Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	52.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	08 Oktyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

54 Sotish

Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
“INTERNATIONAL SCHOOL OF FINANCE TECHNOLOGY
AND SCIENCE” INSTITUTI
“PSIXOLOGIYA VA PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
“MATEMATIKA O‘QITISH METODIKASI”
fanidan
KURS ISHI
Mavzu: Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish
B ajardi : Yangıboyeva Sayyora
G uruh : 22-BTK-07
Ilmiy rahba r : Nafisa T o’ layeva.
Toshkent – 2025

2 MUNDARIJA
Kirish …………………………………………………………..…….…………3
I bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning
nazariy asoslari
1.1. Tayyorlov davri va uning ahamiyati ……………………….….……………7
1.2. O‘yinning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli ………..….………9
1.3. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yin turlari ……………...……12
II bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish
metodikasi
2.1. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari …………………………15
2.2. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari …………………….………18
2.3. O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar …...……23
Xulosa …………………………………………………………………………30
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………...…31

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish
tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish masalasi bugungi pedagogik
amaliyotda juda dolzarb hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarda mustaqil fikrlash,
diqqatni jamlash, tafakkur va ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Shu bilan birga, o‘yinlar yordamida dars jarayoni qiziqarli va interaktiv bo‘lib,
bolalarning bilimga bo‘lgan qiziqishi oshadi.
Tayyorlov davri o‘quvchilarning o‘qishga kirishidan oldingi davr bo‘lib, bu
vaqt ichida ularning nutqi, fikrlash qobiliyati, diqqat va xotira ko‘nikmalari
shakllanadi. Shu sababli, pedagogik amaliyotda o‘yinlardan foydalanish
o‘quvchilarning psixologik va intellektual rivojlanishida muhim ahamiyatga
ega. O‘yin jarayonida o‘quvchilar o‘z bilimlarini amalda qo‘llash imkoniyatiga
ega bo‘ladi, yangi ma’lumotlarni tezroq va samarali o‘zlashtiradi.
O‘yinlar nafaqat bilimni mustahkamlashga, balki ijtimoiy ko‘nikmalarni
rivojlantirishga ham xizmat qiladi. Masalan, guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar
bir-birlari bilan hamkorlikda ishlashni o‘rganadilar, bir-birining fikrlarini
tinglash va baholash qobiliyatini rivojlantiradilar. Shu tarzda, o‘yinlar
o‘quvchilarning jamiyatga moslashishini va kommunikativ ko‘nikmalarini
oshiradi. Shuningdek, o‘yinlar dars jarayonini monotonlikdan saqlaydi va
bolalarning qiziqishini yuqori darajada ushlab turadi. O‘quvchilar faoliyatga
jalb qilinganida, ular o‘rganayotgan mavzuni yaxshiroq tushunadilar va
mustaqil ishlashga intilishadi. Bu esa o‘qituvchiga dars samaradorligini oshirish
va har bir o‘quvchining individual rivojlanish darajasini aniqlash imkonini
beradi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yin metodikasi boshlang‘ich
sinflarda savod o‘rgatishda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Shu bois,
bu mavzu bugungi ta’lim tizimida dolzarb bo‘lib qolmoqda va o‘qituvchilar
uchun o‘quv jarayonini yanada qiziqarli, interaktiv va natijali qilish imkonini
beradi.

4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Pedagogik adabiyotlarda
o‘yinlardan foydalanish masalasi keng yoritilgan. Xalqaro va milliy tadqiqotlar
shuni ko‘rsatadiki, o‘yin usullari boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish
jarayonida samarali natijalar beradi. Masalan, o‘yinlar orqali o‘quvchilar
matematika, ona tili, tabiatshunoslik kabi fanlardan mustaqil bilim olish
ko‘nikmalarini rivojlantiradilar. Shu bilan birga, tayyorlov davrida o‘yinlarni
tizimli va metodik tarzda qo‘llashning o‘ziga xos jihatlari hali to‘liq
o‘rganilmagan. Ko‘plab tadqiqotlar faqat umumiy tavsiyalarni beradi, ammo
har bir mavzu va yoshga mos o‘yinlarni rejalashtirish, ularning samaradorligini
baholash va amaliy ishlanmalarni ishlab chiqish masalalari kam yoritilgan.
Ba’zi milliy tadqiqotlarda tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning
psixologik, metodik va didaktik jihatlari tahlil qilingan, lekin ularning keng
qo‘llanilishi va amaliyotga tatbiq etilishi haqida yetarlicha material mavjud
emas. Shu sababli, mavzu bo‘yicha chuqur tadqiqot olib borish, amaliy
tavsiyalar ishlab chiqish va o‘qituvchilarga metodik ko‘rsatmalar berish zarurati
mavjud. Shuningdek, o‘yinlarni qo‘llash orqali o‘quvchilarda mustaqil fikrlash,
mantiqiy tafakkur, diqqatni jamlash, ijodiy qobiliyat va jamoaviy ishlash
ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniyati mavjudligi aniqlangan. Shu nuqtai
nazardan, mavzu ilmiy va amaliy jihatdan o‘rganishga loyiqdir.
O‘rganilgan adabiyotlar va tajribalar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida
o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga dars jarayonini qiziqarli, samarali va
interaktiv tarzda tashkil etishga yordam beradi. Shu bois, kurs ishining mavzusi
pedagogik amaliyotda dolzarb hisoblanadi va uning natijalari boshlang‘ich
sinflarda savod o‘rgatish jarayonini takomillashtirishda foydali bo‘ladi.
Kurs ishi mavzusining ahamiyati Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish
tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning ahamiyati juda katta. O‘yinlar
orqali o‘quvchilar nafaqat bilimlarni o‘zlashtiradi, balki ularning psixologik va
ijtimoiy rivojlanishiga ham yordam beradi. O‘yinlar bolalarning diqqatini

5jamlash, mustaqil fikrlash, mantiqiy tafakkur va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantiradi.
Tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarda o‘qishga bo‘lgan
qiziqishni oshiradi. Ular bilimni interaktiv tarzda o‘rganib, yangi mavzularni
tezroq tushunadi. Shu bilan birga, o‘yinlar bolalarni faoliyatga jalb qiladi, dars
jarayonini qiziqarli va samarali qiladi.
O‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi.
Guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlari bilan hamkorlik qilishni
o‘rganadi, fikr almashadi va o‘zaro hurmatni rivojlantiradi. Bu esa jamiyatga
moslashish va muloqot qilish qobiliyatini oshiradi.
Pedagogik amaliyotda o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga darslarni
samarali rejalashtirish imkonini beradi. O‘yinlar yordamida o‘quvchilarni
mavzuga jalb qilish, ularning bilim darajasini aniqlash va mustahkamlash
osonlashadi. Shu sababli, o‘yinlardan foydalanish pedagogik jarayonning
samaradorligini oshiradi.Shuningdek, o‘yinlar bolalarning xotira va e’tiborini
rivojlantiradi. Masalalarni yechish, topshiriqlarni bajarish va o‘yin jarayonida
turli vazifalarni bajarish orqali o‘quvchilarning mantiqiy tafakkuri
mustahkamlanadi. Bu esa ularning kelajakdagi o‘qish faoliyati uchun
mustahkam poydevor yaratadi.
O‘yinlardan foydalanishning yana bir ahamiyati shundaki, ular
o‘quvchilarda ijobiy ruhiy kayfiyatni shakllantiradi. O‘yin jarayonida bolalar
o‘zlarini erkin his qiladi, stress va charchash kamayadi, darsga bo‘lgan
motivatsiyasi oshadi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida savod
o‘rgatish jarayoni.
Kurs ishi mavzusining predmeti – tayyorlov davrida o‘yinlardan
foydalanishning pedagogik metodikasi va samaradorligi.

6Kurs ishi mavzusining maqsadi – boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish
tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish metodikasini o‘rganish, amaliy
tavsiyalar ishlab chiqish va samaradorligini oshirish yo‘llarini aniqlash.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Tayyorlov davri va uning ahamiyatini aniqlash;
 O‘yinning pedagogik vazifalari va savod o‘rgatishda rolini o‘rganish;
 Boshlang‘ich sinflarda o‘yin turlarini tizimli tarzda aniqlash;
 Amaliy o‘yin ishlanmalari va mashg‘ulotlarini ishlab chiqish;
 O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar ishlab
chiqish.
Kurs ishi mavzusining metodlari Kurs ishida quyidagi metodlardan
foydalaniladi: pedagogik kuzatuv, tahlil, solishtirish, amaliy mashqlarni
o‘rganish, tajribaviy dars ishlanmalarni tayyorlash va baholash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikki bob va har bobning
bo‘limlari, xulosa hamda foydalanilgan adabiyotlar bo‘limlaridan iborat.

7I bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanishning
nazariy asoslari
1.1. Tayyorlov davri va uning ahamiyati
Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davri bolalarning shaxsiy
va intellektual rivojlanishidagi eng muhim davr hisoblanadi. Bu davr
o‘quvchilar maktabga kirishdan oldingi tayyorgarlik bosqichini tashkil etadi va
ularning kelajakdagi o‘qish faoliyatiga poydevor bo‘ladi. Shu sababli,
pedagogik amaliyotda tayyorlov davrining har bir jihati alohida e’tiborga
molikdir.Tayyorlov davrida o‘quvchilar psixologik jihatdan faol, lekin hali
mustaqil bilimlarni to‘liq o‘zlashtirishga tayyor emas. Shu bois, o‘yinlardan
foydalanish bu davrda bilimlarni mustahkamlash va ko‘nikmalarni
shakllantirishda samarali vosita hisoblanadi. O‘yinlar orqali bolalar nafaqat
yangi ma’lumotlarni o‘zlashtiradi, balki ularning tafakkur, diqqat, xotira va
ijodiy qobiliyatlari ham rivojlanadi.O‘yinlar tayyorlov davrida bolalarning
muloqot qobiliyatini oshiradi. Masalan, guruhli o‘yinlar orqali ular bir-birlari
bilan muloqot qiladi, fikr almashadi va hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Shu tarzda o‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini shakllantiradi va
jamiyatga moslashishlariga yordam beradi.Shuningdek, o‘yinlar bolalarning
diqqatini jamlash va konsentratsiyasini oshirishga xizmat qiladi. Tayyorlov
davrida bolalar uzoq vaqt davomida bir mavzuga e’tibor qila olmaydi. O‘yinlar
esa bu masalani hal qiladi, chunki ular faol, qiziqarli va interaktiv bo‘lib,
bolalarni mavzu bilan shug‘ullanishga jalb qiladi. 1
O‘yinlardan foydalanish orqali tayyorlov davrida bolalarning nutqi
rivojlantiriladi. Ular yangi so‘zlarni o‘rganadi, gapirish ko‘nikmalarini oshiradi
va fikrlarini mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rganadi. Bu esa ularning kelajakdagi
o‘qish va yozish faoliyati uchun mustahkam poydevor yaratadi.Tayyorlov davri
o‘quvchilarning intellektual rivojlanishida muhim ahamiyatga ega. O‘yinlar
1
Turg‘inboyeva, N. N. Savod o‘rgatish darslarida so‘z o‘yinlaridan foydalanish . Qo‘qon
universiteti, 2024 , 35 bet.

8yordamida ular fikr yuritish, muammolarni hal qilish va mantiqiy tafakkur
qobiliyatini rivojlantiradi. Masalan, matematik o‘yinlar orqali bolalar sonlarni
solishtirish, oddiy hisoblash va mantiqiy munosabatlarni o‘rganadi.Shuningdek,
o‘yinlar bolalarning xotira va eslab qolish qobiliyatini oshiradi. Ma’lumotlarni
o‘yin shaklida qabul qilganida, ular tezroq eslab qoladi va uni amalda
qo‘llashga o‘rganadi. Bu esa tayyorlov davrida bilimlarni mustahkamlashda
muhim ahamiyatga ega.
O‘yinlar yordamida tayyorlov davrida bolalarning ijodiy qobiliyatlari
rivojlantiriladi. Masalan, rol o‘yinlari, hikoya tuzish va rasm chizish kabi
faoliyatlar bolalarning ijodiy fikrlashini oshiradi. Shu bilan birga, ular yangi
g‘oyalar yaratish, turli vaziyatlarni hal qilish va qaror qabul qilish
ko‘nikmalarini shakllantiradi.Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning bilim, ko‘nikma va
qobiliyatlarini mustahkamlashda eng samarali vositalardan biri hisoblanadi. Shu
sababli, o‘qituvchilar bu davrda o‘yinlardan tizimli va metodik tarzda
foydalanishlari zarur. 2
O‘yinlar bolalarning psixologik holatini yaxshilashga ham xizmat qiladi.
Tayyorlov davrida bolalar ko‘pincha yangi muhitga moslashishga urinadi.
O‘yinlar esa ularni rag‘batlantiradi, ijobiy kayfiyat yaratadi va stressni
kamaytiradi. Shu tarzda, o‘quvchilar darsga ko‘proq jalb qilinadi va bilim
olishga qiziqish oshadi. o‘yinlar bolalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Masalalarni yechish, topshiriqlarni bajarish va guruh ichida
faoliyat yuritish orqali ular o‘z bilimlarini amalda qo‘llashni o‘rganadi. Bu esa
tayyorlov davrining asosiy maqsadlaridan biri hisoblanadi.
Tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning ijtimoiy
qobiliyatlarini rivojlantiradi. Ular bir-biri bilan muloqot qilish, fikrlarini
ifodalash va jamoada ishlashni o‘rganadi. Shu nuqtai nazardan, o‘yinlar
2
Jumayeva, G‘. Savodga o‘rgatish davrida interfaol usullardan foydalanish . Buxoro:
BuxDU nashriyoti, 2024 , 28 bet.

9bolalarning shaxsiy va ijtimoiy rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi.O‘yinlar
pedagogik jarayonda o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi va dars
samaradorligini ta’minlaydi. Ular faoliyatga jalb qilinganida, yangi
ma’lumotlarni tezroq o‘zlashtiradi va mustaqil fikrlashga intiladi.
Tayyorlov davrida o‘yinlar o‘quvchilarning nutq, diqqat, xotira, mantiqiy
tafakkur va ijodiy qobiliyatlarini bir vaqtning o‘zida rivojlantiradi. Shu bois,
ularning savod ko‘nikmalarini shakllantirishda o‘yinlarning ahamiyati juda
katta.O‘yinlar yordamida o‘quvchilarning o‘qishga bo‘lgan motivatsiyasi
oshadi. Ular darsni qiziqarli deb hisoblaydi, o‘z bilimlarini mustahkamlashga
intiladi va yangi mavzularni o‘rganishga tayyor bo‘ladi. o‘yinlar bolalarning
diqqatini jamlash va o‘rganish jarayonini interaktiv qilish imkonini beradi. Ular
topshiriqlarni mustaqil va guruh bilan bajaradi, shu orqali amaliy
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki,
tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish o‘quvchilarning kelajakdagi o‘qish
faoliyatiga tayyorgarlik ko‘rishda samarali vositadir. Shu bois, o‘qituvchilar bu
davrda o‘yinlarni tizimli va metodik tarzda qo‘llashlari lozim.O‘yinlar
bolalarning ijtimoiy, psixologik va intellektual rivojlanishini uyg‘unlashtiradi.
Shu nuqtai nazardan, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish pedagogik
jarayonning ajralmas qismi hisoblanadi va boshlang‘ich sinflarda savod
o‘rgatish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
1.2. O‘yinning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli
O‘yin pedagogik jarayonda bolalarning bilim va ko‘nikmalarini
rivojlantirish, shuningdek, ularning psixologik va ijtimoiy xususiyatlarini
shakllantirishda muhim vosita hisoblanadi. Pedagogik tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, o‘yinlar bolalarning diqqatini jamlash, tafakkurini rivojlantirish va
ijodiy fikrlash qobiliyatini oshirishda eng samarali metodlardan biridir. Shu
sababli, boshlang‘ich sinflarda o‘yinlarni to‘g‘ri va tizimli qo‘llash darsning
samaradorligini sezilarli darajada oshiradi.

10O‘yinlar bolalarning mustaqil fikrlash va qaror qabul qilish qobiliyatini
shakllantirishga xizmat qiladi. Masalan, o‘quvchilarga topshiriqlarni o‘yin
shaklida berish orqali ular turli yechimlarni mustaqil ravishda izlaydilar va har
bir yechimning natijasini baholashni o‘rganadilar. Shu tarzda o‘yinlar nafaqat
bilimlarni mustahkamlash, balki mantiqiy tafakkur va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
O‘yin pedagogik vazifalarining yana biri – bolalarning ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantirishdir. Guruhli o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-birlari
bilan muloqot qilish, hamkorlikda ishlash va birgalikda qaror qabul qilish
ko‘nikmalarini o‘rganadilar. Bu esa ularni jamiyatga moslashishga,
kommunikativ qobiliyatlarini oshirishga va ijtimoiy aloqalarni rivojlantirishga
yordam beradi. Shuningdek, o‘yinlar bolalarning emotsional rivojlanishiga
ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘yin jarayonida bolalar ijobiy kayfiyatda bo‘ladilar,
stress va charchash kamayadi, shu bilan birga ular o‘z bilimlarini quvonch bilan
mustahkamlashga intiladi. O‘yinlarning motivatsion roli shundaki, ular
o‘quvchilarning darsga bo‘lgan qiziqishini oshiradi va bilimga bo‘lgan
ishtiyoqini kuchaytiradi.
O‘yinlar bolalarning nutqini rivojlantirishda ham muhim ahamiyatga ega.
Masalan, rol o‘yinlari, hikoya tuzish va savol-javob o‘yinlari orqali o‘quvchilar
yangi so‘zlarni o‘rganadilar, gapirish ko‘nikmalarini mustahkamlashadi va
fikrlarini mantiqiy tarzda ifodalashni o‘rganadilar. Shu tariqa o‘yinlar
bolalarning lingvistik va mantiqiy tafakkurini uyg‘un rivojlantiradi.
O‘yinlar orqali tayyorlov davrida o‘quvchilarning diqqat, xotira va
e’tiborini oshirish mumkin. Masalan, raqamlar va shakllar bilan bog‘liq o‘yinlar
bolalarning matematik ko‘nikmalarini rivojlantiradi, ular o‘rganayotgan
ma’lumotni tezroq eslab qoladi va uni amalda qo‘llashga o‘rganadi. Shu tarzda
o‘yinlar bilimlarni o‘zlashtirishni samarali qiladi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlar bolalarning ijodiy
fikrlashini rivojlantiradi. Masalan, musobaqa shaklidagi yoki fantastik hikoya

11asosida tashkil etilgan o‘yinlar orqali o‘quvchilar yangi g‘oyalarni yaratishga,
turli vaziyatlarni hal qilishga va muammolarga ijodiy yondashishga
o‘rganadilar. Bu esa savod ko‘nikmalarini shakllantirish jarayonini boyitadi.
O‘yinlar bolalarning mustaqil ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Ular
o‘yin jarayonida topshiriqlarni bajaradi, yechimlarni izlaydi va natijalarni
baholashni o‘rganadi. Shu tarzda o‘quvchilar o‘z bilimlarini mustahkamlash,
mantiqiy tafakkur va amaliy ko‘nikmalarini rivojlantirish imkoniga ega
bo‘ladi. 3
Jadval. O‘yinlarning pedagogik vazifasi va savod o‘rgatishda roli
O‘yin turi Pedagogik vazifasi Savod o‘rgatishda roli
Rol o‘yinlari Nutq, muloqot va ijodiy
fikrlashni rivojlantirish Yangi so‘z va jumlalarni
o‘rganish, gapirish ko‘nikmasi
Matematik
o‘yinlar Mantiqiy tafakkur,
muammolarni hal qilish Raqamlar, amallar va
masalalarni oson o‘zlashtirish
Hikoya tuzish
o‘yinlari Fantaziya va ijodiy tafakkur
rivoji Nutqni rivojlantirish, matn
tuzish ko‘nikmalarini oshirish
Guruhli
musobaqalar Hamkorlik, kommunikativ
ko‘nikmalarni shakllantirish Birgalikda ishlash va
bilimlarni mustahkamlash
Savol-javob
o‘yinlari Diqqat va eslab qolish
qobiliyatini oshirish Yangi ma’lumotlarni
mustahkamlash va tekshirish
O‘yinlar yordamida bolalar turli mavzularni osonroq o‘zlashtiradi. Masalan,
raqamlar, harflar yoki oddiy matematik amallar bilan bog‘liq o‘yinlar
bolalarning e’tiborini jalb qiladi va ular o‘rganilayotgan mavzuni tezroq
tushunadi. Shu bilan birga, o‘yinlar bolalarning bilimlarni amalda qo‘llash
qobiliyatini oshiradi.O‘yinlarning pedagogik vazifalaridan yana biri –
bolalarning psixologik barqarorligini oshirishdir. O‘yin jarayonida bolalar
3
Namangan davlat universiteti. Nutq o‘stirish nazariyasi va metodikasi . Namangan: NamDU
nashriyoti, 2024 , 56 bet.

12ijobiy hissiyotlarni qabul qiladi, stress kamayadi va darsga qiziqish oshadi. Shu
tarzda o‘yinlar pedagogik jarayonning motivatsion vositasi sifatida xizmat
qiladi.
1.3. Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yin turlari
Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatishda o‘yinlar o‘quv jarayonini qiziqarli
va samarali qilishda muhim vosita hisoblanadi. O‘yinlar nafaqat bilimlarni
mustahkamlash, balki bolalarning diqqat, tafakkur va nutq ko‘nikmalarini
rivojlantiradi. Shu sababli, o‘qituvchilar tayyorlov davrida turli o‘yin turlarini
bilishi va ularni darsga mos tarzda qo‘llashi zarur.
O‘yinlarni turkumlash orqali ularni tizimli ravishda qo‘llash mumkin.
Masalan, savod o‘rgatishda asosiy o‘yin turlari quyidagilardan iborat: rol
o‘yinlari, matematik o‘yinlar, guruhli o‘yinlar, musobaqa va turnirlar, savol-
javob o‘yinlari hamda hikoya va fantaziya asosidagi o‘yinlar. Har bir o‘yin turi
o‘quvchilarning ma’lum qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi va dars
samaradorligini oshiradi.
Rol o‘yinlari boshlang‘ich sinflarda bolalarning nutqini rivojlantirishda
samarali vosita hisoblanadi. Masalan, o‘quvchilar turli kasb yoki personaj
rollarini o‘ynab, yangi so‘zlarni o‘rganadi va gapirish ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi. Rol o‘yinlari orqali bolalar o‘z fikrlarini ifodalashni, muloqot
qilishni va ijodiy tafakkurini rivojlantiradi.
Matematik o‘yinlar bolalarning mantiqiy tafakkurini shakllantirish, sonlar,
amallar va masalalarni tushunish va yechishda qo‘llaniladi. Masalan, raqamlar
bilan bog‘liq o‘yinlar orqali o‘quvchilar sonlarni solishtirish, qo‘shish va
ayirish amallarini amaliyotda qo‘llashni o‘rganadi. Matematik o‘yinlar
shuningdek, bolalarning diqqatini jamlash va muammolarni mustaqil hal qilish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
Guruhli o‘yinlar bolalarning ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bu
o‘yinlar orqali o‘quvchilar bir-biri bilan hamkorlik qiladi, fikr almashadi va

13birgalikda qaror qabul qilishni o‘rganadi. Guruhli o‘yinlar bolalarning
jamiyatga moslashish qobiliyatini oshiradi va kommunikativ ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.
Musobaqa va turnirlar bolalarning raqobatbardoshligini rivojlantiradi va
ularni faoliyatga jalb qiladi. Masalan, savod o‘rgatishda savol-javob
musobaqalari orqali o‘quvchilar bilimlarini mustahkamlashadi va tezkorlik
bilan javob berish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, musobaqalar
bolalarning o‘zini namoyon etishiga, ishtirokchilik hissini kuchaytirishga
yordam beradi.
Savol-javob o‘yinlari diqqatni jamlash, eslab qolish va ma’lumotlarni tezkor
tarzda qayta ishlash ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar o‘yinning
qoidalariga binoan bir-biriga savollar beradilar, javoblarni topadilar va
bilimlarni mustahkamlaydilar. Shu tariqa, savol-javob o‘yinlari bolalarning
bilimini baholash va mustahkamlash vositasi sifatida ishlatiladi.
Hikoya va fantaziya asosidagi o‘yinlar bolalarning ijodiy tafakkurini
rivojlantiradi. Masalan, hikoya yaratish, voqealarni tasvirlash yoki fantaziya
asosidagi rollarni o‘ynash orqali bolalar o‘z tasavvurini kengaytiradi, so‘z
boyligini oshiradi va nutq ko‘nikmalarini mustahkamlashadi.
O‘yin turlarini tanlashda o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, dars mavzusi
va pedagogik maqsadlar hisobga olinadi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar
uchun qisqa, sodda va qiziqarli o‘yinlar samarali bo‘ladi, katta sinflarda esa
murakkabroq, mantiqiy va guruhli o‘yinlar qo‘llanishi mumkin.
O‘yinlar yordamida tayyorlov davrida o‘quvchilarning bilim darajasi
muntazam ravishda tekshiriladi. Shu tarzda, o‘quvchilar o‘z bilimlarini amalda
qo‘llashga o‘rganadi, xatolarini aniqlaydi va tuzatadi. Bu esa savod
ko‘nikmalarini mustahkamlash jarayonini samarali qiladi.
O‘yinlarning yana bir ahamiyati shundaki, ular bolalarning diqqatini
jamlash va o‘rganish jarayonini interaktiv qilish imkonini beradi. Masalan,

14o‘yin shaklida berilgan topshiriqlar bolalarning faoliyatga jalb qilinishini
oshiradi va ular mavzuni mustahkamlashga intiladi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, boshlang‘ich sinflarda o‘yinlardan
foydalanish nafaqat bilimlarni mustahkamlash, balki bolalarning umumiy
rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu bois, o‘qituvchilar o‘yinlarni tizimli
va metodik tarzda darsga qo‘llashlari zarur.
Jadval. Boshlang‘ich sinflarda o‘yin turlari va ularning savod
o‘rgatishda roli
O‘yin turi Savod o‘rgatishda roli Misol va izoh
Rol o‘yinlari Nutq va muloqot
ko‘nikmalarini rivojlantiradi Turli kasb yoki voqea
rollarini o‘ynash
Matematik o‘yinlar Mantiqiy tafakkur va amallarni
o‘rganishga yordam beradi Sonlar bilan bog‘liq
topshiriqlar
Guruhli o‘yinlar Hamkorlik va ijtimoiy
ko‘nikmalarni rivojlantiradi Guruh bo‘lib
muammolarni yechish
Musobaqa va
turnirlar Raqobatbardoshlik va tezkor
javob berishni oshiradi Savol-javob musobaqalari
Savol-javob
o‘yinlari Diqqat va eslab qolish
ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi O‘quvchilar bir-biriga
savol berib javob topish
Hikoya va fantaziya
asosidagi o‘yinlar Ijodiy tafakkur va nutq
rivojini oshiradi Hikoya yaratish va
voqealarni tasvirlash
II bob. Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish
metodikasi

152.1. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari
Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish jarayoni puxta
rejalashtirilgan va bosqichma-bosqich amalga oshirilishi zarur. O‘yinlarni
rejalashtirish va o‘tkazishning samarali usullari bolalarning yosh xususiyatlari,
mavzu mazmuni, dars maqsadi va pedagogik sharoitga bog‘liq. Shu sababli, har
bir o‘yin oldindan aniq maqsad va vazifalar bilan belgilanishi lozim.
O‘yinlarni rejalashtirishning birinchi bosqichi – pedagogik maqsadni
aniqlashdir. O‘qituvchi o‘quvchilarning bilim darajasi, ko‘nikmalari va
ehtiyojlarini hisobga olib, o‘yin orqali qanday bilim va ko‘nikmalarni
shakllantirishni belgilaydi. Masalan, raqamlar va harflarni o‘rgatish jarayonida
o‘yin yordamida diqqatni jamlash, mantiqiy tafakkur va nutq ko‘nikmalarini
rivojlantirish maqsad qilinadi.
Ikkinchi bosqich – o‘yin turini tanlashdir. O‘yin turini tanlashda
o‘quvchilarning yosh xususiyatlari, dars mazmuni va pedagogik maqsad
hisobga olinadi. Masalan, kichik yoshdagi bolalar uchun qisqa va sodda
o‘yinlar samarali bo‘lsa, katta sinflarda murakkabroq, guruhli va mantiqiy
o‘yinlar qo‘llanishi mumkin. Shu bilan birga, o‘yin turi mavzu bilan uyg‘un
bo‘lishi va dars maqsadiga xizmat qilishi zarur.
Uchinchi bosqich – o‘yin qoidalarini ishlab chiqish va vositalarni
tayyorlashdir. O‘qituvchi o‘yin qoidalarini soddalashtirib, bolalarga tushunarli
tarzda tushuntiradi. Shu bilan birga, o‘yin uchun zarur bo‘lgan materiallar,
vositalar va rekvizitlar tayyorlanadi. Masalan, matematik o‘yinlarda raqam
kartochkalari, o‘qish o‘yinlarida harf kartochkalari va vizual yordamchi
materiallar ishlatiladi.
To‘rtinchi bosqich – o‘yinni o‘quvchilarga tushuntirish va ularga
tayyorlashdir. O‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yin maqsadini va qoidalarini aniq
tushuntiradi, savollar berib, bolalarning o‘yinni to‘g‘ri tushunganligini
tekshiradi. Shu bilan birga, o‘yin oldidan kichik mashq yoki namoyish orqali
bolalarni tayyorlash mumkin.

16Beshinchi bosqich – o‘yin jarayonini tashkil etish va boshqarishdir.
O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi, ularni to‘g‘ri yo‘naltiradi va
kerak bo‘lsa, yordam beradi. O‘yin davomida bolalarning e’tiborini saqlash,
qoidalarni buzmaslik va hamkorlikni ta’minlash muhim hisoblanadi.
Oltinchi bosqich – o‘yin yakunini tahlil qilish va natijalarni baholashdir.
O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi, bilim va ko‘nikmalarni
baholaydi. Shu bilan birga, o‘yin jarayonida kuzatilgan muvaffaqiyatlar va
qiyinchiliklar tahlil qilinadi, kelgusi darslar uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi.
O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayonida pedagogik tavsiyalar
muhim ahamiyatga ega. Masalan, o‘yinlarni qisqa, sodda va qiziqarli qilish,
bolalarning yosh xususiyatlariga moslash, guruhda ishlashni rag‘batlantirish va
bilimni amalda qo‘llash imkonini berish tavsiya etiladi.
O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazishning samarali usuli – bosqichma-
bosqich metodni qo‘llashdir. Har bir bosqich aniq maqsad, vazifa va natija bilan
bog‘langan bo‘lishi kerak. Shu tarzda, o‘yinlar dars jarayonini interaktiv,
qiziqarli va samarali qiladi, bolalarning bilim, ko‘nikma va qobiliyatlarini
rivojlantiradi.
Jadval. O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish bosqichlari
Bosqich Mazmuni va vazifasi Misol va izoh
Pedagogik
maqsadni aniqlash O‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini rivojlantirish
maqsadini belgilash Raqamlar va harflar
bilan ishlash
O‘yin turini
tanlash Dars maqsadi va bolalarning
yosh xususiyatlariga mos o‘yin
turini tanlash Rol o‘yinlari, matematik
o‘yinlar
O‘yin qoidalari va
vositalar O‘yin qoidalari, material va
vositalarni tayyorlash Kartochkalar, vizual
yordamchi materiallar
O‘quvchilarni
tayyorlash O‘quvchilarga o‘yin maqsadi
va qoidalarni tushuntirish, Namoyish yoki qisqa
mashq orqali

17tayyorlash tushuntirish
O‘yin jarayonini
boshqarish O‘quvchilarning faoliyatini
kuzatish, yo‘naltirish va
yordam berish Faoliyatni kuzatish va
qo‘llab-quvvatlash
O‘yin yakuni va
baholash Faoliyatni tahlil qilish,
natijalarni baholash va
tavsiyalar ishlab chiqish Muvaffaqiyatlar va
qiyinchiliklarni tahlil
qilish
Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlarni tashkil etish jarayoni puxta
rejalashtirilgan bo‘lishi lozim. Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, o‘yinlarni tizimli
tarzda qo‘llash 4–5 yoshli bolalarning bilim va ko‘nikmalarini 25–30% ga
samarali oshiradi. Shu sababli, o‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayoni
aniq bosqichlardan iborat bo‘lishi kerak.
1-bosqich: Pedagogik maqsadni aniqlash.
O‘qituvchi o‘quvchilarning yosh xususiyatlarini, bilim darajasini va
ko‘nikmalarini tahlil qiladi. Masalan, 3–4 yoshdagi bolalar uchun o‘yin
davomiyligi 10–15 daqiqa bo‘lishi tavsiya etiladi, 6–7 yoshdagilar uchun esa
20–25 daqiqa. Shu bosqichda o‘yin orqali bolalarda diqqatni jamlash, 1–10
gacha bo‘lgan raqamlarni bilish va oddiy amallarni bajarish ko‘nikmalari
shakllantiriladi.
2-bosqich: O‘yin turini tanlash.
Tanlangan o‘yin dars maqsadiga mos bo‘lishi va bolalarning yoshiga muvofiq
bo‘lishi kerak. Masalan, matematik o‘yinlar orqali 1–5 gacha bo‘lgan
raqamlarni tanlash va qo‘shish amallarini bajarish mashq qilinadi. Rol o‘yinlari
esa bolalarning nutq va muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga,
guruhli o‘yinlarda har bir guruh 3–4 kishidan iborat bo‘lishi tavsiya etiladi.
3-bosqich: O‘yin qoidalari va vositalarni tayyorlash.
O‘yin qoidalari sodda va tushunarli bo‘lishi kerak. Masalan, matematik o‘yinda
bolalarga 10 ta kartochka beriladi va ular 1–10 gacha bo‘lgan raqamlarni

18joylashtirishlari so‘raladi. Rol o‘yinlarida esa 5–6 ta kartochka yordamida
voqea yoki kasb rollari beriladi. Shu tarzda o‘yinlar vizual va amaliy jihatdan
boyitiladi.
4-bosqich: O‘quvchilarni tayyorlash.
O‘qituvchi o‘quvchilarga o‘yin maqsadini tushuntiradi va qisqa mashq orqali
tayyorlaydi. Masalan, matematik o‘yinga kirishdan oldin 3–4 daqiqa davomida
raqamlar ketma-ketligini takrorlash yoki qo‘shish misollarini yechish mashqi
o‘tkaziladi.
5-bosqich: O‘yin jarayonini boshqarish.
O‘qituvchi o‘quvchilarning faoliyatini kuzatadi va kerak bo‘lsa yordam beradi.
Masalan, 6–7 yoshdagi bolalarga 1–10 gacha bo‘lgan raqamlarni topish
topshirig‘i berilgan bo‘lsa, o‘qituvchi ularga to‘g‘ri ketma-ketlikni tushuntiradi.
Shu bosqichda hamkorlik va ijtimoiy ko‘nikmalar rivojlantiriladi.
6-bosqich: O‘yin yakuni va baholash.
O‘qituvchi o‘quvchilarning bilim va ko‘nikmalarini baholaydi. Masalan, 10 ta
matematik savolga 8 ta to‘g‘ri javob bergan o‘quvchi 80% natija bilan
baholanadi. Shu bilan birga, o‘yin jarayonida kuzatilgan qiyinchiliklar va
muvaffaqiyatlar tahlil qilinadi.
O‘yinlarni rejalashtirish va o‘tkazish jarayonida diqqatga sazovor jihat
shuki, har bir bosqich aniq maqsad va vazifa bilan bog‘langan bo‘lishi kerak.
Shu tarzda, o‘quvchilar bilimlarni amalda qo‘llashni o‘rganadi, xatolarini
tuzatadi va o‘rganishga bo‘lgan qiziqishi oshadi.
2.2. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari
Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan
foydalanish o‘quvchilarning e’tiborini jamlash, bilimlarni mustahkamlash va
ko‘nikmalarni shakllantirishning samarali usulidir. Tadqiqotlar shuni
ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlar yordamida 4–7 yoshdagi bolalarning
matematik va lingvistik ko‘nikmalarini 20–30% ga samarali oshirish mumkin.

19Shu sababli, o‘yinlar dars jarayonida maqsadga muvofiq va bosqichma-bosqich
rejalashtirilishi zarur.
Matematik o‘yinlar
1. “Raqamlarni joylashtirish” o‘yini
O‘quvchilarga 1–10 gacha raqamlar yozilgan kartochkalar beriladi. Ushbu
o‘yin bolalarga raqamlarni tanish va ularni ketma-ketlikda joylashtirish
imkonini beradi. Masalan, 10 kartochka yordamida o‘quvchilar raqamlarni 1
dan 10 gacha tartiblashadi. Har bir o‘quvchi 2–3 daqiqa davomida faoliyat
ko‘rsatadi. Bu vaqt ichida bolalar raqamlar ketma-ketligini eslab qoladi, ularga
qo‘shish va ayirish amallari bilan ishlash imkoniyati yaratiladi.
Guruhli mashqlar 5 daqiqa davom etadi. Bu mashqlar bolalar o‘rtasida
hamkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantiradi. Misol uchun, 4 nafar bola
bir guruhda ishlaganda, ular raqamlarni bir-biriga ulashadi va birgalikda ketma-
ketlikni yaratadi. Shu tarzda bolalar bir-birining harakatini kuzatib, yordam
berish ko‘nikmalarini rivojlantiradi.
O‘yin davomida o‘qituvchi bolalarning diqqatini jamlaydi va ularni faol
ishtirok etishga yo‘naltiradi. Masalan, 10 ta raqam kartochkasi bilan ishlash
jarayonida har bir bola 2–3 marta ketma-ketlikni tuzadi. Shu bilan birga,
o‘quvchilar o‘z xatolarini tuzatib, to‘g‘ri ketma-ketlikni yaratadi. Bu ularning
mantiqiy tafakkurini va matematik fikrlashini mustahkamlaydi.
Har bir o‘yin yakunida o‘qituvchi natijalarni baholaydi. Agar 8 nafar
o‘quvchidan 7 tasi ketma-ketlikni to‘g‘ri tuzsa, bu 87% natija beradi. Shu baho
orqali o‘qituvchi o‘yin samaradorligini aniqlaydi va kelgusi mashqlar uchun
tavsiyalar ishlab chiqadi.
O‘yin davomida bolalarga qo‘shimcha topshiriqlar berilishi mumkin.
Masalan, raqamlarni teskari ketma-ketlikda joylashtirish yoki qo‘shish
misollarini yechish orqali mashqning qiyinchilik darajasi oshiriladi. Bu esa
bolalarning diqqatini yanada rivojlantiradi va tafakkur ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi.

202. “Raqamli jumboq” o‘yini
O‘qituvchi kartochkalarda oddiy matematik masalalar yozadi, masalan, 3 +
2 yoki 5 – 1. Har bir o‘quvchi ketma-ket kartochkani yechadi. Bu o‘yin
bolalarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi va 1–10 gacha bo‘lgan amallarni
mustahkamlaydi.
Masalan, 8 nafar o‘quvchidan 7 tasi to‘g‘ri javob beradi, bu 87% natija
beradi. O‘yin jarayonida o‘quvchilar raqamlarni tez aniqlash va to‘g‘ri yechim
topish ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga, ular o‘z xatolarini mustaqil
aniqlash va tuzatish qobiliyatini oshiradi.
O‘yin davomida murabbiy har bir bola faoliyatini kuzatadi va kerak
bo‘lganda yordam beradi. Masalan, agar o‘quvchi 5 – 1 ni yechishda xato qilsa,
o‘qituvchi unga to‘g‘ri javobni topishga yo‘naltiradi. Shu tarzda bolalar nafaqat
amallarni, balki mantiqiy izlanishni ham o‘rganadi.
Guruh mashqlari orqali bolalar bir-biri bilan musobaqa qiladilar. Masalan,
3–4 kishidan iborat guruhda har bir o‘quvchi ketma-ket misollarni yechadi va
natijalarni solishtiradi. Bu bolalarning hamkorlik, muloqot va jamoaviy ishlash
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi.
O‘yin yakunida o‘quvchilar natijalarni tahlil qiladi va o‘qituvchi ularni
rag‘batlantiradi. Bu o‘yin bolalarda diqqatni jamlash va matematik fikrlashni
oshirishda samarali vosita hisoblanadi.
Lingvistik o‘yinlar
1. “So‘z yasash” o‘yini
O‘quvchilarga harflar kartochkalari beriladi. Ular ushbu harflardan so‘zlar
yasashadi. Masalan, har bir guruh 5 kartochka oladi va ulardan 3–4 harfdan
iborat so‘zlar hosil qiladi.
Bu o‘yin nutq va so‘z boyligini rivojlantiradi. 6–7 yoshdagi bolalar 10
daqiqa davomida faol ishtirok etadi. Har bir guruh so‘zlar yaratadi, o‘qituvchi
esa ularni to‘g‘ri talaffuz qilishga yo‘naltiradi. Shu tarzda bolalar harflar va
tovushlar bilan ishlashni o‘rganadi.

21O‘yin davomida bolalar o‘zaro muloqot qiladi. Masalan, bir bola so‘zni
yaratadi, ikkinchisi esa uni to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Bu
hamkorlik va ijtimoiy ko‘nikmalarni rivojlantiradi.
O‘yin yakunida o‘qituvchi natijalarni baholaydi. Masalan, guruh 5 ta so‘z
hosil qilsa, ularning 4 tasi to‘g‘ri bo‘lsa, bu 80% natija beradi. Shu tarzda
o‘quvchilar nutqini rivojlantiradi va so‘z boyligini oshiradi.
2. “Rol o‘yini”
Bolalar hayvonlar, kasblar yoki voqea obrazlarini tasvirlaydi. Masalan, 6
bolidan iborat guruh “Bozor” rol o‘yinini o‘ynaydi, har biri turli kasbni
ifodalaydi.
Bu o‘yin bolalarning nutqini rivojlantiradi, muloqot va hamkorlik
ko‘nikmalarini mustahkamlaydi. Shu bilan birga, bolalar voqea rivojini
tushunadi va ijodiy fikrlashni rivojlantiradi.
O‘yin davomida o‘qituvchi bolalarni kuzatadi va kerak bo‘lsa yordam
beradi. Masalan, bir bola so‘zlarni unutsa, o‘qituvchi unga eslatadi va boshqa
bolalar bilan muloqotga jalb qiladi.
O‘yin yakunida natijalar tahlil qilinadi. Guruhdagi 6 boladan 5 tasi faol
ishtirok etsa, bu 83% samaradorlikni ko‘rsatadi. Shu tarzda o‘yin bolalarning
diqqatini jamlash va nutq ko‘nikmalarini oshirishda samarali vosita hisoblanadi.
Kombinatsiyalangan o‘yinlar
“Raqam va so‘z aralashmasi” o‘yini
O‘quvchilarga 1–5 raqamlar va harflar beriladi. Ular kartochkalardan
ketma-ket so‘z yoki raqamlar yasaydi.
Masalan, 1–5 raqamlar bilan 3 ta matematik misol yechiladi va harflar
yordamida 2–3 so‘z hosil qilinadi. Shu tarzda, bolalarda mantiqiy fikrlash,
diqqat va nutq ko‘nikmalari bir vaqtda rivojlantiriladi.
O‘yin davomida o‘qituvchi har bir guruh faoliyatini kuzatadi va kerak
bo‘lsa yo‘naltiradi. Misol uchun, raqamlarni noto‘g‘ri joylashtirgan bolalarga
to‘g‘ri ketma-ketlikni tushuntiradi.

22Bu o‘yin orqali 4–7 yoshdagi bolalarda matematik va lingvistik ko‘nikmalar
bir vaqtda rivojlanadi. Shu bilan birga, hamkorlik va muloqot ko‘nikmalari
mustahkamlanadi.
O‘yin yakunida natijalar baholanadi. Agar 5 ta misoldan 4 tasi to‘g‘ri
yechilsa va 3 so‘z hosil qilinsa, bu 80–85% samaradorlikni bildiradi.
Jadval. Tayyorlov davrida amaliy o‘yin ishlanmalari
O‘yin nomi Maqsadi Yosh
guruhi Materiallar Vaqti Natija misoli
Raqamlarni
joylashtirish 1–10 gacha
raqamlarni
tanish va
tartiblash 4–7
yosh 10 raqam
kartochkasi 5–7
min 10 ta raqamdan 9
tasi to‘g‘ri
joylashdi (90%)
Raqamli
jumboq Oddiy
matematik
amallarni
mustahkamlash 5–7
yosh Matematik
kartochkalar 5 min 8 ta masaldan
7 tasi to‘g‘ri
yechildi (87%)
So‘z yasash Nutq va so‘z
boyligini
oshirish 6–7
yosh Harflar
kartochkasi 10
min 5 so‘z hosil
qilindi, 4 tasi
to‘g‘ri (80%)
Rol o‘yini Muloqot va
hamkorlik
ko‘nikmalarini
rivojlantirish 6–7
yosh Obraz
kartochkalari 10
min 6 bola faol
ishtirok etdi,
hamkorlik yuqori
Raqam va
so‘z
aralashmasi Mantiqiy
fikrlash va nutq
ko‘nikmalarini
rivojlantirish 4–7
yosh 5 raqam +
harf
kartochkalari 10
min 3 matematik
masaladan 2 tasi
yechildi, 2 so‘z
hosil qilindi

232.3. O‘yinlardan foydalanish samaradorligini baholash va tavsiyalar
Boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan
foydalanish samaradorligini baholash pedagogik jarayonning muhim qismi
hisoblanadi. O‘yinlar o‘quvchilarning diqqatini jamlash, tafakkurini
rivojlantirish, matematik va lingvistik ko‘nikmalarini mustahkamlash hamda
ijtimoiy muloqot ko‘nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Shu bois,
o‘yinlar samaradorligini muntazam kuzatish va baholash jarayoni pedagogik
amaliyotda muhim o‘rin egallaydi.
Samaradorlikni baholash jarayonida birinchi navbatda o‘quvchilarning
bilim va ko‘nikmalari tahlil qilinadi. Masalan, 10 nafar o‘quvchidan 8 tasi
“Raqamlarni joylashtirish” o‘yini natijasida to‘g‘ri ketma-ketlikni tuzsa, bu
80% samaradorlikni bildiradi. Shu bilan birga, har bir o‘quvchi o‘yin davomida
faol ishtirok etganligi va o‘z xatolarini tuzatishga bo‘lgan intilishi ham
baholanadi. Bu sifat jihatdan baholash metodikasi bo‘lib, o‘quvchilar faoliyati
va diqqatini rivojlantirishga xizmat qiladi.
O‘yinlar samaradorligini oshirishda bosqichma-bosqich metodika qo‘llash
tavsiya etiladi. Birinchi bosqichda pedagog o‘yinning pedagogik maqsadini
belgilaydi, masalan, bolalarning raqamlar ketma-ketligini tushunish va
qo‘shish-ayirish amallarini mustahkamlash. Ikkinchi bosqichda o‘yin turi
tanlanadi va unga mos materiallar tayyorlanadi, masalan, kartochkalar, vizual
yordamchi materiallar va o‘quvchilar uchun qisqa ko‘rsatmalar.
Uchinchi bosqichda o‘quvchilar o‘yinga tayyorlanadi: ularga o‘yin maqsadi
tushuntiriladi, qoidalar eslatiladi va qisqa mashq bilan o‘yinga kirishadi.
To‘rtinchi bosqichda o‘yin jarayoni boshqariladi, o‘qituvchi faoliyatni kuzatadi,
yordam beradi va o‘quvchilarni faol ishtirok etishga rag‘batlantiradi. Yakuniy
bosqichda o‘yin tahlil qilinadi va natijalar baholanadi.
Amaliy tajribalar shuni ko‘rsatadiki, 5–10 daqiqa davom etadigan o‘yinlar
bolalarning diqqatini eng yaxshi shakllantiradi. Masalan, “So‘z yasash” o‘yini

2410 daqiqa davomida nutq ko‘nikmalarini 15–20% ga oshiradi, guruhdagi 6
boladan 5 tasi faol ishtirok qilsa, samaradorlik 83% ga teng bo‘ladi. Shu kabi
matematik o‘yinlar esa 1–10 raqamlar bilan ishlash ko‘nikmalarini 20–25% ga
mustahkamlaydi.
O‘yin samaradorligini baholashda kvantitativ va sifat jihatlari birgalikda
qo‘llanadi. Kvantitativ baholash o‘quvchilarning to‘g‘ri javoblar soni, yechilgan
masalalar va natijalarni foiz sifatida ifodalashni o‘z ichiga oladi. Masalan, 8
nafar o‘quvchidan 7 tasi “Raqamli jumboq” o‘yinida to‘g‘ri javob berishi 87%
samaradorlikni bildiradi.
Sifat jihatidan baholash esa o‘quvchilarning diqqatni jamlash, hamkorlik,
muloqot va ijodiy fikrlash ko‘nikmalarini tahlil qilishni o‘z ichiga oladi.
Masalan, rol o‘yini davomida 6 boladan 5 tasi faol ishtirok qilsa, ular nutq va
muloqot ko‘nikmalarini 83% darajada mustahkamlagan hisoblanadi. Shu tarzda
o‘yinlar bolalarning shaxsiy rivojlanishiga ham ta’sir qiladi.
O‘yinlardan foydalanish samaradorligini oshirish uchun pedagoglar
quyidagi tavsiyalarni amalga oshirishi kerak:
O‘yinlarni maqsadga muvofiq rejalashtirish. Har bir o‘yin dars maqsadi
bilan mos bo‘lishi lozim. Masalan, matematik o‘yinda raqamlar ketma-ketligi
va qo‘shish-ayirish amallarini mustahkamlash, lingvistik o‘yinlarda esa nutq va
so‘z boyligini rivojlantirish asosiy maqsad bo‘lishi kerak.
O‘yin davomiyligini nazorat qilish. Tayyorlov davrida bolalarning e’tibori
tez so‘nadi, shuning uchun qisqa, 5–10 daqiqa davom etadigan o‘yinlar
samarali hisoblanadi. Masalan, “Raqam va so‘z aralashmasi” o‘yini 8–10
daqiqa davom etadi va bolalarning diqqatini jamlashga yordam beradi.
Guruhlash va hamkorlikni tashkil etish. O‘quvchilar 3–4 kishilik guruhlarda
ishlashlari samaradorlikni oshiradi. Masalan, 4 nafar bola bir guruhda “Raqamli

25jumboq” yechadi va bir-biriga yordam beradi, shu orqali ijtimoiy ko‘nikmalar
rivojlantiriladi.
Natijalarni tahlil qilish va rag‘batlantirish. Har bir o‘yin yakunida
o‘quvchilarning natijalari baholanadi va ularni rag‘batlantirish tizimi qo‘llanadi.
Masalan, to‘g‘ri yechilgan 8 misoldan 7 tasi muvaffaqiyatli bo‘lsa,
o‘quvchilarni maqtash va rag‘batlantirish samaradorlikni oshiradi.
O‘yin turini navbatma-navbat qo‘llash. Bolalarning qiziqishini saqlash
uchun matematik, lingvistik va kombinatsiyalangan o‘yinlar ketma-ket
qo‘llanadi. Shu tarzda ularning mantiqiy fikrlash, diqqat va nutq ko‘nikmalari
bir vaqtda rivojlantiriladi.
Pedagogik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, tayyorlov davrida o‘yinlardan
tizimli foydalanish 3–4 haftalik mashg‘ulotlarda bolalarning matematik va
lingvistik ko‘nikmalarini 20–30% ga oshirish imkonini beradi. Shu sababli,
boshlang‘ich sinflarda o‘yinlarni dars jarayoniga muntazam kiritish tavsiya
etiladi.
O‘quvchilarning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda o‘yinlarni
turlicha murakkablik darajasida tashkil etish tavsiya etiladi. Masalan, 6 yoshli
bolalar uchun 1–5 raqamlar va 3 harfdan iborat so‘zlar bilan ishlash, 7 yoshli
bolalar uchun esa 1–10 raqamlar va 4–5 harfdan iborat so‘zlar bilan mashqlar
tashkil qilish maqsadga muvofiqdir.
O‘yinlarni o‘tkazishda o‘qituvchi faol ishtirok etadi va o‘quvchilar
faoliyatini kuzatadi. Masalan, o‘qituvchi bolalarning xatolarini to‘g‘rilaydi,
ularni rag‘batlantiradi va kelgusi mashqlar uchun tavsiyalar beradi. Shu tarzda
o‘yinlar pedagogik nazorat va baholash vositasi sifatida ham xizmat qiladi.
Samaradorlikni yanada oshirish maqsadida, har bir o‘yin natijalari yozib
boriladi va keyingi mashg‘ulotlar shunga mos rejalashtiriladi. Masalan, 10 ta
raqamli topshiriqdan 7 tasi to‘g‘ri yechilgan bo‘lsa, kelgusi mashqda qiyinchilik
darajasi oshiriladi.

26O‘yinlardan foydalanish jarayonida bolalarning qiziqishi va motivatsiyasini
saqlash juda muhimdir. Shu bois, o‘qituvchi o‘yinlarni rang-barang, interaktiv
va qiziqarli qilishga harakat qiladi. Masalan, rol o‘yinlarini teatr shaklida yoki
“bozor” mavzusida o‘tkazish bolalarning qiziqishini oshiradi.
Amaliyotda o‘yinlar orqali bolalarning 1–10 raqamlar bilan ishlash,
qo‘shish-ayirish, mantiqiy tafakkur, nutq va so‘z boyligini rivojlantirish,
hamkorlik va muloqot ko‘nikmalarini shakllantirish mumkin. Shu bilan birga,
o‘yinlar bolalarda mustaqil fikrlash va ijodiy qobiliyatni rivojlantirishga xizmat
qiladi.
Dars ishlanma
Fan: Ona tili / Savod o‘rgatish
Sinf: 1–2-sinf (tayyorlov davri)
Mavzu: Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish
Dars turi: Tayyorlov / Amaliy o‘yin mashg‘uloti
Vaqt: 45 daqiqa
Ma’lumot va vositalar
Harflar va raqamlar kartochkalari
Vizual yordamchi materiallar (plakatlar, rasm va belgilashlar)
Taxta va markerlar
Stikerlar yoki mukofot belgilar
Maqsadlar
Ta’limiy:
O‘quvchilarga harflar va so‘zlarni tanishtirish, mustahkamlash

27Nutq, diqqat va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalarini rivojlantirish
Rivojlantiruvchi:
Hamkorlik va guruhda ishlash ko‘nikmalarini shakllantirish
Ijodiy fikrlashni rag‘batlantirish
Tarbiyaviy:
O‘quvchilarda bilimga qiziqish va motivatsiyani oshirish
O‘yin orqali o‘quv jarayonini qiziqarli va interaktiv qilish
Darsning bosqichlari
1. Tashkiliy qism (5 daqiqa)
Salomlashish, sinfni tayyorlash
Dars maqsadi va o‘yin mavzusi haqida qisqacha tushuntirish
Diqqatni jamlash uchun qisqa harakatli mashq (masalan, “Har bir
o‘quvchi 3 harfni aytadi va qo‘lini ko‘taradi”)
2. Asosiy qism (35 daqiqa)
O‘yin 1: “Harflarni tanish va joylashtirish” (10 daqiqa)
O‘quvchilarga A–Z yoki O‘zbek alifbosidagi harflar kartochkalari
beriladi
Bolalar harflarni ketma-ketlikda joylashtiradi, so‘z hosil qiladi
Har bir o‘quvchi 2–3 daqiqa davomida faol ishtirok qiladi
Guruh mashqi orqali hamkorlik va mantiqiy fikrlash ko‘nikmalari
rivojlantiriladi
O‘yin 2: “So‘z yasash” (8 daqiqa)
Harflar kartochkalari tarqatiladi
Har bir guruh 3–4 harfdan so‘z hosil qiladi
O‘quvchilar so‘zlarni o‘qib, talaffuzini tekshiradilar

28Bu o‘yin nutq va so‘z boyligini rivojlantiradi
O‘yin 3: “Raqam va harflar aralashmasi” (8 daqiqa)
O‘quvchilarga raqamlar va harflar kartochkalari beriladi
Ketma-ket raqamlar bilan oddiy matematik masalalar yechiladi va
harflardan so‘z hosil qilinadi
Shu tarzda mantiqiy fikrlash, diqqat va nutq ko‘nikmalari bir vaqtda
rivojlantiriladi
O‘yin 4: “Rol o‘yini” (9 daqiqa)
Bolalar hayvonlar, kasblar yoki voqea obrazlarini tasvirlaydi
Masalan, 6 bolidan iborat guruh “Bozor” rol o‘yinini o‘ynaydi, har biri
turli kasbni ifodalaydi
Bu o‘yin bolalarning nutqini rivojlantiradi va muloqot ko‘nikmalarini
mustahkamlaydi
3. Yakuniy qism (5 daqiqa)
O‘yin natijalari tahlil qilinadi, o‘quvchilarning faolligi baholanadi
Eng faol guruh yoki o‘quvchilar rag‘batlantiriladi
Uyga vazifa: 1–5 harf bilan so‘z hosil qilish va qisqa gap yozish
Baholash mezonlari
O‘yin nomi Natija ko‘rsatkichi Baholash mezoni
Harflarni tanish va
joylashtirish To‘g‘ri tartiblangan harflar 3–5 so‘z to‘g‘ri hosil
qilinsa
So‘z yasash To‘g‘ri hosil qilingan
so‘zlar 3–4 harfdan 3 so‘z
Raqam va harflar
aralashmasi To‘g‘ri yechilgan misollar
va so‘zlar 2 misol + 1 so‘z
Rol o‘yini Faol ishtirok, nutq va
muloqot Har bir o‘quvchi
qatnashsa

29Tavsiyalar
O‘yin davomiyligini bolalarning diqqatiga moslashtirish (5–10 daqiqa)
Guruh ishlashini tashkil qilish va faol ishtirokni rag‘batlantirish
O‘yin natijalarini yozib borish va keyingi mashqlarni shunga mos
rejalashtirish
Bolalarning individual qobiliyatlarini hisobga olgan holda murakkablik
darajasini oshirish
O‘yinlarni turlicha, rang-barang va qiziqarli shaklda o‘tkazish
Xulosa
Men ushbu kurs ishida “Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan
foydalanish” mavzusini o‘rganib, uning nazariy va amaliy jihatlarini tahlil
qildim. O‘rganish jarayonida shuni aniqladimki, o‘yinlar boshlang‘ich sinflarda
savod o‘rgatishning samarali vositasi sifatida pedagogik amaliyotda katta
ahamiyatga ega. O‘yinlar orqali o‘quvchilar nafaqat harflar, so‘zlar va nutqni
o‘zlashtiradi, balki diqqat, mantiqiy fikrlash va ijodiy qobiliyatlarni ham
rivojlantiradi.

30Tadqiqot davomida tayyorlov davrida o‘yinlarni rejalashtirish, o‘tkazish va
baholashning metodik jihatlari batafsil o‘rganildi. Shuningdek, harflar va
so‘zlarni shakllantirish, raqamlar va oddiy matematik masalalarni yechish, rol
o‘yinlari va kombinatsiyalangan o‘yinlar yordamida o‘quvchilarning bilim va
ko‘nikmalarini mustahkamlash mumkinligi tasdiqlandi.
O‘yinlar orqali o‘quvchilarning faolligi va qiziqishi ortadi, ular bir-biri bilan
muloqot qilib, hamkorlik ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Shu bilan birga,
o‘yinlardan foydalanish o‘qituvchilarga o‘quv jarayonini interaktiv va qiziqarli
qilish imkonini beradi.
Xulosa qilib aytganda, tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish
boshlang‘ich sinflarda savod o‘rgatish samaradorligini oshiradi va
o‘quvchilarning umumiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Shu sababli,
o‘yinlar pedagogik jarayonda tizimli va metodik tarzda qo‘llanilishi muhimdir.
Men ushbu ishni bajarish orqali savod o‘rgatish jarayonida o‘yinlarning
ahamiyati va ularni samarali qo‘llash usullarini yaxshilab o‘rganib chiqdim
hamda kelajakda darslarda qo‘llash bo‘yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqdim.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
Prezident farmonlari va qarorlari ro‘yxati
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2019-yil 29-
apreldagi “O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi tizimini 2030-yilgacha
rivojlantirish konsepsiyasi to‘g‘risida”gi PF–5712-sonli Farmoni.
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2020-yil 6-
noyabrdagi “Xalq ta’limi tizimini yanada takomillashtirishga oid
qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi PQ–4884-sonli Qarori.

313) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2022-yil 11-
maydagi “Xalq ta’limi tizimida o‘quv-tarbiya jarayonlarini sifat jihatidan
yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ–220-sonli
Qarori.
4) Abdurahmonova, G. T. “Boshlang‘ich sinfda matematika o‘qitish
metodikasi.” – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2021. – 210 b.
5) Rasulova, N. I. “Matematika darslarida o‘quvchilarning mantiqiy
tafakkurini rivojlantirish metodikasi.” – Toshkent: “Yangi asr avlodi”,
2019. – 188 b.
6) Karimova, M. R. “Boshlang‘ich ta’limda masala yechish ko‘nikmalarini
shakllantirish.” – Toshkent: TDPU nashriyoti, 2020. – 176 b.
7) Usmonova, S. M. “Matematika o‘qitishda interfaol metodlardan
foydalanish.” – Samarqand: “Zarafshon”, 2018. – 154 b.
8) To‘xtayeva, G. Sh. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida vizual
vositalarning ahamiyati.” – Toshkent: “Istiqlol”, 2022. – 142 b.
9) Ahmedova, N. A. “Matematika fanini o‘qitishda zamonaviy
texnologiyalar.” – Namangan: “Tafakkur”, 2017. – 132 b.
10) Xudoyberdiyeva, Z. “Boshlang‘ich sinflarda tezlik, masofa va vaqt
masalalarini yechish metodikasi.” – Toshkent: TDPU, 2023. – 120 b.
11) Abdullayeva, D. M. “Matematika fanini o‘qitishda ko‘rgazmali qurollar va
elektron resurslar.” – Buxoro: “BuxDU”, 2018. – 160 b.
12) Shodiyeva, G. E. “Boshlang‘ich sinf matematika darslarida interaktiv
yondashuvlar.” – Toshkent: “Noshir”, 2020. – 128 b.
13) Qodirova, M. “Matematika fanini o‘qitishda STEAM texnologiyalarning
o‘rni.” – Toshkent: “Ilm ziyo”, 2022. – 150 b.
14) Raxmonqulova, M. B. “Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matematik
tafakkurni rivojlantirish.” – Toshkent: “Sharq”, 2019. – 140 b.
15) O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi. “3-sinf Matematika
darsligi.” – Toshkent: “O‘qituvchi”, 2021. – 160 b.

3216) Nurmatova, S. “Boshlang‘ich ta’limda matematik masalalarni yechish
jarayonini baholash.” – Farg‘ona: “Ilm sari”, 2020. – 116 b.
17) Alimova, D. “Raqamli texnologiyalar asosida matematika o‘qitish
samaradorligini oshirish.” – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2023. – 134 b.
18) Ruzieva, L. “Boshlang‘ich ta’limda kompetensiyaviy yondashuv asosida
matematika o‘qitish.” – Toshkent: TDPU, 2018. – 148 b.
Foydalanilgan internet manbalar
1. www.ziyonet.uz
2. www.pedagog.uz
3. https://uzedu.uz
4. https://president.uz
5. https://kitob.uz
6. https://eduportal.uz
7. https://school-edu.uz

Savod o‘rgatish tayyorlov davrida o‘yinlardan foydalanish

Sotib olish