Salib yurishlarida ishtirok etgan Yevropa monarxlar - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	84.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Март 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

G'ayrat Ziyayev

Дата регистрации 14 Февраль 2025

80 Продаж

Salib yurishlarida ishtirok etgan Yevropa monarxlar

Купить

MUNDARIJA
Kirish……………………………………………………………………………4-6
I bob. Salib yurishlarining vujudga kelishi…..……………………………..7-17
II bob. Birinchi salib yurishida ishtirok etgan Yevropa monarxlari…….18-24
III bob. Ikkinchi salib yurishlarida ishtirok etgan Yevropa monarxlari...25-31
Xulosa……………………………………………..…………………………….32
Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati……..…………..……................33

KIRISH
To‘qqiz yuz yil muqaddam Yevropa xristianlari musulmon dunyosiga qarshi
bir qator muqaddas urushlar yoki Salib yurishlarini olib borib, ikkala din uchun
ham muqaddas bo‘lgan hudud – Muqaddas zamin(Quddus) ustidan hukmronlik
qilish uchun kurashdilar. Bu qonli kurash ikki asrdan ortiq davom etib, islom va
G‘arb tarixini qayta shakllantirdi. Ushbu monumental ekspeditsiyalar davomida
yuz minglab salibchilar ma’lum dunyo bo‘ylab sayohat qilib, muqaddas Quddus
shahrini zabt etishdi va keyin himoya qilishdi. Ularga Angliyaning mashhur
qirollaridan Richard Sheryurak(Richard Lionheart) va Fransiya monarxi Lyudovik
IX kabi mashhur Yevropa qirollari boshchilik qilib, mashaqqatli qamallarda va
dahshatli janglarda qatnashgan.
Salib yurishlari G‘arbiy Yevropa feodallarining Yaqin Sharqga uyushtirgan
bosqinchilik va talonchilik urushlari edi. Bu yurishlar 1096–1270-yillar oralig‘ida
bo‘lib o‘tgan. Sharq yerlarini egallash orqali cherkov o‘zining ta’sirini yanada
kuchaytirishni maqsad qilgan. Sharqda XI asr oxirida vujudga kelgan vaziyat salib
yurishlari uchun qulay sharoit tug‘dirgan. Kichik Osiyo yarimoroli deyarli to‘liq
saljuqiy turklar qo‘lida edi. Bu yerdan G‘arb mamlakatlarining ziyoratchilari
Falastinning muqaddas joylariga, xristianlar rivoyatlariga ko‘ra, Iso payg‘ambar
dafn etilgan Quddusga boradigan yo‘llar o‘tardi. Quddus esa deyarli besh asrdan
buyon musulmonlar qo‘lida edi. Mahalliy hukmdorlar va aholining ziyoratchilarga
munosabati yomon bo‘lmasa-da, XI asr oxiridan boshlangan musulmon
hukmdorlarning o‘zaro urushlari xristianlarning ziyoratlariga xavf tug‘dira
boshlagan. Bu va boshqa shu kabi vajlarni sabab qilib olgan xristian ruhoniylari
xalqni yurishlarga ustalik bilan uyushtira oldi.
Salib yurishlarining boshlanishi Islomni harakatga undadi, jihod (muqaddas
urush) ishiga fidoyilikni qayta uyg‘otdi. Suriya, Misr va Iroq musulmonlari
shafqatsiz nasroniy dushmanlarni Muqaddas zamindan quvib chiqarish uchun
kurashdilar. Garchi nasroniylarning g‘alabaga bo lgan orzusi saqlanib qolganʻ
bo‘lsa-da, musulmon dunyosi g‘alaba qozondi va Quddus va Yaqin Sharqning
yana uzoq yillar davomida o z qo llarida qolishini ta’minladi.
ʻ ʻ

Kurs ishi mavzusining dolzarbligi: Jahon xalqlarini tarixini chuqurroq
o rganish, tarixan hamda hozirda mamlakatimizda yuz berayotgan jarayonlarniʻ
aniq anglash, tahlil qilish, tegishli xulosalar chiqarishimizda bizga keng ko lamli
ʻ
imkoniyatlarni taqdim qiladi. Zero Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov
ta’kidlaganidek “Biz jahonda yuz berayotgan har qanday siyosiy, iqtisodiy,
madaniy o zgarishlar va yutuqlarni kuzatib borishimiz, manfaatli o zgarish
ʻ ʻ
hamda yangiliklardan unumli foydalanishimiz, zararli oqibatlarni keltirib
chiqaruvchi omillardan to g ri xulosa chiqara bilishimiz kerak”
ʻ ʻ 1
. Darhaqiqat
bugungi kunda tarixan yuz bergan va hozirda sodir bo layotgan ijtimoiy,
ʻ
iqtisodiy va madaniy jarayonlardan to g ri xulosa qila bilish zamon talabidir.
ʻ ʻ
Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev aytganlaridek “Globallashuv
O zbekistonga allaqachon o z ta’sirini o tkazib ulgurgan, hozirda
ʻ ʻ ʻ
mamlakatimizda bir qancha xorijiy davlatlar bilan iqtisodiy, diplomatik
aloqalarni yo lga qo ygan, bir qancha konfessiyalar, milliy-madaniy markazlar
ʻ ʻ
faoliyat yuritadi 2
”. Shunday ekan jahondagi yuz bergan tarixiy jarayonlarni
to g ri tahlil qilish, holisona baholash, kerakli xulosalarni chiqara bilish va
ʻ ʻ
amaliyotga tadbiq qilish ijtimoiy va siyosiy sohaning bir bo lagi bo lgan
ʻ ʻ
tarixchilar uchun g oyatda muhim va kerakli unsurdir.
ʻ
Butun jahon mamlakatlari hozirgi qiyofaga kelguniga qadar har bir xalq,
millat o z boshidan turli darjadagi sivilizatsiyani boshidan kechirib,
ʻ
rivojlanishda bir qancha pog onalarni asta sekinlik bilan boshdan kechirdi.
ʻ
Sivilizatsiya – eng yuksak tartibdagi madaniy mushtaraklik, kishilarning
ma’naviy-madaniy qiyofasining keng ko‘lamli darajasi,taraqqiyoti desak
adashmaymiz. Olimlar hisob kitoblariga qaraganda yer yuzida yigirmadan
ortiqroq sivilizatsiya va undan ham ko'proq subsivilizatsiyalar vujudga kelgan,
yemirilgan va davom etmoqda. Ushbu sivilizatsiyalar rivojlanish davrida turli xil
qarama-qarshiliklarga duch kelgan. Bu qarama-qarshiliklar o z navbatida
ʻ
ma’lum bir sivilizatsiyani tugatib, yangisiga asos solgan. Sivilizatsiyalar
1
I.Karimov “Vatan ravnaqi uchun har birimiz mas’ulmiz”. 9-jild. – Toshkent, 2001. – B. 106.
2
Sh.Mirziyoyev “Erkin va farovon O zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”. – Toshkent: O zbekiston, 2017.
ʻ ʻ
– B. 27.

almashinuvi madaniyatlar almashinuviga ham olib kelgan. Madaniyatlar
aralashuvi esa tub xalq vakillari uchun yangilik bo lgan va ma’lum darajadaʻ
ularning hayot tarzi yaxshilanishiga olib kelgan. Mana shunday madaniyatlar
aralashuviga olib kelgan keng qamrovli urushlardan biri o rta asrlar Yevropasida
ʻ
tashkillashtirilgan Salib yurisharidir. Bu yurishlarda ko plab odamlar
ʻ
qatnashgani holda, juda katta mablag ham sarflanganligini esdan chiqarmaslik
ʻ
kerak. Bu yurishlar o zi bilan biz hozir rivojlangan deb atayotgan, o sha
ʻ ʻ
davrning qoloq Yevropasi uchun ma’lum darajada rivojlanishga, aholi ijtimoiy
hayotiga yangiliklar olib kirilishiga sabab bo lgan. Nima bo lgan taqdirda ham
ʻ ʻ
urush kimningdir foydasiga, yana kimningdir zarariga ishlaydigan hodisadir.
Kurs ishining maqsadi va vazifasi : Ushbu kurs ishining maqsadi va
vazifasi Yevropa tarixida XI-XIII asrlarda bo‘lib o‘tgan Salib yurishlarining
boshlanishi va unda ishhtirok etgan Yevropa monarxlarining hayoti va qilgan
ishlari biografiyalarnini ochib berishdan iborat.
Kurs ishi obyekti va predmeti: Kurs ishining obyekti hamda predmeti
sifatida XI - XIII asrlarda Yevropada yuz bergan salib yurishlarining boshlanish
sababi va unda ishtirok etgan Yevropa monarxlari biografiyalari asos qilib
olinadi.
Davriy (xronologik) chegaralanishi: Kurs ishining davriy chegarasi XI-
XIII asrlarda bo‘lib o‘tgan salib yurishlarini o‘z ichiga oladi.
Kurs ishining tuzilishi. Kirish, uch bob, xulosa, foydalanilgan manba va
adabiyotlar ro‘yxatidan iborat.

I BOB. Salib yurishlarining vujudga kelishi.
Salib yurishlari o‘rta asrlar Yevropa tarixining, balki jahon tarixining eng
ajralmas voqealaridan biri sifatida tarixda qolgan. Unda butun bir davr madaniyati,
davlatlarning ijtimoiy-iqtisodiy, hayoti va harbiy holati kabi ma’lumotlar aks
etgan. Salib yurishlari zamonaviy kuzatuvchilar uchun oddiy holatdek tuyuladi:
ular bu yurishlarni odatiy yurishlardek qabul qilishadi. Aslida esa bunday emas.
Bu urushning dahshatini o‘sha davrda yashagan insonlargina his qilgan desak
mubolag‘a bo‘lmaydi.
Salib yurishlari o‘zi qanday yurish edi?
Muqaddas zamin uchun urushning kelib chiqishi va sabablari bilan bog‘liq
masalalar fundamental ahamiyatga ega. Qanday qilib dunyoning eng yirik dini
bo lgan xristianlik o z izdoshlarini Xudo nomidan zo‘ravonlikni targ‘ib qilishga,ʻ ʻ
o‘zlariga dushman bo lmagan e’tiqod egalariga qarshi kurashish orqali jannat
ʻ
eshiklarini ochilishiga ishontirishdi? Nega minglab nasroniylar va musulmonlar
qattiq azob-uqubat va hatto o‘limga duchor bo‘lishlarini yaxshi bilgan holda salib
yurishlariga javob berishdi? Shuningdek, XI asrning oxirida boshlangan Birinchi
salib yurishi nasroniylarning tajovuzkorlik harakati bo‘lganmi va keyingi ikki yuz
yil davomida Yaqin Sharqda diniy zo'ravonlik davri nimaga davom etganini ko rib
ʻ
chiqish zarur.
Ushbu muqaddas urushlarning natijalari va ta’siri bir xil darajada muhimdir.
Salib yurishlari davri muqarrar “sivilizatsiyalar to'qnashuvi”ning mahsuli bo'lgan
noaniq kelishmovchiliklar davrimi yoki xristian olami va islom o rtasida birgalikda
ʻ
yashash va konstruktiv madaniyatlararo aloqani ochib bergan davrmi? Bu kabi
muammoli savollar talayina topiladi. Nima bo lganda ham salib yurishlari islom
ʻ
olamiga qarshi qaratilgan qurolli harakatlardan biri bo lib tarixda qoldi.
ʻ
Salib yurishlarining boshlanishini va keyingi harakatlarini ko rib chiqamiz…
ʻ
Rim papasi Urban II ning Fransiyaga kelishida Vizantiya imperatori Aleksey
I ning ham ta’siri katta edi. Papaning va’zlari va imperatorning qattiq kun tartibiga
asoslangan harbiylari bo‘lajak yurishlar uchun tayanch vazifasini o‘tashi kerak edi.

Rim papasi Urban II 1095-yilning iyulida Fransiyaga keladi va 1096-yil
sentyabrigacha bo‘lgan vaqtini vatani Fransiyada o‘tkazdi. U o‘z vataniga birinchi
navbatda cherkov islohotini o‘tkazish uchun qaytgan edi. U mamlakat bo‘ylab
harakatlanar ekan, nufuzli shaxslar bilan uchrashdi. Rim papasi o‘z maqsadlarini
aholiga ochiq bayon qilardi: turklarni quvib chiqarish va shu bilan sharqdagi
nasroniy aholini hamda Quddus shahrini ham ozod qilish 3
. Qaysidir ma’noda
Urbanning Klermon Kengashidan oldin va undan keyin qilgan murojaatlari aholini
harakatga unday olganligi bilan uning ajoyib notiq bo lganligini ko rsatar edi.ʻ ʻ
Quddusga tomon qurolli ekspeditsiyaga qo‘shilish masalasi o sha davr
ʻ
kishilarining iymon masalasi sifatida talqin etilganligi qiziq holat. Ishtirok etish
uchun to‘plangan ritsarlar Xudoning xohishini bajarishga yoki ko p hollarda
ʻ
gunohlari uchun tavba qilishga ishtiyoq bilan harakat qilishgan. Ammo yurish
qatnashchilari yo l harajatlari haqida o ylashmasdi: bu bilan Konstantinopolda
ʻ ʻ
imperator shug‘ullanishi kerak edi. Aleksey I turklarga qarshi harbiy ekpetidsiyani
rejalashtirishi va amaliy jihatdan shug‘ullanishi kerak edi 4
. Papaning Fransiyaga
kelganidan ko‘p o‘tmay kelganligi haqida Le Puy yepiskopi Monteillik Adhemar
xabar topganligi va u bilan gaplashanligi haqida ma’lumotlar uchraydi. Adhemar
bilan birga uning armiyadagi vakili va Tuluza gafi Sent Gillik Raymond ham bu
uchrashuvda ishtirok etgan bo‘lishi kerak dagan tahminlar mavjud. Urban II
shuningdek, Burgundiyalik Eudes va kuchli Lion arxiyepiskopi Xyu bilan janubiy
Fransiya bo‘ylab sayohat paytida uchrashdi. U shimolga qilgan safarida Valens,
Sen-Jil va Nimes kabi shaharlarga tashrif buyurdi.
1095-yilning 27-noyabrida Urban II Klermon(17-27-noyabr) shahrida katta,
ammo asosan ruhoniylar ishtirok etgan yig‘ilishda Yevropaning o‘rta asrlar
tarixidagi eng mashhur nutqlaridan birini so‘zladi. Papa Urban II cherkov
minbaridan turib: “Aziz birodarlar , men Urban, oliy pontifik va Xudoning ruxsati
bilan butun dunyo bo ylab
ʻ shu kunlarga keldim. Sizlarga, bu hududlardagi
3
The Chanson d’Antioche: An Old French Account of the First Crusade. Translated by Susan B. Edgington. H-
France. – 2011. P. 37
4
Eidelberg, Shlomo. The Jews and the Crusaders: The Hebrew Chronicles of the First and Second Crusades.
University of Wisconsin Press. – 1977. P. 75.

Xudoning xizmatkorlariga, xabarchi sifatida zudlik bilan yuborildim 5
”. Rim papasi
harbiy tajribaga ega bo‘lgan odamlarni minglab chaqirimlar yo‘lni bosib o‘tishga
chaqirmoqchi bo‘lib, keskin qurollanishga chaqirmoqchi edi. Uning nutqi
xabardor qilish va qo‘zg‘atish, nasihat qilish va g‘azablantirish uchun
mo‘ljallangan edi; bunga javoban g‘arbiy ritsarlar Iso Masih xochga mixlangan
shahar Quddusni egallashga qaror qilishdi. Papaning Klermondagi nutqidan
ta’sirlangan, Muqaddas shaharni ozod qilishga ahd qilgan aholi to‘rt tomondan
uylarini tashlab, yig‘ila boshlashdi. Shuningdek papa musulmonlarni “begona xalq
va Xudo rad etgan xalq 6
” deya ta’riflab, ularni nasroniylarga tegishli bo‘lgan
yerlarga bostirib kirganlikda, mahalliy aholini talaganlikda va yerlarni xarobaga
aylantirganlikda ham ayblar edi. Uning nazdida Quddus va unga tutash bo‘lgan
hududlar aholisi musulmonlar tomonidan shafqatsizlarcha o‘ldirilgan, qolganlari
esa asrlikka olib ketilgan edi. Rim papasi Sharqda “forslar”(turklarni nazarda
tutgan) tomonidan sodir etilayotgan vahshiyliklarni tasvirlab berdi. “Ular
qurbongohlarni o‘zlarining iflosliklari bilan bulg‘aganlaridan keyin
uloqtiradilar...qurbongohlarda yoki suv idishlarida qon... Ular ba’zilarini chinakam
og‘riqli o‘limga olib kelmoqchi bo‘lganlarida, kindiklarini teshadilar, ichaklarining
uchini tortib olishadi, ularni xodaga bog‘laydilr va butun ichaklari tashqariga
chiqquncha, jonsiz yerga yiqiladilar. Ular qoziqqa bog‘langan boshqalarga o‘q
otadilar... 7
”
Urban II nng Klermonda aytgan so‘zlari haqidagi turli rivoyatlar Rim
papasining nutqi notiqlik san’atining durdonaligi, uning nasihatlari puxta
o‘ylanganganligi, “turk zulmi”ning dahshatli namunalari mukammal
tanlanganligiga shubha qoldirmaydi. U qo‘liga qurol olganlarni kutayotgan
mukofotlarni ham tasvirlab berdi: “Kim Sharqqa sayohat qiladigan bo‘lsa, baraka
topadi ”. Hammani bu taklifni qabul qilishga undadi. Firibgarlar va o‘g‘rilar
“Masihning askarlari” bo‘lishga da’vat etilgan bo‘lsa, ilgari o‘z birodarlari va
qarindoshlariga qarshi kurashganlarga endi kuchlarini birlashtirib, vahshiylarga
5
L. and J. S.C. Riley-Smith, The Crusades: Idea and Reality 1095–1274, London, – 1981. P. 34-35.
6
M. G. Bull, Knightly Piety and the Lay Response to the First Crusade: The Limousin and Gascony 970–1130,
Oxford, – 1993. P. 158.
7
T. Asbridge, The First Crusade: A New History. London, – 2004. P. 21–31.

qarshi qonuniy kurashish kerakligi aytilgan. Pul yoki shon-shuhrat uchun emas,
balki sadoqatidan ilhomlanib, sayohatga chiqsa, barcha gunohlari kechiriladi.
O sha paytdagiʻ bir kuzatuvchining so zlariga ʻ ko ra bu holat - ʻ “najotga erishishning
yangi yo‘li” edi.
“Deus vult! Deus vult!” — Xudo xohlasa! Xudo xohlasa! Xudo xohlasa!,
kabi qichqiriqlar bilan olomon papaning keyingi gaplarini eshitish uchun diqqat
bilan tinglashdi. “Bu urush siz uchun faryodli urush bo‘lsin, chunki bu Xudodan
kelgan dushmanga qarshi hujum qilish uchun yig‘ilganingizda, Xudo yuborgan
bu hayqiriq hammaning faryodi bo‘ladi ”,- deya qo ‘shib qo‘ydi Urban II.
Urban o‘z tinglovchilaridan harakat qilishni iltimos qildi: “Shunday ekan,
orangizdagi barcha nizolar to‘xtasin, janjallar jim bo‘lsin, janglar tugasin va barcha
kelishmovchiliklar to‘qnashuvi barham topsin. Muqaddas qabristonga boradigan
yo ‘ lga boring va u yerni yovuz irqdan qutqaring 8
.” Buni qilishga tayyor
bo ‘ lganlarga, kiyimlariga shoyi, oltin yoki oddiyroq materiallardan Xoch tasvirini
to ‘ qish buyurildi.
Papaning nutqini eshitganlar tayyorgarlikni boshlash uchun uylariga qytib
ketishdi. Din peshvolari esa ushbu “xushxabar”ni boshqalarga ham yetkazish
uchun tarqalib ketishdi.
Rim papasi ishini tugatgandan so‘ng, yuqori zodagon odam bo‘lgan Le Puy
yepiskopi tabassum bilan va tizzasini bukkan holda Urbanning yoniga bordi va
sayohat qilish uchun ruxsat va papaning marhamatini so‘radi. Rim papasi
Flandriyaning dindorlariga qarata, u “o‘z o‘rniga sayohat va mehnat rahbari,
bizning eng aziz o‘g‘limiz, Le Puy yepiskopi Adhemarni tayinladi 9
” deb
yozganida, Le Puyning ahamiyati naqadar katta ekanligi ta’kidlangan.
Papa bu ekspeditsiyani targ‘ib qilish uchun Fransya qirolining qo‘l ostidagi
hududlarni, ya’ni markaziy, g‘arbiy va janubiy hududlarni kezib, mahalliy aholini
Salib yurishlariga chorladi. U Rojdestvo bayramida (1095-yil dekabr) Limogesda,
1096-yil fevral oyida Anje va Man hududlarida o‘tgan kengashlarda Salib
8
Hillenbrand The Crusades: Islamic Perspectives. - Chicago: Fitzroy Dearborn Publisher, 1999 – P. 33–50
9
R. Somerville The Councils of Urban II: Decreta Claromontensia. - Amsterdam, – 1972. p. 74.

yurishiga va’z qilganligi haqida dalillar mavjud(ammo u boshqa joylarda ham va’z
qilgan bo‘lishi kerak).
Oradan ko ‘p vaqt o‘tmasdan Fransiyani salibchilar to‘lqini bosib ketdi.
Yetakchi zodagon va ritsarlar ekspeditsiyaga qo‘shilishga shoshilib ketardilar.
Yevropaning eng boy va qudratli shaxslaridan biri bo‘lgan Tuluzalik Raymond,
Lotaringiya gersagi Godfrey kabi mashhur odamlar ham ishtirok etishga rozi
bo‘lishgandi. Godfrey shu darajada ishtiyoqmand ediki, yo‘lga chiqmasidan oldin
“GODEFRIDUS HIEROSOLYMITANUS 10
” afsonasi tushirilgan tangalar zarb
qildi .
Urbanning Klermondagi nutqi butun Yevropani to‘lqinlantirib yubordi,
chunki Quddusga sayohat qilishni xohlaydiganlar o‘rtasida yaqinlashib kelayotgan
qurolli ziyorat haqidagi xabarlar tez tarqaldi. Luara vodiysida voizlik qilishi
buyurilgan Arbrissellik Robert kabi g‘ayratli ruhoniylar qiziqish bilan o‘z ishiga
kirishdi. Dijonlik Sent-Benning abbati Jarento ham avval Normandiyaga, keyin esa
Angliyaga jo ‘ nab, munosib shaxslarni yollash uchun yuborilgan. Fransiyaning
Limuzin kabi hududlarida salib yurishlari haqidagi xabar aholi tomonidan katta
ishtiyoq bilan qabul qilindi. Ruhoniylar hamma joylarda papaning xabarlarini
tarqatish uchun ishga kirishdi.
Ekspeditsiyada qatnashish gunohlarning kechirilishi bilan mukofotlanadi,
degan g ‘ oya salib yurishining jozibadorligini yanada kengaytirish uchun
mo ‘ ljallangan edi. Agar Gregoriy VII tomonidan oldingi qurollanish
chaqiriqlarida nasroniylarning bir-birlari oldidagi majburiyatlari va muhtojlik
paytlarida ular birdamlik ko‘rsatishi kerakligi haqida so‘z yuritilgan bo‘lsa, Rim
papasi va Aleksey I taklif qilgan narsa umuman ko‘proq edi. Ishtirok etganlar
faqat o ‘ z burchlarini bajarsalargina najot topishlari mumkin edi. Bu najot esa
“abadiy jannat” edi…
Urban II Boloniyadagi tarafdorlariga maktub yozar ekan, Boloniya
aholisining katta qismi Quddusga bormoqchi ekanligini bilganidan xursand
ekanligini bildirib: “Sizlar ham shuni bilishingiz kerakki, – dedi u, – agar sizlardan
10
L. and J. S.C. Riley-Smith, The Crusades: Idea and Reality 1095–1274 . – London, 1981 – P. 37–53.

birortangiz dunyo mol-mulki uchun emas, balki ruhingizni qutqarish va jamoatni
ozod qilish uchun sayohatga chiqsangiz, albatta tavbadan qutulasiz. Barcha
gunohlaringiz uchun siz to ‘ liq va mukammal iqror bo ‘ ldingiz deb hukm qilinadi 11
.”
Yana bir yilnomaga ko‘ra “Agar kimdir Xudo va birodarlarining sevgisi
yo‘lida ekspeditsiyada halok bo‘lsa 12
”, — deb yozadi Urban Besalu, Empuriya,
Russillon va Serdana graflariga yo‘llagan maktubida, “U shubhasiz, albatta,
shunday qilishiga shubha qilmasin. Uning gunohlari kechiriladi va Xudomizning
rahmdilligi tufayli abadiy hayotga ega bo ladi.” Urban “oʻ ‘ z xalqiga qarshi son-
sanoqsiz jinoyat sodir etgan fransuz knyazlariga” qasamyod qilish va sayohat
qilish orqali kechirilmaydigan gunohlari ham kechirilishini va abadiy jannatga
kirishi mumkinligini taklif qilgan. Shu kabi vajlar orqali yana ko‘plab
qatnashchilarni o‘z tomoniga og‘dirishga muvaffaq bo‘lgan edi.
Papaning undovchi va’zlaridan tashqari yana bir undovchi kuch vositasi ham
bor edi. Papa Fransiya bo‘ylab harakatlanar ekan , ko‘plab cherkovlarning
qurbongohlarini(altar) ko‘zdan kechirdi. Vendomedagi Trinity cherkovi(The
Church of Trinity in Vendome ) va Marmouiter va Moissak(Marmouiter and
Moissac)dagi abbatlik cherkovlariga Muqaddas Xoch (Holy Cross) 13
ning
qismlaridan berib, ularni muqaddaslashtirdi(To‘g‘riroq qilib aytadigan bo‘lsak
Muqaddas Xoch parchalarining Konstantinopoldagi imperator xazinasida
saqlangangiligini hisobga oladigan bo‘lsak, xoch parchalarini Aleksey
tarqatganligi haqiqatga yaqin edi. Muqaddas Xoch Vizantiya xalqaro
diplomatiyasining eng katta hal qiluvchi omollaridan biri edi.). Yurishlarda
qatnashganlar bejizga xoch yo‘li belgisini kiyimlariga tikishmagan edi(shuning
uchun bu yurishlar Salib yurishi deyiladi).
Cherkov hokimiyatining kuchliligiga yana bir sababi sharqqa sayohat
qilayotganlarni kerakli bo‘ladigan barcha mablag‘lar bilan ta’minlagan edi. Uzoq
masofaga safar qilishning o‘ziga yarasha harjatlari bo‘lishligi barchaga ma’lum.
Oziq-ovqat, transport, asbob-uskuna va qurol-aslaha uchun bo‘lgan talab kundan-
11
P. Cole The Preaching of the Crusades to the Holy Land 1095–1270. – Cambridge: 1991 – P. 1–36.
12
P. W. Edbury Crusade and Settlement. – Cardiff: – 1985. – P. 37–45.
13
J. A. Brundage Medieval Canon Law and the Crusader. – Madison, University of Wisconsin Press, 1969. – P. 17–
18.

kunga oshib bordi. Tabiiyki bunday katta miqdordagi harajatni cherkov qoplab
bera olmas edi. Shunday sharoitda odamlar o‘z mablag‘lari hisobidan, qarz olib
yoki uy-joylari, chorvalarini sotib bo‘lsada bu yurishlarda qatnashishga kirishdi.
Huddi shunday ishni Normandiya gersogi Robert ingliz qiroli Uilyam
Rufus(William Rufus)dan 10 000 marka miqdorida katta qarz olganligi
manbalarda qayd etilgan 14
.
Rim papasining chaqirig‘iga binonan Fransiyaning turli burchaklaridan
kelgan erkaklar Normandiyalik Robert, uning qayniukasi Stiven Blois(Stephen of
Blois) va Tuluzalik Raymond qo‘mondonligi ostida bir qo‘shinga birlashtirila
boshlandi. Shuningdek, katta qo‘shinga Bouillonlik Godfrey(Godfrey of Bouillon)
va uning akasi Bolduin(Baldwin), 1093-yilda otasining o‘rnini egallagan Flandriya
grafi Robert II lar ham to‘planishgan edi.
Yana ekpeditsiyaga qo‘shilish majburiyatini olgan muhim shaxslardan biri
Fransiya qiroli Filipp I(Philip I) ning ukasi Vermanduallik Xyu(Hugh of
Vermandois) ham bor edi. 1096-yilning boshida oy tutilishi natijasida qizil tusga
kirganligi Xyuning ushbu yurishlarga qo‘shilishiga turtki bo‘ldi. Fransuz qiroli
xonadonidan Xyuning ishtirok etishi bu yurishning naqadar muhim ekanligining
yana bir belgisi edi.
Xyu kabi mashhur shaxslarning ekpeditsiyaga qo‘shilishi qo‘shindagi
rahbarlik masalasining chalkashib ketishiga olib keldi. Boshqa bir necha mashhur
sarkardalar qo‘shinda o‘zlarini boshliq deya o‘ylay boshlashadi. Huddi shunday
sarkardalardan biri Tuluzalik Raymond birinchi navbatda , o‘zini Quddusni bosib
olish uchun yo‘l olgan nasroniy ritsarlarning rahbari deb atagan. Vermanduallik
Xyu ham o‘zini ekpetidsiyaning rhbari hisoblagan va o‘zi bilan birga papaning
bayrog‘ini olib yurgan. Bu esa papaning ekspetidsiyadagi vakili ekanligini anglatar
edi. Yana ba’zi toifa odamlar Stiven Bloisni butun armiya kengashining rahbari
hisoblashgan va uning rafiqasi Adelaga va knyazlar uni butun qo‘shinning
qo‘mondoni etib saylanganliklari manbalarda qayd etilgan. Darhaqiqat qo‘shinga
rahbarlik qilish masalasi uzoq yurish paytida muhim edi. Yevropaning ba’zi
14
https://historyofengland.typepad.com/blog/2011/07/26-william-rufus-normandy-and-the-first-crusade.html

mashhur kishilari o‘zlarini papaning vakili deb hisoblab, buni suiste’mol
qilmaslikka harakat qilishgan. Urban II ning ekspeditsiyaga yagona boshliq
tanlamaganligining yana bir sababi ham bor edi. G‘arbliklar Vizantiyaga
kelishganida imperator Aleksey qo‘mondonligi ostida bo‘lishlari kerak edi. Papa
yagona boshliq tayinlashi ham mumkin edi, ammo, bu vazifani Vizantiya
imperatoriga topshirdi. Shuningdek Vizantiya imperatoriga yurishlar vaqtida qaysi
shaharlarni bosib olish, yurishlarda qanday harakat qilish kabi muhim masalalar
ham topshirilgan edi. Nima bo‘lganda ham salibchilarning yurishlardan maqsadlari
aniq edi: sharqda xristian cherkovini himoya qilish, butparast turklarni haydash.
Salib yurishi uchun Alekseyga ma’naviy yordamdan ko‘ra harbiy yordam ko‘proq
kerak edi. Shuning uchun u turklarga qarshi yurish uchun jangovar tajribaga ega
bo‘lgan shaxslarni jalb qilish muhimligi papa tomonidan tinimsiz ravishda
ta’kidlanib kelingan.
O‘sha zamon ruhoniylaridan biri shunday yozadi: “Men papa Urbanning
oddiy odamlarni Quddusga ziyorat qilishga undagan so‘zlarini eshitgan odam
sifatida shuni aytishim mumkin-ki, u “jangga mos bo‘lmaganlarni” ekpeditsiyada
qatnashishlarini ta’qiqlagan 15
.” Papaning nimjon va kasalmand odamlarga sayohat
qilishni ta’qiqlaganligining sababi bor , chunki bunday ziyoratchilar yordam
berishlaridan ko‘ra ko‘proq o‘zlari yordamga muhtoj bo‘lishadi va boshqalarga
ham yuk bo‘lishlari tabiiy hol.
G‘arbdan yo‘lga chiqqan yurish ishtirokchilari Vizantiya poytxti
Konstantinopol orqali Muqaddas Yer – Quddusga o‘tishlari belgilab qo‘yilgan edi.
Katta qo‘shinning Vizantiya orqali o‘tishi mahalliy aholi vakillariga xavf
tug‘dirishini tushungan imperator Aleksey o‘z qo‘shininin ba’zi boshliqlarini
Dyrraxion(Dyrrakhion) va Avlona(Avlona) hududlari atroflariga jo‘natib,
kelayotgan sayohatchilarni xushmuomalalik bilan kutib olish va yo‘l bo‘ylab oziq-
ovqat bilan ta’minlashlarini belgilab beradi. Qo‘riqchilar salibchilarni diqqat bilan
kuzatib borishi kerak edi, agar sayohatchilar qo‘shni tumanlarni talon-taroj uchun
bosqin uyushtirganligini ko‘rib qolsalar, ularga qarshi qurolli harakat qilishlari
15
L. and J. S.C. Riley-Smith, The Crusades: Idea and Reality 1095–1274. – London, 1981. – P. 42–59.

mumkinligi haqida ko‘rsatma berilgan. Imperator vakillariga lotin tilini biladigan
kishilar hamrohlik qilishgan. Ularning vazifasi vujudga kelishi mumkin bo‘lgan
har qanday muammoni bartaraf etishdan iborat bo‘lgan. Salibchilarning Vizantiya
hududidan o‘tishlari uchun har qanday choralar imperator tomonidan ko‘rilgan.
Bunga misol tariqasida Bulonlik Godfrey Vizantiya chegarasiga yetib kelgach,
unga mahalliy aholi uchun yopiq bo‘lgan bozorlardan oziq-ovqat sotib olish uchun
maxsus litsenziya berilgan. Shuningdek, imperator Aleksey I g‘arbliklar
Vizantiyaga yetib kelishganida ularga katta miqdorda pul berishni buyurdi. Ularga
pul berilishining sababi imperiya bilan birinchi martta aloqada bo‘layotgan
odamlarning xayrixohligini qozonish ko‘zda tutilgan. O‘sha zamon odamlaridan
biri ta’kidlaganidek, bu ham aqlli bir iqtisod edi: imperator tomonidan berilgan
barcha mablag‘lar salibchilar tomonidan soib olinayotgan hukmdorning
odamlariga tegishli bo‘lgan mahsulotlarni sotib olish uchun ishlatilgan. Oqibatda
esa impertor tomonidan to‘langan pullar yana imperiya xazinasiga kelib tushgan.
Natijada Aleksey g‘arbliklarga yaxshi ko‘rinib olgan, ham o‘z mahsulotlarini
sotgan.
1096-yilning ikkinchi yarmida juda ko‘p odamlar sharqqa yo‘lning birinchi
to‘xtash joyi bo‘lgan Konstantinopolga yo‘l olishdi. Hisob-kitoblarga ko‘ra,
birinchi salib yurishlarida 80 000 ga yaqin aholi ishtirok etgan bo‘lishi mumkin.
Ilgari hech qachon Yevropa aholisining bunday uzoq masofaga qisqa vaqt ichida
bunday katta va uyushgan harakati kuzatilmagan. Qo‘shin tarkibi shu darajada
xilma-xil va ko‘p tilli edi-ki, ular orasida franklar, fleminglar, frizlar, gallar,
lotaringlar, alemanlar, bavariyaliklar, normanlar, yunonlar va armanlar kabi xalq
vakillari bor edi.
Hatto o‘sha zamonda “G‘ayridinni o‘ldirish qotillik emas, balki arshi aloga
olib boruvchi yo‘l”, degan gap ham tarqalgan. Bu gapdan ko‘rinib turibdi-ki,
g‘arbliklar o‘zlari “butparast, majusiy” deb atagan musulmon aholisini qirg‘in
qilish orqali jannatga yetishish mumkinligiga ishonishgan.
Papaning chaqirig iga G arb aholisining faol munosabat bildirishiʻ ʻ
hayratlanarli hol edi. Minglab odamlar bu chaqiriq, ularni najotga erishish va

gunohkor hayotlarining oqibatlaridan qochishning yangi usuli sifatida bilishgan.
Shu bilan birga sharaf , sarguzasht, moliyaviy daromad toppish maqsadida ham bu
yurishlarda ishtirok etmoqchi bo lishgan. ʻ
II BOB. Birinchi salib yurishida ishtirok etgan Yevropa monarxlari
Aleksey I Komnen
Aleksey I Komnen, shuningdek, Aleksey I Komnenos (1057-yilda tug ilgan,
ʻ
Konstantinopol, Vizantiya imperiyasi [hozirgi Istanbul, Turkiya] — 1118-yil 15-
avgustda vafot etgan), Birinchi salib yurishi davrida Vizantiya imperatori (1081–
1118). XI asrda normanlar va turklar tomonidan mag lubiyatga uchratilgan
ʻ
Komnenlar sulolasini qayta tiklagan. Ioann Komnenning uchinchi o g li va Isaak I
ʻ ʻ

ning jiyani (imperator 1057–59) Aleksey Vizantiyaning taniqli yer egalari
oilasidan bo lib, uzoq vaqtdan beri samaraliroq mudofaa choralarini, xususan,ʻ
turklarning bosqiniga qarshi kurashni talab qilgan harbiy magnatlardan biri edi.
1068-yildan 1081-yilgacha u Roman IV, Mixail VII va Nikefor III ning qisqa
hukmronliklari davrida qobiliyatli harbiy xizmatni o tagan. Keyin, akasi Isaak va
ʻ
uning onasi, dahshatli Anna Dalassena va uning rafiqasi Irenega tegishli bo lgan
ʻ
kuchli Dukaslar oilasining(Ducas family- Vizantiyani boshqargan sulolalardan biri.
Bu oila a’zosi 1059-yilda imperator Konstantin X bo ldi va uning o g li Mixail VII
ʻ ʻ ʻ
1071 yildan 1078-yilgacha hukmronlik qildi. Aleksiy I Komnen bilan birga
Mixailning o g li Konstantin 1081-yildan taxminan 1090-yilgacha imperator
ʻ ʻ
bo lgan
ʻ 16
.) ko magi bilan u Nikefor III dan Vizantiya taxtini tortib oldi. ʻ
Aleksey 1081-yil 4-aprelda taxtga o‘tirdi. 50 yildan ortiq samarasiz yoki
qisqa muddatli hukmdorlardan so‘ng, Aleksey, uning qizi va biografi Anna
Komnena ta’biri bilan aytganda, imperiyani “so‘nggi nafasida” topdi, ammo uning
harbiy qobiliyati va diplomatik sovg alari unga vaziyatni tiklashga imkon berdi. U
ʻ
g arbiy Gretsiyaga bostirib kirgan Robert Giskard boshchiligidagi janubiy italyan
ʻ
normanlarini quvib chiqardi (1081—82). Bu g alaba Venetsiya dengiz
ʻ
kuchlarining yordami bilan erishildi. Bu Venetsiyaga Vizantiya imperiyasida keng
savdo imtiyozlarini berish evaziga sotib olingan. 1091-yilda u Dunay daryosi
orqali Bolqonga oqib kelayotgan turkiy ko chmanchi pecheneglarni mag lub etdi.
ʻ ʻ
Aleksey Markaziy Anadoluda Rum (yoki Koniya) sultonligini o rnatgan Saljuqiy
ʻ
turklarining keyingi bosqinini to xtatdi. U Konyalik Sulaymon ibn Qutalmish
ʻ
(1081) va keyinchalik uning o‘g‘li Qilich Arslon (1093) bilan, shuningdek,
Vizantiyaning sharqiy chegarasida boshqa musulmon hukmdorlar bilan
shartnomalar tuzdi 17
.
Mamlakatda Alekseyning markaziy hokimiyatni mustahkamlash va
professional harbiy va dengiz kuchlarini yaratish siyosati g arbiy va janubiy
ʻ
Anadolu va sharqiy O rta yer dengizi suvlarida Vizantiya kuchini oshirdi. Ammo u
ʻ
o‘tmishda imperiya birligiga tahdid solgan yer egalari bo lgan magnatlarning
ʻ
16
https://www.britannica.com/topic/Ducas-family
17
https://www.britannica.com/biography/Alexius-I-Comnenus

vakolatlarini cheklay olmadi yoki cheklashni xohlamadi. Darhaqiqat, u keyingi
imtiyozlar orqali ularning mavqeini mustahkamladi va u belgilangan hududlarga
fiskal huquqlar berish orqali harbiy va boshqa xizmatlarni mukofotlashi kerak edi.
Uning vorislari tomonidan tobora ko proq qo llanilishi kerak bo lgan bu usulʻ ʻ ʻ
muqarrar ravishda markaziy daromadlarni va imperator hokimiyatini zaiflashtirdi.
U bid’atni bostirdi va Sharqiy pravoslav cherkovini himoya qilishning an’anaviy
imperator rolini saqlab qoldi, ammo moliyaviy muhtojlikda cherkov xazinasini
tortib olishdan tortinmadi. Keyinchalik u cherkov tomonidan buning uchun
javobgarlikka tortildi.
Keyingi avlodlar ko z o ngida Aleksey imperiyani hal qiluvchi davrda
ʻ ʻ
birlashtirgan hukmdor sifatida gavdalanib qoldi va shu tariqa imperiyaning 1204-
yilgacha va qisman 1453-yilgacha omon qolishiga zamin yaratdi. Alekseyning
chiqarayotgan farmonlarini undan oldingi hukmdorlardan o ziga meros bo lib
ʻ ʻ
qolgan ichki zaiflariga, shunungdek, 1097-yildan G arbiy Yevropada salibchilar
ʻ
boshlagan yurushlarni hisobga olgan holda nisbatan mo tadil bo lishiga e’tibor
ʻ ʻ
bergan. Qisman muqaddas Quddus shahrini qaytarib olish istagi, qisman yangi
hududlarga ega bo lish umididan kelib chiqqan salib yurishlari Vizantiya
ʻ
hududlariga tobora ko proq tajovuz qildi va Alekseyning birinchi navbatda
ʻ
Anadoluda imperator hokimiyatini tiklashga qaratilgan tashqi siyosatini puchga
chiqardi. Uning musulmon davlatlari bilan munosabatlari vaqti-vaqti bilan
buzilgan va Antioxiya kabi Vizantiyaning sobiq qimmatbaho mulklari g arb
ʻ
knyazlari qo liga o tib, ular hatto yunon tili o rniga lotin nasroniyligini kiritdilar.
ʻ ʻ ʻ
Shunday qilib, Aleksey hukmronligi davrida Lotin G arbi va Yunoniston Sharqi
ʻ
o rtasidagi to qnashuvning so nggi bosqichi ochildi. U g arbiy Anadolu ustidan bir
ʻ ʻ ʻ ʻ
oz nazoratni tikladi; u shuningdek, janubi-sharqiy Toros mintaqasiga kirib, Adana
va Tarsus atrofidagi unumdor qirg oq tekisligining ko p qismini qo lga kiritdi,
ʻ ʻ ʻ
shuningdek, Suriya qirg oqlari bo ylab janubga kirib bordi. Lekin na Aleksey, na
ʻ ʻ
Komnen sulolasidan bo lgan keyingi imperatorlar Lotin salibchilar knyazliklari
ʻ
ustidan doimiy nazorat o‘rnata olmadilar. Shuningdek, Vizantiya imperiyasi
g arbiy orollari va viloyatlariga Normandlarning 1107-08-yillardagi navbatdagi
ʻ

hujumlaridan himoyalanmagan edi. Aleksey Antioxiyalik Bogemond I ning
Gretsiya g arbidagi Avlonaga hujumini muvaffaqiyatli qaytarganida. Doimiy lotinʻ
(ayniqsa norman) hujumlari, musulmon knyazliklarining doimiy zarbalari,
Vengriya va Bolqon knyazliklarining kuchayib borishi - barchasi Vizantiyani
potentsial dushman kuchlar bilan o rab olish uchun fitna uyushtirdi. Hatto
ʻ
Alekseyning diplomatiyasi, qanday muvaffaqiyat bo lishidan qat’iy nazar, oxir-
ʻ
oqibat Usmonli istilosiga olib kelgan doimiy eroziyaning oldini olmadi.
Bolduin
Bulonlik Bolduin - Bulon grafi Yustsi II va uning rafiqasi Lotaringiyalik
Idaning ikkinchi o g li edi. U 1058-yilda tug ilgan, aniq sanasi noma’lum.
ʻ ʻ ʻ
Bolduin 1086-yilgacha Reyms shahrida kanon(lotincha “canonicus” qoidaga
tegishli,o rta asrlarda cherkovga yaqin joyda yashab, cherkov tartib-intizomiga
ʻ
muvofiq yashaydigan rhoniy 18
) bo lib ishlagan, sobor bo limining sodiq ruhoniysi,
ʻ ʻ
u yangi cherkov islohoti nafaqa to plashga ruxsat bermagani uchun uni tark etgan.
ʻ
Keyin u Normandiyada Raul II de Tosnining qizi Godehilde bilan yashadi.
Keyinchalik, Lotaringiyaga qaytganidan so ng, u akasi Gotfriddan Verdun
ʻ
grafligini tortib oldi.
1096-yilda Bolduin akasi Gotfrid va uning rafiqasi Godehilde bilan birga
Muqaddas yerga birinchi salib yurishini boshladi. Salib yurishini moliyalashtirish
uchun u yerlarining katta qismini cherkovga sotgan edi. Uning salibchilar qo shini
ʻ
Vengriya bo ylab yurganida, Bolduin salibchilar Vengriyani talon-taroj qilishidan
ʻ
qo rqib, qirol Koloman qo liga o zini garovga topshirgan edi. Bolduin va Gotfrid
ʻ ʻ ʻ
Kichik Osiyodagi Gerakleyagacha birga yurishdi. Gerakleyadan Bolduin, ehtimol
o zini mintaqaviy hukmdor sifatida ko rsatish uchun Tankred bilan birga
ʻ ʻ
Kilikiyaga yo l oldi.
ʻ
1097-yil sentabrda Bolduin Tarsusga yetib bordi, bu paytda Tankred
allaqachon Tarsus hukmdori edi. Bulondan Tarsusga suzib ketayotgan qaroqchilar
floti yordamida Bolduin o z garnizonini tuzdi. Ochiq urushsiz muvaffaqiyatga olib
ʻ
18
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Canon_(clergy)

kelmagan Mamistraga qarshi hujumlardan so ng, Bolduin va Tankred Antioxiyagaʻ
yurish qilishdi. Marash(Hozirgi Turkiyaning O rta yer dengizi mintaqasidagi va
ʻ
Qahramonashavin viloyatining ma’muriy markazi 19
)da Bolduin qo shinlari
ʻ
salibchilarning asosiy armiyasi bilan yana uchrashishdi va Bolduin xotini
Godehildening o limi haqida bilib oldi, bu uning qaynotasining yerlariga bo lgan
ʻ ʻ
meros da’vosi ham yo qolganligini anglatardi.
ʻ
Bolduin Arman Pakradi(Bagrat Pakrad (1116-yilda vafot etgan), Bagrat yoki
Pakrad nomi bilan ham tanilgan, arman sarguzashtchisi)ning 20
taklifiga binoan
sharqqa qarab Frot daryosiga yo‘l oldi va Turbessel qal’asini(Turkiyaning Oğuzeli
viloyati , Oğuzeli tumanidagi qishloq. Bu dastlab salib yurishlarida muhim rol
o ynagan qal a
ʻ ʼ 21
) egallashga muvaffaq bo‘ldi. Biroz vaqt o tgach, Edessadan ʻ
mahalliy hukmdor Torosdan Bolduinga taklif keldi, u uni o g li va vorisi sifatida
ʻ ʻ
tan olgan edi. Bir qancha vaqt o tgandan keyin Toros o ldirildi. Torosning
ʻ ʻ
o ldirilishi haqida bugungi kungacha Bolduinning bu ishda qo li bor-yo qligi
ʻ ʻ ʻ
haqida kelishmovchiliklar mavjud. Bolduin 1098-yil 10-martda hokimiyatni
egalladi va Edessa grafi deb e’lon qilindi.
1100-yilgacha Bolduin Edessaning mutlaq hukmdori bo lgan, arman
ʻ
shahzodasi Melitenlik Tafnuzning Orianta ismli qiziga uylangan va keyinchalik
ko pincha armanlar va salibchilar manfaatlari o rtasida vositachi bo lgan. Edessa
ʻ ʻ ʻ
aholisi tomonidan unchalik yaxshi ko rilmagan Bolduin doimiy ravishda o zini
ʻ ʻ
hujumlardan himoya qilishi va himoya qilishi kerak edi. Shuning uchun u hech
qachon to liq zirh va eskortsiz(askar) uydan chiqmagan. Jazo harakati sifatida u
ʻ
Edessa shahrining yetakchi fuqarolarini qo lga oldi va ularni shafqatsiz qiynoqqa
ʻ
solib, keyin badarg a qildi. Keyingi yillar davomida u Samosata va Serujni zabt
ʻ
etdi va Torontolik Bogemond bilan birgalikda salibchilarning asosiy armiyasi
tomonidan bosib olingan Quddusga tashrif buyurdi. Bu tashrif bilan Bolduin
nihoyat salib yurishi va’dalarini bajardi va 1100-yil yanvarda Edessaga qaytib
keldi.
19
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Kahramanmara%C5%9F
20
https://en.m.wikipedia.org/wiki/Bagrat_Pakrad
21
https://en.m.wikipedia.org/wiki/G%C3%BCndo%C4%9Fan,_O%C4%9Fuzeli

Ayni paytda, uning akasi Gotfrid “Muqaddas qabr himoyachisi” sifatida
yangi tashkil etilgan dunyoviy Quddus qirolligining hukmdori darajasiga
ko tarildi. Bolduin akasining vafoti bilan 1100-yil iyul oyida Quddusga qaytibʻ
keldi va Quddusning Lotin Patriarxi Pizalik Daimbert tomonidan 1100-yil
Rojdestvo kunida Quddusning birinchi qiroli sifatida toj kiydi. Quddusda o z
ʻ
hokimiyatini mustahkamlash bilan Bolduin o zining kengaytirish siyosatini boshqa
ʻ
shaharlarga ham yoya boshladi. Uning bu ishini birinchi navbatda Italiya savdo
shaharlari, xususan Genuya qo llab-quvvatladi. Keyinchalik genuyaliklar
ʻ
dengizdan urush materiallari va qamal mashinalarini yetkazib berdi va buning
evaziga bosib olingan shaharlarda savdo idoralarini ochdi 22
.
Keyingi bir necha yil ichida Misrdan Fotimiylar sulolasining hujumlari
Bolduin tomonidan 1105-yilgacha qaytarilgan bo lsa, 1115-yildan o zi qarshi
ʻ ʻ
hujumga o tib, muvaffaqiyat qozondi. Shu tariqa u Qizil dengizga chiqish
ʻ
imkoniyatiga ega bo ldi va Monreal qal’asini qurishni boshladi. Bolduin
ʻ
shuningdek, Venetsiya va Norvegiya qiroli Sigurd I yordamida shimoldagi Arsuf
va Kesariya shaharlarini zabt eta oldi, bu esa Damashqning O rta yer dengiziga
ʻ
chiqish imkoniyatidan mahrum bo lganini anglatardi. Ushbu harbiy
ʻ
muvaffaqiyatlar Bolduinga Tripoli okrugida, Antioxiya knyazligida va Edessa
okrugida boshqa nasroniy hukmdorlari ustidan nominal ustunlikni keltirdi. Bolduin
1103-yildagi jangdan so ng asirga olingan Antioxiyadagi Bogemond I uchun ham
ʻ
tovon pulini to lagan edi. Shunday qilib, u Tripoli devorlari tashqarisida
ʻ
baronlarning hakami bo lib, Tankredni shaharga bo lgan da’volaridan voz
ʻ ʻ
kechishga majbur qildi. Bu bilan Tripoli ham salibchilar qo liga o tib, Quddus
ʻ ʻ
shohining vassal davlatiga aylandi.
Bolduin uchinchi marta uylanadi. Endi bu safar kelin Margreyv Manfred fon
Savonaning qizi Adelxayt edi.
U 1118-yil 2-aprelda al-Arishda baliqdan zaharlanib vafot etgan. Uni
xristianlik uchun qilgan faoliyati tufayli Quddusdagi Muqaddas qabr cherkoviga
22
https://www.alaturka.info/en/history/middle-ages/5630-baldwin-i-first-crusade-and-king-of-jerusalem

dafn etishgan. Edessada unga ergashgan amakivachchasi Bolduin fon Burk uning
o rnini egalladi.ʻ
Bulonlik Godfrey
Bulonlik Godfrey birinchi salib yurishi davridagi asosiy rahbarlardan biri
sifatida tanilgan o rta asrlardagi frank zodagonlaridan biri edi. Muqaddas zaminga
ʻ
qilingan ushbu muvaffaqiyatli harbiy ekspeditsiya natijasida Godfrey yangi tashkil
etilgan Quddus Qirolligining birinchi hukmdori bo ldi. Godfrey “Qirol” unvonini
ʻ
qabul qilishdan bosh tortgan, buning o rniga “Advocatus Sancti Sepulchri”
ʻ
unvonini qabul qilishni tanlagan, bu “Muqaddas qabrning himoyachisi 23
” degan
ma’noni anglatadi.
Bulonlik Godfrey 1060-yilda tug ilgan va Bulon grafi Yustsi II va uning
ʻ
rafiqasi Quyi Lotaringiya gertsogi Godfrey III (soqolli) ning qizi Idaning ikkinchi
o g li edi. Uning akasi Eustace III Bulon okrugining merosxo ri bo lgan va
ʻ ʻ ʻ ʻ
Angliyadagi oilaning mulkini meros qilib olishi kerak bo lsa-da, Godfrey amakisi
ʻ
Godfrey IV ning merosxo ri sifatida atalgan. 1076-yilda amakisi o ldirilganida,
ʻ ʻ
Godfrey uning yerlarini meros qilib oldi, ular orasida Quyi Lotaringiya gersogligi
Verdun okrugi va Antverpen markizati ham bor edi. Biroq, bu hududlarning
barchasi darhol Godfreyning qo liga o tmagan. Misol uchun, u Quyi Lotaringiya
ʻ ʻ
gersogligining vorisi bo lganida, bu gersoglikni Muqaddas Rim imperatori Genrix
ʻ
IV olib, o z o g li Italiyalik Konrad II ga bergan. Biroq, bu hudud imperatorga
ʻ ʻ ʻ
sodiqligi uchun mukofot sifatida 1089-yilda Godfreyga qaytariladi.
Genrix IV ni papaga, Gregoriy VIIga qarshi qo‘ygan Investituralar urushi
davrida Godfrey Muqaddas Rim imperiyasining vassali sifatida imperator tarafida
bo‘lgan. Imperatorni qo llab-quvvatlagani uchun mukofot sifatida Godfrey 1089-
ʻ
yilda Quyi Lotaringiya gersogi etib tayinlandi.
1095-yil 27-noyabrda Papa Urban II Klermonda (zamonaviy Fransiyaning
Overn viloyatida) bo lib, salib yurishini targ ib qilgan. Xristian olami erkaklarini
ʻ ʻ
sharqdagi masihiy birodarlariga yordam berish uchun qurol olishga chaqiruvchi
23
https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/godfrey-bouillon-leader-first-crusades-and-ruler-kingdom-
jerusalem-006929

chaqiriq aynan shu yerda birinchi marta e’lon qilingan. Dehqonlar ham, zodagonlar
ham papaning xabaridan ilhomlanib, xochni olishdi yoki ushbu ekspeditsiyani
moliyalashtirish uchun sadaqa berishdi. Godfrey papaning qurollanish chaqirig igaʻ
javob bergan zodagonlardan biri edi. Unga ukasi Bolduin hamroh bo ldi, u avval
ʻ
Edessa grafi bo ladi va keyin Quddus qirolligini akasidan meros qilib oladi.
ʻ
Xochni qabul qilgan va Birinchi salib yurishining qo mondoni sifatida
ʻ
xizmat qilgan boshqa muhim zodagonlar orasida Tuluza grafi Raymond IV,
Toronto shahzodasi Bogemond I va Blois grafi Stiven II bor edi. Salibchilarning
turli kontingentlari o z vatanlaridan sharqqa turli yo llar orqali sayohat qilib,
ʻ ʻ
dushman hududiga kirishdan oldin Konstantinopol tashqarisida to planishdi.
ʻ
Godfrey, Bolduin va ularning qo shini Muqaddas Rim imperiyasi va Vengriya
ʻ
orqali quruqlikdan o tib, keyin Vizantiya hududiga kirib, 1096-yilda Rojdestvodan
ʻ
ikki kun oldin Konstantinopolga yetib kelishdi.
Konstantinopolda Vizantiya imperatori Aleksey Komnen va salibchilar
o rtasidagi munosabatlar boshidanoq tarang edi. Bunga imperatorning buyrug i
ʻ ʻ
bilan yurishning rahbarlari hibsga olinganligi haqidagi yolg on mish-mish
ʻ
salibchilarning Konstantinopolga hujum qilishiga sabab bo ldi. Yolg on mish-
ʻ ʻ
mishlarga ishongan lotin askarlari Konstantinopolga hujum qilishadi va Argira deb
nomlangan botqoq tomonda joylashgan saroylarni zudlik bilan vayron qilishadi.
Bundan tashqari ular, qamal mashinalarini ham ushbu saroylarni egallash
jarayonida sinovdan o tkazishga ulgurishgan edi. Oxir-oqibat, Aleksey salib
ʻ
yurishi rahbarlarini unga hurmat ko rsatishga va Vizantiya hududlarini turklardan
ʻ
qaytarib olishganida uni o zlarining hukmdori deb tan olishga va’da berishga
ʻ
ko ndirishga muvaffaq bo ldi. Buning evaziga imperator salibchilarning Kichik
ʻ ʻ
Osiyo bo ylab yurishi davomida yordam va ta minot bilan ta minlashga va da
ʻ ʼ ʼ ʼ
berdi. “U (Godfrey) uning (Aleksius) oldiga kelib, tantanali ravishda undan talab
qilingan qasam ichdi: qaysi shaharlar, yerlar yoki qal’alar bo lishidan qat’iy nazar,
ʻ
bundan buyon vahshiylardan (ilgari qaysi shaharlar, erlar yoki qal’alar tegishli
bo lgan) tortib olinsin. Imperatorga) u vijdonan shu maqsadda imperator
ʻ
tomonidan yuborilishi kerak bo lgan harbiy boshliqlarga yoki prefektlarga
ʻ

topshirar edi. ... Keyin u bo g ozdan o tib, Pelekanumda qarorgohini qurdi,ʻ ʻ ʻ
imperator buning uchun keng ko lamli yordam bergan va barcha zaruriy ashyolar
ʻ
bilan ta’minlangan 24
”.
1099-yilning o rtalariga kelib, Godfrey Quddus oldiga keldi. Salib yurishi
ʻ
boshliqlari o rtasidagi kelishmovchiliklarga qaramay, ular dushman o lkalariga
ʻ ʻ
yurish chog ida birdam bo lib, turklarga qarshi ba zi janglarda g alaba qozonib,
ʻ ʻ ʼ ʻ
anchagina hududni egallashga muvaffaq bo ldilar. Endi salibchilar ko‘z o‘ngida
ʻ
o‘zlarining oliy maqsadlari bo lgan, o‘sha davrda Fotimiylar xalifaligi hukmronligi
ʻ
ostida bo‘lgan muqaddas shaharni qamal qilishga kirishdilar. Taxminan bir oy
o tgach, Quddus salibchilar qo liga o tdi.
ʻ ʻ ʻ
Godfrey umrining oxirigacha Sharqda qoldi va 1100-yilda Quddusda vafot
etdi. Biroq uning o limi holatlari noma’lum, chunki u bilan bog liq bir qancha
ʻ ʻ
qarama-qarshi tarixiy ma’lumotlar mavjud. Godfreyning o limining ba’zi sabablari
ʻ
bor: o qdan otish, kasallikdan o lish va ovqatdan zaharlanish kabi taxminlar
ʻ ʻ
mavjud.
III BOB. Ikkinchi salib yurishlarida ishtirok etgan Yevropa
monarxlari
Lyudovik VII
Lyudovik VII, familiyasi Louis The Younger, fransuz Lui Le Jeune
(taxminan 1120-yilda tug ilgan — 1180-yil 18-sentabr, Parijda vafot etgan),
ʻ
Genrix II bilan doimiy urushlar va doimiy fitnalar bilan ajralib turadigan uzoq
muddatli raqobatni davom ettirgan Fransiyaning Kapetiyalik qiroli 25
.
24
https://www.ancient-origins.net/history-famous-people/godfrey-bouillon-leader-first-crusades-and-ruler-kingdom-
jerusalem-006929
25
https://www.britannica.com/biography/Louis-VII

1131-yilda Lui otasi Lui VI ning vorisi sifatida tanlangan va 1137-yilda
otasining o‘limidan keyin u yagona hukmdor bo‘lgan. Lui 1137-yilda Akvitaniya
gertsogi Uilyam X ning qizi Eleanoraga, uning samarali boshqaruvi boshlanishidan
bir necha kun oldin turmushga chiqdi va shu tariqa Kapetiya yerlarini vaqtincha
Pireneygacha uzaytirdi. Lui otasining tinchlantirish dasturini davom ettirib, shohlik
obro‘sini kamtarin kelib chiqishi ishonchli odamlarga asoslangan ma’muriy
hukumat orqali va yangi sotib olishlarni qo‘shish o‘rniga o‘zining qirollik
domenlari ustidan hukmronligini mustahkamlash orqali davom ettirdi. 1141-yildan
1143-yilgacha u shampanlik graf Tibo va papalik bilan samarasiz to‘qnashuvda
qatnashdi. Ammo keyin uning papalar bilan munosabatlari yaxshi edi; Frederik
Barbarossaga qarshi qo‘llab-quvvatlagan Aleksandr II Frantsiyadan panoh topdi.
Ammo uning hukmronligi uchun asosiy tahdid Anju grafi va qisqacha
Normandiyalik Jefri va keyinchalik (1154) Angliya qiroli Genrix II, shuningdek,
Anju va Normandiya hukmdori bo‘lgan Jefrining o‘g‘li Genri tomonidan edi. Lui
1152-yil 21-martda xotini Eleanorani noto‘g‘ri xatti-harakatlari uchun rad
etganidan so‘ng, u Genrixga turmushga chiqdi, keyin u Akvitaniya ustidan
nazoratni o‘z qo‘liga oldi. Ajablanarlisi shundaki, bu harakat Kapetiyaliklarning
foydasiga bo‘lgan, chunki Akvitaniya Lui qirolligining resurslarini quritib, unga
ozgina daromad keltirgan bo'lishi mumkin edi. Lui ikkinchi xotini vafotidan keyin
u Aliks shampanga uylandi, uning karoling qoni monarxiyaga qo shimcha obro -ʻ ʻ
e tibor keltirdi (1160); ularning o‘g‘li Filipp II Avgust bo‘ldi.
ʼ
Agar 1152-yilda Normandiyaga kuchsiz hujumlar uyushtirgandan ko‘ra,
birgalikda hujumlar uyushtirganida Lui Genrixni mag‘lub etgan bo‘lishi mumkin
edi. Angliya-normand oilaviy kelishmovchiliklari Lui qirolligini 1152-1174-
yillarda Genrix bilan bo‘lgan ko‘plab mojarolar chog‘ida og‘ir bosqinlardan
qutqarib qoldi. Genrix va Kenterberi arxiyepiskopi Tomas Beket o rtasidagi janjal
ʻ
(1164—70) va Genrix o g illarining qo zg oloni (1173—74). 1147-49 yillarda Lui
ʻ ʻ ʻ ʻ
Ikkinchi salib yurishida bo'lganida regent bo'lib ishlagan Sent-Deni abboti Suger
Lui hukmronligining asosiy tarixchisi hisoblanadi.

Konrad III
Konrad III (nem. Konrad; italyancha: Corrado; 1093 yoki 1094 — 1152 yil
15 fevral) Gogenshtaufen sulolasidan chiqqan monarx 1116-1120-yillarda
Frankoniya gertsogi, 1127—1135-yillarda o zidan oldingi qirol Lotar III ga qarshiʻ
bo lgan. 1152-yil o‘limigacha Muqaddas Rim imperiyasida rimliklar qiroli
ʻ
bo‘lgan. U Shvabiya gertsogi Fridrix I va Saliya imperatori Genrix IV ning qizi
Agnesning o g li edi.
ʻ ʻ
Uning hukmronligi Guelflar va Gibellinlar o‘rtasidagi to‘qnashuvlarning
boshlanishini ko‘rdi. U Lui VII bilan muvaffaqiyatsiz Ikkinchi Salib yurishida
qatnashgan, u yerda Dorilyumda jang qiladi va yutqazadi va keyinchalik kasal
bo‘lib, Konstantinopolga qaytadi. Sog‘ayib ketgach, u Quddusga bordi, lekin bir
qator muvaffaqiyatsiz qamallarni boshdan kechirdi. Keyinchalik salib yurishidan
qaytgach, u Velf VI ning Bavariya gersogligiga da’vosi bilan ba’zi ziddiyatlarga
duch keldi. O‘lim to‘shagida u ovzining o‘g‘li, Shvabiya gertsogi Frederik IV
o‘rniga jiyani Frederik Barbarossani o‘zining vorisi etib tayinladi 26
.
Filipp II
Filipp II (1165-yil 21-avgust – 1223-yil 14-iyul), familiyasi Filipp
Avgust ( fransuzcha : Philippe II Auguste ), 1180-1223-yillarda Fransiya qiroli
bo lgan. Uning o tmishdoshlari
ʻ ʻ franklar qirollari sifatida tanilgan , ammo 1190-
yildan boshlab Filipp bo lgan. O‘zini "Fransiya qiroli" deb atagan birinchi fransuz
ʻ
monarxi ( lotincha : rex Francie ). Qirol Lui VII va uning uchinchi
rafiqasi shampanlik Adela ning o ʻ g ʻ li , u dastlab Dieudonn é ( Xudo bergan ) laqabini
oldi , chunki u birinchi o ʻ g ʻ li bo ʻ lgan va otasining hayotida kech tug ʻ ilgan . Filippga
‘‘Avgust’’ laqabi yilnomachi Rigord tomonidan Fransiyaning yerlarini
kengaytirganligi uchun berilgan .
Plantagenet uyi bilan o‘nlab yillar davom etgan to‘qnashuvlardan so‘ng ,
Filipp 1214-yilda Bouvines jangida o‘z raqiblari koalitsiyasini mag‘lub
26
The medieval sources on Conrad's death are discussed in: Manuel Kamenzin: Die Tode der römisch-deutschen
Könige und Kaiser (1150–1349). Ostfildern, – 2020. P. 91–99

etib, Angevin imperiyasiga chek qo‘yishga muvaffaq bo‘ldi. Bu g‘alaba G‘arbiy
Yevropa siyosatiga doimiy ta’sir ko‘rsatadi: hokimiyat Fransiya qiroli shubhasiz
bo‘lib qoldi, ingliz qiroli Jon esa baronlari tomonidan Magna Cartaga rozi
bo'lishga va Filippning o‘g‘li Lui , Birinchi baronlar urushi yordami bilan unga
qarshi qo‘zg‘olon ko‘tarishga majbur bo‘ldi. Albigensian salib yurishi atrofidagi
harbiy harakatlar Fransiyaning janubga ekspansiyasini tayyorlashga yordam
berdi. Filipp bu harakatlarda bevosita ishtirok etmadi, lekin u vassallari va
ritsarlariga ularni amalga oshirishda yordam berishga ruxsat berdi.
Filipp Fransiyani Yevropadagi eng gullab-yashnagan va qudratli davlatga
aylantirdi. U zodagonlarning hokimiyatini tekshirdi va shaharlarni senyor
hokimiyatidan ozod qilishga yordam berdi, paydo bo‘lgan burjuaziyaga imtiyozlar
va erkinliklar berdi . U Parij atrofida buyuk devor (" Filip II Avgust devori ")
qurdi, Fransiya hukumatini qayta tashkil etdi va o‘z mamlakatiga moliyaviy
barqarorlikni keltirdi.
Filipp Angliya qiroli Richard I va Muqaddas Rim imperatori Fridrix I
Barbarossa bilan 1189–1192-yillardagi Uchinchi salib yurishida qatnashish uchun
Muqaddas zaminga sayohat qildi va 1190-yil 4-iyulda Vezelayni o z qo shiniʻ ʻ
bilan qoldirdi. Dastlab fransuz va inglizlar salibchilar birgalikda sayohat qilishdi,
ammo Richard Marseldan dengiz orqali borishga qaror qilgandan so‘ng, qo‘shinlar
Lionda bo‘linib ketishdi , Filipp esa Alp tog ‘ lari orqali Genuyaga quruqlikdagi
yo‘lni bosib o‘tdi. Fransuz va ingliz qo ‘ shinlari Messina shahrida birlashdilar va u
yerda birga qishlashdi. 1191-yil 30-martda fransuzlar Muqaddas zaminga suzib
ketishdi va 20-aprelda Filipp salibchilarning kamroq kontingenti
tomonidan qamalda bo lgan
ʻ Akko shahriga yetib keldi va Richard 8-iyunda
kelishidan oldin qamal uskunalarini qurishni boshladi. 12-iyulda Akr taslim
bo‘lganida, Filipp dizenteriya bilan og‘ir kasal edi, bu uning g‘ayratini
pasaytirdi. Akre salibchilar qo liga o tgandan so ng, Richard takabburlik
ʻ ʻ ʻ
qilganidan so ng, Richard bilan aloqalar yanada keskinlashdi. Eng muhimi, Akrni
ʻ
qamal qilish, Vermandua grafligini tegishli ravishda ushlab turgan Flandriya grafi

Filippning o‘limiga olib keldi. Uning o‘limi Filipp kuchli Blois-Shampan
fraktsiyasini izolyatsiya qilish uchun tuzgan Hisor shartnomasini izdan chiqarish
bilan tahdid qildi. Filipp Flandriyadagi vorislik masalasini hal qilish uchun
Fransiyaga qaytishga qaror qildi, bu qaror Richardni norozi qildi, u shunday dedi:
“Agar u bu yerga olib kelgan ishni tugatmasdan ketib qolsa, bu uyat va
sharmandalikdir. Agar sog‘lig‘i yomon bo‘lsa yoki shu yerda o‘lib qolishidan
qo‘rqsa, uning irodasi bajo bo‘lsin 27
”. 1191-yil 31-iyulda 10 000 kishilik fransuz
armiyasi (askarlarga to'lash uchun 5 000 kumush marka bilan birga)
qoldi. Burgundiya gersogi Xyu III qo‘mondonligi ostida Outremer Filipp va uning
amakivachchasi Piter Kurteney , graf Nevers Rimga yo‘l olishdi, u y erda Filipp
Rim papasi Selestina III ga Richardning haqoratli munosabatidan norozilik bildirdi
(befoyda) va u erdan Fransiyaga qaytib keldi. Qaytish qarori, shuningdek,
Richardning Muqaddas Yerda kampaniya olib borishi bilan Fransiya shimolidagi
ingliz mulklari hujumga ochiq bo‘lishini anglash bilan ham turtki bo‘ldi. Richard
uyga kechikib qaytganidan so‘ng, Angliya va Fransiya o‘rtasidagi urush inglizlar
tomonidan nazorat qilinadigan hududlarga egalik qilish uchun boshlanadi.
Richard I
Richard I (1157-yil 8-sentyabr – 1199-yil 6-aprel) 1189-yildan 1199-yilda
vafotigacha Angliyaqiroli bo lgan.ʻ
U Normandiya, Akvitaniya va Gaskoniya gertsogi sifatida ham hukmronlik
qilgan; Kipr Lordi ; Puitiers grafi , Anju , Meyn va Nantlar ; va o‘sha davrda turli
vaqtlarda Brittani ustidan hukmronlik qilgan. U Angliya qiroli Genrix
II va Akvitaniya Eleanorining besh o‘g‘lining uchinchisi edi va qirol bo‘lishi
dargumon edi, ammo uning ikki katta akasi otalaridan oldin vafot etgan. Richard
27
Claster, Jill N.Sacred Violence: The European Crusades to the Middle East, 1095-1396. University of Toronto
Press. – 2009. P. 75.

nomi bilan tanilgan Richard Coeur de Lion ( norman fransuzcha : Le quor de lion )
yoki Richard Arslon yuragi buyuk harbiy rahbar va jangchi sifatidagi obro‘si
tufayli. [1]
Bertran de Born trubadur ham uni Richard Ok- e -
Non ( Oksitancha "Ha" va "Yo'q" degan ma'noni anglatadi ) deb atagan bo‘lsa
kerak.
16 yoshida Richard o ‘ z qo ‘ shiniga qo ‘ mondonlikni o ‘ z zimmasiga oldi va
Poitouda otasiga qarshi qo ‘ zg ‘ olonlarni bosdi. Richard Uchinchi Salib
yurishi davrida muhim nasroniy qo ‘ mondon bo lgan,ʻ Fransiya qiroli Filipp II
ketganidan keyin kampaniyani boshqargan va musulmon
hamkasbi Saladinga qarshi katta g alabalarga erishgan, garchi u
ʻ tinchlik
shartnomasini yakunlab , Quddusni qaytarib olmasdan kampaniyani yakunlagan.
Richard, ehtimol, ham fransuz , ham Oksitan tilida gapirgan. U Angliyada
tug‘ilgan, qirol bo‘lishdan oldin u yerda bolaligi o‘tgan, ammo, u kattalar
hayotining ko‘p qismini Fransiyaning janubi-g‘arbiy qismidagi Akvitaniya
gersogligida o ‘ tkazdi. Qo‘shilganidan keyin u Angliyada juda oz vaqt, ehtimol olti
oyni o‘tkazdi. Uning qirollik hayotining katta qismi salib yurishida, asirlikda yoki
Frantsiyadagi erlarini faol himoya qilishda o‘tdi. U o‘z saltanatini uning hukmdor
sifatida ishtirok etishini talab qiladigan mas’uliyat deb bilishdan ko‘ra, uni
qo'shinlarini qo‘llab-quvvatlash uchun faqat daromad manbai sifatida ishlatishni
afzal ko‘rgan. Shunga qaramay, u o z fuqarolari tomonidan taqvodor qahramon
ʻ
sifatida ko rilgan.
ʻ
U o ‘ zining shohlik sonidan ko‘ra ko‘proq epiteti bilan esda qoladigan
Angliyaning bir necha qirollaridan biri bo‘lib qolmoqda va Angliyada ham,
Fransiyada ham abadiy ramziy shaxsdir.
Richard 1187-yilda graf Poitou sifatida xochni qabul qilgan edi. Uning otasi
va Filipp II 1188-yil 21-yanvarda Quddusning Saladin qo‘liga o‘tishi haqidagi
xabarni olgach, Hisorda shunday qilishgan . Richard qirol bo ‘ lgandan so’ng, u va
Filipp Uchinchi Salib yurishiga borishga rozi bo‘lishdi , chunki ularning har biri u
yo’qligida boshqasi uning hududlarini tortib olishidan qo‘rqishdi.

Richard xochni olishga loyiqligini ko ‘ rsatish uchun o ‘ zining o ‘ tmishdagi
yovuzligidan voz kechishga qasam ichdi . U yangi salibchilar qo ‘ shinini ko ‘ tarish
va jihozlashni boshladi. U otasining g ‘ aznasining katta qismini ( Saladin ushr
to v plagan pul bilan to ‘ ldirgan) sarflagan, soliqlarni oshirgan va hatto Shotlandiya
qiroli Uilyam Ini 10 000 marka (6,500 funt sterling) evaziga Richardga bo ‘ ysunish
qasamidan ozod qilishga rozi bo’lgan. Yana ko ‘ proq daromad olish uchun u
mansabdor shaxslarga mansabdorlik huquqini, yerlarni va boshqa imtiyozlarni
sotdi. Allaqachon tayinlanganlar o‘z lavozimlarini saqlab qolish uchun katta pul
to ‘ lashga majbur bo ‘ ldilar. Uilyam Longchamp , Ely episkopi va qirol kansleri
kansler sifatida qolish uchun 3000 funt sterling taklif qilishdi. U italiyalik Reginald
tomonidan taklif qilingan edi, ammo bu taklif rad etildi 28
.
Richard qit’ada ba’zi yakuniy kelishuvlarni amalga oshirdi. U otasi Uilyam
Fits Ralfni Normandiya senshalining muhim lavozimiga tayinlaganini yana bir bor
tasdiqladi. Anjuda Tursdan Stiven senshal sifatida almashtirildi va moliyaviy
noto’g’ri boshqaruv uchun vaqtincha qamoqqa tashlandi. Anjevin ritsarlaridan biri
Payn de Rochefort Anjou senshali bo‘ldi. Poitou shahrida Benonning sobiq
provosti Piter Bertin senshallikka qabul qilindi va nihoyat, uy xo‘jaligi xodimi Xeli
de La Celle Gaskonidagi senshallikka saylandi. Frantsiya mulkini qo’riqlash uchun
qo’shilgan qo’shin qismini qayta joylashtirgandan so‘ng, Richard nihoyat 1190
yilning yozida salib yurishiga chiqdi. (Uning kechikishini tanqid
qilgan. Bertran de Born kabi trubadurlar ) . Richardning akasi Jon bu qarordan
qoniqmadi va Uilyam Longchampga qarshi makkorlik qila boshladi. Richard
o‘zining salib yurishi uchun mablag‘ to‘playotganda, u: "Agar men xaridor topsam,
Londonni sotgan bo‘lardim", deb e’lon qilgan edi.
28
Phillips, Jonathan Holy Warriors: a Modern History of the Crusades. London, England: Random House . –2009.
P. 327–331

Xulosa
Ushbu salib yurishlarida ishtirok etgan Yevropa monarxlari davlat xazinasini
bekorga ko‘kka sovurdi. Qanchadan qancha begunoh odamlarning qoni to‘kildi.
Sharq yerlari xarobazorga aylantirildi. Katta boylik va yangi hududlar ilinjida
yurishga chiqqan Yevropa monarxlari dahshatli o‘lim topdi. Ular bilan birga
yurishga chiqqan oddiy aholi o‘z uy-joyidan ayrildi. Katta miqdorda qarz olib
yurishga otlangan baronlar, gersoglar va graflar qarzlarini uzolmadilar. Salib
yurishlari Yevropa qirollari uchun qimmatga tushdi. Ular ham davlat xazinasidan

ham, sodiq jangchilaridan, ham yaqin kishilaridan ayrildi. Bu bilan esa endi
uyg‘onish arafasida bo‘lgan G‘arb yana ma’lum muddat rivojlanishdan orqada
qolishga mahkum bo‘ldi.
I. Normativ huquqiy hujjatlar va metodologik
ahamiyatga molik nashrlar
1. I.Karimov “Vatan rav naqi uchun har birimiz mas’ulmiz”. 9-jild. Toshkent.
2001. – 275 b.
2. Sh.Mirziyoyev “Erkin va farovon O zbekiston davlatini birgalikda barpoʻ
etamiz”.O zbekiston – 2017. – 33 b.
ʻ
II. Ilmiy tadqiqotlar va adabiyotlar
3. Eidelberg, Shlomo. The Jews and the Crusaders: The Hebrew Chronicles of
the First and Second Crusades. University of Wisconsin Press. – 1977. –
186 p

4. Hillenbrand The Crusades: Islamic Perspectives. - Chicago: Fitzroy
Dearborn Publisher, 1999. – 704 p
5. J. A. Brundage Medieval Canon Law and the Crusader. - Madison,
University of Wisconsin Press, 1969. – 272 p.
6. L. and J. S.C. Riley-Smith, The Crusades: Idea and Reality 1095–1274,
London, – 1981. – 191 p.
7. M. G. Bull, Knightly Piety and the Lay Response to the First Crusade: The
Limousin and Gascony 970–1130, Oxford, – 1993. – 344 p.
8. P. Cole The Preaching of the Crusades to the Holy Land 1095–1270. –
Cambridge: 1991. – 298 p.
9. Phillips, Jonathan Holy Warriors: a Modern History of the Crusades.
London, England: Random House . – 2009. – 503 p.
10. P. W. Edbury Crusade and Settlement. – Cardiff: – 1985. – 402 p.
11. R. Somerville The Councils of Urban II: Decreta Claromontensia. -
Amsterdam, – 1972. – 175 p.
12. T. Asbridge, The First Crusade: A New History. London, – 2004. v 448 p.
13. The Chanson d’Antioche: An Old French Account of the First Crusade.
Translated by Susan B. Edgington. H-France. – 2011. – 440 p.
Ш . Internet saytlar va resurslar
14. https://www.historytoday.com
15. https://en.m.wikipedia.org
16. "Internet History Sourcebooks Project" . sourcebooks.fordham.edu
17. https://www.britannica.com
18. https://www.alaturka.info
19. https://www.ancient-origins.net

Купить

Похожие документы
Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi