Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 365.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Март 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Физическая культура

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

81 Продаж

Qo’l to’pi o’yinida hakamlik qilish

Купить
Qo‘l to‘pi o‘yini da  hakamlik qilish
M   U N   D A   R   I J   A
K I R I S H. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2
I .   BOB. QO’L	 TO’	PI O’	YINIDA  H U J U M  V A   H I M O Y A   T E XN I K A S I N I N G
T A S N I F L AN I SH I
1 . 1 .  Q o’ l   t o’p i   o’ y in i d a   za r b a   b e r i s h  t e x n i k a s i . . . . . . . ...... . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . ...4
1 . 2 .  Q o’ l   t o’p i   o’ y i n i  t a kt i k a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... . . . . . . . . . . . . 14
1 . 3 .  D a r vo z a bo n   o’ y in i  t e x n i k a s i   v a  t a k tik a si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
II .B O B.  	
QO‘L TO’PI O’YINI MUSOBAQALARNI TASHKIL XAKAMLIK	
QILISH
2 .1.  Q o’ l   t o’p i   o’ y in i d a   m us o b a q a l a r n i   bos h q ar is h  v a  xakamlik qilish . . . . ....... . . ....31
2 .2.   Q o’ l   t o’p i   o’ y in i d a   m us o b a q a   n i z o m i   asosida   musobaqalarni   tashkil
qilish.37
XU LOS A . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..... . . . . . . . . ... 44
Foydalanilgan ada b i y otl a r  ………. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . 45
2 K   I   R   I   S H
  Prezident   Shavkat   Mirziyoyev     sportni   ommalashtirish   va   iqtidorli
sportchilarni   tayyorlash   chora-tadbirlar     dasturini   qabul   qildi.Sport   musobaqalari
«tuman—viloyat—respublika» zanjiri asosida tashkil etilishi belgilandi.
Birlamchi   saralash   bosqichidan   o’tmagan   sportchilar   viloyat   va   respublika
bosqichida ishtirok etmaydi;
Milliy terma jamoalarga barcha bosqich musobaqalarida ishtirok etib g’olib
yoki sovrindor bo’lgan yoshlar saralab olinadi;
Har yili mahalla va muassasalar jamoalari ishtirokida ko’p bosqichli Hokim kubogi
tashkil  qilinadi.Xalqaro  tajriba   va  standartlar   asosida   sport   turlari  bo’yicha  milliy
chempionatlar   o’tkazish   tartibi   ishlab   chiqiladi.Prezident   sport   sohasidagi   ilmiy
salohiyatning amaldagi holati ham talab darajasida emasligini tanqid qildi.«Birorta
sport   turi   bo’yicha   mahalliy   olimlar   tomonidan   na   metodika,   na   dastur   ishlab
chiqilgan. Sport diyetologiyasi, farmakologiyasi, psixologiyasi, sport muhandisligi,
kardiomashg’ulotlar   bo’yicha   bizda   umuman   mutaxassislar   tayyorlanmaydi.
Bugungi   kunda   sportchilarni   tayyorlash   30   yil   oldingi   dasturlar   asosida   amalga
oshirilmoqda», deydi davlat rahbari.
O’ z b e k i s to n d a    s p o r t n i n g    r i v o j l a n i sh ig a   k a t t a    e’ t i bo r  q ar a t i l m oqd a. S p o r t
t u r l ari   i c h i d a   qo’ l   to’ p i   o’ z i n i n g   h a r a k a t l a r i   b i l a n   b os hq a   sp o r t   tu r l a r i d an   a j ra l i b
tu ra di .   M a v z u n i n g   a s o s i y   dolza rb l i g i   x am   s h un g a  q ar a t i l g a n .
M u st a q i l l ig i m i z n i n g  po y d e vo r i n i   m us t a hk a m l a s hd a,   m a m l a k a ti m i z   t ara q qi y o t i d a,
O’ z b e k i s to n ni n g   b u y u k   d a v l a tg a   a y l a n i shi d a   t a’ li m - t ar b i y a   is hl ar i n i   o q il o n i
y o’lg a   qo’ y ish ,   f u q a r o l a r n i   za m on a vi y   ilm -fa n ,   t e xn i k a   v a   t e x no l ogi y a   y utu q l a r i
b i l a n   m unt azam   ra vi s h d a   t a ni s h t i r i b   b o r i s h ,   ul a r n i n g   s a l o m a tl i g i n i
m us t a h k a m l a s h   b e n i ho y a     k a t t a     a h a m i y a tg a     e g a.   C hu n k i     t ar a q q i y o t     t a qd i r in i
m a’ n a vi y   j ih a td a n   y e tuk ,   za m o n   t a l a bi g a   m o s   b i li m l ar n i   e g a ll a g a n ,   j is m on a n
b ar k a m ol ,   y uk s a k  s a lo hi y a t l i   y os h   a v l o d   h a l   e t a d i . Y u r t b os hi m i z n i   s p o r t g a   b u l g a n
q i z i q is hl ar i   y oshl a r n i   j a x o n   ar e n a l ar i g a   o l i bc h i q m oq d a.   Spor t n in g   b a rc h a
t u r l ar i d a n   y o sh l ar i m i z fa x r l i  o’r	inl	arni  o l m oqd a l ar.
2 M u nt a zam   ra v i s h d a   ji s m oni y   t ar bi y a   v a   s p o rt   bi l a n   s hu g’u l l a nis h   y uqo r i d a
a y ti l g a n   o m ill a r d a n     b i ri     i n so n     s a l o m a tli gi n i     m u s t a h k a m l a s h n i     t a’ m inl a y di .
T ar b i y a     v a   s p o r t n i   y a n a d a   r i v o jl a n t i r i s h   c ho r a - t a d b i r l ari   t o’g’ r i s i d a” g i   q a r o ri
m uhi m   a h a m i y at   ka s b   e t m o q d a. O li m pi y a   spo r t   t u r l a r i ,   s h u   j u m l a d a n   b u   sp o rt
t u r l a r i   i c h i d an   m ust a h k am   j o y   e g a ll a g a n   g a n d bo l   s po r t   t u r i n i   m a m l a k a ti m i z d a
r i v o j l a n ti r i s h d a   y a ng i   p e d a gogi k   t e xn o lo gi y a l a r d a n   f o y d a l a n i s h   b i z   ji s m on i y
t ar bi y a   o’q i t u v c h i   v a   m u ra b b i y l ar i ni n g   o l di m i z g a   Pr e z i d e n ti m i z,   H uku m a ti m i z
to m on i d a n   q o’ y ilg an  ho z i r g i   k u nnin g  d o l za r b   v a z i f a l a r id a n   bi r i di r.
Kurs   is h n i n g   m a q s a di   v a   v a z i f a la r i   Q o’ l   to’p i   o’ y in i   qo id a l a r i   v a
x a k a m li k n i   o’ r g a ti s h   s a m ara l i   usl u b l a r i n i   i s h l ab   c h i q i s h . Q o’ y ilg a n   m a qs a dg a
er i s h m o q   u c h u n   o’ y ind a  qo’ l l a n a dig an   x il m a - x i l  m a xs u s  u s u l l ar    y ig’ i n di s i    qo’ l
t o’ p i    t e x n ik a s i n i   t a sh k i l    e t i shn i   i lg’o r  u sl ubl a r ini  o’ r g a ni b   c h i q is h ;
Q o’ l   to’p i   o’ y in i   q o id a l a r i   v a   x a k a m li kn i   y a n g i   s a ra l a s h   u s l u b l a r i   i sh l ab   c h iq i l d i  
v a  m e y o r id a   t a h l i l   e t i l di .
-   I s h l ab   c hi q i l g an   u s l u b i y at   q o’ l   t o’p i   o’ y in i   q o i d a l a r i   v a   x a k a m l i k n i   s i n a b  
k o’ r i l d i ,  h a m d a u l a r n i   t a k o m ill a sh ti r i s h   m a s a l a l a r i   t a j r ib a d a   ko’ r i b   c h iq i l di .
Q o’ l   to’ p i   o’ y in i   q o i d a l a r i   v a   x a k a m l i k n i   a m a li y   a h a m i y a t l i   t o m onl a r i
o’ r g a ni b   c h i q il d i ;
O’ y i n   t e x n i k a s i d a     x u j u m   v a   hi m o y a     bi r - bi r i d a n     farq     q il a d i .     T o’pn i
il i s h ,  u z a t is h ,  o li b    y u r i s h    v a   d ar v o z a g a    o t i s h    xu j u m     t e x ni k a s i g a    t e g i s h l i d i r.
T o’ p   y o’ li n i     to’s is h ,     un i   t u t i b     o l i s h ,   u r i b     q a y t ar is h     v a   d a r v o z a b o n     o’ y i n
t e xn i k a s i  hi m o y a sid a   q o’l l a n i l i s hi .
Q o’ l    to’ p i    o’ y in i n g   t a sn i fi   t e x ni k    us u ll ar n i    u m u m i y   m a xs u s    b e l g i l a r g a
q ar a b       gu r u x l a r g a     bo’l i s h d a n      i b o r a t li gi .      O’ y i n      fa oli y a t i      t a v s i f i g a      q a ra b
g a n db o l   t e x n i k a s id a   2  t a  y i r i k   b o’li m    a j r a t il i s h i :
B u l ar n i    b a r c h a s i n i   q o’ l   to’ p i   o’ y in i   q o i d a l ari   v a x a k a m li k n i   o’r g a ti s hn i   m is o l l ar  
v a  t a j r i b a l ar  a s o s i d a   o’ r g a n i b   bo r i b   q o’ y id a k e n g   v a r a v o n   q i l i b   y o r i t a m i z.
3 I .   BOB. QO’L	 TO’	PI O’	YINIDA  H U J U M   V A   HIMO Y A    T E XN I K A S I N I N G
T A S N I F L AN I SHI
1 .2. 	
Qo’l	 to’	pi	 o’	yinida  za r ba   b e r is h tex n i k as i
Q o’ l     to’ p i     o’ y in i d a   to’ p     b i l a n     v a     t o’p si z     u s u l l ar         b a j ar i l a d i .
Q o’ y il g a n   m a qs a dg a       er i sh m o q       u c h u n       o’ y ind a     q o’ll a n a d i g a n       xil m a - x i l
m a xs u s   u su ll a r  y ig’in d i s i    q o’ l   t o’p i    t e xn i k a s i n i   t a sh k i l  e t a d i .
T e x ni k   u s u l l ar   –   b u   q o’ l   t o’p i     o’ y in i n i   vu j u d g a   k e l t i r is h     v o si t a s i
d e m a kdi r .   Y u k s a k     sp o rt     n a ti j a l a r ig a     k o’ p     j ix a t d a n     g a n d b o l c h il a r n i n g     a n a
s h u  h il m a - x i l  v os it a l a r n i     q a n c h a li k   t o’l i q     b i l i sh iga , ra q i b     j a m o a     o’ y in c h i l a r i
q a r s h i li k   ko’ r s a t a y o t g a n ,       ko’p i n c h a   e s a       c h ar c ho q       o r t g a       b o ra y o t g a n
sh a r o i t d a    o’ y i n  j ara y oni d a g i    t u r l i    h o l a tl a r d a    u l a r n i    q a n c h a l i k    m o x i r li k    b i l a n ,
s a m ara l i   qo’ l l a sh g a       b og’ l i q .       Q o’ l       t o’p i   t e x n i k a s i n i   y a xs h i   b il i s h
g a n d b o l c hi n i n g      x a r   to m on l a m a        t a y y o r g a r l i g i        v a        h a r        j ix a t d an        k a m o l
to pi s h i n g      a j ra l m as  q i s m i d i r .
O’ y i n    t ar a q q i y o t i ni n g     y u z     y ild a n     o r t i q     t a r i x i     m ob a y n i d a     g a n dbo l
t e xn i k a s i d a      m u a y y an      o’ z g a r i sh l ar      r o’ y     b er d i .      B u   t ar a q q i y ot ni n g      a s o s i y
y o’ n a l i s h l ari     q u y id a g i l a r d a n     i b o r a t :     a v v al     k e n g     t a r q a l g a n     11 x1 1   o’ y i n
o’ r n ig a  h o z i r g i     ku nd a    s h id d a tl i ,     d oi m i y     y uq o ri     t ez li kd a    x a ra k at     q il uv c h i
o’ y inl a r  vu j u d g a   k e l di . O’ y i n    t e x ni k a s i d a     xu j u m    v a   hi m o y a     bi r - bi r i d an     fa r q
q i l a d i .       T o’p n i   i l i s h ,     u z a t is h ,   o l i b     y u r is h     v a   d a r v o z a g a     o ti s h     x u j u m
t e x n i k a si g a    t e g i s hl i d i r .  T o’ p   y o’ li n i      t o’si s h,     un i   t u t i b      o l is h ,   u r i b      q a y t a r i s h
v a   d a r v o za bo n      o’ y i n  t e xn i k a s i    h i m o y a si d a   qo’l l a n i l a d i .Ma y do n d a       x u j u m c h i
v a    h i m o y ac h i        si f a t i d a        x ar a k a t        q i l i s h        h a m d a a l d a m c h i     x ar a k a tl a r     u s u l i
o’ y i n     t e x n i k a s i n in g     a s o si n i     t a s h k i l     e ta d i .     D a s tl a bk i   h o l a t   –   t u r i s h ,
t a yy o r g ar li k     v a   x ar a k a t     q i l i sh n i     b e l g i l a y d i.     Ba l a n d     v a   p a s t  h o l a t d a     t u r is h
h ar       x i l ,   q a y s i       ho l a td a   t u r is h n i       v a z i y at       b e l g i l a y d i .   Z a m on a v i y g a n db o l d a
ko’ p in c h a     b a l a n d     h o l a t d a     tu r i s h     ( o y oql a r     o z g i n a     b uk i li b ),     o r a l ig’ I   y e lk a
k e n g l ig ida ,   g a v d a   s a l   o ld i n g a   e g il i b ,   q o’l l ar   b u ki lg a n   h o l a t d a   t ut il a d i .
4 Q a y s i     o’ y in c h i     m a y don d a     t ez     v a     t e j a m l i     x ara k t     q il sa ,     o’sh a
o’ y in c h i   ko’p r o q     f o y d a     k e l t i r a d i .     S h un i n g     u c h u n     x ar     bi r    o’ y in c h i   t ez     s t a r t
o l i s hn i ,  y o n  to m o n   b i l a n   y u r i sh l a r n i ,      y u g u ra y o ti b      y o’n a l i sh n i      o’ z g a r t i r i s hn i ,
t o’xt a s h    va  s a k ra sh n i ,   o r q a   b i l a n    er ki n   o ld i n g a   y u r i s hn i   b il i s h i   s h ar t .
Q o’ l    to’ p i    o’ y in i n g   t a sn i fi   t e x ni k    us u ll ar n i    u m u m i y   m a xs u s    b e l g i l a r g a
q ar a b     g u r u x l a r g a   b o’l i s h d a n   i bo r a t .   O’ y i n   fa ol i y a t i   t a v s i f i g a   q a r ab   g a ndbo l
t e xn i k a s i d a   2 t a  y i r i k   bo’li m    a j ra til a d i :
1 . Ma y d o n   o’ y in c h is i   t e x n i k a si .
2 .D ar v o z a b o n   t e xn i k a s i .
H ar   q a y s i   bo’ l i m   x ara k a t l a ni s h   t e x n i k a s i   v a   t o’p n i   b o s h q a r i s h   t e x ni k a s i
bo’ l i m c h a l a r ig a     a j ra t il a d i .   K i c h i k     b o’li m l ar     tu r l i     u s u l l a r d a     i j ro     e t i l a d i g a n
a n i q   t e xn i k       us u l l a r d a n   –   h ar a k a t l a n is h       t e xni k a s i       u s lu bl a r i       v a   u su ll a r i d a n
i b o r a t . B u l ar d an     m a y do n     o’ y in c h i l a r i    v a    d a r v o za bo n     f o y d a l a n a d i .   U s u l     v a
tu r l a r d a   h ar a k tn i n g   a s o s i y     m e x a n i z m i     u m u m i y     b o’l i b ,   d e t a l l a r i     bil a ng in a
far q l a n a d i .  H ar  x i l   u s ul n i   i j r o  e ti s h   sh a r t l a r i   g a n d b o l   t e x n i k a s in i    y a n a d a   t u r li -
tu m an    q i l a d i .
O’ r g a n i l a y o t g an       m a t e r i a l n i       s u r u n k a l a s h t i r i s h   u s u l       t u r l a r i n i   t u z i k r o q
t us h u n is h g a,      u l a r n i      t ug’ ri      t a x li l      q il i sh ga ,      t a’ li m     v a   o l i n g a n      b i l i m l ar n i
t a k o m ill a s h t i r is h    v a z i f a l ar in i    m uvo ff a qi y a t l i   h al   q i l is hg a   y o r d a m   b era d i . [ 4 ]
T o’pn i   e g a l l a g a n   h u j u m c h i   b ut u n     v u ju d i     bi l an     r kq i b l ar     d a r v o z a s i g a
t o’ p   ki r i t i s h g a       in t i l a d i .       Ra q ib l a r n in g   q a r a m a - q a r s h i l ig i n i       fa q at       m a xsu s
u s u l l a r  y o r d a m id a    y e ng is h i   m u m ki n .
O’ y i n   t e x n ik a s i ni n g   b u    q i s m ig a    to’p n i    i l i s h ,   u s h l a s h ,   to’ p n i    y er g a   u r i b
o l i b       y u r i s h       v a       e g a ll a b         o l i s h ,       c h a lg’ it i s h       (f i nt )       v a       t o’s i q   (za s lo n )
qo’ y i s h  u su ll a r i    k i r a d i .
T o’ p n i   i li s h.     B u     to’ pn i     e g a l l a s h g a     i m ko n   b e r u v c h i     u s u l .     T o’p n i     b i r
va   i k k i     q o’ll a b       i l i s h     m u m ki n .     T o’pn i       ik k i     qo’ l l ab   i li s h d a     q o’ll a r n i n g
p a n j a l a r i  bi r - b i r ig a     y a q i nl a s h t i r i b     v o r o n k a si m o n     c h u q u r l i k     ho s i l     q i l i n a d i ,
b ar m oq l a r               to’ p g a     t e k k a nd a n     so’ n g ,     u c hi b     k e l g an     t o’ p     t e z l ig i n i
p a s a y t i r i s h   u c h u n    q o’l l ar
5 b uk il a d i .
T o’pn i     b i r     q o’ld a     il i s h     ju d a     m u ra k k a b .     I l is h     v a   k e y in g i     q o’ ln i
s il k i t is h  k up in c h a   b un d ay   hol a t d a   t u t a s h   h ar a k a t n i  t a sh k i l    e t a d i .
T o’ p     bi l an     m uvo f f a qi y a t l i     h a r a k at     qi l i s h     q i li s h     u c hu n     u n i     to’ g’ ri
u s h l a s h   lo z i m .   A g ar     o’ y in c h i   u n i   i kk i     q o’ll a b   u s hl a s a   to’ p   y a x s h i   n a z o r a t
q i li n a d i .   L e ki n   to’ p   b i r   q o’l l ab      y u q o r i d a n   y ok i   o c hi q   k a ft   b il a n   h am   ushl a s h
m u m ki n .   Fa q t   bu   h ol d j a   t o’p n i   q a t t i q   s i q i b     u s h l a m a sl i k   l o z i m ,   c hu nk i   b u
qo’ l n in g   p a n j a    b u g’i m l ari  q o t is h i g a   o li b  k e l a d i .
T o’ pni   u z a t i s h     a s os i y     t e x n i k     u s u l   h i so bl a n a d i .   T o’ p   u za t i s h   k o’ p
u s u l l a r   y o r d a m ida ,   a y niqsa ,   b os hq a l a r g a   q ar a g a n d a   k o’p r o q   y u q o r i d a n   v a   k o’ l
p a n j a l a r i   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i .   U za t i s h   t e x ni k a si n in g   b a j ar il i s h i   t o’ p   o t i s h
u s u l i d a   h am   fa r q   q i l a d i . Q o’ll a r n i     t i r s a k     q is m id a     bu k k a n     h o l d a         y uqo r i d an
t o’ p n i     u za t i s h     –     q o’ l   to’ p i d a     to’ p   u z a t is h n i n g   a s o si y   u s u li dir . K e y ing i
v a qt l a r d a   y a shi r i n      h o l d a   –   o r q a d a n ,   b os h   o r t id a n , o r a s i d a n   t o’ p  u z a t is h   k o’p r o q
a x a m i y a tg a   e g a   b o’l m oqd a .   T o’ p   u za t i s h   p a n j a l a r n in g   f a o l   i s h l a sh i   n a t i j a si d a
b a j a r il a d i .   Q o’ l   p a n j a l a ri    y o r d a m id a    u z a t il g a n   t o’ p   a n iq l i k   v a   t e z l ik d a n
y ut a d i .
T o’ p n i   y e r g a   u r i b   o l i b   y u r i sh .       Bu   u su l   b i r   j o y d a   t u r g a n da ,
y ug u r g a nd a  b a j ar il s h i b ,  qo’ l   to’p i   o’ y in c h i s in i n g   h ara k a t   qi l is h i d a   qul l a ni l a d i g a n
a s o s i y   u su ll a r d a n   h is o b l a n a d i .   T o’p n i   y er d a n   x ar   h i l   :   y uq o r i r o q   v a   p a s t r o q
s a p c h i t i b   t u r i b   y u r is h   m u m ki n .   Bu   u su ld a   q o’ l   t o’p i   o’ y in c h i s i   m a y do n d a n
s a p c hi b   k e t a y o t g a n   to’ p n i   p a st g a   t u sh i r i b   v a   k e n g   y o y ilg a n      b ar m oql a ri   bi l an
k uti b   o l a d i .     U   qo’l in i   b uk i b ,   t o’p n i   b i r o z   y u q o r i g a   u z a t a d i ,      s un g   u n i   y a n a
m a y do ng a   m a’ lu m   bu r c h a k   bo’ y i c h a     k e sk i n     i t a r a d i .   B u n d k a     o y o q l ar
b uk i l g a n ,         g a v d a     b i r o z     e g i l g a n ,   b os h   to’g’ ri   tu t i l g an   bo’ l i s h i   k er a k . T o’pn i
y er g a     u r i b     o l i b     y u r i s h     t o’g’ ri     c h i z i q ,        y o y si m o n     c hi z i q     v a     do i ra bo’ y l ab
x ar   x i l   y o’n a li s h l a r d a     b a j r i l i s h i   m u m ki n .   Y o’n a l i s hn i,     t ez l i kn i ,
s a p c hi s h b a l a nd l i g in i   o’ z g ar t i r i b   h a m d a   to’ p g a   q ar a m a sd a n   y er g a   u r i b   o li b
y u r i s h l ar   h o z i r g i za m o n  qo’ l   t o’p i   o’ y i n i d a   k a t t a  a h a m i y a tg a   e g a   bo’l m oqd a .
6 Tupni    o t i s h    Ot i s h  n a t i j a s i    b i r    q a t o r  s h ar o i t l a r g a    bo g’l i q ,   s h u l ar  o r a s id a
m ux i m i     ra q i b l a r g a     k ut il m a g an     v a z i y a td a     o t i s h     y un a l i s h in i     v a     us u lin i
u z g ar t i r i sh di r .   T u p n i   ko’ z l a g a n   j o y g a   y o’n a l t i r i s h d a ,   a y ni q sa ,   t ez li k   m uxi m   r o lo’	ynaydi 
–   u n in g   ku c h i   t e z l ig i g a  b og’ l i q .
T o’ p   o t i s h   t e x n i k a s in i   b a j a r i s h d a   u n i n g   in e r si y a s i     v a   v a z n in i     x i s ob g a
o lis h   zar u r,   to’ p   o t a y o t g a n   qo’ l n in g   k e n g   a m pli t u d a d a g i   x a r a k a t i   m ush a kl ar
q i s q a r i sh i g a   v a   g a v d a d a g i   b a r c h a   m ush a k l a r n in g   q i sq ar i s h i g a   qu l ay   sh a r o i t
y ara t a d i .   L e ki n  	
o’	yin	da  bi r     n e c h a   q a d a m d an     so’n g ,   k e n g   a m pl it ud a d a     ko’ l n i
s i l k it i b     to’ p     ot ishn i   qo’ l l a s h   a n c h a g i n a   m u sh k u l   sh u ni n g     u c h u n   u y in c h i l ar   v a
m u ra b bi y l ar ni n g   i jo di y   i z l a n i sh d a n   m a qs a d i   t ez       o t is h      t e xn i k a s i n i   ( h ar a k a t n i
t e z l a s h ti r i b ,   t o’ p       il g a nd a n   so’ n g   d a rr o v     s a k r ab   v a   ho k a z o )   y ara t i s hg a
q ar a t il g a n .
D ar v o z a g a   t o’ p   ot i s h   j o y d a n ,   y u g u r i b   k e l i b ,   s a k r ab   v a   t a y a n g an   h o l a t d a
b a j ar i l a d i . E n g   k o’ p   t ar q a l g a n   u s u l   –   h ar a k a t d a   y u qo r i d an     qo’ l n i   bu k i b   t o’ p
ot i sh dir .   Q o’ll a r n i   s i l k i ti s h   n a t i j a s id a   to’ p n i   o t i s h   ho l a t i   o’ z g a ra d i .   T o’ p   o t i s h
bo s h n in g   o r q a   to m on i d a n ,     y e lk a     us t i d a n ,     y ok i     y o n     to m o ni d an     b o’l is h i
m u m ki n .     Bu     v u judg a   k e l g a n   ho l a t   v a   t e x ni k a n i   b a j ar is h   x u su si y a t i g a   q ar a b
a n iq l a n a d i .
H ara k a t d a   q o’l n i   y u q o r i d a   b uk i b   to’ p   o t i s h   3   x i l   v az i y a t d a   b a j ar il a d i :
C h a l i s ht i r m a   q a d a m l ar d a n   ( s k r e s t n i y   sh a g )   s o’n g     o t i s h ,   c h a li s h t i r m a
q a d a m l ar si z   o t i s h   v a   t o’xt a b   o t i s h .C h a l i s ht i r m a   q a d a m l ar d a n   s o’n g   o’ y in c h i
y ug u r i b   k e l i b   s a k r a b   t o’ p   o t ish i   y ok i   r ux s at   e t i l g a n   u c h   q a d am   qo i d a s i d an
f o y d a l a n is h i   m u m ki n .   A g ar   o’ y in c h i  to’ p n i    o’ n g    q o’l i    b il a n    o t m oq c h i    b o’l s a ,
bi r in c h i     q a d a m n i     c h ap     o y o q    b il a n   b os hl a y d i ,    b u     h ol d a     i k k i n c h i     q a d a m in i
qo’ y ish d a    s h u    o y o q    k a f t in i n g    i c hk i  to m on in i   y u g u ra   b o s hl a g a n   t ar a f i g a   q a r a b
q o’ y a di .   S h u   ho l d a   to’ p   u s h l a g a n   qo’ l   to’g’ r i l a ni b ,   b o s hn i n g   o r q a   to m o n ig a
o’ tk az i l a d i   v a   g a v d a n in g   y o n   to m on i   d a r v o za g a         q ar a t i l a d i .         T o’ p         bil a n
bo’ lg an         q o’l g a         q ar a m a- q ar s h i         o y oq g a t a y a n i lg a n d a n   s o’ n g   to’ p   o t i s h
h ar a k a t i   b o sh l a n a d i ;   b u   h o l d a   g a vd a n i n g   o g’i r lig i   o l d in g a   o’tk a z i l i b ,   d ar v o za
to m o n   bu r i l a d i   v a   to’ p   u sh l a g an   qo’ l   b uk i l i b   o l ding a   q ar a b   t e z l a n i s h   h ar a k a ti n i
7 b os hl a y d i .   S h u n i   hi s ob g a   o l is h   k e ra k k i ,   qo’ l   h ar a k a t i   d a vo m id a   t i r s a k
p a n j a l a r d a n   o l d in d a   b o’l m og’ i   k era k .
  T o’p n i   qo’ l d a n   c h i q a r ishd a   vu j u d g a       k e l a di g an       k a f t       v a       b il a k
s i l ki t i l is h i ,       k e y in c h a li k       g a vd a n i n g       y u q o r i   q i s m l ar ig a   n i s b a t an   p a s tk i
q is m l ar i n i  to’ xt a t is h g a   o l i b   k e l a d i .
Y u q o r i d a n   q o’l n i   bu k i b   t o’ p   o ti s h   q o’l n i   t ez   s i l t a s h   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i .
B i r i n c h i   o l di n g a   q o’ y i l g a n   o y o q q a   q ara m a- q a r s h i   q o’ l   t o’ p   bi l an   o r q a g a   s u r i l a d i
va   k e y in g i   q a d a m d a   g a v d a n i n g   y u q o r i   q is m i   bil a n   b i r g a   s i l t a n a d i g a n   qo’ l   o x i r g i
c h e g ar a s ig a c h a   o r q a   t ara f g a   bu r i l i s h i   k er a k .   K e y ing i    q a d a m n i   qo’ y ish d a   g a vd a
d a r v o za   to m o n   b u r i l i b   t e z l i k   b i l a n   o ld i n g a   e g i l a d i   v a   t o’p n i   qo’ld a n   c hi q ar a d i .
Bu   u su l n i n g   fa r q i   s h un d a k i ,   t o’ p   ot i s h   b i r   o y o q q a   t a y a ng a n   h o l d a
b a j ar i l a d i . Y u q o r i d a n   q o’ln i     bu k i b   to’ x t a b     t o’ p     o t i s h   –   b u   e n g   t ez   o ti s h
u su l id ir .   Bu  y er d a   d a s t l a b k i   za r u r i y at   to’p n i   s a k r a b   i l i s h   hi s ob l a n a d i ,  b u n d a   to’ p
o t a y ot g a n   o’ y in c h i    q o’l i n i     s i lt a s hn i     b os hl a s h i     m u m ki n .     Bu     h o l d a     o’ y in c h i
a vv a l     o’ n g   o y og’i n i ,     s o’n g     c h a p   o y og’i n i     b o s a d i ,   to v o n   e s a   h ar a k a t ni n g
to’ x t a sh i n i    t a’ m i n e t is h  u c h u n   x i z m at  q i l a d i .
T o’ p   ot a y o t g a n   o’ y in c h i   q a d am   qo’ y is h d a   g a v d a n in g   o g’i r l i g i n i   d a r h o l
o l d in g i  o y o q q a  o’t k a za d i .   V a   g a v d a n i  d ar v o za   t o m o n  bu r i b ,   q o’ l   t i r s a gi n i   b u k k a n
h ol d a  t o’p n i   k e s k i n   o l d in g a   y ubo r a d i .
Q o’ln i   y u q o r i d a   bu k i b ,   s a k r a b   ( y u q o r i g a )   to’ p   o t i s h   u z o q   m a s o fa d a n   ( 1 0 -
12   m )     d ar vo z a g a     hu j u m     qil i s h d a     qo’ l l a nil a d i .     Q o’ l n i     si lt a s h     v a     t o’p n i
q o’ld a n   c h i q a r i s h   h a vo d a   b a j ar i l a d i .   T o’ p   ot a y o tg an   o’ y in c h i   t o’ p   u shl a g a n
qo’ l i n i       o r q a   to m on g a   y ubo r i b ,   to’ psi z   qo’l in i   o l di ng a   c h i q ar a d i ,   g a vd a n i n g
y uqo r i   q is m in i   ot a y o t g a n   t o m ong a   b u r i b ,   d e p s in i sh d a   b o’s h   o y og’i n i   bu k i s h i
lo z i m . T o’pn i   d a r v o z a g a   o t i s h   o’ y in c h i n in g   s a k r a g a n d an   k e y in g i   p a r v o z i n in g
e n g   y uqo ri   n u q t a s i da ,   k o’ k rak   d a r vo z a   t o m o n   bu r i l i b ,   o y o q l a r n i n g   o r a s i   k e n g
o c hili b   b a j ar i l a d i .Ba’zan   q o’l ni n g   a y l a n m a   h ara k a t i n i         ( o ld i n g a   –   p a s t g a   –
o r q a g a )   s e ki n l a n ti r g a n   v a   u l a r n i   ik k i   t o m ong a      y o z g a n   h o l a t i d a      h i m o y ac hil ar
t o m on i d a n  qo’ y ilg a n   t o’s i q    y on i d a n    to’ p   o ti s h g a  i j o z at   b er i l a d i .
8 O’ y ind a   y iqi li b   o t i s h   zar u r a t i   t e z - t e z   v u j u d g a   k e l a d i .   B u   t o’ p   o t a y otg an
o’ y in c h ig a   hi m o y ac hid a n       q u tu l i s h ,   y o   b u l m a s a   o’ zi   bi l an   d a r v o za   o ra s id a g i
m a so f a n i   y a qin l a s h t i r i s h   i m k o n i n i     b e ra d i . T o’pn i   t a y a n g an   ho l d a   y iqi li b
d a r vo z a g a   o t i s h   s a k r a b - y i q i li b   d a r v o z a g a   to’ p   o t i sh d a n     fa r q   q i l a d i .   B i r in c h i s i
b e k i k   v a z i y a td a n     hu j u m   b os hl a s h d a     q o’l l a n i li b ,   i k k i n c h i s i   o l t i   m e t r l i k
c hi z i qd a n  hu j u m   qili sh d a   i s h l a t i l a d i .
D ar v o z a g a   bu n d ay   x i l m a- xi l   u s ul d a   to’ p   o ti s h         m u v o z a n a t   s a q l a s h
m unos a b a ti d a   a n c h a g i n a   m u ra kk a b di r ,   c h u n k i   o’ y in c h i   t o’p n i   m uvo z a n a tin i
y o’ qo t g a n   ho ld a   d a r v o z a g a   o t a d i .   B u ni n g   u s t i ga ,   o’ y in c h i     y iqi l i s h in i n g
y o’n a l ish i  x ar   h i l   –   o l d in g a   v a  y o n   t ara f l a r g a   bo’ l i sh i   m u m ki n .
Y u q o r i d a  q o’l n i  b uk k a n   ho ld a  y o n   t ara f g a   e g i li b   v a   y iq il i b   t o’ p   ot i s h  b e k i k
v a z i y a td a   xu j u m   qi l i s h g a  i m ko n  b er a d i .
Y o n    to m on g a    e g i l i b    t o’ p    o t is h    b i r    y o k i    ik k i    o y o q q a    t a y a ng an   h ol d a
b a j ar i l a d i .     H i m o y ac h i     qo’ l l a r i     b i l a n     y o n     to m on i d an     qo’ y g an     to’s i q d an
qu t i l ish   u c h u n       hu j u m c h i   t o’ p   o ti s h n i   b a j ar is h d a   g a vd a s i n i   t o’p s i z   to m ong a
e g i b ,   t o’p n i   b os h i   u s t i d a n   v a   h i m o y ac h i l ar   q o’l l ari   y o n id a n     d ar v o z a g a
y o’n a l t i r a d i .
Y o n   t ara f g a       y iq i l i b   t o’ p   o t i s h .   B u   us u l n i   o’ y in c h i   t o’ p   o t i s h   v a qtid a
hi m o y ac hid a n   u z o q r o q   k e ti s h   i m k o ni y a t i n i   y ara t is h   u c h u n   qo’ll a y d i .   B u ng a
“ y olg’o n ”   t o’ p   o ti s h d a   qo’ l l a ni l a d i g a n   f i n t l ar   y o r d am   b er a d i .   H u j u m c h i
c h a lg’ i t i s h d a n   s o’n g   ol di ng a   bi r   q a d am   ko’ y i b ,   t a y a n ch   o y oql a r i n i       h i m o y ac h i
o y og’i n i   d a r v o z a g a   t o’ p   ot a y o t g a n   t o m ong a      y a q i n r o q   k o’ y ish i   k e r a k .   S h un d a n
so’ n g   g a v d a n i   og’i r l i g i       ol d in g i   e g il g an   o y oqq a       o’t k az i l a d i .     G a vd a   y o n
to m o n i   b i l a n     d a r v o za   t ara f i g a   bu r i l a d i ,   to’ p   b i l a n   b o’l g an   q o’ l   e s a     t o’ p
o t is h ni n g   o xi r g i  x o l a t i g a   k o’t a r i l a d i .   O’ y in c h i   t a y a n ch   b o’l m a g an   b o’s h   o y og’ i n i
o l di n g a   k o’ta r ib ,   bo’ s h   q o’ l   to m o n   e gi l a d i   v a   hi m o y ac h i   b e l i d a n     si r p a n g a n g a
o’ xsh a b   y iq i l a d i .     U   go r i z o nt a l   h o l a t g a     y a q in l a s h g a n d a ,     d ar v o za   t o m ong a
k o’k r a g i n i   k o’t ar i b ,      to’p n i b os h i n in g   o r q a s i d a n     d ar v o z a n i n g   ko’ z l a g an   j o y ig a
y ub o ra d i ,    so’ n g   b o’s h   qo’ lin i y er g a  t e k k a z i b   y iqi l a d i .
9 B u nd ay   t o’ p     ot i s h   u s u l in i   to’ p   o t a y ot g an       q o’ l   to m o n d an       h a m
b a j ar is h   m u m ki n ,      l e k i n      b un d ay   h o l a t d a   t a y a n c h   o y o q      i s h   b a j ara y o tg an   qo’ l
t a r af d a g i   o y o q   b u li s h i   k er a k . Y u q o r i d a   q o’l n i   b uki b ,   s a k r a b ,     y o n   t o m o n g a
e g i l g a n   h ol d a   y iq il i b   t o’ p   ot i s h   u su l i d a n      a s os a n   c h i z i q   b o’ y l ab   v a   bu r c h a k d an
hu j u m    q i l a di g a n   o’ y in c h il a r f o y d a l a n a d i l a r . O’y in c h i   t o’ p n i   i k k i  q o’ ll ab   e g a l l a b ,
t e z   ol t i   m e t r l i   c h i z iqq a   y a qin l a s h a d i ,       t a y a n ch   o y o q   k a f t l a r i n i   s h u   c h i z i q q a
p ar a l l el       qo’ y i b   “ z on a g a ”   s a k ra y d i   v a   t o’p n i   h a v o d a     t o’ p   o t a di g an   t o m ong a
o’t k a z i b ,    d a r v o z a g a  o t a d i .   
T o’ p   u sh l a g an   q o’ l     to m o n d a g i   o y o q   bi l an   d e p s i n g a n d a ,       y iqi li s h   sh u
t a ra f g a   b a j ar i l a d i  v a   o’ y in c h i    y er g a    d e p si n g an  o y o k da ,   k e y i n   qo’ l l a r g a  t us h a d i;
b o sh q a   o y o q   b i l a n   d e p s i n g a n d a   e s a     ol d i n   b o’s h   q o’l g a   v a   k e y i n   d e p s i n is h d an
b o’ s h   o y oq q a   t us h a d i. O’	yin	chi  y e lk a l a r i   o r q a l i    a y l a n i b   o’ r n i d a n   tu r a d i .
Q o’li n i   y o z i b ,   y o n   to m ond a n   t o’ p   o t i s h   –   b e k i k   v a z i y a t d a         k o’ p
qo’ l l a n i l a d i g a n           us u ll a r d a n     b i r id i r.     U n i     b e l ,     s o n ,     t i zza     b a l a nd l ig id a
b a j a r is h   m u m ki n .       S i l t a s h   y u q o r i d an   t o’ p   o t i s h d ay   b a j ar i l a d i .       C h a l is h t i r m a
h ara k a t   q i l g a n d a n   s o’ n g     o’ y in c h i   t o’ p   o t is h n i n g     d a st l a b k i   ho l a ti g a   k e l a d i :
o y o q l ar   k e n g   qo’ y ilg a n ,      k o’ l   t o’ p   b i l a n   o r q a   to m o n g a     u   o’t k az il g a n ,      g a v d a
d a r v o z a g a   y o n  to m o n   bi l an   b u r i l i b ,    to’ p   o t a d i g a n     q o’ l   to m o n   e g i l g an   bo’ l i s h i
k er a k .   S hu n d a n   k e y i n   g a vd a n i n g   o g’i r li g i   o l di n g i   o y oq q a   o’t k az i l a d i ,      k o’k r a k
d a r vo z a   to m o n   bu r i l a d i ,   q o’ l   t i r s ak   bo’g’ i n i d a       bu k i l i b ,   m a y do n g a       p ar a ll e l
o l d in g a   c ho’ z i l a d i .  K e y in c h a l i k   q o’ l   s i l k i t is h   h a r a k a t i   t u fa y l i     t o’g’ r i l a n a d i ,   un g a
y e lk a  x ar a k a t i  qo’ s h i l i b ,  t o’ p   d ar v o z a g a  y u b o r i l a d i .
H i m o y ac hid a n     t o’pn i     u z o q r o q     ol i b     k e t i s h     u c h u n     ,     o’ y in c h i n i n g
ol d ing i   t a y a n ch   o y og’i n i ,       hi m o y ac h i   o y og’i nin g   s i r t q i   t o m on i g a       qo’ y is h i
m a qs a d g a   m uvo f i q d i r   ( o d a t d a   o’ n g   t o m onga ). G a vd a n i n g   y u q o r i   q i s m in i   bu r i s h
y o r d a m id a   q o’ l n i   b uk m a sd a n   to’g’ ri     t o’ p o t i sh n i   b a j ar is h   m u m ki n .   T o’ p
us h l a g a n   qo’ l     to m o n id a g i       o y o q   bi l an   d e ps i n i s h hi m o y ac hil a r d a n   to’ p n i
y a n a d a   u z o q r o q   o l i b   k e t i sh g a   i m ko n   b era d i .       K o’ p in c h a   b un d ay   to’ p   ot is h lar
y uqo r i g a   v a   y o n   to m o n g a   s a k r a g a n   xo ld a   b a j ar i l a d i .   Ba l a ndg a   s a k ra b ,
o d a t d a g id ay     y uqo r i d a n   to’ p   ot m oq c h i d ay   h ar a k at   q i l g a n     h u j u m c h i   o x i r d a   to’ p
10 o t a y ot g an   k o’ l i       h ar a k a t in i   o’ z g a r ti r i b ,       to’ p n i   y uq o r i d an   e m a s ,   b a lk i
hi m o y ac hil ar   g a v d a s i       y ok i   qo’ l l a r i   b il a n   qo’ y g an   t o’s i q l ar       y o ni d an
d a v o z a g a   y ubo r a d i .   D a r v o z a d a n   q a y tg an   t o’p n i   q a y t a   u r is h   d ar v o z a   us t u nl a r i g a
u r i li b   y o k i  d a r v o za bo n d an     q a y tg a n   to’ p n i    b i r   y ok i   i k k i   q o’ll a b    d ar v o z a g a   o t i s h
m u m ki n .   Bu   h ar a k a t   s a k r a b ,   k e y i n   e s a   y iq i l g an   h ol d a   b a j ar il a d i . Z a m on a v i y
g a n d bol d a   y uq o ri   d ara j a d a g i   n a ti j a l a r g a   e r i s h is h   u c hu n   s p o r t c h i d a n   j is m oni y
t a y y o r g ar li k   b i l an   bi r   q a t o r d a   o q i l o n a   h ar a k a t   t e x n i k a sin i   m uk a mm al   e g a ll a b
o l i s h   t a l a b   e t i l a d i .
G a n db o l d a   z ar b a   b e r i s h   t e x n i k a s i   e n g   m u h i m   a h a m i y a tg a   e g a ,   c h un k i
o’ y i n  n a t i j a s i   hu j u m  h ara k a t l ar ni n g   m uv af f a q i y a t l i   y a k un l a ni s h i g a   b og’ l i q .   Z a r b a
b e r is h   t e xn i k a s i n i     o’ r g a n i s h   h ar a k a t n i n g   b i o lo g i k   m e x a n i z m l ar i n i   o’ r g a n is h g a
a s o s l a n a d i .
G a n db o l d a    to’ p     bi l an     za r b a    b e r i s h ,    b i o m e x a n ik a d a     q a b u l     q il i n g a n
t a sn i f l a s h g a   m uvo f i q   s i l ji t u v c h i   h ar a k a t l a r   t oi f a s i g a   k i r a d i .   N o m l a n i s h i d an   k e li b
c h iq i l sa ,    bu n g a    o’x s h a s h    h ar a k a tl a r n i n g    v az i fa s i    q a n d a y di r   j is m n i    sil j i t i shd a n
i b o r a t . G a n db o l d a g i   za r b a n i n g   b i o m e x a n i k   t a v si f l a r i n i   t a d q i q   q i lg an   ko’ p g in a
m u a lli f l a r n in g   f ik r i c h a ,   h a m m a   ul o q t i r i s h   h ar a k a tl a ri   u c h u n   u m u m i y   bo’lg a n
t o’ p   u z a t is hl ar   m e x a n i z m l ar i ,   h a ra k a t l ar   m iq do ri   g a n d bo l d a   za r b a   b er i s h d a g i
b u rc h a k   u lo q t i r is h   h a r k a t l a r i   u c h u n   h am   u m u m i y   his ob l a n a d i .S p o r t d a   ul o q t i r i s h
n aza r i y a s i n in g   a s o si y   qo i d a l a r i   n a z ar i y a g a   m uvo f i q,   s p o r t c h i     “ ul oq ti r u v c h i     –
s n ar y a d ”    t i z i m i    si fa t id a   k o’ r i b  c h iq i l a d i .   Ul o q t i r is h  h ar a k a t i   e s a   3t a   b o s q i c h g a
b o’l i n a d i:
B i r i nc h i   b o s q i ch d a   b ut u n   “ ul o q t i r u v c h i   –   sn ar y a d ”   ti z i m ig a   t e z l i k
b er i l a di ,   b un i n g   n a ti j a s i d a   t i z i m   m a’ lu m   bi r   h ar a k a t   so ni g a   e g a   bo’l a d i .   Bu
b o s q i c h d a   t i z i m , a s o s a n ,   o y o q l ar   k u c h i   v a  t e z k o r l i g i  h i s o big a  t e z l a s h a d i .
I kk i nchi     b o s q i c h da   “ ulo qt i r u v c h i   –   s n a r y a d ”   ti z i m ini n g   y uqo r i
qi s m iga ,  y a’ n i   t a n a   v a  s n ar y a d g a   t e z l i k   b e r i l a d i . Bu   b i r i n c h i   n a v b a t da ,   m ush a kl ar
ishi   h is o b i g a     s hu n in gd e k,     to’pl a n g an     q uv v a t n i     g a v d a n in g     p a s tk i     qis m id a n
( b u nin g   u c h u n   u l a r n i n g   h ar a k at   t ez li g i   q a ti y   to’xt a t i l g an   b o’li sh i   l o z i m )   y uqo ri
q is m l ari   va sn a r y a dg a   o’tk a z i s h   y o’l i   o r q a l i a m a lg a  o s h i r i l a d i .
11 G a vd a   b o’g’i n l a r i n i   p a s t d a n   –   y uqo r ig a   k e t m a- k et   t o’ x t a ti b   bo r is h
h ar a k a tl a n a y o t g an     s po r t c h i     g a v d a s i     m a s s a s i ni n g    k a m a y ish i g a     v a     o q i b a t d a
g a vd a n i n g   y uq o ri   q is m i  h a m d a  to’ p  t e z l i gi n in g   o s h i sh i g a  o l i b   k e l a d i .
        U ch i nc h i     b o s q i ch    sn a r y a dg a    t e z l a n is h    b er i s h    u c hu n    s ay   
h ara k a t l a r n i y o’ n a l ti r i s h   za r u r i y a t i  b i l a n  t a s n i f l a n a d i .
G a n db o l d a   z ar b a   b e r i s h  h a qi d a  to’ x t a l g a n d a ,   t o’ p g a   t ez li k   b er i s hn i n g  u c ht a
b os qi c h iga ,       za r b a   b e r i sh n i n g   u c h t a   fa z a s i   m uvo f i q   k e l a d i .   Z ar b a l a r n i   faz a l a r
bo’ y i c h a   a j ra t i s h d a   ko’p c h i l i k   m u a l l i f l a r n in g   f i k r l ari   bi r - b i r i g a   m o s   k e l a d i .
Z a r b aTo’	pga	  t e z l i k T	o’ p ga O’yi n c h T	o’ p ga K i ne m a t i Asosiy
b er ish b er ish t e z l i k i t e z l i k k z a r u r iy
f a z alari b os q ich l a r i b er ish h a r a k at b er ish z a n ji r n in jis m o n iy
b os q ich l a r i lari u s u l l a r i g si f a t lar
va z i f alari y e takchi
xal q alari
1. “ O’ y inch i - Eng        ko’p Yu g u rib 1.Yo’l- O y oq O y oql a r
T a y y o r g a r to’p”   t iz i m i g a h a r a k a t k e l i sh y o’ l a k a y k a fti, ku c hli
- lik te z l i k b e rish son i - 2.               3 bold i r, va
ni to’pl a sh q a d a m - d a n t i z z a, son te z korlig
3.               2 i
q a d a mdan
4.               1
q a d a m-
d a n.
5.       J o y ida
turib
2.Asos i y “ O’ y inch i - Mumkin S i l ta- 1.s a k ra b T a n a , Umu r tqa
to’p” q a d a r      ko’p nish, turib y e l k a, - ning   b e l
t iz i m in i ng sonli g a v d a ni 2.ikkala bi l a k bo’g’i m i
y u qori h a r a k a tni burish o y oqqa va    y e lka
qis m i g a   te z l i k o’tka z ish t a y a ni b . bu g’ im-
b e rish 3.bi t ta la r id a g i
o y oqqa e g i l uv c h
t a y a nib a nl i k
y i q i -
12 l a y o t g a n d a
G a n db ol c h i ni n g     za r b a     b e r i s h i d a     h a r a k a t     so n i n i     t o’p g a     o’tk a z is h
m e x a n i z m l ari     s o f   x o l d a     h ar   d oi m   h am   u c h ra m a y d i .     U l ar   o’ y i n f a o l i y a t i n in g
o’ z g a r u v c h a n         i sh ti r o k c h i l ar i g a         b og’ l i q     ho l d a         o’ z g a r i s h i     m u m ki n .
B u nd a n   t a sh q a r i   ,   g a n db o l d a   zar b a   b e r i sh n i   t u z ish n in g   o’ z i g a   xo s   m e x a ni z m l ari
m a v j u d :
-     zar b a   b e r i sh d a ,   h a r a k at  s o n i n i    t o’p g a  o’ t k a z i s h   m e x a n i z m i ;
-    o’	yin	chinin	g  za r b a   b e r i s h   p a y tid a   t a y a n ch  b i l a n  o’ za r o  	ta’	siri  m e x a n i z m i ;
- k i n e m a ti k   z a n j i r   x a l q a l ar in i n g   q a ti y    ra vi s h d a   to’ l i q    b a j a r i li s h i n i  
t ar tibg a  s o l is h   m e x a ni z m i ;
-     zar b a   b e r i sh d a   h ar a k a tl a r n i    t u z is h d a g i   s t r e ch   –   r ef l e k s   m e x a ni z m i ;
-     zar b a   b e r i sh d a   b ar m oql a r ni n g  to’ p   b i l a n   o’ zaro  	
ta’	siri  m e x a n i z m i .
Z ar b a  b er is h   t e x n i k a s i n i   n a z o r a t   q i l is h   m u a m m os i   t a d q i qo t c h i l ar   t o m on id a n
u z o q   v a q t d a n   b e ri   o’ r g a n i b   k e l i n a d i .
Z ar b a   b e r i sh d a   us h b u   sh a r t l a r n i   b i r   v a q t n in g   o’ z i d a   u y g’unl a s h t i r is h
fa v q ul o d d a     (e ks t re m a l )   h o l a t l a r d a   m u m ki n   e m a s .   C hu n k i   z a r b a n i   k am   v a q t
b a j ar a  tu r i b ,  u n in g   k u c h i n i  b i r  x i l   d ara j a d a   u s h l ab   bo’l m a y d i .
O’ y in c h i   za r b a   k u c h i n i   os hi r a y ot i b ,   u n i   b a j ar i s h   v a q ti d an   o r ti q   q o l a d i ,
za r b a n i  t ez r o q a m a lg a   os h i ra y ot i b   e s a   t o’p nin g   u c hi b   c hi q is h   t e z l ig i d a   y utq a za d i.
G a n db ol c h i   m u a y y an   o’ y i n   v a qt id a   z a r b a n i   b a j ar i s h   s h ar oi tl a r id a n   k e l i b
c h iq q a n   h ol d a   h a m m a   zar b a   b er i s h   t e xn i k a s i   p a ra m e t r l ari   u y g’u n l i g i n in g
m a’ lu m   b i r   v a r i a nt i n i   t a n l a y d i . Y u q o r i d a   a y t i b   o’ t i l g a n i d e k ,   b io m e x a n ik a d a
g a n db o l d a g i   zar b a   b e r is h   s i l ji t u v c h i   h ar a k a t l ar   t o i f a s i g a   ki r a d i .   S i l j i tu v c h i
h ar a k a t l ar d a g i   h a r a k a t   k u c hi ,   o d a t d a   b i r   z u m li k      k in e m a t i k   z a n j i r n i n g   y a kuni y
b o’g’i n i   k a b i   n a m o y o n   bo’l a d i.   A g ar   h ar a k a t g a   f a q a t   zar b a   b era y o t g a n   q o’ l
m ush a kl a r i g i n a   e m a s ,   b a l k i   o y oql a r ,  t a n a   m us h a k l a r i   h am  j a l b   e ti lsa ,   us h b u   h o l d a
k i n e m a ti k   za n j i r ni n g   y a k u ni y   bo’g’ in i   m a ksi m al     k u c h n i     n a m o y o n     q i l i sh i
m u m ki n .     H ara k a t          “ Q a m c h i ”     m e x a n i z m i   bo’ y i c h a   y ok i   t e z l ikn i   b o’g’i n d an-
b o’g’i ng a  k e t m a - k et  u z a t i s h   o r q a l i   qu r i l a d i .
13 G a n db o l d a   za r b a g a   t ez l i k   b e r i sh n in g   q a ti y         k e t m a - k e t l i g i   m a v ju d :
b o l di r ,   s o n ,   t a na ,   y e lka ,   b il a k ,   t o’ p   t ut g a n   q o’ l   p a n j a s i   .   Q u y id a g i   ho ll a r d a
ul o q t i r u v c h i  k i n e m a ti k   z a n ji r ni n g   y a kuni y   bo’g’i n i   t ez li g i   e n g  y uqo r i   b o’l a d i:
- a g ar   h ar   b i r   b o’g’in l a r   m a ss a s i g a   e n g   k a t t a s i d a n   b o s h l ab   n a v b a t m a -
n a v b a t  t e z l i k   b er is hg a   a m al  q i l in sa ;
- a g ar   o ld i ng i   m a ss a ni n g   t e z l i g i   m a ksi m u m   d ara j a g a   y e tg a n   p a y tda ,  
k e y i ng i  m a ss a g a  t e z l i k  b e r i s h   b o s h l a n s a ;
- a g ar   k e y i n g i   b o’g’ i m   m ush a k l a r i ni n g   k u c h i   ol d i n g i   m ush a k l ar   k u c h i  
nolga  t e n g   bo’ l g a n   p a y td a   i s h g a   t u s h g a n   ho l l ar d a .
1 . 2 .  Qo’	l to’	pi o’	yini  t a k t i k as i
O’ y ind a     m uv affaqi y a t g a     er is h i s h     a s o s an     t u g’ ri     h a r a k a t     qi l i s h g a
b o g’l i q.   B u n i n g   u c h u n   o’ y inn i   bo s h q a r i s h d a   xil m a- xi l   t a kt i k   v o s i t a l ar d a n
f o y d a l a n m o q   k er a k . T a k t i k a   d e g a n d a ,   o’ y in c h i l ar n i   r a q i b   us t id an   g’ a l a b a
q o z on i sh g a      q a ra t i lg a n   sh a x si y   y ok i   j a m o a   h ar a k a tl a ri      t a sh k i l   q i l in i s h i ,   y a’ n i
j a m o a   o’ y in c h i l a r inin g   m u a y y an   re j a g a   bi n o a n   a y n an   s h u ,   a n i q   ra q i b   b il a n
m uv af f a qi y a t l i   k u r a s h   olib   bo r i s h g a   i m ko n   b er a d ig a n   bi r g a l ik d a g i   h a r a k a tl a r n i
tu s h i ni s h   k e ra k .
T a k t i k a d a g i     a s o si y     v a z i fa     hu j u m    v a     hi m o y a     h ara k a t l a r i ni n g     m a qs a dg a
er i s h t i ra  o l a d i g a n   e n g  q u l ay   vo si ta ,  u s u l   v a  sh a k l l ar n i   b e l g i l a s h d a n   i b o ra t .
Q a nd ay      t a kt ik a n i       t a n l a s h      h ar       b i r       a l o h i d a      h ol d a      j a m o a      o l d i d a
t u r g a n   v a z i f a l a r g a ,   k u c h l ar   n is b a t i   v a   o’ y in c h il a r n in g   o’ zaro   k u r a s h u v c h i
g u r u h l ar ig a ,  m a y do n n in g   a hv o li g a ,   iq l i m   sh ar oi t i   v a  ho k a z o l ar g a  b og’ l i q .
Q o’ l     to’p i     o’ y in i d a    ko’ p    m ar t a l a b    h u j u m d an    hi m o y a g a    v a    hi m o y a d a n
hu j u m g a     o’tis h d a n     i bo r at     b o’l g a n i     u c hu n     h a m ,     t a b ii y k i     ,     h ar     q a y s i
j a m o a n in g  hu j u m   v a  hi m o y a  h ara k a tl a ri  u y us h g a n   b o’l i s h i  k er a k .
T a k t i k a   u c h r a s hu v   v a q t i d a   b ut u n   o’ y i n   fa o li y a t in i n g   a so si y   m a z m u n i
h is o b l a n a d i .   A n i q   r a q ib g a   q a r s h i   to’g’ ri     t a n l a n g a n   k u ra s h   t a k t ik a s i
m uv aff a qi y a t q o z o n is h g a       y o r d am       b er a d i ,       n o t o’g’ ri       t a n l a n g an       y ok i
u c h ra s h u v     m ob a y ni d a a s qo t m a g an  t a k t i k a  e s a  o d a t d a  m a g’lubi y a tg a  o l i b  k e l a d i .
14 Q o’ l   to’p i   o’ y inid a   t a k ti k a   bi l an   t e x ni k a     bi r   –   b i r i g a   c h a m b arc h as
b og’l a ni b   k e t g a n   b o’l a d i .   T o’ p n i   k i m g a   v a   q a n d ay   u z a t is h n i ,   ra q i bn i   do g’d a
q o l d i r i s h   u s u l i   to’ p   b il a n   h i m o y a n i   y o r i b   o’t i s h n i   is hl a t is h   k er a k m i   y ok i   t o’p n i
s h e r i g i g a  u z a tis h  m a’ qul m i ,  d ar vo z a g a   q a y s i   p a y td a   t o’ p   o t i s hn i   h a l   q i l a y o t g a n
o’ y in c h i   t a k ti k   –   t af a k k u r i d an   f o y d a l a n i l a d i ,   q i l m oq c h i   b o’ lg an     h a r a k a t i n i
a m a lg a   o s h i ra y o t g a n d a   e s a     u     t e x ni k     m a ho r a t in i     n a m o y is h     q i l a d i .     D e m a k ,
t e xn ik a     o’ y in c h i n i n g   t a kti k   re j a l a r i n i   a m a lg a   o sh i r is h   vo s i t a s i   bo’ l i b   hi z m at
q i l a d i .   T e xni k   t a y y o r g ar l i k   a’ l o   d ara j a d a   b o’l s a gi n a   x il m a -   xi l   t a k t i k
h ar a k a t l ar in i   b a j a r i s h   m u m k i n .
K u c h i   t e n g   j a m o a l ar     u c h ra sh u vi d a g i   g’ a l a b a   k o’p i n c h a   m a g’l u b
b o’lg a n la r d a   i r o d a   k a m li k   q i l g a n i   y ok i   ji s m oni y   v a   t e x ni k   t a y y o r g ar li k   bo’ s h
b o’lg a n i    s a b a b  q i l i b  ko’ r s a t il a d i .  
L e k i n   qo’ l   to’ p i   o’ y in i d a g i   g’ a l a b a   ko’ p in c h a      t a kt i k   r e j a l a r   ku r a sh i   bi l an
b e l g i l a n a d i .   T a k ti k a   i kk i   j a m o a ni n n g   j is m o n i y ,   t e xn i k   v a   i r o d a vi y
t a y y o r g a r l i k d a g i       d a r a j a l a r i       t e n g       b o’l g a n d a ,       ul a r d a n       b i r i n i       g’ a l a b a
qi l i s hin i   t a’ m inl a b   b e ra di g a n   m uh i m   o m ildir .   Ol d i n d an   m uk a m m al   o’ z l a s ht i r i b
i s h l a t ilg a n   t a kt i k a     m uv aff a q i y at     k e l ti r a     o l a d i .     Ba’zi   j a m o a l ar     h ar     q a nd ay
ra q i b g a     q a r sh i   o’ y n a g a n d a      h am      bi r      x i l      t a kt i k a      i shl a t a v er a d i l a r .      T a k t i k
j ih a t d a n       bu nd ay   q a sh s ho q li k ,   bi r   x i lli k   m a ho r a t ni n g   o’s a   b o r is h i g a   t o’s q i nl i k
q i l a di .   H ar   b i r   j a m oa , a y niq s a ,   y uq o ri   m a l a k a l i   j a m o a   x i l m a   –   x i l   t a kt i k   re j a d a
o’ y n ay   bi l i sh i   k er a k   ,   a k s   h ol d a     u ,     a y r i m     y utu q l a r i     b o’l is h i g a     q a r a m a y ,
m uso b a q a l a r d a    k a tt a    y u tu ql a r g a er i sh a   ol m a y d i .
O’ qu v - m a shg’ u l o t     j ara y on i d a   t a k t i k   t a yy o r g ar li k k a   j id d i y   e’ t i bo r
b er i l a d i .   X ar   b i r   o’ y in c h i       v a       u m u m an   j a m o a   h ar a k a t l ar ni n g   x i l m a- xi l
v a r i a n tl a r in i   m uk a mm al   e g a ll a g a n   bo’l is h i   l o z i m . H u j u m   v a   hi m o y a d a
q o’ll a n i l a d i g a n   t a kt i k   h ar a k a t l ar   q ara m a- q ar sh i   v a z i f a l a r n i   y ec h is h   u c h u n
qo’ l l a n i l a d i .   S h u ni n g   u c h u n   t a k t i k a   i k k i   k a t t a   t u r k u m g a   hu j u m   t a kt i k a s i   v a
h i m o y a   t a kt i k a s i g a   a j r a l a d i . H u j u m   o’ y inn i   h a l   q i l u v c h i   o m ild i r ,       y a’ n i
m u v o ff a qi y at    qo’p i n c h a   u nin g  o x i r g i      n a t i j a s ig a    b o g’l i q    bo’l a d i .    Huj u m ni n g
m utl a q o     y a g on a     m a qs a d i     bu   ra q i bn i n g     h i m o y a d a g i     h ar a k a t l a r i     t a r t ibi n i
15 b u z i s h     v a     d ar vo za g a     t o’ p     o ti s hd a   sh a x si y   q ar s h il i k n i   y e n g i s hd ir .   H o z i r g i
ku n d a   qo’ l   t o’p i   o’ y in i   hu j u m ni n g   t e z- t e z  v a  q is q a  v a q t  d a vo m id a   u y us h t i r i l is h i
b i l a n   t a f si f l a n a d i .   Z a m on a vi y   qo’ l   t o’ p i   o’ y in i d a   hi m o y a d an   hu j u m g a   o’ti s h
t e z l ig i ,   t a k ti k   k o m bi n a t s i y a l ar n i   b a j ar is h   t e z ko r l i g i   v a   a n iq l i g i   os hd i .   B u n i n g
n a t i j a s i d a   t e x n i k   us u l l a r n i n g   b a j a r i li s h   v a qt i  q is q ar a d i .
H u j u m d a   j a m o a l ar   a s os a n   i k k i   t a k t i k   t i z i m n i   q o’ll a y d i l ar –   t ez   y o r i b   u t i s h
va   p o z i t s i y a     hu j u m i     b u   hu j u m l ar n i n g   h ar   q a y sis i     b i r   –   b i r i n i   t o’ldi r a d i   v a
s hu n in g  u c h n   h am   h a m m a   j a m o a l ar   qu r o l l a n g an  bo’ l i s h i  k e r a k .
Tez   yo r i b  o’	tish.  Bu   h u j u m d a     k o’p r o q   n a ti j a   b e r a di g an   us u l d i r .   A m m o
uni   qo’ l l a g a n d a   o’ y in c h i l ar n i   o’ za r o   y on m a   – y o n   h o l a t d a   b o’l i b   q o l i s h i   qi y i n .
S hunin g   u c h u n   p o z i t s i y a d a   huj u m   qi l i sh n in g     s o li s h ti r m a   og’i r li g i   b i r o z   b a l a n d
h i s ob l a n a d i.   S h un g a   q ara m a sd a n   t ez   y o r i b   o’t i s h   q a n c h a l i k   ko’ p   q o’ll a n s a ,
h u j u m c hil ar   t o’ p   o t i sh n i       sh un c h a l i k   k o’ p   b a j ar a d i l a r .      Z a m on a vi y   qo’ l   to’ p i
fa q a t   u n in g   h isobig a   r i v o j l a n m oq d a . T ez   y o r i b   o’t i s h n in g   m a qs a d i   r a q i b l a r n i n g
to’ p n i   y o’qo ti b ,   hu j u m d an   hi m o y a g a   o’ti s h i   p a y tid a   s o d i r   b o’l a dig an   v a q t i n c h a
u y u sh m a g an   h a ra kt id a n   f o y d a l a n is h d i r .   S hun i n g   u c hu n   t ez   y o r i b   o’ti sh g a
a l b a t t a   r a q ib l a r d a n       t o’p n i   k u t i l m a g a n d a   ol i b   q o’ y il g a n d a   ki r i sh i l a d i .       Bu
k o’p i n c h a   to’p n i   ol i b   qo’ y is h d a ,   to’ s i q l a r d a n ,   d a r vo z a b o n d a n   y o k i   d a r v o za
u s tu n i g a   u r i li b   q a y tg a n   t o’p n i   e g a ll a g a n d a   v a   hu ju m c hi l ar     t o m on i d a n   o’ y i n
qo i d a s i   b u z i l g an   h o l l ar d a  a m a l g a  o sh i r i l a d i .
T ez   y o r i b   o’t is h d a g i      o’ z g a r i s h l ar   u n in g     s h id d a t i   b il a n   b og’ l i q   –   hu j u m
4 -7   s   d a v o m   e t a d i ,      o’ z a ro   h ar a k a t l ar   o d d i y   bo’ l s a   h a m ,   o z   so n l i      o’ y in c hi l ar
bil a n   u st u n l i k     v u jud g a   k e l ti r i l a d i .     V a q t d an   y u t i s h   v a   b u sh l i q ,     so n   j ix a t d a n
u s tu n likn i   vu j u d g a   k e l ti r a d i   v a   d a r v o za n i   i s h g’o l     e t i s h   u c h u n     q ul ay   sh a r o i t
y ara t a d i .   A m m o b un i n g   u c hu n      b ar c h a   h i m o y ac hil ar      h a ra k a t i   i m ko n   bo r i c h a
t e z k o r ,     d a d i l   va  y a xsh i   k e l is h i l g an   b o’ li s h i  k er a k .
T ez     y o r i b     o’t i s h d a     a y niq s a ,     d a r x o l     qu l a y     v az i y a t n i         t a n l a s h     v a
b i r i n c h i   to’ p n i     t o’g’ ri   u za ti s h     m uhi m di r .     T ez   y o r i b   o’t is h   y olg’i z   v a
j a m o a n i n g     h a m m a   o’ y in c h i l a r i   to m on id an   a m a lg a   o s h i r i l i sh i   m u m kin .   T e z
16 y o r i b   o’t i s h g a   q a n c h a li k   ko’ p  o’	yin	chilar	  q a tn a s h sa ,   ul a r g a   k a r s h i   k u r a s h i s h
s hu n c h a l i k   m u r akk a b l a s h a d i .
D ar v o za   t o m o n   t ez   y o r i b    o’t i s h d a   hu j u m c h i l ar   bu t u n   m a y do n   k e n g l i gi d a
b i r   y ok i   ik k i   q a t o r   bo’l i b   j o y l a s h a d i .   B i r i n c h i   b o’l i b   st a r t   ol g a n   ( 1 - 3 - o’ y in c h i )
o’ y in c h i l a r n i       o r q a d a g i   o’ y in c h i l ar   q o’l l a s h i   k e r a k .   H u j u m c h il ar   to’ p n i
y o’qo t i sh i   v a   u l a r g a   j a vo b a n   h u j u m   u y us h t i r i l is h i   m u m kinl i g i   s a b a b l i       bi r
o’ y in c h i   o r q a d a   q o l a d i .   A g ar   o l d     q a t o r   o’ y in c h il a r i     s o n   j ih a t d a n   u st u n l ik k a
e r i s h a   o l m a s a,   u nd a  hu j u m nin g   m uvo f f a q i y a tl i   y a k u n in i     hi m o y ac h i l ar  o r a si d a g i
bo’ s h   j o y g a  ki r i s h ga  h ar a k a t   q i l a y o t g a n    o r q a   q a to r   o’ y in c hi lari   a m a lg a   o s h i r a d i .
B u n d ay   bi r i n - k e ti n r i v o j l a n a d ig a n  v a    o r q a   q a t o r  o’ y in c hi l a r i   y a kun la y di g a n    t e z
y o r i b   o’ti s h    hu j u m i  “ r ivo j la n g a n     h u j u m ”   d eb   no m   ol g a n . U z o q   m a so f a g a    to’ p
u za ti b   t ez    y o r i b   o’ti s h   –   od di y  v a   m ud da t i d a n   i l g ari  y a kun la n a d i g an     h u j u m nin g
m a’ suli y a t l i       u s u l i d ir .       O d a t d a   u z a t is h n i   d a r v o z a bon   y ok i   t o’p g a   e g a   b o’ l g a n
o’ y in c h i   b a j ar a d i . t ez   y o r i b   o’ t i s h n i   b o sh l a g an   o’ y in c h i   m a y do n n in g   y o n c h i z ig’ i
b o’ y l ab  y ok i   m a y do n   m ar k azi  t o m o n    c h a q qo n  o lding a  i n t i l a di .  
M u v o ff a qi y at   u c h u n   o ld i n g a   i n t il g a n   o’ y in c h i     b o sh q a l a r d an   o’ z i b   k e t i sh i
m u m ki n .    O d a t d a,   bu n i  o ld i n g a   c h iq i b    o’ y n a y ot g a n  hi m o y ac h i    y ok i   to’ p  o ti l g a n
j o y g a   q ara m a- q ar s h i   bu r c h a k d a g i   hi m o y a c h i a m a lg a  o s h ir a di .
T a’ qi b d a n   q u t i l g a n   o’ y in c h i g a  t o’p n i   t ez   v a   a n i q   u za ti s h   k e r a k .   Y a x s h i si ,
to’ p n in g         y o’ n a l i s h     t ra y e k t o r i y a s i     p a s t r o q     b o’l g a n i     m a’ qu l .     S h un i ng d e k ,
t o’ p   u z a t is h   m a so f a s i       j u d a   u z o q   b o’l m a sli g i   k e r a k ,   c h u nk i   b u nd ay   to’pn i
r a q ib l a r  d a r v o za si n i    e g a l l a b    o l i s h    m u m ki n .   A g ar   t ez    y o r i b    o’t g a n    o’ y in c h i ga
d a r v o za bo n ni n g   d ar x o l   t o’ p   u z a t is h i g a   h a l a q i t   b e r i s h s a,   u   x o l d a   b u   o’ y in c h i
t o’ pn i  k e c h ik ti r m a sd a n  o’ z   sh e r i k lar i g a,   ul a r e s a   o l d in d a g i   o’ y in c h i l a r g a   u z a t i sh i
za r u r.
T o’ p n i   q is q a   m a s o f a g a   u z a t i b   t e z   yo r i b  	
o’	tish.  	  U s hb u   ha r a k a tn i
bi r i n c h i   bo’ l i b   b o s h l a g an   o’ y in c hi n i g   h ar   to m on dan   p a n a       qi l in g a n i g a   i sh on c h
h osi l   q i l in g a nd a   a m a lg a   o s h i r i l a d i .   U l ar   o r q a s i d a n   bo s h q a   o’ y in c h i l ar   h am   t ez
y o r i b   o’t i s h g a     i n ti l a d i .     R a q i b l a r n i     h u j u m in i     to’ x t a t i s h         i m koni y a t i d a n
m a x r u m   e ti s h   u c h u n ,     t o’p n i     e g a l l a g a n     o’ y in c h i     q o i d a n i     b u z i b     bo’ l s a     h am
17 , a v v a l o ,     o’ y inn in g   bo r i s h   v a z i y a t in i   a n iq l a y d i ,   h i m o y ac h i   b i l a n   m un o s a b a t g a
k i r ish m a s d a n   t ez   m o’l j al   o l i sh g a   h ar a k at   q il a d i   v a   t o’p n i   b o’s h   s h er i k l a r i g a
u z a t a d i .
H u j u m c hi l ar   bu t u n   m a y do n   k e n g l i gi d a   o l d in g a   q a r ab   h a r a k at   q i l a d i l a r .
B i r i n c h i   q a to r d a   3 -   4   o’ y in c h i   bo’ l i b ,   ul a r   q i s q a   y o’ l   bil a n   o l d in g a   i n ti l a di l a r .
O d a t d a,   h i m o y ac h i dan   b o’s h   b o’l g an   h u j u m c hi n i   t o p i s h   u c h u n   3 - 4   m ar t a   to’ p
u z a t is h n i   b a j a r i s h   ki f o y a di r . T ez   y o r i b   o’t i s h   hu j u m i   bi r- b i r i g a   b o g’l i q   b o’l g a n   3
b o s q i c h d a n   t u z i l g a n :   to’ p n i   e g a l l ab   h u ju m g a   o’tis h       s o n   j i x a ti d a n   u s tu n li k k a
e r i sh i s h   v a   h u j u m n i   y a kun la s h . H u j u m c h i   t ez   y o r i b   o’t i s h   h ar a k a t i n in g   b i r i n c h i
b os qi c h i da   i r g’i b   ol d i n g a   t a sh l a n a d i   v a   o’ z i n i   t a’ q i b   q i lu v c h i   o’ y in c h i d a n
q u ti l i s h g a   h ara k a t   q i l a di .   T o’ p  u z a t m oq c h i   b o’l g an   o’ y in c h i      q a y s i   o’ y in c h i g a
t o’ p   o’ z a t i s h n i ,   v a z i y a tn i   to’g’ r i   b a h o l a b ,   t o’ p   t ra y e k t o r i y a si n i   v a   y o’ n a l is h i n i
a n i q l a s hn i ,   a g ar   k e r a k   b o’ ls a   hi m o y ac hi l a r n i   c h a lg’ iti s h   u c h u n   qi l i n a d i g a n
h a r a k a t l a r n i   to’ g’ ri   t a n l a s h n i       b ilis h   k er a k .     T ez     y o r i b     o’t g a n     h u j u m c hi ni n g
a s o si y         m a qs a d i     h i m o y ac h i l ar     o r q a sig a   o’t g a n   s h e r i k l a r i g a  bo’	ylam	a  y ok i
di a g a n a l   t o’ p   o’ za t i sh dir . T ez   y o r i b   o’t i s hn i n g   i k k i n c h i   b os qi c h       h u j u m c hi l a r
h u j u m   ku c h in i   i m k o n   bo r i c h a   k e n g a y ti r s h a d i   v a   m a y do n     k e n g li g i d a   bi r   v a   ik k i
q a to r  bo’l i b    j o y l a s h a d i .  T o’ p  hu j u m c hi n i n g   o l d i ng i   q a t o r i g a   u z a t il a d i .
O’ y in c h i   b o s q i c hi n in g     v az i fa s i     –     h u j u m n i     m uv aff a qi y a t l i
y a ku n l a n is h d i r .   Y a x s h is i ,       hi m o y ac h i l a r d a n       h u j u m c hi l ar   s o n i       k o’ p   bo’ l i sh i
k e r a k .   A m m ao   s o n  j ix a t d an   t e ng l i k   b o’ l g a n   h ol a t d a   h u j u m n i n g    k am  ku ch   bi l an
t ez   h ar a k a t     q i l i sh g a   d o i m   t a y y o r   bo’l i s h i   k e r a k .   B u n d ay   hol a t l ar d a   bi r i n c h i
q a t o r d a g i   hu j u m c h i l ar   o’ r i n a l m a sh t i r is h ,      c h a l g’ i t i s h l ar      y o r d a m id a      hu j u m n i
y a ku n l a s hg a      i n t i la d i l ar      y o k i i k k i n c h i      q a t o r d a g i      o’ y in c h i l a r i n in g      o’ y in ga
qo’ s h i l is h l a r i g a       q u l ay       s h a r oi t   y ara ti s h ga       u r i n a d il ar ,       b u       a lo x i d a
a x a m i y a t g a      e g a d i r.       Noq ula y      po z i ts i y a d an   s ho s h i li b   o t i l g a n   to’ p   ra qi b n i n g
h u j u m g a   o’t is h i   u c h u n   k u c h   j ih a t d a n   u s t un l ikk a er i s hu v i g a  ol i b   k e l i s h i   m u m ki n .
S h un d ay   qi l i b ,     t ez     y o r i b     o’t is h     y uk s a k     u y us hq o q l i k     bi l an     t a s hk i l
to p g a n   h ar a k a t d ir .   Un i   qo’l l a g a n d a   y a xs h i   n a t i j a g a   e r i sh i s h   u c hu n       t e xn i k   –
t a k t i k   t a y y o r g a r l i k ni n g   y u k s ak   d ara j a s i   y e t ar l i   e m a s ;   r ux i y   hol a td a,   d a d i l l i k ,
18 j u rat   v a   b a’zan   t a v a k k a l   h a ra k at   q il i sh g a   h u j u m n i   y a xsh i   n a ti j a   bi l an
y a k u n l a s h g a   y o r d am  b er a di .
P o z i t s io n   huju m .     J a m o a   t e z   y o r i b   o’ t i s h   h u j u m in i   y a k un l ay   ol m a s a,
u nd a   hu j u m c hi l ar   m a j bura n       hi m o y ac hi l a r ni n g   u y ush qo q li k   b i l a n     tu z il g a n
hi m o y a s i ga   q a r s h i     k u r a sh m og’ i   k e r a k .     Z a m on a vi y   sh a r o it d a   h i m o y ac h i l a r n in g
h a m j ix a t l ig i   b i l a n   t a s h ki l   e t i l g a n     t ez   y o r i b   c hi q is h   n i h o y a t d a   m uxi m ,     c hu n k i
hu j u m c hi l a r nin g  to’ p   b i l a n   h u j u m   qil is h l a r i g a   1   m i n   d a n  o r ti q  v a q t  b e r i l m a y d i .
P o z it s i o n  h u j u m n i   q o’l l a s h    qu y i da g i   ho l a tl a r d a   o’ r i n l id ir :
–     to’ p n i   o’	yin	ga	  k i r it i s h  u c h u n  k o’ p  v a q t   s a r f l a ns a ;
–        	
o’	yin  t e z l i g i   ji h a ti d a n   ra q ib l a r n in g   u s tu n l i g i   y a qq o l  s e z i l i b  tu r s a ;
–        o’ y i n    su ra ti n i    o’ z g ar t i r is h    z a r u r i y a t i    t ug’ i l g a n d a,    q a y t a    ti kl a n i s h
u c h u n  t a n a ff u s   qi l i s h d a;
–        	
o’	yin	chilarni  a l m a sh t i r is h  k e r ak   bo’ l s a;
P o z i t s io n   hu j u m   u ch   b o s q i c h d an   i b or a t ;   b o s h l a n g’i c h   t a y y o r l o v c h i   v a
y a kun lo v c h i .   B i r i n c h i s i d a   o’ y in l a r n i   j o y   – j o y i g a   qo’ y is h   a m alg a   os hi r i l a di .
V a q t i n c h a   s o n      j i h a t d a n   u st u nl i k k a   e g a   bo’ l i s h   y ok i   hu j u m   z o na l ar i d a n      b i r id a
qo’ l ay   v a z i y at       y ar ati s h   u c hu n   to’ p   v a   o’ y in c h i l a r n i n g   o’ r i n   a l m a sh is h i
i k ki n c h i faza d a   b o s h l a n a d i .   O xi r g i   f a za d a   e s a   d ar v oz a   ol i n i sh i g a   er i s h i l a d i   y ok i
k u c h l a r   q a y t a   t i k l a n i b ,   h u j u m n i   d a v o m   e tti r i s h     v a   hu j u m d an   h i m o y a g a   o’t i s h
u c h u n   qu l ay   v a z i y at   y uz a g a   k e l t i r i l a d i .P o z i t s io n   h u j u m n i   u y ush t i r is h   u c h u n
j a m o a   i k k i   t a k t i k   g u r u h g a   b o’l i n a d i .   B i r i n c h i     gu r u h c h a n i     ol di n g i     q a to r d a     –
da r v o za     m a y don c h a s i     c h i z i g’ i     y a qin i da i k k i t a s i   b u r c h a k dan   v a   bi r   c h i z i q
b o’ y l ab   o’ y n a y di g a n   o’ y in c h i l a r   t a s h k i l   e t a d i .   I k ki n c h i     q a t o r n i     m ar k a z i y     v a
i k k i     y ar i m     o’ r t a l i q d a        o’ y n a y di g an   o’ y in c h i l a r  e g a ll a y d i .   B i r in c h i   q a t o r d a g i
o’ y in c h i lar   z i m m a sig a   m u ra k k a b   v a z if a   y uk la n g a n   –   ul a r   ra qi bl a r   m udof a as i
o r a s i d a   h ar a k a t   q i l a d il a r.   S h u n i n g   u c h u n       b i r i n c h i   q a tor   o’ y in c h i l a r i   t o’p n i
e g a l l a b ,   c h a lg’ i t is h l a r n i   qo’ l l a b ,   hi m o y ac hi n i   a l d ab   o’t i b   v a   t o’ p   o t i sh g a   q u l ay
v az i y at   y ara ti s h   u c h u n   j o y   t a nl a s hn i   b il i s h i   za r u r d ir .   Bu   o’ y in c h i l a r n in g   o’ z
q a t o r i d a g i   sh e r i k lari   b i l a n     h a m ko r li k da   o’ y i n   po z i t si y a l a r i n i  v a q t i   – v a q t i   b i l an
a l m a sh i b   t u r i sh n i   b il i sh i   m a qs a d g a  m uvo f i qd ir .
19 I k ki n c h i   q a to r   o’ y in c h i l a r i   o’ y in n i  t a sh k i l   e t i s h   b i l a n   b i r   q a to r d a   hu j u m n i
y a kun la s h       f u n k s i y a s i n i   h am   b a j ara d i .   S h un i n g   u c h u n   u l ar   y u q o r i   t a y y o r g a r li k
d ara j a s i g a,  h am   t e xn i k a d a  h am   t a k t i k a d a  y u k s a k   m a l a k a g a er ish m og’ i   k e r a k .
B i r i n c h i   v a   i k ki n c h i   q a t o r d a   o’n g   t o m on dan   c h a p   q o’ l   bi l a n ,   c h a p
t o m on d a n e s a   o’n g   qo’ l   b i l a n   to’ p   ot a d i g an      o’ y i n c h i l a r n i n g   o’ y n a s h i     ra q i b
d a r v o za si g a  u n u m l i   h u j u m   u y us ht i r is h g a   i m ko n i y at   b e r a d i .P o z it s i o n    h u j u m ni n g
h ar     h i l     v a r ia nt l a r id a     c h i z i q     bo’ y l a b      o’ y n a y di g a n o’ y in c h i l ar   s o n i   o’ zgar i s h i
m u m ki n .   P o z it s io n   hu j u m d a   o’ y in c h i l a r n i n g   3 - 3   y ok i   4 -2   b o’l i b   c h i z i q   b o’ y l ab
j o y l a sh i s h i   ko’ p   t ar q a l g a n d ir .   P o z i t s io n   hu j u m d a   y a n a  b os h q a c h a   j o y l a s h i s h l a ri
m a v j u d .
Jo y l a sh i s h   va r i a n t i n i   t a n l a s h   u l a r n i n g   i m koni y a t i g a   v a   r a q i b l a r   hi m o y a
ti z i m in i n g   t u z il i s h i ga   b og’ l i q .   P o z i t s io n   hu j u m d a   hu j u m c h i lar   or a s id a g i   o’ za ro
a s os i y   t a k ti k   h ar a k a tl a r   j o y l a s h i s h   v a r i a n t i ga   bo g’l i q   b o’l m a y d i .   I k k i   o’ y in c h i
o r a s i d a g i   “ q a y t ar   v a   c h i q ”,   “ a ld a m c h i   hu j u m ”,   “ j o y   a l m a sh t i r i s h ”,   “ to’s i q ”
s i n g ari   o dd i y   h ara k a t l ar   b o sh q a l ar i g a   n is b a t an   ko’p r o q   i s h l a t i l a d i . “ Q a y t ar   v a
c hi q ”   – b u   e n g   o d d i y   t a k t i k   k o m bin a t si Y .   U   o’ y in c h i n in g   t o’ pg a   p e sh v o z   c h i qi b
u n i   b o’s h   j o y g a   u z a t i s h i   v a   y a n a   o’ z i g a  q a y t ar i b   o li s hi d an   ib o ra t  bo’ l a d i .  
B u n d ay   ho l a t d a   hi m o y ac hi g a   t a s od if a n   ki r i sh n i   bos hl a g a n   o’ y in c h i n i n g
t e z l i k   ji h a t d a n   us t u n li g i   y a x s h i   n a ti j a   b e r a d i . “ A ld a m c h i   hu j u m ”   –b u   o’ zaro
h ar a k at   b o’ li b   h u j u m c h i n i n g   t o’ p   bi l an   ikki   hi m o y ac h i   o r a s i d a n   o’t i b ,     u n i
o t m oq c h i   bo’ l g a nd a     hi m o y ac h i l a r n i   sh u   h u j u m c h i   y o’ li n i       t o’s i s h       u c h u n
o l d in g a      c hi q i s h g a      m a j bu r       e t i s h d a      v a      i sh o n t i r ishd a   qo’ l l a n i l a di .   B u n d a y
holl a r d a n   s o’ n g   b o s h q a   h u j u m c hi lar   u c h u n   o c h i l g a n  “ y o’ l a k c ha ” d a  e r k i n   h ar a k a t
q i li s h   i m kon i y a t i   y ara til a di .
“ J o y   a l m a shti r i s h ”   –   o’ zaro   h ar a k a t d a   b o’l g a n   o’ y in c h i l a r d a n   b i r in i
hi m o y ac hi l a r d a n     y a s h i r in c h a    o z o d     e t i s h     u c h u n    q o’l l a n i l a d i .    T o’ p     e g a l l a g a n
o’ y in c h i   s h er ig i    t o m o n   h ar a k a t   q i l a d i   v a   to’ p n i   o r q a d a g i   b o’s h    j o y g a   o’ t g a n
sh e r i g i g a   u z a t a di . H u j u m c hi l a r n i n g   o’ zaro   h ar a k a t i d a   to’ s i q   qo’ y is h   a l ox i d a
a h a m i y a t g a   e g a .   U n i n g   y o r d a m id a   h i m o y ac hi lar   q ar sh i li g i n i   b a r t a r af   e ti sh ,
z o n a g a   k i ra y o t g a n  hu j u m c hi n i n g   t a’ q i b   q i l in i s h i g a   h a l a q i t   b e r i s h   m u m ki n .  T o’si q
20 qo’ y is h n in g   tu r l ari   qu y i d a g il a r:   j o y d a   t u r i b   v a   h ar a k a t d a,   t a sh q a r id a n   v a
i c h k ar i d a n .   B u l a r d a n   b os h q a l a r g a   q ar a g a nd a   bi r i n c h i   q a t o r d a g i   h u j u m c hi l a r
s a m ara l i   f o y d a l a n a d i l ar.P o z i t s io n   h u j u m d a   j a m o a   h ara k a t l a r i n i   t a s h ki l   e t i s h d a
c h i z i q   b o’ y l ab   o’ y n a y di g a n     o’ y in c h i     o r q a l i     h u j u m     qi li s h     y e t a k c h i     o’ r i nn i
e g a l l a y d i .     C h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di gan   o’ y in c hi l ar   so n i   h a r -   x i l   b o’l i s h i
m u m ki n .( 1 - 2 )   v a   u l a r nin g   o’ y in da g i   a s o si y     o’ r n i     m ar k a z d a,     d a r v o z a
q a r s hi s i d a d i r.     A m m o     u     y o n     t a r a f g a   c h i z i q   b o’ y l ab   h ar a k at   q i li s h i ,   o l di n g a
er k i n   t o’ p   t a s hl a s h   c hi z ig’ i g a   c h iq i s h i   v a   to’ p n i   o’ y in g a   k i r i t i s h da   i s h t i r o k   e ti s h i
m u m ki n .C h i z i q   b o’ y l ab   o’ y n a y di g an   o’ y in c h i n in g   a s os i y   v az if a s i   t o’p n i   e g a l l a b ,
uni   d a r v o za g a   o t is h d ir .   B u n i n g   u c h u n   u   h a m i s h a   xi y l a   i s h l a t i b   h o l i   j o y g a
o c hi l i s h g a ,   to’ p   o t i s h   u c hu n   k u c h l i   qo’ l i n i   b o’s h a t i shg a   h ar a k a t   q i l a d i . K e y ing i
h ar a k a tl a r i     u ni n g     hi m o y ac hi d a n    q u t i l is h i n i     v a     o r q a    b i l an    t u r g a n   h ol d a   u n i
c h a lg’ i t i b ,   h ar   q a y s i   to m o n g a   a l d a b   k e t is h i n i   t a’ m in l a y d i ;   c h i z i q   bo’ y l a b
o’ y in c h i   o’ zi   t o’s i q   q o’ y is h i   v a   t o’ p   u z a t i s h da   s h e r i k l a r i g a   y o r d a m   qi l i sh n i
b i l ish i
sh a r t .
U m u m a n ,   ol di n ga     q o’ y il gan   v a z i f a n i   a m a l g a     os hi r i s h   u c h u n
hu j u m c hi l a r   k e n g   j o y l a s h is h i   v a   b u tu n   m a y do n   b o’ y l ab   xu j u m   qil i s h i ,   t o’s i q
qo’ y ish i ,   b u r c h a k  v a   u z o q    m a so f a d an   to’ p   o t is h n i   b a j a r a   o l i s h i   k e r a k .  
C h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di g a n o’ y in c h i   h o l i   j o y g a   k i r i b   “ o c h il s a”   v a
d a r v o z a   m a y do n i g a   s a k r ab   ki r s a   ,   u   h o ld a  u n g a   d a r x o l   t o’ p   u z a t il a d i .
B i r   n e c h a   o’ y in c h i l a r c hi z i q   bo’ y l ab   x u j u m   qi l i sh g a n d a   u l a r n in g   v a z i f a si
c h e g ar a l a n g an   bo’l a d i :   b i ri   x a m ish a   d a r v o z a g a   x a v f   t ug’ d i r a di ,   b o s h q a l a r i   e s a
ko’ p i n c h a   s h er ik l a r i ga  y o r d am   qi l a d i .
Jo y   a l m a shi sh g a   k e l i s h i b       h u j u m   qi l i s h   s a m ara l i   u s ul dir .   B u ni n g   u c hu n
hu j u m c hi l ar     o’ y ini n g     h ar     b i r     v a z i y a t i d a     m u v aff a q i y a tl i     o’ y n ay     ol is h i ,
to’ pn i   u z a t is h   v a     un i n g   r iv o j l a n is h   y o’li n i     o l d in d a n   k o’ ra   b i li s h i   s h a r t .     J o y
a l m a shi sh g a   k e li s hi b   hu j u m   qi l i sh n i ,     hi m o y a ni n g   h ar   q a n d ay   ti z i m i g a     q ar sh i
qo’ l l a s h   m u m ki n.   B u n d ay   hu j u m   us ul l a r i d a   k o’ p   t a r q a l g an     v a r i a nt l a r :
“ vos m er k a”,     “ ik k i   b u r c h a k ”   h is o b l a n a d i .Bu   v a r i a n t l a r g a   b i r   n ec h a   o’ y in c hi l ar
h a r a k a ti n in g     u c h r a sh u v   t a m o y il i     a sos   bo’ l g a n   ( 3 - 6 ).   B u n da   hu j u m c hi lar
21 gu r u h lar g a   b o’l i n a d i   v a     o’ z l a r i ni n g   o’ y n a l is h i   bo’ y i c h a       h ar a k at   q i l i sh i
m u m ki n .   B i r –   b i r i g a  q a r a m a- q ar s h i       h ar a k at   qilib  u c hr a sh i sh i   t o’ p   h a ra k a ti n in g
m un t aza m l i g i g a  to’ s i q l ar  qo’ y is h g a,    b i r    h i m o y ac h i z o n a si g a  ik k i   hu j u m c h i n in g
t a s o d i f i y   ki r is h i g a   qu l ay   sh a r o i t    y ara t a d i .
Q o’pi n c h a   h u j u m n in g   “ vos m er k a”   v a r i a n t i d a   b u   t a m o y i l   to’ l a   y o r i t i l g a n .
U n i n g   no m i    hu j u m c h i l ar   h ar a k a t in i n g   s h a k l i dan    k e l i b   c h iq q a n   b o’li b   k a tt a   v a
ki c h i k     “ vos m er k a”   d e g a n   i k k i   t u r g a  a j r a t il a d i . O’ y in c h i l ar   k o m bin a t si y a s i   b i r   –
b i r i g a   q a r a m a   –q a r s h i   “ sk re s t ”   h ar a k a t   q i l i b   b o g’ l a y d i .   H ar   q a c h o n   t o’ p
u za ti lg a nd a   o’ y in c h i   d i a go n al   bo’ y l ab   m a y do n   bu r c h a g i ga   k e t a d i   v a   o’ zi   to’ p
u z a tg a n   j o y i g a   q a y t a di .   B u   bi r   n e c h a   m ar t a   t a k r o r l a n g a n d a n   s o’n g   hi m o y ac hi l a r
o’ r g a n i b  q o l a di ,  shu n d a n   f o y d a l a n g a n  hu j u m c hi l ar   to’ s a t d a n   bo s h q a   s h er ik l ar in i
h am   j a l b   q il g an   h o l d a   hu j u m       sh a k lin i   o’ z g a r ti r a d i   v a   ra qi b l ar   m ud o f a a s i n i
v a q tin c h a   s a r o s i m a g a   s o l a d i . O lt i   m e t r l i   c h i z i q   bo’ y l a b ,   b u rc h ak   v a   c h i z i q
b o’ y la b   o’ y n a y d ig a n  o’	yin	chilarnin	g  m un tazam   h ara k at   q i l is h i ,   hi m o y ac h i l ar
h a r a k a t i   u c h u n   u n d an   h am   ko’ p   q i y in c h i l ik l ar   t ug’ d ir a di .   I kk i   ki c hi k
“ vos m er k a”   d a       y o k i   i k k i   u c h b u r c h a k   b i l a n   h ar a k a t   q il i s h   o d d i y   o’ zaro
h ara k a t n i ;   2 -3   o’ y in c h i   o r a s i g a   to’s i q   q o’ y is h   v aa s os i y  to’ p   u za ti s h la r n i   qo’ l l a s h
y a x s h i   n a ti j a g a   er is h is h g a  i m ko n   b e r a di .
  H ar a k a t   q i l is h d a   m uhi m i   bi r   p o z i t s i y a d a     i kk i   h u j u m c hi n i n g   to’ x t a b
q ol m asl ig i ;   t o’ p   bi l an   bo’ l g a n   o’ y in c h i   e s a   hi m o y ac hi l a r n i n g   o ld i n g a   c h iq i sh i g a
m a jbu r e t u v c h i   h u j u m  h ar a k a tl a r i n i   i sh l a t i s h i   k e r a k .
Z o n a l i     h i m o y a g a   q a r s h i   h u j u m d a   m uhi m i   hi m o y ac hi l a r g a   n oq u l ay
bo’l g a n  j o y l a s h ti r i sh d a n    f o y d a l a ni s h d i r.  S h un d a y    qi l i b ,    6 -0     v a    5 - 1    z o n a s i g a
q ar sh i   ku r a sh d a   y a xs h i s i   ikk i   c h i z i q   b o’ y l ab   o’ y na y di g a n   o’ y in c h i   b i l a n   x u j u m
qil i s h .   4 - 2   v a   3 - 3   z o n a l i   h i m o y a g a   q a r s h i   k u r a s h d a   e s a,   b i r   o’ y in c h i   c h i z i q
b o’ y l ab   o’ y n a s a   y a xsh i   n a ti j a   b e r a di .P o z i t s io n   hu j u m   m u v aff a q i y a ti ni n g   oh i r g i
n a t i j a s i   o’ y in c h i l ar n in g   o’ za ro   k e li s hi b   q i l i n a d i g an   h ar a k a ti g a,   o l di n d a n
o’ r g a n g a ni n i   qo’ ll a s hi g a   v a   o’ y in da   vu j u d g a   k e l a di g an   ho l a t l a r n i   i jo bi y   h al
q i li s hi g a  bo g’l i q .
22 H i m o y a d a   o’ y n a sh ni n g   u m u m j a m o a   us u l i       s h a xs i y ,   hu d u di y   v a   ara l a sh
bo’ l i s h i   m u m ki n .   B i r o q   q i s m an   bo’ l s a   h am   bos h q a   u s u l   e l e m e nt l a r id a n
f o y d a l a n m a sd an   b i r g i n a  u s ul d a  o’ y n a y v er i s h   x a t o  bo’ l a d i ,   c hu n k i   b u   h o l   h i m o y a
t a kt i k a s i n i   q a s h sho q l a s h t i r i b   qo’ y a d i .   H i m o y a d a   o’ y n a s h u su l l a r in i
hi m o y ac hi l a r n i n g   s h a x s i y   xi s l a tl a r i   v a  i m ko n i y a t l a r i n i   h i s ob g a   o l i b  t a n l a s h   k e r a k .
M u d of a a   q i la y o t g an   j a m o a   h a ra k a t la r i nin g     h a m m a s i   h u j u m
q i l a y o t g a n l a r   h ar a k a t i g a   j a v o b   t ar i q a si d a   b o’l i b ,   ra q i bl a r   t a k t i k a s i n i n g
h u s u si y a tl ar i g a   q a ra b   u y us h t i r i l a di .     M ud o f aa n i n g   y a xs h i   u y u s h t i r il g a nl i g i
j a m o a g a    hu j u m  h ara k a t l a r in i  h am   m uvo f f a q i y a tl i  b a j ar is h  i m ko n i y a t i n i  be r a di .
H i m o y a ni n g   a so si y   m a qs a d i     r a q i b la r n i n g     d a r v o z a g a    to’ p n i     a n i q   o tish i
i m koni y a t in i   k a m a y ti r i sh di r   b u n d a   a s os i y   va z i f a l ar   q u y i d a g i l a r d a n   i bo r at
bo’ l a d i :
1 ) qi s q a  v a q t   i c h i d a r a q i b l a r d an   to’ p n i  o li b   qo’ y is h;
2 ) h u j u m d a   i s ht i r o k   e t uv c h i   g u r u h   o’ y inch i l a r i         o r a s i d a g i   o’ r g a n i lg a n
a l o q a l a r n i  b u z is h ;
3 )  d ar v o z a g a   to’ p   oti s h l a r g a   q ar sh i l i k  k o’ r s a t i s h .
4 )   o’ z    d a r vo z a s i   o l d i d a   to’ p    u c h u n   ku ra s h i s h   v a   to’ p    e g a l l a g a nd a n  
s o’ n g hu j u m n i   t a sh k i l   q i li s h.
A r a l as h    h i m o ya .    Bu    t i z i m d a    sh a x s i y    v a    z on a l i    hi m o y a n in g      i j obi y
to m on lari   bi r l a s ht i r il d ga n .   I k k i   a so si y  t a m o y i l   m a n faa t i   a l oxi d a   o’ y in c h ig a   q a r sh i
h ar a k a t  v a  z o n a d a g i   m udof aa n i   n a t i j a l i   qil i sh dir .
B u n d ay   hi m o y a   qu y id a g i   v ar i a n t l ar g a   bo’ l i n a d i :   5 + 1 ,   4 + 2 ,   1 + 4 + 1 .
b ul a r nin g a n gl a t i s h i c ha ,  o’ y in c h i l a r n in g   b i r  q i s m i   ( b i r i n c h i   r a q a m )   z on a n i   u sh l a b
t u r a d i . B o sh q a l ari   e s a,   ( i kk i n c h i   r a q a m )  xu j u m c hin i   sh a x s a n   h i m o y a  qil a d i .
V ar i a n t   5 +1   -   h i m o y ac h i n i     t a s hk i l   e t i s h da   ko’ p   u c h r a y di g a n   u s ul dir .
B u nd a   o’ y in c h i l ar   6   –   0   z o n a d a gi g a   o’x s h a b   h a ra k a t   q i l a d i l ar,   o’ y in c h i l a r d a n
b i ri   e s a  k u c h l i  h u j u m g a  q ar sh i   s h a x s i y   hi m o y a d a  o’ y n a y d i .
23 V ar i a n t   1 + 4 +1   r a q i bl ar   j a m o a s i   c h i z i q   bo’ y l ab   o’ y n a y di g a n   b o’l s a,
sh u ng a  q a r s h i   q o’l l a n il a d i   v a u  o’ y in c hi n i   hi m o y ac hi d a n   b i r g a  p a n oh g o x li k   q ilis h
y uk l a n a d i .
H i m o y a d a   m u v aff a qi y a t l i   o’ y n a s h ,   b arc h a   h i m o y a   ti z i m l ar in i   to’ l a
t a k o m il l a s h t i r i b   e g a ll a s h g a   v a   s h a x si y     hi m o y a d a     y a xs h i     h ar a k at   q i l is h n i
bi li s hg a   a s os l a ng a n .   K e y in c h a l i k   z o n a   v a r i a n tl a r i n i n g   b i r i n i   q o’l l a s h   v a   u n d a n
s o’n g   ar a l a sh   hi m o y a g a   o’ti s h   h u ju m   qil is h i d a     r a q ib l ar   o l d i g a   m u ra k k a b
v a z i fa la r   qo’ y a d i .
Guruh  h a r a k a t l a ri
H i m o y ac hi l a r n i n g   g u r u h   bo’ l i b   h a r a k at   q i l i sh i   – j a m o a     o’ y inin in g
a so s i d i r.  T o’si q l a r g a   q a r s h i   h ara k a t      q i l i sh d a,     t o’ p   b i l a n   o’ti sh g a      to’ p   o t i sh g a
q a r sh i   ku r a sh d a,       ra q i b l ar   s o n   ji h a t i d a n   u s t u nl i k k a   e g a   b o’l g a n d a       s h un d ay
h ara k a t l a r n i  qo’ l l a s h   z a r u r d i r.
H i m o y ac hi l a r   a so s a n  u c h   ho l a t d a  h a r a k a t  q i l is h g a   t a yy o r   bo’l i s h l a r i  k e r a k :
s o n    j ih a t d an    t e n g    b o’l g a n d a    ( 2 x2 ,    3 x 3   v a    y a n a    b o s h q a l a r ),   hu j u m c hi l a r    son
j ih a t d an   u s t un l ik k a   e g a  b o’l g a n d a  ( 2 x 1 ,  3 x 2   v a  y a n a  b o sh q a l a r ).
S o n   ji x a t d an   t e n g   b o’l i s h   r a qi bl a r n i n g   po z i t s i y a d a   h u j u m   qil is h i d a
u c h r a y d i ;   hi m o y ac hi l ar   h u j u m n i       “ st ra x ov ”   k a   q i l i s h   h ar a k a ti g a   q ar sh i ,
qo’ s h i l is h ,   g u r uhl i   to’ s i q ,   s i r g’ a n i b   o’t is h   v a   d a r v o z a b o n   bi l a n   o’z a r o   h a r a k a t d a
qo’ ll a n i la d i .
“ S t ra x o v k a”   t o’ p   e g a ll a g a n   hu j u m c hi l a r g a   q a r s h i   q o’l l a n i l a d i ,
hi m o y ac hi l a r   hu j u m ini n g     x a v f l i r o q     bo’ l g an   to m on i g a   s i l ji sh a d i   v a   b o’s h
b o’l i b   q o l g a n   z o n a ni
24 y opi s h a d i .   A g ar   hi m o y ac h i   to’ p   b il a n   bo’l g a n   o’ y i c hi n i   to’ x t a t i s h   u c hu n   c h iq s a,
u  h ol d a  un i n g   j o y in i  un g a  y a qi n  b o’l g a n   b o s h qa  h i m o y ac h i   e g a l l a y d i .
O’t i s h   –    t o’s i q    y o r d a m id a    h ar a k at      q il i b    y o k i    a l d a b    o’ t i b ,   to’ p    o t is h
p o z i t s i y a s i g a   c h i q m oq c h i   bo’ l g a n   h u j u m c h i l a r n i   d oi m o   n a z o r a t   q i l i sh n i
s a q lo v c h i a s os i y  usu l   b o’l i b   hi s ob l a n a d i .   U   hu j u m c h i l a r n in g   j o y a l m a shi n i sh id an
ib o r a t d i r .   B u n d ay     j o y     a l m a s h ti r i sh l ar     b i r     m ar t a     bo’ l i s h i     m u m ki n ,     u n d a
p a n ox g og i d a n   q u t il g a n       o’ y in c h in i   h i m o y ac hi lar d an   bi ri   ol a d i   y o k i   o’ r i n
a l m a sh i n is h d a   ikki   o’ y in c h i     q a t n a s h s a,   u n d a   ik k i   o’ za r o   ha r a k a t   q i l u v c h i
h i m o y ac hi l ar  v a s i y l i k  q i l u v c h i  o’ y in c h i l a r n i   a l m a sh t ir a di .
T o’si q   y o r d a m id a   q u t il i b ,   z o n a g a   k i r m oq c h i   b o’l g a n   o’ y in c h in i   z i c h
u sh l a g a n d a   s i r g’ a ni b   k i r i s h   q o’l l a n i l a d i .   U n i n g   k i r i s h i g a   y o’ l   q o’ y m a sli k
u c h u n ,   hi m o y ac h i      un i      y a qi n      m a so f a d a      k u z a t i s h i      k e ra k .     B un i n g      u c h u n
o’ y in c h i   p a n ox g o x li k   q il uv c h i   sh e r i g i   t o’s i q     si f a t i d a   f o y d a l a ni s h i   u c h u n
o r q a g a   c h e k i n a di  v a  h ar a k at   q il u v c h i   hi m o y ac hin i  o l d i n g a   o’t k a z a di .
G u r u x   b o’l i b   to’ s i q   qo’ y i s h   to’ p   o t u v c h i   hu j u m c hi g a   q a r s h i   xu j u m   qil g a n
h o l a t l ar d a     i s h l a t i l a d i     v a     u n i     bi r     –     bi r i g a     y a qi n     j o y l a s hg a n     i k k i - u c h
hi m o y ac h i  a m a lg a   o s h i r a d i .
D ar v o z a b o n   b i l a n   o’ zaro   h a ra k at   t o’s i q       q o’ y uv c h i       h i m o y ac h i l a r   bi l a n
d a r v o za bo n ni n g     k e l i s h i b     q i l g a n     h a r a k at l ar i d a n     i b o ra td i r.   B u n d ay    hol a t d a
o’ y in c h i l ar   h ar a k a t i     o l d in d a n     o’ za r o     b o’ l i s h il g a n     v a z i f a     s h a r t i n i         xi s ob g a
olib   xi m o y ac h i     o x i r g i     po z i t si y a n i     e g a l l a y d i .     K o’p i n c h a     to’s i q     q o’ y uv c h i
xi m o y ac hi l a r g a   d a r v o z a n i n g   u l a r g a  y a q i n   b u r c h a g i n i  b e r k it i s h   y u k l a n a di .
Ra q i b l ar   s o n     ji h a t d a n     u s tu n li k k a   e g a   bo l i b     qo l g an   h o l a t d a,
hi m o y ac hi l a r a v v al     x u j u m n i n g     r i vo j la ni s h i n i     t o’x t a ti s h g a    h a r a k at     qi l i s h l a r i
k e r a k      .     I kk i   hi m o y ac h i      u ch      x u j u m c hi g a      q a r s h i   ku r as h d a   qu y i d a g i c h a   i s h
t u t m og’ i   lo z i m .   A g ar   to’ p   b u rc h a k d a g i   x u j u m c hi ga   b o’l s a ,   u n g a   y a q i n
h i m o y ac h i l a r d a n  bi r i   xu j u m  q i l a di ,     i k ki n c h i s i      e s a      q o l g a n      i kk i      x uj u m c h i g a
b ar a v a r    bo’ l g a n     o r a l iq d a gi  p o z i t s i y a n i   e g a ll a y d i .
25 1 .3.      D a r v o z a b o n  o’ y i ni   t e x n i k as i   v a   t a k t i k as i
K e y ing i   v a q t l a r d a   d a v o z a b on n in g       t o’ p   o t a y otg a n   o’ y in c h i g a       p e s hvo z
c h iq i sh i   a m a ld a     k o’ p     q o’ll a n il m oq d a .     B u n d ay   ho l a t da ,   d e si n ib ,   y uqo r i d a n
b a l a n d   t ra y e k t oi y a d a   to’ p   o ti s h l ar   ( d a r v o z a b o n   u st id a n     o sh i r i b )     m a’ lu m
bo’li sh i c h a ,   j u d a  s er m a hs u l    h i s ob l a n a d i .    T o’ p    o ti s hn i n g    b a j r i l is h i      o d a t d a g i
u s u l d a    b o s h l a ni b ,  o x i r i d a e s a   to’ p n in g   t ra y e kto r i y a s i   o’ z g a r t i r i l a d i .   [ 7 ]
T o’pn i   y er g a   u r i b   s a p c h it i b   o t is h   -    d ar v o z a b o n l ar   u c h u n   e n g   m u ra k k a b
to’ p   o ti s h d i r .   A y ni q s a ,   ot g a nd a n   so’ n g       s a p c hi b   a y l a n i b ,       o’ z   t ra y e k t o r i y a s in i
o’ z g a r ti r a d i g an   t o’p n i   ol i s h   d a r v o za bo n l ar   u c h u n     j ud a   k a t t a   q i y in c h il i k
t ug’ d i r a d i.   O d a t da ,   b u   u s u l       b u rc h a k d an   h u j u m   qi li s h       p a y t i d a   qo’ l l a n il a d i .
T o’p n i     o t i lis h j o y ig a     q arab   o’n g g a   y ok i   c h a p g a     a y l a n ti r i b   o t i s h   m u m ki n .
To’p n i   a y l a n t i r i shg a   b i l a k   v a   k a f t n i n g   t e z k o r   h ar a k a t l a r i   v a   b a r m oql ar n i n g
f a o ll i g i   t u fa y l i   e r i s h i l a d i .
C h a l g’i t i s h la r   ( f i nt ) .      Bu   u s u ln i   t o’p s i z   v a     to’ p   b i l a n   b a j a r i s h   m u m ki n.
T o’ps i z   c h a l g’i t s h l a r d a n         ko’p r o q   un i   q a r s h i l ik si z   q a b u l         k i l is h   u c hu n
hi m o y ac hil a r n i n g   y a q i n i d a   t u r g a n i d a   t a’ q i b d a n   q u t i l i s h   m a qs a d i d a
f o y d a l a n i l a d i.  T o’ p   b i l a n   c h a l g’i t i s hl a r   u z a t i sh n i ,  ot i sh n i   y o k i   y er g a  u r i b   y u r is h n i
k ar sh i l i ksi z  b a j ar is h  u c h u n  q o’ll a n i l a d i .
C h a lg’ i t i s h l ar   m u rr a k k ab   h ar a k a tl a r   y o r d a m id a   b a j a r i l a d i ,   h a m m a sid a n
ko’p r o q   bi r   –   bi r i g a   bog’ l i q   b o’ l g an   bos qi c h   (faz a ):   a n c h a gi n a   s e k i n   c h a l g’i t i s h
h ar a k a t i   t e x n i k   u s uli n in g   q u l ay   p a y tid a   q o’ll a n is h i   v a   t ez   a so si y    usu l n i   a m a lg a
o sh i r i s h g a   b og’l iq d i r .
I k k i   v a   u n d a n   o r ti q   u su ll a r d a n   t a sh k i l   t op g an   c h a l g’i t i sh l ar   i kk i   t u r g a
bo’ l i n a d i :   o d d i y  v a   m u ra kk a b .   B i r  h ar a k a t d an   b o sh q a   ik k i n c h i   h a ra k a t g a   o’t i s hd a
q a n c h a  k am   v a q t  s ar f l a n s a ,   r a q i b n i   a l d a b   o’ ti s hg a  s h u n c h a  i m k o ni y at   y ara t a d i .
T o’pn i    u z a t i s h d a   u s u l l a r n i   o’ z g a r ti r i b   t o’ p   y o’n a li sh i n i   v a   t o’ p    u z a t ishd a
to’ x t a b   q o li s h   p a y tl a r id a   c h a l g’i t i s h l ar   q o’ l l a ni l a d i .   En g   k o’ p   t a r q a l g a n  
c h a lg’ i t is h  – b u   t o’ p n i   ot m oq c h i   bo’ l i b ,   so’ n g   t o’p n i   u z a t is h d i r   ( b os h   o r q a s i d a n ,  
o r q a   v a   y o n  to m on d a n ).
26 T o’ p   o t i sh d a   t o’p n i   u za t a y otg a n d ay   h ara k a t   q i l i s h   y ok i   b i r   u s u l d a   to’ p
ot m oq c h i   b o’l i b ,  i k ki n c h i  u su l d an   f o y d a l a n is h ,  s a k r a b  to’ p  ot m o q c h i  bo’l i b   y er g a
t us h i b   h i m o y ac h i n i   a l d a b   o’t is h   j u d a f o y d a l i d i r .
C h a lg’ i t i s h l a r n i , a y ni q sa ,   hi m o y ac hi n i   a l d a b   o’t i s h d a   qo’ l l a s h   m u h i m dir .
Bu   bi r   v a   i kk i   q a d a m l i   h ar a k a t   b o’l is h i   m u m ki n .   C h a lg’ i t i s h   s i f a t i d a   q a d am
qo’ y is h ,  h a m l a  q i l i s h   v a   to’ p  u za t i s h l ar d an   f o y d a l a n il a d i .
T o’siq .   Bu   hu j u m c h i l a r n i n g   h i m o y ac h i l ar   p a no h i d a n   q u t i l is h i   u c hu n
qo’ l l a n i l a d i g a n   f o y dal i   vo s i t a dir .   Q o’ l   t o’p i   o’ y ini d a   to’ s i ql ar   y a kk a   h o l d a   vao’	yin	chilar	 
gu r u h i   t o m onid a n   q o’ y ili s h i   m u m ki n .
G u r u h   b o’li b    t o’s i q    qo’ y is h    9   m er t l i   e r k i n   t o’ p    t a sh l a s h   c h i z ig’ i d a n    t o’ p
o t i sh d a    qo’ l l a ni l a d i ,    b u    b i r    n e c h a    h u ju m c hi ni n g    b i r    – b i r ig a    y a qi n    t u r i b ,   
t o’ pe g a ll a m oq c h i    bo’ l g a n     h u j u m c hig a    p e sh v o z    c h iq a y o t g a n    hi m o y ac hil ar   
y o’li n i  to’ s i s h d an  i b o r a t dir .
O’ y in c h i l a r n in g   hi m o y a   t e x ni k a si g a   t o’p n i   o l i b   y u r i s h ,   u r i b   q a y t ar i s h ,
to’ si q  qo’ y is h   v a  d a r v o z a bo n    o r q a l i   to’ p n i    u s h l a b   o l is hl a r  k i r a d i .
D a s t l a b k i   h o l a t d a     t o’g’ ri   tu r i s h      h i m o y a   h ar a k a t i   t a y y o r g a r l i g i g a   za m i n
y ara t a d i .     O’ y in c h i   o y oql a r i n i     b u k i b ,     g a v d a     o g’i r l i gi n i     o y o q     k a f tl a r n i n g
ol d ing i   q i s m ig a       b ar a v ar   t a q si m l a b ,     q o’ll a r i n i   bu k k an   h o l d a   ( b u r c h a g i
t a x m in an   9 0   % )   bi r o z   i kk i   t o m ong a   y o y i b ,       qo’ l   k a f tl a ri n i       o ld i n g a   q ar a t i b
t u r is h   k e ra k .       Y o n   to m on g a   e r k i n   y u ra   o l i s h   v a   o r q a   b i l a n   y ug u ra   bi l i s h
h i m o y ac h i   h ar a k a t i  t e xn i k a s i ni n g     e n g   m u x i m   usu l l a r i di r .	
To’	pni 
o li b  	qo’	yi	sh	.  Bu   m uhi m   us u l   y o r d a m id a     j o m o a n i n g     q a r s h i
h u j u m g a   o’t i s h i n i   t a’ m inl a nd i .   H i m o y a d a g i   o’ y in c h i     to’ p   u z a t i l g an   v a qt d a   u n i
ol i b   q o’ y is h   m a qs a d i d a     o’ zi   to’ si b   t u r g a n   h u j u m c h i n in g   o ld i d an   t o’p g a     q a r s h i
c h i qi s h    u c h u n  j o y id an    k e s k i n   q o’ z g’ a l i s h i    l o z i m .
T o’ p n i   ur i b    ch i q a r ish .      Bu   h ar a k a t    to’ p    ol i b    y u r g a n    h u ju m c h i    b i l a n
ku r a sh d a     b a j a r i l a d i .     H i m o y ac h i     q ul ay     p a y t     po y l ab         hu j u m c h i g a
y a qi n l a s h a d i,  to’ p n i   u r i b   c h i q ar a d i  v a    u n i   e g a l l a sh g a    h ara k a t   q i l a d i .  T o’p n i   u r i b
c hi q a r i s h     u n i   o t i s h   u c hu n   q o’l n i   o r q a g a   u z a t i b ,   s i l t a s h   h ar a k a t in i       b a j ar is h d a
h am   qo’ll a n i l a d i.   H i m o y ac h i   bu n d ay   xol a t d a   hu j u m c hi n i n g   to’ p n i   o t m oq c h i
27 bo’ l g a n   q o’l in i     o r q a g a   u z a t is h i n i   k u t a d i   v a   s h u   p a y t     qo’ l   k af t i   b il an     t o’p n i
tu s h i r a d i .
T o’ p n i   t o’s i sh .   D ar v o z a g a   y o’n a lti r i l g an   t o’pg a   q ar sh i l i k   ko’ r s a tishd a
qo’ l l a n i l a d i g a n   a s o si y   vo s i t a     h i s ob l a n a d i .   Y uq o r i d a n ,   o’ r t a   v a   p a st d a n
k e l a y ot g a n   to’ p n i   b i r   v a   i k k i   qo’ l   b i l a n     to’s is h   m u m ki n .     T o’si sh n i
b a j ar a y otg an    h i m o y ac h i  q a n c h a l i k   hu j u m c hi g a    y a q i n   bo’ l sa ,   t o’ p    y o’n a l i s hi n i
a n i q l a s h   s hu n c h a li k    oson   bo’l a d i .     S h u ni n g   u c h u n   hi m o y ac h i   t o’p n i   u s h l a s h g a
t a y y o r l a n is hd a   d i q q a t   b i l a n   hu j u m c hi n i ,   s h un i ngd e k ,   t o’ p n i   k u z a t i s h i   v a   o’ z
v a q t i d a     to’ p     ot a y otg a n   o’ y in c hi n i   to’ x t a ti s h   u c hu n     c h iq i s h i   lo z i m .   H u j u m c h i
to’ p   o t is h i d a n   o l di n   h i m o y ac h i   b e v o s i t a   qo’ l l a r i n i   y uqo r i g a   k o’t ar i b ,     k q f tl a r i n i
o l d i n g a   q ar a t i b   bi r - b i r ig a   y a qin l a sh ti r a d i   va to’ p n i     t o’s i s h d a           q o’ l
b ar m oql a r i n i      j a r o x a t d a n      s a q l a s h    u c h u n    m u s h a kl a r in i  t ar a n g l a s h t i r a d i .
Y er d a n   s a k r a t i b   o t il g a n   to’ p n i   t o’s is h   s a k r a b   a m a lg a   o sh i r il a d i .   S h u n in g
u c h u n    h i m o y ac h i    ol d in d an  o y o q l ar in i   bu k k an   h o l a t d a  t a y y o r l a n i b   t u r i sh i   k e r a k .
Q o’s h il ish .    Bu     us u l     o’ y in c h i l ar n i     n a z o r a t     q il i s h n i     y o’qo t i s h     x a v f i
t u g’i l g a n d a       qo’ll a n i l a d i .   H i m o y ac hil ar   q o’s h i l i b   j o y   a l m a sh ti r sa ,       b u   h o l d a
u l a r   k u za tu v c h i g a   o’ y in c h il a ri   o’ z g ar a d i y u     to’s i q   qo’ y ilg a n   h u j u m c h i     o r q a g a
h ar a k a t   q i l s a,   s h u   z a x o t i   u n i n g   r a q i b i   ol d i n g a   c h i q i b ,       h u j u m c h i   k e tg an
t o m ong a   o’t a di .   O d a t da ,   bu n d ay   usu l       to’s i q   q o’ y ishd a   v a   hu j u m c hil a r n in g
q ara m a - q ar sh i   o’ r i n   a l m a sh t i r is h i d a       qo’ l l a ni l a d i .   H u j u m c h i   h i m o y a
h ara k a t l a r ig a       qo’ s h i l g a n d a   uni   t a’ q i b   q i lu v c h i   y o k i   d ar v o z a g a     y a qi n   tu r g a n
hi m o y ac h i   j a v o b g a r   bo’l m og’ i   k er a k .   H u j u m c hi n i n g   h u j u m   h ara k a t l a r i n i
qi y in l a s ht i r is h   u c h u n     hi m o y a   qil is hg a   o’ tg a n   o’ y in c h i       h u j u m c hi n i n g     k i r is h
y o’lin i      v a   fa o l   h ar a k a t i n i   to’xt a t i sh g a      h ar a k a t   q i l is h i   k er a k .     B u n i   a m a lg a
os hi r i s h   u c h u n     hi m o y ac h i   q ara m a- q a r s h i   h ar a k at   q i l i b ,  ta’	qibchidan  o z o d
bo’ li s h i   m a qs a dg a   m u v o f iq di r .
D ar v o z a b o n   j a m o a d a   e n g  qi y i n  v a   m a su l   v az i fa n i   b a j ara d i .   U n in g   h a r a k a t i
fa q a t     d ar v o z a bo n ni n g    x a v f si z l i g i n i     e m a s ,    b a lk i     h u j u m ni n g    n a t i j a si n i    h am
b e lg i l a y d i .   D ar v o z a b o n   u c h u n   m uhi m i   –       a v v a l o   b o’ y i   ( 18 0 - 1 9 0   s m ),   t e z li k
rea k si y a s i ,   m o’l j a ll a y   ol i s h ,   c h a qq o n l ik ,   ku c h ,   c h i d a m li l i k   k a b i   si f a t l a r di r .
28 D ar v o z a b on n i n g   d a st l a bk i   o’ y i n  t e xn ik a si ga :   t u r i s h ,   s i l j i s h ,   c h a lg’ i t is hl a r ,   t o’p n i
qo’ l ,   o y o q ,   g a vd a   b il a n   q a y t a r i s h   v a  t o’p n i  u z a t is hl ar  k i r a di .
D ar v o z a b o n   t e x n i k   u su ll a r i n in g    m uv aff a qi y a t l i   b a j a r i li s h i    k o’ p   j ih a td a n
u ni n g   h ar a k a t g a   q a n c h a l i k   t a y y o r   e k a n l i g i   b e l g i l a n a d i .  D ar v o z a b o n n in g   d a s t l a bk i
h o l a t n i   t o’g’ ri  t a n l ay  b i l is h i   u ni n g   h ar a k a tg a  t a y y o r e k a n l i g i  o m ill a r i d a n d i r .
Tur i s h.   D ar v o z a b o n   h ar a k a t d a g i   t o’ p n i n g   v a z i y a ti g a   bo g’l i q   r a v is hd a   h ar
xil   h o l a t d a   t u r is h i   m u m k i n .   D ar v o z a d a   t u r is h ni n g   a s os a n   2   t u r i   m a v j u d:   d a r v o z a
o’ r t a si d a     v a     d a r v o za     u s t u n l ari     y o n i d a .     D ar v o za     o’ r t a s id a     a s o si y     h o l a td a
t u r i b   h ar a k a t   q i l i s h   qu l a y dir :   o y oql a r   y e lk a   k e n g l i gi d a,   s a l   bu k i l g an   g a vd a
og’i r l i g i   ikki   o y oq q a     b ar a v ar     b o’l i n g a n ,      g a v d a n in g     y uqo ri     qi s m i     o z g in a
o l d i n g a     e g i l g a n , qo’ l l a r n in g   k af t l a r i   o l d i n g a   q a ra ti lg a n   h o l d a   s al   bu k i l i b   y o n
t o m ong a   u z a t i l g a n ,   k a f tl a r   b a l a n d li g i   t a x m in an   y e l k a   b a l a n d l i gi g a   t e n g   y o k i
un d a n   h am  b a l a n d r o q  bo’ l i s h i   m u m ki n .
A g ar     h u j u m c h i     to’ p     o t is h n i     bu r c h a kd an     b a j ara y ot g an     b o’lsa ,    u nd a
d a r v o za bo n   d a r vo z a   u st u n i   y on i d a   t u r i b   ( o y oql a r   o ra li g’ i   1 5 - 2 0   s m ),   d ar v o z a g a
y a qi n   b o’lg a n   q o’l in i   y uqo r ig a   ko’t a r i b   t i r s ak   b o’g’i n i   s a l g in a   b u k il g a n   bo’l a d i ,
s hu nd a   d a r v o z a n i n g   y uqo r i   b u r c h a g in i   y op a d i;   i k k i n c h i   qo’ l i   y o n   to m on g a
u z a t il g a n ,   g a v d a    og’ i r l i g i   d a r vo z a g a    y a q i n      t u r g a n    o y o q q a   o’tk a z i l g a n .   Ana
s hu nd ay   h o l a t d a   d a r v o z a b o n   b e vo s i t a   t o’ p n i   q a y t ara d i   y ok i   t e z - t ez   o l d in g a
c h i q a d i .
S il j i s h.   D ar v o z a b o n   j o y in i   a so s a n   y o n   to m ong a   q a d am   qo’ y i b
o’ z g a r ti r a d i . Bu   u n i n g  o’ z   y o’n a l i s hi n i   t e z - t e z   a l m a sh ti r i sh ig a  v a  to’ p n i   q a y t ar i s h
u c h u n   t a y y o r  bo’ l i s h i g a   i m ko n i y at   y ara t a d i .
D ar v o z a b o n   to’ p n i   o l i b   q o’ y ish n i ,   s a p c h i g a n   to’ p n i   e g a l l a b,   u n i   o’ y ing a
ki r i t i s hn i ,   ra q ib l ar   to m o n id a n   t ez   y o r i b   o’ ti s h n i   t a’ m in lo v c h i  to’ p n i   e g a l l a s hi n i,
o l d in g a   v a  o r q a g a   t ez   h ar a k a t   q i l i sh n i ,   k e s k i n   s t a r t   ol i s h n i   b i l ish i   s h a r t .
D ar v o z a b o n     h a m l a     q i l is h     h ar a k a t l ar i d a n     v a     o y oql a r n i     bi r     c hi z i q
bo’ y l ab   y o z i b     o’ti r i s h     ( s hp a g at)     h o l a t i d a n     t ez - t e z     f o y d a l a n i sh g a     to’ g’ ri
k e l a d i ,    s hunin g   u c h u n   u   b u   h a r a k a t l a r n i   h ar   t o m ong a   b e m a l o l   b a j a r i s h n i   b i l is h i
j ud a   zar u r.   U n in g   h ar   x i l   s a k r a s h l ar n i   b a j ar i sh i  o’	yin	da  a l o hi d a a h a m i y a tg a   e g a.
29 D ar v o z a b on n in g   to’ p   ot a y o t g a n   o’ y in c h i g a   p e sh v o z   c h i qi s h i   v a   s a k r a s h i   –
d a r v o za   q o’ r i ql a s h nin g   m u ra kk ab   u s u l l a r i   q a t o r i d a n   o’ r i n   o l g a n .   D ar v o z a n in g
n is h on g a   o l i n g a n   b u r c h a g in i   k a m a y ti r i s h   u c h u n   d a r v o za bo n   y uqo r ig a   y ok i
u z u n li k k a   s a k rab   d a r v o z a g a   y o’ n a l ti r i l g a n   to’ p n i n g   y o’lin i   t o’s i s h g a   h ar a k a t
q i l a d i .   O d a t d a ,   d a r v o za bo n   s a k ra g a n d a   to’ p n in g   y o’ n a l i s h   y o’lin i   ko’ p r o q
k a m a y ti r i s h   u c h u n   o y o q   v a   q o’ll ar n i   y o n   to m on g a   y o y a d i .   D ar v o za bo n   r a q ib l a r
b i l a n   t o’ p   u c h u n   k u r a s h d a   k o’p i n c h a   a l d a s h   h a r a k a t l a r i n i   i s h l a t a d i .   C h a lg’ i t i s h
m a qs a d i d a   bi r   t o m o n g a   e g i l i b ,   k e y i n   b os hq a   t o m on n i   t o’ s a d i ,   t e z - t e z   y olg’ o n
c h i q is h l ar n i   qo’ l l a y d i .   B u nd ay   h ol a t l a r d a   hu j u m c h i   to’ p n i   d a r v o za bo n   u s ti d an
o sh i r i b   t a s h l a y d i ,   l e ki n   b u n d ay   bo’li s h in i   o l d in d a n   k u t g a n   d ar v o z a b o n   d a r h o l
o r q a g a   q a y ti b ,   t o’ p   y o’li n i   t o’s i s h g a   u lg u r a d i . T o’ p n i   il is h     d a r v o z a b o n     o’ y i n
t e x n i k a si n in g     e n g     m uhi m     e l e m e n t l ar i d a n   bi r i dir .   K u c h l i   ot i l g a n   to’ p n i     i l i s h
i m ko n i   y o’ q   b o’ls a   h a m ,   un i   q a y t ar g a n d a n   so’ n g   e g a ll a b   o l i s h   m uh i m r oq d i r ,
c h u nk i   q a r s h i       hu j u m g a   o’t i s h   b os h l a n i sh i   k er a k ,   s hu n i n g   u c hu n   d a r v o z a b o n
t o’p n i     i li b   o l g a n i   m a’ qu l .     L e k i n   e n g   y a xsh i   y o’l i     –   to’ p n i   i kk i   q o’ll a b   ili b
o l is h .
T o’pn i       u sh l a s h       d a r v o za bo n             h ar a k a t l a r i d a g i       a so si y       o’ r i n n i
e g a ll a y d i .   M u hi m i ,   ot i l g an   t o’ p n i     “ a m o r ti za ts i y a ”   q i l i b   u s h l ay   bi l i s h   k er a k .
B u n in g   u c h u n   to’ p   u r i l g a n da ,       q o’ l   k aft       v a   b ar m oql a r i n i       o z g i n a   o r q a g a
y ubo r is h   m a qs a dg a   m uvo f i q d i r .   Y a q i n   m a s o fa d an     s a p c h i b   k e l g a n     to’p n i
d a r v o z a b o n    u s h l a b   o l m og’ i
lo z i m .
T o’pn i   q a y t a r i s h d a ,   u sh l ab   o l is hd a   d a r v o z a b o n   bi r   y o k i   i k k a l a   qo’ ln i
i s h l a t i sh i ,    b ar a v a r i g a   o y o q    v a    qo’ l ,    y ok i    g a v d a    b i l an    h a m   to’pn i    q a y t a r i s h i
m u m ki n . Y u q or i d a n     k e l a y ot g a n     t o’p n i     d a r v o z a b o n     bi r     y ok i     i kk i     q o’l l ab
u s h l a y d i .  A g ar    t o’ p    q a y s i    t a raf d a n    k e l a y o t g a n    bo’ l sa ,   u n d a   d a r v o z a b o n    t o’ p
k i r itis h   bu r c h a g i n i   k a m a y ti r i s h   u c hu n   s h u   t ar a f g a   y ok i   o l d in g a   b i r   q a d a m
t a shl a y d i   y o xu d   s a k ra y d i   v a   t o’p n i   u s h l a s hn i   o’sh a   t o m on d a g i   qo’ l
b a r m oql a ri   y o k i   k a f t i   b il a n  b a j ar a d i .   Ba’z a n   b u   u su l   s a k r a b   y iq il g a n   h ol d a   h am
b a j ar il a d i ,   l e ki n   b u   m a qs a d g a   m uvo f i q   e m a s ,   c h un k i   b u n d ay   u s u ln i   b a j ar i s h g a
30 ko’ p   v a q t i   s arf l a n a d i ,   o q i b a t d a ,   to’ p n i   q a y t ar g a n d a n     so’n g   d a r v o z a b o n
o’ z i ni n i n g     m o’l j a li n i     y o’qot a d i .   B u nd ay   h ar a k a tl a r n i   b a j ar ish d a   m uvo z a n at
y o’q o t i s h g a   k am  v a q t   s ar f l a b ,   a s o s i y   h o l a t d a  tu r i s h n i  s a q l a g a n   m a’ q u l .
D ar v o z a n i n g   p a s t k i   q i s m ig a   o t i l g a n   to’ p   o y o q   b i l a n   q a y t ar i l a d i .   T o’ p
k e l a y otg a n   to m o n   a n i q l a n i b   d a r vo z a bo n   s h u   t o m ong a   o y o q   k a f t l ar in i   t o’g’ r il a b,
m a y do n g a   y a qi n   k e n g   q a d a m g a   h a m l a   q i l is h g a   i n t i l a d i .   B u n d a   s o n   v a   b o l d i r
o r a s i d a g i   b u r c h ak   9 0 0    
n i   t a sh k i l   e t a d i .   S h u   t ar a f g a   o y o q   b i l a n   b i r g a
e h t i y ot d a n   o’sh a   to m o n d a g i   qo’ l   h am   c ho’ z i l a d i:   bo s h q a   qo’ l   e s a   m uv o z a n a t
s a q l a s h   u c h u n   y u q o r i g a   ko’t a r i l a d i .   H a m l a   q i l is h   o xi r i d a   o y o q   t o’l i q
t o’g’ r il a n a d i   v a   d a r v o za bo n to’g’ ri   c h i z i q   b o’ y l ab   o y o q l a r n i   y o z i b ,   s h p a g a t
ho l a ti n i   ol a d i   y ok i   ik k i n c h i   o y o q   ti z za si g a   tu sh a d i   s o’ n g   t e z   a s o s i y   ho l a t d a
t u r is h g a  q a y t a d i .
E n g   c h e k k a   p o z i t si y a d a n   d a r v o z an i n g   u z o q   p a s t k i   bu r c h a g i g a
y o’ n a l ti r i lg a n   to’ p n i   d a r v o z a b o n   sh u   t a r a f d a g i   qo’ l   v a   o y og’ i n i   b ar a v a r i g a   si l t ab
y ok i  h a m l a   q ili b  u sh l a y d i .
T o’ p n i     u z a t is h .      D ar v o z a b o n      t o m oni d a n      t ez       v a      a n i q      u z a t il g a n
t o’ p   j a m o a n i n g   h u j u m g a   o’t i s h i   u c hu n   m uhi m   s h ar oi t   y ara t i s hn i n g   g a r o vi di r .
S hunin g  u c h u n  d a r v o z a b on n i n g   b a l a n d   t ra y e k t o r i y a   bil a n   y o k i   u z o q   m a so f a l a r g a
to’ pn i   y uqo r i d a n   qo’ l n i   bu k i b   u z a t is h n i   qo’ l l a s h i       qo id a   t u si g a   ki r i b   q o l g a n .
T o’ pn i e g a ll a g a n id a n  so’ n g  d a r v o za bo n ,  u n i   u z a t i s h  u c h u n   qu l ay   t arafni  t a n l a y d i .
D ar v o z a b on n i n g   h a r a k a t i   s a m ara l i   bo’ l i s h i   u c hu n   e n g   t o’g’ ri   po z i t si y a s i   –
d a r v o za   o’ r t a s i   h i s ob l a n a d i .   D ar v o za   ol d i d a   u n in g   m ar k az id a n   1   m g ac h a   m a so f a
bo’ y l ab   h ar a k a t   q i lu v c h i   d ar v o z a bo n   b a l a n d   “ t ra y e kto r i y a ” d a   k e l a d ig a n      t o’p n i
e g a ll a s h g a   d o i m   t a y y o r   bo’li s h i   l o z i m .   T o’ p   ot il i s h in i   b o s h l a s hi n i   a n i q l a g a c h ,
d a r v o za bo n   d a r v o za   m a y don i g a   t o’ p   k i r i t i s h   i m ko n i y a t i n i   k a m a y ti r i s h   u c hu n
o l d in g a   c h i q a d i .       O t i l a y ot g an   to’ p   3 0 0  
d a n   k i c h i k   bu r c h a k   o st id a   b o’lsa ,   u
ho l d a   d a r v o za bo n   d a r v o za   us tu nl a r i   y on i d a n   j o y   ol a d i .   D ar v o z a bo n   h e c h   v a q t
t o’p n i  n a z o r a t s i z  q ol di r m a s l i g i   v a   o’ z  v a qt id a   h u j u m c hi n i n g   to’ p   o ti s h   u su l i n i   b u
h ar a k a t   b os hl a n i s h i d a n   ol d i n r o q   a n i q l a s h i   ju d a   m uhi m di r . A g ar   u n in g   j a m o a s i
hu j u m   qil a y o t g a n   bo’ l sa ,   u n d a   u   9   m e t r l i   c h i z i q   y on i d a   j o y l a sh a d i ,   t a s o d i f a n
31 j a m o a s i   t o’pd a n   a j r a b   q o l i b , ra qi b l ar   t ez   y o r i b   o’ t i s h   hu j u m i n i   a m a lg a   os hi r s a l ar
o’ y i n g a   q o’ s h i l is hg a   t a y y o r   bo’li b   t u ra d i .   B u n d ay   hol d a   u   t o’ pn i e g a ll a s h   u c h u n
m a y do n g a   c h iq i sh i   m u m ki n .   U r i ni s h i   m uv aff a q i y a tsi z   b o’l s a ,   u nd a   o r q a g a
c h e k i n a d i   v a   d a r v o za g a   tu r i b ,   t ez   y o r i b   o’t i b   to’ p n i   d a r v o z a g a   o t a y ot g a n
hu j u m c hi n i n g   t o’p in i   q a y t ar i s h g a   h ar a k a t   q il a d i .
32 II .B O B.  QO‘L	 TO’ P I  	O’	YINI  M U SO BA Q A L ARN I   T A SHK I L 
XAKAMLIK QILISH
2 .1. 	
Qo’l to’pi o’yinida musobaqalarni boshqarish va xakamlik qilish
Q o’ l   to’ p i   m us o b o q a l ari   o’q u v   m a shg’ u l o t   i sh l ar in i n g   a s o s i y   q i s m in i
t a s h ki l   e t a di .   U   s h ug’ u l l a nu v c h i l a r n in g   m a shg’ ul o t l a r g a   q i z i q i sh i n i   os hi r a d i ,
m a m l a k a t d a   qo’ l   to’ p i n i      o m m a vi y   r i v o j l a n ti r i sh g a   y o r d am   b e r a di .   G a n d bo l c h i
o’ y in la r d a   m un t azam   q a tn a s h m ay   tu r i b   y uqo r i   n a t i j a l a r g a   e r i s h a   o l m a y d i .
M u so b o q a l a r   m uso b a q a   q a t n a s h c h i l a r i n in g   v a   u m u m a n ,   j a m o a ni n g   ji s m on i y
t e x n i k ,   t a k ti k   v a   a x lo qi y   –   i r o d a v i y   ta y y o r g ar l ig i   d ara j a s i n i   ani q l a y d i ,   o’ q u v
m a s h g’u lo t   j ara y on in g   a h v o l i   v a   y o’ n a l i s hi n i   a n iq l a s h   i m k o n in i   b e r a d i .
M u s ob o q a   n a t i j a l a r i   o’ qu v   –   m a shg’ u l o t   is hl a r i n i   y a kun la s h   vo s i t a s i   b o’ li b
h i z m at  q i l a di .
M u s o b a q a l ar   q a ti y l i k n i ,   g’ a l a b a g a   e r i sh i s h   y o’li d a g i   i r o d a   k u c h i n i ,
j a m o a,   tu m a n ,   s h a h ar,   r e s p ub l i k a,   q o l a v e r s a,   m a m l a k at   o ld i d a g i   m asuli y at   h is i n i
t a r bi y a l a y d i .   O’ y in c h i l a r n in g   e m ot s i o n a l   k e sk i n l ig i   g a n d bol c h i l a r n i n g         r u h i y
x us u s i y a t l a r i n i   a n iq l a s h g a   i m ko n   b e r a di .M u s o b a q a l a r n i   t a y y o r l a s h   v a  o’t k a z ish g a
u m u m i y   ra h b a r l i k n i   a m a lg a   o sh i r a d i g a n   t a s h ki l o t ,   s hu n in gd e k   m us o b a q an i
o’ t k a z i s h   u c hu n   a n i q   j a vo b g ar   s h a x s   bo’ l i s h i ,   m us o b a q a l a r   j o y in i   t a y y o r l a s h
s p o r t c h i   v a   h a k a m l a r n i   k u t i b   ol i s h ,   j o y l a s h ti r i s h ,   ov q a tl a n t i r i s h       t i bb i y   hi z m at
ko’ r s a t is h ,   s hu n in gd e k ,       m a d a niy   t a db i r l ar n i   o’t k a z i s h   u c h u n   h am   j a vo b g ar
t a y in l a n i s h i   k er a k . O l d i g a     q o’ y il g a n   v a z if a l a r i g a     q a r ab     m uso ba q a l a r n i     a s o s i y
v a     y o r d a m c h i   m uso b a q a l a r g a   b o’l is h   m u m ki n . O’ z b e k i s to n   re s p ub l i k a s i
m a d a ni y at   i shl ari   v a   sp o rt   V az i r l i g i   to m on i d a n   t a sd i q l a n g an   s p o r t   t a s n i f i
t a l a b l ar i g a   m u v o f i q   t a sh k i l   e t i l a d i g a n   ha m d a   n a ti j a l a r g a   ko’r a   g’ o l i b   v a
c h e m pi o n   d e g an   n o m   b er i l a d ig a n   m u so b a q a l a r   a so si y   m uso b a q a l a r g a
k i r a d i .M u s o b a q a l a r n i n g   a s o s i y   tu r i   – t a q vi m   m uso b a q a l ari   b o’l i b ,   u l ar   s p o r t
t a db i r l ar in i n g   y a go na   t a q vi m i y   r e j a s i d a   n a z a r d a   t ut i l a d i     v a     t a s d i q la n g a n
n i z o m g a m uvo f i q     ra v i sh d a     o’t k a z i l a di .     M u s o ba q a n in g     a s os i y     tu r l a r i g a:
b i r i n c h il i k     y o k i   c h e m pi o n a t l ar,   k u bo k   m us o b a q a l ar i ,   s ar a l a s h   m us o b a q a l a r i
k i r a di .B i r i n c h i l i k       y ok i       c h e m pi o n a t l ar       e n g       m a’ su l i y a tl i       m u s o ba q a l ar
33 b o’l i b ,   ul a r ni n g   n a t i j a l a r i       bo’ y i c h a   g’ol i b   j a m o a l ar g a   c h e m p i o nl i k   un v on i
b e r i l a di .   M u s o b a q a l a r n i   t a s h ki l   e t is h ni n g   b u   t u ri   j a m o a l ar   ku c h i n i   x o l is o n a
b a ho l a s h g a   olib   bo r i l a y ot gan   o’q u v   – m a shg’ u l o t   is h in i n g   s if a t i n i   t a q qo s l a s hg a
i m ko n   b e r a d i .
K u b o k   m us o b a q a l ar i g a   j u d a   k o’ p   j a m o a l a r n i   j a l b   e ti s h   m u m ki n   v a   u l a r
g’o l i bn i   q i s q a   m ud da t l ar d a a ni ql a s h   m a qsa di d a   o’ t k a z i l a d i .   K u bo k   m uso ba q a l ari
e n g   y a xs h i lar n i   i zc hil l i k   b i l an   t a nl a b   o l i s h   tao m il i  bo’	yicha o’ t k az i l a d i .
Sara l a s h   m uso b a q a l a ri   m uso b a q a n i n g   k e y i n g i  b os qi c h i da  q a t n a s hi s h  u c hu n
e n g   k u c h l i    j a m o a l a r n i   a ni ql a s h   m a qs a d id a   o’t k a z i l a di .M u s o b a q a n i n g    y o r d a m c h i
t u r l ar i g a     qu y i d a g il ar     k i r a d i :     n a z o r a t   u c hr a sh u v l a r i ,   o’ r to q l i k   u c hr a s hu v l a r i ,
ki s q a r t i r il g an   m us o b a q a l a r. N az o r a t   u c hr a s h uv l a ri   j a m o a l a r n i   bo’ l a j ak
m uso ba q a l a r g a   t a y y o r l a s h   v a   ul a r ni n g   t a y y o r g a r l i g i n i   t e k s h i r i s h   m a qs a d i d a
o’ t k a z i l a d i . O’ r to q l i k   u c hr a s h u v l ar   o’q u v   – m a s h g’u l o t   m a qs a dl a r i d a   y ok i
a n a n a viy   m uso b a q a l ar   re j a si d a   o’t k a z i l a di . Q i s q a r ti r i l g a n   m us o b a q a l ar   bi r   n ec h a
s o at   m ob a y ni d a   o’ t kaz i l a d i .   Ul a r ,   o d a t d a,   b a y r a m   ku n lar i g a   v a   sp o rt
m a vs u m inin g   o c hi l i s h   y o k i   y op i l i s h     k u n l a r i g a   re j a l a s h t i r i l a di . G a n db o l
m us o b a q a l a r i n i   re j a l a s h t i r i s h       m ar k az l a s h t i r i l g a n   t a rz d a   a m a l g a   o sh i r i l a di .
O’ z b e ki s t o n   R e s p ub l i k a s i   m a d a ni y at   v a   s p o r t   i s h l a ri   V az i r l ig i      b ar c h a   i d or a l ar
v a   s p o rt     t a s hk i lo t l a r i   bi l an   k e l i s h i b ,   m uso ba q l a r n i n g     t a q v i m   re j a si n i  i s h l ab
c h i q a d i .   O’ z b e k i s to n   Re sp u bl ik a s i     g a n db o l   F e d er a t si y a s i n in g     v i lo y a t ,   o’ lk a   v a
s h a h ar     m u s o b a q a l a r i     y ig’ m a   t a q v i m     re j a s in i     y uqo r i     t a sh k i l ot l ar     to m on i d a n
re j a l a s h t i r i l g an   m us o b a q a l ar n i   hi s ob g a  olg an   ho ld a   t u z is h i   m a q s a d g a  m uvo f i q d i r .
Z ar u r   o’ z g ar t i r i s h lar     ki r i t i l ga n d a n   k e y i n ,   g a n d b o l   b o’ y i c h a   u m u m i y
y ig’ m a   re j a   t e g i sh l i   j is m o ni y   t ar bi y a   v a   s p o r t   q u m i t a l a r i ni n g       o m m a vi y   spo r t
t a d bi r l a ri   re j a s i g a   ki r i t i l a d i   h a m d a     b arc h a   sp o rt   t a s h k i lo t lari   u c h u n   m a j b u r i y
h i s ob l a n a d i .
M u so b a q a  o’ t k a z is h   t i z i m l a ri
M u s o b a q a   o’t k a z is h d a   a so s an   ik k i   t i z i m   -   a y l a n m a   ti z i m   v a   c h i q i b   k e tis h
ti z i m i  qo’l l a n i l a d i .   B o sh q a  h a mm a  ti z i m l ar  s hu n g a  a s o s l a n g an   bo’ l a d i .
A y l a n m a   t i z i m
34 M u s o b a q a   o’ y in l a r i n i    a y l a n m a   ti z i m    bu y i c h a   o’t k a z i s h   u c h u n    j a m o a l ar   bir  –
b i r l a r i  b i l a n   b i r  m ar o t a b a  u c hr a sh i sh l a ri  k e r a k .  
Ag ar   m u s o b a q a   b i r   d a v r a d a   o’tk a z i ls a,   bi r   m ar t a   u c h r a sh i s h a d i .   En g   to’g’ ri   y o’ l
–   m us ob a q a n i   i kk i   d a v r a d a   o’t k a z i s hd i r   a y l a n m a   t i z i m   bo’ y i c h a   m uso b a q a d a
u c hr a s h g a n l a r n in g   h a mm a   o’ r i n l a r i   b e l g i l a n a di .   E n g   ko’ p   o c hk o   t o’p l ag a n
k o m a nd a   g’ o l i b   x i s ob l a n a l i .   D a v r a   ti z i m in i   o’t k a z i s h   ta r t i bi ,   m us o b a q a g a
q a t n a sh u v c h i   j a m o a   t ar t i b   r a q a m l ari   q u ra  o’t k a z i l g a n d a n   s o’ n g   b e l g i l a n a di .  J a m o a
no m er l a r i   b e l g i l a n g a n d a n   s o’n g  s h u  no m er l a r g a   a s o s l a n i b   o’ y i n   j a d v a l i   t u z i l a d i .
D a v ra   ti z i m in i n g   o’ y i n   t a q vi m l a r in i e s a  ik k i   x i l   us u l d a   t u z i s h   m u m ki n :
B i r i nc h i   u s u l :   t a q v i m nin g   tu z i l i s h i   m us o b a q a g a   q a t n a sh u v c h i   j a m o a l a r
s on i g a   b og’ l i q .   B uni n g   u c h u n   j a m o a l ar   so n i g a   y a q i n   t o q   s o n   ol in a d i   v a     v a
s hu n g a   lo y i q     v er ti k al   c hi z iq l ar   c h i z i l a d i .   M a s a l a n :   o l t i   j a m o a   o l s a k ,   un g a   y a q i n
t o q   b e s h ,  d e m a k ,   b e s h  v e r t i k al   c h i z i q   c hi z i l a d i .   8  j a m o a  ols a k ,  u n g a  y a qi n   s o n   7
v a  h . k .
S o’ng r a     bi r i n c h i     v e r t i k a l     c h i z iq n i n g         t a g i g a         bi r i n c h i     r a q a m
qo’ y i l a d i .   Q a tn a s h u v c h i   q o l g a n   j a m o a l a r n i n g   t a r t i b   ra q a m in i   c h i z iq n i n g   o’n g
t ar a f i d a n   k e t m a
– k et   y uqo r i g a   k e y i n   p a s t g a   q ar a b   s o a t   st r e l k a s i g a   q ara m a   – q a r s h i   r a s h i v d a
c h i z iq n i n g   c h a p   t ara f i d a n   y o z i l a d i .
6   j a m o a g a  t a q v i m   tu z i s h
6 : 4 6 : 5
4 : 3 5 : 3 5 : 4 1 : 4 1 : 5
5 : 2 1 : 2 1 : 3 2 : 3 2 : 4
1 : 6 2 : 6 3 : 6
V er t i k a l   c h i z i q l a r n i n g   t a g i   v a   us t i g a,       t a g i d a n   bo s h l a b   i s h t i r o k   e t u v c h i
j a m o a l a r n i n g   u m u m i y   so n ig a     y a qi n   t o q   s o ni g a c h a,     c h a p d a n   o’ ng g a   q ar a b
b i t t a d a n u st u n     t a s h l a b   j a m oa l ar n i n g   r a q a m l ari   y o z i l a d i .   Bu   r a q a m l ar   v e r t i k a l
c h i z iq l a r i nin g   o’n g   v a   c h ap   t ara f i ga       q a tn a s hu v c h i   j a m oa l ar n i   y o z i s h ga
d a st l a bk i   ra q am   bo’l i b  hi z m at   q il a d i .
35 Q o l g a n   r a q a m l ar     s o a t   s t r e l k a si g a     q a r a m a   – q ar sh i ,   v e r t i k al   c h i z i q
t e p a si d a gi  ra q a m d an   e s a  k a m a y ti r i l i b   y o z i l a di . S h u   g ra f a l a r  to’ l d i r i l g a n d an   s o’ n g
o’ y i n   k a l e n d a r i   tu z i l a d i .   B u ni n g   u c h u n   v e r t i k a l   c h i z i q l a r n i n g      i k k i   to m on i d a g i
b i r   –  bi r i g a  p ar a l el   r a q a m l ar n i   j u f t l a b   q o’s hi b   y o z is h   za r u r .
I s ht i r o k   e t uv c h i   j a m o a l ar ni n g    u m u m i y   s on i     to q   b o’l s a,   u   h ol d a   v er ti k a l
c h i z iq l a r n i n g    u st i d a g i      v a    t a g i d a g i    r a qa m l ar    s h u       k u ng i    o’ y in d a      i s h t i r o k
e t m a y di g a n     j a m o a la r n i   ko’ r s a t a di .   O’ y in ni n g   t a qv i m   kun i   j a d v a l i n i   tu z i s h d a
b o’ s h   ra q a m l ar       ( v e r t i k a l   c hi z i q lar ni n g   u s t i   v a   t ag i d a g i )   o x i r g i   j a m o a   b i lan
b o sh l a n a di . ( b i z ni n g   m is o li m i z d a   1 -6   b i l a n ).O’	yinn	ing	 
t a q vi m   k un l a ri
1 - k un            2- k un            3 - k un            4 - k un            5 - k un
1 -6                6- 4                2 -6                6 -5                3 -6
2 -5                5- 3                3 -1                1 -4                4 -2
3 -4                1- 2                4 -5                2 -3                5 -1
I kk i nc h i   u s u l :   B u   o d d i y   us u l   o’ y i n   j ara y oni d a   m a y do n   a l m a s h t i r i s h   h ec h
q a nd ay   r o l   o’ y n a m a g a n d a,   y a’ n i   m uso ba q a   bi r   j o y d a   o’t k az il g a n d a   q o’l l a n i l a di .
Bu   u su l   b e v o s i ta   t a q vi m   k un l ari   t a r t ib i   b i l an   tu z i l a d i .   Q a t n a s hu v c h i   j a m o a l ar
s onig a   m o s   ra q a m l ar   ( j a m o a l ar   s o n i   j u ft   bo’ l s a),   y uqo r i dan   c h a p   t a r af d a g i
b i r i n c h i   ra q a m d an     b o s h l ab     i k k i     u st u n g a     y o z i b     c h iq i l a d i .     S o’ngr a     i k ki n c h i
r a q a m d a n   b os h l a b ,     b i r in c h i     r a q a m g a     q ara m a- q ar s h i     so a t     s t r e l k a si g a    k e t m a-
k et     b os h q a   ra q a m l ar   i k ki n c h i   u st u n g a   y o z i l a di .   K e y i n g i   t a q v i m   ku n l a r d a
r a qa m l ar n i ,   b i r in c h i   ra q a m n i   b i r   j o y d a,   y a’ n i   o l d in g i   j o y d a   q ol di r i b   s o at
s t r e l k a s i g a   q a ra m a- q ar sh i   b os h q a   r a q a m l ar   s i l j i t i la d i .   A g ar   m uso b a q a g a
q a t n a s h a d i g a n   j a m o a l ar   s o n i       toq   bo’ l s a,   ox i r g i   j u f t   s o n l ar   o’ r n i g a   n o l
q o’ y i l a di ,   q o l g a n   r a q a m l ar   e s a   j o y - j o y i d a   q ol di r i l a d i .   No l   ra q a m i   bil an
ju f t l a s h g a n   j a m o a  s h u   t a qv i m   ku n i  o’ y n a m a y d i .
T a q vi m  	
bo’	yicha 	o’ yi n   k un la r i ni   7   j a m o a g a   i k k i nchi   u s ul   b il a n
t a q si m l a sh
1 - k un            2 - k un            3 - k un            4 - k un            5 - k un            6 - k un            7 - k un
1 -2                1 -3                1 -4                1 -5                1 -6                1 -7                1 -0
36 0 -3                2 -4                3 -5                4 -6                5 -7                6 -0                7 -2
7 -4                0 -5                2 -6                3 -7                4 -0                5 -2                6 -3
6 -5                7 -6                0 -7                2 -0                3 -2                4 -3                5 -4
M u s o b a q a n i   a y l a n m a   t i z i m   bo’ y i c h a   o’ t k a z i sh g a   k e t g a n   v a q tn i   a n iq l a s h
u c hu n  u m u m i y  o’	yin	lar	  h i so b i n i  o l i s h   k e r a k .  
B u   q u y i d a g i   f o r m u l a  b il a n   a n iq l a n a d i :
M =    K (K - 1)
M   –o’ y in l ar  so n i;
K  –   m uso ba q a d a   q a t n a s hu v c h i   j a m o a la r  so ni .
O’ y i n   j a dv a l i n i    t u z i s h d a    t a q vi m   bo’ y i c h a   o’ y i n    k u n l a ri    o r a s i d a g i    v a q tg a
a h a m i y at   b er i s h   k e r a k   b o’l s a,   m us o b a q a  b os h l a n i s h i d a n   bi r  k u n   o ld i n   k e l is h i l a d i .
A g ar   m uso ba q a   b i r   j o y d a       o’t k az i l a d i g a n   b o’l s a,   u c h r a sh u v   o r a s i d a g i   v a qt
j a m o a l a r n i n g   m a s h q   qili s h i   v a  d am   o li s h ig a   e t a r l i  b o’li sh i  k e ra k .	
O’	yindan 
y u t i l g a n d a n 	so’	ng  c h i q i b  k et i s h t i z i m i
Bu   t i z i m   qoi d a   b o’ y i c h a     q a t n a s h a di ga n   j a m o a l ar   s o n i   k o’ p   b o’ ls a,   o z
m uh l a t  i c hi d a  m us o b a q a n i  o’t k a z is h  u c h u n   qo’ l l a n i l a d i .
Y u t q a z g a n   j a m o a l ar   m uso b a q a n i   d a v o m e t t i r m a y d i .   M u s o b a q a   t a qv i m in in g
s e t k a s in i   tu z i s h   u c h u n   m uso ba q a g a   q a tn a s hu v c h i       j a m o a l ar n i n g   s on i n i   a n i q l a b ,
so’ n g    q u ra   t a s h l a s h    o’t k az i l a di .    Q u ra   ta sh l a s h    o’ t k a z i l g a n d a n    so’ n g    t us h g a n
ra q a m l ar   t a r t i b   bi l an   y o z i l a di .   S h u n d ay   qi l i b   u c hr a s h a d i g a n   j a m o a l a r  	
qura
t a s h l a sh  o r q a l i   m a’ lu m   bo’ l a d i .   J a m o a l ar   s o n i g a   b i n oan   s e t k a   t u z i l a di .
A g ar  j a m o a l ar  s o n i    2   n i n g   q a n d a y di r  d a ra j a s i g a   t e n g   bo’ l s a:
( 2 2  
= 4 ;        2 3  
= 8 ;      2 4  
= 1 6 ;      2 5  
= 3 2 ;     v a   h ok a z o )   b u n d ay   h o l l a r d a   h a m m a
j a m o a l ar  u c hr a s hu v in i   bi r i n c h i   d a v r a d a   bo s h l a y d i l ar.   Ag ar  q a t n a s hu v c h i   j a m o a l ar
s on i n i   a ni ql a s h  u c h u n  qu y i d a g i   f o r m u l a d a n   f o y d a l a n a d i :
K = (M-  2 p
)   .
2
K -  b i r i nc h i   k und a n 	
o’	yinga  q a t n a s h a d i g a n j a m o a l a r 
s o n i ;  M -   m us o b a q a g a  q a tn a s hu v c h i   j a m o a l r  s o n i ;
37 2 p   
–   q a t n a s h u v c h i   j a m o a l ar   s on i g a   e n g   y a q i n   2   s on i ni n g   d a ra j a si .  
M a s a l a n :
o’ y in ga   q a t n a sh uv c h i   j a m o a l ar   s o n i   1 1 .   S h u   s on g a   s e t k a   t u z is h   z a r u r d ir .
B unin g   u c h u n   1 1 - g a   e n g   y a qi n   2 p      
d ara j a s i   o li n a di .   Bu   s o n   2 4  
=   1 6   b o’ l a d i .
S o’n g   1 6   d a n  q a t n a s h u v c h i   j a m o a l a r  s o n i   a y r i l a d i .  1 6 - 1 1 = 5
A y i r i s h   n a ti j a si d a   q o l g a n   b e s h   –   j a m o a l ar   s on i   b o’l i b ,   o’ y in ni n g   i k k i n c h i
d a v ra si d a n     m uso b a q a g a     q o’s hi l a d i .     O’ y inn i n g    2 - d ara j a s id a n     qo’ s h i l a d i g a n
j a m o a l ar   s o n i   t o q   bo’ l s a,  s e t k a n in g   y u q o r i s i ga   q ar a g a n d a   p a s t g a   b i r   j a m o a n i  ko’ p
qo’ y a m iz .
Y u t i l g a n d an   s o’n g   c h i q i b   k e t is h   ti z i m inin g   y ut u g’ i   s h u n dan   ib o r a t ki ,
m uso b a q a g a   q t a n a s h u v i   j a m o a l ar   s o ni n in g   k o’p l i gi g a   q ara m a y   qi s q a   v a q t   i c hid a
g’o l i b l ar   a n i q l a n a di . A m m o   b u   ti z i m nin g   m uhi m   k a m c hil ig i   –   u c hr a s hu v c h i
j a m o a l ar   j u f t i   q u ra   t a sh l a s h   n a t i j a s i d a   an i q l a n a d i .   Bu   e s a   t a s od i f i y   n ar s a,
c h unk i   e n g   k u c hl i       i kk i   j a m o a   qu ra   n a t i j a s i da   b i r   s e t k a g a   tu s hi b   q o l is h i
m u m ki n .   S h u   i k k a l a   j a m o a n in g   bi r i   f i n a l a c h a   m us o ba q a n i   d a vo m   e tti r m a y ,
c hi qi b   k e t i s h i   k er a k .   B u n in g   n a ti j a s i d a f i n a l g a   ku c h si z   j a m o a g a  c h i q a d i .
Bu   t i z i m d a,   od a td a   b i r i n c h i   u ch   o’ r i n   a n i ql a n a di .
1 -   o’ r i n   –   f i n a l  g’ o l i b i .
2 -   o’ r i n   –   f i n a l d a  m a g’ l u b i y a t g a   u c hr a g a n   j a m o a.
3 -   o’ r i n   –   y ar i m   f i n a l d a   m a g’lu b i y a t g a   u c h ra g an   j a m o a l ar  u c hr a s h u v i  
g’o l i b i .
Musobaqalarni   rejalashtirish.   Gandbol   musobaqalarini   rejalashtirish
markazlashtirilgan   tarzda   amalga   oshiriladi.   O’zbekiston   Respublikasi   Madaniyat
va   sport   ishlari   vazirligi   barcha   idoralar   va   sport   tashkilotlari   bilan   kelishib,
musobaqalarning   taqvim   rejasini   ishlab   chiqadi:   O’zbekiston   Respublikasi
Gandbol   federasiyasining   viloyat,   o’lka   va   shahar   musobaqalari   yig’ma   taqvim
rejasini yuqori tashkilotlar tomonidan rejalashtirilgan musobaqalarni hisobga olgan
holda   tuzishi   maqsadga   muvofiqdir.   Zarur   o’zgartirishlar   kiritilgandan   keyin,
gandbol   bo’yicha   umumiy   yig’ma   reja   tegishli   jismoniy   tarbiya   va   sport
38 qo’mitalarining   ommaviy   sport   tadbirlari   rejasiga   kiritiladi   hamda   barcha   sport
tashkilotlari uchun majburiy hisoblanadi.
2.  Qo’l to’pi o’yini musobaqasini o’tkazish tizimlari.
Musobaqa   o’tkazishda   asosan   ikki   tizim   —   aylanma   tizim   va   chiqib   ketish
tizimi qo’llaniladi. Boshqa hamma tizimlar shunga asoslangan bo’ladi.
2 .2. Qo’l to’pi o’yinida musobaqa nizomi asosida musobaqalarni tashkil qilish
S ov r in i   o’ r in l ar   s h un i ng d ek   m uso ba q a d a   q a t n a s h u v c h i   j a m o a l ar       y o k i
j is m oni y   t ar bi y a   j a m o a l ari   ( n a ti j a l ar   k lu b l a r   bo’ y i c h a   h i so b g a   o l i n g a n d a)
e g a ll a y d i g a n     b a r c h a     k e y ing i     o’ r in l ar     a n i q l a n a d i g a n     bi r o n - bi r     ra s m i y
m uso b a q a o’t k a z i s h d a n   a v v a l   m uso b a q a   h a q i d a g i   ni z o m   tu z i l gan   bo’ li s h i   k e r a k .
Bu   n i z o m   g a n db o l   f e d er a t s i y a s i       y ok i   m us o b a q a n i   o’t k a z u v c h i   b osh q a   b i r o r
t a s hk i l o t  to m on i d a n   t a s d iq l a n a di .
M u s o b a q a   h a q i d a g i   n i z o m   k a t t a   y u r id i k   ku c h g a   e g a   b o’l g a n   hu j j a t d ir .
Und a   a s os i y   t a s h k il i y   v a   t e x n i k   s h a r t - sh a r o i t l a r   a n i q   b a y o n   q i li n g an   b o’l a di .
N i z o m   o’q u v - m a sh q       i s h l a r i n in g       m a z m uni n i       b e l gi l a b       b er a di ,       c hu n k i
j a m o a l a r n in g   t a sh k i li y - u s l u b i y   t a y y o r g ar l i g i   bo’ l a j a k   m uso b a q a l a r n i n g
x u s u s i y a t l a r i n i   h is o bg a   o l g a n   h o l d a   o’t k a z i l a di .   M u so b a q a d a   q a t n a s hu v i
j a m o a l a r n i n g   t a y y o r g ar l i k   ko’ r is h   u c h u n   y e t ar l i   v a q t g a   e g a   bo’l is h l a ri     n a z a r d a
t u t i li b ,   ni z o m   old in d a n   t a s d iq l a n i s h i   v a   t ar q a t i l i sh i   k e ra k .M u s o b a q a n i   o’t k a z is h
d a v r i d a   t a s di q l a n g a n   n i z o m d an   c h e t g a   c h i q is h g a   y o’ l   qo’ y il m a y d i ,   a k s   h o l d a
m az ku r   m us o b a q a   u n i  o’t k a z i l a y o t g a n   t a s hk i lo t nin g  ob r o’ y i g a  p u t u r  y e t k a za d i  v a
k e r a k s i z  n i z ol a r n i  k e l t i r i b c h i q ar a d i   x o l o s .
M u s o b a q a  n i z o m i d a  qu y i d a g i   m a s a l a l a r  a k s   e t t i r i l g a n   b o’l is h i  k e r a k :
1 .    O’ tk az i l a y o t g an   m u s o b a q a n i n g   m aqs a d i   v a  v a z i f a l a r i .
         2 .     M u s o b a q a   ki m   to m on i d a n   o’t k a z i l a y ot ga n i   (f e d e r a t si y a ,   t a s hk i li y   qo’ m i t a   v a
ho k a z o lar).
3 .    M u s o b a q a  o’ t k a z i s h   m ud d a t l a r i  v a   s h ar t l a r i .
39         4 .   M u s o b a q a g a      qo’ y i l a d i g a n      j a m o a l ar       s o n i       v a      no m i       “ z a y a v k a”      g a
ki r i t i l a d i g a n  q a t n a s h c h i l a r n in g   m a ksi m al   m iqdo r i .
        5 .M u s o b a q a   o’t k az i l a d ig a n   o’ y i n   t i z i m i   ( d a v r a l i   –   b i r   y o k i   ik k i   d a v r a l i ,
m a g’lu b i y a t d a n  k e y i n  o’	yin	dan  c h iq i b   k e t il a d i g a n   ar a l a s h   t i z i m ).
6 .    H i s o b g a     ol i s h     t i z i m i     v a     j a m o a l a r n in g     ( n a t i j a l ar     k lu b l ar     bo’ y i c h a 
h is o b l a ng a n d a)  e g a ll a g a n  o’ r i n l a r i n i   a n i q l a s h   t a r t i b i .
7 .    M u s o b a q a n i n g    a l ohi d a    s h ar t l a r i    ( q a n d ay   ho l l a r d a    o’ y in d a    q o’s h i m c h a  v a q t
b e l gi l a ni s h i     v a     u ni n g     d a v o m i y lig i ,     o’ y i n     du r a n g     bil a n   y a kun la n g a n d a   y o k i
o’t k a z i l g an   m u s o b a q a   n a ti j a s i d a   o c h k o l ar   s on i   t e n g   bo’ l g a nd a     g’o l i bn i     a n i q l a s h
u s ul l a r i ,   o’ y i n   q o i d a l a r id a   ko’ r s a t i l g a n id a n t a sh q a r i       n e c h t a       z a hi r a d a g i
o’ y in c h i n i     a l m a sht i r i s h     m u m k i n li g i     v a  h o k a z o l ar).
8 .  J a m o a l a r n i   v a   m us ob a q a   q a t n a s h c hi l a r i n i   ra s m i y l a s ht i r is h   t a r ti bi ,   sh a k l i ,	
o’	yin	chilarnin	g 
t a l a b no m a l ar   b e r i s h   v a   q a y t a   t a l a b n o m a   b er i s h
m ud d a t i .
9 .    M u s o b a q a l a r n i   o l i b  b o r a d i g a n   h a k a m l ar 	
hayatin	in	g  n o m i .
10 . O’ tk az i l g an   o’ y in g a   no r o z i l i k   b i l di r i s h   v a   un i   q ar a b   c h i qi s h ,   s h un i ng d e k
o’ y in c h i l a r n i   m a y d o n d an     c h iq a r i b     y ubo r i s h     y ok i     u l ar n i     o go h l a n ti r is h   b i l a n
bo g’li q  b o’l g a n   i n t i z o m   m a sal a l a r i n i   ko’ r i b   c h i q is h   t a r t i b i .
11 . O’ y in c h i l a r i     i n t i z o m n i     b u z g a n l ig i      u c hu n      j a m o a l ar i n i n g      j a v ob g a r l ig i   h a m d a
m a y do n   ( s p o rt   z a l )   v a   k lu b l a r   m a’ m u r i y a tin in g   o’ y i n   o’t k az is h   v a q t i d a   t a r t i b
s a q l a n i s h i   u c hu n  j a v ob g ar   b o’l i s h i .
12 . M u s o b a q a  o’ t k a z i l a di g a n   j o y l ar  v a  u l a r g a  	
qo’	yiladigan  t a l a b l ar.
13 . G’ oli b l a r n i     m uko f o t la s h     h a m d a     o x i r g i     o’ r in l a r n i     e g a ll a g a n     j a m o a ning   y ok i
j a m o a l ar ni n g  k e y in g i   x u dd i   sh u n d ay   m us o b a qa d a   q a t n a sh i s h  sh a r t l a r i .
G AND BOL 	
BO’	YIC	HA	  E R K A KL AR ,   AY OLL AR ,   O’S M I R
BOL A L A R   V A   Q I Z L A R  	
O’	RTASIDA O’TK	AZILAD	IG	AN
O’ Z BEK I STON  R ES PU BL I K A SI   M U SOB A Q A L AR I NIN G N   I   Z   O M   I
1 .  M a q sa d   v a   v a z i f a la r
O’ z b e k i s to n   Re sp u bl i k a s i   c h e m pio na t i   v a   k ub o k   m us o b a q a l ari   q u y i d a gi
m a qs a dl a r d a   o’t k az il a d i :
40 -   ku c h l i   j a m oal a r ni ,   k lu b   v a     o’ y in c hi l a r n i   a n i q l a s h ,   u l ar n i   Osi y o   v a
b o s h q a   x a l q a r o   m us o b a q a l a r d a   i s h t i r o k   e tu v c h i   O’ z b e k is t o n   R e s p ub l ik a s i   t er m a
j a m o a s ig a  s ar a l a s h ;
- g a n db ol c h i lar ni n g   s p o rt   m a ho r a t i n i   os hi r i s h ;
- c h e m pi o n a t   v a   k u bo k  g’ o l i b l ar in i a ni q l a s h ;
- Re s p ub l i k a d a  g a ndb o l n i   o m m a vi y l a sh t i r i s h .
41 1 .    MU SOB A Q A GA   R A HB AR L I K Q I L I S H
M u s o b a q a l ar   20 1   y i l   g a nd b o l   f e d er a t s i y a s i   to m on i d a n   t a s d iql a n g an  
m a su l   q oi d a  b o’ y i c h a  o’t k a z il a d i .
M u s o b a q a n i   o’ t k a z i s h     O’ z b e k i s to n     Re sp u b l i k a s i   Ma d a n i y at   v a   s p o r t
i sh l a ri   V az i r li g i ,   sp o rt   o’ y i n l a ri   bo’ y i c h a   Re sp u b l i k a   o l i y   spo r t   m a h or a t i
m a kt a b i   v a   O’ z b e k i s to n   g a n d bo l   fe d e r a t si y a s i   b i l a n   h a m ko r l i k d a   a m a lg a
o s hi r i l a d i .
M u s o b a q a n i   o’ t k a z is h   b e v o si t a   O’ z G F   to m oni dan   t a s di q l a ng an   h a k a m l ar
z i m m a sig a  y uk l a t i l a d i .M u s o b a q a l a r n i   o’t k a z i s h   j o y i ,   h a k am  v a   j a m o a l a r n i   k u ti b
o l ish ,   j o y l a sh t i r i s h ,   o v q a t l a n t i r i s h   h a m d a   ku z a t i b   q o’ y is h   v i lo y at   g a n db o l
f e d er a t s i y a s i   v a   m us o b a q a e g a s i   bo’ l g a n   j a m o a z i m m a sig a  y uk l a t i l a d i .
1 .    M u s o b a q a l a r n i   o’t k a z i s h   v a q t i   v a  j o y i
O’ z b e k i s to n    t er m a    j a m o a    o’ y in c h i l a r i   v a      st a j y o r l ar in i n g    b o sh q a   
j a m o a g a
o’t i s h i   f a q at   O’ zR G F  i j r o qo’ m i   r ux s a t i   b il a n   a m a lg a  o s h i r i l a d i .
M u s o b a q a l a r g a   i sh t i r o k   e t is h   u c h u n   b er i lg a n   t a l a b n o m a la r   h ar   bi r   tur
b os h l a n i s h i d a n    3 - ku n    a v v a l    x ar   bi r   o’ y in c h i    u c h u n    10 . 0 0 0    ( o’ y   m in g )    so’ m
m iqdo r i d a   G a n d b o l   F e d er a t si y a s i     h i s ob i g a   b a d a l   o’ t k a z i l g a n d a n   s o’n g
ko’ r i l a di .
O’ z b e k i s to n         Re sp u b l i k a s i         k l u b l a r i   o’ y in c h i s i   r e s p ub l i ka n in g   b o sh q a
k lu b l a r i g a     o’t is h          g a n db o l     fe d er a t s i y a s i     h i s ob i g a     5 . 0 0 0     ( b e s h     m in g )     so’ m
m iqdo r i d a   p u l   o’ t ka z i l g a n i d a n   s o’n g   a m a lg a  os hi r i l a d i .
O’ z b e k i s to n   Re s p ubl i k a s i   k lu b l a ri   o’ y in c h i l a r i   M D H   (S NG )   h a m d a   c h et
el   k lu b l a r i g a      o’t a d i g a n   b o’l s a,   2 0 0   A Q SH   do l l a r i   m illi y   v a l y ut a   ku r s i   h i sobid a
G a n db o l   F e d e r a t si y a s i   h i so b i g i   o’t k az is h i  l o z i m .
M u s o b a q a n i n g   1 -   t u r ig a   k e l g a n   ku n i      b a r c h a   j a m o a l ar     h a k a m l ar   h a y a t ig a
qu y i d a g i   h u jj a t l ar n i    t a q di m   e ti s h lari   s h ar t :
- no m do r   t a l a b n o m a   ( is m i ,   sh ar i f i ,   ot a s i ni g   i s m i ,   tug’i l g an   k u n ,   o y   y il i ,
s p o r t   u nv o n i ,    b o’ y i     v a     o’ y in c h in i n g     r a q a m i ,    d o i m i y    y a sh a s h     j o y i ,
i s h    j o y i ,  o’q i s h   v a   hi z m at   j o y i );
42 -     sh a x s in i  t a s di q lo v c h i  hu jj at   ( n u s h a s i );
-     p u l   t o’l a ng a n l ig i   t o’g’ r is i d a  h u jj at   n u s h a s i ;
- i s h t i r o k e t u v c h i   j a m o a  k lu b i n in g    m a n z i l i ,   t e l ef on i ,   fa k s i   v a  m a’ lu m ot i . 
Y u q o r i d a g i     k o’ r s a t il g a n     h u jj a t l ar        a s o s i d a        o’ y in c h i     v a    
t r e n e r l a r g a ,
l i t s e n z i y a l ar  b er i l a d i .
L it s e n z i y a   m us o b a q a l a r g a   is h t i r o k   e t i s h   u c hu n       a so si y   y u r i d i k       h u jj at
h is o b l a n a d i .  Li ts e n z i y a  n ar h i  1 . 0 0 0   ( b i r  m i n g )   s o’ m .
I m t iy o z l i   s h a r t l a r
O’ z b e k i s to n   b i r i n c h i l i g i da   g’o li b   b o’l g a n   y igi t   –q i z l ar   O’ z D JT I   v a
j is m oni y   t a r bi y a         fa ku lt e t i         m a v j u d     bo’ l g a n         o li y     o’qu v     y u r t l a r i g a
i m ti y o z l i    r a v is h d a  ki r i s h g a   no m z o d l i k    h u qu q i g a   e g a di r l ar.
Ja m o a   n a t i j a l a r i ni   a n i q la sh
C h e m pi o n a t d a   j a m o a n in g     e g a l l a g a n     o’ r ni ,   K ub o k   v a     bi r i n c h i l i kd a
b ar c h a
o’ y in lar i d a   e n g   ko’ p  o c h k o    t o’p l a g a n   j a m o a   h i so b l a n a d i .
J a m o a g a   g’ a la b a   u c h u n   i k k i   o c h k o ,   du ra n g   u c h u n   b i r   o c h k o ,
m a g’lu b i y at
u c h u n   0   o c h k o ,   o’ y in g a  k e l m a g an   j a m o a g a   0:10  n a ti j a   q a y d   e t i l a di .
C h e m pi o n a t     v a     b i r i n c h i l ik d a         i k k i     v a     u n d a n     o r t i q     j a m o a l a r
t o’p l a ng a n  o c h k o lari   b i r  h i l   bo’ l sa,   u s t un l i k   q u y i d a g i c h a  a n i q l a n a d i ;
-     j a m o a l ar  o’ r t a s id a g i   u c hr a sh u v l a r d a   ko’ p   o c h k o   t o’p l a g a n   j a m o a;
-     b ar c h a  o’	yin	larda ko’ p  	g’	alabaga  e r i sh g a n   j a m o a;
-   j a m o a l ar   o’ r t a si d a   o’t k a z i l g a n   o’ y in da   k i r i t i l g a n   v a   qo’ y i b   y ubo r i l g a n
to’ pl a r far q i ;
-   b ar c h a  o’ y in l a r d a   k i r i t i l g a n   v a  	
qo’	yib  y ubo r il g a n   t o’p l ar  f ar q i .
K u b o k     m u s o b a q a l a r i d a     i k k i         j a m o a     u c h ra s h uv i d a     d u r a n g     q a y d
e t i l s a ,
g’o l i bn i   a n i q l a s h   q u y i d a g i c h a   h a l   e t i l a d i ;
-     i k k i   m ar t a ( 5 d a q i q a li k   i k k i   b o’li m )  qo’s hi m c h a  v a q t   b e r i l a d i .
-     7   m e t r l i k   j ar i m a  to’p i   o t i s h   ( 5t a d a n )   v a  g’ o l i b   a n i q l a n i sh i g a  q a d ar.
43 A g ar   j a m o a l ar   o’ y in ga   u zr l i   s a b a b   b i l a n   k e ch   q o l s a     y ok i   k e l m a y   qo l s a,
u   h ol d a     q o ld i r il g an   o’ y i n   m ud d a t i     b o s h   h a k a m l ar   h a y a t i   q a r o ri   b i l a n
b e l g i l a n a di .
O’ y in g a   s a b a s i z   k e l m a g an   y ok i     o’ y i n   v a q t i     t u g a m a sid a n   m a y don n i
t a rk   e t g an   j a m o a   m uso b a q a d an   c h e t l a s h t i r i l a d i       v a       u c hr a s hu v d a   e r i sh g a n
g’ a l a b a l ari   b e ko r   q i l i n a d i .   J a m o a n in g   hu lq - a t v o ri     O’ z b e k i s to n   G a nd b o l
F e d er a t s i y a s i     ko’ r i b
c h iq i l a d i .
M u so b a q a  o’ t k a z il is h j o yl a r ig a   t al a b l a r
O’ z b e k i s to n   c h e m p i o na t i ,   Kub o k la r   v a           b i r in c h i l i k l a r i   X G F
t o m oni dan  t a sd i q l a n g an    x a l q aro    q oi d a   b o’ y i c ha ,    m a z k u r   N i z o m a so s i da    y opi q
i ns h oo t l a r d a  o’t k a z i l a di .
-     m a y do n   y uz a s i   y og’o ch   y ok i   s in t e ti k a  b i l a n   q o p l a n g an   b o’l i s h i  sh a r t ;
-     b e to n ,    a s fa l t ,    t a b ii y      t u p r o q    b il a n    q op l a n g a n    m a y do n l a r d a   
m us o b a q a
o’t k a z i s h   m a n   e t i l a d i .
M u s o b a q a n i       t a s h k i l       e t u v c h i             v a       q a b u l       q il u v c h i       j a m oal ar
z i m m a si g a  qu y i d a g il a r  y uk l a t i l a d i :
-     i s h i t r o k c h i   v a  h a k a m l ar n i   j o y l a s ht i r is h  v a   o v q a t l a n t i r is h n i   t a sh k i l   e t i s h ;
-     j a m o a l a r g a  s p o rt   z a ll ar i d a  k o’n i k m a  ho s i l   q i l is h  u c h u n   v a q t   b e l g i l a s h ;
- m uso b a q a     o’tk a z i l a d i g a n      v a     j a m o a l ar     tu r ar     j o y l ar i d a    
x a v f s i z l ikn i  t a’ m in l a s h ;
-     j a m o a     v a     h a k a m l ar g a     q a y t i b     k e t i sh l a ri     u c hu n         c h i p t a l ar    
o l is h g a
ko’ m a kl a s h i s h;
- i s h t i r o k c h i ,      h a k a m l ar    v a    m a tb u o t    xo d i m l ari    u c h u n    sp o r t    za l i d a n   
j o y a j ra t is h .
M u s o b a q a   o’t k a z is h   j o y l ar i n i   q on i q a r s i z   h o l d a   t a s hk i l   e t g a n   m ez b o n
j a m o a si  m uso b a q a  o’ t k a z i s h  h u qu q i d a n   m a h r u m   e ti l a d i .
  I N T I Z O M GA   Z I D   H ARA K A TL A R
44 O’ y in c h i   v a   m ur a b b i y l ar n i n g   t a r t ib si z   x u l q i   ( h a k a m li k k a   a p p e l y a tsi y a
qi lish ,   bi r - b i r i g a,     r a q i b l ar g a ,     m ux l i s l a r g a     q o’p o l l i k     qi l i s h )     sp o r t c hi g a     x o s
b o’l m a g an   qo’ p o l   h ar a k a t   hi s o b la n a di .S p o r t c h i g a     x o s     bo’ l m a g an     h a r a k a t i
u c h u n    o’ y in d a n    c h e t l a ti l g a n      o’ y in c h i b e v o s i t a   k e y in g i  o’	yin	ga	 qo’ y i l m a y d i .
O’ y inn i   b os h q a r u v c h i   h a k a m l ar   v a   bo s h   h a k am   to m on i d an   o’ y i n
m a y don i d a n   t a sh q a r i d a   t u r g an   o’ y in c h i lar,   m u ra b b i y l ar   v a   b o s h q a   m a su l
sh a x s l ar,  s hu n in g d ek,  o go h l a n ti r i l a d i   v a  d i s k va l i f i k a t s i y a  q i l i n a d i .
  N O R O Z I L I K ( PR OTES T )
H a k a m l ar n i       ta y i n l a sh ,   o’ y i n   j a dv a l i ,   q o i d a   a s o si d a   h a k a m l ar   t o m on i d a n
q i l in g a n  q a r o r g a   no r o z i li k    ( p r o t e s t )   b er is h   m u m ki n   e m a s .
N o r o z i l i k   o’ y i n   t u g a g a n i d a n   s o’ n g   b i r   so a t   i c hi d a   bo s h   h a k a m g a   y o z m a
ra v i sh d a     b e r i li s h i     sh art     ( o’ y in d a n     s o’n g     d a r h o l     ra qi bl a r     j a m o a s i
o g o h l a n ti r i li b , 	
o’	yin  b a y o nn o m a si g a   b e lg i l a b   q o’ y i l a d i ).
   	
O’	YIN  I SH T I R O K C H IL AR I N I   Q AY D   ET I SH  T AR T I BI
O’ z b e k i s to n    G a n d bo l     Fe d e ra ts i y as i     t e k s hi r u v    h a y a t i   s p o r t    t e xn i k    h a y a ti
(S TK )   t a l a b l ari   a s o si d a   j a m o a l ar n i n g   hu jj a t l a r i n i     ( j a m o a d a n   b o s h q a   j a m o a g a
o’t is h  v a  ho k a z o )  t e k s h ir a di .
J a m o a   v a k i l i   c h e m p io n at   v a   Ku b ok l a r g a   q a tn a s h i s h   u c hu n   m uh r   bi l a n
t a sd i q l a n g an 2   n u s xa d a g i   t a l a b no m a,   o’ y i n c h i l a r n i n g   j a m o a   b i l a n   sh a r t no m a s in i
t a qd i m   e tis h l a r i   l o z i m .
H u jj a tl ar   n az o r a t d a n   o’t g a n d a n   s o’n g   o’ y in c h i g a   us h b u   j a m o a   t ar ki bid a
m uso b a q a l a r g a  q a t n a s h i s h   h uq u q i n i   b e r u v c h i   l i t s e n z i y a  b er i l a d i .
O’ z b e k i s to n       b i r in c h i l i gi d a             i s ht i r o k       e t u v c h i       j a m o a       v a k il l a r i
t e k sh i r u v 	
hayatig	a  q u y i d a g i   hujj a tl a r n i   t a qd i m   e tis h i  k e r a k :
-     b i t i r u v   si n f  o’ q u v c h i lari   p a s p o r t i   ( p a s p o r ts i z  m uso ba q a g a   q o’ y i l m a y d i );
- b os h q a    o’q u v c h i l a r g a    t u g’i l g a n li k     t o’g’ r i si d a g i     gu v oh no m a    v a    
t u r a r  j o y i d an   m a’ lu m ot nom a;
- v i lo y at   s po r t   q o’ m i t a s i    v a   j is m oni y   t ar bi y a   ti b bi y   di s p a n s eri   
to m on i d a n  t a sd i q l a n g an   2   nu sx a d a  t a l a b no m a.
45 M u s o b a q a l ar     b o sh l a n is h i d a n     b i r     k u n     ol d i n     m uso b a q a     m ez bo n l a r i
j a m o a si  s p o r t  b a za si d a  s o a t   1 7 :0 0  d a  j a m o a  v a ki ll a ri   b i l an   y ig’i l i s h  o’t k a z i l a d i .
M u s o b a q a n i    o’ t k a z i s h    ti z i m i    q a t n a sh uv c h i    j a m o a l ar    s o n i g a    b o g’l i q    b o’ li b
j a m o a  v a k i l l a r i   is h t i r o ki d a  bo s h   h a k a m l ar ha	yati  to m on i d a n   a n i q l a n a di .
     M OL I Y A   SH AR TL ARI
Maz k u r   N i z o m   o’ t k a z il a d i g an   O’ z b e k i s to n   c h e m pi o n a t i ,   K u b o k l a r i   v a
bi r i n c h i l i k    m uso ba q a l a r ig a   t a k l i f  ( vi z o v )  v a z if a s i n i  o’t a y d i .
O’ z b e k i s to n     c h e m p i o na t i     v a     Kub o k     m us o b a q a l a r i n i         o’t k az i s h
h a ra j a t l a ri   ( s p o r t     in s ho o t l a r i d an     f o y d a l a n is h g a     k e t a d i g a n     m a bl a g’   h a k a m l ar
u c h u n   to’ lov ,  o v q a t l a n i s h ,   j o y l a shi s h ,   y o’ l   h a r a j a t l ari ( y o’ l   h ara j a t l ar i ,   m u so b a q a
h a k a m l i k  to’ l o v l a r i ,   j a m o a   v a   o’ y in c h i l a r n i   t a qd i r l a s h )   O’ z b e k i s to n   re sp u b l i k a s i
Ma d a n i y at  v a  sp o rt   i sh l a r i   V az i r i l i g i  h is o bi d a n   q o p l a n a d i .
O’ s m i r l ar     ( q i z l ar)         o r a s i d a     O’ z b e k is t o n     Re s p ub l i k a s i     b i r i n c h i l ig i
o’ t k a z is h  s arf - h ara j a t l ari   ( s p o rt   i n sh o ot l ar   a r i z a s i ,   is h t i r o k i c h lar n i  j o y l a sh t i r i s h   v a
o v q a t l a n t i r i s h ,   y o’ l   h ara j a tl a r i ;   h a k a m l ar n i   j o y l a sh ti r i s h ,   ovq a t l a n t i r i s h ,   m a o s h
to’ l a sh ,   j a m o a   v a   o’ y in c h i l a r n i   t a q d i r l a sh )     O’ z b e k is t o n   Re sp u b l i k a s i
Ma d a ni y a t   i s h l ari   v a   sp o rt   V a z i r l i g i   m a bl a g’ i   h i so b id an   a m a lg a
os hi r i l a d i . B i r i n c h i l i k   m us o b a q a l ar i g a   q a tn a s h u v c h i          j a m o a l ar   y o’ l   h a r a j a t l a r i ,
m uso b a q a g a   q a t n a s h m oq c h i   bo’ l g an   t a s hk i l o t   h is o bi d a n   a m a lg a
o s hi r i l a di . O’ z b e k i s to n   c h e m p i o na t i   v a   K u bo k   m u s o ba q a l a r i g a   i sh ti r o k   e t u v c h i
b ar c h a   j a m o a l ar   c h e m pi o n a t n in g   2 - t u ri   b o sh l a ngu n g a   q a d ar   f e d er a t s i y a   i s h in i
t a s h ki l   e ti sh ,  s hu n i n g d e k ,    c h e m p i o na t n i    o’ t k a z i s h    v a    o’ y in c h i l ar,   m u ra b b i y l ar
v a    h a k a m l ar n i ra g’b a tl a n ti r i s h     u c hu n      -   O’ z G F     his ob i ga   1 0 0   0 0 0   ( bi r   y u z
m in g )   s o’ m   b a d a l
to’ l a s h i   s h a r t .
  T A Q D I R L A SH
B i r i n c h i   o’ r i n n i   e g a l l a g an   j a m o a g a   “ O’ z b e k i s to n   Re sp u bl i k a s i   c h e m pi on i”
u nv o n i      v a   O’ z b e k i st o n   R e sp u b l i k a s i   M a d ani y at   v a   sp o rt   i sh l a r i   V az i r l i gi n i n g
I   d ara j a l i   d ip lo m i   b er i la di . J a m o a     o’ y in c h i l a r i   O’ z b e k i s to n         R e s pu b l i ka s i
46 M a d a n i y at    v a    S p o rt   i s h l a ri  V az i r li g in i n g   I   d a ra j a l i  d i p l o m l ari      v a  qi m m a tb a h o
m uko f o t l a r i   b i l a n  m uko f o t l a n a d il ar.
2 -,   3 -   o’ r i n   s oh i b l a r i   t e g is h l i   d ara j a l i   di p lo m l ar  bil a n  t a q di r l a n a d i l ar.
X   U   L  O   S    A
X u lo s a    q i li b     a y tg a nd a,    q o’ l     t o’p i    m usob o q a l a r i     o’ q u v     m a shg’u lo t
i s h l ar in i n g   a s o s i y   qi s m in i   t a s h k i l   e t a di .   U   s hu g’u l l a nu v c h i l a r n i n g
m a s h g’u l o t l ar g a   qi z i q is h i n i   os hi r a d i ,   m a m l a k a t d a   q o’ l   to’p i n i       o m m a vi y
r ivo j l a nt i r is h g a   y o r d am   b er a di .     G a n db ol c h i     o’ y in lar d a   m un t az a m    q a tn a sh m ay
tu r i b     y uqo r i     n a t i j a l a r g a   er i sh a   o l m a y d i .   M u so b o q a l ar   m us o b a q a
q a t n a s h c h i l a r i ni n g   v a   u m u m a n ,   j a m o a n in g   j is m oni y   t e x n i k ,   t a kt i k   v a   a x l oq i y   –
i r o d avi y   t a y y o r g a r l ig i   d a ra j a s in i   a n i q l a y d i ,   o’q u v   m a shg’u lo t   j a r a y oni n g   a h vo l i
v a yo’	nalishi	ni  a n iq l a s h   i m k on i n i   b er is hi .
M us o bo q a   n a ti j a l a r i   o’q u v   – m a shg’ u lo t   i s h l ar in i   y a k u n l a s h   v o s i t a s i   bo’ li b
hi z m at   q i l i sh i .M u s o b a q a l ar   q a ti y l i k n i ,   g’ a l a b a g a e r i sh i s h   y o’li d a g i   i r o d a   k u c h i n i ,
j a m o a,   tu m a n ,   s h a h ar,   r e s p ub l i k a,   q o l a v e r s a,   m a m l a k at   o ld i d a g i   m a suli y at   h is i n i
t a r bi y a l a sh i .M us o b a q a la r n i   t a yy o r l a s h   v a  o’t k a z is h g a   u m u m i y ra h b a r l i k n i   a m a l g a
o sh i r a d i g a n   t a s h ki l o t ,   s hu n in gd e k   m us o b a q an i   o’ t k a z i s h   u c hu n   a n i q   j a vo b g ar
s h a x s  bo’ l i s h i ,   m us o b a q a l a r   j o y in i   t a y y o r l a s h     s p o r t c h i   v a  h a k a m l a r n i  k u t i b   ol i s h ,
j o y l a s h ti r i s h ,   ov q a tl a n t i r i s h       t i bb i y   hi z m at   ko’ r s a t is h ,   s hu n in gd e k ,       m a d a niy
t a db i r l ar n i   o’t k a z i s h   u c h u n   h am   j a vo b g ar   t a y in l a n i s h i .
O l d i g a     q o’ y il g a n   v a z if a l a r i g a     q a r ab     m uso ba q a l a r n i     a s o s i y     v a     y o r d a m c h i
m uso b a q a l a r g a   b o’l is h   m u m kin l i g i .M u s o b a q a   h a q i d a g i   n i z o m   k a t t a   y u r id i k
ku c h g a   e g a   b o’l g a n   hu j j a t d ir .   Und a   a s os i y   t a s h k il i y   v a   t e x n i k   s h a r t - sh a r o i t l a r
a n i q   b a y o n   q i li n g an   b o’l a di .   N i z o m   o’q u v - m a sh q       i s h l a r i n in g       m a z m uni n i
b e l gi l a b      b er a di ,   c hu n k i      j a m o a l a r n in g  t a sh k i li y - u s l u b i y  t a y y o r g ar l i g i   bo’ l a j a k
m uso b a q a l a r n i n g   x u s u s i y a t l a r i n i   h is o bg a   o l g a n   h o ld a   o’tk a z i l is h i .B u l ar n i
b ar c h a s i    qo l   t op i   o’ y in i    qo i d a l ari    v a    x a k a m li k l a r i g a    m is o l    bo’l a  ol a d i .
47 Foydalanilgan a   d   a   b   i   y o t   l   a   r
1 . O’ z b e k i st o n d a  j is m oni y   tarbi y a va   s p o r tn i   y a n a d a  r i v o j l a nt i r is h   ch a r a -
t a db i r l ari   to’g’ r i s i d a g i   qa r ar.  2 7 - m a y   1 9 9 9   y il .
2 .   “ O’ z b e k i st o nd a  j is m oni y  t ar b i y a va   spo r t   t o’g’ r i s id a ”  g i   O’ z b e k i s to n
Re s p ub l i k a s i   Q on u ni g a o’z	gar	tirishlar	  v a q o’ s hi m c h a l a r  k i r it i s h   h a q id a g i   q a r o r.
26 - m ay   2 0 0 0   y il .
3 .   O’ z b e k i s t o n   R e s pu b l i k a s i   Pre z i d e nti n in g   “ O’ z b e ki st o n   B ol a l ar   s p o r - t i n i
r i v o j l a n ti r i s h   j a m g’ a r m a si n i   t a s h k i l   e t i s h   t o’ g’ r is i d a”  g i   far m o n i   “   2 0 0 2   y il .
4 .   O’quv c h i   va   t a l a b a  y o s hl a r n i   s p o r t g a  j a l b   q i l i s h g a   q ar a t ilg an   u z l u ks i z 
s p o rt  m usob o q a l a r i   t i z i m in i   t a s hk i l   e t i s h   t o’g’ r i s id a g i   q a r o r.   3 -  i y un   20 0 3   y il .
5 .   O’ z b e k i s t o n   R e s pu b l i k a s i   Pre z i d e nti n in g   “ O’ z b e ki st o n d a   f u tb o ln i 
r i v o j l a n ti r i s h g a   d o i r   q o’s h i m c h a c ho r a - t a db i r l ar  t o’g’ r i s id a ”  g i   q a r o r i .   1 - m a y  
2 0 0 6  y il .
6 .U s m on x u j a y ev   T .  	
Bosh	lang’i	ch  s i n f l a r d a  j is m oni y   tarbi y a d a r sl a r i .  19 9 6   y .
7 .  G a n d b o l .   F. A bd u r a x m on o v ,   S. P a v l o v   T .   20 0 5
8 .   G a n d b o l .   ( J is m o n i y   t ar b i y a   in s i t u t i   v a   j is m oni y   t ar b i y a   fa k ul t e t l a r i  
u c hu n  d a r s l i k) F .A b d u r a x m o no v ,   S . Pa v l o v ,   J . A k ra m o v   T .   20 0 7   y .
9 .        J i s m oni y        t ar b i Y .        T. S .U s m onxu j a y e v ,        V.Y u s u p o v ,       
J .A k ra m o v, S .T.U s m on x u j a y ev   T .   2 0 0 8   y .
10 . Ga n db o l   J . A k ra m o v   T .  20 0 8
11 .  G a n db o l   J . A k ra m o v   T .  20 0 8
12 .www .  Z I YONE T .   U Z
13 . w ww . Y ANDE X. U Z
14 . w w w   L EX . U Z
48
Купить
  • Похожие документы

  • Mashg'ulotning tayyorgarlik (raqobatbardosh, o'tish) davrida sport gimnastikasida (sport akrobatikasida) samaradorlikni oshirish uchun o'quv vositalari
  • Zamonaviy voleybolda sakrovchanlikning ahamiyati va uni nostandart mashqlar yordamida o‘stirish uslubiyati
  • Futbolchilarning egiluvchanlik va chakkonlik sifat-larini takomillashtirishda gimnastikaning  o’rni
  • Voleybol o’yinining vujudga kelishi va rivojlanish tarixi
  • Sogʻlom avlod tarbiyasida jismoniy tarbiya mashgʻulotlarining oʻrni

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha