• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 11000UZS
Размер 419.0KB
Покупки 5
Дата загрузки 09 Январь 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Jetlijon

Дата регистрации 09 Январь 2024

5 Продаж

Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari

Monopoliyada talab, narx, o’rtacha va marjinal daromad Ya’ni, sotishni bir birlikka oshirish uchun sotilgan mahsulot narxini pasaytirish kerak. AR = TR/Q. (4) MR = TRn TRn-1 .(5)– Sotilgan mahsulotlarning har bir qo’shimcha birligi yalpi daromadga marjinal, yalpi xarajatlarga esa marjinal xarajatlarni qo’shadi. Firma marjinal daromad (MR) marjinal xarajatlarga (MS) teng bo’lgunga qadar mahsulot narxini pasaytiradi, ya’ni. ularning kesishish nuqtasida ishlab chiqarish hajmi optimal qiymatga etadi va foyda maksimal bo’ladi. Agar MR va MS o’rtasidagi farq ijobiy bo’lsa, ya’ni noldan katta bo’lsa, unda ishlab chiqarishni ko’paytirish imkoniyatlari mavjud. Agar farq salbiy bo’lsa, unda qo’shimcha mahsulot birligini ishlab chiqarish foydasiz bo’ladi. Monopolistning muvozanati shundan kelib chiqadi: MR = MC<AC<P. (6) odamlarni tashkilotga olib kelish qobiliyati va ishga to’g’ri munosabat, zarur kasaba uyushmalarini yaratish qobiliyati.  Iste’mol qiymatini yaratish zanjirida kerakli vakolatlarni ishlab chiqing. Kompaniya o’z dinamik imkoniyatlarini kompetentsiyalarni yaratishga tayyorlaganida, u hech qanday emas, balki to’g’ri kompetentsiyalarga erishishga e’tibor qaratishi kerak. Microsoft uchun bu Windows-ni standartga aylantirish va uning barcha mahsulotlarining tizimli muvofiqligi qobiliyatiga erishishdir.  Kelajak haqida aniq tasavvurga ega bo’ling va uni butun tashkilotga etkazing. Geyts o’zining "kelajakka yo’l" (The Road Ahead) kitobida o’smirlik chog’ida "kompyuter har bir stolda va har bir uyda"bo’lishini xohlaganini aytadi. Ammo u aytmaydigan narsa bundan ham muhimroqdir. Microsoft ning asosiy vazifasi "har bir stolda va har bir uyda— kompyuterlar, barchasi Microsoft dasturiy ta’minoti bilan jihozlangan".  Hech qachon ishlashdan charchamang. Microsoft-da qabul qilinganlarning ko’pini boshqa kompaniyalarda topish mumkin. Ammo hech kim Bill Geyts kabi tepada qolishni xohlamaydi. Xuddi shu kitobda Geyts shunday yozadi: "biz har kuni etakchi mavqeimizni topishga majburmiz... agar sanoat davom etayotgan yo’lda navbatdagi katta burilishni o’tkazib yuborsak, yutqazamiz."  Kelishmovchiliklarni keltirib chiqaring. Microsoft xodimlari Geytsni "juda talabchan" va "har doim majburlovchi"deb atashadi. Va ularning barchasi unga qarshi turishni xohlashadi. Uning qarama-qarshi boshqaruv uslubi kompaniyaga o’z mavqeini saqlab qolishga, intellektual sinchkovligini saqlashga yordam beradi. Bu Microsoft-ning o’ziga xos xususiyatlari. Bu xizmatchiga o’zidan mamnun bo’lish imkoniyatini qoldirmaydigan madaniyat, chunki u o’zidan mamnun bo’lganida, uni tanqid qiladigan odam bor.  Muvaffaqiyatsizliklar sizning Yo’lboshchingiz bo’lsin. Microsoft ongli ravishda orqada qolgan kompaniyalarda tajribaga ega bo’lgan bir nechta menejerlarni yolladi. Agar omadingiz bo’lmasa, siz yaratish, xatolar Narxlarni kamsitish ko’pincha G’arb firmalari tomonidan qo’llaniladi. Ko’pgina hollarda, u muntazam ravishda amalga oshiriladi, monopolist firmalar iste’molchilarni afzalliklari, daromadlari, yoshi, yashash joyi, ish tabiati bo’yicha tizimlashtiradi va o’z tovarlarini ushbu darajaga muvofiq sotadi. || qism 2. Microsoft korporatsiyasi monopolist sifatida 2.1 Microsoft korporatsiyasi tarixi va siyosati Microsoft-bu butun dunyo bo’ylab kompyuterlar, mobil qurilmalar va o’yin pristavkalari uchun dasturiy ta’minotni ishlab chiqish va sotish bilan hug’ullana digan Amerikaning ko’p milliard dollarlik korporatsiyasi. U 1975 yilda Bill Geyts va Pol Allen tomonidan tashkil etilgan va shu vaqtdan beri dunyodagi eng muvaffaqiyatli IT-kompaniyalardan biri hisoblanadi. Xulosa: Ko’plab rivojlangan mamlakatlar, ro’y berishi lozim bo’lgan o’zgarishlar muqarrarligini to’la tushunib, iqtisodiyotni raqamlashtirish tomon jadal harakatni ongli ravishda boshlamoqdalar. Bu yo’nalishni birinchilardan bo’lib ma’lum qilgan AQSH , Yaponiya, Koreya va Xitoy bugungi kunda raqamli poygada norasmiy yetakchilar sanaladi. Ularning keyingi o’rinlarda Buyuk Britaniya, Yevropa Ittifoqi mamlakatlari, Avstraliya, Belorussiyava boshqalar turadi. Bu dalillarni birlashtirgan holda qayd etishga majburmizki, bironta, jumladan, yetakchi mamlakatlarda ham raqamli iqtisodiyot o’zi nima ekanligi va u kelajakda qanday oqibatlarga olib kelishi mumkinligi haqida to’laqonli falsafiy tushunish yo’q. Ko’rinib turibdiki, raqamli iqtisodiyot deganda, ko’plab mamlakatlar iqtisodiy munosabatlar va boshqaruvning yangi shakllarni emas, balki, iste’molchilar bilan kommunikatsiya qilish va to’lovlarning yangi elektron raqamli shakllarini tushunadi, holos. Aftidan, ko’pchilik mamlakatlar raqamli iqtisodiyotni ongli ravishda tashkil etmaydi, balki mavjud iqtisodiy munosabatlarni raqamlashtirish jarayoni bilan shug’ullanadi, xolos. Bu faoliyat, eskirganlik darajasi yaqqol ko’zga tashlanib turganiga qaramay, raqamli iqtisodiyot tuzishning maqsadli yo’naltirilgan jarayoni hisoblanmaydi. Iqtisodiyotni raqamlashtirish jarayonining ba’zi yetakchi mamlakatlari esa qarama-qarshi yondashuvlar tanlab olgan [5]. Masalan, AQSH bozor yo’nalishini, Xitoy esa rejali iqtisodiyotni tanlab olgan. Qolgan mamlakatlar ma’lum bir oraliq variantlarga rioya qilishadi. Shuni alohida aytib o’tishni kerakki, xuddi Xitoy kabi, AQSH dasturi nuqtai-nazaridan ham iqtisodiyotni raqamlashtirish jarayonida biz globallashuvning yangi bosqichini ko’ramiz. Dunyodagi eng kuchli ikkita iqtisodiyot sifatida AQSH va Xitoy uchun globallashuv foydali, chunki iqtisodiy jihatdan kuchliroq bo’lgan o’yinchi doimo o’z ustunligini namoyish etish imkoniyatiga ega bo’ladi. Agar bu sohadagi AQSH ning strategiyasini batafsilroq ko’rib chiqadigan bo’lsak, raqamli iqtisodiyotni tashkil qilish jarayonini to’rt asosiy blokka ajratish mumkinligi ma’lum bo’lib qoladi: 1.Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish shart-sharoitlarini yaratish ( ya’ni, tegishlinormativ-huquqiybaza tashkil qilish ); 2.Bu sohaga transformatsiya qilinishga eng tayyor iqtisodiyot sub’ektlarida raqamli iqtisodiyot platformalarining vujudga kelishi va global miqyosda ishga tushushi; 3.Raqamli iqtisodiyot platformalarning o’zaroraqobat kurashi va ularning asta- sekinlik bilanintegratsiyalashuvi amalga oshishi; 4.Raqamli iqtisodiyot sohasidagi eng perspektiv yechimlarni butun iqtisodiyotga joriy qilish. Biz ham mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning AQSH va Xitoy mamlakatlarida sinovdan o’tgan huddi shunday strategiyasini tanlaganimiz maqsadga muvofiq bo’lar edi. perspektiv yechimlarni butun iqtisodiyotga joriy qilish. Biz ham mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishning AQSH va Xitoy mamlakatlarida sinovdan o’tgan huddi shunday strategiyasini tanlaganimizmaqsadga muvofiq bo’lar edi. Microsoft kompaniyasining hozirgi tashkiliy tuzilmasi Qayta qurish dasturining asosiy vazifasi kompaniyani monopol kuchini kamaytirishga va qo’lda tashkilotchilardan tortib tarmoqlarda, serverlarda ishlaydigan va shaxsiy kompyuterga muhtoj bo’lmagan dasturiy ta’minotgacha bo’lgan barcha sohalarda raqobatni kuchaytirishga tayyorlashdir. Bu yuqorida aytilganlarga zid bo’lib tuyulishi mumkin, ammo bu o’zgarishlarning ortida jiddiy strategik tashkiliy arxitektura turibdi. Yangi kompetentsiyalarni yaratish va raqobatdosh ustunlikni saqlab qolish uchun Microsoft beshta dinamik imkoniyatni yaratdi.  Kelajakni oldindan bilish va harakatlaringizni u bilan bog’lash qobiliyati. Bill Geytsning biznesmen sifatidagi eng hayratlanarli xususiyati uning kelajakni oldindan bilish va o’z harakatlarini u bilan bog’lash qobiliyatidir. Geytsning ta’kidlashicha, u vaqtining yarmini asosiy xaridorlar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqa qilish, sanoat bilan aloqalar, yordamchi korxonalarga tashriflar, tekshiruvlar va kompaniyaning vakili sifatida boshqa tadbirlarga sarflaydi. U qolgan vaqtini yangi mahsulotlarni ishlab chiqish jarayonini boshqarishga bag’ishlaydi. Geyts bu boradagi rolini quyidagicha ifodalaydi:"kompaniya uchun mahsulot ishlab chiqarish yo’nalishini aniqlang". kompaniyalar bilan bog’liq. Bozorda xaridorlarga ma’lum turdagi mahsulotlarning asosiy qismini ishlab chiqaradigan monopolist tadbirkor duch kelganda vaziyat yuzaga kelishi mumkin. Bunday holda, kichik korxona monopolist bo’lishi mumkin. Va, aksincha, agar uning ushbu bozordagi ulushi kichik bo’lsa, yirik kompaniya monopolist bo’lmasligi mumkin. Monopoliya bozorning iqtisodiy tuzilishining bir turi sifatida ushbu munosabatlar ishtirokchilaridan biriga ma’lum bir mahsulot bozorida o’z shartlarini belgilashga imkon beradigan iqtisodiy munosabatlarning ma’lum bir turi hisoblanadi. Monopoliyaning mavjudligini bozor mexanizmlarini yo’q qilish, ilmiy-texnik taraqqiyotni inhibe qilish va yuqori narxlarni ushlab turish orqali baholash mumkin. Bozorda ustun mavqega erishgandan so’ng, monopoliya uni mustahkamlashga intiladi, raqobatning turli usullarini qo’llaydi, raqiblarni kredit va xom ashyo manbalaridan uzib qo’yadi, narx raqobatidan foydalanadi, davlatni yordamga chaqiradi va hokazo. Raqobatbardosh vaziyatga tushib qolgan monopoliyalar litsenziyani bo’ysundirishga va shu bilan bozor ustidan nazoratni saqlab qolishga intilishadi. Litsenziyalash huquqi odatda iqtisodiyotning ushbu sektorida ko’p yillik etakchilik, kuchli ilmiy-texnik salohiyat, malakali mutaxassislar va boshqa holatlar bilan asoslanadi. Monopolist bozorni boshqaradi. U mahsulotni katta miqdorda ishlab chiqarishdan manfaatdor emas, chunki uni sotish narxni pasaytirishga majbur qiladi. Aksincha, u bozorga qancha kam mahsulot taklif qilsa, mavjud talab bilan uning narxi oshishi mumkin. Monopolistning yalpi daromadi R\ u003d P×q, gder - mahsulotning bozor narxi, q - miqdori. Marjinal daromad mahsulot (tovar) birligiga ishlab chiqarish hajmining o’sishi bilan yuzaga keladigan yalpi daromadning ijobiy yoki salbiy o’sishiga teng. Maksimal foyda olish uchun monopoliya yalpi xarajatlar va yalpi daromad o’rtasidagi eng katta farqni keltirib chiqaradigan mahsulot miqdori va narx muvozanatiga intiladi. Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish marjinal daromad marjinal Agar kompaniya mukammal raqobat bozorining qat’iy tuzilishidan tashqariga chiqish imkoniyatiga ega bo’lsa, u holda u narx oluvchi bo’lishni to’xtatadi va narx o’rnatuvchiga aylanadi, ya’ni monopolist.  Monopolistik narxlashning bir nechta strategiyalari mavjud. Ulardan eng keng tarqalganlari:  narxlarni diskriminatsiyalash;  ikki bosqichli to’lov (ikki qismli tariflar);  eng yuqori yuk narxlari;  tegishli mahsulotlar. Kurs ishimda narxlarni dikriminatsiyalash strategiyasini batafsil ko’rib chiqmoqchiman. Narxlarni kamsitish tushunchasi va uning uchta turi (darajasi) ingliz iqtisodchisi Alfred Pigu (1877-1959) tomonidan iqtisodiy nazariyaga kiritilgan. Narxlarni kamsitish-bu turli xil iste’molchilar guruhlari uchun bir xil mahsulot uchun turli xil narxlarni belgilash amaliyoti. Narxlarni kamsitishning maqsadi tovarlarni bitta narxda sotishdan olingan foyda bilan taqqoslaganda umumiy foydani ko’paytirishdir. Kundalik hayotda biz doimo narxlarni kamsitishga duch kelamiz. Bu fuqarolarning ayrim toifalari uchun barcha turdagi imtiyozlar: transport, uy-joy uchun to’lov, ko’ngilochar muassasalarga tashrif buyurish va boshqalar. Narxlarni dikriminatsiyalash uchun quyidagi shartlar bajarilishi kerak:  Tovarlar bozorida turli xil iste’molchilar guruhlari mavjud bo’lib, ular afzalliklari va narx bo’yicha talabning egiluvchanligi bilan ajralib turadi;  Iste’molchilar mahsulotni arzon narxda sotib olish va uni yuqori narxda qayta sotish imkoniyatiga ega emaslar, ya’ni arbitraj yo’q. qurilmalari va dasturlarining ishlashiga yordam beradigan yanada ilg’or texnologiya mavjud bo’lsa, unda nega uni sotib olish mumkin emas? Shu bilan birga, Microsoft boshqa operatsion tizimlarni, boshqa brauzerlarni va boshqalarni sotib olmaydi, lekin ko’pincha u hali mavjud bo’lmagan narsalarni oladi, ya’ni.uning rivojlanishi uchun raqobatchilarni olib tashlamaydi, balki o’zi uchun yangi bozorga kiradi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, ushbu bitimlar miqdori shunchalik kattaki, sotib olingan kompaniyalar o’nlab yillar davomida ishlashlari kerak bo’lgan sof daromadlarni bir martalik olishadi va bu vaqti-vaqti bilan inqirozlar va dasturlarning eskirishi bilan bog’liq. Ikkinchisi it sohasida boshqa har qanday ishlab chiqarishga qaraganda ancha tez sodir bo’ladi, bu har qanday modaning yo’q bo’lib ketish tezligiga o’xshaydi. Agar radio yoki soat signallari ishlab chiqarish yigirma yildan ko’proq vaqt davomida eng yuqori cho’qqisida bo’lsa, ular yanada ixcham ko’rinishga yoki murakkab mexanizmga o’tgunga qadar (smartfon ikkala pozitsiyaga o’tishning misoli), IT bozorida eskirganlik bir necha yil ichida sodir bo’ladi, chunki Winamp va Aimp audio pleyerlari 2000 yil o’rtalarida juda mashhur bo’lgan.va endi ular brauzerlardagi pleyerlar va dastlab tizimga o’rnatilganlar bilan almashtirildi. Bu Internet tezligi, musiqa xizmatlari va turli xil virtual omborlarning rivojlanishi tufayli mumkin bo’ldi va bugungi kunda deyarli har qanday mashhur dastur bunday taqdirga duch kelishi mumkin. Agar biz Kasperskiy antivirusining misoliga qaytsak, unda uning da’volari, mening fikrimcha, hech bo’lmaganda bitta oddiy sababga ko’ra noto’g’ri ko’rinadi - Kasperskiy Laboratoriyasisiz Windows mavjud bo’lishi mumkin, ammo antivirus eng mashhur operatsion tizimsiz mavjud emas. Korporatsiya har qanday bahona bilan (dastur Windows-ni sekinlashtiradi yoki u tizimga mos kelmaydi) ushbu antivirusdan foydalanishni taqiqlashi va sudda ushbu qarorning noto’g’riligini isbotlash deyarli mumkin bo’lmaydi. Vaziyatni osonroq tushunish uchun men Windows tizimini bolg’a bilan tanishtiraman, uni ishlatish oson va deyarli hamma joyda zarur bo’lgan ajralmas vosita. Uyni ta’mirlashni xohlaysizmi (antivirus dasturini ishlab chiqaring), uyda Monopoliya bozorida mukammal raqobat bozoridan farqli o’laroq, taklif egri chizig’ini tasavvur qilib bo’lmaydi, chunki muvozanat narxi va taklifning muvozanat hajmi o’rtasida aniq funktsional bog’liqlik yo’q. Agar monopolist qisqa vaqt ichida yo’qotishlarga duch kelsa, u ikkita imkoniyatga ega. Monopolist bozorni tark etishi yoki ishlab chiqarish quvvatini o’zgartirishi mumkin. Avvalo, men qisqa vaqt ichida monopolistning foydasi salbiy bo’lgan vaziyatni ko’rib chiqmoqchiman. Quyidagi rasmda D va MR-monopolistning talab va marjinal daromad egri chiziqlari, LATC va LMC - uning uzoq muddatli o’rtacha umumiy va marjinal xarajatlari egri chiziqlari. Uzoq vaqt davomida monopolistning maqbulligi . Qisqa muddatli SATC 1 va SMC 1 o’rtacha umumiy va marjinal xarajatlar egri chiziqlari monopoliyaning naqd imkoniyatlarini tavsiflaydi. Ikkinchi darajali narxlarni kamsitish (chiziqli bo’lmagan narxlar) monopolist turli xil ishlab chiqarish birliklarini har xil narxlarda sotishini anglatadi, shu bilan bir xil miqdordagi tovar birliklarini sotib olgan har bir kishi bir xil narxni to’laydi. Shunday qilib, narxlar har xil miqdordagi tovarlar uchun farq qiladi, lekin odamlar uchun emas. Buning eng keng tarqalgan misoli ulgurji chegirmalardir. Ikkinchi darajali narxlarni diskriminatsiyalash quyidagi rasmda keltirilgan Rasmda monopolist butun mahsulot ishlab chiqarishni uchta partiyaga ajratdi va har birini turli narxlarda sotdi. Aytaylik, birinchi Q 1 tovar birliklari PL narxida, keyingi Q 2 - Q 1 birliklari P 2 narxida, keyingi Q 3 - Q 2 birliklari P 3 narxida sotiladi. Shunday qilib, monopolistning Q1 birliklarini sotishdan tushgan umumiy daromadi OP 1 AQ 1 to’rtburchakning maydoniga, Q2 birliklarini sotishdan - op1akbq2 shaklining maydoniga, O3 birliklarini sotishdan - butun soyali shaklning maydoniga teng. Shakldan 2.6. ko’rinib turibdiki, bitta P3 narxida O3 birliklarini sotishdan tushgan daromad OP 3 CQ 3 to’rtburchaklar maydoniga teng, A P 3 P 1 AKBL (iste’molchi profitsiti) shaklining maydoni monopolist tomonidan ikkinchi darajali narxlarni kamsitish asosida berilgan. Talab egri chizig’i ostidagi soyasiz uchburchaklar maydoni-bu monopolist tomonidan o’zlashtirilmagan iste’molchining ortiqcha qismi. cheklanmagan, u ushbu kompaniyaning mahsulotlariga bo’lgan talabning narx egiluvchanligi bilan cheklangan. 1.3. Uzoq muddatli foydani maksimal darajada oshirish Uzoq muddatda monopoliya narx va sotish hajmini hech bo’lmaganda o’ziga zarar etkazishni kafolatlaydigan tarzda boshqaradi. Talabning egiluvchanligi vaqt bilan belgilanganligi sababli (vaqt qancha uzoq bo’lsa, talab shunchalik elastik bo’ladi), monopoliya bozoridagi muvozanat narxi uzoq muddatda qisqa muddatga qaraganda past bo’ladi. Uzoq muddatda bizda foydani maksimal darajada oshirish qoidasi mavjud: MR = LRMC Bu shuni anglatadiki, uzoq muddatda monopolist ushbu tenglik amalga oshirilgunga qadar ishlab chiqarishni ko’paytirishi mumkin. Uzoq muddatli nuqtai nazardan, ushbu sohaga kirish uchun to’siqlarning mavjudligi yana juda muhimdir, aks holda monopolist tomonidan olingan iqtisodiy foyda sohaga yangi sotuvchilarni jalb qiladi. Shundan so’ng, taklif oshiriladi va narx belgilanadi, bu faqat normal foyda olishga imkon beradi. Shunday qilib, monopoliyani uzoq muddatli jihatdan saqlab qolish sanoatga kirish uchun to’siqlarsiz mumkin emas. Agar monopoliya uzoq muddatli jihatdan barqaror bo’lsa va qisqa muddatda foyda keltirsa, demak, uzoq muddatli jihatdan monopoliya o’z egalariga foyda keltiradi, deb ta’kidlash mumkin. ham ta’minlab beradi. O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyot dasturini hayotga tadbiq qilish eng kami bilan quyidagilarga erishishga imkon beradi:  Yangi texnologiyalar yaratishga halaqit berayotgan huquqiy to’siqlarni yangi lastic-huquqiy baza yaratish yordamida to’liq bartaraf qiladi;  Raqamli iqtisodiyot infratuzilmasini yaratish va rivojlantirish, shu jumladan , tarmoqlar, ma’lumotlarni qayta ishlash markazlari, texnik va dasturiy ta’minotning zamona talablariga mos ravishda rivojlanishiga imkon beradi;  Ta’lim tizimining har tomonlama rivojlanishini va yangilanishini ta’minlaydi;  Mamlakatdagi turli-tuman kompaniyalarning, firmalarning, davlat korxonalarining hamda biznesning rivojlanishiga puxta asos yaratadi;  Raqamli iqtisodiyot sohasida faoliyat ko’rsatadigan ko’plab tashkilotlar hosil bo’lishiga olib keladi. Ushbu raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish dasturi quyidagi maqsadlarini lastic oshirish uchun hizmat qilishi kerak :  O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotning ekotizimini yaratish;  Mamlakat raqamli iqtisodiyot tizimining institutlari va infratuzilmasini yaratish;  Respublikaning barcha tarmoqlarini qamrab oluvchi information jamiyat tashkil qilish uchun kerakli bo’lgan barcha chora-tadbirlarni lastic oshirish;  Global miqyosda va global bozorlarga respublikamizning raqobatbardoshliligini oshirish. Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan tasdiqlangan O’zbekiston Respublikasining 2017-2021 yillarga mo’ljallangan rivojlanish strategiyasi deyarli Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. Milton Friedman (February 2002) [1962]. "VIII: Monopoly and the Social Responsibility of Business and Labor". Capitalism and Freedom (paperback) (40th anniversary ed.). The University of Chicago Press. p. 208. ISBN 0-226- 26421-1 . 2. Blinder, Alan S; Baumol, William J; Gale, Colton L (June 2001). "11: Monopoly" . Microeconomics: Principles and Policy (paperback). Thomson South- Western. p. 212 . ISBN 0-324-22115-0 . A pure monopoly is an industry in which there is only one supplier of a product for which there are no close substitutes and in which is very difficult or impossible for another firm to coexist 3. Orbach, Barak; Campbell, Grace (2012). "The Antitrust Curse of Bigness". Southern California Law Review. SSRN 1856553 4. Куковеров, М.В. (2018). “Экономия от масштаба на розничном рынке электроэнергии России: об одной естественной и одной неестественной монополии” ( P DF ) . Пространственная экономика (4): 39—66. 5. Максимова В.Ф. Микроэкономика: Учебно-методологический комплекс/В.Ф. Максимова – М.: Изд. центр ЕАОИ, 2008. 6. Иохин В.Я. Экономическая теория:учебник/ В.Я. Иохин. – М.: Экономистъ, 2006. – 861 с. 7. Гальперин В.М. Микроэкономика: В 2-х т./ В.М. Гальперин, С.М. Игнатьев, В.И. Моргунов. - СПб.: Экономическая школа. 1999. Т.2. - 494 с. 8. Конкуренция и антимонопольное регулирование/А.Г. Цыганов, С.Б. Авдашева (и др.), отв. ред. А. Г. Цыганова. - Москва: Логос, 1999 г. - 368 с. 9. Монополизм и антимонопольная политика./ Барышева А. В., Сухотин Ю. В., Богачев В. Н. (и др.) - Москва: Наука, 1993 г. – 240 с. 10. Селищев А.С. Микроэкономика/ А.С Селищев. – СПб.: Питер, 2002. – 448с: ил. 11. Долан Э. Рынок: микроэкономическая модель/ Долан Э., Линдсей Д. - СПб., 1992. - 496 с. ijtimoiy-iqtisodiy omillar (mehnat sharoitlarini yaxshilash, xodimlarning malakasini oshirish) va tashkiliy choralar (ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etish, mehnat intizomini mustahkamlash). Mutlaq va nisbiy foyda ko’rsatkichlari mavjud. Mutlaq ko’rsatkich-bu umumiy pul oqimidan xarajatlarni kamaytirish bilan belgilanadigan foyda massasi. Nisbiy foyda ko’rsatkichlari foyda darajasi va rentabellikni o’z ichiga oladi, bu erda foyda massasining ishlab chiqarish xarajatlariga nisbati foiz sifatida ifodalanadi va foyda darajasi deb ataladi. Umuman olganda, bozor tuzilishi va monopol hokimiyat masalasi iqtisodiy tahlil uchun muhim ahamiyatga ega, chunki u hokimiyatni taqsimlash, narxlar va turli sohalardagi raqobat darajasiga ta’sir qiladi. Iqtisodiyotning samarali ishlashini va iste’molchilar manfaatlarini himoya qilishni ta’minlash uchun bozor tuzilmalari o’rtasidagi muvozanatni saqlash muhimdir. Bozor strukturasi (ingl. Market structure) iqtisodiy nazariyada-bir xil mahsulotlarni ishlab chiqaradigan kompaniyalar soniga qarab tarmoqlarning konfiguratsiyasi. Bozor tuzilishi va monopol hokimiyat iqtisodiyotda turli xil bozor muhitlarining tashkil etilishi va ishlashini tavsiflovchi muhim tushunchalarni ifodalaydi.  Monopolistik raqobat yoki raqobatbardosh bozor, bu yerda ko’p last kompaniyalar mavjud bo’lib, ularning har biri kichik bozor ulushiga va zaif farqlangan mahsulotlarga ega.  Oligopoliya-bu bozorning katta qismini birgalikda boshqaradigan oz last kompaniyalar hukmronlik qiladigan bozor.  Duopoliya-bu faqat ikkita kompaniyaning oligopoliyasining alohida holati.  Oligopsoniya-ko’plab sotuvchilar mavjud bo’lgan bozor, ammo xaridorlar kam.  Monopoliya-bu faqat bitta last yoki xizmat ishlab chiqaruvchisi mavjud bo’lgan bozor.  Tabiiy monopoliya-bu monopoliya, unda miqyos iqtisodiyoti samaradorlikni qanchalik ko’p oshirsa, kompaniya hajmi shunchalik katta bo’ladi. Agar u ikki MUHAMMAD al- XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNAOGIYALARI UNIVERSTETUTI FARG’ONA FILIALI _________________________________________________ FAKULTETI _________ GURUH TALABASI Individual loyha fanidan “ Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari ” mavzusida tayyorlaganLOYIHA ISHILOYIHA ISHI Takliflar Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish boshqa mamlakatlar kabi, O’zbekiston uchun ham uning dunyo miqyosidagi raqobatbardoshligini belgilab beradigan strategik ahamiyatga molik masalalardan biri hisoblanadi. Shuni ham tan olish kerakki, O’zbekistonga bugungi kunda maqbul keladigan tadbir qisqa davrda birinchi– navbatda, texnologik ortda qolishdan qutulishdir. Hosirda esa mamlakatimizda zarur miqdordagi to’laqonli iqtisodiyot sub’ektlari yo’qligi tufayli yetuk va to’laqonli raqamli iqtisodiyotni o’z-o’zidan shakllantirish uchun shart-sharoitlar yo’q. Bu esa davlatimizga raqamli iqtisodiyotning rivojlanishini uchun shart- sharoitlar yaratish, uni eng kerakli sohalarga yo’naltirish va bu jarayonni imkoniyat darajasida rag’batlantirish zarurligi demakdir. Milliy iqtisodiyotimizning yana bir muhim ajralib turadigan jihati shundaki, YIM asosiy qismi davlat korporatsiyalari (yoki davlat ishtiroki ulushi katta bo’lgan kompaniyalar) tomonidan yaratiladi. Ishlab chiqarishning ko’plab tarmoqlarida davlat ishtirokidagi o’yinchilar bozorning 80%gacha bo’lgan qismini tashkil qilishi mumkin. Bunday sharoitlar daprofilli vazirliklar yoki davlat korporatsiyalari rahbarligi ostida industrial raqamli platformalar yaratish eng oqilona qadam bo’lib hisoblanadi. Bunday platformalar raqamli iqtisodiyotning tez rivojlanishi va unga mos keluvchi texnologiyalarning keng tarqalishi uchun zarur infratuzilma bazasini yaratadi. Raqamli iqtisodiyot platformalari tuzishda asosiy e’tiborni quyidagi yo’nalishlarga qaratish zarur: telekommunikatsiyalar, energetika, transport, sog’likni saqlash, soliq va soliqqa tortish, dori-darmonlar logistikasi, ma’lumotlarni qayta ishlash, turizm, tashqi iqtisodiy faoliyat, ko’chmas mulk savdosi va ishlab chiqarish. Aynan shu sohalarning rivojlanishi infratuzilma va texnologik baza yaratishga imkon beradi. So’ngra ularni boshqa sohalarga ko’chirgan holda O’zbekiston yetuk raqamli iqtisodiyotni maksimal darajada tez rivojlantirishi mumkin boladi. Bunday yondashuv bugungi kunda respublikamiz uchun eng maqsadga muvofiq bo’lib ko’rinadi, lekin u ham kamchiliklardan xoli emas , albatta. Ammo mos keluvchi strategiya unga asoslanishi lozim bo’lgan raqamli iqtisodiyot konsepsiyasini  Raqobat ruhi. Microsoft va uning xodimlari o’zlarini ishonchsiz his qilishlari g’alati tuyulishi mumkin, ammo kompaniyada ular hatto qisqa muddatli muvaffaqiyatsizliklar ham yutqazishga teng deb o’ylashadi. Kompaniya xodimlari o’z ishlarida muvaffaqiyatsizlik qo’rquvi va ishdan bo’shatish tahdidi bilan boshqariladi. Bir necha yillar davomida Geyts o’z qo’l ostidagilarni kompaniyani kutayotgan raqobatbardosh xavflar haqida eslatmalar bilan rag’batlantirmoqda. Mahsulot allaqachon chiqarilganda, u yuqori baholarga ega bo’ldi va uning narxi osmonga ko’tarildi, Microsoft xodimlari nishonlamaydilar, lekin nima yaxshiroq qilish kerakligini tekshiradilar. Va yuqori menejment har doim kompaniya dasturchilariga birinchi raqamli dushmanlarini 1994 yilda Novell, 1995 va 1996— yillarda Netscape, 1997, 1998 va 1999 yillarda Sun Microsystems ni ko’rsatib — beradi. "Esingizda bo’lsin, "deydi Geyts,"Microsoft" biz ishlashni davom ettiramiz " ruhida ishlaydi. Ammo Geyts uchun eng katta raqib o’zi: "iste’molchilar allaqachon mavjud bo’lgan dasturiy ta’minot bilan qolishni yoki uni yangi, takomillashtirilgan Microsoft dasturlari bilan almashtirishni tanlashlari aniq. Kompaniya bizning barcha yangi mahsulotlarimiz avvalgilariga qaraganda ancha yaxshi bo’lishini ta’minlashi kerak. Agar shunday qilmasak, iste’molchilar yangi dasturlarni sotib olmaydilar."  Yomon yangiliklarga ochiqlik. Geyts shunday deydi: "menda tabiiy ravishda yomon xabarlarni qidirish instinkti bor. Agar biror narsa noto’g’ri bo’lsa, men hamma narsani bilishni xohlayman. Men bilan ishlaydigan odamlar buni tushunishadi." Geyts bilan "Bill uchrashuvlari" deb nomlanuvchi mahsulotlarni tekshirish bo’yicha uchrashuvlar keskin va shafqatsiz savollar, qattiq tanqidlar va topshiriqlarning qat’iy muddatlari. Ba’zida Geyts kompaniya rahbari sifatida uning eng muhim ishi yomon xabarlarni tinglash ekanligini aytadi. xarajatlarga teng bo’lgan ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi bilan sodir bo’ladi. Foydani maksimal darajada oshirish uchun monopolist sun’iy tanqislikni keltirib chiqaradi, bu esa marjinal xarajatlardan yuqori narxga olib keladi. Mukammal raqobat sharoitida har qanday ishlab chiqaruvchi ortiqcha mahsulot birligini sotish uchun narxni pasaytirishi shart emas. Monopolist uchun bu holda narxni pasaytirish zarur. Mukammal raqobatchi tomonidan olingan ortib borayotgan marjinal daromad oldingi mahsulot birliklaridan zarar chegirib tashlanmasa, tovarning oxirgi sotilgan birligi uchun olingan narxga teng. Mukammal raqobatchi, monopolist singari, maksimal foyda nuqtasida narx, marjinal daromad va marjinal xarajatlarning tengligini kuzatadi. Deyarli monopolist sof daromadni ko’paytirish uchun ishlab chiqarish xarajatlarini hisoblashning aniq tizimiga va mahsulot bozori sharoitlarini chuqur bilishga muhtoj. Monopolist odatda talab egri chiziqlari va ularni aniqlashning butun sohasiga ha ishlab chiqarish xarajatlarining mohiyatini bilib olishga qodir emas. Agar talab va taklif shartlari uzoq vaqt davomida o’zgarmagan bo’lsa, unda marjinal daromad va marjinal xarajatlarni taqqoslash orqali monopolist maksimal foyda keltiradigan ishlab chiqarish hajmini aniq aniqlay oladi. Monopolist o’zining sof daromadi hajmiga sotishning ozgina o’sishi qanday ta’sir ko’rsatishini bilib olishi mumkin. U marjinal daromad marjinal xarajatlardan oshib ketguncha ishlab chiqarishni kengaytiradi va marjinal daromad marjinal xarajatlardan kam bo’lgunga qadar ishlab chiqarishni kamaytiradi. Monopolistning sof daromadi marjinal daromad va marjinal xarajatlarning tengligi nuqtai nazaridan grafik jihatdan eng katta qiymatga etadi. Ushbu nuqtada muvozanat mavjud-mahsulot ishlab chiqarishning yanada ko’payishi yoki kamayishi sof daromadning pasayishiga olib keladigan holat. Monopolist o’zi olishi mumkin bo’lgan eng yuqori narxni belgilamaydi. Monopolist izlayotgan maksimal yalpi foyda kamdan-kam hollarda birlik uchun maksimal foyda bilan mos keladi va yuqori xarajatlar va zaif talab monopolistga umuman foyda olishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Monopolist narxlarni kamsitish 2.3. Microsoft kompaniyasining o’zbek firmalari uchun tajribasining ahamiyati Dinamik imkoniyatlar kontseptsiyasi raqobatbardosh ustunlikni yaratish va saqlab qolish uchun barcha strategik yondashuvlar orasida eng yaxshi bo’lib tuyulsa-da, kontseptsiya va boshqa nazariyalar bir-birini to’ldiradi va faqat kompleksda olingan narsalar raqobatda muvaffaqiyatli ishtirok etish uchun firma darajasida nima qilish kerakligini to’liq tushunishga imkon beradi. O’zbekiston firmalari oldida turgan murakkab muammolarni faqat dunyoning eng yaxshi kompaniyalarining barcha strategik yondashuvlari va strategik boshqaruv tajribasini chuqur o’rganish orqali hal qilish mumkin. Keyinchalik, ma’lum bir muammoni hal qilish uchun eng yaxshi harakat usulini tanlash uchun bilimga asoslangan sezgi rivojlanishi kerak. Qullarning biron bir narsaga sodiqligi strategik yondashuvlarning xilma-xilligini inkor etishga va strategik fikrlashda oq dog’lar paydo bo’lishiga olib keladi. Shunday qilib, vositaning o’zi strategik zaiflikni keltirib chiqaradi. Ko’pgina o’zbek kompaniyalari strategiyani o’rganishlari kerak. Dunyodagi eng yaxshi kompaniyalardan o’rganish-aks holda bunday ta’limotning yuqori narxi oqlanmaydi. Microsoft-ning misoli shunchaki bitta kompaniyaning g’alabasiga misol emas. Bu raqobat nazariyasidagi asosiy siljishning dalilidir-korporativ strategiyani tubdan o’zgartirishi mumkin bo’lgan siljish, chunki bu kompaniyaning tajriba saboqlari universaldir. Quyidagi fikrlar Microsoft muvaffaqiyatining eng muhim saboqlarini taqdim etadi.  Korporatsiya darajasida strategiyani o’zgartirish uchun dinamik imkoniyatlar tizimini yarating. Microsoft iste’molchilar qiymatini yaratish zanjiridagi vakolatlarni o’zgartirishga imkon beradigan ba’zi fazilatlarni egallash yo’lida tezda harakat qila olishini ko’rsatdi: kelajakni oldindan bilish va oldindan bilish qobiliyati, kerakli ko’nikmalarga ega bo’lgan 12. Wernerfelt, B. “A Resource-Based View of the Firm”. Strategic Management Journal, Vol. 5, 1984; Hamel, G., Prahald, C. “The Core Competence of the Corporation”. Harvard Business Review, May-June, 1990. 13. Stalk, G., Evans, P., Shulman, L. “Competing on Capabilities: The New Rules of Corporate Strategy”. Harvard Business Review, March-April, 1992; Teece, D., Pisano, G., Shuen, A. “Dynamic Capabilities and Strategic Management”. Strategic Management Journal, Vol. 18, 1997. 1. Leonard-Barton, D. “Core Capabilities and Core Rigidities: A Paradox in Managing New Product Development”. Strategic Management Journal, Summer Special Issue, 1993. Monopoliya sharoitida marjinal daromad va marjinal xarajatlar narxdan past bo’ladi, shuningdek, bu qiymatlar umumiy o’rtacha xarajatlarning minimal miqdoridan past bo’ladi. Sof monopoliya sharoitida talab, narx, marjinal va yalpi daromad: Ed> 1-elastik narx; Ed = 1-birlik egiluvchanligi; Ed< 1-elastik bo’lmagan narx Firmaning yalpi daromadining (TR) o’zgarishi talabning Ed narx egiluvchanligiga bog’liq. Monopolist firma uchun talabning narx egiluvchanligi Ed-bu tovarga bo’lgan talabning oshishi (Q), uning narxi pasayganda (P) (rasm. 12). Agar talab elastik bo’lsa, unda narxning pasayishi tr ning oshishiga olib keladi, agar elastik bo’lmasa tr ning pasayishi. Chiziqning yuqori qismi elastik talabni– aks ettiradi, pastki qismi esa elastik emas. Shuning uchun tr chizig’i "tepalik Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish ikki usulda amalga oshirilishi mumkin: 1) yalpi daromad (TR)va yalpi xarajatlarni (TC) taqqoslash usuli; 2) marjinal daromad (MR) va marjinal xarajatlarni (MC) taqqoslash usuli. Monopoliya mahsulotlarni o’z qo’lida jamlaydi, shuning uchun monopolist firmaning dd talab egri chizig’i butun sanoatning talab egri chizig’iga to’g’ri keladi, salbiy qiyalikka ega (rasmga qarang). TR = P*Q. (3) Narxlar va savdo hajmi o’zgarganda umumiy daromadning o’zgarishi P1 narxidagi umumiy daromad (TR) OP 1 AQ 1 to’rtburchagi va P 2 narxida OP 2 BQ 2 . P 1 dan P 2 gacha bo’lgan narxning pasayishi va Q 1 dan Q 2 gacha bo’lgan ishlab chiqarish hajmining oshishi bilan quyidagi o’zgarishlar yuz berdi: tr ning umumiy 2. Internet foydalanuvchilari soni: Raqamli iqtisodiyotning o’sish darajasini aniqlashda internetga kirish imkoniyatiga ega foydalanuvchilar soni muhimdir. 3. Raqamli texnologiyalarga investitsiyalar miqdori: Bu ko’rsatkich, davlatlar va xususiy sektor tomonidan raqamli texnologiyalar va infratuzilmaga qilinadigan investitsiyalarni o’z ichiga oladi. 4. Axborot va kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) sohasidagi ish bilan bandlik darajasi: AKT sohasidagi ish o’rinlari soni va ulushini o’rganish ham muhimdir. 5. Raqamli xizmatlar va mahsulotlar eksporti: Bu, bir mamlakatning raqamli mahsulotlar va xizmatlarini boshqa davlatlarga qanchalik samarali eksport qila olishini ko’rsatadi. 6. Raqamli texnologiyalar orqali yaratilgan yangi ish o’rinlari soni: Raqamli iqtisodiyot tufayli paydo bo’lgan yangi turdagi ish o’rinlari va kasblar. 7. Raqamli bilim va ko’nikmalarning tarqalish darajasi: Aholining raqamli texnologiyalardan foydalana olish qobiliyati va bu boradagi bilim darajasi. 8. Bandwidth va internet tezligi: Internetning tezligi va sifati, shuningdek, keng polosali internetga kirish imkoniyatlarining kengayishi ham raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatkichlaridan biridir. 9. Raqamli xavfsizlik va maxfiylik: Raqamli iqtisodiyotning ishonchliligi va barqarorligi uchun muhim omil hisoblanadi. 10. Raqamli innovatsiya va startaplar soni: Yangi texnologiyalar va biznes modellarini ishlab chiqarishdagi faollik darajasi. Bu ko’rsatkichlar raqamli iqtisodiyotning holatini va rivojlanish istiqbollarini tahlil qilishda asosiy o’rin tutadi. Ular orqali hukumatlar va biznes tashkilotlari o’z siyosatlarini va strategiyalarini shakllantirishlari mumkin Windows dasturiy ta’minot bozorida monopoliya bormi? Bozor nazorati, albatta, mavjud. Ushbu kompaniyaning ulushi 90% dan ortiq 3 (2016 yil noyabr holatiga ko’ra), bu ta’rifning yarmini to’liq oqlaydi, ammo shu bilan birga ushbu operatsion tizimning yaqin analogi bormi? Ular mavjud-bu bepul Linux va darhol Apple Mac mahsulotlariga etkazib beriladi. Ular "bir-birining o’rnini bosadigan yaxshilikka yaqinmi"? Men "yo’q"deb javob berishga moyilman. Qulaylik, foydalanish qulayligi, mos keladigan dasturlarning soni, shu jumladan tizim bilan bepul etkazib beriladigan dasturlar va boshqa ko’p narsalar sizning raqobatchilaringizdan poygada g’olib chiqishga imkon beradi. Ushbu korporatsiya boshqa kompaniyalar keng foydalanuvchilar uchun bir xil darajada jozibali mahsulotni ishlab chiqara olmasliklari uchun aybdor bo’lishi mumkin emas, eng mashhur tizim mahsulot sifatida ham, dastur sifatida ham ideal emas (viruslar va xatolarning ko’pligi, davlatlarga shaxsiy ma’lumotlarni taqdim etish, nisbatan yuqori narx va boshqalar). Bundan tashqari, monopolist bozorda har qanday narxni belgilashi mumkinligi bilan ajralib turadi va iste’molchi baribir uni nomlangan narx yorlig’i bo’yicha sotib olishi kerak, bu Windows va Microsoft-ning boshqa dasturlari bilan bo’lishi mumkinmi? Yo’q, hozirda ko’plab kompaniyalar, davlat idoralari va oddiy foydalanuvchilar Windows 10-ni bepul Linux, eski versiyalar yoki pirat tizimlar foydasiga sotib olishdan bosh tortmoqdalar, bu bizning mamlakatimizda ayniqsa rivojlangan. Rossiyada Microsoft-dan yangi operatsion tizimning narxi taxminan 8 ming rublni tashkil qiladi, bu, ayniqsa, bir necha o’nlab kompyuterlari bo’lgan kichik ofis uchun muammoli, chunki narx 8 mingdan 80 yoki undan ko’pga ko’tariladi. Shuningdek, korporatsiyalar Internet-telefoniya provayderi Skype Technologies-ni 8,5 milliard dollarga yoki professional ijtimoiy tarmoq LinkedIn-ni 26,2 milliard dollarga sotib olish kabi boshqa kompaniyalarni sotib olishni eng yuqori darajaga ko’tarishmoqda, ammo bu innovatsion texnologiyalar sohasidagi ilg’or siyosatning xatti-harakati kabi monopolistik xatti-harakatlar emas. Agar biron bir joyda o’z Asosiy vakolatlar va dinamik imkoniyatlar masalalarini hisobga olgan holda, Microsoft-ning korporativ qadriyatlar tizimini, ya’ni kompaniyaning deyarli barcha xodimlari tomonidan qabul qilingan e’tiqod va tashkiliy me’yorlarni ta’kidlash kerak. Asosiy qadriyatlar yoki korporativ madaniyat butun tashkilotni bir-biriga bog’lab turadigan tsementga o’xshaydi va ular kompaniyaning umuman raqobatbardosh ustunlikka erishish va uni saqlab qolish qobiliyatiga ijobiy va salbiy hissa qo’shadi. Microsoft korporatsiya muvaffaqiyatiga hissa qo’shadigan asosiy qadriyatlarni yaratadi.  Natijaga yo’naltirish. Microsoft-ning korporativ madaniyati ba’zi diqqatga sazovor xususiyatlarga ega. Shubhasiz, korporatsiyada shaxsga sig’inish hukmronlik qiladi, ammo xodimlar nafaqat Geytsga ta’zim qilishadi yoki uning o’rnagiga ko’r-ko’rona ergashishadi, balki uning eng foydali xususiyatlarini qabul qilishga va ko’paytirishga harakat qilishadi. Xodimlar doimo "Bill nima qilishini" taxmin qilishga harakat qilishadi, lekin ular unga qarshi turish va g’alaba qozonish katta sharaf ekanligini aytishadi. Geyts o’z xodimlariga buyuk g’oyalar faqat sotilishi mumkin bo’lgan g’oyalar ekanligini singdirishga muvaffaq bo’ldi. Haqiqatan ham yuqori ma’lumotli ishchilarni rag’batlantiradigan narsa bu bajarilgan ish bilan faxrlanish hissi.— Kompaniyada qabul qilingan uslub uning rahbarining fazilatlarini aks ettiradi: o’ziga ishonch, energiya, ijodkorlik va tirishqoqlik. Kompaniyadagi muhit norasmiy, ammo maqsadga muvofiq, butunlay yangi dasturlarni ishlab chiqishga bag’ishlangan va juda raqobatbardosh. Xodimlarning ish kuni ko’pincha me’yordan oshib ketadi, ko’pchilik dasturlarni ishlab chiqishda bir kechada qoladi. Geyts xodimlarini rag’batlantirishning psixologik usuli erishib bo’lmaydigan maqsadlarni aniqlash va xodimlarda mag’lubiyat tuyg’usini taklif qilishga asoslangan bo’lib, bu ularni boshqa safar katta kuch sarflashga majbur qiladi. Kompaniyada qabul qilingan shaxsiy javobgarlik falsafasi har bir savdo bo’limi menejeri va chet el sho’ba korxonasi rahbari uchun foyda va zararlar holatini belgilaydigan menejerlarning hisobot tizimi bilan mustahkamlanadi. mohiyatiga chuqur kirib borish va kechayu kunduz o’ylash uchun barcha kuchingizni to’playsiz. Geyts bir marta shunday degan edi:"Microsoft kelajakda muvaffaqiyatsizlikka duch keladi va men kompaniyada og’ir vaziyatlarda to’g’ri harakat qilishlari mumkinligini isbotlagan odamlar bo’lishini xohlayman". O’zbekistonlik menejerlar uchun o’z korxonalarini qayta qurishning dastlabki bosqichi ularning korxonalarini strategik imkoniyatlari nuqtai nazaridan ko’rishga yordam beradigan asosiy fikrlash o’zgarishi bo’lishi kerak. Keyin ular kompaniyaning asosiy harakatlarini aniqlashni boshlashlari va ularni iste’molchilar manfaatlari bilan bog’lashlari kerak. Va nihoyat, ular tashkilotning yangi shaklini, shu jumladan menejerlarning rolini va kompaniyaning raqobatbardosh imkoniyatlariga muvofiq ishlash uchun zarur bo’lgan yangi xatti-harakatlarning tarqalishini rag’batlantirish uchun javobgarlikni taqsimlashni o’z ichiga olishi mumkin. 2.4. Ertaga nima bo’ladi? Ikki ming yildan ko’proq vaqt oldin, Xitoy harbiy strategi Song dzi strategiya madaniyati haqida gapirganda, strategiyaning vaziyatli xususiyatini ta’kidladi: "faoliyat faqat bitta o’yinchi tomonidan ishlatilsa va boshqa faoliyatni amalga oshiradiganlar erishgan natijalarga nisbatan yaxshiroq natijalarga erishsa, strategiya (g’alaba strategiyasi) bo’ladi. Ammo bu faoliyat ma’lum bo’lgach va ko’pchilik undan foydalansa, u strategiya bo’lishni to’xtatadi." Bugungi kunda Microsoft o’zining raqobatbardosh ustunligini muvaffaqiyatli qo’llab- quvvatlamoqda va dinamik imkoniyatlarni yaratish va ulardan foydalanish orqali raqiblarini mag’lub etmoqda. Ammo boshqa dasturiy ta’minot kompaniyalari dinamik imkoniyatlar strategiyasini amalga oshirganda, xuddi Microsoft singari, omon qolish uchun oxirgi narsa boshqa narsani o’ylab topishi kerak. shakllantirish uchun taxmin qilingan yo’l risklarini ham, raqamli iqtisodiyot risklarini ham hisobga olish lozim. Boshqacha qilib aytganda, monopolist uzoq muddatli marjinal daromad va marjinal xarajatlarning tengligiga mos keladigan mahsulot hajmini ishlab chiqarish va sotish orqali foydani maksimal darajada oshiradi. Uning korxonasining optimal quvvati shundan iboratki, qisqa va uzoq muddatli o’rtacha umumiy xarajatlar egri chiziqlari bir-biriga tegadi, bu uzoq muddatli optimal ishlab chiqarishga mos keladigan nuqtada, E 2 . Bu Kurno-e nuqtasiga to’g’ri keladi, bu erda qisqa muddatli marjinal xarajatlar marjinal daromadga teng. Biroq, monopoliya bozorida faoliyat yuritadigan firmalar bir hil mahsulot ishlab chiqaradigan bir nechta zavodlarga ega. Shuning uchun savol tug’iladi: ishlab chiqarish hajmi turli xil ishlab chiqarish xarajatlariga ega bo’lgan ikkita zavod o’rtasida qanday taqsimlanadi. Bunday vaziyatda firma umumiy ishlab chiqarish va narxni belgilaydi, bozor talabiga e’tibor qaratadi va butun kompaniya uchun foydani optimallashtiradi, bozordagi marjinal daromad va marjinal xarajatlarni taqqoslaydi. Bunday holda, marjinal xarajatlar ikkala zavodning marjinal xarajatlari to’plami sifatida shakllanadi. Ishlab chiqarishning umumiy hajmini zavodlar bo’yicha taqsimlash Har bir zavodning optimal ishlab chiqarish hajmini aniqlab, kompaniya rahbariyati ma’lum bir kompaniya uchun optimal bozor sharoitida marjinal xarajatlar qaysi ishlab chiqarish hajmiga mos kelishini ko’rib chiqadi 1.4. Narxlar diskriminatsiyasi va uni keltirib chiqaradigan sabablar daromadi p1r2aa1 to’rtburchaklar qiymatiga narxlarning pasayishi (yo’qotishlar) tufayli kamaydi va Q 1 A 1 BQ 2 (foyda) da ishlab chiqarishning ko’payishi hisobiga o’sdi. Narx va ishlab chiqarish hajmi o’zgarganda, biror narsa yo’qoladi va biror narsa sotib olinadi. Qo’shimcha mahsulot birligini sotish uchun monopolist narxlarni pasaytirishi kerak. Va sotish hajmining oshishi bilan narxlarning pasayishidan yo’qotishlarni oldini olish uchun monopolist mahsulot sotishdan olingan umumiy daromadni (n) mahsulot birliklarini sotishdan olingan umumiy daromad (n + 1) birliklar bilan taqqoslashi kerak, ya’ni. marjinal daromad miqdorini kuzatib boring. Mahsulotlarni sotishni ko’paytirish jarayonida u mukammal raqobat ishtirokchisi sifatida dd talab liniyasiga emas, balki marjinal daromad liniyasiga e’tibor qaratadi. Firma mahsulotning barcha birliklari uchun bitta narxni belgilaganligi sababli, o’rtacha daromad AR \ u003d P. dd talab chizig’i va ar chizig’i mos keladi va salbiy qiyalikka ega. MR < P va MR < AR, shuning uchun Mr chizig’i ularning ostida yotadi. Microsoft Windows 8, Windows 10, Windows Mobile va Windows serverlarini o’z ichiga olgan Windows operatsion tizimlarida etakchi sifatida tan olingan. Kompaniya, shuningdek, ofisda ishlash uchun standart vositalar to’plami bo’lgan Office mahsulotlari bilan mashhur. Shu munosabat bilan kompaniya operatsion tizimlar bozorining qariyb 80 foizini va ofis dasturiy ta’minot bozorining qariyb 90 foizini tashkil qiladi. Microsoft sun’iy intellekt (AI), bulutli texnologiyalar, xizmat ko’rsatish va boshqalar kabi zamonaviy texnologiyalarni ilgari surmoqda. Shuningdek, u Xbox One va Xbox One X-ni o’z ichiga olgan o’yin pristavkalarini rivojlantirishda faol. Umuman olganda, Microsoft axborot texnologiyalari olamining asosiy o’yinchilaridan biri ekanligi va iste’molchilarga hayotlari va ishlarini osonlashtiradigan yangi mahsulotlar va texnologiyalarni taklif qilish orqali bozorni boshqarishda davom etayotgani aniq. Ushbu ishda Microsoft monopoliyaga egami degan savolga javob bermoqchiman. Ushbu mavzuning dolzarbligi shundaki, Amerika korporatsiyasi hali ham dunyoning turli burchaklarida yangi va yangi ishlarni boshlamoqda. Kasperskiy laboratoriyasining 1-sonli bayonotiga ko’ra, ushbu mavzu bo’yicha yuzaga kelgan so’nggi ishlardan biri Microsoft-ga qarshi federal monopoliyaga qarshi xizmat ishi edi. Unda aytilishicha, operatsion tizim ishlab chiqaruvchisi dasturiy ta’minotning mosligini moslashtirish muddatini 2 oydan 6 kungacha qisqartirgan, bu esa tizimga o’rnatilgan Windows Defender bilan kurashda antivirus dasturlari bozorida raqobatbardoshlikni buzadi. Ammo kompaniyaning bunday harakatini bozorni faqat o’z kompaniyasining mahsulotlariga moslashtiradigan narsa deb hisoblash mumkinmi? Birinchidan, ushbu kompaniyaga tegishli bo’lgan kontseptsiyani aniqlash kerak. Monopoliya-bu "monopolist" deb nomlangan firma ma’lum bir tovar (tovar yoki xizmat) taklifini to’liq nazorat qiladigan va xaridor uchun u bilan ozmi-ko’pmi almashtiriladigan tovar mavjud bo’lmagan bozor holati. mumkin, ammo to’rtta eng yirik firmalar ishlab chiqaradigan "o’rta" oligopolistik sanoat xarajatlarining atigi 3%. umumiy mahsulot hajmining 60%. Monopol hokimiyatning iqtisodiy oqibatlari-bozor muvozanatini shakllantiradigan monopoliya sanoatdagi va umuman iqtisodiyotdagi resurslarni qayta taqsimlashga olib keladi (mukammal raqobat bilan taqqoslaganda), natijada ijtimoiy farovonlikning yo’qolishi. Monopol hokimiyat narxlarning oshishiga va ishlab chiqarish hajmining pasayishiga olib kelganligi sababli, iste’molchilar farovonligining yomonlashishini va firmalar farovonligining oshishini kutish kerak. Chiqarish, narxlash va resurslarni taqsimlash nuqtai nazaridan monopoliya samarasiz, chunki monopolist mahsulot tanqisligini sun’iy ravishda yaratish va narxlarni ko’tarish orqali o’z foydasini maksimal darajada oshiradi. Natijada ishlab chiqarish quvvatlaridan kam foydalanish yuzaga keladi. Ishlab chiqarish xarajatlari nuqtai nazaridan: uzoq muddatda monopoliya ko’pincha ishlab chiqarish miqyosining ijobiy ta’siri, ya’ni o’rtacha xarajatlarning pasayishi bilan shug’ullanadi. Ammo to’g’ridan-to’g’ri raqobatchilarning etishmasligi monopolistni innovatsiyalarni amalga oshirish orqali xarajatlarni kamaytirishga qiziqtirmaydi 1.1 Daromadni maksimallashtirish maqsadlari Monopolistning foydasini maksimal darajada oshirish marjinal daromad marjinal xarajatlarga teng bo’lgan ishlab chiqarilgan tovarlar hajmi bilan sodir bo’ladi. Foydani maksimal darajada oshirish uchun monopolist sun’iy tanqislikni keltirib chiqaradi, bu esa marjinal xarajatlardan yuqori narxga olib keladi. Mukammal raqobat sharoitida har qanday ishlab chiqaruvchi ortiqcha mahsulot birligini sotish uchun narxni pasaytirishi shart emas. Monopolist uchun bu holda narxni pasaytirish zarur. Monopoliyani firma turi deb hisoblash mumkin. Bu milliy iqtisodiyotning ma’lum bir sohasida etakchi mavqega ega bo’lgan yirik korporatsiya. Odatda monopoliya butun dunyoga mashhur General Motors, Ekson, Coca-Cola va boshqa Bunday vaziyatda Q1 ishlab chiqarish hajmi maqbuldir. Biroq, bu holda o’rtacha umumiy xarajatlar narxdan oshib ketadi va monopoliya P 1 C 1 E 1 A to’rtburchaklar maydoniga to’g’ri keladigan yo’qotishlarni keltirib chiqaradi. Bizning jadvalimizdan ko’rinib turibdiki, naqd pul quvvati ma’lum bir bozorda ijobiy iqtisodiy foyda olish uchun yetarli emas. Ammo, agar talab egri chiziqlari va uzoq muddatli o’rtacha umumiy xarajatlar nisbati ko’rib chiqilsa, biz monopolistning istiqbolga ega ekanligini ko’ramiz. Chiqarish o’qida biz q’q " qismini ko’ramiz, uning ichida uzoq muddatli o’rtacha umumiy xarajatlar egri chizig’i talab egri chizig’i va daromad egri chizig’idan past bo’ladi. Binobarin, monopoliyaning ishlab chiqarish quvvatining bunday kengayishi mumkin, uning optimal ishlatilishi monopolistga ishlab chiqarish quvvatining barcha mumkin bo’lgan hajmlaridan ijobiy iqtisodiy foyda olishga imkon beradi, faqat LMC va MR egri chiziqlarining kesishishiga mos keladigan maksimal uzoq muddatli foyda olishga imkon beradi (e nuqta). Uzoq muddatli optimum qisqa muddatli optimumni ham o’z ichiga olganligi sababli (lekin aksincha emas), SMC 2 qisqa muddatli marjinal xarajatlar egri chizig’i Mr egri chizig’ini bir xil e nuqtada kesib o’tadi. Boshqacha qilib aytganda, bizning rasmimizdagi uzoq vaqt davomida optimal ishlab chiqarish quvvati SATC 2 va SMC 2 egri chiziqlari bilan tavsiflanadi. Bunday hajmdagi quvvatdan foydalangan holda va Q 2 hajmida mahsulot ishlab chiqarish orqali monopolist ijobiy foyda oladi, chunki SATS 2 (Q 2 ) < P 2 (Q 2 ). Foydaning umumiy miqdori, shubhasiz, C 2 P 2 BE 2 to’rtburchakning maydoni bilan tavsiflanadi.  Monopoliyada belgilangan narx darajasining o’zgarishini istisno qilish uchun bozorda raqib firmalar tomonidan narxlar raqobati bo’lmasligi kerak. Narxlarni diskriminatsiyalashning uchta tipik turi mavjud. Birinchi darajali kamsitish (yoki mukammal, ideal) monopolist har bir xaridor uchun mahsulot uchun to’lashga maksimal tayyorligiga teng individual narxni belgilashi mumkinligini anglatadi. Narxlarni mukammal diskriminatsiyalash monopoliyaning ptimal chiqarilishi cheklangan daromad va marjinal xarajatlar egri chiziqlari (MS va MR) kesishmasida L nuqtada joylashgan va P 2 narxida Q ’2 ni tashkil qiladi. Iste’molchilarning ortiqcha qismi P 2 * al maydoniga, sotuvchining ortiqcha qismi CP 2 *LE 2 maydoniga teng. Monopolist p*al-ning barcha iste’mol profitsitini o’z zimmasiga oladi, bu mukammal raqobat sharoitida, Q 2 ishlab chiqarish hajmi bilan xaridor tomonidan belgilanadi. Monopolist o’z foydasini barcha mumkin bo’lgan xaridorlarning talab funktsiyalari to’g’risida to’liq ma’lumotga ega bo’lmaganligi sababli, ushbu turdagi narxlarni kamsitish sof shaklda mumkin emas. Sof narxlarni kamsitishga ma’lum bir yaqinlashish xaridorlarning kamligi bilan mumkin, bunda har bir tovar birligi ma’lum iste’molchilarning buyurtmalariga binoan chiqariladi. rasm osib qo’ying (o’z pleyeringizni chiqaring) yoki yangi vositani zarb qiling (dastur yarating) sizga u yoki bu tarzda bolg’a kerak bo’ladi. Boshqa egalarining bolg’alari ham bor, lekin biri mixlar va taxtalar (Mac) bilan birga keladi, ikkinchisi burchakli va ko’nikish qiyin, ammo behuda (Linux) va uchinchisi shunchaki o’g’irlanishi mumkin (pirat versiyalari). Eng mashhur bolg’aning egasi sizdan talab qiladigan narsa shundaki, siz uning vositasidan foydalanganingiz uchun bir marta to’laysiz (operatsion tizimni sotib olish) va agar siz u bilan biror narsa yaratsangiz, daromadingizning ozgina qismini berasiz (sheriklik dasturi bo’yicha 0,4% Microsoft-ga va kichik bir martalik to’lovga beriladi). Shunday qilib, Microsoft korporatsiyasi monopolist emas. Bu dasturiy ta’minot bozorida va ba’zi dasturlarda munosib raqobatchilarga ega bo’lmagan kompaniya, shuning uchun u monopolistga o’xshaydi. Agar siz planshet kompyuterlar yoki smartfonlar uchun bir xil bozorni olsangiz, u erda hech kim Microsoft monopoliyasi haqida gapirmaydi, garchi ushbu ishlab chiqarish sohalarini moliyalashtirish juda katta va u erda birinchi navbatda sotib olingan texnologiyalar joriy etilmoqda. Pulli Windows operatsion tizimi va bepul Linux o’rtasida tanlov qilish imkoniyati allaqachon monopolistni yo’q qiladi, shuningdek, foydalanuvchi Microsoft-dan analogingiz bo’lsa ham, shaxsiy kompyuteriga har qanday (tizim uchun xavfsiz) dasturni o’rnatishi mumkin. 2.2. Dinamik imkoniyatlar Raqobat muhitining doimiy o’zgaruvchan sharoitlari ertami-kechmi bugungi asosiy vakolatlarni ahamiyatsiz qiladi. Shuning uchun kompaniyaning o’sishi bugungi kunda kelajakdagi vakolatlarni yaratishga bog’liq. Ammo ertangi kun uchun kompetentsiyalarni yaratish uchun kompaniyaga maxsus fazilatlar dinamik— imkoniyatlar kerak. Muayyan asosiy vakolatlarda global etakchilikka erishish uchun besh yildan o’n yilgacha vaqt ketishi mumkinligini hisobga olsak, korporatsiya rahbariyatining harakatlaridagi izchillik muvaffaqiyatning asosiy elementlaridan biriga aylanadi. Asosiy kompetentsiyalarni yaratish tashkilot ichida Monopoliya-bu bozorda yagona kompaniya-har qanday mahsulotni sotuvchi faoliyat ko’rsatadigan bozor tuzilishi. Monopolist firma butun bozorni nazorat qilganligi sababli, uning mahsulotlariga qoldiq talab nisbatan elastik emas. Monopolist-bu narx oluvchi-uning sotish hajmi ushbu hajm sotilishi mumkin bo’lgan narxga ta’sir qiladi. Sanoat bozorida monopol hokimiyatning oqibatlari: 1) monopoliya bozorining narxi mukammal raqobatga qaraganda yuqori; 2) yuqori narx monopolistga resurslarni eng tejamli sarf qilmasa ham foyda olishga imkon beradi, ya’ni monopoliya ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanishiga to’sqinlik qilishi mumkin. Monopoliyaning oqibatlariga X-samarasizlik va x-samaradorlik ham kiradi. X- samarasizlik shuni ko’rsatadiki, monopoliya xarajatlari raqobatbardosh sohalarga xos bo’lgan xarajatlardan yuqori bo’lishi mumkin X-samarasizlik har qanday ishlab chiqarish uchun haqiqiy xarajatlar mumkin bo’lgan minimal xarajatlardan katta bo’lganda yuzaga keladi. Menejerlarning maqsadlari, masalan, kompaniyaning o’sishi, tadbirkorlik xavfidan qochish, ularning yuklarini kamaytirish, qobiliyatsiz qarindoshlar va do’stlarning ishlashini ta’minlash xarajatlarni minimallashtirish vazifasiga zid bo’lishi mumkin. X-effektsiz qiymat, shuningdek, xodimlar etarli darajada rag’batlantirilmagan yoki xarajatlar va daromadlarni hisoblashni hisobga olmagan holda qaror qabul qilishning soddalashtirilgan empirik usullari qo’llaniladigan kompaniyada paydo bo’lishi mumkin. Monopolistik firmalar raqobatdosh ishlab chiqaruvchilarga qaraganda x samarasizligiga nisbatan sezgirroqmi? Ehtimol, ular haqiqatan ham sezgirroq. Nazariy jihatdan, raqobatbardosh sohalardagi firmalar doimiy ravishda raqobatchilarning bosimi ostida bo’lib, ularni ichki jihatdan samarali bo’lishga majbur qiladi. Monopolistlar va oligopolistlar, aksincha, raqobatdosh kuchlardan himoyalangan, bu esa x samarasizligining paydo bo’lishiga yordam beradi. Ampirik dalillar shuni ko’rsatadiki, x-effektsiz-tivity raqobat darajasi qanchalik past bo’lsa, shuncha katta bo’ladi. Masalan, asosli hisob-kitoblarga ko’ra, x- samarasizlik monopolistik xarajatlarning 5% yoki undan ko’prog’ini tashkil qilishi yoki undan ortiq kichik kompaniyalar yoki tor ixtisoslashgan kompaniyalarning har qanday kombinatsiyasiga qaraganda arzonroq narxga ega bo’lgan butun bozorga mustaqil ravishda xizmat ko’rsatishga qodir bo’lsa, kompaniya tabiiy monopoliyadir.  Monopsoniya-bu faqat bitta xaridor bo’lgan bozor.  Mukammal raqobat – cheksiz raqobatga ega bo’lgan nazariy jihatdan mumkin bo’lgan bozor tuzilishi (yoki kirish to’siqlarining to’liq yo’qligi); cheksiz ishlab chiqaruvchilar va xaridorlar mukammal lastic talab egri chizig’i bilan birlashtirilgan. Bozorning turli strukturalari farq qiladigan asosiy mezon-bu bozorda ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning soni va hajmi, sotiladigan tovarlar yoki xizmatlar turi va ular to’g’risida ma’lumotlarning mavjudligi darajasi. Asosiy qism 1. Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari Raqamli iqtisodiyot" atamasi, asosan, internet, kompyuter texnologiyalari va raqamli kommunikatsiya orqali yaratiladigan iqtisodiy faoliyatni anglatadi. Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari quyidagilardan iborat: 1. Raqamli savdo hajmi: Bu ko’rsatkich onlayn savdo-sotiqning umumiy hajmini ko’rsatadi, bu orqali elektron tijoratning iqtisodiyotdagi ulushi va rivojlanish darajasi baholanadi. 1999 yilgacha qabul qilingan Microsoft tashkiliy tuzilmasi Yirik savdo bo’limlari rahbarlari endi o’zlari talab qiladigan mahsulotlarni faol ravishda rejalashtirishlari va ularni tegishli xaridorlarga sotishlari mumkin, bu esa rahbarlarga har bir savdo bo’limining ustuvor yo’nalishlarini aniqroq va oqilona belgilash, vazifalarni belgilash va erishilgan natijalar uchun javobgar bo’lish imkonini beradi. Har bir bo’lim o’z vazifalarini bajarsa-da, turli guruhlarning a’zolari, avvalgidek, umumiy ishda sherik bo’lib qoladilar va umumiy muammolarni hal qilishda o’zaro aloqada bo’lishlari mumkin. Masalan, individual iste’molchilar bilan ishlash va korporativ mijozlar bilan ishlash bo’limlari marketing dasturlarini birgalikda ishlab chiqadilar. Ushbu bo’linmalar ba’zi asosiy jarayonlar, infratuzilma, korporativ boshqaruv va texnik bazalar bilan birlashtirilgan. Va nihoyat, o’z ishlarida bo’linmalar asosiy mahsulotlarning bir xil xususiyatlaridan kelib chiqadi: shunday qilib, Windows 2000 operatsion tizimining barcha versiyalari Excel elektron jadvallari kabi asosiy dasturlarga mos kelishi kerak. Ammo ushbu xususiyatlarni hisobga olgan holda, har bir bo’lim o’z mijozlari guruhlari uchun tashqi ko’rinishi va funktsiyalari bilan bir-biridan farq qiladigan Windows variantlarini ishlab chiqish huquqiga ega. barcha sohalarni qamrab oladi va istiqbolli tashabbuslarning keng ro’yxatini taqdim etadi. Ushbu strategiyaning asosiy qismlaridan biri bu «faol tadbirkorlik, innovatsiyalar va texnologiyalarni qo’llab-quvvatlash yili»deb nomlanuvchi 2018 yilgi davlat dasturidir. 237 banddan iborat dastur loyihasi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 22 dekabrdagi Farmoni bilan tasdiqlangan. Ushbu loyiha dekabr oyida Oliy Majlisga yo’llagan maktubida bildirilgan asosiy g’oya va takliflarni hamda mamlakatni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha strategiyada belgilangan asosiy vazifalarni o’zida mujassam etgan. Davlat harakatlar strategiyasi dasturi loyihasi jamoatchilik muhokamalari natijalari va qabul qilingan takliflar tahlili asosida yanada takomillashtirildi. Ushbu jarayon xususiy sektorda resurslardan yanada samarali foydalanishga qaratilgan. Yuqori sifatli mahsulotlarni yaratishga, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga va turli sohalarda mehnat unumdorligini oshirishga bo’lgan qiziqish ortib bormoqda. Shuni ta’kidlash kerakki, ushbu sa’y-harakatlar samarali ishlab chiqarish orqali daromadlarni ko’paytirish kabi moliyaviy maqsadlarga erishishga olib keladi. O ‘zbekiston Respublikasi davlat soliq qo’ mitasi tomonidan tadbirkorlik subyektlari ko ‘ rsatilgan imkoniyatlardan samarali foydalanishi uchun sharoitlar yaratilmoqda. Xususan, sifatli lastic axborot almashinuvini joriy etish, davlat soliq xizmati organlari faoliyati samaradorligini oshirish va soliq to’lovchilarga o’nlab interaktiv, qog’ozsiz, masofaviy xizmatlarni taqdim etishga qaratilgan o’ttizga yaqin dastur joriy etildi. Mustaqillik yillarida O’zbekistonda bozor iqtisodiyotining asosi sifatida xususiy mulkning ustuvorligini mustahkamlaydigan barqaror Qonunchilik bazasi yaratildi. Bu biznes egalarining o’rta sinfini rivojlantirish, iqtisodiyotning barqaror o’sishi, yangi ish o’rinlari yaratish va kichik biznes va tadbirkorlikni jadal rivojlantirish uchun qulay biznes muhiti va ishonchli huquqiy kafolatlarni yaratadi. Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi iqtisodiy o’sish, tarkibiy o’zgarishlar va aholining yashash sharoitlarini yaxshilash jarayonlarini o’z ichiga oladi. Foydani ko’paytirish uchun firmalar ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishga intilishadi. Xarajatlarni kamaytirishning bir necha yo’li mavjud, jumladan texnik va texnologik omillar (yangi texnologiyalarni joriy etish), Mundarija Kirish ............................................................................................................................................................ 2 Asosiy qism .......................................................................................................................................... 6 1.1 Daromadni maksimallashtirish maqsadlari ........................................................................................ 9 1.2 Foydani maksimal darajada oshirishni aniqlash ........................................................................... 12 1.4. Narxlar diskriminatsiyasi va uni keltirib chiqaradigan sabablar ................................................... 21 || qism ................................................................................................................................................... 26 2. Microsoft korporatsiyasi monopolist sifatida ..................................................................................... 26 2.1 Microsoft korporatsiyasi tarixi va siyosati .................................................................................... 26 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati ............................................................................................................. 44 Kirish Hozirgi zamonda mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish bo’yicha katta ishlar amalga oshirimoqda. Shuning uchun ham uni qanday rivojlantirish masalalari jamiyat va halq oldida ko’ndalang bo’lib turibdi. Ushbu maqolada O’zbekiston Respublikasida raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish strategiyasining ba’zi bir yo’nalishlari mualliflar nuqtai-nazaridan muhokama qilinadi. Avvalo shuni aytish kerakki, raqamli iqtisodiyot o’zaro bog’liq bo’lgan ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining zanjiridan iborat bo’lib, uning ajralmas elementi zanjirlararo ( insonlararo, mashinalararo, bulutlar orqali, data markazlararo ) raqamli texnologiyalar yordamida amalga oshiriladigan ma’lumot almashinishdir. Raqamli iqtisodiyotda raqamli ko’rinishdagi ma’lumotlar barcha ijtimoiy-iqtisodiy sohalardagi ishlab chiqarishning asosiy elementi hisoblanadi va bunday iqtisodiyot tizimiga bosqichma-bosqich o’tish mamlakatimizning global miqyosdagi raqobatbardoshliligi oshirib, fuqarolarning hayot sifatini yanada oshiradi, yangi ish joylarini yaratadi, jadal iqtisodiy o’sishga imkon yaratadi va milliy mustaqillikni Ikkinchi darajali narxlarni diskriminatsiyalash ko’pincha narx chegirmasi yoki chegirmalar shaklida amalga oshiriladi (etkazib berish hajmi bo’yicha; kümülatif chegirmalar - temir yo’lda mavsumiy chipta; vaqtni kamsitish - ertalab, tushdan keyin, kechqurun kino seanslari uchun turli narxlar; sotib olingan tovarlar hajmini mutanosib ravishda to’lash bilan birgalikda obuna to’lovini olish). Uchinchi darajali narxlarni diskriminatsiyalash ("bozor segmentatsiyasi") monopolist mahsulotni turli odamlarga turli narxlarda sotganda sodir bo’ladi, ammo ushbu shaxsga sotiladigan har bir mahsulot birligi bir xil narxda sotiladi. [9] bu narxlarni diskriminatsiyalash ning eng keng tarqalgan shakli. Bunga kinoda talabalar uchun chegirmalar yoki dorixonada keksa fuqarolar uchun chegirmalar misol bo’la oladi. Ikkala trafik ham umumiy vertikal o’qga ega. Marjinal xarajatlar (MS) doimiydir. Har bir bozorda monopolist firma Mr = MS teng bo’lganda foydani maksimal darajada oshirib, yuqori narxni (P1) belgilaydi, unga ko’ra uning tovarlariga talab kamroq elastik bo’ladi Uchinchi darajali narxlarni diskriminatsiyalash (firma tomonidan turli xil narxlarni qo’llash) bilan shug’ullanib, o’z daromadlarini oshirishi mumkin. Odatda narxlarni kamsitish ikki turga bo’linadi: birinchidan, sotiladigan mahsulotlarning birliklariga nisbatan kamsitish (chakana savdoda sotib olingan tovarlarning narxi har doim ommaviy sotib olishda bir xil tovarlarga qaraganda yuqori); ikkinchidan, xaridorlar orasida kamsitish. Xaridorlar turli xil daromadlarga ega. Monopolist, ushbu holatni hisobga olgan holda, turli xaridorlar uchun turli narxlarni belgilaydi. Jamiyat nuqtai nazaridan monopoliya resurslardan samarasiz foydalanadi, chunki mukammal raqobatchiga nisbatan u bozorga kamroq mahsulot va yuqori narxda taklif qiladi. Xuddi shu sabablarga ko’ra iste’molchilar ham yutqazishadi. Agar monopoliyani yo’q qilish mumkin bo’lmasa, unda davlat monopol narxlarni tartibga solishi shart. O’rtacha xarajatlarga asoslangan narx murosaga keladi, bu monopolistga zarar etkazmasdan ishlashga va haqiqiy, ammo monopol bo’lmagan iqtisodiy foyda olishga imkon beradi. 1.2 Foydani maksimal darajada oshirishni aniqlash Monopoliya-bu bozorda yagona kompaniya-har qanday mahsulotni sotuvchi faoliyat ko’rsatadigan bozor tuzilishi. Monopolist firma butun bozorni nazorat qilganligi sababli, uning mahsulotlariga qoldiq talab nisbatan elastik emas. Monopolist-bu narx oluvchi-uning sotish hajmi ushbu hajm sotilishi mumkin bo’lgan narxga ta’sir qiladi. ham, tashqarisida ham ko’nikmalarni to’plash va birlashtirishni talab qiladi. Shuning uchun, asosiy kompetentsiyalarni yaratishda turli ko’nikmalar va texnologiyalarni birlashtirish qobiliyati yangi ixtiro qilish qobiliyati kabi muhimdir4. Dinamik imkoniyatlar (dynamic capabilities) bu kompaniyaning turli xil— texnologiyalarni yakuniy mahsulotlarga integratsiya qilish, tashqi va ichki kompetentsiyalarni ishlab chiqish va isloh qilish, atrof-muhitning tez o’zgarib turadigan sharoitlariga mos kelish qobiliyati. Shunday qilib, dinamik imkoniyatlar tashkilotning bozorda mavjud bo’lgan muayyan muhitda asosiy vakolatlarning yangi, ilg’or shakllarini yaratish qobiliyatini aks ettiradi. Asosiy vakolatlarni mavjud elementlarni oddiygina o’rnatish orqali yaratish mumkin emas. Ammo dinamik imkoniyatlarni yaratish yanada qiyinroq. Agar asosiy vakolatlar iqtisodiy resurslardan olingan funktsiya bo’lsa, unda dinamik imkoniyatlar ikkinchi darajali hosiladir. Binobarin, kompaniyaning imkoniyatlarini tushunish uchun birinchi navbatda balans moddalarini emas, balki mahsulotning iste’mol qiymatini yaratish uchun yangi imkoniyatlarni shakllantiradigan asosiy vakolatlarni qo’llab-quvvatlaydigan tashkiliy tuzilmalar va boshqaruv jarayonlarini ko’rib chiqish kerak. 1999 yil mart oyida Microsoft o’zining dinamik imkoniyatlarini yangi asosiy vakolatlarni yaratish va tarkibiy qayta tashkil etishga yo’naltirdi, shunda kompaniya atrof-muhit sharoitidagi o’zgarishlarga etarli darajada javob bera oladi. Endi kompaniyaning har qanday faoliyatining markazida iste’molchi va uning manfaatlari yotadi, buning uchun iste’molchilar bilan aloqa qiladigan bo’limlar ishlab chiqarish bo’limlariga nisbatan kuchaytirildi (2 va 3-rasm). Geyts yangi savdo bo’limlari rahbarlarini mustaqil korxonalarni boshqarayotgandek o’ylashga va harakat qilishga undaydi. Shunday qilib, Microsoft ning yangi asosiy — vakolatlari xaridorlarning manfaatlarini batafsil bilish va iste’molchiga yaqinlikdir. shakli"ga ega. Ratsional fikrlaydigan monopolist elastik bo’lmagan talabdan qochishga harakat qiladi. Sof monopoliya sharoitida firmalarning muvozanati Mr va MC egri chiziqlarining kesishmasida o’rnatiladi, lekin i.e. da emas, Qm ishlab chiqarish hajmi bilan (rasm. 13). Sof monopoliyada, sof raqobatdan farqli o’laroq, MC = MR ≠ p0. QM ishlab chiqarish hajmi uchun PM narxi talab bilan belgilanadi, ya’ni.sof monopoliya sharoitida ishlab chiqarish mukammal raqobatga qaraganda kamroq (Qm<Q0). Sof monopoliya sharoitida muvozanat Xaridorlar monopolist kompaniyaga E 1 E miqdorida qo’shimcha mahsulot ishlab chiqarish uchun zarur bo’lganidan ko’proq pul to’laydilar. monopolist ishlab chiqaruvchining ortiqcha miqdori yuqori va iste’molchilar zarar ko’radi. Maydon Δ EE 1 E 0 -bu monopol hokimiyatdan yo’qotish miqdori yoki monopoliyaning "o’lik yuki" deb ataladigan narsa Xarberger uchburchagi.– Odatda monopol narxlar eng yuqori deb hisoblanadi. Ular, qoida tariqasida, raqobatchilardan yuqori monopolist mahsulot birligiga emas, balki umumiy foydani maksimal darajada oshirishga intiladi. Shu bilan birga, narxlarning o’sishi

Raqamli iqtisodiyotning asosiy ko’rsatgichlari

Купить