Qoraqalpog'iston Respublikasining rivojlanish tarixi - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	23000UZS
Размер	80.7KB
Покупки	2
Дата загрузки	10 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Alisher

Дата регистрации 03 Декабрь 2024

66 Продаж

Qoraqalpog'iston Respublikasining rivojlanish tarixi

Купить

MUNDARIJA
KIRISH
I. BOB. QORAQALPOG‘ISTON RESPUBLIKASI
IQTISODIYOTINI RIVOJLANISH TENDENSIYALARI VA QISHLOQ
XO‘JALIGI SOHASIDAGI O‘ZGARISHLAR.......................................
1.1 Mustaqillik yillarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy va
siyosiy hayotida amalga oshirilgan islohotlar. Qoraqalpog‘iston Respublikasi
iqtisodiyotini rivojlanish tendensiyalari.....................................................................
1.2 Qoraqalpog‘istonda qishloq xo‘jaligi sohasidagi o‘zgarishlar.........................
1-bob uchun xulosa....................
II. BOB. MUSTAQILLIK YILLARIDA QORAQALPOG’ISTON
RESPUBLIKASI
2.1 O’zbekiston mustaqilligi yillarida Qoraqalpog’iston davlatchiligi
taraqqiyoti………………………………………………………………………..
2.2 Qoraqalpog‘iston Respublikasi - O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi suveren
davlat……………………………………………………………………………
2.3 M ustaqil Qoraqalpog’iston davlatining ijtimoiy - iqtisodiy
taraqqiyoti…………………………………………………………………………
2-bob uchun xulosa.................................
III. Bob. Qoraqalpog‘istonda ma’naviy-madaniy sohadagi yangilanishlar
3.1 Xalq ta’limi fan va madaniyat…………….………………………………..
3.2 Qoraqalpog‘iston Respublikasida ekologik ahvol.............................................
3.3 Orol fojiasi. Ekologik holatni yaxshilash borasidagi davlat siyosati............
3-bob uchun xulosa...................
UMUMIY XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik sharofati bilan
o‘z taraqqiyotining yangi davriga kirdi. Mamlakatda istiqlolning dastlabki
yillaridan boshlab ta’lim- tarbiya tizimini rivojlantirish davlat siyosati darajasiga
ko‘tarilib, farzandlarining jahon andozalariga mos sharoitlarda zamonaviy bilim va
kasb-hunarlami egallashlari, jismoniy va ma’naviy jihatdan yetuk insonlar bo‘lib
voyaga yetishlarini ta’minlash, ularning qobiliyat va iste’dodi, intellektual
salohiyatini ro‘yobga chiqarish, yoshlar qalbida ona yurtga sadoqat va fidoyilik
tuyg‘ularini kamol toptirish borasida ulkan ishlar amalga oshirilmoqda.
Jumladan 2020-yil 25-dekabrda bo‘lib o‘tgan “O‘zbekiston yoshlar forumi-
2020” da O‘zbekiston Respublikasi Prezidentinig so‘zlagan nutqidagi yoshlar
e’tiborini alohida ta’kidlashimiz joizdir.
“Biz yurtimizda qanday islohotlarga qo‘l urmaylik, avvalo, siz kabi yoshlarga,
sizlarning kuch-g‘ayratingiz, azmu shijoatingizga suyanamiz” 1
- deb O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev yoshlarga katta ishonch bildirdi.
Ma’lumki, axborot va bilimlar doirasi tez sur’atlar bilan kengayib borayotgan
hozirgi sharoitda barcha ma’lumotlarni faqat dars mashg‘ulotlari paytida
talabalarga etkazish vaqt nuqtai nazaridan amalga oshirish mushkul vazifa
hisoblanadi.
Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, talaba mustaqil ravishda shug‘ullansa va o‘z
ustida tinimsiz ishlasagina bilimlarni chuqur o‘zlashtirishi mumkin. Talabalarning
asosiy bilim, ko‘nikma va malakalari mustaqil ta’lim jarayonidagina shakllanadi,
mustaqil faoliyat ko‘rsatish qobiliyati rivojlanadi va ularda ijodiy ishlashga
qiziqish paydo bo‘ladi.
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev
2

Shuning uchun talabalarning mustaqil ta’lim olishlarini rejalashtirish, tashkil
qilish va buning uchun barcha zaruriy shart-sharoitlarni yaratish, dars
mashg‘ulotlarida talabalarni o‘qitish bilan bir qatorda ularni ko‘proq o‘z ustida
mustaqil ta’lim olish uchun yo‘llanma berish oliy ta’lim tizimida faoliyat olib
borayotgan professor-o‘qituvchilarning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi.
Talabaning mustaqil ishi – muayyan fandan o‘quv dasturida belgilangan
bilim, ko‘nikma va malakaning ma’lum bir qismini talaba tomonidan fan
o‘qituvchisi maslahati va tavsiyalari asosida auditoriya va auditoriyadan tashqarida
o‘zlashtirilishiga yo‘naltirilgan tizimli faoliyatdir.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekistonning shimoli-g‘arbiy
qismida,
Amudaryoning quyi qismi, Orol dengizining janubiy sohilida
joylashgan.
Respublika janubi-g‘arb tomondan Qoraqum sahrosiga tutashgan.
Uning shimolig‘arbida Ustyurt pasttekisligi, shimoli-sharqiy tomonida
esa Qizilqum sahrosi yastanib yotibdi. Orol dengizining janubiy hududi
qoraqalpoq zaminida joylashgan. Qoraqalpog‘iston umumiy er
maydoni 166,6 ming kvadrat kilometrdan iborat bo‘lib, u hududining
kattaligi jihatdan O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari
o‘rtasida birinchi o‘rinda turadi. Respublikaning aholisi 1 881,9 ming
kishidan
ziyoddir. Respublikaning ma’muriy-hududiy tuzilmasi 16 ta tuman va 1
ta shahardan iborat: Amudaryo, Beruniy, Bozatov, Ellikqal’a, To‘rtko‘l,
Kegeyli, Chimboy, Qorao‘zak, Taxtako‘pir, Qonliko‘l, Sho‘manoy,
Qo‘ng‘irot, Mo‘ynoq, Xo‘jayli, Taxiatosh, Nukus tumanlari va poytaxt –
Nukus shahridir.
3

Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi
parlament boshqaruv shakliga ega bo‘lgan suveren Respublikadir.
Qoraqalpog‘iston o‘z Konstitutsiyasi, bayrog‘i, gerbi va madhiyasiga
ega. Qoraqalpog‘istonning Konstitutsiyasi va qonunlari O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi vaqonunlariga muvofiq ishlab chiqilgan va
ular shu asosda amal qiladi.Respublikada umumiy rahbarlik Jo‘qorg‘i
Kengesh Raisi – Qoraqalpog‘iston
Respublikasi parlamenti tomonidan amalga oshiriladi. Respublikaning
oliy ijroiya
hokimiyati Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengeshi tomonidan
tasdiqlangan Vazirlar Kengashi hisoblanadi. Respublika Vazirlar
Kengashi
tarkibiga Kengash Raisi, Raisning o‘rinbosarlari, vazirlar, davlat
qo‘mitalari
raislari, yirik konsern va birlashmalar rahbarlari kiradi.
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, o‘z vazifasiga ko‘ra, O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tarkibiga kiradi. O‘zbekiston
Respublikasi
poytaxti – Toshkent shahrida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi
huzurida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining doimiy
vakolatxonasi faoliyat yuritadi. 1990-yili 14-dekabrda Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining IV sessiyasida « O‘zbekiston
Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Davlat
4

suvereniteti to‘g‘risida » gi Deklaratsiya qabul qildi. Mazkur Deklaratsiya
1991-yil 31-avgustda qabul qilingan « O‘zbekiston Respublikasi davlat
mustaqilligi asoslari to‘g‘risida » gi Qonunda o‘zining huquqiy asosini
topib, 1-17-moddalarida Qoraqalpog‘istonning hududiy yaxlitligi va
mustaqilligi e’tirof etildi.
Kurs ishi maqsadi: Talabalarga Qoraqolpog’iston respublikasi mavzusida
pedagogik texnologiyalardan foydalanish pedagogik asoslarini ishlab chiqish.
Kurs ishi obyekti: Talabalarga Qoraqolpog’iston respublikasi ning
mustaqillik arafasida, respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotida amalga
oshirilgan islohotlarni tadbiq etish jara yoni .
Kurs ishi predmeti: Talabalarga Qoraqalpog’iston respublikasi mavzusidagi
kurs ishi texnologiyalardan foydalanish.
Kurs ishi tuzilishi: Kurs ishi kirish, 3 ta bob, 8 ta paragrif, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
I. Bob. QORAQALPOG‘ISTON RESPUBLIKASI
IQTISODIYOTINI RIVOJLANISH TENDENSIYALARI VA QISHLOQ
XO‘JALIGI SOHASIDAGI O‘ZGARISHLAR
1.1 Mustaqillik yillarida Qoraqalpog‘iston Respublikasi ijtimoiy-iqtisodiy va
siyosiy hayotida amalga oshirilgan islohotlar. Qoraqalpog‘iston Respublikasi
iqtisodiyotini rivojlanish tendensiyalari
Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekistonning shimoli-g‘arbiy
qismida,
5

Amudaryoning quyi qismi, Orol dengizining janubiy sohilida
joylashgan.
Respublika janubi-g‘arb tomondan Qoraqum sahrosiga tutashgan.
Uning shimolig‘arbida Ustyurt pasttekisligi, shimoli-sharqiy tomonida
esa Qizilqum sahrosi yastanib yotibdi. Orol dengizining janubiy hududi
qoraqalpoq zaminida joylashgan. Qoraqalpog‘iston umumiy er
maydoni 166,6 ming kvadrat kilometrdan iborat bo‘lib, u hududining
kattaligi jihatdan O‘zbekiston Respublikasi viloyatlari
o‘rtasida birinchi o‘rinda turadi 2
. Respublikaning aholisi 1 881,9 ming
kishidan
ziyoddir. Respublikaning ma’muriy-hududiy tuzilmasi 16 ta tuman va 1
ta shahardan iborat: Amudaryo, Beruniy, Bozatov, Ellikqal’a, To‘rtko‘l,
Kegeyli, Chimboy, Qorao‘zak, Taxtako‘pir, Qonliko‘l, Sho‘manoy,
Qo‘ng‘irot, Mo‘ynoq, Xo‘jayli, Taxiatosh, Nukus tumanlari va poytaxt –
Nukus shahridir.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi
parlament boshqaruv shakliga ega bo‘lgan suveren Respublikadir.
Qoraqalpog‘iston o‘z Konstitutsiyasi, bayrog‘i, gerbi va madhiyasiga
ega. Qoraqalpog‘istonning Konstitutsiyasi va qonunlari O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi vaqonunlariga muvofiq ishlab chiqilgan va
ular shu asosda amal qiladi.Respublikada umumiy rahbarlik Jo‘qorg‘i
Kengesh Raisi – Qoraqalpog‘iston
Respublikasi parlamenti tomonidan amalga oshiriladi. Respublikaning
2
“Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va oliyjanob halqimiz bilan quramiz.
Sh.Mirziyoevning O'zbekiston Rossiya Federatsiyasi Prezident Lavozimiga Kirishish Tantanali Marosimiga
bag'ishlangan Oliy Majlis palatalarining qushma majlisidagi nutqi. Xalq suzi, 2016 yil 15 yil dekabr.
6

oliy ijroiya
hokimiyati Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengeshi
tomonidan
tasdiqlangan Vazirlar Kengashi hisoblanadi. Respublika Vazirlar
Kengashi
tarkibiga Kengash Raisi, Raisning o‘rinbosarlari, vazirlar, davlat
qo‘mitalari
raislari, yirik konsern va birlashmalar rahbarlari kiradi.
Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi, o‘z vazifasiga ko‘ra, O‘zbekiston
Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tarkibiga kiradi. O‘zbekiston
Respublikasi
poytaxti – Toshkent shahrida, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar
Mahkamasi
huzurida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashining doimiy
vakolatxonasi faoliyat yuritadi. 1990-yili 14-dekabrda Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining IV sessiyasida « O‘zbekiston
Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston Respublikasi Davlat
suvereniteti to‘g‘risida » gi Deklaratsiya qabul qildi. Mazkur Deklaratsiya
1991-yil 31-avgustda qabul qilingan « O‘zbekiston Respublikasi davlat
mustaqilligi asoslari to‘g‘risida » gi Qonunda o‘zining huquqiy asosini
topib, 1-17-moddalarida Qoraqalpog‘istonning hududiy yaxlitligi va
mustaqilligi e’tirof etildi. Har ikki respublika o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy
va madaniy munosabatlar . O‘zbekiston Respublikasining 1992-yil 8-
dekabrda qabul qilingan Konstitutsiyasida (70-75 moddalar) o‘z aksini
7

topdi. Qoraqalpog ‘ iston Respublikasi Oliy Kengashi o‘zining XII
sessiyasida (1993-yil 9- aprel) Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Konstitutsiyasini qabul qildi.
Qoraqalpoq milliy davlatchiligi o‘z taraqqiyoti tarixida birinchi marta
insonparvar,
adolatli, demokratik imtiyozlarga ega bo‘ldi. Ayni paytda u suveren
respublikaning
barcha atributlariga ega. «Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining Davlat
bayrog ‘ i
to’g’risida» Qonun 14-dekabr 1992-yilda Qoraqalpog ‘ iston Respublikasi
Yo ‘ qorgi
Sovetining XI sessiyasida qabul qilingan. Qoraqalpog ‘ iston
Respublikasining
Davlat bayrog ‘ i Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining suveren davlat
ekanligini
bildiradi. Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining Davlat bayrog ‘ i moviy
rang, sariq va
yashil ranglardan iborat bo ‘ lib, markazida sariq rangni oq va qizil rangli
yo ‘ laklar
ajratib turadi. Bayroqning moviy rangi bahor yoshligi – suvning mangu
timsoli
hisoblanadi. Sariq rang esa, Qoraqalpog ‘ iston aymog ‘ ining ulkan qismi
sahrolardan iborat ekanligini bildiradi. Yashil rang esa tabiatning
yangilanishining, ma’naviy yasharish, ishonchining va quyoshning
belgisi. Bayroqdagi endi tug ‘ ilgan oy musulmonlarnning muhaddas
8

timsoli bo ‘ lsa, besh yulduzning rasmi
Qoraqalpog ‘ istonining qadimiy va navquron besh shahrining –
qoraqalpog ‘ istonliklarning turmush va ishonch qo ‘ rg ‘ onlarining timsoli
hisoblanadi. Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining Davlat bayrog ‘ i
Qoraqalpog ‘ iston
Respublikasining rasmiy vakillarining chet el safarlariga, xalqaro
anjumanlarda,
ko ‘ rgazmalarda va sport o ‘ yinlarida Qoraqalpog ‘ iston Respublikasini
jahonga
tanitadi. Qoraqalpog’iston Respublikasining Davlat bayrog ‘ i xalqaro
maydonda
boshqa davlatlarning bayroqlari bilan teng turadi. Qoraqalpog ‘ iston
Respublikasining fuqoralari va bu yerda yashaydigan boshqa
insonlar Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining Davlat bayrog ‘ ini hurmat
qilishi shart. Qoraqalpog ‘ iston Respublikasining O`zbekiston
Respublikasi tarkibiga kirganligi sababli 1992-yil 2-iyuldagi 616-XII-
sonli«O ‘ zbekiston Respublikasi Davlat gerbi to ‘ g ‘ risida»gi Qonuni bilan
tasdiqlangan davlatimiz gerbini tan oladi. Ayni vaqtda O ‘ zbekiston
Respublikasining davlat madhiyasi ham Qoraqalpog ‘ iston Respublikasi
uchun ham amal qiladi (O ‘ zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining
matni va musiqasi O ‘ zbekiston Respublikasining 1992-yil 10-
dekabrdagi 768-XII-sonli «O ‘ zbekiston Respublikasining Davlat
madhiyasi to ‘ g ‘ risida»gi Qonuni bilan tasdiqlangan. Parlament -
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorgi Kengeshi hisoblanadi. 86
deputatdan iborat. Quyidagi davlat arboblari Parlament raislari bo‘lib
9

ishladi: Dauletbay Shamshetov (1991-1992), Ubbiniyaz Ashirbekov
(1992-1997), Timur Kamalov (1997-2002), Musa Tajetdinovich Erniyazov
(2002-2020), 2020-yil 2- oktyabr kuni bu lavozimga Murat Kallibekovich
Kamalov saylandi. Mustaqillik yillarida boshqa mintaqalarimiz qatori
Qoraqalpog‘istonning rivojlanishiga ham ulkan e’tibor qaratildi 3
. Aynan
ana shunday e’tibor tufayli bugungi kunda respublika poytaxti – Nukus
shahridan boshlab, tumanlar va qishloqlar, hatto, eng chekka ovullar
ham har tomonlama o‘zgarib, rivojlanib bormoqda. Bugungi kunda
O‘zbekiston markaziy byudjetidan Qoraqalpog‘istonga berilayotgan
subvensiya, ya’ni moliyaviy yordam mikdori butun Qoraqalpog‘iston
byudjeti harajatlarining 75 foizini tashkil etmoqda. O‘zbekiston
hukumatining amaliy yordami qoraqalpoq xalqining fidoiy mexnati
tufayli keyingi yillarda Qoraqalpog‘istonda aholi turmush sharoitini
yaxshilash, tub iqtisodiy islohotlarni amalga oshirish borasida qator
ijobiy natijalarga erishildi. Eng avvalo, elda tinchlik va barqarorlik
mustahkamlandi.
Hamjixatlik bilan yurt istiqboli yo‘lida mehnat qilishga sharoit yaratildi.
Respublikada mulkchilikning yangi shakllari paydo bo’la boshladi.
Ishlab
chiqarish va xizmat sohasida nodavlat sektorning hissasi oshib bordi.
Sanoat,
qishloq xo‘jaligi va savdoda nodavlat sektori hissasi 80-90 foizni tashkil
etmoqda.
3
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 5 yil yanvar kuni soglikni saklash sohasining
bir guruhi mutahassislari bilan uchrashuvdagi maruzashi. Xalq suzi. 2017 yil 12 yil Yanvar.
10

Respublika iqtisodiyotining boshqa yo‘nalishlarida ham islohotlar izchil
amalga oshirila boshlandi. Jumladan, bank tizimida ham jiddiy
islohotlar amalga oshirildi. Bu yerda davlat banklar bilan birga tijorat
va xususiy banklari xam faoliyat ko‘rsatmoqda. 1999-yilning birinchi
yanvarigacha bo‘lgan ma’lumotlarga qaraganda xususiylashtirishdan
tushgan mablag‘larning umumiy hajmi 650 million so‘mni tashkil etdi.
Uning 20 foizi respublika ijtimoiy taraqqiyotiga ajratildi. 50 foizi esa
tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida imtiyozli kreditlar
ajratishga sarflandi. Shu bilan birga Qoraqalpog‘iston Respublikasi
davlat mulkini xususiylashtirish qo‘mitasi xususiylashtirilgan
korxonalar va tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida 13,8 million
so‘m kredi ajratdi.
2000-yilga kelib 2932 korxona xususiylashtirildi. Bozor fondining
faoliyati
sezilarli ravishda faollashdi. 2000 yilga kelib respublika fond birjalari
filiallarida
958 million so‘mlik aksiyalar sotildi. Respublikada 7807 kichik va o‘rta
ishbilarmon korxonalari, 8977 yakka tartibdagi tadbirkorlar ro‘yxatga
olindi.
Jami sanoat ishlab chiqarish hajmida nodavlat korxonalarining ulushi
90 foizga
o‘sdi. Paxtadan ip ishlab chiqarish, ip gazlamalari, tayyor trikotaj
buyumlar,
iste’mol mahsulotlaridan un, makaron, mineral suvlar ishlab chiqarish
ko‘paydi.
11

Yig‘ma temir-beton konstruksiyalari va detallari, toshdan bezakli
materiallar
tayyorlash, qandolatchilik mahsulotlari, o‘simlik yog‘i, uzum vinosi,
salqin
ichimliklar, osh tuzi ishlab chiqarish o‘sdi. Sanoatda bir qator ijobiy
o‘zgarishlar yuz berdi. Jumladan, 1995-yilda Xo‘jayli shahrida shisha
idishlar zavodi qurilib foydalanishga topshirildi. 1996- yilda
Qo‘ng‘irotda « Urga » gaz sanoati korxonasida gaz kondensati va tabiiy
gaz qazib chiqarilishi boshlab yuborildi. Aholini gaz bilan ta’minlash
darajasi 83 foizga etdi. « Qoraqalpoqqurilish » aksionerlik jamiyatida
Italiya firmalarining yuqori sifatli jihozlari bilan jihozlangan, yiliga 60
ming kv.m. marmar bloklari va plitalari ishlab chiqaradigan yangi
mramor sexi ochildi. « Nukusun » zavodida esa spirt ishlab chiqaradigan
yangi sex qurildi. Engil sanoat ishlab chiqarishning bazasi kengaya
bordi. 1993- yili Nukusda « Kateks » to‘qimachilik majmuasi, 1995-yili
Ellikqal’a tumanida « Elteks » to‘qimachilik majmuasi foydalanishga
topshirildi. Nukus va Qo‘ng‘irot un kombinatlari, To‘rtko‘lda 3 mln
shartli banka konserva mahsulotlari ishlab chiqaradigan zavod,
Ellikqal’a tumanida esa shunday quvvatga ega konserva sexi
foydalanishga topshirildi. Qo‘ng‘irot tumanida Markaziy Osiyoda
yagona hisoblangan yiliga 190 ming tonna kalsiyli soda ishlab
chiqaradigan zavod qurilishi boshlandi. Zavod tarkibida kimyoviy yo‘l
bilan ekologik toza va energiya sarflanmaydigan kaustik soda ishlab
chiqarish ham ko‘zda tutilgan. Qo‘ng‘irot-Beyneu avtomobil trassasi,
Navoiy Uchquduk-Nukus temir yo‘li qurildi. Mustaqillik yillarida
12

Qoraqalpog‘iston Respublikasida institutsional va tarkibiy
o‘zgarishlarni amalga oshirishda ma’lum ijobiy siljishlarga erishildi.
Noqulay ekologik sharoitga qaramasdan mintaqada makroiqtisodiy va
ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida
islohotlarni amalga oshirish o‘zining ijobiy samaralarini ko‘rsatmoqda.
Amaliyotda asosan mintaqani
rivojlanish strategiyasi davlat tomonidan ishlab chiqilgan maqsadli
dasturlarorqali amalga oshiriladi. Misol uchun mintaqani kompleks
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish ustuvor vazifalar qatoriga kiritilganligi
sababli, Qoraqalpog‘iston Respublikasini 2017-2018-yillarda kompleks
rivojlantirish dasturlari ishlab chiqildi. 4
ko‘rsatkichlariga nisbatan yuqori bo‘lgan. Tahlillarni ko‘rsatishicha
ushbu yuqori
iqtisodiy o‘sish sur’atlari avvalambor mintaqada qurilish, sanoat va
xizmat
ko‘rsatish sohalari hisobiga erishildi. Ayniqsa, 2016-yilda yuqori
iqtisodiy o‘sish
(18,7 foiz) yangi qurilgan Qo‘ng‘irot soda zavodi va Ustyurt gazkimyo
majmuasi
hisobiga to‘g‘ri keladi. Iqtisodiyotning ayrim tarmoqlarida o‘sish
sur’atlari turlicha bo‘lib, ularning kompleks ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish
darajasiga ta’siri turlicha bo‘lgan. Qishloq xo‘jaligi, investitsiyalar va
iste’mol tovarlari ishlab chiqarishda oxirgi yillarda ma’lum darajada
4
Аметов Т.А. Қорақалпоғистон Республикасида ижтимоий-сиёсий жараёнлар (1989-2014йй).
дисс...тарих
фанлари номз.-Т.;2015.
13

nomutanosiblik kuzatilmoqda. Ichki iste’molni shakllantiruvchi tovar
ayirboshlash va xizmatlarning o‘sish sur’atlarining keskin kamayishi
aholi turmush sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Qoraqalpog‘iston
Respublikasi umumdavlat mehnat taqsimotida tabiiy gaz (2017-yildagi
ulushi 3,0 foiz), paxta tolasi (4,0 foiz), osh tuzi (32,0 foiz), soda (100
foiz), guruch (31,0 foiz) ishlab chiqarish bo‘yicha yuqori salohiyatga
ega. Erishilgan natijalarga qaramasdan mintaqani ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlanish darajasi mavjud tabiiy salohiyatga mos kelmaydi. 2017-yilda
Qoraqalpog‘iston Respublikasining mamlakat yalpi ichki mahsulotidagi
ulushi 3,3 foizni, mos ravishda sanoat ishlab chiqarishi 4,6 foizni,
qishloq xo‘jaligi 2,8 foizni, eksport 2,0 foizni, xizmatlar 3,0 foizni tashkil
qilgan. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar bo‘yicha Qoraqalpog‘iston
Respublikasi boshqa mintaqalarga nisbatan, qishloq xo‘jaligi va
chakana tovar ayirboshlash bo‘yicha pastroq natijalarga ega 40 .
Qoraqalpog‘iston respublikasi yalpi hududiy mahsulot, iste’mol
tovarlari, pullik xizmatlar indeksi bo‘yicha ham mamlakat mintaqalari
orasida oxirgi o‘rinlardan birini egallagan. 2005-2017 - yillar davomida
asosiy ijobiy siljish sanoat sohasiga to‘g‘ri keladi. Ushbu holat
mintaqada oxirgi yillarda ishga tushirilgan yirik kimyo korxonalari
hisobiga erishilgan. Mintaqa ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish natijalari
iqtisodiyot tarkibini shakllanishi bilan ham to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘liq.
Tahlillar shuni ko‘rsatmoqdaki, yalpi hududiy mahsulotning tarkibida,
ya’ni diversifikatsiya jarayonida ma’lum o‘zgarishlar kuzatilgan.
Mamlakatimiz iqtisodiyotining tarmoqlararo tarkibida 2005-2017 –
yillarda bir qator ijobiy siljishlar yuz berdi. Jumladan, yalpi ichki
14

mahsulotda sanoatning ulushi 14,2 foizdan 26,7 foizga oshgan bo‘lsa,
qishloq xo‘jaligining ulushi 30,1 foizdan 19,2 foizga kamaygan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida ishlab chiqarilgan ichki hududiy
mahsulotning tarkibiy o‘zgarishida ushbu tendensiyani kuzatish
mumkin. Bunda sanoatning ulushi keskin oshgan (9,5 foizdan 32,7
foizga), qishloq
xo‘jaligining ulushi esa kamaygan (21,3 foizdan 15,2 foizga). Ushbu
vaziyatni
mintaqa iqtisodiyoti tarkibini shakllantirishda yuz bergan ma’lum sifat
o‘zgarishlar
bilan izohlash mumkin. Agarda Qo‘ng‘irot soda zavodi va Ustyurt
gazkimyo
majmuasi hisobga olinmasa, sanoatning ulushi kamaygan va xizmatlar
sohasining
rivojlanish darajasi talablarga javob bermasligi, ekologik vaziyatning
(Orol dengizi
inqirozi, suv va erning sifat ko‘rsatkichlari tushib ketganligi) salbiy
natijalar
ekanligini qayd etish lozim 5
. Shuningdek, mintaqa iqtisodiyoti tarkibini
shakllantirishda olib borilayotgan tarkibiy va investitsion siyosatda
mavjud tabiiy, ekologik, demografik omillarga tizimli e’tiborning
yo‘qligi, yo‘naltirilayotgan moliyaviy mablag‘larning bir qator xorij
davlatlar va xalqaro tashkilotlar tomonidan amalga oshirilayotgan
5
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Quvvatlash va oila institutini mustaqkamlash yuksaltirish tubdan ta
chora-tadbirlari tugh” Gi Farmoni. Xalq suzy, 2018 yil 4 fevral.
15

grantlarning samaradorligi pastligi bilan bog‘liq. O‘rta va uzoq
muddatli mintaqa strategiyasini ishlab chiqishda monografik kuzatuv
natijalari orqali aniqlangan reyting, ya’ni eng asosiy tizimli
muammolarni hal qilish, aholi turmush sifatini tubdan yaxshilashga
qaratilishi maqsadga muvofiq. Davlatimiz rahbari 2017-yil 20-21 yanvar
kunlari Qoraqalpog‘istonda bo‘lib, hudud iqtisodiyotini rivojlantirish,
ijtimoiy sharoitlarni yaxshilash bo‘yicha tizimli chora-tadbirlarni
belgilab bergan edi. O‘tgan vaqt mobaynida ular to‘la amalga oshirildi.
Tashrif yakunlariga ko‘ra ishlab chiqilgan dasturga muvofiq, sanoatni
rivojlantirish borasida umumiy qiymati 160 milliard so‘mga yaqin 242
loyiha bajarildi. Bu qariyb 4 ming ish o‘rni yaratish imkonini berdi.
Masalan, Qorao‘zak tumanidagi «Qoraqalpoq sement» korxonasida
birinchi bosqichda yiliga 200 ming tonna sement, Nukus shahridagi
«Texnik global» korxonasida «Samsung» brendi ostida yiliga 150 ming
televizor, «Nukus polimer» korxonasida yiliga 8 ming tonna polietilen
quvurlar va xo‘jalik buyumlari ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. To‘rtko‘l
tumanidagi «Vegateks global» korxonasida yiliga 5 ming tonna ip-
kalava ishlab chiqarilmoqda. Bugungi kunda Qoraqalpog‘istonda
o‘tgan qisqa vaqt mobaynida bir qator yirik bunyodkorlik ishlari
amalga oshirildi. Shuningdek, Nukus shahrida – « Nukus polimer »
MCHJ, « Nukuselektroapparat » MCHJ faoliyat olib bormoqda.
« Samsung » brendi ostida televizor, changyutkich ishlab chiqarish
loyihasi amalga oshirildi Mo‘ynoq tumani aholisini markazlashgan toza
ichimlik suvi bilan ta’minlash bo‘yicha 101 kilometrlik “Qo‘ng‘irot-
Mo‘ynoq” suv quvuri va « Qo‘ng‘irot » suv taqsimlash inshooti qurib
16

bitkazildi. Nukus shahri markazidan o‘tuvchi « Do‘stlik » kanalining ikki
qirg‘og‘i obodonlashtirilib, bugungi kunda bu sohil atroflari
xalqimizning eng sevimli oromgohiga aylangan. Qorao‘zak tumanidagi
« Qoraqalpoq sement » , « Titan sement » , Taxiatosh tumanidagi metal-
konstruksiya ishlab chiqarish zavodi, Ellikqal’a tumanidagi « Bo‘ston
mega-teksil » , To‘rtko‘l tumanidagi « Vegateks global » , Chimboy
tumanidagi « Lanextrakt » korxonalarida ham ishlab chiqarish yaxshi
yo‘lga qo‘yilgan. Nukus shahrida « Nukus Med Tex » MCHJ, Kegeyli
tumanida « Kegeyli qog’oz » MCHJ, « Lanko-miya » korxonasi, Amudaryo
tumanida « Amu Shoxjaxon » MCHJ, CHimboy tumanida « Pintok »
korxonasi tomonidan tibbiyot kilinikasi ishga tushirildi. Mo‘ynoq
tumanida Amfiteatr, « Mo‘ynoq porloq tekstil » tikuvchilik korxonasi,
davlat xizmatlari markazi yangidan qurildi hamda futbol o‘yingohi va
Madaniyat markazi rekonstruksiyasi to‘liq yakunlandi. Hududda
farmatsevtika sanoatini rivojlantirish yo‘nalishida 2018-2019-yillarda
qiymati 27 million dollarga teng 17 loyiha amalga oshirilishi
rejalashtirilgan. Mazkur loyihalar doirasida 37 turdagi farmatsevtika
mahsulotlari ishlab chiqariladi va ularning bir qismi eksport qilinadi.
Nukus shahridagi « Nukus Med Tex » MCHJ tomonidan tibbiy buyumlar,
« Berlin farm » MCHJ tomonidan onkologik dori vositalari ishlab
chiqarish yo‘lga
qo‘yiladi. To‘rtko‘l tumanidagi « To‘rtko‘l shisha idishlari » MCHJda
farmatsevtika
shisha idishlari tayyor Qoraqalpog‘istonda farmatsevtika sanoatini
yanada
17

rivojlantirish, dori-darmon vositalari hamda tibbiyot buyumlari ishlab
chiqaruvchilarni qo‘llab-quvvatlash, ichki bozorni mamlakatimizda
ishlab
chiqarilgan yuqori sifatli preparatlar bilan to‘ldirish maqsadida bu
borada
mutaxassislar tayyorlash tizimi takomillashtirilmoqda.
Shu maqsadda qizilmiya bu hudud iqlimi va sharoitiga mos kelganligi
uchun Chimboy tumanidagi «Lanextrakt» qo‘shma korxonasida ushbu
o‘simlik
ildizidan ekstrakt ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yilgan. Korxonada yiliga 30
ming
tonna qizilmiya ildizi qayta ishlanib, 1,3 ming tonna ekstrakt
tayyorlanadi. Xitoylik
investorlar bilan hamkorlikda tashkil etilgan korxonada 200 ish o‘rni
yaratilgan.
Davlatimiz rahbarining 2017-yil 3-maydagi «Nukus-farm», «Zomin-
farm»,
«Kosonsoy-farm», «Sirdaryo-farm», «Boysun-farm», «Bo‘stonliq-farm»
va
«Parkent-farm» erkin iqtisodiy zonalarini tashkil etish to‘g‘risida"gi
farmoni ijrosi
yuzasidan hududda keng ko‘lamli ishlar amalga oshirilib, mavjud ishlab
chiqarish
imkoniyatlari va resurslar salohiyatidan samarali foydalanish orqali
yangi ish
18

o‘rinlari yaratishga alohida e’tibor qaratilmoqda. Hududda
farmatsevtika sanoatini rivojlantirish yo‘nalishida 2018-2019- yillarda
qiymati 27 million dollarga teng 17 loyiha amalga oshirilishi
rejalashtirilgan. Mazkur loyihalar doirasida 37 turdagi farmatsevtika
mahsulotlari ishlab chiqariladi va ularning bir qismi eksport qilinadi. 6
Qoraqalpog‘istonda ikki bosqichda sellyuloza ishlab chiqarish yo‘lga
qo‘yilgan
bo‘lib, amalga oshiriladigan mazkur loyiha qog‘oz ishlab chiqarishdan
tayyor
mahsulotgacha bo‘lgan jarayonni o‘z ichiga oladi.
Taxiatosh tumanida eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga
qo‘yildi,
11 mingga yaqin ish o‘rni yaratildi. Qoraqalpog‘iston Respublikasini
2018-2019-
yillarda komleks rivojlantirish dasturi doirasida yana 1 ming 309 loyiha
rejalashtirilgan. Ularni amalga oshirishga tashabbuskor korxonalar va
tijorat
banklari mablag‘lari, xorijiy investitsiyalar yo‘naltiriladi. Buning
natijasida yangi
mahsulotlar ishlab chiqarish o‘zlashtiriladi, mahalliylashtirish va qayta
ishlash
darajasi oshadi, 10 mingga yaqin ish o‘rni tashkil etiladi.
Hudud sanoatini yangi bosqichga ko‘tarish maqsadida
mamlakatimizdagi
6
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 27 iyul “Obod mahalla "dasturi tughrisida"gi PF-
5467-sonli Farmoni. Xalq suzi, 2018 yil yil 28 iyun.
19

yirik korxonalar ham jalb etilgan. Xususan, Navoiy kon-metallurgiya
kombinati
Taxiatosh tumanida metall konstruksiyalar va nostandart jihozlar,
Olmaliq konmetallurgiya kombinati Qorao‘zak tumanida temir-beton
mahsulotlar va qumshag‘al ishlab chiqarishi rejalashtirilgan.
Tebinbuloq konini o‘zlashtirish istiqbollariga alohida e’tibor
qaratilmoqda. Hozirgi kunda mamlakatimizda metall mahsulotlar
mavjud shunday buyumlarni eritish orqali ishlab chiqarilmoqda.
Tebinbuloq koni temir rudasining ulkan zaxirasiga ega. Ushbu konni
o‘zlashtirish ikki bosqichda amalga oshiriladi. Natijada 2021-yildan
boshlab yiliga 1 million tonna po‘lat ishlab chiqarish imkoniyati paydo
bo‘ladi. Bu boradagi ishlarni tashkil etish maqsadida « O‘zbekiston
temir yo‘llari » aksiyadorlik jamiyati tarkibida direksiya tashkil etildi.
Samarasiz foydalanilayotgan ob’ektlar negizida yangi korxonalar
tashkiletish loyihalari ishlab chiqildi.. Qoraqalpog‘istonda 6 ta kichik
sanoat zonasitashkil etish rejalashtirilgan. Ulardagi ob’ektlar 5 yil
muddatga keyinchalik mulk huquqini rasmiylashtirish sharti bilan
bepul beriladi. Muhandislik-kommunikatsiya tarmoqlarini qurish va
tiklash ishlari davlat byudjeti hisobidan amalga oshiriladi. SHu tariqa
ushbu zonalarda ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, tadbirkorlikni
rivojlantirish uchun zarur sharoit yaratiladi. Qoraqalpoq aholisi uchun
nihoyatda muhim va dolzarb masala bo‘lgan ichimlik suvi muammosi
yillar davomida hal etilmay kelayotgan edi. Shuni inobatga olib, qisqa
vaqtda 101 kilometrlik «Qo‘ng‘irot – Mo‘ynoq» suv quvuri va
«Qo‘ng‘irot» suv taqsimlash inshooti qurib bitkazildi. Buning natijasida
20

Mo‘ynoq tumanidagi 25 ming aholi toza ichimlik suvi bilan ta’minlandi.
Shuningdek, investitsiya dasturiga muvofiq byudjet mablag‘lari va
Orolbo‘yi hududini rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan
mavjud suv tarmoqlari rekonstruksiya qilindi va yangilandi. Shu tariqa
35 aholi punktida 50 mingdan ziyod odam ichimlik suvi bilan
ta’minlangani bu boradagi ishlarning izchil davomi bo‘ldi.
Prezidentimizning 2020-yil 11-noyabrdagi «2020-2023-yillardagi
Qoraqalpog‘iston Respublikasini kompleks ijtimoiy-iqtisodiy
rivojlantirish chora tadbirlari to‘g‘risida»gi qarori ushbu yo‘nalishdagi
ishlarni yanada rivojlantirishda muhim dasturilamal
bo‘lmoqda.Qarorga muvofiq, har bir shahar va tumanning
imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda «o‘sish nuqtalari» belgilangan.
Qurilish materiallari ishlab chiqarish, oziq-ovqat, to‘qimachilik, neft-
kimyo sanoati,
bog‘dorchilik, issiqxonalar tashkil qilish, ipakchilik, turizm sohasi shular
jumlasidan. Belgilangan maqsadli ko‘rsatkichlar va loyihalarni amalga
oshirishga
qulay shart–sharoitlar yaratish uchun qaror bilan tadbirkorlik
sub’ektlariga er
solig‘i,molk-mulk solig‘idan ozod qilish kabi va boshqa qator imtiyoz
hamda
yangiliklar taqdim etilishi ko‘zda tutilgan 7
. Qaror asosida 2788 ta loyiha
va ob’ektda 21 trillion 209 millard so‘mlik keng ko‘lamli ishlar bajarilishi
rejalashtirilgan bo‘lib, bugungi kunda uning ijrosini ta’minlash
7
Karimov I. Tinchlik va osoyishtalik - barcha yutuq va marralarimizning
asosidir. “Xalq suzi”, 2013 yil, 10 may
21

yuzasidan ishlar olib borilmoqda. Natijada hozirda dasturga kiritilgan
jami 754 ta loyiha ishga tushirilib, 4 ming 75 ta yangi ish o‘rni
yaratilishga
erishildi. Mintaqada yangilanishlar haqida gap
ketganda,Prezidentimizning 2020-yil 5 - dekabrdagi «Qoraqalpog‘iston
Respublikasida suv resurslaridan samarali
foydalanish va yerlarning meliorativ holatini yaxshilash bo‘yicha
kechiktirib
bo‘lmaydigan chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori haqida ham alohida
to‘xtalish
joiz. Bu borada Qoraqalpog‘iston Respublikasida suv xo‘jaligi
ob’ektlarini qurish
va rekonstruksiya qilish,suvni tejaydigan sug‘orish texnologiyalarini
joriy etish,
yerlarning melorativ holatini yaxshilash,suv resurslari va elektr
energiyasidan
foydalanishning avtomatlashgan nazoratini yo‘lga qo‘yish bilan bog‘liq
muhim
vazifalar belgilangan. Xulosa qilib aytish mumkinki, mamlakatda
islohotlar samaradorligini tubdan oshirish hamda davlat va
jamiyatning xar tomonlama jadal rivojlanishini ta’minlash uchun
barcha shart–sharoitlarni yaratish, mamlakatni
modernizatsiyalash va hayotning barcha sohalarini erkinlashtirishga
katta e’tibor
berilmoqda.
22

1.2 Qoraqalpog‘istonda qishloq xo‘jaligi sohasidagi o‘zgarishlar
Qoraqalpog‘istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi
qishloqda
istiqomat qiladi. Agrar sektorda ham iqtisodiy qayta qurish, bozor
munosabatlariga
o‘tish ro‘y berdi. 1997-yil 1-yanvar holatiga respublikada 263 qishloq
xo‘jalik korxonasi faoliyat ko‘rsatdi. Nodavlat sektorning jami ishlab
chiqarilgan mahsulotdagi ulushi 98,3 foizni tashkil etdi.Paxta
etishtirishda nodavlat korxonalarning hissasi 97,8 foizni, donchilikda
98,1 foizni, kartoshkachilikda 99,7 foizni, sabzavotchilikda 98,8 foizni,
polizchilikda 95,1 foizni, bog‘dorchilikda 98,5 foizni, pillachilikda 100
foizni, go‘sht etishtirishda 98,9 foizni, sut va tuhum ishlab chiqarishda
99,4 foizni, qorako‘l teri va jun etishtirishda 100 foizni tashkil etdi.
Dehqonchilikda ekin maydonlarining tarkibi o‘zgardi. G‘alla maydonlari
ekin maydonlarining 35,8 foizini tashkil etdi. Bug‘doy va kartoshka
etishtirish 3
marta, uzum etishtirish 4 martaga ko‘paydi.
Qoraqalpog‘istonda dehqon fermer xo‘jaliklari tashkil etish bo‘yicha
etarli
tajriba to‘plandi. 1998 yilga kelib 1686 fermer shirkatlar uyushmalari
tashkil etildi.
Ellikqal’a tumanida mavjud 14 ta jamoa xo‘jaliklari dehqon-fermer
xo‘jaliklari
23

uyushmasiga aylantirildi. Dehqonlarga meros qilib qoldirish huquqi
bilan yerlar
uzoq muddatga ijaraga berildi. Lekin Qoraqalpog‘istonda ana shu
tajribani
ommalashtirishga mutlaqo e’tibor berilmadi. 1992- yili
Qoraqalpog‘iston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi tashkil
etildi. 1992-2000-yillarda Jahon banki, Evropa rivojlantirish banki va
boshqa firmalar bilan 100 dan ortiq shartnomalar tuzildi. 8
Respublikada 303 dan ortiq qo‘shma korxonalar faoliyat
ko‘rsatmoqda.Qoraqalpog‘iston Respublikasining tashqi savdodagi
asosiy sheriklari Rossiya, AQSh, Janubiy Koreya, Shveysariya,
Niderlandiya hisoblanadi.
Asosan paxta tolasi, toladan olinga mahsulotlar, qayta ishlangan
neft mahsulotlari, buyan tomirlari sotiladi. Eksport qilingan tovarlar
hajmi 1996
yilda 122,9 mln dollarga teng bo‘ldi. G‘arb mamlakatlariga eksport
qilingan xom
ashyo 113,6 mln dollarni tashkil etdi. Paxta tolasi jami eksport
mahsulotlarining 95
foizini tashkil etdi.Tashqi savdo oborotida importning salmogi 1996
yilda 46,2 foizni tashkilqildi. Import mahsulotlari tarkibiga asosan xalq
iste’mol mollari, qora va rangli metallar, oziq-ovqat mahsulotlari kiradi.
Aholini toza ichimlik suvi bilan ta’minlash darajasi 59,5 foizgaetdi. 1992-
1996 yillarda Tuyamo‘yin suv omboridan respublika aholi punktlariga 2
8
Karimov I.A. Tarixiy xotira va inson omili-buyuk kelajagimiz garovidir. Xalq suzi. 2012 yil 10 may
24

ming 885 km vodoprovod tarmog‘i olib kelindi. 4057,5 km gaz
tarmoqlari o’tkazildi va tabiiy gaz bilan ta’minlash 85,4 foizni, shu
jumladan shaharda 99,4foizni, qishloqda 72,4 foizni tashkil etdi.
Ko‘plab sog‘liqni saqlash ob’ektlari,kasalxonalar, poliklinikalar,
tug‘ruqxonalar va turar-joy binolari qurildi. Mustaqillikning ilk
yillaridanoq xukumatimizning fermer xo‘jaliklarini
tashkillashtirishga e’tibor qaratgani tufayli boshqa sohalar qatori
qishloq xo‘jaligi
sohasida ko‘plab ijobiy yutuqlarga erishildi. Qishloq xo‘jaligi yerlarining
uzoq muddatli ijara mulki qilib berilishi va qishloqda bozor
munosabatlarining joriy qilinishi fermer xo‘jaliklarini shakllantirish
hamda rivojlantirishning eng muhum omil va asosi bo‘ldi. Ushbu
fermer xo‘jaliklarining qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini etishtirishdagi
ulushi 99,5 foizni tashkil qiladi. O‘zbekiston Respublikasining «Xo‘jalik
yurituvchi su’bektlar faoliyatini davlat tomonidan nazorat qilish
to‘g‘risida»gi qonuniga muvofiq, fermer xo‘jaliklarining moliya-xo‘jalik
faoliyatini rejali tekshirishlar ko‘pi bilan 4 yilda bir marotaba amalga
oshirilishi, yangi tashkil etilgan fermer xo‘jaliklarining moliya-xo‘jalik
faoliyatini ular davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan e’tiboran ikki yil
mobaynida rejali tekshirishlardan o‘tkazilishi mumkin emasligi belgilab
berildi. Bundan tashqari, fermer xo‘jaliklariga soliq va boshqa
imtiyozlarni berish bo‘yicha amaldagi qonun hujjatlariga o‘zgartirish va
qo‘shimchalar kiritildi. Bunda paxta xom-ashyosini yig‘ib olish bo‘yicha
mavsumiy qishloq xo‘jaligi ishchilarini daromad solig‘idan ozod etilishi;
-tomchilatib sug‘orish tizimini joriy qilgan yuridik shaxslar tegishli yer
25

uchastkasiga nisbatan 5 yil muddatga yagona yer solig‘ini to‘lashdan
ozod etilishi; -fermer xo‘jaliklari manfaatlarini ko‘zlab da’vo arizalarini
taqdim etish,
sudga davlat boji to‘lamasdan shikoyat qilish huquqi berildi.
Bugungi kunda Respublikada 5430 ta fermer xo‘jaliklari mavjud bo‘lib,
shundan paxta-g‘allachilikda 3682 ta fermer, sabzavot va polizchilikda
321ta
fermer, chorvachilikda 377 ta fermer, bog‘ va uzumchilikda 514 ta
fermer, g‘alla
va sabzavotchilikda 326 ta fermer va 210 ta fermer xo‘jaliklari boshqa
yo‘nalishlarda ish bilan band. 2016-yil Qoraqalpog‘iston Respublikasida
ko‘p tarmoqli fermer xo‘jaliklarini rivojlantirish bo‘yicha manzilli Dasturi
qabul qilindi.
Dasturga asosan Respublika bo‘yicha jami 748 ta fermer xo‘jaliklarini
ko‘p
tarmoqli fermer xo‘jaligiga aylantirish nazarda tutilib, amalda joriy
yilning iyul
oyiga qadar tashkil etilgan ko‘p sohali fermer xo‘jaliklari soni 433 ta
hamda ko‘p
sohali faoliyat uchun ajratilgan imtiyozli kreditlar soni 429 ta fermer
xo‘jaliklariga
248 gektar er maydoniga 2535,0 mln so‘m amalda ajratildi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi
mutaxassislari va Adliya vazirligi xodimlari ta’kidlaganidek, barcha
kategoriyadagi xo‘jaliklarida 11 ming 111 gektarga sabzavot, 9508
26

gektarga poliz,
5325 gektarga kartoshka ekilib, to‘liq navlar olindi.
Shu bilan birga 118 gektar maydondagi eski bog‘da, 65
gektar tokzorlarning rekonstruksiya ishlari olib borildi. Bugungi kunga
qadar 6778
gektar bog‘ning, 1268 gektar tokning qator oralariga sabzavot ekinlari
ekilib,
oziqlantirish ishlari olib borilmoqda. Fermer xo‘jaliklari ishlarining
samaradorligini oshirish va ularga shartsharoitlar yaratish, ekin
maydonlardan maqsadli foydalanish bo‘yicha barcha tumanlarda yer
maydonlarini optimallashtirish ishlari olib borilib, to‘liq
inventarizatsiyadan o‘tkazildi. Shuning natijasida meva-sabzavot
etishtirishda 321 ta fermer xo‘jaligiga 1467 gektar, bog‘dorchilik va
tokzorchilikka ixtisoslashgan 514 ta fermer xo‘jaligiga 1510 gektar,
bundan tashqari sabzavot-g‘alla etishtirish bo‘yicha yangidan tashkil
etilgan 326 ta fermer xo‘jaliklariga 4532 gektar yer maydonlari ajratilib
berildi. Bugungi kunda meva-sabzavot mahsulotlarini etishtirishuvchi,
tayyorlovchi va eksport etuvchi korxonalar bilan «O‘zagroeksport»
ixtisoslashgan tashqi savdo kompaniyasi o‘rtasida shartnomalar tuzish
ishlari to‘liq tamomlandi. Rossiya
Federatsiya va Qozog‘iston Respublikasiga meva-sabzavot mahsulotlar
eksport
etish bo‘yicha shartnomalar tuzildi.
Bugungi fermer xo‘jaliklari qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini etishtirish
bilan
27

chegaralanib qolmasdan, uni qayta ishlashni ham yo‘lga qo‘ymoqda.
Natijada
qishloq joylariga sanoatni olib kirishga, aholi bandligini ta’minlashga,
eng muhimi,
ichki iste’mol bozorini sifatli oziq-ovqat mahsulotlari bilan to‘ldirishga
salmoqli
hissa qo‘shmoqda. Ayniqsa, keyingi ikki yarim yil ichida O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tomonidan qabul qilingan,
mamlakatimizning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining barcha
yo‘nalishlarini belgilaydigan Farmon va Qarorlari, ularning
faol ijrosi xalqimizning turmush tarzini butunlay o‘zgartib yubordi.
Avvalombor,
inson va uning manfaatlarini ko‘zlab olib borilayotgan islohatlarning
natijasi
yurtimizdagi har bir fuqaroning baxtli va obodon turmushi, o‘ziga va
yurt
kelajagiga bo‘lgan mustahkam ishonchida ko‘rinmoqda.
Barcha eski uylar o‘rniga yangi, milliy loyihalar asosida qurilayotgan
ko‘rkam binolar, so‘lim va go‘zal xiyobonlar, hatto, qishloqlarimizning,
mahallalarimizning alohida «Obod qishloq», «Obod mahalla» dasturlari
asosida
yangi qiyofa kasb etayotganligi Prezidentimiz yaratib berayotgan
imkoniyatlar
samarasidir. Bulardan tashqari, bugungi kunda Qoraqalpog‘iston
28

Respublikasida keng ko‘lamli qurilish-obodonlashtirish ishlari ham
amalga oshirilmoqda.
1-bob uchun xulosa
Qoraqalpog‘istonda mehnatga layoqatli aholining asosiy qismi
qishloqda
istiqomat qiladi. Agrar sektorda ham iqtisodiy qayta qurish, bozor
munosabatlariga
o‘tish ro‘y berdi. 1997-yil 1-yanvar holatiga respublikada 263 qishloq
xo‘jalik korxonasi faoliyat ko‘rsatdi. Nodavlat sektorning jami ishlab
chiqarilgan mahsulotdagi ulushi 98,3 foizni tashkil etdi.Paxta
etishtirishda nodavlat korxonalarning hissasi 97,8 foizni, donchilikda
98,1 foizni, kartoshkachilikda 99,7 foizni, sabzavotchilikda 98,8 foizni,
polizchilikda 95,1 foizni, bog‘dorchilikda 98,5 foizni, pillachilikda 100
foizni, go‘sht etishtirishda 98,9 foizni, sut va tuhum ishlab chiqarishda
99,4 foizni, qorako‘l teri va jun etishtirishda 100 foizni tashkil etdi.
Dehqonchilikda ekin maydonlarining tarkibi o‘zgardi.
II. BOB. MUSTAQILLIK YILLARIDA QORAQALPOG’ISTON
RESPUBLIKASI
2.1 O’zbekiston mustaqilligi yillarida Qoraqalpog’iston davlatchiligi
taraqqiyoti
Qoraqalpog'iston jamoatchiligining O'zbekiston tarkibida dav-lat mustaqilligi
va respublika maqomining huquqiy asosiga ega bo'lishga intilishi Prezident Islom
Karimov tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Natijada 1990-yil 14-dekabrda
Qoraqalpog'iston Respublikasi Oliy Kengashi o'zining IV sessiyasida «O`zbekiston
Respublikasi tarkibida Qoraqalpog'iston Respublikasi Davlat suve-reniteti
29

to'g'risidagi» Deklaratsiyani qabul qildi. Mazkur Deklara-tsiya 1991-yil 31-
avgustda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasi davlat mustaqilligi asoslari
to'g'risida»gi Qonunda o'zining huquqiy maqomiga ega bo'ldi. Unda
Qoraqalpog'istonning hududiy yaxlit-ligi va mustaqilligi to'la e'tirof etildi.
Qonunda Qoraqalpog'iston va O'zbekiston o'rtasidagi munosabatlar teng
huquqlilik, ikkito-monlama shartnomalar, bitimlar va boshqa qonun aktlari asosida
mustahkamlanishi ko'rsatib berildi. Har ikki respublika o'rtasidagi siyosiy,
huquqiy, iqtisodiy va madaniy munosabatlar O'zbekiston Respublikasining 1992-
yil 8-dekabrda qabul qilingan Konstitutsi-yasida (70-75-moddalar) o'z aksini topdi.
Natijada ikkitomonlama hurmat asosida qoraqalpoq xalqining o'z taqdirini o'zi
belgilash, mustaqil taraqqiyot hamda milliy davlatchilikni mustahkamlashdagi roli
oshdi. Kelajakka qat'iy ishonch bilan qaraydigan, olis istiqbolni yaratishning
kafolatini beradigan huquqiy maqomga ega bo'ldi. 9
Bundan tashqari O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilanganidek
(70-modda) Qoraqalpog'iston Respublikasi O'zbe kiston Respublikasi tomonidan
himoya qilinadi. Konstitutsiyaning 21-moddasiga asosan Qoraqalpog'iston Res -
publikasi fuqarosi ayni paytda O'zbekiston Respublikasi fuqarosi hisoblanadi. Bu
qoraqalpoq xalqiga O'zbekiston xalqlarining barcha huquqlardan foydalanish
imkonini beradi. Ularning haq-huquqlari va erkinliklarini kafolatlaydi.
Qoraqalpoq milliy davlatchiligi o'z taraqqiyoti tarixida birinchi marta ana
shunday insonparvar, adolatli, demokratik imtiyozlarga ega bo'ldi. Ayni paytda u
suveren respublikaning barcha atributlari-ga ega. Jumladan, Qoraqalpog'iston
Respublikasi Oliy Majlisining 1992-yil 14-dekabrda bo'lib o'tgan XI sessiyasida
Qoraqalpog'iston Davlat bayrog'i, 1993-yil 9-aprelda bo'lib o'tgan XII sessiyasida
Davlat tamg'asi, 1993-yil 4-dekabrda bo'lib o'tgan XIV sessiyasida Davlat
madhiyasi tasdiqlandi.
Qoraqalpog'iston Respublikasi Konstitutsiyasiga asosan 1994-yil 25-dekabrda
Oliy Kengashning 86 deputatdan ibo-rat yangi tarkibi muqobillik asosida saylandi.
9
Usmonov M. Ma’naviy va madaniy merosni asrashning huquqiy
asoslari. OzDSMI xabarlari. 2018/1(5) – B.4
30

Ayni paytda parla-ment Qoraqalpog'iston Respublikasi Jo'qarg'i Kengesi deb
ataladi. Jo'qarg'i Kengesning 1995 yil 11 yanvarda, Nukus shahrida bo'lib o'tgan
birinchi chaqiriq birinchi sessiyasida Jo'qarg'i Kenges Ra-isi, uning o'rinbosarlari,
mandat komissiyasi, 8-qo'mita raislari va uning a'zolarini sayladi. Ayni paytda
deputatlar qo'mitalar raislari rahbarligida respublika qonunchilik tizimini
yaratishda faol ishtirok etmoqdalar. Kadrlarni tanlash va joy-joyiga qo'yishdagi
rasmiyatchilik va to'rachilik illatlariga barham berish alohida ta'kidlandi. Jo'qarg'i
Kenges amalda tarixga aylanib qolgan va o'tmish sarqiti hisoblan-gan sho'rolar
davridagi «O1iy Sovet Prezidiumi» rolini bajarayotgani ko'rsatib o'tildi.
Jo'qarg'i Kenges qo'mitalari faoliyati o'z maqomiga va o'z ol-diga qo'ygan
vazifalarga mos kelmaydi. Jumladan, ular muhokama qilayotgan masalalarning
aksariyati ishlab chiqarishga doir muam-molardir. Aksincha, qonunchilik bilan
shug'ullanish, har bir qo'mita o'z sohasi bo'yicha qonunlar tizimini yaratish lozim.
Qonunchilik hokimiyati - Jo'qarg'i Kenges o'z vazifasi, Ijro hokimiyati -
Ministrlar kengashi va sud hokimiyatlari o'z maqomi doirasida ish olib bormog'i
lozim. Ana shunda haqiqiy demokratik jamiyat shakllanadi.
1991-2008-yillar, aytish mumkinki, Qoraqalpog'iston davlat-chiligi shakllanish
davri bo'ldi. Ayni paytda bu o'lkada hozirgi zamon davlatchiligi ilg'or tajribalari
asosida, O'zbekiston davlatining ko'magi va yordami bilan amaldagi
konstitutsiyalar doirasida har to-monlama rivojlanmoqda. Fuqarolik jamiyati
tamoyillari tobora chuqurlashmoqda .
2.2 Qoraqalpog‘iston Respublikasi - O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi
suveren davlat
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining XVII bobi "Qoraqalpog‘iston
Respublikasi" deb nomlangan. Mazkur bob 6 moddadan iborat bo‘lib, O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasining 70-moddasiga ko‘ra, "Suveren Qoraqalpog‘iston
Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibiga kiradi va Qoraqalpog‘iston
Respublikasining suvereniteti O‘zbekiston Respublikasi tomonidan muhofaza
etiladi" deyiladi. Asosiy qonunning 70-moddasi 1992 yil 9 yanvarda
Qoraqalpog‘iston Respublikasi tashkil topganligini va 1993 yil 9 aprelda qabul
31

qilingan Asosiy Qonuni bilan uning O‘zbekiston Respublikasi tarkibida
suverenligini tasdiqlaydi. Suveren Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi
qabul qilingan kun xalq bayrami deb e’lon qilindi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi
Konstitutsiyasining I bobi "Davlat suvereniteti" deb nomlanib, uning 1-moddasida
Qoraqalpog‘iston - O‘zbekiston Respublikasi tarkibiga kiruvchi suveren
demokratik respublikadir, deb belgilangan. 10
O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 71-moddasida, Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘z
Konstitutsiyasiga ega bo‘lishligi, uning O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga zid bo‘lmasligi ko‘rsatilgan. Shuni ta’kidlash joizki Sobiq Ittifoq
davrida Avtonom Respublikalarning Konstitutsiyalari ular qaysi Respublikalar
tarkibiga kiritilgan bo‘lsa o‘sha davlat hokimiyatining oliy organlari tomonidan
tasdiqlanishi shart edi. O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritib bu
adolatsizlikka chek qo‘ydi. Qoraqalpog‘iston suveren Respublikasi bilan mustaqil
O‘zbekiston Respublikasining bir-butun yaxlitligi mustahkamlangan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasining 70-moddasining 15-bandida
"O‘zbekiston Respublikasining Oliy davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari
hujjatlarining O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaga muvofiqligi haqida
O‘zbekiston Konstitutsiyaviy sudiga taklif kiritish" huquqi belgilangan. 81-
moddasida esa Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi raisining
vakolatlari jumlasiga, "O‘zbekiston Respublikasi qonunlarini va Oliy Majlisning
boshqa qarorlari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va boshqa
hujjatlarini turmushga tatbiq etishni tashkil qiladi" deyilgan.
Ushbu konstitutsiyaviy normalardan xulosa qilib aytish mumkinki, O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga zid kelsa, O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi va qonunlari amalda bo‘ladi. Qoraqalpog‘iston Respublikasida
O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston Respublikasining Konstitutsiyalari va
qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. O‘zbekiston fuqarolari uchun majburiy
bo‘lgan qonunlar uning tarkibiga kiruvchi Qoraqalpog‘iston hududida ham
majburiydir. Qoraqalpog‘iston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishini
10
Uzbekiston mustakillik yillarida. - Toshkent: O'zbekiston, 1996 yil
32

uning o‘zi ko‘rib chiqadi, davlat hokimiyati organlari va boshqaruv tizimini
belgilaydi. O‘zbekiston Respublikasi davlat siyosatiga mos holda o‘z siyosatini
yurgizadi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining hududi bo‘linmas va daxlsizdir.
Qoraqalpog‘istonda davlat tili - qoraqalpoq va o‘zbek tillardir. Ayni vaqtda
Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida iste’qomat qiluvchi barcha millat va
ellatlarning tillari, urf-odatlari va an’analari hurmat qilinishi ta’minlanadi ularning
rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratib beriladi va suveren Respublikaning
davlat ramzlari hurmat qilinadi, va davlatning xalq irodasini ifoda etishi, xalq
manfaatlariga xizmat qilishi, davlat organlari hamda mansabdor shaxslarning
jamiyat va fuqarolar oldida javobgar ekanligi qayd etiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 74-moddasi g‘oyat muhim siyosiy
mazmun kasb etadi. Unda O‘zbekiston tarkibidagi Qoraqapog‘istonning chinakam
suverenligini tasdiqlovchi qoida mustahkamlangan: "Qoraqalpog‘iston
Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan Qoraqalpog‘iston Respublikasi
xalqining umumiy referendumi asosida ajralib chiqish huquqiga ega". Bu
konstitutsiyaviy norma Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasining 9-
moddasida: "Jamiyat va davlat hayotining eng muhim masalalari xalq
muhokamasiga taqdim etiladi, umumiy ovozga, ya’ni referendumga qo‘yiladi.
Referendum o‘tkazish tartibi qonun bilan belgilanadi" deb mustahkamlangan.
O‘zbekiston Respublikasi referendumi davlat hayoti va ijtimoiy hayotning eng
muhim masalalari bo‘yicha, shu jumladan, O‘zbekiston Respublikasining
qonunlarini va o‘zga qarorlarini qabul qilish, ularni o‘zgartirish, jamoatchilik
fikrini aniqlash maqsadida umumxalq ovoz berishi bo‘lib, xalq hokimiyatini
amalga oshirish vositasidir" deb belgilangan. Referendum o‘tkazish tashabbusi
huquqiga ega bo‘lgan subyektlarning tarkibida Qoraqalpog‘iston Respublikasi
nomidan uning davlat hokimiyatining Oliy organi - Jo‘qorg‘i Kengesi chiqishi
mumkin. Qoraqalpog‘iston Respublikasining Jo‘qorg‘i Kengesi O‘zbekiston
Respublikasining Oliy Majlisi bilan kelishilgan holatda referendum o‘tkazishni
tayinlash to‘g‘risida qaror qabul qilishi mumkin. Qoraqalpog‘iston
Respublikasining hududiy o‘zgartirish soliqlar, budjet, afv etish (amnistiya),
33

jamoat tartibini saqlash, aholining sihat-salomatligini va xavfsizligini ta’minlash,
favqulodda va shoshilinch chora-tadbirlar ko‘rish, O‘zbekiston Respublikasi
tuzgan xalqaro shartnomalardan kelib chiqadigan majburiyatlarning bajarilishi
masalalari, mansabdor shaxslarni tayinlash va ozod etish bilan bog‘liq masalalar
referendumga qo‘yilishi mumkin emas. Referendum o‘tkazish tartibi hududiy
vakillik organlarini saylovlarni o‘tkazish talablariga muvofiq ravishda
fuqarolarning umumiy, teng va demokratik huquqiy prinsiplari asosida yashirin
ovoz berish yo‘li orqali amalga oshiriladi. Fuqarolarning o‘z xohish-irodalarini
izhor etishlarini nazorat etishga yo‘l qo‘yilmaydi. 11
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 75-moddasida va Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Konstitutsiyasining 1-moddasining 2-bandida mustahkamlangan
bo‘lib, unda jumladan shunday deyiladi: O‘zbekiston Respublikasi bilan
Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro munosabatlari O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi doirasida va ular o‘rtasida tuzilgan shartnomalar va
bitimlar orqali" tartibga solinadi. Shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasining
davlat huquqi O‘zbekiston Respublikasi tomonidan kafolatlanishi har ikkala
suveren davlatlarni Konstitutsiyalarida belgilangan. Hozirgi kunda dolzarb bo‘lib
turgan masalalardan biri- O‘zbekiston bilan Qoraqalpog‘iston Respublikalari
o‘rtasidagi turli sohalarda ayniqsa iqtisodiy masalalarda o‘zaro munosabatlarni
keng tarmoqli rivojlantirishga erishishdir.
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayoni xalq xo‘jaligining to‘la-qonli ishlashini
ta’minlash uchun muayyan iqtisodiy poydevor qurishni va uni mustahkamlashni
talab qiladi. Bu esa xususiylashtirishni jadallashtirish va mulkchilikning barcha
shakllarini amalga tadbiq qilish imkoniyatlarini yaratish majburiyatini qo‘yadi.
Buning uchun birinchi navbatda huquqiy asoslarni mustahkamlash zarur bo‘ladi.
Talab darajasida bo‘lmagan normativ hujjatlarni bozor munosabatlari
extiyojlaridan kelib chiqib, unga moslashtirish yoki yangilash, davlat qurilishiga
oid qonunlar yaratish joiz, ya’ni, Qoraqalpog‘iston o‘z huquqiy bazasini
11
O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 jild. Masul muxarrirlar:
R.Abdullaev, Q.Razhabov, M.Rahimov. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019 yil.
34

mustahkamlashi va rivojlantirishi muhim masaladir. Bunda milliy va xorijiy tajriba
muhim ahamiyat kasb etadi. Yosh suveren respublika oldida turgan eng murakkab
muammolardan biri, yuqorida aytganimizdek, mulkchilik munosabatlarini har
taraflama takomillashtirishdir. Ayniqsa, mulkdorning mulkka egalik qilishi, undan
foydalanishi, daromad olishi, mulkni tassarruf qilishi bilan bog‘liq barcha
huquqlarini qonuniy mustahkamlash asosiy tadbirlardandir.
O‘zbek xalqi bilan qoraqalpoq xalqi azaldan do‘st, birodar, qon-qarindosh va
muruvvatlidir. Ularning ma’naviyat birligi va xo‘jalik yuritish usul va
shakllarining yakdilligi, har ikki xalq o‘rtasida qardoshlik rishtalarini yanada
mustahkamladi va bu holat o‘zining konstitutsiyaviy ifodasini topdi. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi 21-moddasining 3-bandida Qoraqalpog‘iston
Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda O‘zbekiston Respublikasining fuqarosi
hisoblanadi, 68-moddasida esa Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston
Respublikasining ma’muriy, hududiy birliklari qatoriga kiritilishi, bu ikki xalq deb
hisoblangan bir millat ekanligini mustahkamlaydi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida aniq belgilab qo‘yilgan:
"Qoraqalpog‘iston suveren Respublika." - O‘zbekiston Respublikasi o‘z tarkibida
Qoraqalpog‘iston Respublikasi bo‘lgan unitar davlatdir. Shu bilan birga yana
ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston Respublikasining tuzilishida federalizmga xos
belgilar mavjud bo‘lib, ular Qoraqalpog‘iston Respublikasi suverenitetga ega
ekanligida ko‘rinadi.
Ularga quyidagilar kiradi:
a) O‘zbekiston Respublikasi tarkibida Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘z
hududi va aholisiga ega bo‘lgan alohida davlat huquqiy tizim sifatida
konstitutsiyaviy mustahkamlanishi;
b) O‘zbekiston qonunchilik tizimida Qoraqalpog‘iston Respublikasining
qonunchilik aktlarining mustaqil tizimi, shu jumladan alohida normativ akt bo‘lgan
Qoraqalpog‘iston Konstitutsiyasining mavjudligi;
35

v) Qoraqalpog‘iston mustaqil faoliyat ko‘rsatadigan davlatning huquqiy institutlari
tuzilmasi; Juqorg‘i Kenges, ministrlar soveti, Oliy sud, Konstitutsiyaviy nazorat
qo‘mitasi, Xo‘jalik sudi va boshqalarning ish olib borishi;
g) Qoraqalpog‘iston Respublikasi chegaralari va hududi daxlsizligi;
d) Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘zining ma’muriy-hududiy qurilishi
masalalarini mustaqil hal qilish huquqi, mahalliy soliqlar va yig‘imlar miqdori
belgilashi, respublika budjetini mustaqil qabul qilish huquqi;
e) Qoraqalpog‘istonning O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan referendum asosida
chiqib ketish huquqi;
j) O‘zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘zaro
munosabatlarini shartnoma va bitimlar yordamida tartibga solib turish;
z) Qoraqalpog‘iston Respublikasining o‘z davlat ramzlari; bayroq, madxiya,
gerbiga ega ekanligi;
Oxirgi ikki suverentlik belgisi odatda mustaqil davlatlarga xosdir.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi suvereniteti O‘zbekiston Respublikasi tomonidan
ta’minlanadi degan holat O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston Respublikalari
Konstitutsiyalarining moddalariga binoan izohlanishi lozim. Fuqarolarning huquq
va erkinliklariga O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunlariga rioya
etilishining kafili O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti hisoblanadi.
Qoraqalpog‘iston suverenitetini O‘zbekiston Respublikasi tomonidan himoya
qilish omillari quyidagilarni tashkil etadi:
Qoraqalpog‘iston Respublikasining mustaqil huquq va vakolatlarini O‘zbekiston
Konstitutsiyasida qayd etilishi;
O‘zbekiston Davlat hokimiyatining oliy organlari: Oliy Majlisda, Vazirlar
Mahkamasida, Konstitutsiyaviy, Oliy va Oliy xo‘jalik sudlarida Qoraqalpog‘iston
vakilligining mavjudligi;
hududiy ustivorlik tamoyili, unga binoan Qoraqalpog‘iston hududiy tuzilishining
roziligisiz o‘zgartirilishi mumkin emasligi;
Qoraqalpog‘istonning O‘zbekiston tarkibidan chiqish masalasi bo‘yicha
referendum o‘tkazish huquqi;
36

qoraqalpoq tiliga davlat tili maqomining berilganligi;
Qoraqalpog‘iston Respublikasining boshqa davlatlar bilan tashqi, iqtisodiy,
madaniy, ilmiy va boshqa aloqalar o‘rnata olish huquqi.
Shunday qilib, yuqorida keltirilgan konstitutsiyaviy normalar Qoraqalpog‘iston
Respublikasi O‘zbekiston Respublikasining tarkibiga o‘z xohishi bilan kiruvchi va
muhofaza qilinuvchi suveren davlat ekanligi mustahkamlangan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi va davlat tuzilishi
Konstitutsiyaning mavjudligi davlat suverenitetining eng muhim belgilaridan
biridir. Ayrim mualliflar Konstitutsiyani mutlaq asoslagan holda davlat ramzlari
qatoriga kiritadilar. Qoraqalpog‘iston Respublikasida davlat hokimiyati manbai
xalq bo‘lganligi sababli Konstitutsiya qoraqalpoq xalqi davlatchiligining qonuniy
ekanligini tasdiqlaydi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat tuzilishi, davlat hokimiyati
tizimi va davlat, jamiyat va shaxsning o‘zaro munosabatlari asoslarining bosh
tamoyillarini aniqlab beradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi
O‘zbekiston tarkibiga kiruvchi respublikaning Asosiy Qonuni bo‘lganligi sababli
O‘zbekiston Konstitutsiyasining tamoyillariga to‘liq mos keladi. Qoraqalpog‘iston
Respublikasi Konstitutsiyasining ahamiyati quyidagilarda o‘z aksini topadi:
- davlat shaklining, yuridik xususiyati va O‘zbekiston Respublikasi tarkibidagi
o‘rni hamda o‘zaro munosabatlarining huquqiy asosi;
- suverenitetining yuridik kafolati;
- mustaqil, to‘la huquqli davlatligi;
- davlat va ma’muriy - hududiy tuzilish xususiyatlarini hisobga olinishi;
Qoraqalpog‘iston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining
ustivorligini tan oladi. Bu birinchi navbatda Qoraqalpog‘iston Konstitutsiyasi va
qonunlarini tamoyil va moddalari mos kelishi kerakligini anglatadi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Konstitutsiyasi, O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasiga mos kelishi O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston o‘rtasidagi davlat-
huquqiy munosabatlari bilan chambarchas bog‘liq.
37

O‘zbekiston Respublikasi qonunlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi hududida ham
amal qilishi majburiydir.
Huquqiy davlatning asosiy belgilaridan biri-davlat yagona huquqiy siyosat va
qonun qo‘llash bilan har ikkala respublikada ham yagona qonunlarga tayanishni
talab qiladi. Huquqning barcha tarmoqlari o‘zagida O‘zbekiston qonunlari
mujassamlashtirilgan bo‘lib, Qoraqalpog‘iston hududida ham amal qilishi
mustahkamlangan.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida davlat hokimiyati xalq manfaatlarini ko‘zlab,
Konstitutsiyasi hamda uning asosida qabul qilingan qonunlariga binoan vakolat
berilgan idoralari tomonidangina amalga oshiriladi. Konstitutsiyada nazarda
tutilmagan tartibda davlat hokimiyati vakolatlarini o‘zlashtirish, hokimiyat
idoralari faoliyatini to‘xtatib qo‘yish yoki tugatish, hokimiyatning yangi
tarkiblarini tuzish Konstitutsiyaga xilof hisoblanadi va qonunga binoan
javobgarlikka tortishga asos bo‘ladi.
Qoraqalpog‘iston xalqini, millatidan qat’i nazar, Qoraqalpog‘iston
Respublikasining fuqarolari tashkil etadi. Qoraqalpog‘iston xalqi nomidan faqat u
saylagan Oliy hokimiyat organi Jo‘qorg‘i Kengesi ish olib boradi. Uning davlat
hokimiyati tizimi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo‘linish
tamoyillariga asoslanadi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasida O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va
qonunlarining ustunligi so‘zsiz tan olinadi. Davlat, uning organlari, mansabdor
shaxslar, jamoat birlashmalari, fuqarolar Konstitutsiya va qonunlarga muvofiq ish
ko‘radilar.
Qoraqalpog‘iston Respublikasining xalqaro, ilmiy, madaniy va tashqi iqtisodiy
aloqalari O‘zbekiston Respublikasining va Qoraqalpog‘iston Respublikasining
qonunlariga muvofiq amalga oshiriladi.
O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston Respublikalarining barcha fuqarolari bir xil
huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib
chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida
tengdirlar.
38

Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va
erkinliklari daxlsizdir. Ulardan sud qarorisiz mahrum etishga va ularni cheklab
qo‘yishga hech kim haqli emas.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonunlarda belgilagan tartibda ro‘yxatdan
o‘tkazilgan kasaba uyushmalar, ommaviy harakat, siyosiy partiyalar, olimlarning
jamiyatlari, xotin-qizlar, faxriylar, yoshlar tashkilotlari, ijodiy uyushmalar va
fuqarolarning jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi.
Davlat jamoat birlashmalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya
etilishini ta’minlaydi. Ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy
imkoniyatlar yaratib beradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlardan,
shaharlardan, shaharchalardan, ovullardar iborat.
Tuman va shaharlarni tashkil qilish va ularni tugatish shuningdek, ularning
chegaralarini o‘zgartirish Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi
tomonidan amalga oshiriladi.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesi oliy davlat vakillik organi bo‘lib,
qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. Qoraqalpog‘iston
Respublikasining Jo‘qorg‘i Kengesi hududiy saylov okruglari bo‘yicha ko‘p
partiyaviylik asosida besh yil muddatda saylanadigan 75 nafar deputatdan
iboratdir. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Jo‘qorg‘i Kengesining mutloq vakolatlari
uning Konstitutsiyasi 70-moddasida ifoda etilgan. 12
2.3 Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyoti
O'zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarni amal-ga oshirishda
ko'p millatli Qoraqalpog'iston xalqining, ana shu mo'tabar yurt kishilarining ham
munosib hissasi bor. Shu bois mamlakat hukumati bu masalada Qoraqalpog'iston
Respublikasini har tomonlama qo'llab-quvvatlamoqdaki, 1996-yili ushbu
maqsadlar uchun 10 milliard so'm mablag' ajratildi. Bu Qora qalpog'iston milliy
12
Оролбўйи минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш нуқтасига айланади.Янги
Ўзбекистон ,2021
йил 1 апрель,65-сон.
39

daromadining 55 foizini tashkil qilardi. Bundan tashqari, Qoraqalpog'istonga
berilayotgan moliyaviy yordam miqdo-ri 1994-yilga nisbatan 18 barobar ko'paydi.
Ishsizlar soni har yili o'zgarib turibdi, 1996-yil oxirida ular 4,2 ming kishiga
yetdi. 1996-yilda 16 ming ishchi o'rinlari yaratildi, jumladan, qishloq joylarida 8,5
mingta. Bu esa shahar va tuman mehnat birjalariga murojaat qilgan fuqarolarni ish
bilan ta'minlash imkonini berdi.
1996-yilda aholi jon boshiga pul daromadlari 9628,8 so'mni, xarajatlar esa 6300
so'mni tashkil etdi yoki 1995-yilga nisbatan 2,2 va 2,3 marta ko'paydi.
Daromadlarning ko'payishi iste'mol bozoridagi vaziyatni jon-lantirdi. Aholi jon
boshiga tovar aylanishi hajmi amaldagi narxlar-da 5 ming 36 so'mlikni tashkil qildi
va 2,1 martaga, solishtirma narxlarda esa 8,8 foizga o'sdi. Pullik xizmat 2,8 marta,
maishiy xizmat 2,7 martaga ko'payib jon boshiga 679 va 108 so'mni tashkil etdi.
Lekin shunga qaramasdan aholi jon boshiga xizmat ko'rsatish hajmi O'zbekiston
Respublikasi ko'rsatkichidan 2,2 marta kam bo'ldi.
1996-yilda aholiga 7,2 milliard so'mlik iste'mol mollari so-tilgan. Bu amaldagi
narxlarda 1995-yildagiga nisbatan 2,1 mar ta ko'p. Tovar aylanishining jami hajmi
10,3 foizga yoki 350,5 million so'mlikka ko'paydi. Tovar oborot hajmida davlat
sekto-rining ulushi pasayib, nodavlat sektoriniki o'sib bordi. Rasmiy savdo
tarmoqlariga nisbatan iste'mol va buyum bozorlarida holat ancha yaxshilandi, jami
tovar oborotida ularning ulushi 20 foizga yetdi.
Ishchi va xizmatchilarning o'rtacha ish haqi izchil o'sib bordi. 1996-yilda u
1409 so'mdan 2761,1 so'mga yetdi yoki 1,96 marta ko'paydi.
Qoraqalpog'iston xalqi I. Karimovning BMT minbaridan tu-rib dunyo
mamlakatlarini Orol dengizini saqlab qolishga qarata chaqirig'ini katta qoniqish
bilan kutib oldi. Uning tashabbusi bilan 1994-yil (14-yanvar) Nukusda Markaziy
Osiyoning beshta davlat Prezidentlari hamda Rossiya Federatsiyasining vakillari
ishtirokida o'tkazilgan uchrashuvda Orolga va Orolbo'yi aholisiga amaliy yor dam
berish masalasi muhokama etildi. 1995-yil sentabrda I. Karimov tashabbusi bilan
Nukusda o'tkazilgan xalqaro konferensiya esa tarixiy voqea bo'ldi. Bu
40

anjumanning asosiy hujjatlaridan bin - Nu-kus Deklaratsiyasi boiib, unda butun
dunyo jamoatchiligi e'tibori Orol muammosiga qaratildi.
Aholini ish bilan ta'minlash, ularning foydali mehnat bilan shug'ullanishi
borasida qator chora-tadbirlar majmui amalga oshi-rildi. Natijada quyidagi
yutuqlarga erishildi: 2002-yilda 22000 ta, 2003-yilda 21000 ta, 2004-yilda ham
21000 ta, 2005-yilda 23000 taga yaqin, 2006-yilda 22000 ta, jami 109000 ta ish
joyi tash kil etildi. Shulardan 79000 taga yaqini qishloq joylarida faoliyat
ko'rsatmoqda. Ishlab chiqarishning kasanachilik usuliga ham katta e'tibor
berilmoqda. Jumladan, ayni paytda o'lkada 650 ta xonadonda aholi kasanachilik
bilan shug'ullanmoqda.
Respublika aholisining o'rtacha oylik ish haqi 2002-yildagi 17,5 ming so'mdan
2006-yilga kelib 96 ming 300 so'mga yetdi. O'qituvchilar maoshi ham keskin
oshdi. Bu sohada 2008-yil yakun-lariga ko'ra ko'rsatkich qariyb 2 baravarga
yetdi. 13
2-bob uchun xulosa
Qoraqalpog‘iston Respublikasining xalqaro, ilmiy, madaniy va tashqi
iqtisodiy aloqalari O‘zbekiston Respublikasining va Qoraqalpog‘iston
Respublikasining qonunlariga muvofiq amalga oshiriladi.
O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston Respublikalarining barcha fuqarolari bir xil
huquq va erkinliklarga ega bo‘lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib
chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida
tengdirlar.
Fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlab qo‘yilgan huquq va
erkinliklari daxlsizdir. Ulardan sud qarorisiz mahrum etishga va ularni cheklab
qo‘yishga hech kim haqli emas.
Qoraqalpog‘iston Respublikasi qonunlarda belgilagan tartibda ro‘yxatdan
o‘tkazilgan kasaba uyushmalar, ommaviy harakat, siyosiy partiyalar, olimlarning
13
Оролбўйи минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш нуқтасига айланади.Янги
Ўзбекистон ,2021
йил 1 апрель,65-сон.
41

jamiyatlari, xotin-qizlar, faxriylar, yoshlar tashkilotlari, ijodiy uyushmalar va
fuqarolarning jamoat birlashmalari sifatida e’tirof etiladi.
Davlat jamoat birlashmalarining huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya
etilishini ta’minlaydi. Ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy
imkoniyatlar yaratib beradi. Qoraqalpog‘iston Respublikasi tumanlardan,
shaharlardan, shaharchalardan, ovullardar iborat.
III. BOB. QORAQALPOG‘ISTONDA MA’NAVIY-MADANIY SOHADAGI
YANGILANISHLAR
3.1 Xalq ta’limi fan va madaniyat
Qoraqalpoq xalqi qadimiy va boy tarixga ega. Uning milliy madaniyati, jozibali
san'ati, mumtoz adabiyoti, qadriyatlari, udum va an'analari olamga mashhurdir.
Mustaqillik tufayli qoraqalpoq xalqi juda ko'p qadriyatlarini qayta tiklash
imkoniyatiga ega bo'ldi. Adolat va tenglik, ozodlik va erk uchun kurashgan
Ernazar Olako'z, Ollayor Do'stnazarov singari xalq qahramonlarining - jasoratli, o't
yurakli Qoraqalpoq farzandlarining orzu-armonlari amalga oshdi.
42

Milliy madaniyat va ma'naviyatning qaror topishiga, qoraqalpoq xalqining
klassik shoirlari Berdaq, Ajiniyoz bobolar ijodiy meroslarining to'la tiklanishiga,
aziz xotiralarining ulug'lanishiga yo'l ochib berdi.
Bugungi kunda Ibroyim Yusupov, To'lepbergen Qaipbergenov, Tilovbergen
Jumamuratov kabi qoraqalpoq yozuvchi va shoirlari-ning asarlari xalqlarimiz
ma'naviy xazinasidan munosib joy oldi.
Sobir Kamolov, Charjau Abdirov kabi yirik olimlar O'zbekiston fani rivojiga
juda katta hissa qo'shdilar.
Bugungi kunda respublika xalq ta'limi tizimi milliy uyg'onish, ijtimoiy-
iqtisodiy va ma'naviy rivojiga xizmat qilishda yetakchi rol o'ynamoqda.
Respublikada yangi tipdagi o'rta umumta'lim muassasalari -litseylar,
gimnaziyalar va alohida fanlarni chuqurlashtirilgan holda o'qitiladigan maktablar
tez rivojlanmoqda. 1996-yil oxirida respub likada 743 ta umumta'lim maktabi
faoliyat ko'rsatdi, shu jumla dan, ayrim fanlarni chuqurlashtirilgan holda
o'qitiladigan maktablar 1991-yilda 31 ta bo'lgan bo'lsa, 1996-yilda 169 taga yetdi,
litsey va gimnaziyalar 19 taga yetdi. O'tgan yilning o'zida o'quvchilar soni 1743
nafarga ko'paydi.
Barcha qishloq hunar-texnika bilim yurtlarida traktorchi-mashinistlar
tayyorlash chegaralanib, o'rniga turli mintaqalar uchun zarur bo'lgan kadrlar
tayyorlashga e'tibor kuchaytirildi. Milliy hu-narmandchilikni San'at va
madaniyatning boshqa sohalari rivojiga katta e'tibor bilan qaralmoqda. Ayni paytda
Respublikada 3 ta teatr, 4 ta konsert muassasalari, 3 ta muzey faoliyat
ko'rsatmoqda. Muzeylar ekspo-natlari yangidan yangi asarlar va jihozlar bilan
boyib bormoqda.
Ular soni 2002-yilda 78 mingta bo'lgan bo'lsa, 2006-yilga kelib 82 ming 600
tadan oshdi. Badiiy adabiyot milliy madaniyatining mu-him bo'g'ini sifatida
rivojlanmoqda.
2002-2007-yillar mobaynida ikki atoqli qoraqalpoq adiblari -To'lepbergen
Qaipbergenov va Ibroyim Yusupovlarga milliy mada-niyatning rivojlanishidagi
g'oyatda katta xizmatlari uchun davlati-mizning oliy mukofoti - «O`zbekiston
43

qahramoni» unvoni berildi. Bir qator san'atkorlarga «O`zbekiston xalq artisti»,
«O`zbekiston xalq rassomi», «O`zbekiston san'at arbobi» unvonlari berildi.
Ayni paytda O'zbekiston Fanlar Akademiyasining Qoraqalpog'iston bo'limi
o'lkada fan taraqqiyotining asosiy tayanchi vazi-fasini bajarmoqda. 2002-yilda 3 ta
oliy o'quv yurti ishlagan bo'lsa, 2007-yilga kelib ular soni yana ikkitaga ko'payib,
jami 5 taga yetdi. Ularda zamonaviy kadrlar tayyorlash, o'quv-pedagogik ishlar bi -
lan birga fan taraqqiyotiga xizmat qiladigan keng miqyosli ilmiy-tadqiqot ishlari
ham olib borilmoqda.
1993-yil yanvarda Toshkentda Qoraqalpog'iston madaniyati kunlari, noyabr
oyida esa Qoraqalpog'istonda Toshkent madaniyati kunlari o'tkazildi. Bu tadbirlar
Nukus va Toshkent madaniyat xodim-lari faoliyatini bir-birlariga yaqinlashtirdi.
1996-yilda Qoraqalpoq xoreografiyasi tarixida birinchi marta «Oyjamol» nomli
qoraqalpoq baleti (N.Muxammedinova musiqasi, T.Xodjayev asari) sahnalash-
tirildi. 1996-yilda O'zbekiston Mustaqilligining 5 yilligi oldidan o'tkazilgan
«O`zbekiston - Vatanim manim» qo'shiq-tanlovida yosh qo'shiqchi Roza
Kutekeyeva «Mustaqillik gullari» qo'shig'i bilan ishtirok etib, faxrli ikkinchi o'rinni
oldi. Shu yili yana Amir Temur rolining eng yaxshi ijrosi uchun konkursida
Berdaq nomidagi dra ma teatri artisti Bozorboy Uzoqberganov qatnashib, birinchi
o'rinni oldi. Bu misollar Qoraqalpog'iston san'atkorlari Mustaqillik yillari-da
erishgan muvaffaqiyatlardan dalolat beradi.
1991-1996-yillarda Nukus shahrining 60 yilligi, To'rtko'l shah-rining 120
yilligi, Ajiniyoz Qosiboy o'g'lining 170 yilligi, Amir Temurning 660 yilligi keng
nishonlandi. Bular o'zbek va qoraqal poq xalqlari do'stligining ramziy belgilaridir.
Bular O'zbekiston va Qoraqalpog'iston tarixidagi eng muhim voqealar, o'zbek va
qoraqal poq xalqlari o'rtasidagi do'stlik ramzidir.
O’zbekiston Birinchi Prezidenti I. Karimovning Nukus shahri 60 yilligi
bayramida: «O`zbekiston taqdiri bu - Qoraqalpog'iston taqdiridir, o'zbek xalqining
taqdiri bu - qoraqalpoq xalqining kelajagidir» de-gan otashnafas so'zlari
qoraqalpoq xalqi xotirasida abadiy saqlanib qoladi.
44

Bugun Qoraqalpoq xalqi shuni yaxshi biladiki, uning amal dagi suvereniteti,
Mustaqilligi faqat O'zbekiston bilan birga bo'lgandagina ta'mirlanishi mumkin.
Shuning uchun ham qoraqal poq xalqi o'z taqdirini o'zbek xalqi va O'zbekiston
bilan abadiy bog'lagan. O'zbekiston Respublikasi va Qoraqalpog'iston
Respublikasining Konstitutsiyalari buning yorqin kafolatidir.
3.2 Qoraqalpog‘iston Respublikasida ekologik ahvol
Qoraqalpoq xalqi qadimiy va boy tarixga ega. Uning milliy madaniyati,
jozibali san’ati, mumtoz adabiyoti, qadriyatlari, udum va an’analari
olamga
mashhurdir. Mustaqillik tufayli qoraqalpoq xalqi juda ko’p
qadriyatlarini qayta tiklash imkoniyatiga ega bo’ldi. Adolat va tenglik,
ozodlik va erk uchun kurashgan
Ernazar Olako’z, Ollayor Do’stnazarov singari xalq qahramonlarining-
jasoratli,
o’t yurakli qoraqalpoq farzandlarining orzu-armonlari amalga oshdi.
Milliy madaniyat va ma’naviyatning qaror topishiga, qoraqalpoq
xalqining
klassik shoirlari Berdaq 14
, Ajiniyoz bobolar ijodiy meroslarining to’la
tiklanishiga,
aziz xotiralarining ulug’lanishiga yo’l ochib berdi. Bugungi qunda
Ibroyim Yusupov, Tulepbergen Qaipbergenov, Tilovbergen
Jumamuratov qabi qoraqalpoq yozuvchi va shoirlarining asarlari
xalqlarimiz ma’naviy xazinasidan munosib joy oldi. Sobir Kamolov,
rahmatli Charjau Abdirov kabi yirik olimlar O ‘ zbekiston
14
Uzbekistonda millatlararo munosabatlar va bagrikenglik: tarixi tazhriba va xozirgi zamon. Masul muxarrir
R.K.Murtazoeva. - Toshkent: Mumtoz souz, 2010 yil
45

fani rivojiga juda katta hissa qo’shdilar. Mustaqillik yillarida
Qoraqalpog ‘ iston madaniy hayotida ham jiddiy o ‘ zgarishlar haqida gap
ketganda, avvalo xalq ta’limi tizimida yuz bergan o ‘ zgarishlarni
ta’kidlash o’rinli. Bugungi kunda Respublika xalq ta’limi tizimi milliy
uyg’onish, ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy rivojiga xizmat qilishda
yetakchi rol o’ynamoqda. Respublikada yangi tipdagi urta umumta’lim
muassasalari – liseylar, gimnaziyalar va alohida fanlarni
chuqurlashtirilgan holda o ‘ qitiladigan maktablar tez rivojlanmoqda.
1996-yil oxirida Respublikada 743 ta umumta’lim maktabi faoliyat
ko ‘ rsatdi, Shu jumladan, ayrim fanlarni chuqurlashtirilgan holda
o ‘ qitiladigan maktablar 1991-yilda 31 ta bo ‘ lgan bo ‘ lsa, 1997- yilda 169
taga etdi,lisey va gimnaziyalar 19 taga yetdi. O ‘ tgan yilning o ‘ zida
o ‘ quvchilar soni 1743 nafarga ko’paydi. Barcha kasb hunar-texnika
bilim yurtlarida traktorchi-mashinistlar tayyorlash chegaralanib,
o’rniga turli mintaqalar uchun zarur bo ‘ lgan kadrlar tayyorlashga
e’tibor kuchaytirildi. Milliy hunarmandchilikni rivojlantirishga, gilam
to ‘ qish, keramik buyumlar tayyorlash, ranchkorlar va boshqa shu kabi
hunar egalarini tayyorlashga ahamiyat berila boshlandi.
Respublikadagi 22 ta maxsus o ‘ quv yurtlarida, shu jumladan, kunduzgi
bo ‘ limda 11,8 ming o ‘ quvchi ta’lim olmoqda. Berdaq nomidagi
Qoraqalpog ‘ iston
Davlat Universitetida hamda Ajiniyoz nomli Nukus Davlat pedagogika
oliygohlarida oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlanmoqda. Bu o ‘ quv
yurtlarining kunduzgi bo’limlarida 9 ming nafar talaba o’ ‘ qimoqda.
Universitetda
46

qishloq xo’ ‘ jaligi va tibbiyot ixtisosligi bo ‘ ’yicha fakultetlar mavjud.
Bozor iqtisodiyotiga o ‘ tish davri qiyinchiliqlariga qaramay Respublika
hukumati xalq ta’limi moddiy-texnika bazasini mustahkamlash chora
tadbirlarini ko ‘ rmoqda. Keyingi 6 yilda 42 ming 778 o ‘ rinli maktab, 6
ming 660 o’rinli bog’cha, 6 ming 840 o ‘ rinli hunar-texnika bilim yurti
binolari qurib foydalanishga topshirildi. Birgina 1996 yilning o ‘ zida esa
3126 o ‘ rinli maktab qurib ishga tushirildi.
Prezidentimizning 2016-yil 29-dekabrdagi «2017-2021-yillarda
maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi qarori qabul qilinib, maktabgacha ta’lim muassasalarining
moddiytexnik bazasini mustahkamlash, jumladan, qishloq aholi
punktlarida yangi anashunday inshootlar qurish, ularni zamonaviy
uskunalar, o‘quv-metodik
qo‘llanmalar, multimedia resurslari bilan ta’minlash choralari
ko‘rilmoqda.
Shavkat Mirziyoyevning joriy yil 30-sentyabrdagi «Maktabgacha ta’lim
tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida»gi farmoni
bilan Maktabgacha ta’lim vazirligi tashkil etildi. Yangi vazirlikning
asosiy
vazifalari bosqichma-bosqich barcha bolalarni maktabgacha ta’lim
tizimiga
qamrab olish, o‘zaro raqobat qiluvchi davlat va nodavlat MTMlari
tarmog‘ini
yaratish, amaliyotga maktabgacha ta’lim va bolalarni tarbiyalashning
47

muqobil
shakllarini joriy etishdan iborat. Mazkur qaror va farmon ijrosi
yuzasidan bugun Qoraqalpog‘iston Respublikasida ham keng ko‘lamli
ishlar amalga oshirilmoqda. Hududda 318 ta maktabgacha ta’lim
muassasasi bo‘lib, ularning 3 tasi xususiy, 7 tasi turli tashkilotlar
tasarrufida. Ularda 48 ming 106 nafar, umumiy bolalarning 32 foizi
ta’lim-tarbiya olmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek, «Yoshlar tarbiyasiga bugun e’tibor
bermasak, ertaga kech bo‘lishi mumkin. Maktabgacha ta’lim
muassasalarini Qoraqalpog‘istonning iqlim sharoitidan kelib chiqib
qurish kerak. Har bir xonani isitiladigan pol bilan ta’minlash zarur.
Bundan tashqari, bu soha uchun kadrlar tayyorlash tizimini ham qayta
ko‘rib chiqish, buning uchun oliy ta’lim muassasalari qoshida maxsus
kurslar tashkil qilish lozim. Tarbiyachilar saviyasi bolalar kelajagi uchun
muhim ahamiyatga ega». 1991- 1996 -yillardan fan sohasida ham
sezilarli o ‘ zgarishlar bo ‘ ldi. 1992- yilda O ‘ zbekiston Respublikasi Fanlar
Akademiyasining Qoraqalpoq filialiga Qoraqalpoq bo ‘ limi maqomi
berildi. Uning tarkibida ilgari 3 ta institut mavjud bo ‘ lgan bo ‘ lsa, yana
ikkita institut qo ‘ shildi. Tarix, arxeologiya va etnografiya hamda
bioekologiya institutlari ham shu bo ‘ lim tarkibiga kirdi. Botanika bosh
bo ‘ linmasiga esa bo ‘ lim maqomi berildi. 1994-yilda esa Fanlar
Aqademiyasi tarkibiga O ‘ zbekiston Sog ‘ liqni saqlash vazirligiga qarashli
tajriba instituti va tibbiyot klinikasi ham kiritildi. Fanlar Aqademiyasida
tashkil etilgan bunday tadbirlar olimlarga tabiiy va ijtimoiy fanlarni
yanada rivojlantirish, xalq xo ‘ jaligi va madaniyatni yuksaltirishda
48

muayyan muvaffaqiyatlarni qo’lga kiritishga yordam berdi. Qoraqalpoq
fanida erishilgan yutuqlar hamda to ‘ rt jildlik «Qoraqalpoq tilining izohli
lug ‘ ati»ni yaratishdagi xizmatlari uchun fanlar akademiyasi bo ‘ limining
4 nafar ilmiy
xodimlari (M. Qalandarov, R. Esemuratova, A. Turaboev, D. Qozoqboev)
1996-
yilda O ‘ zbekiston Respublikasining Beruniy nomidagi Davlat mukofoti
bilan
taqdirlandilar. 1996-yilda O ‘ zbekiston Respublikasi Qishloq xo ‘ jaligi
fanlari
aqademiyasining qoraqalpoq, bo ‘ limi tashkil etildi. Uning tarkibiga
Sh.Musaev
nomidagi Chimboy yer ishlari instituti hamda sholichilik va chorvachilik
institutlarining filiallari kiritildi. Nukusda SANIIRIning bo ‘ limi faoliyat
ko ‘ rsatmoqda. Respublika oliy o ‘ quv yurtlaridaham ilmiy-tadqiqot
ishlari olib borilmoqda. Keyingi yillarda Toshkent olimlari ko’magida
katta miqdordagi yuqori malakali mutaxassislar tayyorlandi.
Respublikadagi 60 nafar fan doktorlari va 600 nafar fan nomzodlaridan
deyarli 30 foizi O ‘ zbekiston mustaqilligi yillarida ilmiy daraja oldilar.
Ilgari fanlar aqademiyasi haqiqiy a’zoligiga saylangan Ch. A.
Abdirov, S. Q. Kamolov, A. B. Baxievlar qatoriga 1994-2000 yillarda T.
Eshanov,
A. Dauletov, U.Hamidov va J. Bozorboev ham qabul qilindilar. 1997-
yilda esa
ikki nafar rassom (J.Izentaev va J.Quttimuratov) O ‘ zbekiston
49

Respublikasi Badiiy
akademiyasining akademikligiga saylandilar. Respublikada yuqori
malakali kadrlar o ‘ sishida ayniqsa, ijtimoiy fanlar sohasida O ‘ zbekiston
Respublikasi Oliy Attestasiya Komissiyasi tomonidan tarixva
arxeologiya, etnografiya, til va adabiyot bo ‘ yicha nomzodlik va
doktorlik dissertasiyalarining himoya qiluvchi ixtisoslashgan
Kengashlarning tashkil etilayotganligi muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Orol fojiasi va uni bartaraf etish choralarini qidirish O‘zbekiston tashqi
siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. O‘zbekiston birinchi
Prezidenti Islom
Karimov 1993-yil sentabrda BMT Bosh Assambleyasining 48-
sessiyasida va 1995-
yil oktabrdagi 50-sessiyalarida so‘zlagan nutqlarida jahon
hamjamiyatini Markaziy
Osiyo mintaqasidagi ekologik halokat bo‘lgan Orol va Orolbo‘yini
qutqarishda
ko‘mak berishga chaqirdi. Mazkur global muammoni BMT shafeligida
xalqaro moliyaviy tuzilmalar, rivojlangan davlatlar ko‘magisiz amalga
oshirish mumkin emasligiga BMTning e’tiborini qaratdi. 1993-yilda
Qozog‘iston, Qirg‘iziston, Tojikiston, Turkmaniston va O‘zbekiston
ta’sisligida Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi (OQXJ) tashkil etildi.
2010-yil «O‘rta Osiyoning transchegaraviy ekologik muammolari: ularni
hal etishda xalqaro huquq mexanizmlarini qo‘llash» mavzusida
o‘tkazilgan xalqaro konferensiyada Islom Karimov transchegaraviy
daryolar va ulardan foydalanishda adolat tamoyiliga rioya etish
50

zarurligi, aks holda mintaqaning eko olamiga ulkan fojialarni keltirishi
mumkinligi haqida yana bir bor ommaga ma’lum qildi. 2013-yilda
Orolbo‘yi uchun Amudaryo deltasidagi kichik suv havzalarini tashkil
etish, sho‘rsizlantiradigan qurilmaga ega suv chiqarish inshootlarini
qurish, himoya o‘rmonini tashkil etish kabi loyiha va tadbirlarni
moliyalashtirishga mablag‘lar ajratish rejasi tasdiqlangan. 2013-yilda
O‘zbekiston Respublikasi va OQXJ-ning o‘sha paytdagi Prezidenti
I.A.Karimov tashabbusi bilan BMT Bosh Assambleyasi 68- sessiyasining
rasmiy hujjati sifatida «Orolning qurishi oqibatlariga barham berish va
Orolbo‘yi ekotizimi halokatini oldini olish tadbirlari Dasturi» ilgari
surildi. Global miqyosda va mintaqamizda ekologik vaziyatning tobora
yomonlashuvi va chuchuk suv taqchilligi sharoitida Markaziy Osiyoda
suv resurslaridan oqilona foydalanish dolzarb masalaga aylandi.
Orol dengizi tarihiga etibor bersak, u boy tabiiy resursi bilan mashhur
bo‘lgan. Bu dengiz biologik jihatdan boy ekotizim sifatida e’tirof
etilgan. 1964
yilgacha dengiz hududi 68,9 ming kvadrat kilometrni tashkil etgan.
Yiliga 30-35
ming tonnagacha baliq etishtirilgan. Noyob flora va faunasi dunyoga
mashhur edi.
Afsuski, suvdan noto‘g‘ri va tartibsiz foydalanish natijasida so‘nggi 50-
55 yil
ichida suv hajmi 15 barobarga tushib, sathi 29 metrga pasaydi.
Dengizning qurigan
hududini oq tuz konlari egalladi. Hayvonot va o‘simlik dunyosi tobora
51

yo‘qolib
bormoqda. Dengizning qurib qolgan tubida vaqti-vaqti bilan chang va
sho‘r bo‘ronlar kuzatiladi. Jumladan, har yili 100 million tonnaga yaqin
qum-tuz bo‘ronlari bo‘lib, 400 kilometrdan ortiq masofaga tarqaladi.
Bu esa insonlarning sog‘lig‘iga jiddiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Hududda
nafas yo‘llari, onkologik, surunkali bronxit kabi kasalliklar
kuzatilmoqda. Atrof-muhitning buzilishi iqtisodiy ko‘rsatkichlar
pasayishiga ham sabab bo‘ladi. Hududda chorvachilik va baliqchilik
sohasi oqsamoqda. Iqtisodiy zarar ko‘rsatkichi ortib bormoqda. Orol
dengizi fojiasi natijasida yuzaga kelgan suv resurslari tanqisligi, er
degradatsiyasi, cho‘llanishning kuchayishi, bioxilma-xillikning keskin
kamayishi va boshqa jiddiy iqlim o‘zgarishlari jiddiy tashvish
uyg‘otmoqda. Orol halokati oqibatlarini yumshatish bo‘yicha mintaqa
hududida 500 dan ortiq keng miqyosli loyihalar amalga oshirildi,
qurigan dengizning 350 ming gektar maydoniga saksovul va sho‘rga
chidamli o‘simliklar ekilib, butazorlar barpo etildi. Bugun bunday
hududlarning umumiy maydoni qariyb 700 ming gektarga etdi.
Prezident Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan 2017-2021- yillarda
Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish Davlat dasturi qabul qilindi. Moliya
vazirligi huzurida Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish jamg‘armasi
tuzildi va unga 200 milliard so‘mdan ortiq mablag‘ yo‘naltirildi. Hozirda
ushbu mablag‘lar hisobidan amaliy ishlar qilinmoqda. Xususan,
Qoraqalpog‘iston Respublikasi va Xorazm viloyati aholisining suv
ta’minoti, turmush sharoitini yaxshilashga ko‘maklashilmoqda.
Davlatimiz rahbari Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh
52

Assambleyasining 72-sessiyasida Orol dengizining qurishi bilan bog‘liq
oqibatlarni bartaraf etish xalqaro miqyosdagi sa’y-harakatlarni faol
birlashtirish, BMT tomonidan Orol fojiasidan jabr ko‘rgan aholiga
amaliy yordam ko‘rsatish bo‘yicha 2017 - yil qabul qilingan maxsus
dastur to‘liq amalga oshirilishi masalasiga jahon hamjamiyati
e’tiborini qaratgan edi. Shuningdek, joriy yilning 7-8 iyun kunlari
Toshkent shahrida bo‘lib o‘tgan « Orol fojiasi oqibatlarini yumshatish
bo‘yicha hamkorlikdagi harakatlar: yangi yondashuvlar, innovatsion
echimlar va investitsiyalar » mavzusidagi xalqaro anjumanda qabul
qilingan rezolyusiya bu borada amaliy echim sifatida xizmat qilishi
shubhasiz. Darhaqiqat, hozirgi kunda Orolbo‘yi hududida ijtimoiy-
iqtisodiy vaziyatni yaxshilash, mintaqaning suv va ekologiya bilan
bog‘liq muammolariga echim topish bo‘yicha qo‘shni davlatlarning
sa’y-harakatlarini birlashtirish lozimligi yanada yaqqolroq namoyon
bo‘lmoqda. Yaqinda Turkmanistonning Turkmanboshi shahrida bo‘lib
o‘tgan Orolni qutqarish xalqaro jamg‘armasi ta’sischi davlatlari
rahbarlari kengashining majlisida Prezidentimiz ushbu masalaga jiddiy
e’tibor qaratdi. 15
3.3 Orol fojiasi. Ekologik holatni yaxshilash borasidagi davlat siyosati
Prezidentimiz Orol muammosi mintaqa hayoti va kelajagiga daxldor
dolzarb
masala ekani, muzokaralarda anchadan buyon to‘planib qolgan
savollar ochiq va
15
Оролбўйи минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш нуқтасига айланади.Янги
Ўзбекистон ,2021
йил 1 апрель,65-сон.
53

konstruktiv muhokama qilinganini, endi qog‘ozdan amaliy ishga
o‘tilishini alohida
ta’kidlab o‘tdi. Ayniqsa, mintaqa davlatlari umumiy manfaatlaridan
kelib chiqqan
holda, ushbu fojia oqibatlarini bartaraf etish va Orolbo‘yidagi ijtimoiy-
iqtisodiy
vaziyatni yaxshilash, mintaqaning suv va ekologiya bilan bog‘liq
muammolariga
echim topish bo‘yicha barcha sa’y-harakatlarni birlashtirish lozimligi
qayd etildi.
Darhaqiqat, mintaqa davlatlarining barchasi Jamg‘arma faoliyatida,
jumladan, Orol
dengizi havzasidagi mamlakatlarga yordam ko‘rsatish bo‘yicha
to‘rtinchi Dasturni
ishlab chiqish va o‘zaro kelishish jarayonida to‘laqonli qatnashishi bu
boradagi
umumiy muammolarni hal etish va tahdidlarni bartaraf qilishda
muhim ahamiyat
kasb etishi shubhasizdir. Davlatimiz rahbari tomonidan Orol fojiasi
oqibatlarini yumshatish yuzasidan taklif etilgan konstruktiv yo‘nalishlar
xalqaro jamoatchilik tomonidan ham e’tirof etilmoqda. So‘nggi yillarda
Prezidentimiz tomonidan Orol dengizining qurishi natijasida
mintaqada yuzaga kelgan ijtimoiy-iqtisodiy,ekologik muammolarni
bartaraf etishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda.So‘nggi uch yil ichida
Orolning qurigan tubida o‘rmonzorlar barpo etish bo‘yicha dunyoda
54

muqobili bo‘lmagan ishlar jadallik bilan olib borilmoqda. O‘tgan davr
mobaynida qariyb,2 million gektar maydonda o‘rmonlashtirish ishlari
amalga oshirilib,saksovul va cho‘lga chidamli boshqa o‘simliklar
urug‘lari sepildi. Shuni alohida qayd etish joizki, Orol dengizining
qurigan tubini o‘rmonlashtirish borasida amalga oshirilgan ulkan
bunyodkorlik mintaqa ekotizmini barqarorlashtirida muhim ahamiyat
kasb etadi. Bu chora tadbirlar tabiiy resurslar
degradatsiyaning,shuningdek ,dengizning qurigan tubidan qum va
chang ko‘tarilishining oldini olishni ta’minlaydi. Bugun
Qoraqalpog‘istonda hayot butunlay o‘zgarmoqda. 16

3-bob uchun xulosa
Qoraqalpoq xalqi qadimiy va boy tarixga ega. Uning milliy madaniyati,
jozibali san’ati, mumtoz adabiyoti, qadriyatlari, udum va an’analari olamga
mashhurdir. Mustaqillik tufayli qoraqalpoq xalqi juda ko’p qadriyatlarini qayta
tiklash imkoniyatiga ega bo’ldi. Adolat va tenglik, ozodlik va erk uchun kurashgan
Ernazar Olako’z, Ollayor Do’stnazarov singari xalq qahramonlarining- jasoratli,
o’t yurakli qoraqalpoq farzandlarining orzu-armonlari amalga oshdi.
Milliy madaniyat va ma’naviyatning qaror topishiga, qoraqalpoq xalqining
klassik shoirlari Berdaq, Ajiniyoz bobolar ijodiy meroslarining to’la tiklanishiga,
aziz xotiralarining ulug’lanishiga yo’l ochib berdi. Bugungi qunda Ibroyim
Yusupov, Tulepbergen Qaipbergenov, Tilovbergen Jumamuratov qabi qoraqalpoq
yozuvchi va shoirlarining asarlari xalqlarimiz ma’naviy xazinasidan munosib joy
oldi. Sobir Kamolov, rahmatli Charjau Abdirov kabi yirik olimlar O ‘ zbekiston
fani rivojiga juda katta hissa qo’shdilar. Mustaqillik yillarida Qoraqalpog ‘ iston
madaniy hayotida ham jiddiy o ‘ zgarishlar haqida gap ketganda, avvalo xalq ta’limi
16
Оролбўйи минтақанинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиш нуқтасига айланади.Янги
Ўзбекистон ,2021
йил 1 апрель,65-сон.
55

tizimida yuz bergan o ‘ zgarishlarni ta’kidlash o’rinli. Bugungi kunda Respublika
xalq ta’limi tizimi milliy uyg’onish, ijtimoiy-iqtisodiy va ma’naviy rivojiga xizmat
qilishda yetakchi rol o’ynamoqda. Respublikada yangi tipdagi urta umumta’lim
muassasalari – liseylar, gimnaziyalar va alohida fanlarni chuqurlashtirilgan holda
o ‘ qitiladigan maktablar tez rivojlanmoqda. 1996-yil oxirida Respublikada 743 ta
umumta’lim maktabi faoliyat ko ‘ rsatdi, Shu jumladan, ayrim fanlarni
chuqurlashtirilgan holda o ‘ qitiladigan maktablar 1991-yilda 31 ta bo ‘ lgan bo ‘ lsa,
1997- yilda 169 taga etdi,lisey va gimnaziyalar 19 taga yetdi. O ‘ tgan yilning o ‘ zida
o ‘ quvchilar soni 1743 nafarga ko’paydi.
UMUMIY XULOSA
Markaziy Osiyodagi turkiy xalq; qipchoq hududlaridan o rislar tomonidan siqibʻ
chiqarilgach Horazm va Qoqon honliklariga kochib kelgan. Umumiy soni 708 000
atrofida, shundan 650.000i Qoraqalpog istonda yashaydi.
ʻ
O’zbek xalqi bilan qoraqalpoq xalqi azaldan do’st, birodar, qon-qarindosh va
muruvvatlidir. Ularning ma’naviyat birligi va xo’jalik yuritish usul va
shakllarining yakdilligi, har ikki xalq o’rtasida qarindoshlik rishtalarini yanada
mustahkamladi va bu holat o’zining konstitusiyaviy ifodasini topdi O’zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi 21-moddasining 3-bandiga Qoraqalpog’ston
Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda O’zbekiston Respublikasining fuqarosi
hisoblanadi 68-moddasida esa Qoraqalpog’iston Respublikasi O’zbekiston
Respublikasining ma’muriy hududiy birliklari qatoriga kiritilishini
mustahkamlaydi.
56

FOY DA LA N ILGA N ADA BIY OTLA R
1. “Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini mard va
oliyjanob
halqimiz bilan quramiz. Sh.Mirziyoevning O'zbekiston Rossiya
Federatsiyasi
Prezident Lavozimiga Kirishish Tantanali Marosimiga bag'ishlangan
Oliy
Majlis palatalarining qushma majlisidagi nutqi. Xalq suzi, 2016 yil 15 yil
dekabr.
57

2. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2017 yil 5 yil
yanvar kuni soglikni saklash sohasining bir guruhi mutahassislari bilan
uchrashuvdagi maruzashi. Xalq suzi. 2017 yil 12 yil Yanvar.
3. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Quvvatlash va oila institutini
mustaqkamlash yuksaltirish tubdan ta chora-tadbirlari tugh” Gi
Farmoni. Xalq
suzy, 2018 yil 4 fevral.
4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 27 iyul “Obod
mahalla "dasturi tughrisida"gi PF-5467-sonli Farmoni. Xalq suzi, 2018
yil yil 28 iyun.
5. Karimov I. Tinchlik va osoyishtalik - barcha yutuq va
marralarimizning
asosidir. “Xalq suzi”, 2013 yil, 10 may.
6. Karimov I.A. Tarixiy xotira va inson omili-buyuk kelajagimiz
garovidir. Xalq suzi. 2012 yil 10 may
7. Mustaqil O'zbekiston tarikhining zaif saxifalarini beradi. - Toshkent,
2000 yil.
8. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. – Toshkent: Ma’naviyat, 2011 yil.
9. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lugat // M.Abdullaev va boshqalar:
tuqqan nashr. - Toshkent: Sharq, 2006 yil.
10. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Masul muxarrir A. Sobirov. - Toshkent:
Akademiya, 2013 yil.
11. O’zbekistonning yangi tarixi. Loyiha rahbari va muharriri
M.A.Rahimov. - Toshkent: “Adabiyot uchqunlari”, 2018 yil. Qo'shimcha
adabiyotlar
58

12. Tulyakov E. Tqiyot strategiyasi va markazi materiallar asosida. 2020
yil.
13. Usmonov M. Ma’naviy va madaniy merosni asrashning huquqiy
asoslari. OzDSMI xabarlari. 2018/1(5) – B.4
14. Usmonov K. Uzbekistonning jahon hamjamiyatiga
integrationlashuvi. -
Toshkent: Moliya, 2003 yil.
15. Fayzullaev T, Sarimsoqov A. Mustaqil O'zbekistonning Izhtimoiy-
iktisodiy rivozhlanishi (o'kuv-uslubiy qo'llanma). - Namangan, 2013. -
B.185.
16. Uzbekiston mustakillik yillarida. - Toshkent: O'zbekiston, 1996 yil.
17. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazoevaning umumiy taxriri ostida. -
Toshkent, 2005 yil.
18. Uzbekiston halqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarixi va hozir
holat. - Toshkent: TIU, 2011 y.
19. Olmasov A., Vahobov A. Iktisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq,
2006 yil.
20. Uzbekistonda millatlararo munosabatlar va bagrikenglik: tarixi
tazhriba va xozirgi zamon. Masul muxarrir R.K.Murtazoeva. - Toshkent:
Mumtoz souz, 2010 yil.
21. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 jild. Masul muxarrirlar:
R.Abdullaev, Q.Razhabov, M.Rahimov. – Toshkent: O‘zbekiston, 2019
yil.
22. Murtazaeva R.X. Uzbekistonda millatlararo munosabatlar va
bardoshli. Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019 yil.
59

23. Yunusova H. Uzbekistonda millatlararo munosabatlar va manaviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misoli). - Toshkent: Abu matbuot-consult,
2009 yil.
24. Yangi Uzbekistonning istedodli yoshlari, Ilmiy ishlar tuplami,
Ikkinchi kit. -Toshkent, Talim nashriyoti, 2021. -B-11.
25. Yusupov D. Uzbekistonda ijtimoiy ishning rivojlanish jarayonlari.
Qadriyat. - Toshkent, 2012 yil 4 aprel. - № 34. -B.3.
26. Uzbekistonning yangi tarixi. Kit yasang. Mustaqil O'zbekiston
tarixi. -T.: Shark, 2000 yil.
27. O‘zbekiston Respublikasi: Mustaqil davlatning bunyod bulishi. -T.:
O‘zbekiston, 1992 yil.
28. Bobozhonova D. Uzbekistonda ijtimoiy-iktisodiy munosabatlar (70
80-
yillar misolid). Qullanma. - Toshkent: Sharq, 1999 yil.
29. Qoraqalpogʻiston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995 yil.
30. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O'zbekiston. -Toshkent:
Mehnat,
2001 yil.
31. Xoliqulova X, Yu. Mustaqillik Yillarida Ozbekistonning Izhtimoiy-
iqtisodiy, siyosiy, manaviy-madaniy taraqqiyoti. (O'quv qo'llanma). -
Jizzax, 2020.
60

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Купить

Похожие документы
Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi