Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 19500UZS
Размер 60.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

orazaliyeva shaxnoza

Дата регистрации 15 Февраль 2024

27 Продаж

Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini tashkil etish

Купить
Mavzu:  Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini tashkil etish
                                                    
                                                     R E J A
KIRISH                        
I-BOB:  SAVOD O‘RGATISHDA O‘QUVCHILAR DAM OLISHINI 
TASHKIL ETISHNING AHAMIYATI
1.1. Savod o‘rgatishda o‘quvchilar dam olishini tashkil etishning ahamiyati. 
1.2.  Savod o‘rgatish jarayonida dam olish daqiqalarining roli
II-BOB:    SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA DAM OLISH 
DAQIQALARINI TASHKIL ETISH
2.1. Savod o‘rgatish metodikasi tarixi, uning qiyosiy tanqidiy tahlili va turlari.
2.2.     Savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish   daqiqalarini   loyixalashtirish
texnologiyasi
III . XULOSA  
 Dam olish daqiqalarida neyromatorika mashqlaridan foydalanishning ahamiyati
IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI                                                                         KIRISH.  
  O‘zbekistonning   milliy   mustaqillikka   erishishi   va   hozirgi   kunda   ma’naviy
o‘zgarishlar   jamiyatimiz   ijtimoiy   hayotida   tub   burilishlarni   boshlab   berdi   va   ular
oo‘zbek xalqining bundan keyingi taqdirini belgilab berishda muhim rol o‘ynaydi.
Mustaqillikning   dastlabki   kunlaridan   boshlab   barkamol   avlod   tarbiyasiga   alohida
e’tibor berib kelinmoqda.  
Shuningdek,   Prezidentimizning   “Yoshlarimizning   mustaqil   fikrlaydigan,yuksak
intellektual   va   ma’naviy   salohiyatga   ega   bo‘lib,   dunyo   miqyosida   o‘z
tengdoshlariga   hech   qaysi   sohada   bo‘sh   kelmaydigan   insonlar   bo‘lib   kamol
topishi,baxtli   bo‘lishi   uchun   davlatimiz   va   jamiyatimizning   bor   kuch   va
imkoniyatlarini   safarbar   etamiz” 3
  mazmundagi   fikrlaridan   yoshlarga   oid   davlat
siyosatining naqadar ustuvor ekanligini ko‘rishimiz mumkin. 
O‘zbekiston   Respublikasining   Prezidenti   Sh.M.Mirziyoyevning   “Ma’lumki,   yosh
avlod tarbiyasi hamma zamonlarda ham muhim va dolzarb ahamiyatga ega bo‘lib
kelgan. Ammo biz yashayotgan XXI asrda bu masala haqiqatan ham hayot-mamot
masalasiga   aylanib   bormoqda.   “Tarbiya   qancha   mukammal   bo‘lsa,   xalq
shuncha   baxtli   yashaydi” ,   deydi   donishmandlar.   Tarbiya   mukammal   bo‘lishi
uchun esa bumasalada bo‘shliq paydo bo‘lishiga mutlaqo yo‘l qo‘yib bo‘lmaydi.”
degan fikrlari tadqiqot ishimizning dolzarbligini o‘zida ifodalaydi.  
 Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim maqsadlaridan
biri   yosh   avlodni   har   tomonlama   barkamol   insonlar   qilib   tarbiyalashdir.  
Bolani maktabda muvaffaqiyatli ta’lim olishga tayyorlash uchun unga ona tilining
barcha   boyliklarini   egallab   olish   uchun   tegishli   shart-sharoitlarni   yaratish   zarur.
Bola   nutqining   rivoji   ko‘p   jihatdan   uning   ruhiyatiga,   sog‘lom,   tetik   o‘sishiga.
Ahloqiy   sifatlariga   o‘quv   dasturini   o‘zlattirishda   me’yorli   bajarilishini
ta’minlashshiga,   qo‘llanmalarning   monandligiga   bog‘likdir.   Bu   masalalar
maktabgacha   ta’limda   o‘z   echimi   ifodasini   topishi   va   o‘z   ona   tilida   ravon   gapira
oladigan   qilib   tarbiyalashga   qaratilishi   zarur.   Bolalarning   aqliy   jarayonini
rivojlantirish   uchun   ularning   nutqini   o‘stirish   zarur:   Bola   har   bir   so‘z   manosini
tushuna olishi uni o‘z nutqida erkin ifodalashga muvofiq bo‘lishi kerak.  Tushunchalar   tizimiga   moslashgan   bola   o‘z   fikrini   jamlab   gapirishga   va   ifodalab
berishga   o‘rganadi.   Og‘zaki   nutqini   o‘stirish   bo‘yicha   o‘tkaziladigan
mashg‘ulotlarda asosan, bolalarning og‘zaki nutqini o‘stirishga, nutqni grammatik
tomondan   to‘g‘ri   shakllantirishga:   nutqning   morfologik   va   sintaksis   tomonlarini
shakllantirishni davom ettirish: sodda va qo‘shma gaplar tuzish, bunda barcha so‘z
turkumlaridan   foydalanishga   o‘rgatish,   bolalarni   gapirganda   sonni   otga,   sifatni
otga,   sifatni   fe’lga   to‘g‘ri   ishlatish   malakalarini   takomillashtirish,   tovush   va
so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz etishga, ravon gapirishga, mustaqil hikoya qilishga e’tibor
beriladi. Og‘zaki nutqini o‘stirishda mustaqil  hikoya qilishga o‘rgatish katta o‘rin
egallaydi:   bolalalarni   o‘z   hayotlarida   uchragan   voqealar,   suratlarga   qarab,
tarbiyachining   taklif   qilgan   mavzusi   asosida   hikoyalar   tuzishga   o‘rgatiladi.
Tayyorlov   guruh   bolalarining   hikoyalari   mazmunan   bog‘langan,   ma’lum
izchillikda,   grammatik   tomondan   to‘g‘ri   tuzilgan   bo‘lishi   kerak.   Bunda
o‘quvchilarni sam olishini tshkil etish ham muhim hisoblanadi. Ularning ta’limda
zo‘riqishini,   darslardan   bezishini   va   hali   maktab   ta’limiga   psixologik-pedagogik
hamda   jismoniy   to‘liq   tayyor   emasligini   unutmagan   holda   boshlang‘ich   sinflarni
savodga   o‘rgatish   darslarida   o‘quvchilarni   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish
tadqiqotimizning dolzarbligini ko‘rsatib beradi.
Bugungi kunda boshlang‘ich ta’limda savod o‘rgatish darslarining samaradorligini
oshirish   muhim   vazifalardan   biridir.   Savod   o‘rgatish   nafaqat   o‘quvchilarning
o‘qish va yozish ko‘nikmalarini shakllantiradi, balki ularning umumiy tafakkuri va
muloqot qobiliyatini rivojlantiradi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari yoshiga xos xususiyatlar — ularning diqqatining tez
chalg‘ishi, jismoniy va aqliy charchashga moyilligi — dars davomida maxsus dam
olish   daqiqalarini   tashkil   etishni   taqozo   etadi.   Dam   olish   daqiqalari
o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshirish, diqqatini tiklash va faoliyatini
faollashtirishda katta ahamiyatga ega.
Ushbu   kurs   ishida   savod   o‘rgatish   jarayonida   dam   olish   daqiqalarining   o‘rni   va
ularni   tashkil   etish   usullari   yoritiladi.   Shuningdek,   dam   olish   daqiqalarining o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan munosabati va dars sifati uchun ahamiyati tahlil
qilinadi.
 Kurs ishining maqsadi:  Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini tashkil
etish mazmuni va texnologiyasini takomillashtirish 
Kurs   ishining   obyekti   va   predmeti:   Savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish
daqiqalarini   tashkil   etish   jarayoni   hamda   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish
ko‘nikmalarini   rivojlantirishning   mazmuni,   ta’lim   vositalari,   usul   va   metodlari  
Kurs ishning ilmiy yangiligi:   Boshlang‘ich ta’limning savod o‘rgatish darslarida
dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish   usullarining   dolzarbligi   asoslab   berildi.
Samarali usullar, ilmiy metodik tavsiyalar ishlab chiqildi.
Kurs   ishining   metodi:   Ishni   bajarishda   kuzatish,   savol   –   javob,   pedagogik
eksperiment,   tavsiflash   kabi   metodlardan   foydalanildi.  
Kurs  ishining vazifalari:
1. “Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini tashkil etish” tushunchasi
mohiyatini aniqlash orqali kasbiy kompetentlik komponentlari va tuzilishini
yoritib berish; 
2. Savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etishning
pedagogik-psixologik xususiyatlarini ochib berish; 
3. Savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish   modelini
ishlab chiqish; 
4. Savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish
texnologiyasini takomillashtirish.  I-BOB:   SAVOD   O‘RGATISHDA   O‘QUVCHILAR   DAM   OLISHINI
TASHKIL ETISHNING AHAMIYATI.
1.1.   Savod   o‘rgatishda   o‘quvchilar   dam   olishini   tashkil   etishning   ahamiyati  
Ta'limning yangi mazmuni o‘quvchilarning har tomonlama kamol topishga, ularni
faollashtirishga   qaratilgandir.   Ayniqsa,   bolalarni   xat-savodga   o‘rgatish,   lug‘atni
boyitish   nutqlarni   rivojlantirish   orqali   boshqa   o‘quv   fanlarini   o‘zlashtirishga
erishmoq lozim. 
Xat   savod   o‘rgatish   ta'limning   muhim   bosqichi   bo‘lib,   bu   davrda   o‘quvchilarga
to‘g‘ri o‘qish, chiroyli yozish hamda o‘qiganlarni so‘zlab b е rish o‘rgatiladi. Nutqni
gaplarga gapni so‘zlarga so‘zni bo‘qinlarga ajratish tovushlarni eshitib va talaffuz
qilib bir-biridan farqlash so‘zda tovushlarning birin-k е tinligiga e'tibor b е rishni ham
bilib   olishlari   ta'minlanadi.   Bolalarning   nutqni   o‘stirishda   k е sma   harflar   bilan
ishlashga o‘rgatish alohida ahamiyat kasb etadi. Ular yordamida bolalar bog‘inlar
tuzishga   t е z   o‘rganadilar.   Ochiq   va   yopiq   bo‘q’inlarni   turli   ko‘rinishdan   tuzilgan
gaplar   tuzishni   ham   mashq   qiladilar.   Kichik   matnlarni   ovoz   chiharib   bo‘g‘inlab
ongli   to‘g‘ri   va   ravon   o‘qishda   o‘rganadilar.   Bu   davrda   bolalarni   sidirg‘a   ya'ni
so‘zlarni   bo‘g‘inlab   o‘qishlariga   aloqida   ahamiyat   b е rish   lozim.  
Bola   avval   ichida   bo‘g‘inlab   o‘qish   so‘ng   ovoz   chiqarib   so‘zni   butunicha   aytish
o‘qish   yozuv   bilan   uzviy   bog‘lab   olib   boriladi.   Bu   usul   bolalarning   ogzaki   va
yozma   nutqning   baravar   rivojlantirishga   yordam   b е radi.  
O‘qish   darslarida   o‘quvchilar   so‘zdagi   harflarni   bir-biriga   bog‘lab  yozish   so‘z   va
gaplarni   kichik   hamda   bosh   harflarni   alifb е   kitobida   b е rilgan   tartibda   yozishga
o‘rgatiladi.   Xat   savod   o‘rgatish   davrida   bolalarni   bosma   harflar   bilan   yozma
harflarning o‘xshash tomonlarini farqlab bosma harflarni yozma ravishda ko‘chirib
yozishga   ham   o‘rgatish   foydalidir.   Chunki   ular   ko‘pincha   bosma   harflarni
aralashtirib   yozib   qo‘yadilar.Shunday   paytda   ular   e'tiborini   yozuv   namunalariga
jalb   qilish,   yozuvlarini   to‘g‘ri   va   chiroyli   bo‘lishiga   erishmoq   lozim.Bolalarning
og‘zaki nutqini rivojlantirish ishlari ham bu davrning asosiy vazifalaridan biridir.  
Alifb е   davrida   bolalarga   tovush   talaffuziga   mos   k е ladigan   so‘zlar   tanlanadi.
Bolalarni   yozuvga   o‘rgatishda   dastlab   yozilishi   talaffuziga   mos   k е ladigan   so‘zlar tanlanadi.   Bolalarni   yozuvga   o‘rgatishda   so‘z   tarkibidagi   harflarning   to‘g‘ri   aniq
yozilishi   va   qo‘shilishiga   daftarlarni   ozoda   tutishga   bolalar   e'tibori   tortiladi.   Bu
davrdagi   darslarni   maqsadga   muvofiq   tashkil   etish   o‘quvchilar   bilimining
k е lgusida   pishiq-   puxta   bo‘lishiga   mustahkam   zamin   yaratadi.   Savod   o‘rgatish
ishlarini   to‘g‘ri   tashkil   qilish   uchun   quyidagilarga   e'tibor   b е rish   lozim:  
1.Ta'limning   didaktik   jixatlariga   e'tibor   b е rib   uni   so‘nggi   yutuqlar   bilan   to‘ldirib
borish;  
2.O‘quvchilarning yosh va fiziologik jiqatlariga e'tibor b е rish; 
3.Ularda mustaqil faoliyatni rivojlantirish usullarini k е ng qo‘llash; 
4.O‘qish va yozishning uzviyligiga e'tibor b е rish; 
5.Alifbo va unga qo‘shimcha mat е riallardan ijodiy foydalanish; 
М aktabda o‘quvchilarning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish uchun kurash barcha
o‘qituvchilarning   ayniqsa   ona   tili   o‘qituvchilarining   asosiy   vazifasi   sanaladi.
O‘quvchilar nutqini o‘stirish ularga o‘z halqining adabiy tilini o‘rgatish d е makdir.
Adabiy til esa normashtirilgan qonun-qoidali til. Ona tili o‘qituvchisi o‘quvchilarni
ana   shu   adabiy   tilda   so‘zlashga   odatlantira   borish   k е rak.   O‘qituvchining   nutqni
o‘stirish   ishi   bola   maktabga   1-qadam   qo‘ygan   kunidan   boshlanadi.   Nutq
ko‘nikmalari   izchil   ravishda   olib   borilgan   amaliy   ishlar   natijasidagina   hosil
bo‘ladi.   Shuning   uchun   o‘qituvchi   grammatikaning   har   bir   bo‘limiga   oid
mashqulotda   o‘tilgan   mavzu   asosiyda   o‘quvchilarning   nutq   ko‘nikmalarini
o‘stirishga   e'tibor   b е rishi   lozim.   O‘qituvchi   o‘quvchilarni   matnni   to‘g‘ri   ,ifodali,
ravon   talaffuz   etishiga   katta   e'tibor   b е rishi   k е rak.   Bu   ko‘nikmaga   dastavval
nutqning ixcham,sodda va ravon mazmundor bo‘lishi kiradi. Shuning uchun har bir
grammatika va imlo darsida nutq o‘stirishi o‘qituvchining diqqat markazida turishi,
o‘quvchilarni   to‘g‘ri   talaffuzga   o‘rgatish   va   so‘z   boyligini   k е ngaytirish   birinchi
darajali vazifa qilib qo‘yilishi shart. 
Savod   ta'limida   o‘quvchining   nutq   o‘stirishda   bir   turdagi   mashg‘ulotlar   uzoq
davom etsa o‘quvchilar t е z charchab qoladi. Shuni hisobga olib mashqulotlarning
turi   va   usullarini   o‘zgartirib   turish   maqsadga   muvofiqdir.   Shuningd е k,   dastlabki
mashg‘ulotlar   ta'sirchanlik   va   mo‘jizakorlik   jihatidan   yuksak   darajada   bo‘lishi k е rak.   Chunki   bolalar   yozish   va   o‘qishd е k   aqliy   faoliyatga   birdaniga   kirisha
olmaydilar.  
Savod ta'limning adabiy til  m е yorlariga rioya qilgan holda olib borilishi qisqa  va
lo‘nda   ta'sirchan   va   tabiiy   muloyim   va   ravon   bo‘lishi   bolalar   jamoasini   tashkil
etishda   katta   ahamiyatga   egadir.   O‘quvchilar   nutqi   uchun   qayg‘urish   ona   tili
darsining  muhim   vazifasi  hisoblanadi:   darsda   adabiy  til   nuqtai-   nazaridan  to‘g‘ri,
ifodali,   obrazli,   aniq,   logik   nutq,   ya'ni   yozuvchilar,   badiiy   so‘z   ustalari   nutqi,
fonogramma yozuvlar eshitiladi: darsda nutq madaniyati muhiti hukmron bo‘ladi.
Maktab va sinf d е vorlariga osilgan, doskaga yozilgan har qanday yozuv mazmunan
va imlo jixatdan savodli bo‘lishi lozim: har bir dars «tilga s е zgirlikni», ona tiliga,
aniq, ifodali, jonli so‘zga muhabbatni tarbiyalaydi. 
O‘qish   darsida   ham,   yozuv   darsida   ham   o‘quvchilar   nutqni   o‘stirishga,   lug‘atini
boyitishga,   unga   aniqlik   kiritish   va   faollashtirishga,   gap   tuzish   va   uni   tahlil
qilishga,   so‘z  birikmasi   ustida   ishlashga,   og‘zaki   hikoya  qilish,   qayta   hikoyalash,
yod o‘qish,  rollarga  bo‘lib  o‘qish  va  boshqalarga  alohida o‘rin  b е rilishi  zarur:   bu
mashqlarning hammasi tovushni tahlil va sint е z qilish bilan,o‘qish va yozish bilan
birgalikdabajariladi.  
Darsning   vazifalari   va   unga   qo‘yilgan   talablarga   muvofiq,   dars   har   xil   bo‘lishi
mumkin. Dars qurilishidagi xilma-xillik ixcham, puxta fikrlashga o‘rgatadi, o‘quv
faoliyatiga qiziqishini oshiradi. 
Savod   o‘rgatish   davridagi   darslar   quyidagi   b е lgilariga   ko‘ra   farqlanadi:  
Ta'limning   asosiy   pr е dm е tiga   ko‘ra:   o‘qish   darslari   va   yozuv   darslariga.  
Ta'limning   davri   va   bosqichlariga   ko‘ra:   alifb е gacha   bo‘lgan   davrdagi   darslar;
alifb е  davrining birinchi, ikkinchi, uchinchi bosqichdagi darslar: alifb е dan so‘nggi
darslar.  
Darsda   yangi   mavzu   o‘rganilishi-o‘rganilmasligiga   ko‘ra:   yangi   tovush   va   yangi
harfni   o‘rganish   darsi;   yangi   harfni   yozish   darsi:   yangi   tovush   va   harf
o‘rganilmaydigan dars. 
Shunday qilib, alifb е  davrining har bir bosqichida darsning to‘rtta asosiy turi 
1) yangi mavzu (tovush va har‘) o‘rganiladigan o‘qish darsi  2) yangi harfni yozish darsi 
3) yangi mavzu o‘rganilmaydigan o‘qish darsi 
4) yangi mavzu o‘rganilmaydigan yozuv darsi. 
Bulardan tashqari, alifb е  davrining birinchi va ikkinchi bosqichi hamda alifb е  davri
oxirida   umumlashtiruvchi   takrorlash   darsi,   alifb е dan   so‘nggi   davr   oxirida   esa
«alifb е  bayrami» o‘tkaziladi.
Darslar   tizimi   d е yilganda   o‘quv   vaqtini   mavzularga   nazariy   va   amaliy   jihatdan
r е jani   taqsimlab   tasdiqlangan,   darslarning   mantiqiyligi   va   istiqboli   bir-biri   bilan
bo‘langan, dars turlari va unda o‘qituvcni bilan o‘quvchilar foydalanadigan asosiy
m е todik   vositalar   xilma-xil   bo‘lgan   izchillik   nazarda   tutiladi.  
Oz kompl е ktli maktablarda o‘qituvchi bir vaqtning o‘zida ikki yoki uch sinf bilan
ishlaydi.   Shuning   uchun   bunday   maktablarda   maxsus   o‘qitish   m е todikasi   zarur.
Hozirgi oz kompl е ktli maktablarda sinflar o‘qituvchilariga ikki xil taqsimlanadi: 1)
o‘qituvchi   har   uch   sinfni   o‘rgatadi   2)   bir   o‘qituvchi   1   va   3   sinfni   oz   kompl е ktli
maktab   m е todikasi   asosiyda   ikkinchi   o‘qituvcni   esa   2   sinfni   mavjud   m е todika
asosiyda o‘qitadi. Bir yarim navbatda har uch sinfni o‘qitadigan o‘qituvcni savod
o‘rgatish   davrida   jadval   bo‘yicha   birinchi   va   ikkinchi   darsni   faqat   1-sinf
o‘quvchilari   bilan   o‘tkazgani   ma'qul.   Savod   o‘rgatishdan   so‘ngi   1sinfda   o‘qish
darsi 3 sinf ona tili darsi bilan birgalikda o‘tkaziladi. Bir o‘qituvcni uch sinf bilan
ishlaganda, dars 30 minutgacha qisqartiriladi. O‘quvchi soni  kam bo‘lgan bunday
sinflarda o‘quvchilar yarim soat  davomida yuqori aqliy faollikda ishlaydilar, dars
foydali natija b е radi. Savod o‘rgatish davridagi yozuv darslarini boshqa sinfda olib
boriladigan mat е matika, tabiatshunoslik, ba'zan esa o‘qish darslari bilan bir vaqtda
o‘tkazish   maqsadga   muvofiqdir.   Oz   kompl е ktli   maktablarda   o‘quvchilarning
mustaqil   ishlariga   alohida   ahamiyat   b е riladi,   chunki   o‘qituvcni   ikki   sinf   bilan
alohida   ishlay   olmaydi:   u   1   sinfga   mustaqil   ish   topshirib,   boshqa   sinf   bilan
ishlashga   majbur.   Shunday   ekan,   savod   o‘rgatishning   barcha   bosqichlarida
o‘quvchilar   bajaradigan   mustaqil   ishlar   tizimi   puxta   ishlab   chiqilishi   zarur.   Oz
kompl е ktli   maktablarda   savod   o‘rgatish   davrida   mustaqil   ishlarni   muvaffaqiyatli
uyushtirish   uchun   «Alifb е »   ga   qo   ‘shimcha,   ishni   jonlantiradigan   didaktik- tarqatma mat е riallar muhim ahamiyatga ega.Mustaqil ish ayniqsa, savod o‘rgatish
jarayonida   o‘qituvcni   rahbarlik   qilishni   talab   etadi:   o‘qituvcni   aniq   vazifa
topshiradi,   uni   qanday   bajarishni   yaxshilab   tushuntiradi,   o‘quvchi   bajargan   ishni
sinfning   o‘zida   t е kshiradi:   u   boshqa   sinf   bilan   ishlayqigan   1-sinf   o‘quvchilari
mustaqil ishni qanday bajarayotganini kuzatib turadi. 
«Alifb е » birinchi o‘quv kitobi bo‘lib, asosan, quyidagi ilmiy-p е dagogik prinsiplar
asosiyda   tuziladi.   «Alifb е »   mat е riali   bolalarda   ongli,   to‘g‘ri   va   ravon   o‘qish,
shuningd е k,   harf,   so‘z,   kichik   gap   va   boglanishli   matnlarni   to‘g‘ri   е zish
malakalarini hosil qilishga yordam b е radi. 
O‘qish uchun b е rilgan matnlar, shuningd е k, rasmlar mavzusi jihatidan bolalarning
saviyasiga   mos   bo‘lishi   hamda   ularni   oiladi   va   maktabda,   shaharda   hozirgi
turmush tarzi haqidagi faktlar – ma'lumotlar bilan tanishtiradi. 
Alifb е da   ta'lim-tarbiyaviy   suhbatlar,   bolalarning   tafakkuri   va   nutqni   o‘stirish
uchun   rasmlar   b е riladi.   Rasmlar   bolalarda   savollarga   javob   b е rish   ko‘nikmasini
o‘stirishi,   pr е dm е tlarni   taqqoslash   va   guruhlashga   o‘rgatishi,   o‘quvchilarni   nutq
el е m е ntlari   bilan   tanishtirishga,   mustaqil   ravishda   so‘z   tanlash,   gap   va   hikoya
tuzishga xizmat qilishi k е rak.
O‘qish   va   yozish   uchun   mat е rial   savod   o‘rgatishning   har   bir   davri   harakt е riga
moslab   b е riladi.   Alifb е gacha   bo‘llgan   davrda   ovalsimon   chiziqlarni   chizishga
o‘rgatadigan   barg,   sholgom,   olma   rasmlarini   chizish,   е tuk   to‘g‘ri   chiziqlarini
chizishga   o‘rgatadigan   bayrokchalar   chizish,   ko   ‘z   bilan   chamalash   qobiliyatini
o‘stirish   uchun   bir   xil   masofani   nuqtalar   bilan   b е lgilash,   ayrim   kichik   va   katta
el е m е ntlarini yozish mashqlari b е rilishi talab etiladi.  1.2. Savod o‘rgatish jarayonida dam olish daqiqalarining roli
Savod   o‘rgatish   darslari   boshlang‘ich   sinf   o‘quvchilari   uchun   muhim   ahamiyatga
ega. Uzoq vaqt diqqatni jamlash kichik yoshdagi bolalar uchun qiyin. Shu sababli
dars jarayonida dam olish daqiqalarini tashkil etish zarur bo‘ladi.
Dam   olish   daqiqalari   o‘quvchilarning   charchashini   oldini   oladi,   ularni   ruhiy   va
jismoniy   jihatdan   tetiklashtiradi.   Bunday   daqiqalarda   o‘quvchilar   o‘yin,   qo‘shiq,
she’r   yoki   harakatli   mashqlar   orqali   dam   oladilar.   Bu   esa   darsda   keyingi
mashg‘ulotlarga bo‘lgan qiziqishni oshiradi.
Savod o‘rgatish jarayonida dam olish daqiqalari:
 o‘quvchilarning e’tiborini yangilaydi;
 darsga qiziqishini oshiradi;
 muloqot va ijodiy faollikni rivojlantiradi;
 sog‘lom turmush tarziga odatlantiradi.
To‘g‘ri   tashkil   etilgan   dam   olish   daqiqalari   o‘quvchilarda   ijobiy   emotsiyalar
uyg‘otadi. Natijada savod o‘rganish jarayoni samaraliroq kechadi.
Savod   o‘rgatish   darslari   boshlang‘ich   ta’lim   jarayonining   eng   mas’uliyatli   va
asosiy   bosqichidir.   Shu   davrda   o‘quvchilarda   o‘qish   va   yozish   ko‘nikmalari
shakllanadi,   tafakkuri,   nutqi   va   dunyoqarashi   rivojlanadi.   Biroq,   kichik   yoshdagi
bolalar   diqqatini   uzoq   vaqt   bir   faoliyatga   qaratish   imkoniyatiga   ega   emaslar.
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, 6–7 yoshdagi bolalar 10–15 daqiqadan so‘ng e’tiborini
yo‘qota   boshlaydilar.   Bu   esa   dars   samaradorligining   pasayishiga   olib   kelishi
mumkin.
Shu   sababli   savod   o‘rgatish   darslarida   dam   olish   daqiqalarini   tashkil   etish   zarur
hisoblanadi.   Dam   olish   daqiqalari   —   bu   qisqa   muddatli   tanaffuslar   bo‘lib,   ular
o‘quvchilarning   charchashini   oldini   olish,   ularning   jismoniy   va   ruhiy   faolligini
tiklash uchun mo‘ljallangan. II-BOB:   SAVOD O‘RGATISH DARSLARIDA DAM OLISH 
DAQIQALARINI TASHKIL ETISH
2.1.     Savod o‘ rgatish   jarayoni , bosqishlari.
) alifbegacha (tayyorgarlik) davri, uning mohiyati;
b) alifbo (asosiy) davrning o‘ziga xos xususiyatlari.
Maktabda   o‘qitish   elementar   o‘qish   va   yozishga   o‘rgatishdan   boshlanadi.
“Alifbe”ga   asoslangan   holda   qisqa   muddatda   o‘quvchilar   o‘qish,   yozishga
o‘rgatiladi,   so‘ng   o‘qish   va   yozish   ko‘nikmasi   takomillashtiriladi,   bora-bora
malakaga aylantiriladi.
O‘qish   va   yozish   malakasi   nutqqa   oid   malaka.   O‘qish   va   yozish   malakasi   nutq
faoliyatining boshqa turlari bilan ham bog‘liq. Malakaning shakllanishi  uchun bir
faoliyat bir necha marta takrorlanishi mumkin.
O‘zbek   tili   yozuvi   –   tovush   yozuvi.   Yozuvda   o‘quvchi   tovushni   harfga,   o‘qishda
esa harfni tovushga aylantirishdek murakkab aqliy faoliyatni bajaradi. Bu faoliyat
doimiy ravishda yuz berishini nazarda tutib, o‘qish va yozish parallel olib boriladi.
O‘zbek   tili   yozuvi   –   fonematik   yozuv.   O‘zbek   tili   yozuvi   uchun   1993   yil   lotin
grafikasi   asos   qilib   olindi.   Nutqning   har   tovushi   uchun   yozuv   unga   mos   shakl
qabul qilindi.
O‘qituvchi   savod   o‘rgatish   jarayonida   o‘quvchilarga   tovushlar   haqida   ma’lumot
berishda o‘zbek tilining fonetik xususiyatlarini hisobga olishi zarur.
Savod   o‘rgatish   analitik-sintetik   tovush   metodida   olib   boriladi.   So‘z   bo‘g‘inga
ajratiladi,   bo‘g‘indan   kerakli   –   o‘rganilayotgan   tovush   ajratilib   olinadi,   tahlil
qilinadi, o‘rganilgan harf bilan sintezlanadi.
Hozirgi o‘zbek tili unlilar sistemasi: a) o, u, o‘, e, i, a. Savod o‘rgatishda tovush-
harf bilan tanishtirish unlilardan boshlanadi.
E   –   harfi   so‘z   va   bo‘g‘in   boshida   o‘rta   keng   lablanmagan   unli   o‘rnida   va
undoshdan keyin yoziladi:
Savod   o‘rgatishda   oldin   so‘z   boshida   keladigan   e,   so‘ng   undoshdan   keyin
keladigan e o‘rgatiladi. O   harfi   o‘zbekcha,   umumturkiy   so‘zlarda   quyi   keng,   lablangan   o   tovushini
ifodalaydi. Ruscha – internasional so‘zlarda urg‘usiz bo‘g‘inda a tarzida (kalxoz),
o‘ tovushi kabi (to‘nna), qisqa i tarzida (rektir) talaffuz qilinadi. SHuning uchun bu
unlili so‘zlar savod o‘rgatish davridan so‘ng o‘quv jarayoniga kiritiladi.
O‘zbek   tilida   24   undosh   tovush   bor.   SHulardan   3   tasi   harf   birikmasi.   24   undosh
tovush   23   undosh   harf   bilan   belgilanadi.   Undoshlarni   o‘rgatishda   ham   muayyan
tartibga, talabga asoslanadi.
Alifbo davri  sonor  – ovozli  (ovozdor)  tovushlarni  o‘rgatishdan  boshlanadi. Lekin
ng sonor undoshi n va g undoshi tovush harfi bilan tanishtirilgach o‘rgatiladi. Harf
birikmalarini o‘rgatishdagi qiyinchilik hisobga olingan holda ular alifbe davrining
oxirrog‘ida o‘rganiladi.
J harfi ikki tovushni ifodalaydi, shuni hisobga olib, unga alohida darslar ajratiladi.
Savod   o‘rgatish   jarayonidayoq   harfning   4   xil   varianti   (bosma,   yozma,   bosh   va
kichik)ning ishlatilishi o‘rgatiladi.
O‘quvchilarni   o‘qishga   o‘rgatish   bo‘g‘in   asosida   olib   boriladi.   O‘qishning
dastlabki   bosqichida   orfografik   o‘qishdan   foydalanilsa   sekin-asta   orfoepik   o‘qish
ko‘nikmalari shakllantiriladi. Bo‘g‘inlab o‘qishga o‘rgatish uchun so‘zni bo‘g‘inga
bo‘lish,   bo‘g‘in   hosil   qiluvchi   tovushni   aniqlash,   ochiq-yopiq   bo‘g‘inlarni
farqlashga o‘rgatish muhim sanaladi.
O‘qish ham yozish ham murakkab nutq faoliyati. U kichik yoshdagi  o‘quvchidan
iroda, aql, hatto jismoniy harakatni ham talab qiladi.
Kichik yoshdagi o‘quvchini o‘qishga o‘rgatishda quyidagilar kuzatiladi:
1. Bola o‘qish paytida bitta harfni ko‘radi, uni bilish uchun oldingi ko‘z oldiga
keltirilgan   rasmlarni   yo   boshqa   harflarni   eslaydi,   esga   tushirgach,   uni
aytishga oshiqadi, biroq o‘qituvchi aytishga yo‘l qo‘ymaydi, ikkinchi harfni
eslab   qo‘shguncha   birinchisi   esdan   ko‘tariladi,  yoki   ularni   qo‘shib   bo‘g‘in,
bo‘g‘indan so‘z hosil qilguncha o‘qish jarayoni sustlashadi.
2. Ko‘pincha   bola   o‘qiyotgan   qatorni   yo‘qotib   qo‘yadi,   harfni,   bo‘g‘inni,
so‘zni   qayta   o‘qishga   to‘g‘ri   keladi.   O‘quvchining   diqqati   kengaygan   sari
bo‘g‘in va so‘zni butunicha idrok eta boshlaydi. 3. O‘qishni   endi   o‘rganayotgan   bola   o‘qiyotgan   matn   mazmunini
o‘zlashtirmaydi,   chunki   so‘zni   qanday   o‘qishga   kuch   beradi-da,   so‘z
ma’nosiga   e’tibor   bermaydi.   Darslikdagi   rasmlar,   o‘qituvchining   savollari,
ko‘rgazmali qurollar ongli o‘qishlarini ta’minlaydi.
4. Tajribasiz kitobxon so‘zni birinchi bo‘g‘iniga yoki rasmga qarab topadi. Bu
xato   o‘qishga   olib   keladi.   Bu   xatoning   oldini   olish   uchun   so‘z   bo‘g‘inlab
o‘qitiladi,   so‘zni   bo‘g‘in-tovush   tomondan   tahlil   qilishga ,   tovush-harf
tomondan analiz va sintez qilishga diqqat qaratiladi.
O‘qishni   muvaffaqiyatli   egallashlari   uchun   o‘quvchilarning   idroki,   xotirasi,
tafakkurini   va   nutqini   o‘stirishga   katta   e’tibor   berish   kerak.Savod   o‘rgatishda
fonematik   eshitish   qobiliyatlarini   o‘stirish,   to‘g‘ri   va   aniq   talaffuz   qilishga
o‘rgatish, tovushni ajratish ko‘nikmasini o‘stirish muhim sanaladi.
Yozuvga   o‘rgatish   o‘quvchilar   ruchkani   to‘g‘ri   ushlash,   daftarni   to‘g‘ri   qo‘yish,
harfni   yozishda   yozuv   chiziqlari   e’tibor   bilan   boshlanadi.   Ular   bo‘ylab   qo‘lni
harakatlantirishni   esda   saqlashi,   harfni   harfga   ulashi,   qatorga   sig‘ish-sig‘masligi
mo‘ljallanishi   lozim.   Bular   o‘quvchini   aqliy   va   jismonan   charchatadi,   ayniqsa,
barmoq   va   elka   muskullari   charchaydi,   bular   darsda   ikki-uch   marta   fizkultura
mashqlarini o‘tkazishni taqozo qiladi.
  Amaldagi   “Alifbe”   darsliklari   va   ularga   yozilgan   qo‘llanmalarga   asosan   savod
o‘rgatishda tayyorgarlik davri uchun 8 dars, alifbedan so‘nggi davrga ham 8 dars
ajratiladi. Oraliq davr “Alifbe” davri hisoblanadi. Ta’limning har bir bosqichidagi
darsning   o‘ziga   xos   xususiyatlari   mavjud.   Darsning   tizimini   qurilishida   ichki
mantiqiylik   bo‘lib,   har   bir   tizimda   yangi   tovush   harf   o‘rganiladigan   dars   bilan
yangi   mavzu   o‘rganilmaydigan   darsni   navbatlashtirish,   orfografiya   va   so‘zning
bo‘g‘in tuzilishi haqida ma’lumot berish, o‘quvchilar nutqi va tafakkurini o‘stirish
kabi talablarga rioya qilinadi. Darslar tizimi takrorlash-umumlashtirish darsi bilan
yakunlanadi.
Oz komplektli maktablarda o‘qituvchi bir vaqtning o‘zida ikki yoki uch sinf bilan
ishlaydi.   Bunday   sinflarda   o‘qituvchi   bir   vaqtning   o‘zida   bir   necha   sinf
o‘quvchilari bilan ish olib boradi. Bunday sinflarda dars jadvali integrallashtirilgan bo‘lishi   kerak   va   darslar   30   daqiqa   qisqartirilishi   mumkin.
Oz   komplektli   maktablarda   o‘quvchilarning   mustaqil   ishlariga   alohida   ahamiyat
beriladi. SHuning uchun mustaqil ishlar tizimi ishlab chiqilishi zarur. CHunonchi,
harf   terish  kartoni  va  abak  yordamida  turli   xil  analitik-sintetik  ishlar  yoki   hikoya
qilishga tayyorlanish, texnika vositalaridan foydalanish va hokazo.
Analitik-sintetik   tovush   metodida   savod   o‘rgatish   jarayoni   4   oy   davom   etadi.   Bu
jarayon 2 davrga bo‘linadi:
a) alifbegacha tayyorgarlik davri (2 hafta)
b)  alifbo (asosiy)  davr  31 dekabrgacha davom  etadi. (120 soat  60 soat  o‘qish, 60
soat yozuv darsi)
Alifbogacha tayyorgarlik davri 2 bosqichga bo‘linadi:
a) tovush-harf yozilmaydigan bosqich (2 hafta) o‘qish darsi (8 soat)
b) harf yozilmaydigan bosqich (2 hafta) yozuv darsi (8 soat)
Savod o‘rgatish jarayonidagi darslar faniga ko‘ra ikki turli:
A) “Alifbe” darsligi asosidagi o‘qish darslari
B) “Yozuv daftari” asosidagi yozuv darslari
1-bosqichning   asosiy   vazifasi   o‘quvchilarni   maktab,   sinf   bilan   tartib-intizom
qoidalari   bilan   tanishtirish.   Ularga   nutq,   og‘zaki   va   yozma   nutq   haqida   gap,
nutqning   gaplardan   tuzilishi,   so‘z,   gaplarning   so‘zlardan   tuzilishi;   bo‘g‘in,
so‘zlarning   bo‘g‘inlardan   tuzilishi,   so‘zlarning   bo‘g‘inlarga   bo‘linishi;   tovush,
bo‘g‘inlarning   tovushlardan   tuzilishini;   tovushlarning   unli   tovush   va   undosh
tovushlarga   ajratilishini   o‘rgatish,   ulardan   amaliy   foydalana   bilish   ko‘nikmalari
hosil   qilishdan   iborat.   Bu   davrda   maxsus   nusxalar   asosida   o‘quvchilarning
bog‘lanishli   nutqi   ustida   ishlanadi.   Ularga   “Alifbe”da   berilgan   rasmlar   asosida
hikoyalar tuzdirishdan tashqari, o‘zlari bilan she’r,ertak, hikoya, tez aytish, maqol,
topishmoq, xalq ashulalari, alla, qo‘shiqlar, latifalardan ayttirish lozim.
Tayanch   so‘zlar   asosida   gap   tuzdirish,   “Alifbe”sahifalaridagi   so‘zlar,   ularning
ma’nolari ustida ishlash kabi ishlar uyushtiriladi. (Bu tarzdagi ishlar har bir darsda
mavzularga bog‘liq ravishda izchil davom ettirib boriladi) Bu bosqichdagi yozuv darslarida o‘quvchilarga daftar bilan, yozuv chiziqlari bilan
tanishtirish,   harf   elementlarini   yozishga   o‘rgatish,   namunaga   qarab   grafik
xatolarini   aniqlash   –   o‘z-o‘zini   tekshirish,   harf   oralarining   tengligiga   rioya   qilish
kabi ko‘nikmalar hosil qilinadi.
2-bosqichda harf elementlarini yozishga o‘rgatiladi.
Shuningdek, bu bosqichda tovush bilan harfni farqlashga o‘rgatish ko‘zda tutiladi.
Bu   bosqichdayoq   tovush   va   harf   o‘rtasidagi   chegaraga   qat’iy   rioya   qilinadi.
Bolalarga tovush haqida ma’lumot kitob ochirilmay beriladi. Tovushni ifodalovchi
harf   ko‘rsatilgach,   harf   ustida   ishlanadi.   Tovush   va   harfga   oid   xususiyatlar
(tovushlarni   talaffuz   qilamiz,   eshitamiz ,   harflarni   yozamiz,   ko‘ramiz,   o‘qiymiz)
ham   izchil   ravishda   o‘quvchilarni   o‘zlashtirishlarini   hisobga   olgan   holda   ochila
boriladi.
O‘quvchilarning   tovush   va   harfni   yaxshi   tanishlari ,   elementar   o‘qishni
muvaffaqiyatli   egallashlari  uchun  bo‘g‘inga  bo‘lish,  bo‘g‘in  chegarasini   aniqlash,
bo‘g‘indan   tovushni   ajratish,   tovush   va   harf   munosabatini   aniqlash,   kesma
harflardan   bo‘g‘in   tuzish   va   o‘qish,   bo‘g‘in-tovush,   tovush-harf   tahlili   kabi
mashqlardan foydalaniladi.
3)   o‘rganilganlar   takrorlanib,   harf   birikmalari   ng,   sh,   ch,   2   tovushni
ifodalaydigan   j,   tutuq   belgisi   (’)   va   jo‘ja,   jurnal,   jirafa,   tong,   so‘ng,   bodring,
choynak, shudring   va shu kabi so‘zlarni o‘qishga o‘rgatiladigan bosqich.
Fonetik   ishlar   sohasida   jarangli   va   jarangsiz   undoshlarni   taqqoslashga,   ularning
so‘z ma’nosini farqlashdagi faoliyatini aniqlashga oid mashqlar o‘tkaziladi ( ziyrak-
siyrak, dil-til   kabi).
Asosiy   davrning   oxirlarida   jarangsiz   jufti   talaffuz   qilinadigan   undoshli
so‘zlar:   ko‘rib (ko‘rip), qaytdik (qayttik), aytib (aytip), ketayotib (ketayotip), tortib
(tortip), terib (terip), olib (olip), obod (obot), borishdi (borishti). .
Yuqoridagi  kabi  so‘zlarni  o‘qish bilan bo‘g‘inlab o‘qish malakasi  takomillashadi:
o‘quvchilar   talaffuzi   va   yozilishida   farqlanadigan   so‘zlarni   ham   to‘g‘ri   o‘qishga
o‘rganadilar. 2.2. Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini loyixalashtirish 
texnologiyasi  
Dam olish daqiqalarining savod o‘rgatish jarayonidagi asosiy vazifalari:
 O‘quvchilarning diqqatini yangilash va darsga qayta jalb etish;
 Ruhiy tetiklikni oshirish, emotsional muhitni yaxshilash;
 Jismoniy mashqlar orqali mushaklarning bo‘shashishini ta’minlash;
 O‘quvchilarda darsga nisbatan ijobiy munosabat va ishtiyoqni 
kuchaytirish;
 Muloqot va guruhda ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirish.
O‘qituvchi uchun tavsiyalar:
 Dam olish daqiqalarini o‘quvchilarning yoshi va qiziqishiga mos tanlash;
 Mashqlarni sodda, qiziqarli va faol qilish;
 Har bir dam olish daqiqasining davomiyligini 2–3 daqiqadan oshirmaslik;
 O‘quvchilarning faol ishtirokini rag‘batlantirish;
 Dam olish mashg‘ulotlarini dars mavzusi bilan bog‘lash (masalan, 
harakatlarni alifbo harflari shaklida bajarish).
Savod  o‘rgatish jarayonida dam olish daqiqalari o‘quvchilarning sog‘lig‘ini asrash,
bilim olish faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va ularni o‘qishga qiziqtirishda beqiyos 
ahamiyat kasb etadi. Dam olish daqiqalarining maqsadga muvofiq va ijodkorona 
tashkil etilishi butun dars jarayonining muvaffaqiyatiga xizmat qiladi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining diqqati tarqoq bo‘lganligi sababli darslarda tez 
toliqish holatlari uchraydi.Shuning uchun ham darslarda dam olish daqiqalaridan 
foydalanish bu holatning oldini oladi. Ushbu tavsiyanomada turli qiziqarli 
she’rlardan, sanamalardan foydalanilgan,bular orqali o‘quvchilar diqqati jalb etilib,
og‘zaki nutqi ham o‘sib boradi. Ushbu tavsiyanoma boshlang‘ich sinf 
o‘qituvchilari uchun mo‘ljallangan bo‘lib, bu tavsiyanomadan har bir darsda 
foydalanish mumkin.Uslubiy tavsiyanomadagi she’rlar va sanamalar o‘quvchilar 
uchun qiziqarli va yod olishlari ham oson. Bu she’r va sanamalar o‘quvchilarning 
diqqatlarini jamlab olishga yordam berishi bilan birga, ularning og‘ zaki nutqini 
o‘stirishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Mazkur tavsiyanoma boshlang‘ich  sinf o‘qituvchilari uchun kerakli manbaa bo‘lib xizmat qiladi deb umid qilamiz 
dagan umiddamiz. 
1 . Do‘stlar, davramizga keling, 
Raqsga tushaylik, 
Raqsga tushaylik. 
Bahor oyga jo‘r bo‘lib, 
Raqsga tushaylik, 
Raqsga tushaylik. 
Gul hovuzning bo‘yida 
Qo‘shiq kuylaylik, 
Qo‘shiq kuylaylik. 
Vatanimiz qo‘ynida 
Quvnab yayraylik, 
Quvnab yayraylik. 
Qo‘llarini o‘ng tomonga, chap tomonga qilib, “raqsga tushadilar”. Ikki nafardan 
qo‘l ushlashib aylanadilar. O‘tirib “hovuz suvini qo‘llari bilan qalqitadilar. 
O‘rinlaridan turib, qo‘llarini ko‘tarib raqsga tushgandek harakat qiladilar.”  
2. Bog‘da pishibdi olma, 
Shoxlari egilibdi. 
Mevasin ko‘tarolmay, 
Bellari bukilibdi. 
Shamol g‘ir-g‘ir esganda, 
Mevalari to‘kilibdi. 
Bolajonlar o‘tganda, 
Yeb, rosa to‘yishibdi. 
Qo‘llari tepaga qilib, pishib turgan olmani ko‘rsatgandek qiladilar, pastga 
egiladilar, dastlabki holatga keladilar. Qo‘llarini shamolda qimirlayorgan daraxt 
shoxlaridek o‘ngga va chapga qiladilar, bellarini bukadilar. Olmalar uzib  yeyayotgan bolalardek qo‘llarini tepaga, og‘izlariga va cho‘ntaklariga qarab 
harakatlantiradilar.  
3. Qarg‘a qag‘-qag‘ etadi, 
Tumshuqlarin cho‘zadi. 
Qanotlarin patillatib, 
Qor yog‘ishin kutadi. 
Qanotlarini silkitayotgan qarg‘adek qo‘llarini harakatlantiradilar, ikki qo‘llarini 
cho‘zib, oldinga bir qadam qo‘yadilar va orqaga qaytadilar. Qo‘llarni tepaga 
qilib, qor yog‘ishini “ko‘rsatadilar”.  
4. Tap-tap etar koptogim, 
Menga o‘rtoq koptogim. 
Ursam uni arazlab, 
Qochib ketar koptogim. 
Kelgin, xafa bo‘lmagin, 
Yarashaylik, koptogim, 
Sira qochib ketmagin, 
Do‘stligimiz buzmagin. 
Ikki qo‘llab koptokni yerga urayotgandek harakat qiladilar va she’rni aytadilar.  
5. Oq qushim,   oppoq qushim, 
Qanot qoqib uchasan. 
Bulutlardan balandlab, 
Samolarni quchasan. 
Bunda o‘quvchilar qo‘llarini yozib, qush qanotlarini qoqgandek qo‘llarini 
qimirlatadilar. Qo‘llarini ko‘tarib, oldinga harakatlantiradilar va dastlabki 
holatga qaytaradilar  
6.Turnajonim, hoy turna! 
Balanddan ucha ko‘rma.  Pastlab sekin uchgin, 
Bog‘im gulzorin quchgin. 
Osmonni ko‘rsatib qo‘llarini ko‘taradilar, “qanot qoqadilar”, tizzalarini bukib 
“pastlab uchadilar”, qo‘llarni oldinga cho‘zib, dastlabki holatga qaytaradilar  
7. Qaldirg‘och g‘och-g‘och, 
Qulochingni och-och. 
Mana senga don beray, 
So‘ng gulzordan gul teray. 
O‘quvchilar quloch ochib, qo‘llarini silkitadilar. Don bergandek qo‘llarini oldinga
cho‘zib, “don sepadilar”, o‘tirib gul tergandek harakat qiladilar va yana dastlabki
holatga qaytadilar.  
8. Oppoq qor-u, oppoq qor, 
Guppillatib yog‘asan. 
Bizning dala, bog‘larning, 
Ko‘ngliga xush yoqasan. 
Qor yog‘sin-u, qor yog‘sin, 
Bizga donlar mo‘l bo‘lsin. 
O‘zbekiston xalqimiz 
Rizqi doim ko‘l bo‘lsin. 
Qo‘llarni tepaga qilib, qor yog‘ishini “ko‘rsatadilar”, qo‘llarni dala va bog‘larni 
ko‘rsatayotgandek qilib, joylarida o‘ngga va chopga buriladilar. Qo‘llarni tepaga 
qilib, qor yog‘ishini “ko‘rsatadilar”, qo‘llari bilan o‘zlariga ishora qilib, mo‘l 
hosilni ko‘rsatgandek harakat qiladilar.  
9. 1-o‘quvchi: Qani, qani oyog‘ing? 
Hamma: Mana, mana oyog‘im.  2-o‘quvchi: Oyoqlar nima qiladi? 
Hamma: Chopib, chopib horimas. 
3-o‘quvchi: Qani, qani, qo‘ling qani? 
Hamma: Mana, mana, qo‘lim mana. 
4-o‘quvchi: Qo‘ling nima qiladi? 
Hamma: Yozib, yozib hech tolmas. 
Ikkisi ham barobar, 
Hech ham orqada qolmas. 
O‘quvchilar oyoqlarini yashirib turadilar, so‘ragandan keyin oyoqlarini 
harakatlantirib ko‘rsatadilar. Qo‘llarini yashirib turadilar, so‘ralgandan keyin 
qo‘llarini cho‘zib, yozayotgandek harakatlantiradilar. Ikkala qo‘llarini ham 
silkitib harakatlantiradilar.  
10 .”Hasharda ” mashqi. 
Dam olish daqiqalarida o‘tkaziladi. 
Bu mashq o‘quvchilarni fikr doirasini, taffakurini kengaytirib, darsni hayot bilan, 
tabiat bilan bog‘lab olib borishga yordam beradi. 
O‘quvchilar davraga taklif etiladi. 
O‘qituvchi mashqni tushuntiradi: 
- Bolalar, hozir biz siz bilan kattalarga, ota-onalarimizga yordam   bergani hasharga 
chiqamiz, qayerga hasharga bordik desam, o‘sha yerdagi harakatni bajarib berasiz. 
Paxta terimiga hasharga bordik va paxta terayapmiz. Bog‘ga hasharga bordik va 
olma teryapmiz, yashiklarga joylayapmiz. Qurilishda hashardamiz, yuqoriga g‘isht
olib berayapmiz va hakozo. 
11. Bahorda gul ochildi, 
Osmondan nur sochildi. 
Gulni terib olaylik, 
Chakkamizga taqaylik. 
Quchoq-quchoq gul terdik,  Qaytib opamga berdik. 
Bizga holva qant berdi, 
Quvonib rahmat dedik. 
Qo‘llarini yuqoriga qilib, gullar ochilgandek qimirlatadilar, o‘tirib gul uzgandek 
bo‘ladilar, turib “gullarni chakkalariga taqadilar”. Qo‘llarini oldinga quchoq 
qilib uzatadilar, o‘zlarini ko‘rsatib, qo‘llarini ko‘ksilariga qo‘yadilar va 
boshlarini egadilar.  
12. Kuz chog‘ida mevalar, 
Hil-hil bo‘lib pishibdi. 
Tagida yotgan Solining, 
Kallasiga tushibdi. 
Voy-voy deb, boshin ushlab, 
Baqirgancha qolibdi. 
Ishyoqmas dangasaning, 
Adabini beribdi. 
Qo‘llari bilan hil-hil pishgan mevalar ko‘rsatgandek harakat qiladilar. Qo‘llarini 
yuzlariga qo‘yib uxlagandek bo‘ladilar. Boshlarini ushlab, qimirlatadilar.  
13. Yozdik, yozdik, charchadik, 
Barmoqchalar charchadi. 
Bir, ikki, uch, to‘rt, 
Bir, ikki, uch, to‘rt, 
Barmoqchalar chiniqdi. 
Qo‘llarni yozayotgandek qimirlatadilar, qo‘llar oldinda, barmoqlar 
harakatlantiriladi. Qo‘llar “bir” deganda oldinga, “ikki” deganda tepaga,” uch” 
deganda yonga va “to‘rt” deganda esa pastga tushiriladi, har bir sanalganda 
barmoqlar harakatlantiriladi .  14.Yozdik-yozdik, ko‘p yozdik, 
Qo‘llarimiz charchadi. 
Endi   birga turamiz, 
Qo‘lda chapak chalamiz. 
Oyoqlarni do‘pillatib, 
Barmoqlarni ochib-yopib, 
So‘ngra tez o‘tiramiz, 
Davomini yozamiz. 
15.Kim ovqatni pishirar? 
Halima 
Kim ovqatni tushirar?                                                                                                                  XULOSA  
                    Birinchi   sinf   o‘quvchilari   tabiatan   hissiy,   harakatchan,   bezovta.   Shuning
uchun, agar ular boshqalarning manfaatlariga zid bo‘lsa, ularning istaklari va his-
tuyg‘ularini   cheklash   qobiliyatini   ularga   singdirish   juda   muhimdir.   To‘liq
sukunatni o‘rnatish uchun bolalarni shoshilmaslik kerak: tezda "o‘zingizni yig‘ish"
qobiliyati ham vaqt, ham jismoniy mashqlar talab qiladi. 
                          Dastlab,   bolalar   o‘tirganda   juda   ko‘p   shovqin   ko‘tarishadi,   ammo   bir
nechta mashqlardan so‘ng aytish kifoya Keling, sukunatni tinglaymiz! qanday qilib
ular bir soniyada tom ma'noda "muzlashadi". Siz bolalarga o‘tirishni va bir daqiqa
jim o‘tirishni taklif qilishingiz mumkin. 
             Bolalarni eshitgan tovushlarni tinglashga taklif qilish foydalidir. "sukunat
daqiqalari"   nafaqat   asab   tizimi   uchun   jismoniy   dam   olish,   balki   hibsga   olingan
ixtiyoriy markazlarning yaxshi  gimnastikasi  hamdir. "Sukunat daqiqalari" paytida
bolalar harakatini muvofiqlashtirish uchun mashqlar bajarilishi mumkin. 
            O‘qituvchi u yoki bu o‘quvchining ismini pichirlaydi. Uning ismini eshitib,
talaba   jimgina   o‘rnidan   turib,   qo‘shnisiga   ozor   bermaslikka   urinib,   indamay
o‘qituvchiga   yaqinlashishi   kerak,   keyin   xuddi   shu   joyida   jimgina   butun   joyga
borishi   kerak.   Chaqirilgan   bola   uni   kamroq   eshitishga   harakat   qiladi.   U   barcha
harakatlarini   diqqat   bilan   muvofiqlashtiradi   va   tartibga   soladi.   Butun   sinf   nafas
qisilib,   chaqirilganlarning   har   bir   qadamini   va   harakatini   kuzatib   boradi.
O‘qituvchilar darsda "dam  olish daqiqalari" uchun vaqtlarini ayamasliklari  kerak!
Ular   ta'lim   jarayonining   kuchayishi,   bolalarning   intellektual   va   axloqiy
rivojlanishining o‘sishiga mas’uldirlar               FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:  
1. Boshlang‘ich   ta'lim   b o‘ yicha   yangi   taxrirdagi   Davlat   ta'lim   standarti.   T.,
“Boshlang‘ich ta'lim”, 2005 yil. 5- soni. 
2. O‘zb е k   maktablarida   ona   tili   ta'limi   Kons е psiya   G`G`Til   va   adabiyotG‘G‘
ta'limi jurnali, 1994 yil 1-2-son. 
3. Abdulla е va Q. va boshqalar. “O‘qish kitobi” 2-sinf “O‘qituvchi ” 2004 yil. 
4. Saparova R. va boshqalar. «Alifb е », T., «Ma'naviyat», 2005 yil. 
5. Abdulla е va q. va boshqalar. Savod o‘rgatishdarslari. T., “O‘qituvchi ”, 1996
yil. 
6. Abdulla е va   K.   Diktantlar   to‘plami.   To‘rt   yillik   boshlang‘ich   maktablar
uchun. T., “O‘qituvchi ”, 1997-yil. 
7. O‘zbek bolalar adabiyoti antologiyasi. I-qism Cho‘lpon nomidagi nashriyot-
matbaa  ijodiy  uyi   “O‘qituvchi”   nashriyot-matbaa   ijodiy  uyi  Toshkent-2006
yil. 
8. Boshlang‘ich   sinflarning   darsliklari.   Sharafiddinov   O.,   Abdulla е va   K.   va
boshqalar.   “Alifbе”   (“Shodlik”);   “Ona   tili”   (“Gulshan”).   T.   “O‘qituvchi   ”,
1999-yil 
9. Ikromova R. Grammatika, imlo va nutq o‘stirishdan tarqatma mat е riallar. T.,
“O‘qituvchi ”, 1993-yil. 
10.   Maqulova   B.   va   boshqalar.   Sinfdan   tashhari   o‘qish   mashg‘ulotlari.   T.,
“O‘qituvchi ”, 1996-yil. 
11. Umarova M., Xudoyb е rganov M. Bayonlar to‘plami. T. “O‘qituvchi ”, 1992.
12. D.R. Babayeva «Nutq o‘stirish metodikasi» Fan va texnologiya T.; 2009 yil 
13. F.R. Qodirova «Nutq o‘stirish metodikasi» O`UM T.; 2012yil (electron) 
14. Q. Shodiyeva O‘rta guruh bolalari nutqini o‘stirish T.: O‘qituvchi 1993yil. 
15.   M.   Asqarova   va   boshqalar   Kichik   yoshdagi   bolalar   nutqini   o‘stirish   T.:
2001yil.  16. Boshlang‘ich ta’lim b ‘ yicha yangi tahrirdagi davlat ta’lim standarti // Boshl. 
ta’l. jurnali.  Toshkent, 2005.  №5. 5, 6, 8-9-betlar.
17.Boshlang‘ich   ta’lim   bo‘yicha   yangi   tahrirdagi   o‘quv   dasturi   //   Boshl.   ta’l.
jurnali.  Toshkent, 2005.  №5. 21- 33 – betlar.
 18.Safarova N O. Didaktik o‘yinlarning samaradorligi. "O‘ZBEKISTONDA ILM-
FANNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" xalqaro ilmiy-amaliy anjumani.   30
noyabr 2022 y.
19.Qosimova   K,   Matchonov   S,   G‘ulomova   X   ,Yo‘ldosheva   Sh,   Sariyev   Sh.
"Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi". T."Bayoz",2022. 128-bet.
20.Fulomov .  Ona tili  o‘qi tish printsiplari va metodlari.   T.: O‘qituvchi, 1992.
21.Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi . Boshlang‘ich
talim T 2017-y
  22.Karima   Qosimova   va   boshqalar   “Ona   tili   o`qitish   metodikasi”   T.,   “Nosir”
2009
                   Internet saytlari 
WWW ziyonet.uz 
WWW google.ru

Savod o‘rgatish darslarida dam olish daqiqalarini tashkil etish

Купить
  • Похожие документы

  • Boshlang‘ich sinflarda ta’limni tashkil qilish texnologiyalari
  • Tayyorlov guruh bolalarini rus tili o'rgatish metodikasi
  • Maktabgacha ta’lim tashkilotida amaliyot. Bog‘chada amaliyot o‘tash bo‘yicha to‘liq hisobot
  • Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining jismoniy tayyorgarligini gimnastika vositalari asosida tarbiyalash
  • Boshlang’ich ta’limda qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalar va ularning qo’llanishdagi o’ziga xosligi

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha