Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	350.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	23 Июль 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Reklama — korxona marketingining asosiy vositalaridan biri sifatida kurs ishi

6I BOB. REKLAMANING NAZARIY ASOSLARI VA MARKETINGDA
TUTGAN O‘RNI
1.1. Reklama tushunchasi, maqsadi va funksiyalari
Zamonaviy marketing faoliyatining ajralmas tarkibiy qismlaridan biri bu
reklama hisoblanadi. Reklama — bu ommaviy axborot vositalari, tashqi
ko‘rinish vositalari yoki raqamli platformalar orqali tovar, xizmat, g‘oya yoki
brendni targ‘ib qilishga yo‘naltirilgan pullik axborotdir. U o‘z mohiyatiga
ko‘ra, xaridorlarni ma’lum bir mahsulot yoki xizmat haqida xabardor qilish,
ularni xarid qilishga undash, ularning qaror qabul qilish jarayoniga bevosita
ta’sir ko‘rsatish vazifalarini bajaradi. Reklama ishlab chiqaruvchi bilan
iste’molchi o‘rtasidagi vositachilik missiyasini bajarib, bozordagi axborot
oqimini tartibga soladi va marketing kommunikatsiyasini shakllantiradi.
Reklamaning asosiy maqsadi mahsulot yoki xizmatga bo‘lgan talabni
shakllantirish, iste’molchi ongida ijobiy obrazni yaratish va uni
mustahkamlashdan iborat. Bu maqsadga erishish uchun reklama ko‘plab
yondashuvlar va vositalar orqali amalga oshiriladi. Misol uchun, brendga
sodiqlikni shakllantirishga qaratilgan imij reklamalari, mahsulotga oid texnik
tafsilotlarni yetkazishga qaratilgan informatsion reklama, iste’molchida hissiy
javob uyg‘otuvchi emotsional reklama turlari mavjud. Har biri muayyan
marketing vazifasini hal qilishga xizmat qiladi.
Reklama nafaqat tovarni tanishtirish, balki u haqda ijtimoiy fikr
shakllantirish, unga ijobiy munosabat uyg‘otish va bozordagi raqobat muhitida
mahsulot yoki xizmatni ajratib ko‘rsatish imkonini beradi. Ayniqsa, bugungi
axborot jamiyatida iste’molchining qaror qabul qilishiga ko‘plab omillar ta’sir

30tayyorlash, internet monitoringi, brend boshqaruvi kabi kompleks xizmatlarni
taklif qilmoqda. Bu esa reklama bozorida professional mutaxassislar va
texnologik jihatdan qurollangan kompaniyalar sonining ko‘payishiga olib
kelmoqda.
Beshinchidan, reklama mazmunining o‘zgarishi ham muhim
tendensiyalardan biridir. Endi reklama faqat mahsulot yoki xizmat haqida
axborot berishdan iborat emas, balki u orqali iste’molchining hissiyotiga ta’sir
etish, ijtimoiy mas’uliyat, ekologik qadriyatlar, mahalliy madaniyatga mos
yondashuvlar targ‘ib qilinmoqda. Ayniqsa, milliy brendlar reklama orqali
o‘ziga xosligini ko‘rsatish, brend tarixini hikoya qilish, iste’molchining
e’tiborini sof qadriyatlarga jalb etish strategiyasiga o‘tayapti.
O‘zbekistonda reklama bozorining rivojlanishida axborot texnologiyalari,
iste’molchilar psixologiyasi va raqamli infratuzilmaning kengayib borishi
asosiy omillar sifatida xizmat qilmoqda. Aynan shu jihatlar reklama faoliyatida
samaradorlik, ijodkorlik va texnologik innovatsiyalarni birlashtirish zaruratini
keltirib chiqarmoqda. Kelajakda bu sohaning yanada kengayishi, sun’iy
intellekt yordamida shaxsiylashtirilgan reklama kampaniyalarining keng
tarqalishi kutilmoqda.

33Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi
to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.

2Mavzu : Reklama — korxona marketingining asosiy vositalaridan biri sifatida
MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………………….
I BOB. REKLAMANING NAZARIY ASOSLARI VA MARKETINGDA
TUTGAN O‘RNI
1.1. Reklama tushunchasi, maqsadi va funksiyalari ……………………………..
1.2. Marketing tizimida reklamaning o‘rni va ahamiyati ………………………..
1.3. Reklama vositalari va ularning turlari ……………………………………….
II BOB. KORXONA FAOLIYATIDA REKLAMADAN FOYDALANISH
AMALIYOTI
2.1. Korxona marketing strategiyasida reklama
rejalashtirish …………………....
2.2. Reklama samaradorligini baholash
usullari …………………………………..
2.3.O‘zbekistondagi korxonalarda reklama bozorining rivojlanish
tendensiyalari .
XULOSA VA
TAKLIFLAR …………………………………………………….
FOYDALANILGAN
ADABIYOTLAR………………………………………..

8mahsulotini faqat kerakli demografik yoki geografik auditoriyaga yo‘naltirishi
mumkin. Bu esa reklama samaradorligini oshiradi va byudjetni tejashga yordam
beradi.
Reklama iqtisodiyotda ham muhim o‘rin egallaydi. U nafaqat tovar va
xizmatlarga bo‘lgan talabni oshiradi, balki ishlab chiqarish hajmini
ko‘paytiradi, ish o‘rinlari yaratadi, raqobatni rag‘batlantiradi va
iste’molchilarning ongli tanlov qilishiga ko‘maklashadi. Shu jihatdan reklama
faqat marketing vositasi emas, balki iqtisodiy taraqqiyot omillaridan biri
sifatida ko‘riladi.
Reklama orqali korxona o‘z korporativ qadriyatlarini, missiyasi va ijtimoiy
mas’uliyatini ham keng ommaga yetkazishi mumkin. Bu esa uni boshqa
raqobatchilardan ajratib turuvchi muhim imij vositasiga aylanadi. Ayniqsa,
ekologik barqarorlik, ijtimoiy adolat, sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qiluvchi
reklama kampaniyalari brendga bo‘lgan hurmat va sodiqlikni oshiradi.
1.2. Marketing tizimida reklamaning o‘rni va ahamiyati
Marketing bugungi zamonaviy iqtisodiy muhitda korxonaning umumiy
strategiyasi va bozordagi raqobatbardoshligini ta’minlovchi asosiy tizimlardan
biri hisoblanadi. Marketingning eng muhim yo‘nalishlaridan biri bu — reklama
faoliyatidir. Reklama marketing tizimi doirasida tovar yoki xizmatni bozorga
tanitish, unga nisbatan ijobiy munosabat shakllantirish va xaridor ongida brend
imijini yaratish orqali mijozlar bilan samarali aloqani yo‘lga qo‘yishga xizmat
qiladi. Shu sababli reklama marketingning asosiy kommunikatsion
mexanizmlaridan biri bo‘lib, bozordagi muvaffaqiyat kalitidir.
Marketing jarayonining barcha bosqichlarida — mahsulotni ishlab
chiqishdan tortib, uni iste’molchiga yetkazishgacha — reklama alohida rol
o‘ynaydi. Masalan, yangi mahsulot bozorga chiqarilayotgan paytda reklama uni
keng ommaga tanitadi, iste’molchilarga mahsulotning xususiyatlari va foydali
jihatlarini tushuntiradi, mahsulotga bo‘lgan dastlabki qiziqishni uyg‘otadi. Bu
orqali reklama marketing strategiyasining “xabardor qilish” funksiyasini

14(conversion rate) kabi ko‘rsatkichlar orqali kampaniya muvaffaqiyati
baholanadi.
Bugungi raqamli asrda reklama vositalari tobora interaktivlik,
shaxsiylashtirish va mobil moslashuvchanlik kabi xususiyatlarga ega bo‘lib
bormoqda. Shu tufayli, korxonalar birgina vosita bilan cheklanmasdan, turli
reklama kanallarini birlashtirib ishlatadigan “integratsiyalashgan marketing
kommunikatsiyasi” yondashuviga o‘tayapti. Bunda har bir reklama vositasi
umumiy brend strategiyasiga xizmat qiladi va mijoz bilan uzviy aloqani
ta’minlaydi.
Reklama vositalarining to‘g‘ri tanlanishi marketing strategiyasining
muvaffaqiyatini belgilovchi asosiy omillardan biridir. Har bir vositaning o‘z
afzalliklari, kamchiliklari, qamrov doirasi va samaradorlik darajasi mavjud
bo‘lib, ularni kombinatsiyalab qo‘llash orqali korxonalar maksimal natijaga
erishishlari mumkin. Aynan shuning uchun reklama vositalarining turlarini
chuqur o‘rganish va ularni marketing strategiyasiga moslashtirish har bir biznes
subyekti uchun dolzarb vazifadir.

5Kurs ishi mavzusining predmeti — reklama faoliyatining nazariy asoslari,
reklama vositalarining turlari, ularning marketing tizimidagi tutgan o‘rni va
korxonalar amaliyotida reklama samaradorligini oshirish mexanizmlaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi — reklamaning nazariy asoslarini tahlil
qilish, korxona marketing strategiyasida uning tutgan o‘rnini aniqlash, reklama
samaradorligini baholash usullarini o‘rganish va O‘zbekistondagi reklama
bozorining rivojlanish yo‘nalishlarini ko‘rsatib berishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Reklama tushunchasi, maqsadi va funksiyalarini o‘rganish;
 Marketing tizimidagi reklamaning o‘rnini tahlil qilish;
 Reklama vositalarining turlarini tasniflash va ularni taqqoslash;
 Korxona marketing strategiyasida reklama rejalashtirish bosqichlarini
ko‘rsatish;
 Reklama samaradorligini baholash usullarini aniqlash;
 O‘zbekistondagi reklama bozorining rivojlanish tendensiyalarini tahlil
qilish;
 Olingan natijalar asosida ilmiy xulosa va amaliy takliflar ishlab chiqish.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

4reklama vositalarining samaradorligi haqida muhim g‘oyalarni ilgari surgan.
Ularning ishlari marketing nazariyasi rivojiga katta hissa qo‘shgan.
O‘zbekistonlik olimlardan M. A’zamxo‘jayev, A. Nishonov, D. Sobirovlarning
tadqiqotlarida reklama faoliyatining mahalliy amaliyoti, iste’molchilarning
reklama qabul qilish psixologiyasi va reklama strategiyalarining iqtisodiy
samaradorligi yoritilgan. Biroq, bugungi tezkor axborot almashinuvi va raqamli
marketing davrida reklama vositalarining transformatsiyasi, reklama
samaradorligini o‘lchash mezonlari va internet reklamasining o‘ziga xosliklari
to‘liq o‘rganilmagan. Aynan shu jihatlar ushbu kurs ishida yangicha yondashuv
bilan tahlil qilinadi.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Ushbu kurs ishining
nazariy ahamiyati, avvalo, reklama tushunchasini marketing nazariyasi nuqtai
nazaridan chuqur tahlil qilish, uning mohiyati, funksiyalari, turlari hamda
marketing tizimidagi o‘rnini ilmiy asosda yoritishdan iboratdir. Reklama
faoliyati turli ilmiy yondashuvlar orqali ko‘rib chiqilganda, u faqat axborot
tarqatuvchi vosita emas, balki mijoz ongi va qaror qabul qilishiga ta’sir etuvchi
psixologik, iqtisodiy va kommunikativ mexanizm sifatida namoyon bo‘ladi.
Kurs ishining amaliy ahamiyati esa, ayniqsa, reklama samaradorligini baholash
usullarini ishlab chiqish, real korxonalar misolida reklama strategiyalarini
o‘rganish va ularni takomillashtirish yo‘llarini tavsiya etishda ko‘zga
tashlanadi. Ish natijalari korxonalar uchun marketing rejasini tuzishda, reklama
byudjetini shakllantirishda, zamonaviy raqamli reklama platformalaridan to‘g‘ri
foydalanishda foydali qo‘llanma bo‘lishi mumkin. Shuningdek, reklama
faoliyatida innovatsion yondashuvlarni ishlab chiqish orqali bozordagi
raqobatbardoshlikni ta’minlashga amaliy hissa qo‘shadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti — O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan
tijorat korxonalarining marketing faoliyati va ularda reklama vositalaridan
foydalanish holatidir.

19mobil qurilmalardan foydalanish hajmining oshishi reklama vositalarining turini
tubdan o‘zgartirdi. Ikkinchidan, pandemiyadan keyingi iqtisodiy tiklanish
davrida korxonalar yangi bozorlarga chiqish, mijozlar bazasini kengaytirish,
brend obro‘sini oshirish uchun reklama rejalashtirishni markaziy strategiyaga
aylantirishdi.
Ayniqsa, 2025-yil holatiga ko‘ra, reklama faoliyatida kontent-marketing,
influencer marketing, targeting va remarketing usullari keng tatbiq etilmoqda.
Statistik ma’lumotlarga ko‘ra, bu usullar orqali reklama natijadorligi 1,5–2
barobarga oshgan. Ko‘plab korxonalar o‘z marketing rejalari doirasida avval
reklama vositalarini aniqlab, keyin mahsulot dizayni va narx siyosatini
shakllantirishga o‘ta boshladi. Bu esa reklama rejalashtirish jarayonining
strategik darajada qaralayotganini ko‘rsatadi.
2022–2025 yillar davomida yirik sanoat korxonalari, savdo tarmoqlari,
xizmat ko‘rsatish sohasi vakillari orasida reklama rejalashtirishda quyidagi
bosqichlar kuzatildi: reklama maqsadini aniqlash, auditoriyani segmentatsiya
qilish, vositalarni tanlash, byudjetni belgilash, media-reja ishlab chiqish va
samaradorlikni monitoring qilish. Bu bosqichlarning to‘liq qo‘llanilishi,
ayniqsa, eksportga yo‘naltirilgan mahsulot ishlab chiqaruvchilar va startap
kompaniyalar uchun muhim bo‘ldi.
2022–2025 yillar davomida reklama xizmatlari rivoji (O‘zbekiston misolida)
Ko‘rsatkichlar 2022-yil 2023-yil 2024-yil 2025-yil
Reklama
xizmatlari hajmi (trln
so‘m) 1,27 1,68 2,15 2,75
Yillik o‘sish
sur’ati (%) 18,2 32,2 27,9 ~28,0
Faol reklama
kampaniyasi yuritgan
korxonalar soni 2 800+ 3 500+ 4 000+ 4 500+

32sifatida ko‘rib chiqmoqda. Bu esa marketing rejalari ichida reklama
faoliyatining ustuvor ahamiyat kasb etishiga olib kelmoqda.
Yakuniy xulosa sifatida aytishim mumkinki, reklama — bu zamonaviy
korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida hal qiluvchi vositalardan
biridir. Uni to‘g‘ri rejalashtirish, maqsadli auditoriyani aniqlash, samarali
vositalarni tanlash va natijani baholash orqali reklama marketingdagi kuchli
strategik qurolga aylanadi. Men o‘z kurs ishim davomida bu boradagi nazariy
bilimlarimni mustahkamlabgina qolmay, amaliy tahlillar orqali reklama
faoliyatining zamonaviy tendensiyalarini ham chuqur o‘rgandim. Kelgusida bu
bilimlarimni professional faoliyatimda amaliyotga tatbiq etish niyatidaman.

20Internet reklama
ulushi (%) 34% 42% 51% 58%
Tashqi reklama
ulushi (%) 21% 19% 17% 14%
Televideniye
reklama ulushi (%) 34% 28% 25% 21%
Eng faol reklama
tarmoqlari Savdo,
moliya,
aloqa Savdo,
elektronika Savdo,
sog‘liqni
saqlash Savdo,
ta’lim,
texnologiya
Ijtimoiy
tarmoqlardagi
reklama hajmi (mlrd
so‘m) ~300 ~600 ~850 >1 100
O‘rtacha
marketing byudjetda
reklama ulushi (%) 20% 24% 28% 30%+
Reklama
rejalashtirishda
zamonaviy
vositalardan
foydalanish
(korxonalar soni) 1 500+ 2 200+ 2 800+ 3 500+
Raqamli
marketingda keng
tarqalgan vositalar Telegra
m, Google
Ads Instagra
m,
YouTube Targeting,
SEO Influencer,
remarketing
Samaradorlikni
o‘lchash tizimlari Kam
joriy
etilgan Yandex
Metrika,
Google Analitika
tizimlari
kengaydi AI va big
data asosli
tizimlar

26Moliyaviy samaradorlikni aniqlashda qo‘llaniladigan eng keng tarqalgan
usullardan biri bu ROI – Return on Investment (investitsiya rentabelligi)
hisoblanadi. Bu ko‘rsatkich quyidagi formula orqali hisoblanadi:
Misol uchun, agar korxona reklama kampaniyasiga 50 million so‘m sarflagan
bo‘lsa va natijada 80 million so‘mlik qo‘shimcha foyda olgan bo‘lsa, ROI 60%
ni tashkil etadi. Bu yuqori natija hisoblanadi.
Yana bir keng qo‘llaniladigan moliyaviy usul bu break-even point — ya’ni
reklama xarajatlarining o‘zini oqlash nuqtasini aniqlashdir. Bu orqali korxona
reklama xarajatlarini necha kundan yoki qancha sotuvdan keyin qoplaganini
aniqlaydi.
Savdolar dinamikasi tahlili ham reklama samaradorligini aniqlashda muhim
vositadir. Masalan, reklama berilgan davr oldidan va keyin sotuvlar hajmi
qanday o‘zgargani, yangi mijozlar sonining ortishi yoki sotuvlar strukturasi
(qaysi mahsulot ko‘proq sotilgan) o‘rganiladi. Bu orqali reklama natijadorligi
aniq raqamlar bilan ifodalanadi.
Kommunikativ samaradorlikni aniqlashda esa so‘rovnomalar, testlar, fokus-
guruhlar, brend esda qolish testi (recall test), reklama xabari to‘g‘riligi testi
(recognition test) va ko‘rishlar statistikasi (impressions, CTR – Click Through
Rate) kabi usullar qo‘llaniladi. Ayniqsa, raqamli marketingda CTR
ko‘rsatkichlari muhim o‘rin tutadi. CTR — bu reklama ustiga bosilganlar
sonining ko‘rsatishlar (impressions) soniga nisbati hisoblanadi. Agar reklama
10 000 marta ko‘rsatilgan va 200 marta bosilgan bo‘lsa, CTR = 2% bo‘ladi.
Conversion Rate (Konversiya koeffitsiyenti) ham reklama samaradorligini
aniqlovchi muhim ko‘rsatkichlardan biridir. Bu — reklama bosishidan keyin
mijoz tomonidan bajarilgan maqsadli harakat (xarid, ro‘yxatdan o‘tish,

15II BOB. KORXONA FAOLIYATIDA REKLAMADAN FOYDALANISH
AMALIYOTI
2.1. Korxona marketing strategiyasida reklama rejalashtirish
Reklama faoliyatining muvaffaqiyati uni puxta rejalashtirishdan boshlanadi.
Har qanday korxona o‘z marketing strategiyasini ishlab chiqayotganda, reklama
rejalashtirishga alohida e’tibor qaratishi kerak. Chunki reklama — bu faqatgina
ommaga axborot tarqatish emas, balki aniq maqsadga yo‘naltirilgan,
bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan, o‘lchovli va hisobli jarayon bo‘lib,
korxonaning brendi, imiji va savdo ko‘rsatkichlariga bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Reklama rejalashtirish jarayoni, avvalo, marketing strategiyasining umumiy
maqsadlari bilan chambarchas bog‘liq bo‘lishi kerak. Bunda mahsulotning
bozordagi holati, nishon auditoriyasi, mavjud raqobatchilar, brend mavqei,
mavsumiy talab o‘zgarishlari, reklama byudjeti va vaqt chegarasi kabi omillar
hisobga olinadi. Reklama strategiyasi — bu ma’lum bir muddatda aniq
auditoriyaga mo‘ljallangan ta’sir mexanizmlarining uyg‘unlashgan dasturidir.
Reklama rejalashtirish bosqichlari bir necha muhim qadamlardan iborat.
Birinchi navbatda, reklama maqsadlari aniqlanadi. Bu maqsadlar turlicha
bo‘lishi mumkin: yangi mahsulotni bozorga kiritish, mavjud mahsulotga talabni
oshirish, iste’molchilar ongida brend obrazini shakllantirish, raqobatchilar
mahsulotlaridan farqlanish, savdoni oshirish yoki bozor ulushini kengaytirish.
Har bir maqsadga qarab reklama mazmuni, vositasi va uslubi ham o‘zgaradi.
Ikkinchi bosqichda, nishon auditoriyasi aniqlanadi. Reklama xabari kimga
mo‘ljallangan bo‘lsa, o‘sha auditoriyaning yosh guruhi, jinsiy tarkibi, daromad
darajasi, ta’limi, turmush tarzi, axborot iste’mol qilish odatlari chuqur tahlil
qilinadi. Bu esa reklama mazmunini shaxsiylashtirishga yordam beradi.

7ko‘rsatadi. Reklama esa shu omillar ichida eng kuchli psixologik va
kommunikativ vositalardan biri bo‘lib qolmoqda. Shuning uchun korxonalar o‘z
reklama siyosatini puxta ishlab chiqishga va doimiy ravishda takomillashtirib
borishga harakat qilmoqda.
Reklamaning asosiy funksiyalarini quyidagicha guruhlash mumkin:
informatsion, rag‘batlantiruvchi, eslatuvchi, imij yaratish, differensial va
sodiqlikni oshirish funksiyalari. Informatsion funksiyasi orqali reklama yangi
mahsulot haqida ma’lumot beradi, mahsulotning afzalliklarini tushuntiradi.
Rag‘batlantiruvchi funksiyada iste’molchini xarid qilishga undovchi xatti-
harakatlar (chegirmalar, bonuslar) yoritiladi. Eslatuvchi reklama esa mavjud
mahsulotni eslatib turadi, iste’molchining ongida u haqida doimiy obraz
shakllantiradi. Imij yaratish funksiyasi korxona yoki brendga nisbatan ijobiy
munosabat shakllantirishga qaratilgan bo‘ladi.
Reklama faoliyatining muvaffaqiyati uni aniq rejalashtirish, to‘g‘ri
auditoriyani tanlash, reklama vositasini to‘g‘ri aniqlash, xabarning mazmuni va
dizaynini puxta ishlab chiqish kabi jihatlarga bog‘liq. Har bir reklama
kampaniyasi oldidan bozordagi vaziyat, iste’molchilarning xulq-atvori,
raqobatchilar faoliyati chuqur tahlil qilinishi lozim. Bu esa reklamaning aniq va
samarali strategiyasini shakllantirishga imkon beradi.
Bugungi kunda reklamaning turlari va ko‘rinishlari turlicha bo‘lib, an’anaviy
reklama vositalari (TV, radio, bosma nashrlar) bilan bir qatorda, internet
reklama, ijtimoiy tarmoq reklamalari, mobil reklama, tashqi reklama (bannerlar,
billboardlar) keng qo‘llanilmoqda. Har bir vosita maqsadli auditoriyaning turli
qatlamlariga yo‘naltirilgan bo‘lib, uning ta’sir kuchi, qamrov maydoni va
xarajatlari jihatidan farqlanadi.
Raqamli reklama bozori ayniqsa so‘nggi yillarda jadal rivojlanib,
korxonalarga aniq maqsadli auditoriyani belgilash, reklama natijasini o‘lchash,
foydalanuvchi xatti-harakatlarini tahlil qilish imkonini bermoqda. Masalan,
Google Ads yoki Facebook reklama platformalari orqali korxonalar o‘z

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bozorda raqobatning tobora kuchayib
borayotgan sharoitida har bir korxona o‘z mahsulot yoki xizmatini mijozlarga
samarali tanitish orqali ularning e’tiborini jalb etishga harakat qilmoqda. Bunda
reklama eng kuchli vositalardan biri sifatida marketing strategiyasining
ajralmas bo‘lagi hisoblanadi. Reklama orqali nafaqat mahsulot yoki xizmat
haqida ma’lumot beriladi, balki iste’molchining ongida korxona brendiga
nisbatan ijobiy taassurot ham shakllantiriladi. Ayniqsa, internet va raqamli
texnologiyalarning rivojlanishi reklama formatlari va yondashuvlarida tub
o‘zgarishlarni yuzaga keltirdi. Endilikda korxonalar ijtimoiy tarmoqlar,
influencer marketing, bannerlar, videoroliklar va boshqa zamonaviy vositalar
orqali mijoz bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqa o‘rnatmoqda. O‘zbekiston sharoitida
ham reklama bozorining kengayib borayotgani, kichik va o‘rta biznes
vakillarining bu sohaga qiziqishi ortib borayotganini ko‘rsatmoqda 1
. Shu
sababli reklama faoliyatining nazariy asoslarini o‘rganish, uni korxona
marketingida to‘g‘ri rejalashtirish va undan foydalanish bugungi kunda
nihoyatda dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Reklama va marketing
masalalari bo‘yicha ilmiy izlanishlar olib borgan ko‘plab xorijiy va mahalliy
olimlar mavjud. Jumladan, F. Kotler, K. Keller, J.-J. Lamben, A. Day singari
mutaxassislar marketing va reklama o‘zaro bog‘liqligi, iste’molchilarga ta’siri,
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

17rate kabi metrikalar asosida tahlil qilinadi. Baholash natijalariga qarab keyingi
reklama strategiyasi yangilanadi yoki optimallashtiriladi.
Korxona marketing strategiyasida reklama rejalashtirish — bu doimiy
monitoring, tahlil va yangilanishni talab qiluvchi jarayondir. Misol tariqasida
aytadigan bo‘lsak, zamonaviy korxonalarda reklama bo‘limlari doimiy ravishda
bozorni, iste’molchilarni, raqobatchilarni kuzatadi va shunga qarab o‘z reklama
strategiyasini moslashtiradi.
Rejalashtirilgan reklama kampaniyasi faqatgina korxonaning ichki
muammolarini hal qilish emas, balki iste’molchi ongini boshqarish, tovarni
pozitsiyalash va mijoz bilan barqaror aloqa o‘rnatishga xizmat qiladi. Bu orqali
marketing strategiyasi to‘liq ishlaydi va bozor muvaffaqiyati ta’minlanadi.
So‘nggi yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotida reklama faoliyatining roli tobora
ortib bormoqda. Raqobatbardosh bozor munosabatlari shakllanayotgan
sharoitda har bir korxona o‘z mahsulot va xizmatini ommaga samarali tanitish
uchun marketing strategiyasini puxta rejalashtirishga, ayniqsa reklama blokiga
alohida e’tibor qaratmoqda. Aynan reklama korxonaning tashqi muhit bilan
aloqa vositasi, xaridorlar ongiga ta’sir ko‘rsatuvchi kuchli instrument sifatida
faoliyat yuritmoqda. Statistik ma’lumotlar reklama faoliyatining iqtisodiyotdagi
ulushini yildan-yilga oshib borayotganini ko‘rsatmoqda.
2022-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekistondagi reklama xizmatlari hajmi 1,27
trillion so‘mni tashkil qilgan. Bu 2021-yilga nisbatan 18,2 foizga o‘sdi.
Ayniqsa, mazkur yilda internet reklama, ijtimoiy tarmoq reklamalari va mobil
ilovalarga mo‘ljallangan reklama hajmi 34 foizga oshgan. Eng katta reklama
buyurtmachilari — savdo, telekommunikatsiya va moliyaviy xizmatlar sohasiga
oid korxonalar bo‘ldi. 2022-yilda reklama byudjeti ko‘proq ommaviy
auditoriyaga mo‘ljallangan vositalarga yo‘naltirildi, xususan televideniye va
tashqi reklama ulushi 55% ni tashkil etdi.
2023-yilda reklama xizmatlari hajmi 1,68 trillion so‘mga yetdi, bu esa o‘sish
sur’ati 32,2 foizni tashkil etganini ko‘rsatadi. Ushbu yil davomida 3 500 dan

10mahsulotning o‘ziga xos jihatlari — sifati, narxi, dizayni, qo‘shimcha
xizmatlari va boshqa afzalliklarini ta’kidlaydi. Shunday qilib, iste’molchi
ongida mahsulotga nisbatan farqli va ijobiy obraz shakllanadi. Bu esa marketing
strategiyasining differensiallashuv (farqlilik) tamoyiliga to‘liq mos keladi.
Marketing tizimida reklamaning o‘rni va ahamiyati – Tahliliy jadval
Ko‘rsatkich Reklama orqali
bajariladigan vazifalar Marketingdagi ahamiyati
1. Axborot
yetkazish Mahsulot yoki xizmat
haqida ma’lumot berish Bozorga kirish bosqichida
iste’molchini xabardor qilish
2. E’tibor jalb
qilish Mahsulotga qiziqishni
uyg‘otish Raqobatchilar orasida farqlanish
imkonini beradi
3. Brend
identifikatsiyasi Brendga oid vizual va
matnli elementlar orqali
tanitish Korxona imijini shakllantirish va
mustahkamlash
4. Tovarni
differensiallash Mahsulotning noyob
tomonlarini ajratib
ko‘rsatish Marketingda pozitsiyalash
strategiyasining bir qismi
5. Sodiqlikni
oshirish Doimiy reklama orqali
mijozni ushlab turish Uzoq muddatli xaridorlar
bazasini shakllantirish
6. Imij yaratish Korxonaning ijtimoiy
mas’uliyati, qadriyatlari
haqida targ‘ibot Marketingda korxonaning ijobiy
qiyofasini yaratadi
7. Savdoni
rag‘batlantirish Chegirmalar, aktsiyalar,
bonuslar haqida reklama Savdolarni oshirish va bozor
ulushini kengaytirish
8. Marketing
monitoringi Reklama natijalarini
tahlil qilish Qaror qabul qilishda tahliliy asos
bo‘lib xizmat qiladi
9. Innovatsiyalarni
targ‘ib qilish Yangi texnologiyalar,
xizmatlar haqida
ommaga yetkazish Bozorda innovatsion mavqeni
mustahkamlash

3411) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz
14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.
19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

232.2. Reklama samaradorligini baholash usullari
Korxona reklama faoliyatining muvaffaqiyati faqatgina reklama e’lon
qilinishi bilan emas, balki uning real natijalari — ya’ni sotuvlar, brend tan
olinishi, mijozlar bazasi o‘sishi orqali belgilanadi. Shu sababli reklama
kampaniyasining samaradorligini baholash korxonaning umumiy marketing
strategiyasida muhim o‘rin tutadi. Reklama samaradorligini aniqlash orqali
kompaniya o‘z xarajatlarining qanchalik foydali bo‘lganini tahlil qiladi va
kelgusidagi qarorlarini optimallashtirish imkoniga ega bo‘ladi.
Reklama samaradorligini baholashda asosan ikkita yondashuv qo‘llaniladi:
moliyaviy (iqtisodiy) samaradorlik va kommunikativ samaradorlik. Moliyaviy

282.3. O‘zbekistondagi korxonalarda reklama bozorining rivojlanish
tendensiyalari
So‘nggi yillarda O‘zbekistonda reklama bozori tubdan o‘zgarib, yangi
bosqichga ko‘tarildi. Bu jarayon iqtisodiyotning raqamlashtirilishi, axborot
texnologiyalarining jadal rivojlanishi va iste’molchilar xulq-atvoridagi
o‘zgarishlar bilan bevosita bog‘liqdir. Ayniqsa, 2022–2025 yillar davomida
reklama faoliyatida raqamli vositalar, ijtimoiy tarmoqlar va mobil ilovalar
asosiy platformalarga aylandi. Bu esa korxonalarning reklama strategiyalarida
yangicha yondashuvlar, texnologik echimlar va interaktiv vositalarni keng
qo‘llashga olib keldi.
2022-yilda O‘zbekistonda reklama xizmatlari hajmi 1,27 trillion so‘mni
tashkil etib, oldingi yilga nisbatan 18,2 foizga o‘sdi. Bu yilda korxonalar asosan
an’anaviy reklama vositalaridan foydalanishda davom etgan bo‘lsalar-da,
internet reklamasiga ajratilgan byudjet sezilarli ravishda oshdi. Aynan shu
davrda ijtimoiy tarmoqlar, xususan Telegram va Instagram orqali reklama
berish hollari sezilarli ko‘paydi. Bu esa yangi, yosh auditoriyani jalb etish va
ularning xulq-atvorini tahlil qilish imkonini yaratdi.
2023-yilga kelib, reklama xizmatlari hajmi 1,68 trillion so‘mga yetdi. Bu
o‘sish raqamli texnologiyalarning keng joriy etilishi, elektron tijorat va onlayn
to‘lov tizimlarining ommalashuvi bilan izohlanadi. Aynan shu yilda reklama
bozorining 42 foizi internet platformalar orqali amalga oshirildi. Statistik
ma’lumotlarga ko‘ra, O‘zbekiston aholisining 83 foizi internetdan faol
foydalanadi va bu ko‘rsatkich har yili oshib bormoqda. Korxonalar esa bu
raqamdan samarali foydalanib, reklama vositalarini raqamli formatga
o‘tkazmoqda.
2024-yilda reklama bozori yana o‘sishni davom ettirib, reklama xizmatlari
hajmi 2,15 trillion so‘mni tashkil etdi. Ijtimoiy tarmoqlar, onlayn video
platformalar va mobil reklama turlari reklama byudjetining asosiy qismini
egalladi. Mahalliy korxonalar o‘z brendlarini targ‘ib qilishda internet

18ortiq korxona faol reklama kampaniyalarini yo‘lga qo‘ydi. Ularning 42 foizi
internet reklamasiga ustuvor ahamiyat bergan. Ayniqsa, yirik shaharlar —
Toshkent, Samarqand, Farg‘ona va Buxoroda onlayn reklama xarajatlari bosma
nashrlar reklamasidan ortib ketdi. Statistik tahlilga ko‘ra, bu davrda Google
Ads, Telegram-kanal reklamalari va Instagram storilar eng samarali reklama
vositasi sifatida e’tirof etildi.
2024-yilga kelib, reklama sektori yanada kengaydi. Davlat statistika
qo‘mitasi ma’lumotlariga ko‘ra, reklama xizmatlari hajmi 2,15 trillion so‘mga
yetgan. Bu esa 2023-yilga nisbatan 27,9 foizli o‘sishni ko‘rsatadi. Yil davomida
korxonalar o‘z marketing strategiyasining 25–30% qismini aynan reklama
bo‘limlariga ajratgan. Bu esa reklamaning korxona faoliyatidagi ahamiyati ortib
borayotganini anglatadi. Eng faol reklama xarajat qilgan tarmoqlar orasida
savdo (31%), elektronika (22%), sog‘liqni saqlash (14%) va ta’lim (11%)
sohalari yetakchilik qildi. Raqamli marketing vositalariga e’tibor yanada oshdi
— 2024-yil davomida ijtimoiy tarmoqlarda reklama xarajatlari 850 milliard
so‘mdan oshdi.
2025-yilning dastlabki yarim yillik prognoz ko‘rsatkichlariga qaraganda,
reklama xizmatlari hajmi yil yakunida 2,75 trillion so‘mga yetishi kutilmoqda.
Bu esa 2022-yilga nisbatan qariyb ikki baravarga yaqin o‘sishni anglatadi.
Korxonalar o‘z marketing strategiyalarini yaratishda ilg‘or rejalashtirish
texnologiyalaridan foydalana boshlashgan. Ayniqsa, reklama samaradorligini
o‘lchovchi analitik platformalar — Google Analytics, Yandex Metrika va
boshqa lokal tizimlar keng tatbiq etilmoqda. Yil boshidan buyon 2 800 dan ortiq
korxona o‘z reklama kampaniyalarini avtomatlashtirish tizimlariga o‘tkazdi. Bu
esa reklama strategiyasining samaradorligini oshirish bilan birga byudjet
tejalishini ham ta’minladi.
2022–2025 yillar oralig‘ida reklama sohasidagi o‘sish sur’atlari ijtimoiy va
texnologik omillar bilan izohlanadi. Birinchidan, iste’molchilar ongi va xatti-
harakatlarining raqamli muhitga ko‘chishi, reklama auditoriyasining yosharligi,

1110. Global
auditoriyaga
chiqish Internet va raqamli
reklama orqali keng
qamrovga erishish Marketing qamrovini
kengaytirish, yangi bozorlarni
egallash imkoniyati
Reklama yordamida marketingning eng muhim komponentlaridan biri —
brending amalga oshiriladi. Brend bu — mahsulot yoki xizmatning bozorga oid
“shaxsiyati” bo‘lib, u reklama vositalari orqali auditoriyaga yetkaziladi.
Korxona logotipi, shiori, ranglar palitrasi, musiqasi, vizual dizayni va hatto
reklama uslubi orqali iste’molchi ongida doimiy brend identifikatsiyasi
yaratiladi. Bu esa brendga bo‘lgan sadoqatni kuchaytiradi, xarid qarorini
tezlashtiradi va iste’molchini uzoq muddatli mijozi sifatida ushlab turadi.
Reklama marketing tahlilida ham muhim rol o‘ynaydi. Ya’ni, reklama
kampaniyasining natijalarini baholash, sotuvlar o‘sishini, brend tan olinishi
darajasini, iste’molchi xatti-harakatlarini o‘rganish orqali marketing
samaradorligini tahlil qilish mumkin. Bu esa keyingi bosqichlar uchun strategik
qarorlar qabul qilishda muhim ahamiyat kasb etadi. Demak, reklama nafaqat
kommunikatsion vosita, balki marketingning monitoring va nazorat vositasi
hamdir.
Marketing faoliyatida reklama o‘zining ko‘p qirrali vazifalari bilan o‘ziga
xos integratsion rolni bajaradi. U tovarga bo‘lgan talabni shakllantirish,
bozordagi ulushni oshirish, korxona imijini yaxshilash, yangi bozorlarga kirib
borish, mavjud mijozlar sadoqatini saqlab qolish kabi ko‘plab maqsadlarga
xizmat qiladi. Ayniqsa, zamonaviy marketing konsepsiyasida iste’molchiga
yo‘naltirilgan yondashuv asosida reklamaning ta’siri va rolini chuqur tahlil
qilish talab etiladi.
1.3. Reklama vositalari va ularning turlari
Reklama faoliyatining samaradorligi ko‘p jihatdan reklama vositalarining
to‘g‘ri tanlanishiga bog‘liq. Reklama vositalari — bu mahsulot yoki xizmat
haqida axborotni iste’molchiga yetkazuvchi texnik yoki kommunikativ

31 Xulosa
Men ushbu kurs ishida reklama faoliyatining nazariy asoslari, uning
marketing tizimidagi o‘rni va korxona faoliyatidagi ahamiyatini chuqur
o‘rgandim. Reklama — bu shunchaki mahsulot yoki xizmatni targ‘ib qilish
vositasi emas, balki iste’molchi bilan aloqa o‘rnatish, ularning xulq-atvoriga
ta’sir qilish, brendni shakllantirish va bozorda raqobatbardoshlikni ta’minlashga
xizmat qiladigan muhim strategik vosita ekanligini angladim.
Tadqiqot jarayonida reklamaning asosiy turlari, vositalari, funksiyalari va
ularning qanday yo‘nalishda qo‘llanilishi bilan tanishdim. Ayniqsa, zamonaviy
marketingda reklama vositalarining roli ortib borayotganini, korxonalar reklama
orqali o‘z maqsadli auditoriyasiga tez va to‘g‘ri murojaat qila olayotganini
tahlillar orqali isbotladim. Raqamli texnologiyalar va internet tarmoqlari orqali
olib borilayotgan reklama kampaniyalari korxonalar uchun juda samarali vosita
bo‘lib qolmoqda. Men 2022–2025 yillar davomida O‘zbekistonda reklama
bozorining qanday rivojlanganini statistik ma’lumotlar asosida o‘rgandim va
reklama bozorida internet va mobil reklamaning ulushi qanday o‘sib
borayotganini ko‘rdim.
Shuningdek, reklama samaradorligini baholash usullarini o‘rganib, reklama
kampaniyasining natijadorligini aniqlashda qanday ko‘rsatkichlar muhimligini
tahlil qildim. ROI, CTR, konversiya darajasi kabi moliyaviy va kommunikativ
ko‘rsatkichlar orqali reklama strategiyasining qanchalik to‘g‘ri rejalashtirilgani
va muvaffaqiyatli bo‘lganini baholash mumkinligini bilib oldim. Bu esa
reklama byudjetini optimal taqsimlash, foydani oshirish va maqsadli auditoriya
bilan samarali aloqada bo‘lish imkonini beradi.
O‘zbekistondagi reklama bozori tahlilida esa men reklama vositalarining
transformatsiyasi, raqamli platformalarning afzalligi, reklama agentliklarining
funksional o‘zgarishi va kreativ yondashuvlar haqida muhim xulosalarga
keldim. Endilikda korxonalar reklama kampaniyalarini ilgari faqat xabar berish
vositasi deb bilmayapti, balki ularni brend strategiyasining ajralmas qismi

9bajaradi. Ayniqsa, yangi brendlar va yangi texnologiyalar uchun bu vazifa
nihoyatda muhimdir.
Reklama marketingda “iste’molchini o‘ziga jalb etish”, “doimiy eslatib
turish” va “mavjud mijozlarni saqlab qolish” kabi funksiyalarni ham bajaradi.
Masalan, doimiy reklama kampaniyalari orqali brend iste’molchi xotirasida
mustahkamlanadi va uning boshqa mahsulotlarga bo‘lgan qiziqishi kamayadi.
Bu brendga bo‘lgan sodiqlikni oshiradi, shu orqali marketingning uzoq
muddatli maqsadlariga xizmat qiladi. Bundan tashqari, reklama orqali
mijozlarga korxonaning qadriyatlari, ijtimoiy loyihalari, ekologik yondashuvlari
haqida ham ma’lumot yetkazish mumkin, bu esa korxona ijtimoiy obro‘sini
oshiradi.Marketing strategiyasi ishlab chiqilayotganda reklama eng muhim
resurslardan biri hisoblanadi. Chunki marketing faqat mahsulot ishlab chiqarish
yoki uni tarqatish bilan cheklanmaydi, balki mahsulotni tanitish, xaridorlar
ongiga yetkazish va ularning ehtiyojlarini qondirishni ham o‘z ichiga oladi. Bu
jarayonlarda reklamasiz muvaffaqiyatga erishish juda qiyin. Shuning uchun
zamonaviy korxonalar o‘z marketing byudjetining katta qismini reklama
faoliyatiga yo‘naltiradi. Bu investitsiya sifatida qaraladi, chunki to‘g‘ri tashkil
etilgan reklama kampaniyalari mahsulot savdosini keskin oshirishi mumkin.
Raqobat muhiti tobora kuchayib borayotgan hozirgi paytda marketing
kommunikatsiyalarining samaradorligini oshirish eng dolzarb vazifalardan
biridir. Bunda reklama vositalarining turlari va ularning mos auditoriyalarga
ta’sirini to‘g‘ri baholash talab etiladi. An’anaviy vositalar (TV, radio, gazeta)
bilan birga, zamonaviy raqamli marketing (ijtimoiy tarmoqlar, Google Ads,
YouTube reklamasi) vositalari ham reklama strategiyasining asosiga aylangan.
Har bir vosita o‘z auditoriyasi, ta’sir darajasi va xarajat samaradorligi bilan
ajralib turadi. Shu bois marketing strategiyasida reklama vositalarining tahlili
va tanlovi eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi.Marketingning bozor
tahlili va pozitsiyalashuv bosqichida reklama yordamida korxona mahsulotini
raqobatchilardan ajratib ko‘rsatish imkoniga ega bo‘ladi. Bu jarayonda reklama

13Raqamli reklama vositalari bugungi kunda eng tez rivojlanayotgan sohaga
aylangan. Bular — veb-saytlar, ijtimoiy tarmoqlar (Instagram, Facebook,
Telegram), YouTube, Google Ads, mobil ilovalar orqali beriladigan
reklamalardir. Raqamli reklamaning asosiy afzalliklari — aniq auditoriyaga
yo‘naltirish, real vaqt rejimida natijalarni kuzatish, kam xarajat evaziga keng
auditoriyaga chiqishdir. Bundan tashqari, foydalanuvchi xatti-harakatlarini
tahlil qilish orqali reklama kampaniyasi samaradorligini oshirish mumkin.
Bevosita reklama vositalari (direct marketing) — bu reklama materiallarining
iste’molchining qo‘liga yoki elektron pochta qutisiga bevosita yuborilishi orqali
amalga oshiriladigan reklama shaklidir. Ular orasida pochta xatlari, kataloglar,
telefon orqali sotuv, SMS va email marketing bor. Bevosita reklama mijoz bilan
individual aloqa o‘rnatishga xizmat qiladi va alohida ehtiyojga moslashtirilgan
takliflarni yetkazish imkonini beradi.
Noan’anaviy reklama vositalari esa turli innovatsion va kreativ
yondashuvlarga asoslangan bo‘lib, ular orasida gerilla marketing, virusli
reklama, product placement (film yoki serialda mahsulotni ko‘rsatish), AR/VR
reklama texnologiyalari mavjud. Bu vositalar asosan yangi avlod
iste’molchilariga mo‘ljallangan bo‘lib, ajablantiruvchi, noodatiy, esda
qoladigan ta’sir orqali brendga nisbatan ijobiy hissiyot uyg‘otadi.
Reklama vositalarini tanlashda quyidagi omillar muhim hisoblanadi:
mahsulotning tabiati, maqsadli auditoriya, reklama byudjeti, reklama
kampaniyasining muddati va kerakli geografik qamrov. Masalan, keng ommaga
mo‘ljallangan iste’mol mahsuloti uchun televideniye yoki tashqi reklama
vositalari foydali bo‘lsa, texnik yoki professional mahsulotlar uchun bosma
yoki ixtisoslashgan internet saytlardagi reklama maqsadga muvofiq
bo‘ladi.Shuningdek, reklama vositalarining turlarini tanlashda ularning
samaradorligini baholash imkoniyati ham muhimdir. Raqamli reklama
vositalari natijani darhol ko‘rsatishi bilan ajralib turadi. Masalan, internet
reklamalarida ko‘rilganlik soni, bosishlar soni (CTR), xaridga aylanish darajasi

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : Reklama — korxona marketingining asosiy vositalaridan biri
sifatida
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

29reklamasining afzalliklarini chuqur anglay boshladi. Ayniqsa, kichik va o‘rta
biznes subyektlari uchun reklama vositalari ichida nisbatan arzon, ammo
samarali bo‘lgan raqamli reklama platformalari keng imkoniyatlar yaratdi.
2025-yilning prognoz ko‘rsatkichlariga ko‘ra, reklama xizmatlari hajmi 2,75
trillion so‘mga yetadi. Reklama vositalarida “aqlli” texnologiyalar, sun’iy
intellekt, analitika va maqsadli targeting (aniq auditoriyani tanlash)
uslublarining joriy etilishi reklama samaradorligini oshirmoqda. Korxonalar
reklama kampaniyalarini rejalashtirishda algoritmlardan, maxsus dasturlardan
va foydalanuvchi xatti-harakatlarini tahlil qiluvchi tizimlardan foydalanmoqda.
O‘zbekistonda reklama bozorining rivojlanish tendensiyalariga quyidagi
asosiy yo‘nalishlar xos: birinchidan, raqamli transformatsiya. An’anaviy
reklama vositalarining ulushi yildan-yilga kamayib bormoqda. Televideniye
reklama 2022-yilda reklama bozorining 34 foizini tashkil qilgan bo‘lsa, 2025-
yilda bu ko‘rsatkich 25 foiz atrofida bo‘lishi kutilmoqda. Aksincha, internet
reklamaning ulushi 2022-yildagi 34 foizdan 2025-yilda 58 foizga yetishi
kutilmoqda.
Ikkinchidan, mobil reklama va ijtimoiy tarmoq marketingi yildan-yilga
o‘smoqda. Internetdan foydalanuvchilarning 70 foizdan ortig‘i mobil qurilmalar
orqali kiradi. Bu esa mobil reklama formatlariga moslashtirilgan
kampaniyalarni talab qiladi. Ayniqsa, storilar, targeting asosida chiqariladigan
postlar va interaktiv reklama usullari tobora keng tarqalmoqda.
Uchinchidan, korxonalar endi reklama faoliyatini faqat “e’lon” sifatida emas,
balki kompleks marketing yondashuvi sifatida ko‘rayotganliklari kuzatilmoqda.
Reklama kompaniyalari mahsulot yoki xizmatga bo‘lgan talabni shakllantirish,
brendni pozitsiyalash, iste’molchilarda sodiqlik tuyg‘usini uyg‘otish kabi
strategik vazifalarni bajarishga yo‘naltirilmoqda.
To‘rtinchidan, reklama agentliklari faoliyatida ham tub o‘zgarishlar yuz
bermoqda. Avval faqat ijodiy dizayn va banner ishlab chiqarish bilan
shug‘ullangan agentliklar endilikda marketing konsaltingi, analitik hisobotlar

12kanallardir. Ular orqali reklama xabarlari keng ommaga taqdim etiladi,
xaridorlar bilan aloqa o‘rnatiladi va iste’molchilarning ongiga kerakli
taassurotlar yuboriladi. Reklama vositalari ko‘p tarmoqli va xilma-xil bo‘lib,
ularning har biri o‘ziga xos auditoriya, ta’sir kuchi, xarajat darajasi hamda
qamrov doirasiga ega.
Reklama vositalarini umumiy holda quyidagi asosiy guruhlarga bo‘lish
mumkin: bosma reklama vositalari, tovushli va video reklama vositalari, tashqi
reklama vositalari, raqamli (internet) reklama vositalari, bevosita reklama
vositalari va noan’anaviy (innovatsion) reklama turlari. Har bir tur marketing
strategiyasiga mos holda tanlanadi va foydalaniladi.
Bosma reklama vositalari eng qadimiy reklama vositalaridan bo‘lib, ular
orasida gazetalar, jurnallar, bukletlar, flayerlar, kataloglar va reklama
broshyuralari mavjud. Ularning afzalligi — o‘qiladigan, qo‘lga ushlanadigan va
qayta ko‘rib chiqiladigan axborot manbai bo‘lishidadir. Bosma reklama
vositalari odatda an’anaviy auditoriyaga mo‘ljallangan bo‘lib, reklama matni va
dizayni orqali mahsulot haqidagi to‘liq axborotni yetkazish imkonini beradi.
Tovushli va video reklama vositalari ichida radio va televideniye eng keng
tarqalganidir. Televideniye orqali berilgan reklama mahsulotning vizual
jihatlarini ko‘rsatish imkonini beradi, radio esa auditoriyaga tinglov orqali ta’sir
qiladi. Bu vositalar keng auditoriyani qamrab oladi va hissiy jihatdan kuchli
ta’sirga ega. Ayniqsa, musiqiy va dramatik elementlar bilan boyitilgan reklama
roliklari iste’molchining xotirasida uzoq vaqt saqlanib qoladi.
Tashqi reklama vositalariga — billboardlar, bannerlar, vitrinadagi plakatlar,
transport ustidagi reklama e’lonlari kiradi. Bunday reklama vositalari
ko‘chalarda, jamoat joylarida joylashtirilgan bo‘lib, kundalik hayotda ko‘zga
ko‘rinadi. Ularning asosiy afzalligi — doimiylik va yirik format orqali e’tiborni
tez jalb qilishidir. Ayniqsa, geografik jihatdan maqsadli auditoriyani qamrab
olishda tashqi reklama juda foydalidir.

16Masalan, talabalar uchun mo‘ljallangan mahsulot reklamasida soddalik va
energiya, katta yoshdagilar uchun esa ishonchlilik va sifat urg‘ulanadi.
Uchinchi bosqichda reklama xabari mazmuni va g‘oyasi ishlab chiqiladi. Bu
bosqichda yaratiladigan reklama xabari aniq, lo‘nda, hissiy, esda qolarli bo‘lishi
kerak. “Sotuvchi matn” g‘oyasi reklama dizaynida, grafikasida, ranglar
tanlovida, ohangda va musiqada mujassam bo‘ladi. G‘oya reklama ta’sirining
asosiy harakatlantiruvchi kuchidir. Yaxshi ishlab chiqilgan g‘oya auditoriyani
jalb qiladi, aks holda esa reklama “tartibdagi yana bir reklama” sifatida
e’tibordan chetda qoladi.
To‘rtinchi bosqich — reklama vositalarini tanlash. Bu bosqichda marketing
byudjetiga, maqsadli auditoriyaning joylashuviga va ularning axborotni qabul
qilish uslublariga asoslaniladi. An’anaviy reklama vositalari (TV, radio, bosma
nashrlar), tashqi reklama (bannerlar, billboardlar), internet reklamasi (Google
Ads, YouTube, ijtimoiy tarmoqlar), email marketing, SMS marketing, bevosita
pochta reklamalari kabi uslublar tanlanadi. Odatda, ko‘p kanalli (multi-channel)
yondashuv tavsiya etiladi — bu reklama qamrovini kengaytiradi.
Beshinchi bosqich — byudjetni shakllantirish. Reklama rejalashtirishda
byudjet muhim omil bo‘lib, u reklama vositalarining tanlovi, reklama
chastotasi, xabar soni va davriyligini belgilaydi. Byudjetni belgilashda quyidagi
metodlar qo‘llaniladi: mavjud mablag‘lar asosida, foizli usul (masalan, savdo
daromadining 5%), maqsad-vazifa usuli, raqobatchilar tahlili asosida va
boshqalar.
Oltinchi bosqich — reklama kampaniyasini amalga oshirish. Bu bosqichda
reklama mahsulotlari tayyorlanadi, tanlangan kanallar orqali ommaga
yetkaziladi. Bu bosqichda tashkiliy masalalar, texnik bajarilish, grafika va matn
mosligi, reklama joylashuvining optimalligiga e’tibor qaratiladi.
So‘nggi bosqich — reklama samaradorligini baholash. Buning uchun savdo
o‘sish sur’atlari, auditoriya qamrovi, reklama esda qolish darajasi, reklama
bilan bog‘liq mijozlar fikri, internet reklamalarida esa CTR, konversiya, bounce

Reklama — korxona marketingining asosiy vositalaridan biri sifatida

Купить