Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	61.1KB
Покупки	3
Дата загрузки	16 Май 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

"Sanoat korxonalarida tadbirkorlikni rivojlantirish yo’nalishlari" kurs ishi

avvalo, turli tarmoqlardagi narxlarning pariteti buzilishida namoyon bo’ladi.
Masalan, agrar sektorda nisbatan tez amalga oshirilgan mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish qishloq xo’jaligi manfaatlariga zarar keltiradi.
Chunki, qishloq xo’jaligiga texnika, o’g’itlar, elektr energiyasi, yoqilg’i etkazib
beruvchi korxonalar ancha kech xususiylashtirildi va ular monopolistlar (yoki
oligopolistlar) mavqeini saqlab qolib, o’z mahsulotlari narxini oshirdilar. Buning
natijasida agrar sektor katta-katta iqtisodiy qiyinchiliklarga duch keldi;
 uchinchidan, Jahon banki ma’lumotlariga ko’ra, O’zbekistonda erkin-lashtirish
darajasi 2001 yilda 0,5 ni tashkil etdi;
 to’rtinchidan, xususiylashtirishning pulli bo’lishi xususiylashti-rilayotgan
ob’ektlar bozoriga munosib baholanishini taqozo etadi. Biroq mol-mulkni
baholashning ilmiy usullari va islohotlarning dastlabki bosqichida tegishli
mutaxassislarning bo’lmaganligi ko’pdan-ko’p tartibbuzarliklarni keltirib chiqaradi.
Buning natijasida, mulk tadbirkorlik faoliyati bilan shug’ullanishni istagan va
shug’ullana oladigan odamlar qo’liga emas, balki tasodifiy odamlar qo’liga o’tib
qoladi.
21

b) ixtisoslashtirilgan ko'rgazmalarda ishtirok etish (eng istiqbolli mintaqa va
ishtirokchilarning vakilligi asosida ko'rgazmalarni tanlash mezonlari);
v) narx siyosatini shakllantirishda ishtirok etish (narxlar darajasi);
d) sotishni shakllantirish bo'yicha ishlarni kuchaytirish;
e) iste'molchilar bilan shaxsiy aloqalar (hududlarga tashrif buyurish, "teskari aloqa"
o'rnatish);
f) yangi turdagi mahsulotlarni ishlab chiqish bo'yicha takliflar tayyorlash;
g) mahsulotlarning raqobatbardoshligini oshirish bo'yicha tavsiyalar.
2018 yilda kompaniya assortimenti yangi mahsulot - cho'zilgan charmdan
tikilgan yomg'ir bilan to'ldirildi va shuning uchun marketing bo'limi xodimlari yangi
reklama ishlab chiqdilar: "STRETCH LATHERdan tikilgan paltolar mavsum uchun
yangi. Stretch charm - elastik. poliuretan qoplamali mato. Bu mato 2 qatlamdan
iborat bo'lib, foydalanishda qulaylik va shamol va namlikdan himoya qiladi. Mato
kam siqiladi va bardoshlidir".
Kompaniya xodimlari talabga ega modellarni aniqlash uchun doimiy ravishda
do'kon merchandayzerlari orasida so'rovlar o'tkazadilar. So'nggi so'rov davomida
do'konlar quyidagi ma'lumotlarni taqdim etdi:
ayollar yomg'ir paltolari: savdo tashkilotlari M 40401, 40501, 40601, 40701, 4250,
40101 modellarini eng mashhurlari sifatida qayd etdilar; takliflar kiritildi - modelni
olib tashlash - M 40301, o'rta yoshli ayollar uchun yomg'ir paltolarining yangi
modellarini yakunlash;
ayollar kurtkalari izolyatsiyalanmagan: eng ko'p yoqqan modellar M 40408,
M45308, 45508, 45808, 46508; takliflar kiritildi -
o'rta yoshdagi va yoshlar uchun izolyatsiyalanmagan kurtkalarning yangi
modellarini yakunlash;
ayollar paltosi: sevimli modellar - M47004, 37704, 46804;
30

3) tadbirkor faoliyati;
4) ishchining mehnati.
Har bir omil ishlab chiqarishdan olinayotgan o’ziga xos foydani aks ettiradi:
kapitaldan kapitalist qo’shimcha foiz oladi; er renta beradi; kapitalistning
ishbilarmonlik faoliyati daromad keltiradi; ishchining mehnati uni maosh bilan
ta’minlaydi. Boshqacha qilib, J.B.Klark so’zi bilan aytganda: «Erkin raqobat
mehnatga mehnatdan kelgan narsani beradi, kapitalist-larga kapital yaratgan narsa
tegadi, tadbirkorlar muvofiqlashtirish faoliyati-dan kelgan narsani oladi».
Tadbirkorlik faoliyatini u ana shunday tushungan.
Mashhur amerikalik iqtisodchi Yozef Shumpeter (1883-1950) o’zining «Iqtisodiy
rivojlanish nazariyasi» 2
kitobida, tadbirkorni novator (yangilik bunyod qiluvchi
odam) deb ta’riflagan. Olim tadbirkorlik faoliyatini kapitalistik iqtisodiyotning
rivojlanishida, iqtisodiy o’sishni ta’minlashda katta rol o’ynaydigan yangiliklarni
joriy etishdan iborat, deb biladi: «Funktsiyasi yangi kombinatsiyalarni joriy etishdan
iborat bo’lgan xo’jalik sub’ektlarini biz tadbirkor deb ataymiz». Ushbu muammoga
iqtisodiyot sohasida Nobel mukofotiga sazovor bo’lgan (1974) ingliz iqtisodchisi
Fridrix Fon Xayn (1899-1984) boshqacha yondashgan. Uning fikricha, tadbirkorlik
faoliyat bo’lmasdan, balki yangi iqtisodiy imkoniyatlarni izlab topish, hatti-
harakatlarni ta’minlashdir.Olim tadbirkorlikni faoliyat emas, deb talqin etadi.
Intraprenerlikning paydo bo’lishi ko’pgina yirik ishlab chiqarish tuzilmalari,
ularda ishlab chiqarishni tashkil qilishning tadbirkorlik shakliga o’tishi bilan
bog’liq,. Tad birkorlik ishi ijod erkinligining mavjud bo’lishini ko’zda tutganligi
sababli yaxlit ishlab chiqarish birikmalarining bo’linmalari harakat qilish erkinligini
oladilar, bu tad birkorlikning asosida yotuvchi g’oyalarni amalga oshirish uchun
zarur bo’lgan intrakapitalning mavjudligini nazarda tutadi.
Taniqli olimlarning olib borgan tadqiqotlari shuni ko’rsatadiki, tadbirkorning o’z
faoliyati sohasida olib boradigan ishlari ko’p qirralidir. Bu bozor siyosatining
6

nisbatan o’zgartirishga (agar shartnomaning o’zida boshqacha tartib belgi-langan
bo’lmasa) faqat taraflarning kelishuviga muvofiq yo’l qo’yiladi. Xususiylashtirilgan
savdo va xizmat ko’rsatish sohasi ob’ektlarining mulkdorlari shu korxonalar egallab
turgan er uchastkalarini mulk qilib sotib olish huquqiga egadirlar;
 korxonalar va tashkilotlarning, shu jumladan, tugatilayotgan va tugatilgan
korxonalar va tashkilotlarning mol-mulki Respublika ko’chmas mulk birjasi va
uning filiallarida auktsion savdoda Davlat mulk qo’mitasi tomonidan tasdiqlangan
Nizomga muvofiq sotiladi;
 davlatga qarashli ishlab turgan korxona tashkilotlarning mol-mulki (aktivlari)
faqat Davlat mulk qo’mitasi ruxsati bilan va belgilangan tartibda sotiladi.
RespublikadamulknixususiylashtirishvaDavlattasarrufidan chiqarishasta - sekin ,
biridanikkinchisigao ’ tiladiganuchbosqichdaamalgaoshiriladi .
MulkniDavlattasarrufidanchiqarishvaxususiylashtirishborasidaijarakorxonalari ,
kichik , xususiykorxona lar , aktsiyadorlikjamiyatlari , qo ’ shmakorxonalar ,
fermerxo ’ jaliklari , kooperativlarvadehqonxo ’ jaliklarikabitashkiliy -
huquqiyshakllaritashkiltopdi .
Erishilgan natijalar bilan birga, jiddiy yondashish va tez hal etishni talab
qiladigan bir qancha muammolar ham mavjud:
 birinchidan, xususiylashtirishni amalga oshirishning past sur’at-lari uning
samaradorligini kamaytirmoqda. Jahon amaliyoti islohotlar bir vaqtda va muntazam
amalga oshirilganida ijobiy samara berishini ko’rsatmoqda. Xususiylashtirish
sustlashsa, odamlarning mos ravishda fikr yuritish jarayoni sekinlashadi, iklisodiy
xulq-atvorning eski stereotiplari uzoqroq saqlanib turadi;
 ikkinchidan, bir tarmoq. (yoki soha)da xususiylashtirish amalga oshirilib, u bilan
bog’liq bo’lgan boshqa sohada davlat mulki yoki uning monopoliyasi saqlanib
qolishi xususiylashtirilgan korxonalarning manfaat-larini kamsitadi. Bu hol, eng
20

faoliyatini strategik jihatdan loyihalashtirish, ya’ni uzoq muddatga mo’ljal langan
ishlarni amalga oshirish imkonini beradi.
Ijtimoiy omil boshqalarga nisbatan o’zining tarkibi jihatidan anchagina
murakkab hisoblanadi. Shuning uchun ham uning tarkibi ko’pgina Al-Azizntlardan
tarkib topadi. Agar tadbirkor ularni e’tiborga olmasa, kelgusida salbiy natijalarga
olib kelishi mumkin.
Quyidagilar bu omilning asosiy Al-Azizntlari hisoblanadi:
 jamiyatda mafkuraning holati;
 milliy urf-odatlar;
 millatning madaniy va maishiy odatlari;
 atrofdagi kishilarning tadbirkor va tadbirkorlik faoliyatiga bo’lgan munosabati;
 davlatning tadbirkor va tadbirkorlik faoliyatiga bo’lgan munosabati.
Iqtisodiy omil bozordagi raqobatni va narx-navo holatini o’zida aks ettiradi.
Narx-navo tizimi, o’z navbatida, narxlarning darajasi, ishlab chiqarish jarayoniga
tadbir kor tomonidan jalb qilinayotgan ishlab chiqarish omillari, ishchi kuchi, kredit
stavkasi miqdori hamda soliq va majburiy to’lovlarni o’z ichiga oladi. Bunda
bozordagi raqobat shart-sharoitlari sifat va miqdoriy jihatdan tahlil qilib chiqiladi.
Tadbirkorlikni davlat tomonidan ma’lum bir shart-sharoitlar yaratilgandagina
amalga oshirish mumkindir. Uning tarkib topishi avvalambor jamiyatdagi ma’lum
bir vaziyatning vujudga kelishi bilan bog’liq bo’lib, undagi siyosiy va iqtisodiy
vaziyat tadbirkorlik faoliyatini tarkib toptirishga yo’naltirilgan bo’ladi. Shuning
uchun ham O’zbekiston Respublikasida tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash bo’yicha
Prezidentimiz SH.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan kerakli qonunlar, qarorlar,
farmonlar va shu kabi huquqiy-me’yoriy hujjattlar qabul qilingan bo’lib, ular
hayotga tadbiq kelinmoqda. Shu bilan birga tadbirkorlik faoliyatini rag’batlantirish
maqsadida ikkita fond: tadbirkorlikni rivojlantirish, kichik biznesni rivojlantirishga
ko’maklashish fondlari tashkil etilgan.
11

qulayligi hamda iqtisodiy jarayonlarning yuqori darajada unumli tashkil qilinishi
bilan ajralib turadi.
Iqtisodiy jarayonlar qanchalik unumli bo’lsa, jamiyat moddiy va ma’naviy
jihatdan shunchalik yuqori darajada bo’ladi. Iqtisodiy jarayonlarning samarasi
amalda faoliyat ko’rsatayotgan tadbirkorlarning soni va sifati hamda shu faoliyat
bilan shug’ullanmoqchi bo’lgan kishilar soni bilan belgilanadi. Bu, o’z navbatida,
tadbirkorlik ishiga yangi tadbirkorlarni jalb qilish, iqtisodiyotni erkinlashtirish va
tad birkorlik muhiti darajalariga bog’liqdir. Oxirgisi tadbir korlik faoliyatiga
davlatning aralashishi darajasiga bog’liq. Davlat shunday shart-sharoitlar yaratib
berishi kerakki, unda tadbirkorlarning va tadbirkor bo’lmoqchi bo’lganlarning
qiziqishi, xohishi va intilishlari maksimal darajada o’z ifodasini topsin. Jahon
tajribasi ham iqtisodiy jihatdan rivojlanishga erishgan mamlakatlarda tadbirkorlik
uchun barcha qulayliklar yaratib berilganligini ko’rsatmoqda.
Biznesni samarali yuritish unga tashqi muhitdan aralashishni yoqtirmaydi.
Biznesni yuritishda tashqaridan ozgina aralashuv bo’lsa, uning emirilishiga olib Al-
Aziz ham tad birkorlik tarkiblarining faoliyat ko’rsatishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi.
Shuning uchun ham davlat iqtisodiyot uchun kerakli bo’lgan barcha shart-
sharoitlarni yaratishi va tadbirkorlar uchun ko’proq erkinlik berishi kerak. Shunga
asoslangan holda ish olib borayotgan O’zbekiston jahon iqtisodiyotida o’zining
munosib o’rnini topmoqda.
Shularni nazarda tutgan holda, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
SH.M.Mirziyoyev shunday deb ta’kidlaydi: «Erkin tadbirkorlik uchun iqtisodiy va
huquqiy shart-sharoit yaratish zarur. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni keng
rivojlantirish uchun hamma yo’lni ochib berish kerak. Tadbirkorlik tuzilmalarining
moliya, bank va boshqa bozor tuzilmalari bilan munosabatlarini mustahkamlash,
eng muhimi, kredit olish yo’lida mavjud to’siqlarni olib tashlash lozim. Ularning
xom ashyo resurslaridan foydalanishlariga keng yo’l ochib berish, ular ishlab
13

Tadbirkorlik faoliyatining kelajagi tadbirkorlik muhiti bilan belgilanadi, u esa
jamiyatdagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatni aks ettiradi. Ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatga
iqtisodiy mustaqillik, tadbirkorlar sinfi, iqtisodiy aloqalarda bozorning ustuvorligi,
tadbirkorlik kapitalini mujassamlantirish sharoitining mavjudligi va kerak bo’lgan
resurslarni ishlatish kiradi.
Tadbirkorlikning ijtimoiy mustaqallik darajasi bozorda vujudga kelayotgan
mustaqil korxona va tashkilotlar soni bilan tavsiflanadi.
Tadbirkorlik muhitini shakllantirish boshqariladigan jarayondir. Lekin
boshqarish usullari ma’muriy yoki direk tiv ko’rinishida bo’lishi mumkin emas.
Ularning asosiy tad birkorlik faoliyati sub’ektlariga ta’sir qiladigan choralardan
emas, balki shunday sub’ektlarning tarkib topishi yo’lida qulay shart-sharoitlarni
yaratishdan iborat bo’lishi kerak.
Tadbirkorlik muhitini tarkib toptirish ko’p jihatli jarayon bo’lib, u o’z ichiga
quyidagi tarkiblarni qamrab oladi:Hozirgi sharoitlarda tadbirkorlik muhitini tarkib
top tirish nafaqat milliy, balki xalqaro muammolardan hisoblanadi. Mavjud bo’lgan
mamlakatlar-aro guruhlarda, masalan, Evropa Ittifoqi miqyosida yagona tadbirkorlik
muhiti vu judga kelmoqda. Bu degani tadbirkorlik faoliyatini yuritish Evropa
jamiyatiga kiruvchi barcha mamlakatlarda bir-biriga o’xshab ketmoqda.
Iqtisodiy faollik va mustaqillikning muhim shakli bo’lmish tadbirkorlik
respublikamizda bandlikning aniq shaklini va yangi ish joylarini barpo etish yo’lida
eng rivojlangan davlatlar tomonidan qo’llab-quvvatlanib kelinmoqda.
Tadbirkorlikning davlat tomonidan qo’llab-quvvatlanishi bir necha yillar mobaynida
maslahatlar berish, moliyaviy yordam ko’rsatish yoki soliqlar to’lashda tadbirkorlar
uchun ma’lum bir imtiyozlar berilishida aks etmoqda.
Tadbirkorlik muhiti mamlakatning rivojlanishi asosini tashkil qiladi va
ishbilarmon kishilarning faoliyat mazmunini belgilab beradi. Turli mamlakatlarda
tadbirkorlik muhiti turlichadir. Rivojlangan mamlakat-larda bunday muhit o’zining
12

2. Sanoat Korxonalarida tadbirkorlik muhiti va unga ta’sir etuvchi omillar.
Har qanday tadbirkorlik ma’lum bir hududda: mamlakat, viloyat, shahar yoki
qishloq miqyosida olib boriladi. Tadbir korlik faoliyatini samarali olib borish uchun
ma’lum bir ishchi muhiti bo’lishi kerak.
Bunday muhit ayrim hududlar miqyosida mujassamlanib, o’zida
ishbilarmonlik funktsiyalarini amalga oshirishni mujassamlantirgan. Umumiy holda
tadbirkorlik muhiti asosan quyidagi to’rtta omil: huquqiy, siyosiy, ijtimoiy va
iqtisodiy omillarning o’zaro bog’likligi natijasida amalga oshiriladi. Ular ijobiy yoki
rag’batlantirish ko’rinishida ham shakllanishi mumkin. Ushbu holda mamlakat yoki
mintaqadagi mavjud shart-sharoitlar tadbirkorlik faoliyatini olib bo rish uchun mos
bo’ladi. Chunki, bunday muhit tadbirkorga amal ga oshirayotgan ishlarining
natijalari qanday bo’lishini oldindan ko’ra bilishiga keng imkoniyat tug’diradi.
Tadbirkorning o’z ishi natijalarini oldindan ko’ra bilishi tavakkallik tushunchasiga
teskari holda ifoda etiladi. Agar tadbirkor ma’ lum bir muhitda tavakkalchilik
asosida faoliyat ko’rsatayotgan bo’lsa, u holda u o’zgaruvchanlik, barqarorsizlik,
tavakkalchilik bilan tavsiflanadi. Bunday muhit yuqorida keltirilgan ijobiy muhitga
to’g’ri kAl-Azizydi. Amalda ko’p hollarda tadbirkor lik muhitining ma’lum bir omili
tadbirkorning ish natijalariga asosiy ta’sir ko’rsatadi, deb bo’lmaydi. Chunki,
tadbirkorni ko’proq tadbirkorlik muhitini belgilovchi omil larning o’zaro bog’liqligi
qiziqtiradi.
Yuqorida ta’kidlab o’tilgan omillardan huquqiy omillar asosiy omil bo’lib
hisoblanadi, chunki tadbirkorlik faoliyatini olib borish uchun tadbirkorlik muhitida
amalga oshirilishi mumkin bo’lgan o’yinlar qoidasini ko’rsatib beradi. O’yinlar
qoidasi tushunchasi ruxsat etilgan va amalga oshirilayotgan ish (harakat)larni o’z
ichiga oladi. Ruxsat etilgan ish (harakat)larga nisbatan o’yin qoidalari turli shaklda
namoyon bo’ladi. O’yin qoidalari nima qilish mumkin-u nima qilish mumkin emas
tamoyili asosida ishlab chiqilishi mumkin. Bu qoidalarda tadbirkorlik faoliyatini
9

jihatlari boshqaruvning yangi tizimda ishlab chiqarishni tashkil qilishning yangi
usullari yoki yangi texnologiyalarini tadbiq etishda o’z ifodasini topadi.
Tadbirkorning o’zi tadbirkorlik faoliyatining asosiy sub’ekti bo’ladi. Ammo
tadbirkor yagona sub’ekt emas, har qanday holda u ishlab chiqarilgan tovar yoki
xizmatning iste’molchisi hamda har xil vaziyatlarda yordamchi yoki raqib sifatida
bo’luvchi davlat bilan o’zaro hamkorlik qilishga majbur. Iste’molchi ham, davlat,
ham, yollanma (ishchi) xodim ham tadbirkorlik faoliyati sub’ektlari qatoriga
kiradilar.
Tadbirkor va iste’molchining o’zaro munosabatlarida tad birkor faol sub’ekt
kategoriyasiga kiradi. Iste’molchi esa bunda passiv rol o’ynaydi. Bu o’zaro
munosabatlarni tahlil qilishda iste’molchi tadbirkorlik jarayonining indikatori rolini
bajaradi. Tadbirkor faoliyati predmetini tash kil qiluvchi barcha narsa
iste’molchining ijobiy bahosiga ega bo’lgan holdagina amalga oshirilishi mumkin.
Bunda is te’molchi tomonidan tovarga baho beriladi va keyin u yoki bu tovarni harid
qilishga tayyorligi aniqlanadi. Tadbirkor o’z faoliyatini rejalashtirish va tashkil
qilishda iste’mol chining kayfiyati, istagi, manfaatlarini hisobga olishi kerak.
Korxona faoliyatini boshqarishda to’g’ri qaror qabul qilish tadbirkorning eng
muhim sifatlaridandir. Boshqacha qilib aytganda, bu tadbirkorning o’z faoliyati, o’z
biznesi sohasida javobgarlikni o’z zimmasiga olishidir. Xaqiqatdan ham tadbirkor,
qaror qabul qilib, uni amalga oshirishda nafaqat o’z sheriklari oldida, balki o’zining
kelajakdagi qarorining oqibati uchun javobgarlikni ham o’ziga oladi.
8

hisoblanadi. Fabrikaning an'anaviy faoliyati ayollar kiyimlarini ishlab chiqarish edi.
Korxona so‘nggi yillarda erkaklar paltolari va kalta paltolar ishlab chiqarishni
o‘zlashtirib, yozgi assortimentni yangi turdagi mahsulotlar – shortilar, shimlar,
sarafanlar bilan diversifikatsiya qildi. Kiyim-kechak ishlab chiqarishda yuqori
texnologiyali uskunalardan foydalaniladi, bu esa kuniga 3500 donagacha mahsulot
ishlab chiqarish imkonini beradi. Yillik ishlab chiqarish hajmi mahsulotlarning
assortimenti va mehnat zichligiga qarab 650 - 700 ming dona tikuvchilik
buyumlarini tashkil etadi.
Har yili olib borilayotgan marketing tadqiqotlari va ulgurji yarmarkalar
natijalari asosida “Al-Aziz” OAJ o‘z mijozlariga mavsumiy kuz-qish va bahor-yozgi
mavsumiy liboslar kolleksiyalarini taklif etadi, ularda uch yo‘nalishda 200-250 ta
model mavjud: mahsulotlarni o‘z ichiga olgan klassik Al-Aziz liniyasi. katta
to'liqlik guruhlari uchun "Your Line" yoshlar kiyimlari liniyasi va erkaklar uchun
maxsus kiyim liniyasi "Erkaklar liniyasi", shu jumladan paltolar, qisqa paltolar va
kurtkalar. "Al-Aziz" klassik kiyim liniyasi 25-45 yoshli ayollar uchun yaratilgan
bo'lib, ular o'z uslublarini iloji boricha uyg'unlashtirishga harakat qiladilar,
zamonaviy hayot ritmiga dinamik ravishda mos tushadilar va modaga befarq
bo'lmaydilar.
AL-AZIZ doimiy ravishda ishlab chiqarishga kiyim-kechaklarni
modellashtirish va loyihalash sohasida fan va texnologiyaning eng so'nggi
yutuqlarini joriy etadi. Zavodda dizayn markazi yaratildi, uning mutaxassislari har
yili 2 ta mavsumiy to'plamni ishlab chiqadilar, ularning har biri 200 ga yaqin
modellarni o'z ichiga oladi va assortimentning yillik yangilanishi 80% ga etadi.
Korxonaning dizayn markazi va eksperimental ustaxonasida ASSYST
kompaniyasining asbob-uskunalari yordamida dizaynni ishlab chiqish,
standartlashtirish va masshtabni rejalashtirish amalga oshiriladi.
24

Internet saytlari
1.http://www.press-service.uz (O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti portali).
2.www.gov.uz (O‘zbeksiton Respublikasi hukumatining rasmiy sayti).
3.www.gki.uz (O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulk qo‘mitasi).
4.www.rmm.uz (―Respublika mulk markazi YoAJning sayti).
5.www.sion.uz (Ko‘chmas mulk agentligi)
6.www.wikipedia.uz (Ma‘lumotlar qidiruv portali)
35

 mavsumiy kolleksiyalar (har biri 150 tagacha)
 million dollar doimiy modernizatsiya qilish uchun sarflanadi
zamonaviy uskunalar:
"Assyst" kompyuter dizayn tizimi va sinov materiallari laboratoriyasi
Ishlab chiqarish liniyalari uchun uskunalar: "Pfaff", "Yuky", "Kannegiesser",
"Sussman", "Durkopp", "AFD-incorporated", "Shelton", "Veit"
Korxonada sifat menejmenti tizimi STB ISO 9001 standartiga mos keladi.
Maqsadli bozorga chiqish turlari va usullari.
"Al-Aziz" OAJ o'z mahsulotlarining raqobatbardoshligini oshirish uchun
reklama vositalari, materiallar va tadbirlardan foydalanadi. Biroq korxonada
reklama xizmati mavjud emas, moddiy resurslar yetishmasligi sababli reklama
agentliklari va boshqa tashqi tashkilotlar bilan aloqa o‘rnatmaydi. Korxonada
reklama bilan marketing bo'limi shug'ullanadi.
Reklama bosma ommaviy axborot vositalarida, tele va radiokanallarda
joylashtiriladi. Televidenieda reklama har olti oyda bir marta, radiokanallarda va
ommaviy axborot vositalarida esa ikki oyda bir marta yangilanadi. Televidenieda
reklama ikki daqiqa, radioda bir daqiqa, ommaviy axborot vositalarida esa o'ttizta
bosma so'zda reklama beriladi.
Reklama vositalari sifatida reklama taxtalari, transport va priys-listlardagi
reklamalar, “Al-Aziz” OAJ firma do‘konlari yonidagi manekenlar va korxona
tomonidan maxsus ishlab chiqilgan bukletlar ham qo‘llaniladi.
"Al-Aziz" OAJ Internetda o'z veb-saytiga ega, kompaniya mahsulotlari haqida
ma'lumotni "Yengil sanoat" ma'lumotnomalarida ham topish mumkin.
Shaxsiy sotuvlar "Al-Aziz" OAJning kompaniya do'konlari orqali amalga
oshiriladi, shuningdek, mahsulotlarni o'z xodimlariga ombordan savdo
imtiyozlarisiz sotish mumkin. Ammo shaxsiy savdo korxonaga katta moddiy
27

Ayollar paltosi 10901 68500
Ayollar paltosi 11201 54800
Ayollar paltosi 12901 54750
Erkaklar uchun izolyatsiyalangan kalta palto 20106 900000
2022 yilda kompaniya reklamani rivojlantirishga 207834dollar, 2023yilda esa
1-chorak uchun 83071 dollar sarfladi. 2023 yil oxiriga qadar reklama uchun 206729
dollar sarflash rejalashtirilgan edi. Shunday qilib, jami 2023 yilda kompaniya
reklama uchun 289 800dolllar sarfladi, bu 81966 dollarni tashkil etadi. 2022 yilga
nisbatan ko'proq.
32

10. Boshqalar 2 3 1.0 + 50.00
Assortiment bo'yicha jami 638 627 98.3 - 1,72
1-jadvaldan ko'rinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi umuman olganda 1,72%
ga kamaydi, bu korxona faoliyatidagi ko'plab salbiy omillar (aholining to'lov
qobiliyatining pastligi, yuqori bojxona to'lovlari va boshqalar) bilan bog'liq. Biroq
kurtka, kurtka, shim, yubka, bluzka va boshqa mahsulotlar ishlab chiqarish
ko‘paydi.
Mahsulotlar assortimenti ancha keng va xilma-xildir Al-Aziz" OAJda ishlab
chiqarilgan mahsulotlarning tarkibi, ming dona
Nomi 2018 yil 2019 yil Mutlaq nisbiy og'ish, % 123451. Palto, kalta palto
457383 - 74,0 - 16, 192. Kurtkalar 84862,0+ 2,383. Kurtkalar24339.0+ 37.504.
Shimlar275831,0+ 114,815. Liboslar54 - 1,0 - 20,006. Yubkalar284820.0+ 71.437.
Yomg'irli paltolar82 - 6,0 - 75,008. Kostyumlar 000 009. Bluzkalar3107.0+
233.3310. Boshqa231,0+ 50,00Jami assortiment 63862798,3 - 1,72 Bundan ko'rinib
turibdiki, ishlab chiqarish hajmi umuman olganda 1,72% ga kamaydi, bu korxona
faoliyatidagi ko'plab salbiy omillar (aholining to'lov qobiliyatining pastligi, yuqori
bojxona to'lovlari va boshqalar) bilan bog'liq.
Biroq kurtka, kurtka, shim, yubka, bluzka va boshqa mahsulotlar ishlab
chiqarish ko‘paydi.
Tikuvchilik fabrikasi 2010-yilda qurilganiga qaramay, ayni paytda u eng
so‘nggi texnologiyalar bilan jihozlangan. Korxonaning zamonaviy asbob-uskunalar
bilan jihozlanishi moda talablariga javob beradigan yuqori sifatli mahsulotlar ishlab
chiqarish imkonini bermoqda. Kompaniyada yangi zamonaviy kiyim modellarini
yaratuvchi dizaynerlar, modelyerlar va rassomlarning katta jamoasi ishlaydi.
Bugungi kunda "Al-Aziz" OAJ O’zbekiston Respublikasi va Rossiya
Federatsiyasida ayollar kiyimlarini ishlab chiqaruvchi etakchi korxonalardan biri
23

Xulosa
Tadbirkorlik deganda yuridik va jismoniy shaxslar tomonidan mahsulot
ishlab chiqarish (xizmatlar ko’rsatish) yo’li bilan tavakkal qilib, o’z mulkiy
javobgarligi asosida amalga oshiriladigan tashabbuskorlik faoliyati tushuniladi.
Tadbirkorlikning shakllanishi va rivojlanishi uchun iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va
huquqiy shart-sharoitlar yaratilgan bo’lishi lozim.
Tadbirkorlik ijtimoiy munosabatlar namoyon bo’lishining shakllaridan biri
sifatida faqat jamiyatning salohiyatini oshirishga ko’maklashib qolmay, balki har
qanday insonning qobiliyati va mahoratini namoyon qilish uchun qulay zamin
yaratadi, milliy boyliklarning ko’paytirishga va jahon integratsiyalashuvi jarayonida
milliy ruhni saqlab qolishga yordam beradi. Shuning uchun tadbirkorlikni
rivojlantirishga va uning huquqiy bazasini mustahkamlashga davlat tomonidan katta
e’tibor berilmoqda. Lekin, bu holat murakkabroq. Monopolistik raqobatga ega
bozorda aniq axborotga ega bo lish va uni qayta ishlashning o z xarajatlariʻ ʻ
mavjuddir.
Monopol bozorda faqatgina 1 firma mavjudligi sababli axborot xarajatlari
past. Mukammal raqobatda juda ko p firmalar bo lsa-da, tovarlar bir xilligi sababli
ʻ ʻ
bu holatda ham axborot xarajatlari nisbatan past. Ammo monopolistik bozorda
firmalar ko pligi va tovarlar bir-biridan farq qilishi sababli ratsional iste molchi juda
ʻ ʼ
ko p sonli brendlarni o rganishi kerak. Ko pgina hollarda eng yaxshi brendni
ʻ ʻ ʻ
topishga ketgan xarajatlar ana shu eng yaxshi brenddan olingan foydaga qaraganda
ko proq bo ladi. Oqibatda iste molchi zarar ko radi. Iste molchilar reklama orqali
ʻ ʻ ʼ ʻ ʼ
nafaqat reklama qilinayotgan brendni baholash uchun, balki boshqa iste molchilar
ʼ
e tibor bermagan boshqa shunday brendlar borligini aniqlashga urinishadi.
ʼ
33

1.Tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiy, ijtimoiyva huquqiy asoslari.
Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy
omillaridan biri tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishdir.
Xo’sh, «tadbirkor», «tadbirkorlik» tushunchalari qanday mazmunga ega va nimani
anglatadi?
Bu tushunchalarni hozirgi ma’nosida birinchi bo’lib XVII asr oxiri va XVIII asr
boshlarida ingliz iqtisodchisi Ri chard Kantilon qo’llagan edi. Uning fikricha,
tadbirkor tavakkalchilik sharoitida faoliyat ko’rsatuvchi kishidir. Shu boisdan u er
va mehnat omilini iqtisodiy farovonlikni belgilab beruvchi boylik manbai deb
bilgan.
Keyinchalik, XVIII asrning oxiri va XIX asrning boshida mashhur frantsuz
iqtisodchisi J.B.Sey (1767-1832) «Siyosiy iqtisod risolasi» kitobida (1803y.)
tadbirkorlik faoliyatini ishlab chiqarishning uch mumtoz omillari – er, kapital,
mehnatning yaxlitligi deb ta’riflagan edi.
U Angliya sanoatining muvaffaqiyatini «ingliz tadbirkorlari iste’dodi»
ta’minlaganligini ta’kidlagan edi. J.B.Seyning asosiy tezisida mahsulot ishlab
chiqarishda tadbirkorlar asosiy faoliyat ko’rsatadi deyiladi. J.B.Sey ning fikricha,
tadbirkor olgan daromad uning mehnati, ish lab chiqarishni tashkil etganligi,
mahsulotni o’z vaqtida sotganligi uchun berilgan mukofotdir. Tadbirkor tavakkal
qilib, biror-bir mahsulotni ishlab chiqarishni o’z bo’yniga oladi.
Qayd etish lozimki, iqtisodiyot fanining asoschilari tad birkorlar shakliga kam
e’tibor berganlar. Tadbirkorlar faoliyati ularning ilmiy-tadqiqot ishlarining tahlil
ob’ekti bo’lmagan. Ingliz iqtisodchi olimlari A. Smit (1723-1790) va D.Rikardo
(1772-1823) iqtisodiyotni o’z-o’zini muvofiqlashtiruvchi mexanizm deb qabul
qilganlar. Ushbu mexanizmda ijodiy tadbirkorlikka o’rin yo’q edi. «Xalqlar
boyliklarining mohiyati va sabablarini tadqiq etish» (1776y.) kito bida A.Smit
tadbirkor ta’rifiga e’tibor bergan edi. A.Smit fikricha, tadbirkor – kapital egasi. U
4

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T., 2023-y.
2. O’zbekiston Respublikasi “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini
himoya qilish to’g’risida”gi Qonuni.-T.:2.09.2019
3. O‘zbekiston Respublikasining «Korxonalar to‘g‘risida»gi Qonuni.-T., Qonunlar
to‘plami, Adolat, 2022-y.
4. O’zbekiston Respublikasining “Raqobat to’g’risida”gi qonuni, 06.01.2022. №319.-
T.: O’zbekiston, 2023-y.
5. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 14-martdagi “Ishlab chiqarishni
modernizatsiyalash, texnik va texnologik qayta jihozlashga oid qo’shimcha chora-
tadbirlar to’g’risida” gi №3860-sonli Farmoni.
6. “O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-2026-yillarda O’zbekiston
Respublikasi sanoatini rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlari to’g’risida”gi 2021-
yil 15-dekabrdagi PQ-1442-sonli Qarori.
7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni. Iqtisodiyotning real sektori
korxonalarini qo’llab-quvvatlash, ularni barqaror ishlashini ta’minlash va eksport
salohiyatini oshirish chora tadbirlari to’g’risida. 2008-yil 28-noyabr, PF4058-son.
8. Sh . M . Mirziyoyev “Bosh maqsadimiz – keng ko’lamli islohotlar va modernizatsiya
yo’lini qat’iyat bilan davom ettirish” nomli mavzusidagi ma’ruzasini o’rganish
bo’yicha o’quv qo’llanma. T.: “O’zbekiston” -2023. Abdukarimov B. A. va Korxona
iqtisodiyoti. T.: Fan. 2015. 255
9. Abdullaev A va boshqalar. Moliyaviy hisob. T.: Fan va texnologiya.2015. 180
10. Abdullaev Yo. va boshqalar. Iqtisodiy tahlil. T.: Mehnat. 2018. 430
11. Abdurahmonov Q. X. Mehnat iqtisodiyoti. T.: Mehnat. 2014.520
12. G.G‘ozibekov. Investitsiyalarni moliyalashtirish masalalari. T.: ―Moliya‖
nashriyoti. 2020 yil.
13. Maxmudov E. X. Korxona iqtisodiyoti. T.: TDIU. 2018.
34

Kompaniya mijoz materiallaridan ham, qisman o'z xomashyosidan ham
kooperativ asosda ishlash bo'yicha katta tajribaga ega. Mahsulotlarni loyihalash
imkoniyati "Al-Aziz" OAJ dizayn markazi tomonidan taqdim etiladi.
Bugungi kunda "Al-Aziz" OAJ O’zbekiston Respublikasidagi eng texnik
jihozlangan engil sanoat korxonalaridan biridir. Yuqori sifatli mahsulotlar ishlab
chiqarish zavodda doimiy ravishda yangilanib turadigan yuqori unumli texnologik
uskunalarda amalga oshiriladi. Faqat so'nggi bir necha yil ichida "Kannegiesser"
tipidagi yangi transport tizimi o'rnatildi, "Sussman", "Test", "Veit" dazmollash va
presslash uskunalari yangilandi. 2015 yilda korxonaning kesish sexida
avtomatlashtirilgan kesish tizimi o‘rnatildi.
Ushbu uskunaning o'rnatilishi Elemda kesish jarayonini sifat jihatidan yangi
bosqichga ko'tardi, mehnat unumdorligini oshirdi va tikuvchilik buyumlarini ishlab
chiqarishning ushbu bosqichida sarflanadigan vaqtni sezilarli darajada qisqartirdi.
2017 yildan 2021 yilgacha Korxonada Angliyaning “TAYLOR WOODROW”
kompaniyasi ishtirokida to‘liq texnik qayta jihozlash amalga oshirilib, butun
texnologik jarayon rekonstruksiya qilindi. O'sha yillarda ishlab chiqarish
samaradorligi 25 foizga oshirildi.
Shunga qaramay, bugungi kunda ham zamon bilan hamnafas bo'lish uchun
Al-Aziz har yili texnologik yangilash uchun o'z mablag'idan 1 million dollardan
ortiq mablag' sarflaydi. Mahsulotlarni ishlab chiqarish jarayonida korxona quyidagi
turdagi uskunalardan foydalanadi:
tayyorgarlik tsexida - "SHELTON" firmasining rad etish va o'lchash dastgohlari,
"PAXAR" kompaniyasining maxsus jihozlari, shuningdek, kesish sexida matolarni
polga hisoblashning kompyuterlashtirilgan jarayoni - "Bullmer" kompaniyasidan
stol va taxta majmualarini kesish. ", "INVESTRONIKA" kompaniyasining
avtomatlashtirilgan kesish tizimi, KANNEGIESSER kompaniyasining dublyaj
mashinasi, naqshli matolarni kesish uchun igna stoli
25

chiqarayotgan mahsulot mamlakatning o’zida ham, uning tashqarisida ham
sotiladigan bozorni kafolatlovchi tizimni barpo etish darkor».
Yuqoridagilarni hisobga olib, tadbirkorlik muhitini yaratish bilan bog’liq
bo’lgan omillar guruhlarga ajratilgan va shu asosda uning shakllanish va rivojlanish
mexanizmining tashkiliy-iqtisodiy modeli yaratilgan.
Tadbirkorlik muhitiga ta’sir etuvchi omillarni quyidagi guruhlarga bo’lish
mumkin:
- aniq bir mahsulotga iste’molchilarning to’lov qobiliyati. Bunda bozordagi mavjud
hakiqiy talab bilan kutilayotgan talab farqlanadi.
Agar, mahsulot (tovar) o’zining xususiyatlari bilan avvalgilaridan ajralib
tursa, unga bo’lgan talab marketing usullari bilan aniqlanadi:
- tavakkalchilik va bozordagi xatarlarni o’z zimmasiga olib, mulk javobgarligi
asosida ish yurita oladigan tadbirkorlar. Ular o’z mulki, bilim va sarmoyasini
samarali ishlata oluvchi yuqori malakali va ma’lum bozor vaziyatlariga moslasha
olish qobiliyatiga ega bo’lishlari kerak;
- sarmoyaga ega bo’lgan investorlar. Bunga jismoniy shaxslar yoki erkin sarmoyaga
ega korxonalar, tashkilotlar hamda tadbirkorlarning o’zlari ham kiradi. Ular bir
qancha toifani tashkil qiladi: banklar, jamg’armalar, sug’urta kompaniyalari, davlat
tashkilotlari, chet el investorlari va boshqalar;
- tadbirkorlik faoliyatini bir me’yorda olib borish imkonini beruvchi infratuzilmalar.
Ular qatoriga moliya-kredit, audit, marketing, konsalting, axborot, sug’urta va
shu kabi xizmatlar ko’rsatuvchi tashkilotlar kiradi;
- qaror qabul qilish tizimi. Bu tizim tarkibiga avvalo, biznesning ishonchliligi va
samarali bo’lishini baholash imkonini beruvchi mezonlar, usullar to’plami kiradi.
Tadbir kor bu tizim orqali o’z ishi natijasini tekshirish imkoniga ega bulishi
kerak.
14

Shu omillarning tizimli va o’zaro harakat qonuniyatlari tadbirkorlikni
faollashtiradi va u xo’jalik mexanizmi orqali amalga oshiriladi. Natijada, ayrim
hudud va tarmoqlarda yangi korxonalar, ishlab chiqarish, xizmat ko’rsatish va
boshqa tadbirkorlik ob’ektlari vujudga keladi. Bunday faoliyatlar tadbirkorning
bilimi, sarmoyalar, bozor talabi, davlat va boshqa tash-kilotlarning o’zaro manfaatli
harakati tufayli faollasha boradi va bozorga moslashadi.
Ishbilarmonlik muhitini tahlil qilish jarayonida tad birkor har bir millatning
an’analari, urf-odatlari, qanday oziq-ovqatlarni iste’mol qilishi va qanday
buyumlarni kiyishini inobatga olishi maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari
xalqning to’lov qobiliyatini bilish ham katta ahamiyat kasb etadi. Ushbu omil
iste’mol tovarlari ishlab chiqarishni tashkil qilishda katta rol o’ynaydi. Tadbirkor
shu omilni har tomonlama tahlil qilishda o’z mamlakatidagi bozor vaziyatini hamda
ushbu mahsulotni kelajakda eksport qilish mumkin bo’lgan qo’shni mamlakatlar
bozorini ham ko’rib chiqishi kerak.
15

xarajatlarni talab qilganligi sababli, maxsus maqsadli auditoriyani izlash yo'q va
shaxsiy savdo faqat maxsus do'konlarda chakana savdo bilan cheklangan.
Umuman olganda, korxonada reklama sust rivojlangan. Kompaniyaning
barcha reklama vositalari diqqatni jalb qilmaydi. Korxonaning aloqa siyosati uchun
etarli mablag' yo'q. Reklama tadbirlarining samaradorligini oshirish uchun, birinchi
navbatda, korxonada ushbu soha mutaxassislari bilan reklama xizmatini yaratish
kerak. Va reklama kampaniyasi uchun etarli mablag' ham juda muhimdir. Busiz
korxona samarali faoliyat yurita olmaydi.
"Al-Aziz" OAJ ko'rgazma va savdolarda ishtirok etadi va kompaniya
do'konlarida ko'rgazma va savdolar, reklama kampaniyalari, o'yinlar, lotereyalar
o'tkazadi va savdo korxonalariga yangi modellarni namoyish etadi. Tashqi savdo
davriy ravishda amalga oshiriladi, buning uchun doimiy ravishda tashqi savdo
guruhi tashkil etilgan.
Xaridorlarni "Al-Aziz" OAJ ishi bilan tanishtirish uchun:
Bayram chegirmalari Al-Aziz kompaniyasi sizni O’zbekiston ozod qilinganining 30
yilligi bilan tabriklaydi va bayram chegirmalarini beradi. Faqatgina 20-iyulgacha
shahringizdagi brend do‘konlarda butun Al-Aziz uchun maxsus narxlar. Endi 15%
gacha chegirmalar bilan siz nafaqat kompaniyaning yozgi kolleksiyasidagi
mahsulotlarni, balki yangi kuz-qish kolleksiyasi modellarini ham xarid qilishingiz
mumkin.
Mavsum boshlanishidan oldin foydali xaridlarni amalga oshirishga
shoshiling! "Al-Aziz" da yangi yozgi kolleksiya Al-Aziz brendlari tarmog‘i va
shahringizdagi do‘konlarda sotuvga chiqdi.
Yozni Al-Azizning yangi kiyimlarida kutib oling - zamonaviy ko'ylaklar,
sarafanlar va faqat tabiiy matolardan tikilgan yozgi kostyumlar.
Har kuni sizga quyoshli teginish quvonchini bersin!
28

bo’lmaydi. Aholi mana shunday vaziyatni ko’rar ekan, bunday korxonaning
aktsiyalarini erkin bozordan ham sotib olmaydi, chunki korxona bi lan bevosita
bog’langan odamlar uning ishiga ta’sir ko’rsata olmasalar va qonunga muvofiq
o’zlariga tegishli daromadni ololmasalar, bu ish tashqaridagi mayda investorlar
uchun yanada mushkul kechadi. Xulosa aniq: mulkdorlar huquqlarini amalga
oshirish va ularni himoya qilishning real mexanizmlari bo’lmog’i kerak. Busiz mulk
nomigagina mavjud bo’ladi. Bu mol-mulkning esa egasi bo’lmaydi. Bunday vaziyat
iqtisodiyot uchun ham juda xavflidir. Chunki bu hozirgi paytda mol-mulkdan
amalda foydalanib turgan yoki xatto, undan foydalanish imkoniyatiga ega
kishilarning qonunsiz ravishda boyishi uchun keng imkoniyat yaratib beradi.
Xaqiqiy mulkdor o’z tabiatiga ko’ra oqilona ish olib borishi va o’ziga qarashli
mulkni ko’paytirishga harakat qilishi kerak. Bordi-yu, shunday bo’lmasa, demak,
mol-mulkni tasarruf qiluvchi sub’ekt yo o’zini mulkdor deb hisoblamaydi, yoki
o’zining huquqlarini zarur kafolatlarga ega emas deb hisoblaydi, yoki mol-mulk
yangi egasiga saqlash va ko’paytirish tamoyillariga mutlaqo yordam bermaydigan
shartlar bilan tekkan bo’ladi. Shu sababli, mulk huquqi qonun bilan himoyalangan
bo’libgina qolmasdan, u jamiyatdagi barcha munosabatlar tizimi bilan amalda
ta’minlangan bo’lishi kerak. Faoliyati o’ziga qarashli mulkni kengaytirilgan takror
ishlab chiqarishga, ishlab chiqarishni rivojlantirishga va ana shu asosda yangi
moddiy boyliklar yaratishga qaratilgan shaxslarni har tomonlama rag’batlantirish
zarur.
Ishlab chiqarish resurslaridan daromad olish va mulkni ko’paytirish uchun
foydalaniladi. Biron bir mol-mulkka ega shaxs mulkdordir.
Mulkdor – moddiy va intellektual mulk ob’ektlariga ega bo’lgan, ularni
tasarruf etish va ulardan o’z xohishiga qaratib, shu jumladan daromad olish
maqsadida foydalanish huquqiga ega jismoniy shaxsdir
17

tikuvchilik sexlarida - "PFAFF" kompaniyasining universal uskunalari,
"RIMOLDI", "STROBEL", " DÜRKOPP ", "AMF", "YUKI", "PEGASSUS"
firmalarining maxsus dastgohlari, korxonalarning nam issiqlik bilan ishlov berish
uskunalari. "Veyt", "Sussman", "Test", "Xoffman".
2017 yildan boshlab zavodda texnologik oqimlarni ajratish jarayoni amalga
oshirilmoqda, bu esa kichikroq partiyalarda mahsulot ishlab chiqarish, shuningdek,
ishlab chiqarishni bir assortimentdan boshqasiga moslashuvchan tarzda qayta tashkil
etish imkonini beradi. Bugungi kunda mahsulotning ko'plab partiyalari 300
donagacha tikilgan.
"Al-Aziz" OAJ mahsulotlarining yuqori darajasi quyidagilar tomonidan
qo'llab-quvvatlanadi:
mahsulotlarni ishlab chiqish va ishlab chiqarishning eng zamonaviy
texnologiyalarini joriy etish;
ishlab chiqarish jarayonini ilmiy tashkil etish;
barcha darajadagi kadrlarni tayyorlash;
kiyimlarni loyihalash va tikish bo'yicha eng yaxshi jahon tajribasi haqida ma'lumot
olish va tahlil qilish.
Al-Aziz bilan hamkorlik qilish orqali siz quyidagilarni olasiz:
 moliyaviy barqaror kompaniya: investorlar va davlat oldidagi qarz nolga teng
 davlat mulki yo'q: aktsiyalarning 100% kompaniya xodimlariga tegishli
 Evropaning markazida joylashganligi, etkazib berish vaqtini va narxini
minimal darajada kamaytirish imkonini beradi
 kuniga 3000 donagacha ishlab chiqarish
 tez va mukammal namuna yetkazib berish jarayoni
 arzon ishchi kuchi va xizmatlarning to'liq spektri
va har yili:
 model oralig'ining% yangilanishi
26

Mavzu: Sanoat korxonalarida tadbirkorlikni rivojlantirish
yo’nalishlari.
Reja:
Kirish
1. Tadbirkorlik faoliyatining iqtisodiy, ijtimoiyva huquqiy asoslari.
2. Sanoat Korxonalarida tadbirkorlik muhiti va unga ta’sir etuvchi omillar.
3. Sanoat korxonalarda t adbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning maqsadiva vazifalari.
4. “Al-Aziz” OAJda yengil sanoat mahsulotlarini ilgari surish xususiyatlari .
Xulosa va takliflar
Foydalanilgan adabiyotlar va internet saytlar ro’yxati.
2

takliflar berildi - modellarni ishlab chiqish - ayollar ko'ylagi "ko'rpali" va yoshlar
uchun model; M47004 modeli 108 o'lchamgacha ishlaydi;
ayollarning izolyatsiyalangan kurtkalari: markali model 40308; takliflar kiritildi -
modaning zamonaviy yo'nalishini hisobga olgan holda yoshlar va o'rta yoshli ayollar
uchun yangi modellarni ishlab chiqish;
erkaklar kurtkalari izolyatsiyalanmagan: M45409, 46609, 40208 modellari
belgilangan; yoshlar uchun yangi modellarni yakunlash bo'yicha takliflar berildi.
2 - jadval - 18.06.20 0 8 holatiga ko'ra arzonlashtirilgan narxlardagi kiyim -
kechaklar ro'yxati Xalqaro keksalar kuni uchun
Assortiment nomi Model QQSsiz
narxlar
Ayol ko'ylagi 10425 22250
Ayol ko'ylagi 10615 24250
Ayollar kostyumi 11018 32000
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 13007 81000
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 60400 104800
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 614 00 112000
Ayollar uchun charmdan izolyatsiyalangan
ko'ylagi 12010
0 117800
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 21109 75000
Ayollar ko'ylagi izolyatsiyalanmagan 20509 86000
Ayollar uchun izolyatsiyalangan ko'ylagi 26104 165 000
Erkaklar kurtkasi 10413 58300
Erkaklar kurtkasi 10513 60020
Erkaklar kurtkasi 10613 41200
31

Ba'zida hatto oddiy savollarga javob berish juda qiyin. Ammo qayerda va
qanday qilib chiroyli, nafis, benuqson did va beqiyos uslub hissi bilan kiyinishingiz
mumkin bo'lgan bunday qiyin savolga javob hayratlanarli darajada oddiy: Al-Aziz .
Aynan shu so'z vodiy 100.2FM radiosida Al-Aziz korxonasining korporativ kuni
loyihasi doirasida o'tkazilgan " Al-Aziz bilan tanishing " viktorinasining asosiy
so'ziga aylandi .
Bahor bayrami! Savdo natijalarini tahlil qilish jarayonida cheklangan talabga
ega bo'lgan va sotishdan qoniqarli foyda keltirmaydigan modellar aniqlanadi. Ushbu
modellarning har biri uchun mavjud vaziyatning sabablari tahlil qilinadi. Ba'zida
ma'lum bir modelga qoniqarli talabni keltirib bo'lmaydi yoki ilgari tan olingan
model pasayish bosqichida (u ma'naviy jihatdan eskirgan, bozorda yangi super
moda materiallar paydo bo'lgan va iste'molchi ulardan tayyorlangan modellarni
xohlaydi). Masalan, yoshlar guruhi uchun uzun paltolar yomon sotiladi. Vaziyatni
tahlil qilib, kompaniya rahbariyati marketing bo'limi bilan birgalikda ayollar
yomg'irlariga e'tibor qaratdi, yoshlar uchun qisqartirilgan yomg'ir va kurtkalar ishlab
chiqdi.
2015 yil yakunlari bo yicha tahlillar natijasida do konlar faoliyatiniʻ ʻ
takomillashtirish, uzoqda savdo, do konlarda ko rgazma va savdolar, lotereyalar,
ʻ ʻ
aksiyalar o tkazish, narxlarni pasaytirish, har bir alohida xaridor bilan ishlash,
ʻ
doimiy faoliyat yurituvchi guruh tashkil etish bo yicha takliflar kiritildi. chiquvchi
ʻ
savdo uchun.
Brendli do‘konlar faoliyat yuritish amaliyotida iste’molchilar talabini oshirish
va brend do‘konlar faoliyatidan olinadigan foydani oshirish maqsadida reklama
o‘yinlari, lotereyalar, “Eng yaxshi xaridor” tanlovi o‘tkaziladi.
Tovarlarni maqsadli bozorga olib chiqish siyosatida korxona quyidagilarga
e'tibor qaratadi:
a) davriy reklama (sanoat nashrlariga e'tibor qaratgan holda);
29

Ushbu guruhlarning shakllanishiga qanday omillar ta’sir etadi? Birinchi
navbatda, psixologik xususiyatlar ta’sir ko’rsatadi. Odamni zo’rlab mulkdorga
aylantirib bo’lmaydi. U bunga ruhan tayyor bo’lishi kerak. Bu esa juda qiyin narsa.
Chunki odamlarga xaddan tashqari uzoq vaqt mobaynida xususiy mulkni va uning
sohiblarini boshqalarga qaraganda tashabbuskorroq va tadbirkorroq bo’lganligi
tufayli moddiy jihatdan yaxshiroq yashaganlarni yomon ko’rish va ularga
ishonmaslik xissi singdirib kelindi. Endi esa zamon o’zgardi, xususiy mulkka
bo’lgan munosabat ham o’zgarmoqda, lekin eski tasavvurlar hali ham mavjud.
Ko’pchilik davlatning g’amxo’rlik qilishiga umid bog’lab o’tirmasdan, o’z
farovonligi uchun mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga xali tayyor emas. Ijtimoiy
passivlik mulkdorlar sinfini shakllantirish yo’lidagi jiddiy to’siqdir.
O’zbekistonda iqtisodiy islohotlar jarayonida mulkdor lar sinfini shakllantirish
uchun bir qator ob’ektiv shart sharoitlar yaratildi. Buni mulkni davlat tasarrufidan
chiqarish va xususiylashtirish ko’rsatkich-laridan bilib olish mumkin. 1992-2004
yillar mobaynida 60630 ta davlat korxonasiga qarashli mulkning shakli o’zgartirildi.
Bu jarayon mahalliy, engil, mebel, mashinasozlik va avtomobil sanoatida batamom
tugallandi. Qariyb 95 mingta kichik va 55 mingtadan ortiq xususiy korxona tashkil
etildi. Davlatga qarashli uy-joy batamom xususiylashtirilib, uning natijasida 1,4
mln. ga yaqin kvartira o’z egalarini topdi. 3 mln. oila tomorqa va yordamchi
xo’jaliklarga ega bo’ldi. Mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va xususiylashtirish
transport, sog’liqni saqlash va boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida ham jadal
rivojlanmoqda.
Mulkdorlar sinfini shakllantirishning asosiy yo’llaridan biri – bu
tadbirkorlikni, uning kichik biznes shakli rivojini ta’minlash katta ahamiyatga ega.
Aktsiyalashtirish keng aholi ommasini mulkka egalik qilishga jalb etishning eng
samarali vositasidir. Biroq, bu jarayon murakkab, ko’p qirrali bo’lib, u bozor
18

4. “Al-Aziz” OAJda yengil sanoat mahsulotlarini ilgari surish xususiyatlari .
"Al-Aziz" OAJ mahsulotlarini ilgari surishning tashkiliy-iqtisodiy
xususiyatlari "Al-Aziz" OAJ 2013 yildan beri jamoa mulkchilik shaklida ishlagan
xodimlar sof foyda hisobiga davlat mulkidagi barcha ulushni sotib oldilar va 2016
yil 1 yanvardan boshlab korxona "Al-Aziz" ochiq aktsiyadorlik jamiyati sifatida
faoliyat yuritadi.
Korxona ustaviga muvofiq, "Al-Aziz" OAJ faoliyatining asosiy yo'nalishlari:
- iste'mol tovarlari ishlab chiqarish;
- iste'mol tovarlarining ulgurji va chakana savdosi;
chet el valyutasiga ulgurji savdo;
korporativ savdoni tashkil etish.
Ishlab chiqarish hajmi yiliga 638-627 ming donani tashkil etsa, yiliga 288-340
ming dona eksport qilinadi. “ Al-A ziz" OA Jda ishlab chiqarilgan
mahsulot larning t ark ibi, ming dona
Ism 2022 yil 2023 yil Burilish
mutlaq qarindosh,
%
1 2 3 4 5
1. Palto, kalta palto 457 383 - 74,0 - 16, 19
2. Kurtkalar 84 86 2.0 + 2.38
3. Kurtkalar 24 33 9.0 + 37.50
4. Shimlar 27 58 31.0 + 114,81
5. Liboslar 5 4 - 1,0 - 20.00
6. Yubkalar 28 48 20.0 + 71,43
7. Yomg'irli paltolar 8 2 - 6,0 - 75.00
8. Kostyumlar 0 0 0,0 0
9. Bluzkalar 3 10 7.0 + 233.33
22

iqtisodiyoti sub’ektlarining manfaatlariga daxldordir. Xozir respublika
iqtisodiyotida ochiq turdagi aktsiyadorlik jamiyatlari juda keng yoyilgan.
Bu jamiyatlarning ustav sarmoyasini tashkil qilishda ishtirok etuvchi ulushlar
odatda, quyidagicha taqsimlanadi:
 davlat ulushi;
 mehnat jamoasi ulushi;
 xorijiy sherik ulushi;
 fond birjalari va qimmatli qog’ozlar bozorlarida, shu jumladan, chet elda ham
erkin sotish uchun ajratilgan ulushi.
DavlatvamehnatjamoalarigaqarashliakiiyalarpaketlarihajminiDavlatmulkqo ’ mitas
ibelgilaydi . Fuqarolar yoki yuridik shaxslar tomonidan sotib olingan yoki bepul
olingan har qanday aktsiyalar ularning mulkdorlari tomonidan qonun doirasida hech
bir cheklovsiz sotilishi mumkin. Akiiyalarning qo’shimcha (ikkilamchi) emissiyasi
va ularni joylashtirish aktsiyadorlik jamiyati tomonidan amaldagi qonun-larga
muvofiq olib boriladi.
Korxonani xususiylashtirishning yana bir shakli uni tanlov asosida yoki
auktsionda jismoniy yoki yuridik shaxslarga xususiy mulk qilib sotishdan iborat.
Bunda haridor sotib olingan ob’ektlarga nisbatan ma’lum talablarni bajaradi. Tanlov
shartlari O’zbekiston Respublikasi mulkni davlat ta sarrufidan chiqarish va
xususiylashtirish sohasidagi tartiblariga muvofiq belgilanadi va u quyidagi majburiy
bandlarga ega bo’ladi:
 auktsiondaxususiylashtirilgandavlatkorxonalariningmulkdorlarigaaylangan
 jismoniyvayuridikshaxslargaushbukorxonalartasarrufidabo ’ lgan , sotibolin -
ganmol - mulktarkibigakirmagan , turarjoybo ’ lmagandav latgaqarashlibinolarni ,
inshootlarni , qurilishlarniijaragaolishhaqidauzoqmuddatli (10 yilgacha )
shartnomalartuzishhuquqiberiladi . Ijara shartlarini ilgari tuzilgan shartnomalarga
19

3.Tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishning maqsadi
va vazifalari.
O’zbekistonda keng ko’lamli bozor o’zgarishlarini amatga oshirish jarayonida
mulkdor shaxslar doirasi kengayib bormoqda. Mamlakatimiz Prezidenti
SH.M.Mirziyoyev ta’kidlaganidek, «amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy,
eng katta maqsadi, ustuvor yo’nalishi O’zbekistonda haqiqiy mulkdorlar sinfini
shakllantirishdan iboratdir. Bizning qabul qilgan barcha farmonu qarorlarimiz,
qonunlarimiz, hamma ishimiz ana shu maqsadga qaratilgandir. Bu vazifalarni hal
etmasdan kutilgan natijaga, xayotimizda, iqtisodiyotimizda istalgan o’zgarishlarga
erishib bo’lmaydi». Bozor islohotlarining hozirgi bosqichidagi g’oyat muhim vazifa,
eng avvalo, ishlab chiqarish sohasidagi davlat korxonalarini xususiylashtirish va
ular negizida vujudga kelayotgan tadbirkorlik tuzilmalarini aniq maqsad bilan
qo’llab-quvvatlash orqali mulkdorlar sinfini shakllantirishdan iboratdir. Jamiyatimiz
uchun yangi bo’lgan mana shu ijtimoiy turni, uning faoliyat sohalari shakllarini
o’rganishni nazariya extiyojlarigina emas, balki amaliy zaruriyat ham shart qilib
qo’ymoqda. Bugungi kunda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yalpi ichki
mahsulotning qariyb 76 foizi, sanoat mahsulotlarining 78 foizidan ortig’i, qishloq
xo’jaligi va chakana savdo aylanmasining deyarli barcha mahsulotlari nodavlat
sektori ulushiga to’g’ri kelmoqda.
O’rta sinf davlatning asosi va jamiyatning eng barqaror qismidir. Bu sinfni
vujudga keltirish vazifasini hal qilish, turmush darajasini oshirish va har bir
insonning tadbirkorlik imkoniyatlarini ochish muammosini hal qilib beradi.
Ushbu masalaning iqtisodiy jihati shundan iboratki, mulkdor-lar real, ularning
faoliyati esa samarali bo’lishi kerak. Umuman olganda, korxonaning barcha
ishlovchilarini rasman aktsiyadorlarga aylantirish uncha qiyin emas. Lekin ular
haqiqatda boshqaruvda qatnashmasalar, dividendlar ololmasalar va hatto, o’z
aktsiyalarini korxonadan tashqariga sota olmasalar, ularni real mulkdorlar deb
16

o’zgarishi bilan yoki korxonaning ichki va tashqi omillari ta’sirida aniqlanadi. Lekin
tadbirkorning asosiy maqsadi manfaat (foyda) ko’rish bilan bir qatorda, bozorda
samarali faoliyat yuritishni ta’minlaydigan ishlarni amalga oshirishdir. Buning
uchun tadbirkorlikni boshqarish va unga ko’mak beruvchi zamonaviy menejment
usullariga asoslangan mexanizmni yaratish va undan unumli foydalanishni
ta’minlash zarurdir. Bozor sharoitida tadbirkorlikni boshqarishda uning quyidagi
xususiyatlarini e’tiborga olish kerak:
 tadbirkor har doim bozordagi talab va taklifni e’tiborga olib ish ko’radi;
 tadbirkor samaradorlikni ta’minlovchi sa’y-harakatlar qilib, ishlab chiqarish
harajatlarini kamaytirish yo’llarini qidiradi;
 biznesning pirovard natijalariga javob beradigan shaxslar, oz biznesini erkin shart-
sharoitlarda olib borishlariga etarli imkoniyatlar yaratishadi;
 kichik korxonaning pirovard natijalari, ya’ni uning oladigan foyda yoki zarari faqat
bozordagi oldi-sotdi jarayonida ma’lum bo’ladi;
 kichik biznes bilan shug’ullanuvchi tadbirkor o’z mablag’larini harakatga solib,
bozorda qanday xavf-xatarga duch kelishi yoki yakuniy natija qanday bo’lishini
aniq bilmaydi.
Shunday qilib, tadbirkorlik – bu iqtisodiy faoliyatning alohida turi bo’lib,
uning zamirida mustaqil tashabbus, javobgarlik, tadbirkorlik g’oyasiga asoslangan,
foyda olishga yo’naltirilgan, maqsadga muvofiq faoliyatdir.
Tadbirkorlik iqtisodiy faollikning alohida turi bo’lib, uning boshlang’ich
bosqichi, odatda, fikrlash faoliyati yoki uning natijasi bilan bog’langan bo’ladi,
faqat u keyin moddiy shaklni oladi.
Tadbirkorlik yangilik kiritish, tovar ishlab chiqarish faoliyatini o’zgartirish
yoki korxonani (shu jumladan, ki chik korxonani) tashkil qilish sohasida
ijodkorlikning mavjudligi bilan ta’riflanadi. Tadbirkorlik faoliyatining ijodkorlik
7

olib borish yo’lidagi barcha chegara yoki cheklovlar yaqqol ko’rsatilib berilishi
kerak. Umuman olganda, huquqiy omil – tadbirkorlik faoliyatini yuritish yo’lidagi
barcha qonunlar (soliq, er, mehnat munosabatlari) va yo’riqnomalar majmui bo’lib,
tad birkorlik faoliyatini tartibga soladi hamda tadbirkorning iqtisodiy jarayondagi
boshqa sub’ektlar bilan munosabatini mujassamlantiradi.
Huquqiy bazaning to’liq yoki bir me’yorda yuritilmasligi tadbirkorlik faolligi
darajasiga katta salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Hozirgi kunda O’zbekiston
Respublikasida amaliyotda tadbiq qilinayotgan iqtisodiy islohotlarning asosini
tashkil qilayotgan bir butun huquqiy baza mavjuddir.
Huquqiy omilning tavsifiga «huquqiy madaniyat» tushunchasi ham kiradi.
Buning ostida millatning qonunlarga to’liq rioya qilishi, ya’ni insonlarning ongida
qonunlar talabini bajarish kerak degan tushunchaning bo’lishi tushuniladi. Agar,
kerak bo’lgan barcha qonunlar qabul qilinsa-yu, lekin ular amalda ishlamasa yoki
tadbiq qilinmasa, bunday jamiyatni qonunlarga bo’ysunuvchan deb bo’lmaydi va
buni tadbir kor o’z faoliyatini yuritishda e’tiborga olishi shartdir.
Siyosiy omil tadbirkorlik jarayonida bo’layotgan barcha hodisalarga
davlatning munosabatini va ularga davlatning ta’sirini belgilab beradi. Davlatning
tadbirkor faoliyatiga qay darajada ta’sir ko’rsatishi yoki aralashishi kerakligi ham
siyosiy omil tushunchasiga kiradi. Bunday aralashish oldindan belgilanmagan yoki
belgilangan bo’lishi mumkin. Umu man olganda, tad-birkorlik faolligi darajasiga
davlatning munosabati rag’batlantirish yoki qo’shilishmaslik ko’rinishida namoyon
bo’ladi.
Har bir mamlakatda tadbirkorlikning rivojlanishiga undagi siyosiy tizimning
barqarorligi katta ta’sir ko’rsatadi. Agar siyosiy tizim barqaror bo’lmasa,
tadbirkorlar kat ta investitsiyalarni jalb qilmasdan yuqori darajadagi foyda olish
maqsadida kichik muddatga mo’ljallangan turli xildagi operatsiyalarni amalga
oshirishga harakat qilishadi. Siyo siy ahvolning barqarorligi tadbirkorga o’z
10

Kirish
Kurs ishining dolzarbligi .Bozor iqtisodiyoti asosida rivojlangan va
rivojlanayotgan mamlakatlarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari bir
necha asosiy vazifalarni bajarib kelmoqda. Yangi ish joylarini tashkil etib,
iqtisodiyotdagi kerakli tarkibiy o‘zgarishlarining ijtimoiy xarajatlarini tenglashtirib
kelmoqda. O’zbekistonda ham bozor iqtisodiyotining amal qilish jarayonida kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish va bu borada xorijiy davlatlar
tajribasini izchillik bilan o‘rganishimiz zarurligini ko‘rsatadi.
Kurs ishining maqsadi. Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni
rivojlantirishning asosiy omillaridan biri tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishdir. 1
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat Ushbu maqsadga erishish
uchun quyidagi vazifalar belgilab olindi:
Tadbirkorlik har qaysi mamlakatda va uning ayrim hududlaridagi aniq demografik
va iqtisodiy holatlarni hisobga olgan holda rivojlanadi, tadbirkorlik yo‘nalishining
rivojlanishi esa aniq holatdagi mamlakatimiz iqtisodiyotning amaliy vazifalari bilan
bog‘liq bo‘ladi. 2
Kurs ishining predmeti . Ushbu tadqiqotni amalga oshirishda kichik biznes
rivojining nazariy-uslubiy asoslari, agrar sohada kichik biznes rivoji, qishloq
xo‘jaligi mahsulotlari bozori taraqqiyotidagi roli, unga ta’sir qiluvchi omillarni
o‘rganish kabi yo‘nalishlarda ilmiy tadqiqot ishini olib borgan bir qator olimlarning
ishlari nazariy jihatdan tahlil qilindi. Tadqiqot metodologiyasi sifatida ilmiy
tadqiqotlarning dialektika nazariyasiga tayangan holda analiz va sintez, statistik
tahlil usullaridan foydalanildi..
Kurs ishining tuzilish va hajmi . Kurs ishi kirish, asosiy qism ya’ni 4 ta reja,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.
1
https://kun.uz yangiliklari
2
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev 2019 yil 19 yanvarda 2020-yilning asosiy yakunlari va 2020-yilda O’zbekistonni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning ustuvor yo’nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi- https://president.uz/uz
3

muayyan tijorat g’oyasini amalga oshirib, daromad olish uchun tavakkalchilik bilan
ish boshlaydi, chunki kapitalni biror bir ishga sarflash doimo tavakkalchilik bilan
bog’liqdir. Tadbirkorlikdan olingan daromad, A.Smit fikricha, shaxsiy
tavakkalchilik uchun olingan mukofot. Tadbirkor ishlab chiqarishni o’zi
rejalashtiradi, tashkil etadi, ishlab chiqarish faoliyati natijalariga egalik qiladi. Bu
ishlar, o’z navbatida, bozor tizimi bilan bog’liq. Shu bois A.Smit bizlarni bozor
tizimining markaziy mexanizmi – raqobat mexanizmi bilan tanishtiradi. O’z
manfaatini ko’zlab yurgan har bir kishi bozorda shu maqsad bilan yurgan kishilarga
duch keladi. Natijada, bozordagi har bir harakat qiluvchi sub’ekt raqobatchi taklif
qilgan narxlarga rozi bo’ladi. Bunday raqobatda o’xshash tovarlarga me’yordan
ortiq narx qo’ygan ishlab chiqaruvchi xaridorni yo’qotishi hech gap emas.
A.Smitning qayd qilishicha, bozor jamiyat sotib olishni xohlagan va kerakli
miqdordagi tovarlarni ishlab chiqaradi. Shu bilan birga, A.Smit bozorning qudratli
kuch ekanligini, u jamiyatni kerak bo’lgan tovarlar bilan doimo ta’minlashini va bu
tizim o’z-o’zini muvofiqlashtirishini ko’rsatib berdi. A.Smit raqobat va daromad
ishlariga davlatning aralashishiga qarshi edi. Uning fikricha, o’z-o’ziga qo’yib
berilgan bozor tizimi rivojlanadi va bunday tizimi bor xalqning boyligi ortaveradi.
XIX-XX asrlar chegaralarida tadbirkorlik institutining ahamiyati va rolini
ko’pchilik anglay boshladi. Frantsuz iqtisodchisi Andre Marshall (1907-1968 yy.)
birinchi bo’lib ishlab chiqarishning uchta omiliga (yer, kapital, mehnat) to’rtinchi
omil – tashkillashtirish omilini qo’shdi. Shu vaqtdan boshlab tadbirkorlik
tushunchasi va shu sohada olib boriladigan ishlar ko’lami kengayib bormoqda.
Amerikalik iqtisodchi J.B.Klark (1847-1938) J.B.Seyning «uchlik formulasiga»
bir oz o’zgartirish kiritdi. Uning fikricha, ishlab chiqarishda doim to’rt omil ishtirok
etadi:
1) kapital;
2) ishlab chiqarish vositalari va er;
5

Oʻ ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN
VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
«IQTISODIYOT»
kafedrasi
«Sanoat iqtisodiyoti» fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Sanoat korxonalarida tadbirkorlikni rivojlantirish
yo’nalishlari.
Bajardi:
Talabasi: ___________________________________
Tekshirdi: __________________________________
Reyting bali _________________________________
Andijon – 2024
1

Купить