalar bilan jihozlang. O'quv dasturlari va doimiy texnik yordam
uchun texnologiya provayderlari bilan hamkorlik qiling.
Mavjud tizimlar bilan integratsiya: Yangi texnologiya sizning mavjud tizimlaringiz va
ma'lumotlarni boshqarish amaliyotlari bilan qanday integratsiyalashishini ko'rib chiqing.
Uzluksiz ma'lumotlar oqimini ta'minlang va moslik muammolaridan qoching. 5.
Monitoring va baholash: Doimiy monitoring: To'liq miqyosda amalga oshirilgandan
16

so'ng, texnologiyaning ishlashi va uning maqsadlaringizga ta'sirini doimiy ravishda
kuzatib boring. Hosildorlik, resurslardan foydalanish va rentabellik kabi ko'rsatkichlarni
kuzatib boring. Baholash va tuzatishlar: texnologiya samaradorligini muntazam
ravishda baholang. Agar natijalar kutganingizga mos kelmasa, strategiyangizni
o zgartirishga, texnologiyadan foydalanishni yaxshilashga yoki muqobil yechimlarniʻ
o rganishga tayyor bo ling. Xarajat-foyda tahlili: Tanlangan texnologiya investitsiyadan
ʻ ʻ
ijobiy daromad (ROI) taqdim etishini ta'minlash uchun har doim to'liq xarajatlar-foyda
tahlilini o'tkazing. Sotib olish va o'rnatishning dastlabki xarajatlarini, shuningdek, uzoq
muddatda potentsial xarajatlarni tejashni ko'rib chiqing. Barqarorlik: Texnologiyalarni
baholashda barqaror amaliyotlarni targ'ib qiluvchi variantlarga ustuvor ahamiyat bering.
Suvdan foydalanishni kamaytiradigan, atrof-muhitga ta'sirini kamaytiradigan va erni
boshqarishni yaxshilaydigan texnologiyalarni qidiring. Masshtablilik: Kelajakdagi
ehtiyojlaringiz va fermaning
potentsial kengayishi asosida texnologiyani qanchalik osonlik bilan oshirish yoki
kamaytirish mumkinligini ko'rib chiqing. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsion
texnologiyalardan foydalanishni rejalashtirish strategik yondashuvni talab qiladi.
Ehtiyojlarni sinchkovlik bilan baholash, variantlarni tadqiq qilish, pilot loyihalarni
amalga oshirish va aniq belgilangan rejalarni amalga oshirish orqali fermerlar yuqori
samaradorlik, mahsuldorlik va uzoq muddatli muvaffaqiyatga erishish uchun
texnologiya kuchidan foydalanishlari mumkin. Qishoq xo‘jaligi korxonalarida har
qanday qishloq xo‘jaligi mahsulotini yetishtirish uchun moddiy-texnika resurslaridan,
17

yer, suv va mehnat resurslaridan foydalaniladi. Iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichlarini
tahlil
qilish qishloq xo‘jaligi korxonalarini mahsulot yetishtirish va realizatsiya qilishga
sarflanadigan barcha harajatlarining puldagi ifodasi bo‘lgan tannarxni aniqlashdan
boshlanadi. Mahsulot tannarxini pasayishi mos holda foydani ko‘payishiga va
iqtisodiy samaradorlikning asosiy ko‘rsatkichi bo‘lgan rentabellikni ko‘tarilishiga
olib keladi. Shu sababli platforma tarkibida mahsulot tannarxi eng muhim iqtisodiy
kategoriyalardan biri bo‘lib, u qishloq xo‘jaligi korxonasining ishlab chiqarish va
moliyaviy faoliyatining ijobiy yoki salbiy tomonlarini o‘zida aks ettiradi. Bugungi
kunda respublikamiz iqtisodiyotining deyarli barcha tarmoq va sohalarida ishlab
chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan qayta jihozlash
tadbirlarining keng ko‘lamda amalga oshirilishi raqobatdosh mahsulotlar ishlab
chiqarish imkoniyatlarini kengaytirmoqda. Biroq, bu boradagi jiddiy muammo –
ayrim mahsulotlar, jumladan qishloq xo‘jaligi mahsulotlari tannarxining yuqori
darajada qolayotganligi ularning raqobatdoshligiga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.
So‘nggi yillarda qishloq xo‘jaligini moddiy-texnika bazasining talab darajasida
emasligi, mahsulot ishlab chiqaruvchilarning moddiy manfaatdorligini va tarmoqni
davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarini bozor talablariga mos holda
yanada takomillashtirishni zarurligi hamda tarmoq ishlab chiqarishida yangi
texnika va texnologiyalarni qo‘llashni yetarlicha rag‘batlantirilmasligi mahsulot
ishlab chiqaruvchilar va uni qayta ishlovchilar hamda uni savdosi bilan
18

shug‘ullanuvchilar o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni nomukammalligi va
boshqa shu kabi masalalar tarmoqni barqaror rivojlanishiga salbiy ta’sir
ko‘rsatmoqda. Har bir xo‘jalik yurituvchi sub’ekti, jumladan qishloq xo‘jaligi
korxonalari uchun mahsulot tannarxini pasaytirish imkoniyatlarini izlab toppish.
2.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsiyon texnologiyalari kadrlaridan
foydalanish.
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsion texnologiyalarni samarali joriy etish uchun
kadrlardan foydalanish.Qishloq xo‘jaligida innovatsion texnologiyalarning
integratsiyasi samaradorlik, mahsuldorlik va barqarorlikni oshirish uchun ulkan
imkoniyatlarga ega. Biroq, bu imtiyozlardan muvaffaqiyatli foydalanish ko'p jihatdan
qishloq xo'jaligi korxonalari xodimlariga bog'liq. Bu erda innovatsion texnologiyalarni
o'zlashtirish uchun xodimlardan qanday samarali foydalanish bo'yicha keng qamrovli
tahlil:
1. Kadrlar salohiyatini oshirish:
Ko'nikmalar bo'shlig'ini baholash: tanlangan innovatsion texnologiyalar bo'yicha ishchi
kuchingizdagi mavjud ko'nikmalar va bilimlardagi kamchiliklarni aniqlang. Bu
so'rovlar, suhbatlar yoki ko'nikmalarni baholash orqali amalga oshirilishi mumkin.
Ta'lim va rivojlanish dasturlari: Qabul qilinayotgan maxsus texnologiyalarga
moslashtirilgan kompleks o'quv dasturlarini ishlab chiqish. Ushbu dasturlar xodimlarni
texnologiyani samarali ishlatish va saqlash uchun zarur texnik ko'nikmalar bilan
jihozlashi kerak. Trening ma'lumotlarni tahlil qilish, sensor texnologiyasidan
foydalanish va texnik muammolarni bartaraf etish kabi sohalarni qamrab olishi mumkin.
19

Doimiy qo'llab-quvvatlash: Dastlabki treningdan so'ng xodimlaringizga doimiy yordam
va resurslarni taqdim eting. Bunga texnik qo'llanmalar, onlayn o'quv qo'llanmalari yoki
texnologiya provayderlarining qo'ng'iroq bo'yicha qo'llab-quvvatlashiga kirish kiradi.
2. Innovatsiyalar madaniyatini oshirish:
Muloqot va shaffoflik: texnologiyani qabul qilish jarayonida ochiq muloqotni saqlang.
Ishchi kuchingizni imtiyozlar, mumkin bo'lgan qiyinchiliklar va ularning rollariga ta'siri
haqida xabardor qiling.
Rag'batlantiruvchi fikr-mulohazalar: xodimlarning fikr-mulohazalari
rag'batlantiriladigan va qadrlanadigan madaniyatni yarating. Bu muammolarni erta
aniqlash imkonini beradi va xodimlarni yaxshilash bo'yicha takliflarni osonlashtiradi.
Ta'limni rag'batlantirish: Xodimlarni yangi texnologiyalar bilan bog'liq qo'shimcha
treninglar yoki sertifikatlar olish uchun rag'batlantirish orqali uzluksiz o'rganishni
rag'batlantirish.3. Vazifalarni samarali boshqarish va delegatsiya:
Qayta malaka oshirish va malaka oshirish: fermer xo'jaligida tajriba va institutsional
bilimlaridan foydalanish uchun mavjud xodimlarning malakasini oshirish va ularning
malakasini oshirishni ko'rib chiqiladi. Delegatsiya va ixtisoslashuv: Tegishli
tayyorgarlikdan o'tgan xodimlarga texnologiyalardan foydalanish va ularga xizmat
ko'rsatish bilan bog'liq vazifalarni topshiradi. Bu ularning ixtisoslashuvi va yangi
olingan ko'nikmalaridan samarali foydalanish imkonini beradi.
20

Hamkorlik va jamoaviy ish: Korxona ichidagi turli bo'limlar o'rtasida hamkorlik va
jamoaviy ishlashni rag'batlantirish. Bu xodimlar bir-biridan o'rganishlari va yangi
texnologiyalarga yanada samarali moslashishlari mumkin bo'lgan bilim almashish
muhitini rivojlantiradi.
4. Xavotirlar va qarshiliklarni hal qilish:
Ish joyini almashtirish qo'rquvini bartaraf etish: avtomatlashtirish tufayli yuzaga kelishi
mumkin bo'lgan ish o'zgarishlari haqida shaffof bo'ling. Xodimlarni o'zlarining kuchli
tomonlarini ishlatadigan va qabul qilingan texnologiyalarni to'ldiradigan yangi rollarga
o'zgartirish yoki qayta tayinlashga e'tibor qarating.
O'zgarishlarni boshqarishni qo'llab-quvvatlash: o'zgartirish qiyin bo'lishi mumkinligini
tan oling. Innovatsion texnologiyalar bilan ishlashga moslashgan xodimlarga yordam va
ko'rsatmalar bering. Bu individual murabbiylik, jamoa qurish mashqlari yoki stressni
boshqarish bo'yicha seminarlarni o'z ichiga olishi mumkin.
5. Tashqi ekspertizadan foydalanish:
Texnologiya provayderlari bilan hamkorlik: doimiy texnik yordam, o'qitish
imkoniyatlari va foydalanuvchilarni qabul qilish bo'yicha eng yaxshi amaliyotlardan
foydalanish uchun texnologiya provayderlari bilan yaqin hamkorlikni davom ettiring.
Maslahatchilar va ekspertlar: Yangi texnologiyalarni qabul qilish bilan bog'liq
rejalashtirish, amalga oshirish va xodimlarni o'qitish jarayonlarida yordam berish uchun
maslahatchilar yoki qishloq xo'jaligi texnologiyasi bo'yicha mutaxassislardan
foydalanishni ko'rib chiqing.
21

Xodimlar qishloq xo'jaligi korxonalarida texnologiyani muvaffaqiyatli joriy etishning
asosidir. Imkoniyatlarni oshirishga sarmoya kiritish, innovatsiyalar madaniyatini
oshirish, vazifalar va xodimlarni samarali boshqarish, tashvishlarni hal qilish va tashqi
ekspertizadan strategik foydalanish orqali siz ishchi
III BOB. Qishloq xo‘jaligi korxonalarida xizmat tizimini takomillashtirish
3.1 Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsiyon texnologiyalari iqtisodiy
samaradorligi hisoblash
Qishloq xo‘jaligi korxonalarida innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligi
innovatsion texnologiyalar qishloq xo‘jaligi landshaftini o‘zgartirib, qishloq xo‘jaligi
korxonalarining samaradorligini, mahsuldorligini va pirovardida, iqtisodiy
barqarorligini oshirish uchun istiqbolli yechimlarni taklif qilmoqda. Biroq, ushbu
texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligini baholash ko'p qirrali yondashuvni talab
qiladi.Innovatsion texnologiyalarning potentsial afzalliklari: Hosildorlikni oshirish:
Aniq qishloq xo'jaligi va ilg'or ekin navlari kabi texnologiyalar yuqori hosildorlikka va
ekin sifatining yaxshilanishiga olib kelishi mumkin, bu esa umumiy ishlab
chiqarishning oshishiga olib keladi. Xarajatlarni kamaytirish: Avtomatlashtirish va
robototexnika mehnat talablarini minimallashtirishi mumkin, aniq qishloq xo'jaligi esa
resurslardan (suv, o'g'itlar, pestitsidlar) foydalanishni optimallashtirishi mumkin, bu esa
xarajatlarni tejashga olib keladi.Resurslarni boshqarishning takomillashtirilgani:
Innovatsion texnologiyalar fermerlarga resurslarni samaraliroq boshqarishda yordam
22

beradi va quyidagilarga olib keladi: Tomchilatib sug'orish va tuproq namligini nazorat
qilish orqali suv sarfini kamaytirish. Tuproqni tahlil qilish asosida maqsadli qo'llash
orqali o'g'itlarni minimallashtirish. Avtomatlashtirish va aqlli tizimlar orqali energiya
samaradorligini oshirish. Kengaytirilgan mahsulot sifati: Boshqariladigan muhitda
qishloq xo'jaligi va optimallashtirilgan o'rim-yig'imdan keyingi ishlov berish kabi
texnologiyalar yuqori sifatli mahsulotlarni uzoqroq saqlash muddatiga olib kelishi
mumkin, bu esa potentsial yuqori narxlarni olishi mumkin. Iqtisodiy samaradorlikni
o'lchash: Bir nechta asosiy ko'rsatkichlar innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy
samaradorligini baholashga yordam beradi: Xarajat-foyda tahlili: Ushbu usul
texnologiyaning dastlabki investitsiya xarajatlarini (sotib olish, o'rnatish, o'qitish)
rejalashtirilgan uzoq muddatli foyda (hosildorlikni oshirish, xarajatlarni kamaytirish,
sifatni yaxshilash) bilan solishtiradi.
Investitsiyalarning rentabelligi (ROI): ROI texnologiya investitsiyasidan olingan sof
foydani hisoblab chiqadi. Ijobiy ROI texnologiya iqtisodiy daromad keltirayotganini
ko'rsatadi.Qaytarilish davri: Ushbu ko'rsatkich texnologiyadan olingan foydaning
dastlabki investitsiya xarajatlarini qoplash uchun ketadigan vaqtni o'lchaydi. Ko'rib
chiqilishi kerak bo'lgan muammolar: Potensial imtiyozlarga qaramay, ba'zi muammolar
innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy samaradorligiga to'sqinlik qilishi mumkin:
Yuqori boshlang'ich investitsiya xarajatlari: Ilg'or texnologiyalarni sotib olish va amalga
oshirish qimmat bo'lishi mumkin, bu esa moliyaviy resurslari cheklangan kichik fermer
xo'jaliklarining o'zlashtirilishiga to'sqinlik qilishi mumkin.
23

Texnik xizmat ko'rsatish va ekspluatatsiya xarajatlari: Ba'zi texnologiyalarni saqlash va
ishlatish bilan bog'liq davom etayotgan xarajatlar boshlang'ich tejamkorlik foydasidan
ko'proq bo'lishi mumkin.
Texnik ekspertiza: Murakkab texnologiyalardan foydalanish va texnik xizmat ko'rsatish
maxsus bilim va ko'nikmalarni talab qiladi, bu esa ishchi kuchi uchun qo'shimcha
tayyorgarlikni talab qilishi mumkin. Innovatsion texnologiyalarning iqtisodiy
samaradorligini oshirish uchun bir nechta strategiyalarni amalga oshirish mumkin: Pilot
loyihalar: Pilot loyihalarni o'tkazish texnologiyani to'liq miqyosda qabul qilishdan oldin
kichik miqyosda sinab ko'rish, dastlabki xavflarni minimallashtirish va xarajatlarni
optimallashtirish imkonini beradi. Hukumat imtiyozlari: Subsidiyalar yoki soliq
imtiyozlari kabi moliyaviy yordam fermerlarni innovatsion texnologiyalarni
o'zlashtirishga undashi mumkin, bu esa dastlabki investitsiya xarajatlarini qoplaydi.
Texnologiyalarni almashish va hamkorlik: Resurs va bilimlarni qo‘shni fermer
xo‘jaliklari bilan bo‘lishish texnologiya sarmoyasi va tajribasini kengaytirishga yordam
beradi. Uzoq muddatli foydalarga e'tibor qarating: Dastlabki investitsiyalar muhim
bo'lishi mumkin bo'lsa-da, uzoq vaqt davomida iqtisodiy samaradorlikni baholash
ko'pincha xarajatlarni tejash va rentabellikdan ko'proq foyda keltiradi. Innovatsion
texnologiyalar iqtisodiy samaradorlikni oshirish orqali qishloq xo‘jaligi sohasini inqilob
qilish imkoniyatiga ega. Xarajatlar va foydalarni sinchkovlik bilan baholash,
tejamkorlik strategiyalaridan foydalanish va mavjud resurslardan foydalanish orqali
qishloq xo'jaligi korxonalari o'zlarining daromadlarini yaxshilash va barqaror kelajakni
ta'minlash uchun texnologiya kuchidan foydalanishlari mumkin. Esda tutingki,
24

texnologiyaning iqtisodiy samaradorligi bir o'lchamdagi javob emas va ko'p jihatdan
aniq kontekstga, fermer xo'jaligi hajmiga, qabul qilingan texnologiyaga va korxonaning
uzoq muddatli istiqboliga bog'liq.
3.2 Qishloq xo‘jaligi korxonalarining innovatsion tizimlaridan foydalanish.
Qishloq xo'jaligi korxonalari uchun maqsadli bozorlarni tanlash qishloq xo'jaligi sektori
2
turli xil iste'molchilar va korxonalarni qamrab oladi. To'g'ri maqsadli bozorni tanlash
qishloq xo'jaligi korxonalari uchun rentabellik va barqaror o'sishni ta'minlash uchun
juda muhimdir. Maqsadli bozorni tanlashda e'tiborga olish kerak bo'lgan asosiy omillar
quyida keltirilgan:
1. Mijozlarning ehtiyojlari va afzalliklarini aniqlash:
Iste'molchi tendentsiyalari: Oziq-ovqat va qishloq xo'jaligi sohasidagi hozirgi iste'mol
tendentsiyalarini tahlil qiling. Bu organik mahsulotlarga, mahalliy mahsulotlarga va
barqaror dehqonchilik amaliyotiga ortib borayotgan talabni tushunishni o'z ichiga oladi.
Bozor tadqiqoti: potentsial mijozlar segmentlarining demografiyasi, afzalliklari va xarid
qilish odatlarini tushunish uchun bozor tadqiqotlarini o'tkazing.
Niche bozorlari: Glyutensiz don, maxsus meva va sabzavotlar yoki axloqiy
manbalardan olingan go'sht mahsulotlarini qidirayotgan iste'molchilar kabi maxsus
ehtiyojlarga ega bo'lgan bozorlarni aniqlang. 2. Bozor hajmi va o‘sish potentsialini tahlil
2
Qalampir.uz
25

qilish: Bozor hajmi: maqsadli bozoringiz hajmi va o'sish potentsialini baholang.
Mahsulotlaringiz uchun mahalliy va mintaqaviy bozorlarni ko'rib chiqing.
Talab prognozlari: Siz tanlagan bozor segmentida aniq mahsulotlarga bo'lgan talabni
o'rganing. Bu sizning ishlab chiqarish quvvatingizni qo'llab-quvvatlash uchun etarli
talab mavjudligini aniqlashga yordam beradi.
Raqobat tahlili: maqsadli bozordagi raqobatingizni tahlil qiling. Ularning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlang va o'zingizni farqlash uchun mahsulot takliflaringizni
joylashtiring.
3. Ishlab chiqarish imkoniyatlarini hisobga olgan holda:
Fermer xo'jaligi hajmi va resurslari: maqsadli bozoringizni erning mavjudligi, ishlab
chiqarish tajribasi va resurs cheklovlari nuqtai nazaridan fermangizning imkoniyatlariga
moslang. Mahsulot ixtisoslashuvi: Muayyan mahsulot toifasiga ixtisoslashish yoki
kengroq bozorni qondirish uchun kengroq turdagi mahsulotlarni taklif qilish haqida
qaror qabul qiling. Mavsumiylik va saqlash: maqsadli bozorni tanlashda
mahsulotingizning mavsumiyligi va saqlash hajmi kabi omillarni hisobga oling.
4. Tarqatish kanallari va logistika:
To'g'ridan-to'g'ri iste'molchi: dehqon bozorlari, fermer stendlari yoki onlayn
platformalar orqali to'g'ridan-to'g'ri iste'molchilarga sotishni o'ylab ko'ring. Bu premium
narxlash va brend xabarlarini ko'proq nazorat qilish imkonini beradi.
Ulgurji sotuvchilar va distribyutorlar: Ulgurji sotuvchilar va distribyutorlar orqali sotish
bozorga kengroq kirishni ta'minlashi mumkin, ammo pastroq foyda marjasini o'z ichiga
olishi mumkin. Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash kompaniyalari: Agar sizning
26

ishlab chiqarish hajmingiz yuqori bo'lsa, xom ashyolaringizni qadoqlangan
mahsulotlarga aylantira oladigan oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash kompaniyalari
bilan hamkorlik qilish.
Qishloq xo'jaligida maqsadli bozorlarga misollar:
Sog'likka e'tibor qaratadigan iste'molchilar: organik mahsulotlar, maxsus donalar,
yuqori proteinli go'shtlar.
Mahalliy oziq-ovqat ixlosmandlari: Yangi yig'ilgan meva va sabzavotlar, fermadan
dasturxonga obuna.
Yuqori darajadagi restoranlar: doimiy yetkazib berish va kuzatilishi mumkin bo'lgan
yuqori sifatli mahsulotlar.
Oziq-ovqat mahsulotlarini qayta ishlash korxonalari: quyma donlar, qayta ishlash uchun
meva va sabzavotlarning o'ziga xos navlari.
To'g'ri maqsadli bozorni tanlash qishloq xo'jaligi korxonalari muvaffaqiyatga erishish
uchun muhim qadamdir. Mijozlarning ehtiyojlarini, bozor hajmini, o'z ishlab chiqarish
imkoniyatlarini va mavjud tarqatish kanallarini sinchkovlik bilan baholab, siz o'z
mahsulotingizni rentabellikni oshirish va barqaror qishloq xo'jaligi biznesini qurish
uchun strategik jihatdan joylashtirishingiz mumkin. Esingizda bo'lsin, ideal maqsadli
bozor vaqt o'tishi bilan rivojlanishi mumkin, shuning uchun doimiy bozor tadqiqoti va
moslashish uzoq muddatli muvaffaqiyat uchun juda muhimdir.
27

Xulosa
Iqtisodiyotning innovatsion taraqqiyoti – bu intellektual salohiyat, ishchi va
xizmatchilarning kreativ imkoniyatlari, bilimlari, tovar yaratishdan tortib uni
ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetib borgungacha barcha bosqichlar bo‘lib,
bundagi innovatsiyalar korxona strategik rivojlanishining asosiy resursi bo‘lib
xizmat qiladi. Sanoat yarmarkasi va kooperatsiya birjasi ikki bosqichda:
• birinchi bosqichda – tarmoq ko‘rgazmalari va yarmarkalari;
• ikkinchi bosqichda – xalqaro tarmoqlararo sanoat yarmarkasi va kooperatsiya
birjasi o‘tkaziladi.
O‘zbekiston Respublikasi vazirlar mahkamasining 2015 yil 13 martdagi 59-sonli
“2015 yilda xalqaro sanoat yarmarkasi va kooperatsion birjasini tashkillashtirish
va o‘tkazish bo‘yicha choralar to‘g‘risida” gi qaroriga asosan joriy yilning 29
aprelidan 1 mayigacha “O‘zekspomarkaz” ko‘rgazmalar kompleksining 3-
pavilonida soha sanoat yarmarkasi bo‘lib o‘tdi.
Bu yarmarkada “O‘zpaxtasanoat” uyushmasi tizimining hududiy birlashmalari va
korxonalarining mas’ul vakillari ishtirok etib, 2015 yilda soha korxonalarining
ishlab chiqarish ehtiyoji uchun zarur bo‘lgan texnologik uskunalar, ehtiyot
qismlar va moddiy-texnik resurslar ishlab chiqaruvchi mahalliy korxonalar
vakillari o‘rtasida umumiy summasi 21,0 mlrd so‘mlik shartnomalar
rasmiylashtirildi.
Hamkorlik muhim: to'liq potentsialni ochishInnovatsion texnologiyalarning iqtisodiy
salohiyatini to‘liq ochish uchun hamkorlik muhim ahamiyatga ega. Ilmiy-tadqiqot
institutlari, texnologiya provayderlari va qishloq xo'jaligi korxonalari o'rtasidagi
hamkorlikni rivojlantirish tejamkor va foydalanuvchilarga qulay texnologiyalarni ishlab
28

chiqish va joriy etishni tezlashtirishi mumkin. Tadqiqot institutlari ilg'or yechimlarni
ishlab chiqishga e'tibor qaratishlari mumkin, texnologiya provayderlari esa bu
yutuqlarni amaliy dasturlarga aylantiradi. Qishloq xo'jaligi korxonalari o'zlarining
haqiqiy tajribalari orqali tadqiqot va ishlanmalarga rahbarlik qilish uchun qimmatli
tushuncha va fikr-mulohazalarni taqdim etishlari mumkin. Ushbu hamkorlikdagi
yondashuv innovatsiyalarni qo'llab-quvvatlaydi va texnologik yutuqlar qishloq xo'jaligi
sektori duch keladigan muayyan ehtiyojlar va muammolarga moslashtirilishini
ta'minlaydi. Imkoniyatlarga boy kelajak Qishloq xo'jaligida innovatsion
texnologiyalarning iqtisodiy yo'nalishi transformatsiyalardan biridir. Ular o'tkinchi
tendentsiya emas, balki gullab-yashnayotgan va barqaror qishloq xo'jaligi sektorini
qurish uchun asosdir. Qishloq xo‘jaligi sohasi ushbu yutuqlarni qo‘llash orqali o‘sib
borayotgan aholining oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlashi, ekologik farovonlikka hissa
qo‘shishi va qishloq jamoalari va undan tashqarida iqtisodiy o‘sishni ta’minlashi
mumkin. Qishloq xo‘jaligining kelajagi shunchaki istiqbolli emas, u innovatsion
imkoniyatlarga to‘la, iqtisodiy foyda esa katta. Hamkorlik, innovatsiyalar va
qiyinchiliklarni yengish majburiyatini olgan holda, qishloq xo'jaligi sektori barcha
manfaatdor tomonlar uchun farovonlikning yangi davrini boshlashi mumkin.
29

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Aholi sonining prognozi. [Elektron resurs] // BMTning Iqtisodiy va ijtimoiy
masalalar departamenti. URL: https://news.un.org/ru/story/ 2013/06/1224001.
2. Dunyoni ochlikdan qutqaring: texnologiya Yerga 10 milliard odamni boqish imkonini
beradi. [Elektron resurs] // Forbes. URL: https://www.forbes.ru/tehnologii/354705-
spasti-mir-ot-goloda-tehnologii-pozvolyat-zemle-prokormit-10-mlrd-chelovek.
3. Qishloq xo'jaligi uchun raqamli texnologiyalarni ko'rib chiqish: GISdan narsalarning
Internetigacha. [Elektron resurs] // RPC INTEGRAL Ltd. URL: https://integral-
russia.ru/2020/07/30/tsifrovaya-platforma-razvitiya-agropromyshlennogo-kompleksa-
kontseptsiya-i-osnovnye-tezisy/
4. Aqlli fermerlik yoki qishloq xo‘jaligining kelajagi. [Elektron resurs] // SciForce.
URL: https://medium.com/sciforce/smart-farming-or-the-future-of-agriculture-
359f0089df69.
5. Qishloq xo'jaligi texnikasidan foydalanadigan qishloq xo'jaligi korxonasida
GLONASS. [Elektron resurs] URL:
https://ruglonass.ru/kontrol-topliva/opisanie/glonass-dlya-agro-predpriyatiy/
30

Qishloq xo’jaligi korxonalarida mehnat resusrlari va xizmat tizimini takomillashtirish yo’llari

Sotib olish