Qo‘l to‘pi o‘yini hujum o‘yini texnikasi va taktikasi - Физическая культура - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	300.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

81 Продаж

Qo‘l to‘pi o‘yini hujum o‘yini texnikasi va taktikasi

Купить

Q o‘ l t o‘ pi o‘ yini h ujum o‘ yini texnikasi va taktikasi
Mundari ja :
Kirish……………………………………………………………………………...3
ASOSIY QISM
1.1. Qo‘l to‘pida o‘yinda hujum va himoya texnikasi.......…………………….7
1.2. Qo‘l to‘pi o‘yinida chalg‘itish, to‘pni olib qo‘yish usullari……………....12
1.3. Darvozabon o‘yinining texnikasi…………………………………………..23
Xulosa…………………………………………………………………………….35
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………………………37

Kirish
Prezidentining 2021 yil 30 oktyabrdagi “Sport-ta’lim muassasalari
faoliyatini 2025 yilgacha rivojlantirish dasturi to‘g‘risida”gi, 2021 yil 5 noyabrdagi
“Yurish, yugurish, mini-futbol, badminton, stritbol va “Workout” sport turlarini
yanada rivojlantirish chora-tadbirlari” to‘g‘risidagi, “2024 yil Parij shahrida
(Fransiya) bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va XVII Paralimpiya
o‘yinlariga O‘zbekiston sportchilarini kompleks tayyorlash to‘g‘risida”gi, “Sport
ta’limi tizimini tubdan takomillashtirish orqali olimpiya va paralimpiya sport
turlari bo‘yicha sportchilar zahirasini shakllantirish sifatini yanada oshirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi qarorlari mamlakatimiz sportini yanada rivojlantirishda
muhim ahamiyat kasb etayotir. Shuningdek, sohada yosh va tajribali
mutaxassislarni tayyorlash, ularning mamlakat, Osiyo hamda xalqaro sport
musobaqalarida faol ishtirokini ta’minlashda dasturilamal va huquqiy asos bo‘lib
xizmat qiladi. Yuqoridagi qarorlar va dasturdan kelib chiqib malakat miqiyosida
jismoniy tarbiya va sport ta’limini yanada yuksaltirish, sportchilar zaxiralarini
maqsadli tayyorlash, 2024 yil Parijda bo‘lib o‘tadigan XXXIII yozgi Olimpiya va
XVII Paralimpiya o‘yinlariga alohida tayyorgarlik ko‘rish, aholi salomatligini
jismoniy tarbiya va sport orqali mustahkamlashga alohida e’tibor qaratish zarur.
Buning uchun kadrlar salohiyatini yanada oshirish, sport tayyorgarligi eng
muvaffaqiyatli tizimga ega bo‘lgan xorijiy mamlakatlar tajribasini o‘rganish,
yangicha fikrlaydigan mutaxasis hamda murabbiylarni tayyorlash uchun eng yangi
sport texnologiyalaridan foydalanish, sport ixtisosligidagi xorijiy oliy ta’lim
muassasalari va sportchilarni tayyorlash markazlari faoliyatini qiyosiy tahlil qilish
lozim.Natijada so‘ngi yillarda ushbu sohada to‘planib qolgan muammolarni bartaraf
etish orqali o‘zbek sportining jahondagi nufuzini yanada oshirish, barcha aholi
qatlamlari, ayniqsa yoshlarning sog‘lom turmush tarziga intilishlarini ta’minlash,
ularni mardlik, sadoqat, Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashga keng imkoniyatlar
yaratiladi.
Mamlakatimiz qudratini belgilaydigan omillar ko‘p. Biroq ularning eng
asosiylaridan biri shu yurtda voyaga etayotgan yuksak ma’naviyatli, jismoniy
3

sog‘lom, har tomonlama barkamol avloddir. Zero, el-yurtning kelajagi bugun
kamolga etayotgan yoshlar qo‘lida. “Vatanimizning kelajagi, xalqimizning
ertangi kuni, mamlakatimizning jahon hamjamiyatidagi obro‘-e’tiborini
avvalambor farzandlarimizning unib-o‘sib, ulg‘ayib, qanday inson bo‘lib
hayotga kirib borishiga bog‘liqdir” deb ta’kidlaydi birinchi Prezidentimiz Islom
Karimov “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch” kitobida.
Shahar va qishloqlarimizda bolalar sportini yanada rivojlantirish maqsadida
o‘nlab zamonaviy sport majmualari va stadionlar bunyod etildi.2011yilda
manzilli qurilish dasturida bolalar sporti ob’ektlari, musiqa va san’at maktablari
barpo etish, rekonstrukstiya qilish va kapital ta’mirlash bo‘yicha belgilangan
topshiriqlar to‘la bajarilda. 1715 ob’ekt, jumladan, 1405 sport inshooti, 133
suzish havzasi sport maktablari qurilib, foydalanishga topshirildi. Sport
yoshlarimiz hayotiga tobora chuqur kirib borayotgani, minglab yigit-qizlar
sport bilan shug‘ullanishni kundalik vazifasiga aylantirgani ularning jismoniy
holatiga, salomatligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Jumladan 2005-2016-2017
yillarda mutlaq sog‘lom bolalar mamlakat bo‘yicha 52,7 % dan 96,3%gacha
o‘sdi, surunkali kasalliklarga chalingan bolalar soni esa keskin kamaydi. O‘g‘il
va qiz bolalarning o‘rtacha bo‘yi va vazni oshmoqda. Harbiy xizmatga
chaqirilgan yoshlar orasida xizmatga loyiq deb topilganlar sezilarli darajada
ortgani ham bu boradagi ishlarning amaliy natijasidir.
Haqiqattan ham sog‘lom avlod tarbiyasini keng jamoatchilikning
ishtirokisiz amalga oshirib bo‘lmaydi. Mutaxasislarning tasdiqlashlaricha,
kelajak avlodning sog‘lom bulishi 50% turmush tarziga, 5 - 20% sotsial va
tabiiy sharoitlaga, irsiy va shu singari omillarga bog‘liq ekan. Aholi ko‘pchilik
qismining sog‘lom o‘sishi, asosan, jismoniy tarbiya va sport sohasida amalga
oshirayotgan va shu soha hodimlarining olib borayotgan ishlari bilan bog‘liq.
Taraqqiy etgan mamlakatlarda millatning sog‘lomlashtirishga asosan
jismoniy tarbiya va sport omillari bilan erishilayotgani hech kimga sir emas.
Demak bu ham o‘sib kelayotgan avlodning jismonan har tamonlama uyg‘un
kamol toptirish muqaddas burchimizdir.
4

Bolalarning barcha fanlardan chuqur bilimlarga ega bo‘lishlarini
ta’minlashning muhim omili, ularning sog‘lig‘ini mustahkamlashdan iborat
bo‘lib ,bunda jismoniy tarbiya darsi asosiy vosita bo‘lib xizmat qilmoqda.
Sport turlari bilan shug‘ullanish odatda bir bosqichlarga, ya’ni
boshlang‘ich tayyorgarlik, o‘quv-mashq hamda sport mahorati bosqichlarga
bo‘linadi. Ob - havo qulay bo‘lgan kunlari bolalar faolligini oshirish uchun
yaxshi imkoniyat tug‘iladi. Buning uchun qulay, katta va keng bo‘lgan sport
anjomlari bilan jihozlangan maydonchani tanlash kerak. Bolalar kuch va
chidamlilik faol rivojlanayotganligi tufayli voleybol, basketbol, futbol, engil
atletika, kurash, velosport, eshkak eshish va boshqa sport turlari bilan
muntazam shug‘ullanmoqdalar.
Ta’lim muassasida bolalarga jismoniy tarbiya darsini olib borishda
quyidagi maxsus jismoniy sifat va qoidalarga e’tibor beriladi: yugirish, sakrash,
uloqtirish, irg‘itish, ushlab olish muvozanatini saqlash kabi jismoniy
harakatlarni tartibli bajarish:
 Sabr chidamga o‘rgatish
 O‘yinga ruhiy - psixologik jihatdan tayyorlash
 O‘z - o‘zini tutish va o‘ziga ishonchni tarbiyalash
 Topqirlik ko‘nikmalarini shakllantirish
 Hozir javob bo‘lishga tayyorlash
 Bardamlik va hamdardlik xususiyatini shakllantirishga qaratiladi.
Jismoniy tarbiya darslarida voleybol mashg‘ulotlarini o‘tkazishdan –
bolalarni, aqlan, ruhan, jismonan tetiklik, jismoniy sifat, jismoniy tayorgarlik,
mustahkam, irodali bo‘lib o‘sishga har bir murabbiy va o‘qituvchi muhim rol
o‘ynaydi.
Kurs ishning dolzarbligi . Yosh sportchilar deganda avvalo umumta’lim
maktablardagi sport to‘garaklari va sport maktablardagi kichik yoshli
guruhlarda shug‘ullanuvchi o‘g‘il - qizlar va bolalarni tushunamiz.Ularda
asosan maxsus jismoniy tayyorgarlik va jismoniy sifatlar darajasini oshirish
va maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy dolzarb masala bo‘lib qoldi. Tabiiyki
5

bunday tarbiyaviy jarayonlarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashga alohida
e’tibor beriladi. Bunda murabbiyning iste’dodi, tajribalari muhim o‘rin
egallaydi.Jismoniy sifatlarni (kuch, tezlik, chidamlilik, egiluvchanlik,
chaqqonlik va hokazo) tarbiyalashda maxsus mashqlarni o‘rgatish asosiy
o‘rin tutadi. Shu yo‘lda umumta’lim maktablarning sport to‘garaklari va
majmuani (kompleks) sport tablardagi mashg‘ulotlarda maxsus mashqlardan
foydalanish usullarini o‘rganish va ularga ba’zi tavsiyanomalar berish
vazifalar qo‘yiladi. Bunda viloyatlardagi maktablar, BO‘SM asosiy makon
(ob’ekt) bo‘lib hisoblanadi. Ilmiy tadqiqot ishlarini olib borish, sport
mashg‘ulotlaridagi amaliy faoliyatlarni o‘rganishda kuzatish, suhbat tekshirish
(eksperiment) kabi an’anaviy usullardan foydalaniladi.
Kurs ishining qaqsad va vazifalar .E’tirof etish zarurki, har bir sport
turida
ko‘zda tutilgan maqsad va vazifalarni amalga oshirishda xilma-
xil
jismoniy mashqlardan foydalaniladi. Ularda asosan jismoniy
tayyorgarlikdarajasini oshirish va maxsus mashqlarni ( sport turlariga qarab)
o‘rgatish asosiy maqsad hisoblanadi.Shug‘ullanuvchilarda jismoniy sifatlarni
tarbiyalash uchun beriladigan maxsus mashqlar ularning yosh xususiyatlariga
va jismoniy sifatlarning qulay yosh davrlariga qarab tanlanishi va
rivojlantirishi juda muhim o‘rin egallaydi.Jismoniy sifatlarni tarbiyalashdagi
amaliy mohiyatlarini tajriba – sinovlar asosida kengaytirish va ularni qo‘llash
yullarini ifodalash .
Kurs ishi tuzilishi va hajmi.
Kurs ishi kirish, asosiy qism, xulosalar, adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.
Kurs ishi 37 betdan iborat matnda bayon qilingan, 2 ta rasm bilan yoritilgan.
Adabiyotlar ro‘yxati 6 ta manbani o‘z ichiga oladi, 4 t a internet saytlari.
ASOSIY QISM
6

1.1 Qo‘l to‘pida o‘yinda hujum va himoya texnikasi
Qo‘l to‘pi o‘yinida to‘p bilan va to‘psiz harakatlar bajariladi. Oldiga
qo‘yilgan maqsadga erishish uchun o‘yinda qo‘llaniladigan turli xil maxsus
usullar, harakatlar yig‘indisi qo‘l to‘pi o‘yinining texnikasini tashkil etadi.Texnik
usullar bu qo‘l to‘pi o‘yinini vujudga keltirish vositasi hisoblanadi. Yuksak sport
natijalariga erishish gandbolchilarning shu turli xil vosita va harakatlarni qanchalik
to‘liq egallashiga bog‘liqdir.Qo‘l to‘pi texnikasini yaxshi bilish – o‘yinchining har
tomonlama tayyorgarligi va har jihatdan kamol topishining mezonidir.O‘yin
texnikasida hujum va himoya bir-biridan farq qiladi, to‘pni ilish, olib yurish,
uzatish va darvozaga otish - bu hujum texnikasi deyiladi. To‘p yo‘lini to‘sish, uni
ilib olish, to‘pni urib qaytarish va darvozabon o‘yini himoya texnikasi deyiladi.
Maydonda hujumchi va himoyachi sifatida harakat qilish hamda aldamchi
harakatlar o‘yin texnikasining asosini tashkil etadi. Asosiy harakatlardan biri
o‘yinchining turish holati hisoblanadi. Asosiy turish - baland holatda turish
bo‘lib, bunda oyoqlar ozgina bukilgan, oyoqlar oralig‘i yelka keng ligida, gavda
ozgina oldinga egilgan, qo‘llar oldinda va tirsakdan bukilgan holatda turiladi.
Qaysi o‘yinchi maydonda tez va tejamli chaqqon va ildam harakat qilsa,
o‘sha o‘yinchi jamoasiga ko‘proq foyda keltiradi. Shunga ko‘ra, har bir o‘yinchi
tez joyidan qo‘zg‘ala olishni, yugurayotib harakat yo‘nalishini keskin
o‘zgartirishni, vaqtida to‘xtash va sakrashni, orqa bilan oldinga erkin harakat
qilishni, yon tomonlar bilan yurish va yugurishlarni bilmog‘i lozim. Qo‘l to‘pi
o‘yinida ikkita yirik texnikaviy qism bo‘ladi:
1.Maydon o‘yinchisi texnikasi.
2.O‘yinida darvozabon texnikasi.
Har bir qism o‘z navbatida harakatlanish va to‘pni boshqarish texnikasiga
bo‘linadi – ular esa, turli usullarda ijro etiladigan aniq texnik usullardan –
harakatlanish texnikasi uslublari va usullaridan iborat bo‘ladi. Bu harakatlardan
maydon o‘yinchilari va darvozabon samarali foydalanishi lozim.
Usul va o‘yinlar turlarida harakatning asosiy mexanizmi umumiy bo‘lib,
kichik-kichik bo‘limchalari bilangina farqlanadi. Turli usullardan, harakatlardan
7

foydalanish qo‘l to‘pi o‘yini texnikasini yanada rivojlanishiga yordam beradi. Har
bir o‘rganilayotgan harakatlarni davomiylashtirish usul turlarini tuzukroq, aniqroq
tushunishga, ularni to‘g‘ri tahlil qilishga, olingan bilimlarini takomillashtirish
vazifalarini ijobiy hal qilishga yordam beradi.
O‘yinda muvaffaqiyatga erishish asosan to‘g‘ri harakat qilishga bog‘liq. Shu
sababli o‘yinni boshqarishda turli xil taktik vositalardan foydalanish lozim.
Taktika deganda, o‘yinchilarning raqib ustidan g‘alaba qozonishga qaratilgan
shaxsiy yoki jamoa harakatlarini tashkil qilinishi, ya’ni, aniq raqib bilan muvaffaqiyatli
kurash olib borishga imkon beradigan harakatlarni tushunish kerak.
Taktikadagi asosiy vazifa bu – hujum va himoya harakatlarining maqsadga
erishtira oladigan eng qulay vositalari va o‘zaro uyg‘unlashgan shakllarini belgilashdan
iboratdir.Qo‘l to‘pi o‘yinida taktika bilan texnika bir-biriga uzviy bog‘liq bo‘ladi. To‘pni
kimga va qanday uzatishni, to‘p bilan himoyani yorib o‘tishni, darvozaga qachon to‘p
otishni hal qilayotgan o‘yinchi o‘z tafakkuridan, tushunchasidan, bilimidan foydalanadi
va harakatini amalga oshirayotganida o‘z texnik mahoratini namoyish qiladi. Shu
sababli texnika o‘yinchining taktik rejalarini amalga oshirish vositasi bo‘lib xizmat
qiladi.
O‘quv-mashg‘ulotlar davomida taktik tayyorgarlikka katta e’tibor beriladi. Shunday
qilib har bir o‘yinchi va jamoa harakatlarning turli variantlarini mukammal egallagan,
yaxshi o‘zlashtirib olgan bo‘lishi kerak.
Hujum va himoyada qo‘llaniladigan taktik harakatlar qarama-qarshi vazifalarni yechish
uchun qo‘llaniladi.
Taktika ikki katta qismga bo‘linadi:
1. Hujum taktikasi
2. Himoya taktikasiga bo‘linadi.
Hujum o‘yin texnikasi – t o‘pni egallagan hujumchi butun vujudi bilan
raqiblar darvozasiga to‘p kiritishga intiladi. Raqiblarning qarama-qarshiliklarini
turli usullar yordamida Engish mumkin.
- hujum o‘yini texnikasining bu qismiga to‘pni ilish, ushlash, to‘pni yerga
urib olib yurish va egallab olish, chalg‘itish va to‘siqlar qo‘yish usullari kiradi.
8

- to‘pni ilish – bu to‘pni egallashga imkon beruvchi usul. To‘pni bir va ikki
qo‘llab ilib olish mumkin. To‘pni bir qo‘lda ilish juda murakkab harakat
hisoblnadi. To‘p bilan muvaffaqiyatli harakat qilish uchun uni to‘g‘ri ushlash
lozim. To‘p ikki qo‘l bilan ushlanganda yaxshi nazorat qilinadi.
- To‘pni uzatish – bu asosiy texnik usullardan hisoblanadi. Ko‘p usullar
yig‘indisi yordamida bajariladi. Qo‘llarni tirsak qismidan bukkan holda to‘pni
yuqoridan uzatish – qo‘l to‘pi o‘yinida to‘p uzatishning asosiy usulidir. To‘pni
uzatish panjalarning to‘g‘ri ishlatilishi natijasida bajariladi. Qo‘l panjalari
yordamida to‘p aniq va tez uzatiladi.
- To‘pni yerga urib olib yurish - bir joyda turganda, ko‘proq yurganda,
yugurganda bajarilib, o‘yinchining harakat qilishida ko‘p qo‘llaniladigan asosiy
usullardan biri hisoblanadi. To‘pni yerga urib olib yurish to‘g‘ri chiziq, yoysimon
chiziq va doira bo‘ylab har-xil yo‘nalishlarda bajarilishi mumkin. O‘yinchining
yo‘nalishni, tezlikni, sapchish balandligini o‘zgartirib hamda to‘pga qaramasdan
yerga urib olib yurishlar qo‘l to‘pi o‘yinida katta ahamiyatga egadir.
- O‘yinda to‘pni otish natijasi bir qator sharoitlarga bog‘liq. Ayniqsa,
raqiblarga kutilmagan vaziyatda to‘pni otish yo‘nalishini o‘zgartirishdir. To‘pni
ko‘zlagan nuqtaga yo‘naltirishda tezlik muhim rol o‘ynaydi. To‘pni otish kuchi
tezlikka bog‘liq. To‘pni otishda uning kuchi va og‘irligini hisobga olish lozim.
Darvozaga to‘p otish – joyidan, yurib, yugurib kelib, sakrab va tayangan
holda bajariladi. Darvozaga to‘p otish yuqoridan, yondan, pastdan bir qo‘llab
bajariladi va h.k.
H ujum o‘yinni hal qiluvchi omildir, ya’ni muvaffaqiyat ko‘ pincha uning oxirgi
natijasiga bog‘liq bo‘ladi. Hujumning mutlaqo yagona maqsadi bu raqibning
himoyadagi harakatlari tartibini buzish va darvozaga to‘p otishda shaxsiy qarshilikni
yengishdir. Hozirgi kunda qo‘l to‘pi o‘yini hujumning tez-tez va qisqa vaqt davomida
uyushtirilishi bilan ifodalanadi.
Zamonaviy qo‘l to‘pi o‘yinida hi moyadan hujumga o‘tish tezligi, taktik
«kombinasiya»larni baja rish tezkorligi va aniqligi oshdi. Buning natijasida texnik
usullarning bajarilish vaqti qisqaradi.
9

Jamoa harakatlari: hujumda jamoalar asosan ikki taktik tizimni qo‘llaydilar – tez yorib
o‘tish va pozisiya hujumi. Bu tizimlarning har qaysisi bir-birini to‘ldiradi va shuning
uchun hamma jamoalar ular bilan qurollangan bo‘lishi kerak.
Tez yorib o‘tish taktikasi - bu hujumda ko‘proq natija beradigan usuldir. Ammo uni
qo‘llaganda o‘yinchilarning o‘zaro yonma-yon holatda bo‘lib qolishi qiyin. Shuning
uchun pozisiyada hujum qilishning solishtirma og‘irligi biroz baland hisoblanadi.
Shunga qaramasdan, tez yorib o‘tish qanchalik ko‘p qo‘llansa, hujumchilar to‘p otishni
shunchalik ko‘p bajaradilar. Zamonaviy qo‘l to‘pi faqat shuning hisobiga
rivojlanmoqda. Tez yorib o‘tishning maqsadi raqiblarning to‘pni yo‘qotib, hujumdan
himoyaga o‘tish paytida sodir bo‘ladigan vaqtincha uyushmagan harakatidan
foydalanishdir. Shuning uchun tez yorib o‘tishga albatta raqiblardan to‘pni
kutilmaganda olib qo‘yilganda kirishiladi. Bu ko‘pincha to‘pni olib qo‘yishda,
to‘siqlardan, darvozabondan yoki darvoza ustunlariga urilib qaytgan to‘pni egallaganda
va hujumchilar tomonidan o‘yin qoidasi buzilgan hollarda amalga oshiriladi.
Tez yorib o‘tishdagi o‘zgarishlar uning shiddati bilan bog‘liq.
-hujum 4-7sek. davom etadi, o‘zaro harakatlar oddiy bo‘lsa ham, oz sonli o‘yinchilar
bilan ustunlik vujudga keltiriladi.Vaqtdan yutish son jihatdan ustunlikni vujudga
keltiradi va darvozani ishg‘ol etish uchun qulay sharoit yaratadi. Ammo buning uchun
barcha himoyachilar harakati imkon boricha tezkor, dadil va yaxshi kelishilgan bo‘lishi
kerak.
Tez yorib o‘tishda, ayniqsa, darhol qulay vaziyatni tanlash va birinchi to‘pni
to‘g‘ri uzatish muhimdir. Tez yorib o‘tish yakka yoki jamoaning hamma o‘yinchilari
tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Tez yorib o‘tishga qanchalik ko‘p o‘yinchilar
qatnashsa, ularga qarshi kurashish shunchalik murakkablashadi.
Darvoza tomon tez yorib o‘tishda hujumchilar butun maydon keng ligida bir yoki
ikki qator bo‘lib joylashadi. Birinchi bo‘lib start olgan (1-3-o‘yinchi) o‘yinchilarni
orqadagi o‘yinchilar qo‘llashi kerak.
Hujumchilar to‘pni yo‘qotishi va ularga javoban hujum uyushtirilishi mumkinligi
sababli bir o‘yinchi orqada qoladi. Agar old qator o‘yinchilari son jihatidan ustunlikka
erisha olmasa, unda hujumning muvaffaqiyatli yakunini himoyachilar orasidagi bo‘sh
10

joyga kirishga harakat qilayotgan orqa qator o‘yinchilari amalga oshiradi. Bunday birin-
ketin rivojlanadigan va orqa qator o‘yin chilari yakunlaydigan tez yorib o‘tish hujumi
«Rivojlangan hujum» deb nom olgan. Uzoq masofaga to‘p uzatib tez yorib o‘tish oddiy
va muddatidan ilgari yakunlanadigan hujumning mas’uliyatli usulidir.
Odatda, uzatishni darvozabon yoki to‘pga ega bo‘lgan o‘yinchi bajaradi. Tez
yorib o‘tishni boshlagan o‘yinchi maydonning yon chizig‘i bo‘ylab yoki maydon
markazi tomon chaqqon oldinga intiladi. Muvaffaqiyat uchun oldinga intilgan o‘yinchi
boshqalardan o‘zib ketishi mumkin. Odatda, buni oldinga chiqib o‘ynayotgan
himoyachi yoki to‘p otilgan joyga qarama-qarshi burchakdagi himoyachi amalga
oshiradi
Zamonaviy qo‘l to‘pi faqat shuning hisobiga rivojlanmoqda. Tez yorib o‘tishning
maqsadi raqiblarning to‘pni yo‘qotib, hujumdan himoyaga o‘tish paytida sodir
bo‘ladigan vaqtincha uyushmagan harakatidan foydalanishdir. Shuning uchun tez yorib
o‘tishga albatta raqiblardan to‘pni kutilmaganda olib qo‘yilganda kirishiladi. Bu
ko‘pincha to‘pni olib qo‘yishda, to‘siqlardan, darvozabondan yoki darvoza ustunlariga
urilib qaytgan to‘pni egallaganda va hujumchilar tomonidan o‘yin qoidasi buzilgan
hollarda amalga oshiriladi.Ta’qibdan qutilgan o‘yinchiga to‘pni tez va aniq uzatish
kerak. Yaxshisi, to‘pning yo‘nalish trayektoriyasi pastroq bo‘lgani ma’qul. Shuningdek,
to‘p uzatish masofasi juda uzoq bo‘lmasligi ke rak, chunki bunday to‘pni raqiblar
darvozaboni egallab olishi mum kin. Agar tez yorib o‘tgan o‘yinchiga darvozabonning
darhol to‘p uzatishiga xalaqit berishsa, u holda bu o‘yinchi to‘pni kechiktirmasdan o‘z
sheriklariga. ular esa oldindagi o‘yinchilarga uzatishi zarur.To‘pni qisqa masofada
uzatib, tez yorib o‘tish taktikasi - ushbu harakat uni birinchi bo‘lib boshlagan
o‘yinchining har tomondan pana qilinganiga ishonch hosil qilinganda amalga oshiriladi.
Ular orqasidan boshqa o‘yinchilar ham tez yorib o‘tishga intiladi. Raqiblarni hujumni
to‘xtatish imkoniyatidan mahrum etish uchun, to‘pni egallagan o‘yinchi qoidani buzib
bo‘lsa ham, avalo, o‘yinning borish vaziyatini aniqlaydi, himoyachi bilan munosabatga
kirishmasdan tez mo‘ljal olishga harakat qiladi va to‘pni bo‘sh sheriklariga uzatadi.
1.2. Qo‘l to‘pi o‘yinida chalg‘itish to‘pni olib qo‘yish usullari
11

Chalg‘itish harakatlarini to‘psiz va to‘p bilan bajarish mumkin.To‘psiz
chalg‘itishlardan to‘pni tekis, uni qarshiliksiz qabul qilish uchun himoyachilarning
yaqinida turganda ta’qibdan qutulish maqsadida ko‘proq foydalaniladi.
To‘pni uzatishda otishni, yerga urib yurishni qarshiliksiz bajarish uchun to‘p
bilan chalg‘itishlarda qo‘llaniladi.Ikki va undan ortiq usullardan tashkil topgan
to‘pli yoki to‘psiz chalg‘itishlar oddiy va murakkab ikki turlarga bo‘linadi. Bir
harakatdan ikinchi harakatga o‘tishda qancha kam vaqt sarflansa, raqibni aldab
o‘tishga shuncha ko‘p imkoniyat yaratiladi.To‘pni uzatishda usullarni
o‘zgartirishda to‘p yo‘nalishini va to‘p uzatishda, to‘xtab qolish paytlarda
chalg‘itishlar ko‘p qo‘llaniladi. Eng ko‘p tarqalgan chalg‘itish – bu to‘pni
otmoqchi bo‘lgan hujumchiga peshvoz chiqayotgan himoyachilarning yo‘lini
to‘sishlarda qo‘llaniladi.
-To‘siq hujumchilarning himoyachilardan qutulishi uchun qo‘llaniladigan
foydali vositadir. Qo‘l to‘pi o‘yinida to‘siqlar yakka holda va guruhli holda
qo‘yilishi mumkin. Guruhli to‘siq qo‘yish 9 metrli erkin to‘p tashlash chizig‘idan
to‘p otishda ko‘p qo‘llaniladi, bu bir necha o‘yinchining bir-biriga yaqin turib
to‘pni egallamoqchi bo‘lgan hujumchiga peshvoz chiqayotgan himoyachilar
yo‘lini to‘sishdan iboratdir.
Himoya o‘yini texnikasini o‘rgatish. Himoya o‘yini texnikasiga to‘pni olib
yurish, urib qaytarish, to‘siqni buzish va darvozabonning to‘pni ushlab olishlari
kiradi.Dastlabki holatda to‘g‘ri turish himoya harakati tayyorgarligiga zamin
yaratadi. Yon tomonlarga erkin harakatlanish va orqa bilan yugurib ilish
himoyachi harakatining muhim qismidir.
Hujumchi tez yorib o‘tish harakatining birinchi bosqichida irg‘ib oldinga
tashlanadi va o‘zini ta’qib qiluvchi o‘yinchidan qutulishga harakat qiladi. To‘p
uzatmoqchi bo‘lgan o‘yinchi, qaysi o‘yinchiga to‘p uzatishni, vaziyatni to‘g‘ri baholab,
to‘p trayektoriyasini va yo‘nalishini aniqlashni, agar kerak bo‘lsa, himoyachilarni
chalg‘itish uchun qilinadigan harakatni to‘g‘ri tanlashni bilishi kerak. Tcz yorib o‘tgan
hujumchilarning asosiy maqsadi himoyachil orqasiga o‘tgan sheriklariga bo‘ylama yoki
diagonal bo‘ylab to‘p uzatishdir.
12

Tez yorib o‘tishning ikkinchi bosqichida hujumchilar kuchini imkon boricha
keng aytiradi va maydon keng ligida bir-ikki qator bo‘lib joylashadi. To‘p hujumning
oldingi qatoriga uzatiladi.
Uchinchi bosqichining vazifasi- hujumni muvaffaqiyatli yakunlashdir. Yaxshisi,
himoyachilardan hujumchilar soni ko‘p bo‘lishi kerak, ammo son jihatdan tEnglik
bo‘lgan holatda hujumni yakunlanishi o‘yinda tez-tez uchrab turadi. Shuning uchun
hujumchilar kam kuch bilan tez harakat qilishga doim tayyor bo‘lishi kerak. Bunday
holatlarda birinchi qatordagi hujumchilar o‘rin almashtirish, chalg‘itishlar yordamida
hujumni yakunlashga intiladilar yoki ikkinchi qatordagi o‘yinchilarning o‘yinga
qo‘shilishigi qulay sharoit yaratishga urinadilar, bu alohida ahamiyatga egadi; Noqulay
pozisiyadan shoshilib otilgan to‘p raqiblarning hujumga o‘tish uchun kuch jihatdan
ustunlikka erishuviga olib kelishi mumkin.
Shunday qilib, tez yorib o‘tish yuksak uyushqoqlik bila tashkil topgan harakatdir. Uni
qo‘llaganda yaxshi natijaga erishish uchun texnik-taktik tayyorgarlikning yuksak
darajasi yetarli emas ruhiy holat, dadillik, jur’at va ba’zan tavakkal harakat qilishlar
hujumni yaxshi natija bilan yakunlashga yordam beradi.
Pozision hujum taktikasi - jamoa tez yorib o‘tish hujumini yakunlay olmasa, unda
hujumchilar majburan himoyachilarning uyushqoqlik bilan tuzilgan himoyasiga qarshi
kurashmog‘i kerak. Buning uchun ular maydonning o‘zlariga qarashli yarmiga qaytib,
raqiblar to‘liq himoyaga o‘tganda, ularga qarshi hujum uyushtiradilar va bu «pozision
hujum» deb ataladi. Zamonaviy sharoitda himoya chilarning hamjihatlik bilan tashkil
etilgan mudofaasini tez Engib chiqish nihoyatda muhim, chunki hujumchilarning to‘p
bilan hu jum qilishiga 45 daqiqadan ortiq vaqt berilmaydi.
Pozision hujumni qo‘llash quyidagi holatlarda o‘rinlidir:
- to‘pni o‘yinga kiritish uchun ko‘p vaqt sarflansa;
- o‘yin tezligi jihatidan raqiblarning ustunligi yaqqol sezilib tursa;
- o‘yin sur’atini o‘zgartirish zaruriyati tug‘ilganda, qayta tiklanish uchun tanaffus
qilishda;
- o‘yinchilarni almashtirish kerak bo‘lganda.
13

Pozision hujum uch bosqichdan iborat: boshlang‘ich, tayyorlovchi va yakunlovchi.
Birinchisida o‘yinchilarni joy-joyiga qo‘yish amalga oshiriladi.
Vaqtincha son jihatdan ustunlikka ega bo‘lish yoki hujum zonalaridan birida qulay
vaziyat yaratish uchun to‘p va o‘yinchilarning o‘rin almashishi ikkinchi fazada
boshlanadi. Oxirgi fazada esa darvozani ishg‘ol qilishga erishiladi yoki kuchlar qayta
tiklanib, hujumni davom ettirish va hujumdan himoyaga o‘tish uchun qulay vaziyat
yuzaga keltiriladi.
Pozision hujumni uyushtirish uchun jamoa ikki taktik guruhga bo‘linadi. Birinchi
guruhchani oldingi qatorda darvoza maydonchasi chizig‘i yaqinida ikkitasi burchakdan
va bir chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchilar tashkil etadi. Ikkinchi qatorni markaziy va
ikki yarim o‘rtalikda o‘ynaydigan o‘yinchilar egallaydi. Birinchi qatordagi o‘yinchilar
zimmasiga murakkab vazifa yuklangan ular raqiblar mudofaasi orasida harakat qiladilar.
Shuning uchun bi rinchi qator o‘yinchilari to‘pni egallab, chalg‘itishlarni qo‘llab,
himoyachini aldab o‘tib va to‘p otishga qulay vaziyat yaratish uchun joy tanlashni bilishi
zarurdir. Buning uchun o‘yinchilarning o‘z qatoridagi sheriklari bilan hamkorlikda o‘yin
pozisiyalarini vaqti-vaqti bilan almashib turishni bilishi maqsadga muvofiqdir.
Ikkinchi qator o‘yinchilari o‘yinni tashkil etish bilan birga hu jumni yakunlash
funk s yasini ham bajaradi. Shuning uchun ular yuqori tayyorgarlik darajasiga, ham
texnikada, ham taktikada yuk sak malakaga erishmog‘i kerak.
Birinchi va ikkinchi qatorda o‘ng tomondan chap qo‘l bilan, chap tomondan esa o‘ng
qo‘l bilan to‘p otadigan o‘yinchilarning o‘ynashi raqib darvozasiga unumli hujum
uyushtirishga imkoniat beradi.
Pozision hujumning har xil variantlarida chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchilar soni
o‘zgarishi mumkin. Pozision hujumdagi o‘yinchilarning 3-3 yoki 4-2 bo‘lib chiziqj
bo‘ylab joylashishi ko‘p tarqalgandir. Pozision hujumda yana bir qacha joylashishlar
ham mavjud.
Joylashish variantini tanlash ularning imkoniyatiga va raqiblar himoya tizimining
tuzilishiga bog‘liq. Pozision hujumda hujum-chilar orasidagi o‘zaro asosiy taktik
harakatlar joylashish variantiga bog‘liq bo‘lmaydi. Ikki o‘yinchi orasidagi “qaytar va
chiq”, “aldamchi hujum”, “joy almashtirish”, “to‘siq” singari oddiy hara katlar
14

boshqalariga nisbatan ko‘proq ishlatiladi. “Qaytar va chiq” o‘yin taktikasi - bu e ng
oddiy taktik kombinasiya.
U o‘yinchining to‘pga peshvoz chiqib uni bo‘sh joyga uzatishi va yana o‘ziga
qaytarib olishidan iborat bo‘ladi. Bunday holatda himoyachiga tasodifan kirishni
boshlagan o‘yinchining tezlik jihatdan ustunligi yaxshi natija beradi.
«Aldamchi hujum» o‘yin taktikasi - bu o‘zaro harakat bo‘lib hujumchining to‘p bilan
ikki himoyachi orasidan o‘tib, uni otmoqchi bo‘lganda himoyachilarni shu hujumchi
yo‘lini to‘sish uchun oldinga chiqishga majbur etishda va ishontirishda qo‘llaniladi.
Bunday hoillardan so‘ng boshqa hujumchilar uchun ochilgan «yo‘lakcha»da erkin
harakat qilish imkoniyati yaratiladi.«Joy almashtirish» o‘yin taktikasi – bu o‘zaro
harakatda bo‘lgan o‘yinchilardan birini himoyachilardan yashirincha ozod yetish uchun
qo‘llaniladi. To‘pni yegallagan o‘yinchi sherigi tomon harakat qiladi va to‘pni orqadagi
bo‘sh joyga o‘tgan sherigiga uzatadi.
Hujumchilarning o‘zaro harakatida to‘siq qo‘yish alohida aha-miyatga yega.
Uning yordamida himoyachilar qarshiligini bartaraf yetish, zonaga kirayotgan
hujumchining ta’qib qilinishiga xalaqit berish mumkin. To‘siq qo‘yishning turlari
quyidagilar: joyda tu-rib va harakatda, tashqaridan va ichkaridan Bulardan boshqalarga
qaraganda birinchi qatordagi hujumchilar samarali foydalanadilar.
Pozision hujumda jamoa harakatlarini tashkil etishda chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan
o‘yinchi orqali hujum qilish yetakchi o‘rinni egallaydi. Chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan
o‘yinchilar soni har xil bo‘lishi mumkin (1-2) va ularning o‘yindagi asosiy o‘rni —
markazda, darvoza qarshisidadir. Ammo u yon tarafga chiziq bo‘ylab ha rakat qilishi,
oldinga erkin to‘p tashlash chizig‘iga chiqishi va to‘pni o‘yinga kiritishda ishtirok etishi
mumkin.Chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchining asosiy vazifasi to‘pni egallab, uni
darvozaga otishdir. Buning uchun u hamisha hiyla ishlatib (manyovr) bo‘sh joyda
«ochilishga», to‘p otish uchun kuchli qo‘lini bo‘shatishga harakat qiladi.
Keyingi harakatlari uning himoyachidan qutulishini va orqa bilan turgan holda uni
chalg‘itib, har qaysi tomonga aldab ketishini ta’minlaydi; chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan
o‘yinchi o‘zi to‘siq qo‘yishni va to‘p uzatishda sheriklariga yordam qilishni bilishi shart.
15

Umuman, oldinga qo‘yilgan vazifani amalga oshirish uchun hujumchilar keng
joylashishi va butun maydon bo‘ylab hujum qi lishi, to‘siq qo‘yishi, burchak va uzoq
masofadan to‘p otishni bajara olishi kerak.
Chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchi bo‘sh joyga kirib «ochilsa» va darvoza
maydoniga sakrab kirsa, u holda unga darhol to‘p uzatiladi.
Bir necha o‘yinchilar chiziq bo‘ylab hujum qilishganda, darvozabonning vazifasi
chegaralangan bo‘ladi: biri hamisha darvozaga xavf tug‘diradi, boshqalari esa ko‘pincha
sheriklariga yordam qiladi.Joy almashishga kelishib hujum qilish samarali usuldir.
Buning uchun hujumchilar o‘yinning har bir vaziyatida muvaffaqiyatli o‘ynay olishi,
to‘pni uzatish va darvozaga otishni bilishi, o‘yin jarayonini yaxshi tushiinishi va uning
rivojlanish yo‘lini oldindan ko‘ra bilishi zarur. Joy almashishga kelishib hujum qilishni
himoyaning har qanday tizimiga qarshi qo‘llash mumkin. Bunday hujum usullarida ko‘p
tarqalgan variantlar: «vosmerka», «ikki burchak» hisoblanadi.
Bu variantlarga bir necha o‘yinchilar harakatining uchrashuv tamoyili asos solgan.
Bunda hujumchilar guruhlarga bo‘linadi va o‘zlarining yo‘nalishi bo‘yicha harakat
qilishi mumkin. Bir-biriga qarama-qarshi harakat qilib uchrashishi to‘p harakatining
muntazamligiga to‘siqlar qo‘yishga, bir himoyachi zonasiga ikki hujumchining tasodifiy
kirishiga qulay sharoit yaratadi.Ko‘pincha hujumning «vosmerka» variantida bu tamoyil
to‘la yoritilgan. Uning nomi hujumchilar harakatining shaklidan kelib chiqqan bo‘lib
katta va kichik «vosmyorka» degan ikki turga ajratiladi.O‘yinchilar kombinasiyani bir-
biriga qarama-qarshi (skrest) harakat qilib bog‘laydi. Har qachon to‘p uzatilganda
o‘yinchi dia gonal bo‘ylab maydon burchagiga ketadi va o‘zi to‘p uzatgan joyiga
qaytadi.Bu bir necha marta takrorlangandan so‘ng himoyachilar o‘rganib qoladi,
shundan foydalangan hujumchilar to‘satdan boshqa sheriklarini ham jalb qilgan holda
hujum shaklini o‘zgartiradi va raqiblar mudofaasini vaqtincha sarosimaga soladi.
16

Bir qo’llab to’phi qaytarish (ushlash)
Qo’l va oyoq yordamida to’pni qaytarish
17

- To‘pni olib qo‘yish usuli yordamida jamoaning qarshi hujumga o‘tishi
ta’minlanadi.
- To‘pni urib chiqarish harakati to‘p olib yurgan hujumchi bilan kurashda
bajariladi. Himoyachi qulay payt poylab hujumchiga yaqinlashadi, to‘pni urib
chiqaradi va uni egallashga harakat qiladi.
- To‘pni to‘sish darvozaga yo‘naltirilgan to‘pga qarshilik ko‘rsatishda
qo‘llaniladigan asosiy harakat hisoblanadi.
Yuqoridan, o‘rta va pastdan kelayotgan to‘pni bir va ikki qo‘l bilan to‘sish
mumkin. To‘pni to‘sishni bajarayotgan himoyachi hujumchiga qanchalik yaqin
bo‘lsa, to‘p yo‘nalishini aniqlash shunchalik oson bo‘ladi. Himoyachi to‘pni
ushlashga tayyorlanishda diqqat bilan hujumchini, shuningdek to‘pni kuzatish va
to‘p otayotgan o‘yinchini o‘z vaqtida to‘xtatish uchun uning oldiga chiqishi lozim.
Sakragan holda otilgan to‘pni to‘sish raqib tomonidan ham sakrab amalga
oshiriladi.
Olti metrli chiziq bo‘ylab, burchak va chiziq bo‘ylab o‘ynay digan o‘yinchilarning
muntazam harakat qilishi himoyachilar harakati uchun undan ham ko‘p qiyinchiliklar
tug‘diradi. Ikki kichik «vosmerka»da yoki ikki uchburchak shaklida harakat qilish oddiy
o‘zaro harakatni; 2—3 o‘yinchi orasiga to‘siq qo‘yish va asosiy to‘p uzatishlarni
qo‘llash yaxshi natijaga yerishishga imkon beradi. Hara kat qilishda muhimi — bir
pozisiyada ikki hujumchining to‘xtab qolmasligi; to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchi esa
himoyachilarni oldinga chiqishga majbur etuvchi hujum harakatlarini ishlatishi kerak.
Zonali himoyaga qarshi hujumda muhimi himoyachilarga noqulay bo‘lgan
joylashtirishdan foydalanishdir. Shunday qilib, 6-0 va 5-1 zonasiga qarshi kurashda
yaxshisi ikki chiziq bo‘ylab o‘ynay digan o‘yinchi bilan hujum qilish. 4-2 va 3-3 zonali
himoyaga qarshi kurashda esa, bir o‘yinchi chiziq bo‘ylab o‘ynasa yaxshi natija beradi.
Pozision hujum muvaffaqiyatining oxirgi natijasi o‘yinchilar ning o‘zaro kelishib
qilinadigan harakatiga, oldindan o‘rganganini qo‘llashiga va o‘yinda vujudga keladigan
holatlarni ijobiy hal qilishiga bog‘liq. Himoyada o‘ynashning umumjamoa usuli
shaxsiy, hududiy va aralash bo‘lishi mumkin. Biroq qisman bo‘lsa ham boshqa usul
elementlaridan foydalanmasdan birgina usulda o‘ynayverish xato bo‘ladi, chunki bu hol
18

himoya taktikasini qashshoqlashtirib qo‘yadi. Himoyada o‘ynash usullarini
himoyachilarning shaxsiy xislatlari va imkoniyatlarini hisobga olib tanlash kerak..
Mudofaa qilayotgan jamoa harakatlarining hammasi hujum qilayotganlar harakatiga
javob tariqasida bo‘lib, raqiblar taktikasining xususiyatlariga qarab uyushtiriladi.
Mudofaaning yaxshi uyushtirilgani jamoaga hujum harakatlarini ham muvaffaqiyatli
bajarish imkoniyatini beradi.
Himoyaning asosiy maqsadi, raqiblarning darvozaga to‘pni aniq otishi imkoniyatini
kamaytirishdir. Bunda asosiy vazifalar quyidagilardan iborat bo‘ladi:
1) qisqa vaqt ichida raqiblardan to‘pni olib qo‘yish;
2) hujumda ishtirok etuvchi guruh o‘yinchilari orasidagi o‘rnatilgan aloqalarni
buzish;
3) darvozaga to‘p otishlariga qarshilik ko‘rsatish.;
4) o‘z darvozasi oldida to‘p uchun kurashish va to‘p egallangandan so‘ng hujumni
tashkil qilish.;
Himoyada o‘ynash usullari xilma-xil bo‘lib, asosan darvozani mudofaa qilish,
to‘pni qo‘lga kiritish uchun faol kurashishni nazarda tuting. Himoyadagi o‘yin ham
hujumdagi singari shaxsiy, guruh va jamoa harakatlaridan iborat.
Jamoa harakatlari: Himoyada jamoa harakatlarini tashkii etishda uch tizim: shax -
siy, zonali va aralash himoya tizimlaridan foydalaniladi.
Shaxsiy himoya: Bu qo‘l to‘pi o‘yinida asosiy himoya qilish tizimidir. Shaxsiy
himoya uch variantdan iborat: butun maydon bo‘ylab, maydonning o‘ziga qarashli
qismida va erkin to‘p tashlalash zonasida.
Butun maydon bo‘ylab shaxsiy himoya to‘pni yo‘qotgandan so‘ng darhol uni
egallash uchun faol kurashishga mo‘ljallangan. Himoyachilar oldindan ma’lum yoki
o‘ziga yaqin turgan o‘yinchilarni taqsimlab oladilar va ularni to‘p egallash hamda
uzatish imkoniyatlarini qiyinlashtirish uchun ulardan ajralmay kuzatadilar. Hujumchilar
darvozaga yaqinlashgan sari himoyachilarning faollik darajasi ortadi.Agar raqib
jamoasi o‘yinchilari texnik jihatdan bo‘sh yoki hujum qilishi sust bo‘lsa, o‘yin vaqtini
ataylab cho‘zishsa yoki hi moya qiluvchi o‘yinchilar son jihatdan ustunlikka ega bo‘lsa,
u holda butun maydon bo‘ylab shaxsiy himoya qilishni qo‘llash maqsadga muvofiqdir.
19

Maydonning o‘ziga qarashli qismida himoya harakatlarini bajarar ekan, jamoa o‘z
darvozasi tomon chekinadi va maydonning o‘rta chizig‘i yaqinida oldindan
taqsimlangan o‘yinchilarni tanlab oladi. To‘p egallagan o‘yinchi zich “devor” bilan pana
qilinadi, boshqalarining to‘silishi esa o‘yinchi bilan darvoza orasidagi masofaga bog‘liq,
u darvozabonga qancha yaqin bo‘lsa, shuncha zich pana qilinadi.
Hujumchilar harakatini maksimal murakkablashtirish uchun himoyachilar butun
maydon bo‘ylab yoki erkin to‘p tashlash zo nasida hamma hujumchilarni zich to‘sib
tursa, yaxshi natija beradi. To‘pni burchakdan o‘yinga kiritishda yoki o‘yinning oxirgi
minutlarida jamoa minimal hisobda yutqazayotgan bo‘lsa, pressining qo‘llash maqsadga
muvofiq bo‘ladi.
Zonali himoya: Bu tizimda har bir himoyachining harakat qi lish zonasi aniqlanadi,
ya’ni, uning zonasiga kirgan har bir hujumchiga zich panohgoh bo‘lishga harakat qiladi.
O‘yinchilar himoyaga qaytib kelib, o‘zlari tanlagan joylarini egallaydi, so‘ng
hujumchilarning siljishi va to‘pning almashtirilgan joyi tomon harakat qiladi.
Hujumchining to‘p bilan qilgan har qanday harakatiga shu zonadagi himoyachi
javobgardir. Birmuncha xavfli bo‘lgan 10—12 m masofadan hujum qiluvchi
hujumchiga unga yaqin bo‘lgan himoyachi chiqadi, boshqalari esa bo‘sh qolgan joyni
to‘ldirishadi.
O‘yinchilarning himoyada joylashishining bir necha variantlari mavjud bo‘lib,
asosan ularning beshtasi zonada joylashishga harakat qiladilar: burchaklarda, markazda
va ikkitasi ularning orasida eng baland bo‘yli himoyachilar o‘rtada, qolganlari esa birin-
ketin burchak tarafga joylashadi. U yoki bu variantni tanlash ra qib o‘yinchilarining
tarkibi va harakat qilishlariga bog‘liq. Uzoq masofadan natijali hujum qiladigan jamoaga
qarshi ikki chiziq bo‘ylab mudofaa tashkil etiladi burchakdagi va chiziq bo‘ylab
o‘ynaydigan o‘yinchilar orqali hujum qilinsa, u holda himoyachi larning bir, ikki qator
himoya qilish chizig‘ida joylashish usuli qo‘llaniladi. Keng tarqalgan zonada himoya
qilish tizimlari qatoriga 6-0, 5-1, 4-2, 3-3 lar kiradi
Har bir variant o‘zining turiga e ga. Shunday qilib, 5-1 oldinga chiqarilgan o‘yinchi
har xil usulda harakat qilishi mumkin; to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchiga hujum qilish, o‘pni
20

darvozaga uloqtiruvchi o‘yinchiga qarshi harakat qilish yoki umumiy hujumdan
chetlashtirish maqsadida markazdagi o‘yinchining unga qarshi o‘ynashi.
Zonali himoyani qo‘llashda eng muhimi — darvozaga to‘p otishga xalaqit qilish
bilan cheklanmay, balki hujumchilarning zonaga kirishiga yo‘l qo‘ymaslik va ularning
erkin to‘p uzatish imkoniyatini murakkablashtirishdir. Zonali himoyada o‘yinchi har
doim har-akatchan, egiluvchan va shiddatkor bo‘lishi talab etiladi. Uning qudrati shaxsiy
himoyaga yaqinlashgan sari ortaveradi. Raqiblarning o‘yinchilarni zonali himoyada
joylashtirish ning dastlabki holatga qaytarish yoki hamma o‘yin chilarni zich
panohgohda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday joylasht;rishlar qo‘llaniladi.
Aralash himoya - bu tizimda shaxsiy va zonali himoyaning ijobiy tomonlari
birlashtirilgan. Ikki asosiy tamoyil manfaati alohida o‘yinchiga qarshi harakat va
zonadagi mudofaani natijali qilishdir.
Bunday himoya quyidagi variantlarga bo‘linadi: 5+1, 4+2, 1+4+1. Buning mazmuni
shuki, o‘yinchilarning bir qismi (birin-chi raqam) zonani ushlab turadi, boshqalari esa
(ikkinchi raqam) hujumchini shaxsan himoya qiladi.
Variant 5+1 - himoyani tashkil etishda ko‘p uchraydigan usuldir. Bunda o‘yinchilar 6-0
zonadagiga o‘xshab harakat qiladilar, o‘yinchilardan biri esa kuchli hujumchiga qarshi
shaxsiy himoyada o‘ynaydi.Variant 4+2 bir vaqtda ikki o‘yinchining (bombardir va
markazdagi yoki yana boshqa o‘yinchilar) harakatini bog‘lab qo‘yish. maqsadida
qo‘llaniladi. Ya’ni ikki mahoratli hujumchiga qarshi shaxsiy himoyada, boshqalari esa
chiziq bo‘ylab zonada himoya qilish shaklida o‘ynaydilar.
Variant 1+4+1- raqiblar jamoasi chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan bo‘lsa, shunga qarshi
qo‘llaniladi va u o‘yinchiga himoyachilardan biriga panohgohlik qilish yuklanadi.
Hujumni tashkil qiluvchi o‘yinchiga qarshi shaxsiy himoya qo‘llanilib, boshqa
o‘yinchilar esa zonada o‘ynaydilar.
Himoyada muvaffaqiyatli o‘ynash barcha himoya tizimlarini to‘la takomillashtirib
egallashga va shaxsiy himoyada yaxshi hara kat qilishni bilishga asoslangan. Shuning
uchun shaxsiy tizimga ustunlik berish kerak. Keyinchalik zona variantlarining birini
qo‘l-lash va undan so‘ng aralash himoyaga o‘tish hujum qilishda raqib lar oldiga
21

murakkab vazifalar qo‘yadi.Guruh harakatlari. Himoyachilarning guruh bo‘lib harakat
qilishi jamoa o‘yinining asosidir.
To‘siqlarga qarshi harakat qilishda, to‘p bilan o‘tishga, to‘p otishga qarshi kurashda,
raqiblar son jihatdan ustunlikka ega bo‘lganda shunday harakatlarni qo‘llash zarurdir.
Himoyachilar asosan uch holatda harakat qilishga tayyor bo‘lishlari kerak: son
jihatdan tEng bo‘lganda (2x2, 3x3 va yana boshqalar), hujumchilar son jihatdan
ustunlikka ega bo‘lganda (2x1, 3x2 va yana boshqalar).
Son jihatdan tEng bo‘lish raqiblarning pozisiyadan hujum qili-shida uchraydi;
himoyachilar hujumni “straxovka” qilish harakatiga qarshi, qo‘shilish, guruhli to‘siq,
sirg‘anib o‘tish va darvozabon bilan o‘zaro harakatda qo‘llaydilar.
”Straxovka” to‘p egallagan hujumchilarga qarshi qollaniladi, himoyachilar hujumning
xavfliroq bo‘lgan tomoniga siljishadi va bo‘sh bo‘lib qolgan zonani yopishadi. Agar
himoyachi to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchini to‘xtatish uchun chiqsa, u holda uning joyini
unga yaqin bo‘lgan boshqa himoyachi egallaydi. qaytarish yoki hamma o‘yin chilarni
zich panohgohda ushlashni kuchaytirish maqsadida shunday joylasht;rishlar qo‘llaniladi.
Aralash himoya - bu tizimda shaxsiy va zonali himoyaning ijobiy tomonlari
birlashtirilgan. Ikki asosiy tamoyil manfaati alohida o‘yinchiga qarshi harakat va
zonadagi mudofaani natijali qilishdir.
O‘tish - to‘siq yordamida harakat qilib yoki aldab o‘tib, to‘p otish pozisiyasiga
chiqmoqchi bo‘lgan hujumchilarni doimo nazorat qilishni nazoratda tutuvchi asosiy usul
bo‘lib hisoblanadi. U hujumchilarning joy almashishidan iboratdir. Bunday joy
almashtirishlar bir marta bo‘lishi mumkin, unda panohgohidan qutulgan o‘yinchini
himoyachilardan biri oladi yoki o‘rin almashinishda ikki o‘yinchi qatnashsa, unda ikki
o‘zaro harakat qiluvchi himoyachilik vasiylik qiluvchi o‘yinchilarini almashtiradi.
To‘siq yordamida qutulib, zonaga kirmoqchi bo‘lgan o‘yinchini zich ushlaganda
surkalib kirish qo‘llaniladi. Uning kirishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun himoyachi uni yaqin
masofada kuzatishi kerak. Buning uchun o‘yinchi panohgohlik qiluvchi sherigi to‘siq
sifatida foydalanishi uchun orqaga chekinadi va harakat qiluvchi himoyachini oldinga
o‘tkazadi.
22

1.3. Darvozabon o‘yinining texnikasi.
Darvozabon jamoada eng qiyin va mas’uliyatli vazifani bajaradi. Uning
harakati faqat darvozaning xavfsizligini emas, balki, hujumning natijasini ham
belgilaydi.
Darvozabonning dastlabki turish holatiga uning gavdasini tik turishi, siljishi,
chalg‘itishlari, to‘pni qo‘l, oyoq, gavda bilan qaytarishi va to‘pni uzatishlari kiradi.
- Darvozabonning turishi harakatdagi to‘pning vaziyatiga bog‘liq ravishda,
har-xil holatda bo‘lishi mumkin. Darvozada turishning ikki turi mavjud bo‘lib, bu
darvoza o‘rtasida va darvoza ustunlari yonida turish hisoblanadi. Darvoza o‘rtasida
asosiy holatda turib harakat qilish qulayroqdir. Agar hujumchi to‘p otishni
burchakdan bajarayotgan bo‘lsa, unda darvozabon darvoza ustuni oldida, yonda
turib (oyoqlar oralig‘i 15-20sm) darvozaga yaqin bo‘lgan qo‘lini yuqoriga ko‘tarib,
tirsak qismi salgina bukilgan bo‘ladi, shunda darvozaning yuqori burchagini
yopish mumkin bo‘ladi.
- Siljish darvozabonning asosan yon tomonga qadam qo‘yib joyini
o‘zgartirishi orqali amalga oshiriladi va to‘pni qaytarish uchun tayyor bo‘lishga
imkoniyat yaratadi.Darvozabon to‘pni olib qo‘yishni, qaytarilgan to‘pni egallab,
uni o‘yinga kiritishni, raqiblar tomonidan tez yorib o‘tishni ta’minlovchi to‘pni
egallashi, oldinga va orqaga tez harakat qilishi lozim.
To‘pni ilish - darvozabon o‘yini texnikasining eng muhim qismidir. Kuchli
otilgan to‘pni ilib olish imkoni kam bo‘lsa ham, uni qaytargandan so‘ng egallab
olish muhim, shuning uchun darvozabon eng yaxshisi to‘pni ikki qo‘llab ilib olgani
ma’qul hisoblanadi.To‘pni qaytarishda, ushlab olishda darvozabon bir yoki ikki
qo‘lini ishlatishi, baravariga oyoq va qo‘l bilan yoki gavda bilan ham to‘pni
qaytarishga tayyor bo‘lishi lozim.To‘pni uzatish darvozabon tomonidan tez va
aniq uzatilgan to‘p jamoaning hujumga o‘tishi uchun sharoit yaratishning
garovidir. Darvozabonning harakati samarali bo‘lishi uchun eng to‘g‘ri turish
holati darvoza o‘rtasi hisoblanadi. Darvoza oldida uning markazidan bir metrgacha
23

masofa bo‘ylab harakat qiluvchi darvozabon balanddan keladigan to‘pni
egallashga doim tayyor bo‘lishi lozim.
Darvozabon hyech vaqt to‘pni nazoratsiz qoldirmasligi va o‘z vaqtida
hujumchining to‘p otish usulini bu harakat boshlanishidan oldinroq aniqlashi juda
muhim hisoblanadi.
Qo‘l to‘pi o‘yinida o‘rgatish usulubiyatlarining tavsifi.
Harakatlarni maqsadli o‘rgatish murabbiydan o‘qitish uslubiyatini bilishni
talab etadi. Hamma uslublar shartli ravishda uchta guruhga bo‘linadi.
1-jadval O‘qitish uslullari.
O‘qitish, o‘rgatish usullari
Suzdan
foydalani
sh Ko‘rgazmali
qabul qilish Amaliy
Hikoya,
ta’rif,
suhbat,
tushuntiri
sh, tahlil
qilish,
ko‘rsatma
berish. Plakatlar,
kinogrammal
ar, video
yozuvlarini
ko‘rsatish,
namoyish
qilish. Qat’iy
tartiblashtirilgan
mashqlarning
metodlari,
qismlarga bo‘lib
o‘rganish.
Harakat
jamlanmalarini
butunligicha
o‘rganish Qisman
tartiblashtirilgan
mashqlarning
metodlari o‘yin,
musobaqada
turli harakatlar
jamlanmalariii
qo‘llash.
- So‘zlardan foydalanish, ko‘rgazmali qurollardan va amaliy uslublardan
foydalanish. Bular o‘z navbatida bir necha uslullardan tashkil topadi.
- Murabbiy tomonidan qo‘llaniladigan so‘zdan foydalanish uslubi butun
o‘quv jarayonini faollashtiradi, harakatlanishlar to‘g‘risida yanada to‘liq, aniq
tasavvurlarni shakllantirishga yordam beradi. Ushbu uslublar yordamida
murabbiy o‘quv materialining o‘zlashtirilishini tahlil qiladi va baholaydi;
24

- Ko‘rgazmali qabul qilish deb o‘rgatilayotgan harakatlarni ko‘z bilan ko‘rish
va eshitish orqali qabul qilishga aytiladi;
- Ko‘rgazmali qabul qilish harakatlarni yanada tez, chuqur va mustahkam
egallab olishga yordam beradi, o‘rganilayotgan harakatlarga qiziqish uyg‘otadi.
Har bir uslubni o‘rganishda ularning bosqichlarini ko‘rib chiqish muhimdir.
Chunki asosiy ahamiyat asosiy bosqichga, keyin boshqa bo‘laklar va sportchining
har hil tayyorgarligiga qaratiladi. Har qanday uslubni o‘rgatishda texnik-taktik
harakatlarni takomillashtirish, ketma-ketligiga rioya qilish kerak:
1. Usullar mohiyati bilan tanishtirish;
2. Shu uslulni soddalashtirib o‘rgatish;
3. Usullarni o‘yin holatiga yaqinlashtirish, takomillashtirish;
4. O‘rganilgan usullarini o‘yinda qo‘llash, qo‘l to‘pi mashg‘ulotining
asosini tashkil etadi.
O‘yindan tashqari o‘rgatiladigan va takomillashtiriladigan har bir texnik usul
(metod)ga juda ko‘p vaqt sarflanadi. Shuning uchun gandbolchilar usullarni
soddalashtirilgan holda o‘yin vaqtida o‘rganadilar va takomillashtiradilar.
Har bir mashg‘ulotda ikki-uchta usul(metod)larni o‘rgatib borilsa maqsadga
muvofiq bo‘ladi.
Hujum texnikasini o‘rgatish usuli. Maydonda harakat qilish texnikasini
o‘rgatishda eng avval har bir harakat alohida o‘rgatilib (yugurish, sakrash,
to‘xtashlar), so‘ngra ular qo‘shib o‘rgatiladi. Bir harakat tuzilmasi o‘rgatilgandan
keyin, boshqa harakatni o‘rgatish boshlanadi va o‘rganilgan harakatlar bir-biriga
bog‘lanib, har xil holatlarda qo‘llaniladi.
Yugurishda oddiy, tezlikni o‘zgartirib, yo‘nalishni o‘zgartirib, qadamlarni
chalishtirib, har xil sakrashlar yordamida yugurish texnikasi o‘rgatiladi;
To‘xtashlarda tez yurib, sekin yugurib, tezlashganda avval bir oyoqda so‘ng
ikki oyoqda to‘xtash mashqlari o‘rgatiladi. Shug‘ullanuvchining ikki oyoqda
yugurib to‘xtagandan so‘ng, muvozanat saqlash uchun tana og‘irligini to‘g‘ri
taqsimlashi murabbiy tomonidan nazorat qilib boriladi;
25

Sakrash joyidan, so‘ng yugurib kelib avval ikki oyoqda, keyin bir oyoqda
sakrashga o‘rgatiladi.
Oyoqlarni to‘g‘ri qo‘yish, balandlikga yoki uzunlikga sakraganda oyoqlarni
bukish va yerga tushish to‘g‘ri bajarilishiga ahamiyat berish kerak.
O‘yin maydonida harakat qilish texnikasini takomillashtirish uchun quyidagi
mashqlardan foydalanilsa bo‘ladi:
1.Belgilangan aniq mo‘ljalga tezlanib yugurish va dastlabki holatga qaytish;
2.Turli holatlarda yugurib, yotib, emaklab va boshqa ko‘rinishlarda tez yugurish;
3.Bir va ikki oyoqlab to‘siqlardan sakrab o‘tish va yugurish;
4.Yugurish va sakrash harakatlarini galma-gal bajarish.
5.Belgilangan joylarda birin-keyin to‘xtab yugurish;
O‘rgatishni yuqoridan qo‘lini siltab to‘p uzatishdan boshlash kerak. Devorda
belgilangan nishondan 3-4 m masofada qo‘llar yuqoriga ko‘tarilishi kerak. Har xil
oyoqlar oldinga qo‘yilib, uch qadamdan so‘ng to‘p uzatish. Keyinchalik sheriklar
bir-biriga qarama-qarshi turib to‘pni uzatishni boshlaydilar. To‘pni yerga urib
yurish texnikasini to‘g‘ri tasavvur qilishga oid tushuntirish va ko‘rsatishdan so‘ng
shug‘ullanuvchilar bir joyda turganlaricha to‘pni yuqoriga sapchitib, yerga urib
o‘ynaydilar va h.k.
To‘pni pastga sapchitib, to‘pni yerga urib yurishga o‘tilganda uni raqibdan pana
qilish bir qo‘ldan ikkinchisiga orqadan o‘tkazish, yuqori tezlikda sur’atni va
yerdan sapchish balandligini o‘zgartirish, burilishlar hamda orqa bilan harakat qilib
to‘pni yerga urib yurishlar navbat bilan keyinroq o‘rganiladi.
To‘pni otishga o‘rgatish . Har xil usullar bilan to‘pni darvozaga otishga
o‘rganish jarayonida shug‘ullanuvchilarni dastlab to‘pning yo‘nalishi, chizig‘i va
darvozani mo‘ljalga olish usullari bilan tanishtirish lozim.Darvozaga to‘p otishning
ayrim usullari o‘rganilayotganda birinchi navbatda, uning tuzilishi, so‘ngra
harakatining mazmuni o‘rganiladi va to‘p otish masofasi asta-sekin uzaytiriladi.
Tayanib to‘p otish: Bu harakatni o‘rgatishni uning asosiy bosqichi- to‘pning tezligi
oshishidan boshlamoq kerak. To‘pni yuqoridan tezlashtirish uchun siltash usuli
o‘rgatiladi. Dastlabki holat o‘ng oyoqda turib chap oyoq oldinga qo‘yiladi, o‘ng
26

qo‘l to‘p bilan yuqorida, gavda sal burilgan, chap oyoqni oldinga qo‘yib devorga
to‘p otiladi.
Dastlab diqqat harakatning ketma-ketligiga qaratilishi lozim, to‘p otish texnikasi
o‘zlashtirilgandan so‘ng otishning tayyorlov bosqichiga o‘tiladi. To‘p otish
texnikasi o‘zlashtirilgandan so‘ng, otishning tayyorlov bosqich ko‘rinishlariga
kirishiladi:
1. To‘pni yerga urib kelgandan so‘ng tez xarakat bilan to‘p otish.
2. To‘pni ilib olgandan so‘ng darvozaga otish.
3. To‘pni ilib bir, ikki, uch qadamdan so‘ng darvozaga otish.
4. Har xil tezlanishlardan so‘ng to‘pni darvozaga otish; va b.
Shundan so‘ng, to‘p otish sharoitlari murakkablashtirilib bajariladi. O‘yinchilarga
u yoki bu usullarni tanlab to‘p otish mashqlari beriladi. O‘rgatilgan usullarni
o‘yinda qo‘llashda takomillashtirilib boriladi.
Sakrab to‘p otishning barcha harakatlarini joyida turib o‘rgatish kerak.
Dastlabki holat to‘pni ikki qo‘llab ushlab oldinga uzatiladi, to‘p bilan qo‘l
yuqoriga ko‘tarilib, orqaga uzatiladi, tana salgina yon tomonga egiladi, to‘pni
ushlagan qo‘l tarafdagi oyoq tizza qismidan ozgina bukiladi, tayanch oyoq oldinda
bo‘lib og‘irlik barmoqlarga tushadi va sakrash harakati bajariladi.
Yiqilib to‘p otish – bu harakatni o‘rgatish uchun yumshoq to‘shak yoki qum
to‘ldirilgan chuqurchalardan foydalanish mumkin. O‘rgatishni to‘p otishning
yakuniy bosqichidan, ya’ni, yerga tushish – yiqilishdan boshlash kerak. Oldin
dastlabki holatdagi ikki qo‘lga, qo‘l bilan oyoqqa va yonboshga tushish – yiqilish
o‘rganiladi. Keyin bu mashqlar to‘p bilan bajariladi.
Chalg‘itishga o‘rgatish. Chalg‘itishlarning turlari murakkab bo‘lganligi sababli
shug‘ullanuvchilar ularga oid usullarni to‘liq egallaganlaridan so‘ng boshlaydilar.
Shug‘ullanuvchilar eng avvalo har bir chalg‘itishning texnikasini o‘rganadilar,
Mashqlarda har xil harakatlar bir-biri bilan qo‘shiladi. Chalg‘itishlar va undan
keyingi harakatlar avval sekin, so‘ngra har xil tezlik bilan bajariladi. Bir joyda
turganda va harakat paytida bir yo‘l bilan bajariladigan chalg‘itishlardan so‘ng,
27

ularning har xil qo‘shilmalari va tayanchsiz hoatda bajariladigan chalg‘itishlar
o‘rgatiladi.
Himoya texnikasini o‘rgatishda orqa bilan yurishga, yugurishga o‘ng tomon
bilan qadamlab, har xil yo‘nalishlarda qo‘llar bilan to‘siq qo‘yishni yoki to‘pni
olib qo‘yish harakatlarini bajarishga ko‘proq ye’tibor berish lozimdir. Maydonda
qilinayotgan harakat vaqtida to‘pning yo‘nalishiga qarab joylashish ham
o‘rgatiladi. Keyinchalik hujumchiga nisbatan kerakli masofani saqlash va
vaziyatga qarab uni o‘zgartirish o‘rgatiladi.
Himoyada harakat qilishni o‘rganish uchun quyidagi mashqlardan foydalanish
mumkin:
1. Himoyada turishning dastlabki holatdan o‘ngga, chapga, oldinga va orqaga
yurish va yugurish;
2. Orqa bilan oldinga eng ko‘p ilonizisimon harakatlarni bajarish kerak;
3. Bir-biriga yuzma-yuz turgan holatda quvlashmachoq o‘yini o‘ynash kerak;
v h.k.
To‘pni to‘sishda qo‘llarni tez harakat qildirishga o‘rgatishdan boshlanadi. Darvoza
maydonchasi bo‘ylab joylashgan himoyachilar murabbiy ishorasi bilan darhol
qo‘llarini yuqoriga ko‘tarib harakatlantiradilar, keyin qo‘yidagi mashqlarni to‘p
bilan bajaradilar:
1. Hujumchi himoyachiga yuzma-yuz turib, har xil holatda darvozaga to‘p otishni
bajaradi, himoyachi esa to‘p yo‘nalishini to‘sish uchun harakat qiladi;
2. Oldindan kelishilgan tomonga otish kuchini asta-sekin ko‘paytirib to‘p otiladi,
hujumchilar to‘p yo‘nalishini to‘sish uchun qo‘llarini qo‘yishadi;
3. Avvaldan kelishilgan ikki usulda darvozaga otilgan to‘p yo‘li to‘siladi;
4. O‘yin davomida darvozaga otilgan to‘plar yo‘li to‘siladi;
5. Birin-ketin darvozaga otilgan bir necha to‘pni to‘sish va h.k.
To‘pni olib qo‘yish texnikasi o‘rgatilayotganda harakat boshlanishidan oldin
turish holatini to‘g‘ri tanlash, to‘pga o‘z vaqtida chiqish va to‘pga qarab tezkorlik
bilan harakat qilish katta ahamiyatga egadir.
28

Bu mashq oldinga chiqib uzatilayotgan to‘pni olib qo‘yish texnikasi bilan
o‘rgatiladi. So‘ng hujumchining orqasidan tezlik bilan chiqib to‘pni olib qo‘yish
harakatlari o‘rgatiladi.
To‘pni urib chiqarish, oldin bir joyda turib raqibning qo‘lidagi to‘pni urib
tushirish yo‘llari o‘rgatiladi, avval to‘p uzatilayotganda, keyin darvozaga
otilayotganda to‘p urib tushiriladi, keyinchalik esa to‘pni uzatishga yoki darvozaga
otishga tayyorlanayotganda urib tushirish va oxirida to‘pni yerga urib tushirish
vaqtida uni urib tushirish o‘rgatiladi.
Darvozabonga o‘yin texnikasini o‘rgatish - o‘yinda darvozabon yarim jamoa
deb aytiladi, chunki darvozabon vazifasini bajaruvchi o‘yinchilar yuqorida
ko‘rsatilgan harakatlardan tashqari, agar, ular darvozada o‘ynasalar, darvozabon
harakatlarini ham bajarishlari kerak, bunda to‘pni gavdaning barcha qismi bilan
qaytara olishlari kerak bo‘ladi.
Darvozabon darvoza maydonidan chiqqanda, maydon o‘yinchisi hisoblanadi.
O‘yin texnikasiga oid mashg‘ulotlar o‘z mazmuniga ko‘ra himoyachi va hujumchi
o‘yinlaridan farq qilmaydi. Darvozabonga sakrash texnikasini o‘rgatishda,
takomillashtirishda darvozaning yuqori burchaklariga otiladigan to‘pni qaytarish
usullaridan foydalaniladi. Darvozabonni to‘pni ilib olishi uning asosiy vazifasiga
kirmaydi, ammo shunga qaramay u to‘pni ilishni mukammal bilmog‘i kerak.
Taktik harakatlarni o‘rgatish texnikasi – o‘yinning umumiy tushunchasidan
boshlanadi. Har bir taktik harakatni o‘rgatish quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
1.O‘rgatilishi lozim bo‘lgan taktik harakatni tushuntirish va chizma yoki
kichraytirilgan maketda ko‘rsatish;
2.Harakat yo‘llarini maydonda chizib, raqiblar sust qarshilik ko‘rsatishini chizma
yo‘li bilan guruhda shug‘ullanuvchi o‘yinchilarga o‘rgatish;
3.Maxsus vazifa – topshiriq olgan raqiblarga qarshi harakatlarni o‘rgatish;
4.Faol raqiblarga qarshi himoya harakatlarini o‘rgatish;
Guruh bo‘lib to‘siq qo‘yish to‘p otuvchi hujumchiga qarshi hujum qilingan holatlarda
ishlatiladi va uni bir-biriga yaqinlashib, ikki-uch himoyachi amalga oshiradi.
29

Darvozabon bilan o‘zaro harakat to‘siq qo‘yuvchi himoyachilar bilan
darvozabonning kelishib qilgan harakatlaridan iboratdir. Bunday holatda o‘yinchilar
harakati oldindan o‘zaro bo‘lishilgan vazifa shartini hisobga olib, himoyachi oxirgi
pozisiyani yegallaydi. Ko‘pincha to‘siq qo‘yuvchi himoyachilarga darvozaning
ularga yaqin burchagini berkitish yuklanadi. Raqiblar son jihatdan ustunlikka ega bo‘lib
qolgan holatda himoyachilar avval hujumning rivojlanishini to‘xtatishga harakat
qilishlari kerak. Ikki himoyachi uch hujumchiga qarshi kurashda quyidagicha ish
tutmog‘i lozim. Agar to‘p burchakdagi hujumchida bo‘lsa, unga yaqin himoyachi
hujumga o‘tadi, boshqasi esa xavfli bo‘lgan zonani taxminan darvoza qarshisining
markazida egallaydi.
Agar jamoa son jihatdan kamchilikni tashkil qilsa (5x6), u holda himoyachilarning
to‘p bilan hujum qilayotgan tomonga zichlashishi tufayli qarama-qarshi tomonda bo‘sh
o‘yinchini qoldirishga imkon yaraladi. Demak, himoyada son jihatdan kamchilikni
tashkil qilish himoyachilarni to‘p yo‘nalishi tomon siljishga majbur etadi. O‘yin
davomida son jihatdan ustunlik holatidan to‘g‘ri foydalanish zarurdir. Agar jamoada olti
himoyachi besh hujum chiga qarshi o‘ynasa, u holda bo‘sh qolgan himoyachi markazda
darvoza qarshisiga joylashadi va boshqalarni «straxovka» qiladi yoki raqiblardan to‘pni
olib qo‘yishga intiladi.
O‘yinning ayrim hollarida to‘p bilan bo‘lgan o‘yinchining ikki himoyachi bilan
hujum qilishini qo‘llash mumkin.Individual harakatlar. Individual (shaxsiy) harakat joy
tanlash uchun to‘p bilan va to‘psiz hujumchiga qarshi kurashga mo‘ljallangan.
Joy tanlash - himoyada muvaffaqiyatli harakat qilishning muhim holatidir.
Hujumning rivojlanishini diqqat bilan kuzatib, to‘p egallagan hujumchiga yaqin bo‘lish
niyatida himoyachi muntazam joy almashtiradi va ayni vaqtda vasiylik qilgan
o‘yinchisini nazorat qilishda davom etadi. Buning uchun himoyachi maqsadga muvofiq
usulda harakat qilishni tanlagani ma’qul.
To‘pni olib qo‘yish - qarshi hujum muvaffaqiyatining asosidir. Shuning uchun
himoyachi hamisha to‘pni egallashga harakat qilishi kerak. Buning uchun u darvozani
himoya qiluvchi o‘yinchilar orasida va shu bilan to‘p uzatish imkoniyati bo‘lgan chiziq
yaqinida joylashishi kerak. Ba’zi hollarda oldinga chiqish va to‘p uzatish yo‘nalishini
30

to‘la berkita olish maqsadga muvofiqdir.To‘p egallashga chiqmoqchi bo‘lgan
o‘yinchining yo‘nalishini gavda bilan to‘sib, unga xalaqit qilish mumkin. To‘p egallagan
o‘yinchini mo‘ljalga olish imkoniyatidan va to‘p uzatishga qulay usuldan
foydalanishdan mahrum etish, to‘pni otishi yoki yerga urib olib yura olmasligi uchun
unga hujum qilish zarurdir.
To‘p bilan bo‘lgan o‘yinchini yon chiziq tomon yoki uning kuchsiz qo‘li tarafiga
siqib chiqarish maqsadga muvofiq bo‘ladi. To‘p bilan to‘xtatgan o‘yinchiga darhol
uning kuchli qo‘li tomonidagi yelkasiga qo‘l qo‘yib, hujum qilish zarurdir.
Hujumchining o‘yinchilarni darvozaga yaqinlashtirmasdan, uzoqroq masofaga chiqib
kutib olishi ijobiy natija beradi (to‘qqiz metrlik chiziq oldida). To‘p otuvchi o‘yinchiga
qarshi himoyachi to‘siq qo‘yishni ishlatishi shart. Shu bilan birga, qo‘shimcha to‘siq
qo‘yishni tashkil etish uchun unga yaqin turgan sherigi yordamga kelishi kerak..
Himoyachi darvoza bilan to‘p otayotgan o‘yinchining zarba beruvchi qo‘li orasiga
joylashib, u to‘p otayotgan tomondagi dar vozaning burchagini to‘sadi. Bu darvozaning
yaqin va uzoq burchaklari bo‘lishi mumkin. To‘p, to‘siq qo‘yuvchining qo‘li va dar voza
markazi xayolan chiziqlar bilan biriktirilib, o‘tmas burchak hosil qilinadi. Burchakning
yo‘nalishi darvozaning qaysi tarafini himoya qilish kerakligini ko‘rsatadi.
Ayniqsa, chalg‘itishlardan foydalanadigan o‘yinchiga qarshi ehtiyotkorlik bilan
harakat qilish kerak. Muayyan sharoitda hu jumchiga qaysi harakat qulay bo‘lishini
oldindan belgilab olish va aldamchi harakatga ahamiyat bermasdan, diqqat e’tiborni
asosiy xavf keladigan joyga qaratish kerak. Faqat hujumchining to‘p otmoqchi bo‘lgan
qo‘li tarafga siljish maqsadga muvofiqdir. Agar himoyachi aldamchi harakat qilib
hujumchini shoshilinch chora ko‘rishga majbur etsa, u holda hujumning yakuni
himoyyachilar foydasiga hal bo‘ladi. Himoyachining vazifasi – hujumchilarni kam
foyda keltiradigan harakat qilishga majbur etishdir.
Himoyada o‘ynash yo‘llari turlicha bo‘lib, asosan, darvozani himoya qilish,
to‘pni qo‘lga kiritish uchun kurashish nazarda tutiladi. Himoyadagi o‘yin ham
hujumdagi kabi shaxsiy, guruhli va jamoa harakatlaridan iboratdir.Himoyada
jamoa harakatlari. Himoyada jamoa harakatlarini tashkil yetish uch bosqichda,
ya’ni shaxsiy, zonali va aralash himoyalarda foydalaniladi. To‘pni qisqa masofada
31

uzatib, tez yorib o‘tish taktikasi - ushbu harakat uni birinchi bo‘lib boshlagan
o‘yinchining har tomondan pana qilinganiga ishonch hosil qilinganda amalga oshiriladi.
Ular orqasidan boshqa o‘yinchilar ham tez yorib o‘tishga intiladi. Raqiblarni hujumni
to‘xtatish imkoniyatidan mahrum etish uchun, to‘pni egallagan o‘yinchi qoidani buzib
bo‘lsa ham, avalo, o‘yinning borish vaziyatini aniqlaydi, himoyachi bilan munosabatga
kirishmasdan tez mo‘ljal olishga harakat qiladi va to‘pni bo‘sh sheriklariga uzatadi.
Hujumchilar butun maydon keng ligida oldinga qarab harakat qiladilar. Birinchi
qatorda 3-4 o‘yinchi bo‘lib, ular qisqa yo‘l bilan oldinga intiladilar. Odatda,
himoyachidan bo‘sh bo‘lgan hujumchini topish uchun 3-4 marta to‘p uzatishni bajarish
kifoyadir.
Tez yorib o‘tish hujumi bir-biriga bog‘liq bo‘lgan uch bosqichdan tuzilgan: 1.To‘pni
egallab hujumga o‘tish. 2.Son jihatdan ustunlikka erishish. 3.Hujumni yakunlash.
Hujumchi tez yorib o‘tish harakatining birinchi bosqichida irg‘ib oldinga
tashlanadi va o‘zini ta’qib qiluvchi o‘yinchidan qutulishga harakat qiladi. To‘p
uzatmoqchi bo‘lgan o‘yinchi, qaysi o‘yinchiga to‘p uzatishni, vaziyatni to‘g‘ri baholab,
to‘p trayektoriyasini va yo‘nalishini aniqlashni, agar kerak bo‘lsa, himoyachilarni
chalg‘itish uchun qilinadigan harakatni to‘g‘ri tanlashni bilishi kerak. Tcz yorib o‘tgan
hujumchilarning asosiy maqsadi himoyachil orqasiga o‘tgan sheriklariga bo‘ylama yoki
diagonal bo‘ylab to‘p uzatishdir.
Tez yorib o‘tishning ikkinchi bosqichida hujumchilar kuchini imkon boricha
keng aytiradi va maydon keng ligida bir-ikki qator bo‘lib joylashadi. To‘p hujumning
oldingi qatoriga uzatiladi.Uchinchi bosqichining vazifasi- hujumni muvaffaqiyatli
yakunlashdir. Yaxshisi, himoyachilardan hujumchilar soni ko‘p bo‘lishi kerak, ammo
son jihatdan tEnglik bo‘lgan holatda hujumni yakunlanishi o‘yinda tez-tez uchrab turadi.
Shuning uchun hujumchilar kam kuch bilan tez harakat qilishga doim tayyor bo‘lishi
kerak. Bunday holatlarda birinchi qatordagi hujumchilar o‘rin almashtirish,
chalg‘itishlar yordamida hujumni yakunlashga intiladilar yoki ikkinchi qatordagi
o‘yinchilarning o‘yinga qo‘shilishigi qulay sharoit yaratishga urinadilar, bu alohida
ahamiyatga egadi; Noqulay pozisiyadan shoshilib otilgan to‘p raqiblarning hujumga
o‘tish uchun kuch jihatdan ustunlikka erishuviga olib kelishi mumkin.
32

Shunday qilib, tez yorib o‘tish yuksak uyushqoqlik bila tashkil topgan harakatdir. Uni
qo‘llaganda yaxshi natijaga erishish uchun texnik-taktik tayyorgarlikning yuksak
darajasi yetarli emas ruhiy holat, dadillik, jur’at va ba’zan tavakkal harakat qilishlar
hujumni yaxshi natija bilan yakunlashga yordam beradi.
Pozision hujum taktikasi - jamoa tez yorib o‘tish hujumini yakunlay olmasa, unda
hujumchilar majburan himoyachilarning uyushqoqlik bilan tuzilgan himoyasiga qarshi
kurashmog‘i kerak. Buning uchun ular maydonning o‘zlariga qarashli yarmiga qaytib,
raqiblar to‘liq himoyaga o‘tganda, ularga qarshi hujum uyushtiradilar va bu «pozision
hujum» deb ataladi. Zamonaviy sharoitda himoya chilarning hamjihatlik bilan tashkil
etilgan mudofaasini tez Engib chiqish nihoyatda muhim, chunki hujumchilarning to‘p
bilan hu jum qilishiga 45 daqiqadan ortiq vaqt berilmaydi.
Pozision hujumni qo‘llash quyidagi holatlarda o‘rinlidir:
- to‘pni o‘yinga kiritish uchun ko‘p vaqt sarflansa;
- o‘yin tezligi jihatidan raqiblarning ustunligi yaqqol sezilib tursa;
- o‘yin sur’atini o‘zgartirish zaruriyati tug‘ilganda, qayta tiklanish uchun tanaffus
qilishda;
- o‘yinchilarni almashtirish kerak bo‘lganda.
Pozision hujum uch bosqichdan iborat: boshlang‘ich, tayyorlovchi va yakunlovchi.
Birinchisida o‘yinchilarni joy-joyiga qo‘yish amalga oshiriladi. Vaqtincha son jihatdan
ustunlikka ega bo‘lish yoki hujum zonalaridan birida qulay vaziyat yaratish uchun to‘p
va o‘yinchilarning o‘rin almashishi ikkinchi fazada boshlanadi. Oxirgi fazada esa
darvozani ishg‘ol qilishga erishiladi yoki kuchlar qayta tiklanib, hujumni davom ettirish
va hujumdan himoyaga o‘tish uchun qulay vaziyat yuzaga keltiriladi.
Pozision hujumni uyushtirish uchun jamoa ikki taktik guruhga bo‘linadi. Birinchi
guruhchani oldingi qatorda darvoza maydonchasi chizig‘i yaqinida ikkitasi burchakdan
va bir chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchilar tashkil etadi. Ikkinchi qatorni markaziy va
ikki yarim o‘rtalikda o‘ynaydigan o‘yinchilar egallaydi. Birinchi qatordagi o‘yinchilar
zimmasiga murakkab vazifa yuklangan ular raqiblar mudofaasi orasida harakat qiladilar.
Shuning uchun bi rinchi qator o‘yinchilari to‘pni egallab, chalg‘itishlarni qo‘llab,
himoyachini aldab o‘tib va to‘p otishga qulay vaziyat yaratish uchun joy tanlashni bilishi
33

zarurdir. Buning uchun o‘yinchilarning o‘z qatoridagi sheriklari bilan hamkorlikda o‘yin
pozisiyalarini vaqti-vaqti bilan almashib turishni bilishi maqsadga muvofiqdir.
Ikkinchi qator o‘yinchilari o‘yinni tashkil etish bilan birga hu jumni yakunlash
funk s yasini ham bajaradi. Shuning uchun ular yuqori tayyorgarlik darajasiga, ham
texnikada, ham taktikada yuk sak malakaga erishmog‘i kerak.
Birinchi va ikkinchi qatorda o‘ng tomondan chap qo‘l bilan, chap tomondan esa o‘ng
qo‘l bilan to‘p otadigan o‘yinchilarning o‘ynashi raqib darvozasiga unumli hujum
uyushtirishga imkoniat beradi.
Pozision hujumning har xil variantlarida chiziq bo‘ylab o‘ynaydigan o‘yinchilar soni
o‘zgarishi mumkin. Pozision hujumdagi o‘yinchilarning 3-3 yoki 4-2 bo‘lib chiziqj
bo‘ylab joylashishi ko‘p tarqalgandir. Pozision hujumda yana bir qacha joylashishlar
ham mavjud.Joylashish variantini tanlash ularning imkoniyatiga va raqiblar himoya
tizimining tuzilishiga bog‘liq. Pozision hujumda hujum-chilar orasidagi o‘zaro asosiy
taktik harakatlar joylashish variantiga bog‘liq bo‘lmaydi. Ikki o‘yinchi orasidagi “qaytar
va chiq”, “aldamchi hujum”, “joy almashtirish”, “to‘siq” singari oddiy hara katlar
boshqalariga nisbatan ko‘proq ishlatiladi.“Qaytar va chiq” o‘yin taktikasi - bu eng oddiy
taktik kombinasiya. U o‘yinchining to‘pga peshvoz chiqib uni bo‘sh joyga uzatishi va
yana o‘ziga qaytarib olishidan iborat bo‘ladi. Bunday holatda himoyachiga tasodifan
kirishni boshlagan o‘yinchining tezlik jihatdan ustunligi yaxshi natija beradi.
34

Xulosa
O‘quvchi va talabalarni qo‘l to‘pi sportiga yo‘naltirish va saralash tadbirlarini
uslubiy jixatdan to‘g‘ri tashkil etish, qo‘l to‘pi bo‘yicha yuqori malakali sportchilar
tayyorlash vazifalari bajariladi. Sport turlariga bolalarni yo‘niltirish va saralashda
ularning shaxsiy qiziqishlari hamda jismoniy qobilyatlarini etiborga olish muxim
ahamiyatga ega. Bolalarni qo‘l to‘pi sportiga 14-16 yoshdan yo‘naltirish mumkin.
Yosh sportchilarni dastlabki tayyorgarlik mashg‘ulotlari ularni sportchilarga
muvofiq bo‘lgan jismoniy fazilatlari tezkorlik, chaqqonlik sifatlarini
rivojlantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Voleybol o‘yini texnikasi va
taktikasining asosiy shakllari bo‘yicha malaka va ko‘nikmalar egallanishi uchun
tayyorgarlik olib borilishi kerak. Asosan qo‘l to‘p ining sakrash, yugurish, o‘tirish
va tishlanish harakatlari hamda o‘yinga to‘p kiritish, to‘p qabul qilish, to‘p uzatish
harakatlari texnikasi o‘rgatiladi. Taktik harakatlardan qo‘l to‘pi o‘yinida ishtirok
etish, soxta harakatlar, fintlar bajarish bo‘yicha malakalar hosil qilinadi. Yosh
sportchilarning trenirovka mashg‘ulotlari davrlarga bo‘linib tashkil etiladi.
Tayyorlov davrida yosh voleybolchilar voleybol o‘yini texnika va taktikasi
elementlarini egallab boradilar, jismoniy fazilatlari rivojlantiriladi. Shu bilan birga
yosh sporchilarda ma’naviy, axloqiy hamda ruhiy iroda tayyorgarligi tashkil
etiladi. Tayyorlov davri musobaqalar boshlangunga qadar olib boriladi. Yosh
sportchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda
shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, qo‘l to‘pi o‘yinida yoki
o‘yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va
qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish,
farqlay bilish, to‘g‘ri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya), iroda,
zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan bo‘lishini talab
qiladi.Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi ko‘p jihatdan sport
to‘garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga
muvofiq tashkil qilishga bog‘liq bo‘ladi.«Tanlov» – ko‘p yillik jarayon bo‘lib, o‘z
ichiga dastlabki tanlov, qayta tanlov (guruhdan guruhga o‘tkazishda saralash),
o‘yin funksiyalari bo‘yicha tanlov o‘tkazish, jamoa tarkibiga tanlov asosida qabul
35

qilish kabi bosqichlarni kiritadi. O‘quv-trenirovka jarayonida murabbiy o‘z
rahbarligi ostida shug‘ullanayotgan turli yoshga mansub guruh a’zolari tarkibidan
qobiliyatli, boshqalarga o‘rnak bo‘ladigan bolalarni tanlab olishi va ularni o‘ziga
faol yordamchi qilib tayyorlashi nafaqat mashg‘ulotlar samaradorligini oshiradi,
balki sport intizomi, umuman ta’lim-tarbiya jarayonini maqsadga muvofiq tashkil
qilishga yordam beradi. Ushbu masalaning yana bir ahamiyatli joyi, ya’ni
yordamchi faollar joyi shundaki, yordamchi faollar ommaviy qo‘l to‘pi ni tashkil
qilishda, iste’dodli bolalarni izlab topish, turarjoylarda – mahallalardagi bolalarni
sportga jalb qilish, musobaqalar tashkil qilish, me’yoriy mashq-testlarini hamda
«Alpomish» va «Barchinoy» testlarini qabul qilishda alohida o‘rin egallaydi. Har
bir murabbiyni sport to‘garagi va sport maktablarida o‘quv-trenirovka jarayonini
maqsadga muvofiq tashkil qilishi uchun shug‘ullanuvchi bolani ta’lim olayotgan
maktabi, o‘qituvchilari va ota-onalari bilan hamkorlikda ishlashi muhim ahamiyat
kasb etadi. Chunki, murabbiy mashg‘ulotlarni samarali olib borishi,
shug‘ullanuvchi bolaning mashqlarni o‘zlashtirishi, uni mahoratini shakllanishi shu
bolani maktab va uydagi ahvoli, kayfiyati, dunyoqarashi, qiziqishi hamda xislat va
boshqa omillarga bog‘liqdir.
Ma’lumki, shug‘ullanuvchi bolani o‘quv-trenirovka jarayonid amashqlarni
ongli tushungan holda ijro etishi, yuklamani qanday ijro etayotganligini sezishi,
malaka va ko‘nikmalarni hamda o‘yin sirlarini mukammal o‘zlashtira olishi ko‘p
jihatdan uning nazariy-intellektual tayyorgarligiga ham aloqadordir. Demak, har
bir murabbiy o‘z rahbarligi ostida shug‘ullanayotgan bola haqida barcha
ma’lumotlarga ega bo‘lishi, shu bolani nafaqat malakali sportchi qilib
yetishtirishga yordam beradi, balki ma’naviy-madaniy jihatdan yetuk inson qilib
tarbiyalashda muhim ro‘l o‘ynaydi.
36

Foydalanilgan a dabiyotlar
1. Sh.Pavlov, F.Abduraxmonov, J.Akramov. «Gandbol». Darslik. Toshkent-
2005y.
2. Sh.Pavlov. «Qo‘l to‘pi». Darslik. Toshkent, 1990 y.
3. Sh.K.Pavlov «Qo‘l to‘pi musobaqalarining qoidalari».Toshkent,1987y
4. Pavlov Sh.K. Abdurahmonov F.A. Azizov R.I. (Musoboqa qoidalari, ularni
tashkil etish va o‘tkazish tizimi).- Toshkent- 2007 yil.
5. Pavlov Sh.K, Abdurahmonov F.A, Azizov R.I. “Gandbol” Toshkent 2007
yil.
6. Pavlov Sh.K, Abdurahmonov F.A, Akramov J. “Gandbol” O‘z DJTI
nashriyoti matbuat bo‘limi 2005 yil.
Internet saytlari
7. www.lex.uz - O‘z.Respublikasi qonun xujjatlari, ma’lumotlari milliy bazasi
8. www.ziyonet.uz - Ziyonet milliy ijtimoiy-ta ’ lim axborot tarmog‘i
9. www.voleybol.uz - O‘zbekiston voleybol federatsiyasi portal
10. www.fiba.com - Halqaro basketbol federatsiyasi portali
37

Купить

Похожие документы
Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning o’rni
Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni