Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 10000UZS
Размер 63.2KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Март 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Основы культурологии

Продавец

Bohodir Jalolov

Шахс маънавиятининг асосий қирралари

Купить
Шахс маънавиятининг асосий қирралари
Режа 
Кириш 
I.Боб. Шахснинг маънавий комолати ва унинг шарқона таърифи
1. Маънавий камолот тушунчаси ва унга эришиш йуллари 
2. Маънавий камолотга эришиш йўллари хакида Марказий 
3. Осиѐ� алломаларининг фикрлари 
II .Боб Маънавият ва жамият тараққиёти 
1. Маънавий камолотнинг жамият тараққи	
ѐ�тига таъсири 
2. Пр	
ѐзид	ѐнт И.А.Каримовнинг Юксак маънавият- 	ѐнгилмас куч 
асарида маънавият масалалари 
Хулоса 
Фойдаланилган адаби	
ѐ�тлар руйхати  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  
 
 
    Кириш 
  Мавзунинг   долзарблиги:   Инсон   комолоти   муоммоси   доимо   ижтимоий
фанлар   учун   долзарб   муоммолардан   булиб   келган   Ижтимоий   фанлар
инсоннинг келиб чикиши унинг хает тарзи камолот боскичларини урганишга
харакат   килиб   келган   Ижтимоий   фан   сохасида   фаолият   юогазган   алломалар
изланувчилар   инсонни   маънавий   камолоти   хусусида   куплаб   тадкикитчилар
олиб борганлар Инсон доимо камолотга эришиб борадиган ижтимоий хактда
фаоллашиб   борадиган   онгли   мавжудоддир   Инсон   камолотида   маънавият
доимо   ката   рол   уйнаб   келган   Унинг   маънавий   камолотининг   боскичллари
булиб хар бир боскич жараенида инсон етукликка интилиб боради Инсоннинг
маънавий   камолоти   унинг   хатти   –   харакатлари   интилишу   истаклари   Билан
хам чамбарчас богликдир 
  Маънавий   камолот   даражасига   эришиш   онсонлик   Билан   амалга   ошмайди
маънавий   камолотга   эришишнинг   уз   заминлари   мавжуддир   Инсоннинг
маънавий   камолот   заминлари   узок   вактлар   давомида   шаклланиб   келди   ва
инсон хаетининг ажралмас ктисмига айланди 
  Дунедаги   барча   халклар   шу   жумладан   узбек   халки   усиб   келаетган   еш
авлод   тарбияси   нинг   маънавий   камолотини   юксалтириш   максадида   унга
таъсир   килувчи   омилларини   бойитиб   борган   ва   хар   бир   авлод   вакиллари
томонидан   хантда   кулланилиши   билан   янаада   бойитилган   холда   кейинги
авлодларга меерос сифатида колдириб келган 
  Инсоннинг   маънавий   камолотига   ката   таъсир   курсатадиган   бундай
маънавий   мерослар   доимо   кадолани   авайлаб   келинган   Инсоннинг   маънавий
камолотга   олиб   чикишда   халкимизнинг   бой   урф   одатлари   анъаналари   расм
русмлари   ва   шу   билан   бирга   оиланинг   хамда   ислом   динининг   урни   ката
булган 
  Маънавий   камолотга   эришиб   борантган   хар   бир   инсон   етук   шахс   хамда
комиллик   даоажасига   етган   инсоннинг   сифатида   ижтимоий   хаетда
фаоллашиб борган 
 Маънавий камолотга эришиб бораетган инсонлар    Жамият   тараккиетида   ката   рол   уйнайдиган   жамият   истикболига   ката
таъсир   курсатадиганкишилар   сифатида   шаклланиб   борганлар   Инсонлар
доимо   жамиятнинг   хаетида   ката   рол   уйнаб   унинг   такдирини   белгилиб
берувчи   куч   сифатида   щаклланиб   борган   хар   томонлама   комил   булган
маънавий етук инсонлар уз хатти харакатлари фаолиятлари билан ижтимоий
тараккиетга таъсир курсатувчи куч сифатида шаклланиб борган 
  Буюк Хитой олими Конфуций кишиларнинг  жамият  хаетидаги  роли ката
таъсир курсатишни уз асарларида курсатиб утган 
  Марказий   Осие   алломалари   хам   инсон   ва   жамият   маънавиятсиз   яшай
олмайди   инсонларнинг   маънавий   етуклигини   унинг   такдирига   ката   таъсир
курсатишини мукаррар эканлигини айтиб утишган 
 Абу-Наср Фаробийнинг ижтимоий карашларида жумладан Фозил одамлар
шахри   номли   рисоласида   жамиятнинг   хаетида   унинг   тараккиетида
инсонларнинг   роли   ката   эканлиги   тугрисида   гапириб   инсоннинг   маънавий
камолотига   ката   таъсир   курсатадиган   омилларга   алохида   бахо   берган
Жумладан инсонийлик фазилатларини эгаллаб бораетган  кишилар маънавий
етукликка   эришишни   хамда   жамият   хаетидаги   фаол   инсон   булиб
шаклланишини айтиб утади 
  Буюк   Амир   Темур   хам   уз   тузукларида   инсонларни   етукликка   олиб
чикадиган хислат ва фазилатларни улуглаб езади хамда акл ва илм ердамида
маънавий   камолртга   эришиши   ва   ижтимоий   хаетда   фаол   булиш   хар   бир
инсон учун зарур эканлигини таъкидлаб утади 
  Аждодларимизнинг   инсоннинг   маънавий   камолотга   эришишга   булган
интилишлари   учун   бурч   эканлигини   таъкидлаб   келишган   ва   уни
таъминлашга   эътибор   берганлар   Узбекистоннинг   мустамлака   булиб
келганлиги   инсоннинг   маънавий   камолотга   эришиш   учун   булган
интилишларини   сусайишига   олиб   келди   Бундай   холатни   юзага   келишига
асосий   сабаб   боскинчилар   олиб   борган   маънавиятни   кашшоклаштиришга
каратилган сиесати эди    19  аср  охирлари  20  аср  бошлдарида   Марказий   Осиеда   фаолият   юргизган
жадидчилик   харакати   инсонни   маънавий   камолотга   олиб   чикиш   учун
имкониятни яратишга харакат килдилар Лекин уларнинг бундай харакатлари
боскинчилар томонидан йул куйилмаслик эди 
 
  I.Боб. Шахснинг маънавий комолати ва унинг
1.Маънавий камолот тушунчаси ва унга эришиш йуллари
 Маънавият ва жамият тушунчалари бир –бир билан чамбарчас богликдир 
Жамият маънавиятсиз булмаганидек маънавият хам жамиятдан ташкарида 
юзага келиши ривожланиши асло мумкин эмас Жамият маънавий камол 
топиб муайян максадлар манфаатлар асосида уюшган кишиларнинг 
бирлигидир. Кишилар маънавий камолотнинг хар кандай даражасига факат 
жамоага бирлишиб яшаб мехнат килгандагина етиша оладилар Маънавият 
инсонга узига хос бетакрор мохият имконият бахш этади жэамият аъзоларини
бирлаштиради уюштириб туради Маънавият шахснинг хъалкнинг давлатнинг 
жамиятнинг кучи ва кудратидио тараккиети имкониятларини белгиловчи 
ички ижобий рухий омилидир 
  Жамият   тараккиети   ва   кишиларнинг   маънавий   камолоти   бир   бири   билан
богланган   бири   иккинчисиз   воке   булмайдиган   мураккаб   жараендир   Шунинг
учун хам инсрнни тарихнинг барча даврларида олимлар бу жараеннинг ички
мохиятини   конунларини   англашга   уларга   йуналиш   беришга   харакат
килганлар   Барча   даврлардаги   давлатларда   таълим-тарбия   маърифий   ишлар
тизими ха шу маусадлар билан боглангани сир эмас 
  Маънавиятнинг   мохияти   ва   Амалий   ахамияти   айникса   жамият
тараккиетининг   бурилиш   даврларида   яккол   кузга   ташланади   Давлатнинг
кучи   ва   кудратини   маънавий   жихатдан   баркамол   булган   кишиларгина
белгилайди   Маънавиятга   эътибор   бермаган   мамлакатда   ката   иктисодий
ижтимрий   сиесий   бухрондар   содир   булади   Жамият   хаетидаги   барча
бухронларнинг   томири   хам   кишиларнинг   маънавий   камолоти   даражаси   ва
холатига бориб такалади Халк маънавий жихаидан кашшок булган мамлакат
табиий бойликлари бехисоб булса хам хеч качон буюк давлат була олмайди
Бу   фикрлар   тугрилиги   инсоният   жамият   тараккиетининг   жамият   маънавий
камолотининг   пировард   максадларинигина   эмас   балки   уни   амалга
оширишнинг аник самарали йуналишларини билиши хам ката ахамиятга эга
Бу   эса   жамият   тараккиетини   ички   конунларини   кай   даражада   чукур   ва холисона   била   олишимизга   хам   боглик   Маънавий   тараккиетнинг   конунлари
жамият   хаетидаги   ички   зарурий   богланишларини   таркибий   кисмидир.
Жамиятнинг   моддий   хаети   тараккиет   билан   инсон   маънавий   камолотининг
муштараклиги   бу   масалада   хам   яккол   кузга   ташланиб   туради.   Бу   уринда
уларнинг   кайси   бири   бирламчи   кайси   бири   иккиламчи   деб   савол   куйиши
уринсиздир.   Маънавият   моддий   хаетни   акс   эттиради.   Ва   жамиятда   мавжуд
булган   маънавий   ходисалар   йигиндиси   сифатида   кузга   ташланади.   Улар
орасидаги   сабаб-окибат   алокадорлиги   бир   тамонлама   булмасдан   икки
томонлама   характерга   эгадир.   Маънавий   хает   узи   келтириб   чикарилган
моддий  сабабларга  хар  кадамда  Тула  исботланади.  Шу  сабабли  хам   хозирги
кунда жахаондаги ривожланган мамлакатлар мустакил тараккиет йулига утиб
олган   еш   давлатлар   жамияти   аъзоларининг   маънавий   камолоти   масаласига
биринчи   даражали   ахамият   бериб   келмокда.   Бу   айрим   давлатларнинг
вактинчалик сиесати эмас балки жахон иараккиетининг асосий йулидир. 
 Жамиятда барча соглом кишилар акл-идроки тафаккур салохиетига эга. Бу
иесоннинг   табиатдаги   барча   жонзотлардан   афзаллигини   кенг   амалий
имкониятларини   курсатувчи   асосий   субъектив   сифатидир.   Онгли
фаолиятнинг   хар   кандай   шакли   хам   маънавиятнинг   мезонларига   мос
келавермайди. Маънавий жихаидан нихоятда тубунлашган одам хам уз хатти
харакатини   онгли   равишда   бошкаради.   Маънавият   инсонга   хос   булган
онглиликнинг   ижобий   ахамият   касб   этган   холдаги   куринишиди.   Шу
жихатдан   маънавият   хам   жамиятнинг   мухим   томонларидан   биридир.   У
инсоният   пайдо   булиши   билан   маънавиятнинг   мустакил   жабхалари   ривожи
хам Яна тезлашган унинг иоддий хаети билан богликлиги чукурлашаверган. 
 Жамият маънавий хаети кишилар ишлаб чикариш фаолияти ва узаро 
муносабатларининг субъектив замири булиб уз мохиятига кура инсон 
ижтимоий хаети турмуш тарзининг муайян усулидир. 
Маънавиятнинг   мустахкамлашнинг   омиллари   ва   воситалари   турли
шаклларда,   кўринишларда   бўлиши   мумкин.   Мустақилликни   абадий
бўлишини   таъминлаб   берадиган   омиллардан   бири   миллатлараро муносабатлар  ва  уларни  такомиллаштиришдир.  Миллатлараро  муносабатлар
доимо   давлат,   минтақа   тарихида   катта   роль   ўйнаб   келган.   Миллатлараро
муносабатларни   тўғри   ташкил   этиш   ва   бу   муносабатларни   ташкил   этиш
жарае=нида олиб борилган оқилона си	е=сат катта аҳамиятга эгадир. 
Инсоният   тарихида   тажавузкор   мамлакатлар   ўз   мақсад   ва   манфаатлари
йўлида   миллий   низоларни   келтириб   чиқаришга   катта   эътибор   берди   ва   бу
низолардан усталик билан фойдаланганлар. 
Ўзбекистон   кўпмиллатли   тарихий   этник   давлат   ҳисобланиб   Ўзбекистон
мустақиллигини   кўролмаган   кучлар   турли   миллат   вакиллари   ўртасида
келишмовчи-ликларни   ва   низоларни   келтириб   чиқаришга   ўринмоқ-далар.
Шунинг   учун   ҳам   миллий   муносабатлар   масаласида   эхти	
е=ткорлик   ҳамда
барча   миллат   манфаатларини   кўзлаган   ҳолда   си	
е=сат   олиб   бориш   талаб
этилади,   маънавият   муносабатларнинг   мустақилликни   мустаҳкамлашдаги
Ўзбекистонда   озод   ва   обод   Ватанни   яратишдаги,   тинчлик   ва   барқарорликни
таъминлаб берадиган ўрнини очиб беришига асосий эътибор берилган. 
Ҳар бир элат ва халқнинг миллат бўлиб шаклланиши тарихий жара	
е=нлар
маҳсулидир.   Бу   муайян   мамлакатда   ва   минтақада   ўзига   хос   равишда   ҳамда
бетакрор   ходиса   сифатида   намо	
е=н   бўлади.   Хар   бир   миллат,   шу   жумладан
Ўзбек   миллатининг   миллат   бўлиб   шаклланиши   ўзини   узоқ   тарихига   эгадир.
Бу   миллатларнинг   шаклланиши   тўғрисида   турлича   фикрлар   ва   мулохазалар
мавжуддир. 
Ушбу   мулохазалар   бўйича   илмий   изланишлар   олиб   борила	
е=тгани
олимлар   ва   мутахассислар   миллатларни   шаклланиши   тўғрисида   ўз
мулохазаларини   ба	
е=н   этиб   келмоқдалар.   Ўзбекларнинг   миллат   бўлиб
шаклланиши узоқ тарихга эга. Аммо бу масалада турлича фикрлар, талқинлар
мавжуд.   Муаллиф   бу   фикрларни   фалсафий   мушоҳада   қилиб,   ўзбекларнинг
миллат сифатида шаклланиши тўғрисидаги мулоҳазаларни ба	
е=н этади. 
  Миллат,   элат   бор   экан,   унинг   шаъни   ва   шавкатини   ҳимоя   қилиш,   шу
жара	
е=нда   жаҳон   ҳамжамиятида   ҳар   бир   миллат   ўз   муносиб   ўрнига   эга
бўлиши   учун   курашувчи   фидоий   инсонлар   майдонга   чиқади.   Бундай инсонларнинг   саъй-ҳаракати,   жасорати   туфайли   миллат   ўз   мустақиллигига
эга   бўлиб,   тенглар   ичида   тенг   яшаш   имкониятини   қўлга   киритади.   Инсон
хаети   тажрибаси   фаолияти   билими   иоми   одоб   ахлоки   хатти-харакати   билан
узининг маънавий оламини бойитиб боради. Аклан ва ахлокан бойиб борган
сари   уз   олдига   олижаноб   Маънавиятнинг   мустахкамлашнинг   омиллари   ва
воситалари   турли   шаклларда,   кўринишларда   бўлиши   мумкин.
Мустақилликни   абадий   бўлишини   таъминлаб   берадиган   омиллардан   бири
миллатлараро муносабатлар  ва уларни такомиллаштиришдир. Миллатлараро
муносабатлар   доимо   давлат,   минтақа   тарихида   катта   роль   ўйнаб   келган.
Миллатлараро   муносабатларни   тўғри   ташкил   этиш   ва   бу   муносабатларни
ташкил   этиш   жарае=нида   олиб   борилган   оқилона   си	е=сат   катта   аҳамиятга
эгадир.   Инсоният   тарихида   тажавузкор   мамлакатлар   ўз   мақсад   ва
манфаатлари   йўлида   миллий   низоларни   келтириб   чиқаришга   катта   эътибор
берди ва бу низолардан усталик билан фойдаланганлар. 
Ўзбекистон   кўпмиллатли   тарихий   этник   давлат   ҳисобланиб   Ўзбекистон
мустақиллигини   кўролмаган   кучлар   турли   миллат   вакиллари   ўртасида
келишмовчи-ликларни   ва   низоларни   келтириб   чиқаришга   ўринмоқ-далар.
Шунинг   учун   ҳам   миллий   муносабатлар   масаласида   эхти	
е=ткорлик   ҳамда
барча   миллат   манфаатларини   кўзлаган   ҳолда   си	
е=сат   олиб   бориш   талаб
вазифаларни куйиб унга эришиш учун харакат килади. Харакат эса 
маънавий заминини талаб килади. 
Ўзбекистон   Президенти   ўз   фаолиятида   Ўзбекистонда   истиқомат
қила	
е=тган   100   дан   ортиқ   миллат   ва   элат   вакилларини   манфаатини   кўзлаган
ҳолда   си	
е=сат   олиб   бормоқда.   Ўзбекистон   Республикаси   Конститутциясида
ҳам барча Ўзбекистонда истиқомат қила	
е=тган миллат вакилларининг ҳуқуқ ва
эркинликлари   тенглаштирилиб   миллатлар   ўртасидаги   тинчлик
кафолатланган. 
  Конститутциямизни   Инсон   ва   фуқароларнинг   асосий   хуқуқлари,
эркинликлари   ва   бурчлари   деб   номланган   иккинчи   бўлим   бешинчи   боб
18моддасида  шундай  дейилади.  ―Ўзбекистон  Республикасини   барча   фуқаролари   бир   хил   хуқуқ   ва   эркинликларга   эга   бўлиб,   жинси,   эрқи,
миллати, тили, дини, ижтимоий келиб чиқиши, эътиқоди, шахси ва ижтимоий
мавқеидан қатъи назар, қононун олдида тенгдирлар. 
Имтие=злар   қонун   билан   белгилаб   қўйилади   хамда   ижтимоий   адолат
принципларига мос бўлиши шарт .	
‖ 1
 
Миллатлараро   муносабатларни   ташкил   этиш   жара	
е=нидаги   ахиллик   ва
зийраклик Ватан тақдирини хал этиши жара	
е=нида катта ахамиятга эгадир. 
Инсоният   тарихи   милларлараро   муносабатларни   ташкил   этишдаги
хамкорликлар қандай оқибатларга олиб келиши мумкин эканлигини исботлаб
берди. 
  Маънавий   камолот   жараенида   инсон   характери   шаклланади.   Билим   ва
илмгина   эмас   балки   фан   ва   тажриба   ютукларини   амалда   куллай   билиш   хам
маънавиятдир.   Инсоннинг   комолоти   одоби   хукукий   маданияти,   бурч   ва
маъсулият   туйгуси   билими   кундалик   фарлият   жараенида   синовлардан   утиб
шакилланиб   ва   ривожланиб   инсоф,   иймон,   виждон   сингари   маънавий
фазилатлар мустахкамланишига олиб келади. 
 
 
1  Ўзбекистон Республикаси Конститутцияси. Т. ―Ўзбекистон  2007 й. 6-бет. 
‖ 2. Маънавий камолотга эришиш йуллари хакида Марказий
Осиё алломаларининг фикрлари.
 Инсон онглилиги уз узини англашни хам ифодалайди. Инсоннинг 
мохияти унинг жисмоний борлиги билан эмас, балки маънавияти билан 
богликдир. Демак маънавиятсиз инсон булмаганидек, маънавиятсиз 
маърифатли, ривожланган жамият хам булмайди. Чунки кишилар 
маънавиятида янгича фикрлаш булмаса, таъбир жоиз булса, онгида ислохат 
килмай туриб, сиесий-ислохатлар амалга ошиши кийин кечади ва уйлаган 
максабдарига эришиб булмайди. 
Хар   бир   жамиятнинг   инсон   камолотининг   у   еки   бу   боскичига   хос
булган иймон. эътикоди, ахлок одоби, тажриба ва малакасини уз ичига олади
кишиларнинг   фаолияти,   истеъдоди   ва   кобилияти   юриш-туришида   намоен
булади   Кишиларнинг   маънавий   фазилатлари,   дунекараши   мафкуравий
эътикоди   Билан   богланиб   муайян   тартибга   тушади   ва   уларни   бевосита
таъсири натижасида жамият олдидаги вазифаларини англашга е=рдам беради. 
Инсоннинг маънавий камолоти имкониятлари чексиздир. Бу чексизлик
инсоннинг   табиати,   у   яшаетган   жамиятнинг   имкониятлари   Билан
белгиланади.   Жамият   таракки	
е=ти   жпрпенида   такомиллашиб,   кенгайиб   ва
чукукрлашиб   бораетан   ахлокий,   хукукий   бурч   ва   маъсулияти   билан
богланган   маърифатлар   маънавий   камолотнинг   Янги   муаммоларини
келтириб   чикараверади.   Муайян   окилона   манфаатнинг   чегарасидан
иккинчисига   тадрижий   йул   билан   утавериш   маънавият   тараккиетининг   хал
килувчи омилидир. 
Маънавий   камолот   халкнинг   тарихи,   маданий   мероси   миллий
умуминсоний   кадриятларнинг   мохияти   ва   ахамиятини   холисона   билиш,
улардан окилона фойдаланиш, ривожлантириш билан богликдир. Уз миллий
маданияти,   кадрияти   тарихий   меросдан   бебахра   булган   халкларда   утмиш
хакидаги аник тасаввур хам, келажакка каратилган муайян орзу умид хам бу
йулд   уюшкоклик   билан   кураш   олиб   бориш   иштиеки   хам   булмайди.
Маънавий   бухрон   холатига   тушиб   колган   халк   ундан   чика   олмаса   бошка халкларнинг   маданияти   таъсирига   тез   берилиши,   уз   миллий   рухиятини
йукотиш, кадр кимматини унитиш хам мумкин. Бундай халклар миллий онги,
маънавияти   заиф   булган   этник   бирлик   сифатида   тарих   сахнасида   узининг
муносиб   уринни   эгаллайди.   Б   у   фикрлар   хам   жамият   ва   халкнинг   маънавий
камолоти   бир   бири   билан   узвий   богланишда   эканини   курсатади.   Муайян
маънавий   омилларсиз   жамиятнинг   сиесий-   ижтимоий   юксалиши   мумкин
эмас.   Жамият   тараккиети   ва   маънавий   камолоти   уртасидаги   диалектик
муносабатнинг узига хос учтаасосий сабаби бор. 
Биринчидан, маънавий, ирсий иркий. Диний еки соф миллий сифатгина
эмас   хар   бир   шахснинг   маънавий   камолоти   ижтимоий   мухит,   билан   унинг
яшаш   шароитлари   мехнати   ва   турмуш   тарзи,   бошкалар   билан   муносабатда
булиш   заминида   шакилланади.   Маънавият   инсон   калбига   она   сутию   ота
угити,   авлодлар   тажрибаси   жамоатчилик   таъсири   маданий,   мерос,
умуминсоний   кадриятлар   оркали   сингади   ва   хает   тажрибаси   сабоклари
асосида   мустахкамланиб,   мухрига   кириб   боради.   Иркидан   миллатидан
яшаетган   аник   жугрофий   шароитдан   катъий   назар,   инсон   фарзандининг
барчасида   маънавий   камолдолтнинг   субъектив   имкониятлари   бор.   Лекин
шахс   яшаетган   давр,   иктисодий,   сиесий,   маданий   шароитлар   билан   таказо
килинаетган объектив имкониятлар турлича булиши мумкин. 
Бу   хам   маънавий   камолотнинг   даражаси   ва   имкониятларига   таъсир
этади.   Жамият   тараккиети   жараенида   турли   мамлакатлар   ва   халкларнинг
маънавий   камолоти   даражаси   турлича   булиши   хам   шу   объектив
имкониятлар, эхтиежлар билан белгиланади. 
Иккинчидан,   маънавий   камолот   жамият   тараккиетининг   мухим
таркибий кисми хал килувчи омилидир. 
Жамият тараккиетидаги Янги маънавий эъхтиежларни ва уларни руебга
чикиши учун кенгрок имкониятларни хам юзага келтиради. Инсон ижтимоий,
иктисодий   муносабатлар   таъсирида   булган   даврлардан   бошлабок   жамият
вужудга   кела   бошлайди   ва   ривожланади.   Шундан   бошлаб   жамият
тараккиетининг объекти ва субъектив асослари уртасида мураккаб диалектик муносабат   шаклланади.   Инсон   яшаетган   объектив   шароитлар   билан   унинг
фаолиятига   асос   булган   маънавияти   уртасидаги   диалектик   муносабат
заминида жамият ривожланиши амалга ошади. Жамият иктисодий сиесий ва
ижтимоий   тараккиети   унинг   маънавий   ривожланиши   билан   узаро   узвий
богланган   булиб   бири   иккинчисисиз   амалга   Оша   олмайдиган   жараенга
айланади.   Бу   икки   омилнинг   бири   заифлашиб,   бухронга   учраса   иккинчиси
хам кенг ривожланиши имкониятларига эга булла олмайди. 
Маънавий   камолот   утмишдан   колган   мерос   ва   кадриятларни   урганиш.
Ривожлантириш,   Янги   боскичга   кутариш   оркали   амалга   ошади.   Бу   даврга
миллатга   динга   мафкурага   хос   булган   маънавият   мезонларини
мутлоклаштириш,   уларга   кур   курона   эътикод   килиш   хам   шахс   ва   жамият
камолоти имкониятларини чеклаб куяди. 
Маънавий   камолот   муайян   ижтимоий   эхтие=жлар   билан   богликдир.
Эхтиеж   ва   зарурат   йук   жойда   хеч   кандай   юксалиш   булмайди.   Эхтиежнинг
узи   хам   маънавият   даражаси   билан   белгиланади.   Маънавий   камолотга
интилишнинг узи хам инсон мухити билан богланган эътиеждир. Маънавият
ривожланишининг хар бир боскичи тарихий даврларининг узига хос эхтиеж
ва имкониятлари билан белгиланади. 
Тараккиет   учун   оджамлар   сифатининг   етуклиги   юксак
маънавиятлиликдандир.   Шунга   кура   маънавият   инмон   учун   хам,   жамият
учун хам сув ва хаводек зарур деймиз. 
Учинчидан,   инсон   аклан,   ахлокан   такомиллашиб,   Фан   ва   техника
ютукларини,   жамият   тараккиети   тажрибаларини   урганиб,   узлаштириб
боргани сайин маънавий омилларнинг жамият хаетига булган таъсири тоборо
ортиб   бораверади.   Натижада   жамият   тараккиетининг   инсон   онгли   равишда
бошкаради,   деган   фалсафий   хулосакелиб   чикади.   Жамият   тараккиетининг
барча   кичик   муоммоларини   мохияти   ва   уларнинг   истикболли   масалалари
даставал кишилар онгида пишиб етилади, сунгра турмушга ташбик этилади.
Б   у   гоялар   карашлар   билимлар,   тажрибалар,   тасаввурлар   тизими   муайян
вазифанларни   бажаришни   уз   олдига   максад   килиб   куйган   кишилар томонидан   яратилади   ва   амалга   оширилади.   Янги   гоялар   карашлар   асосида
амалга оширилган фаолият натижалари хам аклий умумлаштирилиб, туларок
мукаммалрок гоялар тизими юзага келиши учун имконият яратилади. 
Тарахий   тараккиетнинг   барча   даврлари   ва   шароитларида   маънавий
камолот   имкониятлари   бир   хил,   бир   иее=рда   булавермайди.   Хаар   доим   хам
текис   равон   йулдан   боравермайди.   Ижтимоий   зиддиятларини   кучайиши
айрим   тарихий   даврларда   турли   мамлакатлар   ва   халкларнинг   сиесий,
иктисодий   ва   маданий   тараккиети   имкониятини   чеклаб   хам   куяди.   Бу   холат
мустамлакачилик   карамлик   асорати   остига   тушиб   колган   мамлакат   ва
халклар тарихида яккол кузга ташланади. 
Маънавий   бухрон   жамият   хаетининг   барча   сохаларида   руй   берган   ва
берадиган инкирозларнинг асосий сабабидир 
Узбекистон учун давлат мустакиллигини куога киритиш канчалик огир
ва   машакатли   жараен   булган   булса,   уни   саклаб   колиш,   мустахкамлаш,
баркарорлигини   мустахкамлаш,   баркарорлигини   таъминлаш   хам   шу   кадар
мураккаб   в   аута   маъсулиятли   вазифадир.Кишилик   жамиятида   уз
истиклолиникадрига   етмаган   халклар   элатлар   ва   миллатлар   тарих
сахифаларидан   бутунлай   учиб   кетгани,   эркини   асраб   колган   халк   ва
миллатлар   шаъни   ва   шавкатида   тенгсиз   йуналишларга   кутарилганлиги
ибратли   мисоллар   воситасида   халкимизга   етказишимиз   лозим   дейди
Президент. 
Мустакилликни   мустахкамлашда   жамиятимиз   тараккиетни
тезлаштириш   ва   жадаллаштиришда   иктисодий   ва   сиесий   омиллар   канчалик
мухим ахамиятни касб этади, уз-узидан тушунарли албатта. 
Мустакилликнинг   Яна   бир   мухим   масаласи   –маънавият   ва   маърифат
эканлигини   таъкидлаган   Эдик.   Маънавият   мустакиллик   ъаминларини
мустахкамлаш   уни   янада   баркарорлаштириш   ва   такомиллаштириш
омилларидан булиб хисобланади. 
Мустакиллик   учун   маънавият   ва   маърифатни   ривожлантириш
мустакилликнинг асосларидан булиб хисобланади.  Мустакиллик   учун   маънавиятнинг,   маънавий-маърифий   омилларининг
ахамияти   шу   кадар   мухим   ва   хаттоки   уларни,   хеч   качон   иккинчи   уринга
куйииб   булмайди.   Мустакилликнинг   иктисодий   ва   сиесий   муоммолари   хал
килиб   булингандан   кейин   маънавият   ва   маърифат   масалаларига   эътибор
каратилди.   деб   хисоблаш   назарий   жихатдан   хато   булса,   амалиетда   эса
зарарлидир.   Анна   шу   жихатдан   олганда,   Презедентнинг   олдин   одамларга
моддий бойлик бериб, сунгра маънавият тугрисида лозим дейдиганлар керак,
деган назарий коида чукукр маънога эга. 
Маънавият   ва   маърифатнинг   инсон   камолоти   ва   жамият   тараккиети
учун мухим ва зарурлиги учун мухим ва зарурлиги моддий бойликлардан кам
эмаслиги Президент томонидан исботлаб берилди. 
Совет   таталитар   даврида   ахлок   ва   одобнинг   миллий   жихатларини,
таълим   тарбиянинг   шаркона   анъаналарини   инкор   этиш   еки   камситиш
холлари   кучайди.   Инсон   тарбиясининг   мазмун   ва   шаклига   тааллукли   юксак
маънавият   борасидаги   тарихий   тажриба   сабоклари   аста-секин   унилаша
бошлади   еки   маънавий   калоклик   ифодаси   сифатида   талкин   этилди.   Миллий
меросга   асосланиши,   ундан   ешлар   маънавиятини   шакиллантиришда
фойдаланиши вазифалари, умум таълим тарбия тизимларга киритилмайди. 
Шарк   халкларининг   минглаб   йиллик   маънавий   кадриятларини   узида
мужассамлаштирган   ходисалар,   щаърият   хукумларидан   тарбиявий
максадларда   фойдаланиши   диний   хурофат   сифатида   кораланади.   Урта   –
Осиеда   яшаетганбуюк   мутаффакирларнинг   таълим   ва   тарбияни   амалга
оширишнинг   окилона   самарали   усуллари   тугрисидаги   бебахо   мероси
камситилди,   еки   давр   рухига   мос   келмайдиган,  е=ки   давр   рухига   мос
келмайдиган,   эскирган   карашлар   сифатида   талкин   этилди.   Таълим
тарбиянинг   миллий   услублардан   бу   борадаги   бой   тарихий   тажрибани,
Куръони   Карим,   хадислар   ва   шариат   хукумларида   олга   сурилган   маънавий
камолоти   муоммоларини   билмасдан   узбек   зиелиларининг   хам   ката   хатоси
булди.    Европа   ва   унга   таклиддан   бунедга   келган   рус   маданиятининг   катор
жихатлари ахлок-одоб борасидаги шаркона тасаввур ва эхтиежларга зидлиги,
кенг   таргиб   этилган   камунистик   ахлок   кодекси   халкимиз   турмуши   ва
маънавиятига   сингмай, курук  сифатида  колиб  кетиши  жамият  маънавиятида
бушлик хосил булишига олиб келди. 
  Халкимизнинг   ахлок   андиша,   шарму   хае=  халоллик   ва   покизалик,   инсон
кадр   киммати   тугрисидаги   тасаввурларга   зид   булган.   Европа   анъналари
ешларга   салбий   таъсир   этиш   холларини   кучайиб   бориши   анна   шу   бушлик
туфайли   юз   беради   ва   у   миллий   маънавий   инкироз   аломатлари   кучайишига
олиб   келади.   Шу   сабабли   маънавий   тубанликни   чукурлаштирувчигарбона
ахлокий   фазилатлар   еш   болаларда,   усмирларда   шакиллана   бошлайди.
Уларнинг   маънавий   инкирози   чукурлашувига   Гарб   мамлакатларида   кенг
таркалган   багритошлик,   котиллик-худбинлик,   ги	
е=хвандлик   кенг   акс
эттирилган   адабиетлар,   журналлар,   кинофилмлар,   ва   видеафилмларнинг
таъсири хам нихоятда ката булади. 
.   Имом   Исмоил   Бухорий,   Имом   Термизий,   Нажмиддин   Кубро,   Ахмад
Яссавий,   Баховуддин   Накшбанд,   ужаАхрор   Валий   таълимотида   хам
одамларни халоллий, поклик, мехнатсеварлик ва инсонпарварликка чорловчи
гоялар   жуда   куп   учрайди.   Узбек   шеъриятида   хам   ахлок-одоб   масаласининг
фалсафий   муоммолари   нихоятда   кенг   урин   олган.   Нодира   газалларида
кишилардаги   тугрилик,   юртига   содиклик,   инсонпарварлик   ва
мехнатсеварликни инсоний мехр мухаббатни улугловчи фалсафий диалектик
фикроарни   куриш   мумкин.   Узбек   шоирларининг   купчилиги   хам   шоир,   хам
файласуф   булганлар.   Файласуфлар   хам   уз   гояларини   асосан   нарида   баен
килганлар. 
Узбекистонда   болаларни   факатгина   ота-она   эмас   балки   кариндош   –
уруглар,   куни-кушнилар,   махала   –куй   хам   тарбиялайди,   деган   гап   бор.
Ёшларнинг   ахлокий   киефаси   шакилланишига   хама   даврда   хам   атроф   мухит
ката   таъмтр   курсатибкелган.   Куп   болали   оилаларда,   айникса   кишлок
жойларида,   болалар   халол   мехнат   килишга,   укаларини   тарбиялашга, отаонасига,   куни   –кушнисига   ердам   беришга   ешлигиданок   адашмаганлар.
Катта  е=ки   кичикми   учрашганда,   бир-бирларига   салом   бериб,   холл-ахвол
сураши   хам   юксак   ахлокий   фазилатдир.   Куни-кушниларнинг   уйида   бирор
бир маросим булганда, ешларнинг7 узлари чикиб кумаклашиши хам миллий
тарбия   натижасидир.   Кизлар-ибо,   андиша,   камтарлик   шарму   хае,   ор-номус
нима эканлигини китоблардан укиб эмас, биринчи навбатда ота-онадан, куни-
кушнидан   ургансалар   яхши   фазилатларга   эга   буладилар.   Бу   борада
жамоатчилик   фикрини   хам   билиш   ахамиятлидир.   Ёшлар   жиноят   ва   жазо
конунларини   яхши   билганликлари   учунгина   эмас,   балки   жамоатчилик
фикридан   хайикканликлари   учун   хам   турли   нопок   ишларга   кул   уриши
ха	
е=лларига  келтирмаганлар.   Якин-якинларда  хам  ешлар  ката   ешдагиларнинг
олдида ичкилик ичишга, ибосиз сузларни айтишга ботина олмас эди. 
Хадислар   инсон   маънавий   камолотинининг   асоси   булган   ахлок-одоб
тарбиясининг   барча   муаммоларини   уз   ичига   олди.   Хадисларни   урганар
эканмиз, уларда ахлокий камолотнинг, халоллик ва поклик, иймон ва виждон
билан   боглик   булган   бирорта   хам   мухим   масала   эътибордан   четда
колмаганлигини   курамиз.   Хадисларда   илгари   сурилган   инсоннинг   маънавий
камолоти   хакидаги   фикрлар   оллохнинг   хохиш   ва   иродаси   билан   богланган
соф дуневий муоммолардир. Ислом дини хар бир мумин бандадан оллохнинг
борлигини,   унинг   ягоналигини,   оллох  	
е=рдам   элчиси-расули   Мухаммад
Пайгамбар   эканини,   ягоналиги,   унинг   тан   олишигина   эмас,   балки   узининг
бутун   хает   ива   фаолиятида   Оллохнинг   иродасига   Пайгампарнинг   йул   –
йуликларига   Тула   буйсунишини   хам   талаб   килади.   Шу   сабабли   Ислом
динининг   узи   хам   Оллохга   унинг   расулига   буйсунувчилар,   итоат
килувчиларнинг   сифатлари   хам   ката   маънавий   ва   ижтимоий   ахамиятга   эга
булган олижаноб инсоний фазилатлар ифодасидир. 
Диний   эътикод   кишилар   учун   ката   тарбиявий   ахамиятга   эгадир.   Диний
эътикод   хама   вакт   кишиларнинг   хукукий   маъсулиятидан   устун   булган.
Мусулмонлар   жамиятининг   хукукий   талабларини   яхши   билсалар   хам Оллохнинг хохиш ва иродасига боглик бклган ахлокий талабларга Тула риоя
килишни узларининг асосий бурчи деб хисоблашган. 
Оллохнинг иродасига курсатган йул-йурикларига буйсиниш гунох васавоб
дузох   ва   жаннат   сингари   тушунчалар   билан   богланган.   Диний   гляларнинг
таъсири   кучли   булган   барча   даврларда   Ислом   дини   инсон   маънавий
камолотининг   тугри   йулга   солувчи   асосий   омиллардан   бири   булган.   У
хурафош, бидъат, эмас балки улуг маънавият хисобланади. 
Хадисларда  маънавий камолотнинг  барча  диний муоммолари бир  каторда
умумбашарий   муоммоларга   хам   ката   урин   берилган.   Блшка   динга   эътикод
килган   кишиларни   камситиш   мусулмон   мамлакатларида   ката   гунох
хисобланади. 
Ахлок-одоб   тугрисидаги   халк   маколаларини,   утмишдан   буюк
алломаларимизнинг  ибратли   сузлари,  таълим  тарбия   хакидаги   карашларини,
хадислар   ва   шеърий   хукумларнинг   мазмунинияхши   урганиб   чиккан
кишиларда   бунга   шубха   йук.   Халкимизнинг   асрлар   давомида   шакилланган
маданий меросидан, ахлок, одоб, тарбия борасидаги анъаналаридан канчалик
самарали фойдалансак миллий мустакиллигимизни чинакам фидоийси булган
ешларни тарбиялаш борасида ката ютукларга эришамиз. 
Жамият   тараккиети   учун   ахолининг   сони   эмас,   балки   сифати   мухимдир.
Сифатнинг бош мезони юксак маънавиятдир. 
Маънавият камолот заминларини мустахкамлашда хар бир фукарода юксак
инсонийлик   фазилатларини   шакиллантиришда   бошка   фанлар   билан
богликлиги   жуда   мухим.   Ёшларга   мавхум   коидаларни   эмас,   балки
хаетдахалол виждон ва иймон билан яшашни ургатмоги лозим. Бу билимлар
кишиларнинг   юксак   ахлокий   фазилатлар   билан   кушилганда   етук   маънавий
бойликка айланади. 
 
  II. Боб Маънавият ва жамият тараккиёти.
1. Маънавий камолотнинг жамият тараккиётига таъсири.
 Тарихдан доно дохолар, адолатли подшохлар, буюк алломалар миллатни 
огир вазиятдан халос этиб, ривожлантириш учун, биринчи навбатда, 
маънавий омилларга эътибор берганлар, кишиларни ватанпарварлик, 
мехнатсеварлик, миллатпавварлик, рахм-шавкатлилик рухида тарбиялашга, 
уларда миллий ифтихор бурч ва маъсулият туйгусини кучайтиришга харакат 
килганлар. Миллат узини англаш, ор-номуси, кадркимматини ерга урилишига
йул куймаслиги, миллий бирлик ахиллик хамкорлик ва хамдардликка 
интилиши хам миллий маънавиятни ривожланиши даражасини белгиловчи 
мезон булган. 
Миллий   маънавият   юксалишини   халклар   уртасидаги   муносабатларни
яхшилашига   хам   имкон   берган.   Узликни   одилона   англашмиллат   бошка
халкларнин хам кадрига етади. Улар билан тенг хукукли, дустона алокаларни
мустахкамлашга   харакат   килган.   Чунки   миллат   узликни   англаш   факат
миллий манфаатларни билишигина булиб колмай тараккиет истикболларини
хам   тугри   тасаввур   этишдир.   Миллатнинг   истикболи   эса   бошка   халклари,
мамлакатлар  бутун   жахондаги  вазият  ва   имкониятлар   билан  хам  богликдир.
«Кушнинг тинч булса, сен хам  тинч буласан» деганларидек,  бутун жахонда,
биринчи навбатда кушни мамлакатларда, е=нма- 	е=н яшаетган халклар орасида
тинчлик,   осойишталик,   баркарорлик,   хамкорлик   хамжихатли   адолатли   тенг
хукукий   муносабатлар   булмаса,   бирор   миллат   узини   порлок   истикболини
таъминлай   олмайди.   Шу   сабабли   хам   халкларнинг   доно   дахолари   ва   етук
алломалари   миллий   онг,   бирлик   ва   хамжихатликнинг   ривожлантириш
йулидаги   харакатларида   бошка   халкларни   хурмат   килиш,   улар   билан   яхши
муносабатлар   урнатиш   тараккиетнинг   мухим   маънавий   омили   эканлигини
эътироя килганлар. 
Жамият хаетида барча юксалишлар, тараккиет имкониятлари, комил инсон
шаклининг   муайян   маънавий   мухит   ва   имкониятлари   билан   боглик.   Барча
тушкунликлар   холатлари,   иктисодий,   сиесий   инкирозлар   эса   маънавий бухроннинг   натижаси   булган.   Шунинг   учун   жамият   тараккие=тидаги
тушкунликлар   ва   юксалишларини   сабабини   ижтимоий,   иктисодий,
омилларигагина   эмас,   эътикоди   дун	
е=караши   ахлокий   камолоти   даражасидан
хам излаш керак. 
Кадим-кадимдан   маънавиятга   таъсир   этиш   турлича   максадларга   эришиш,
турлича максадларни режалаштириш амалга оширишнинг асосий йули омили
сифатида каралган. 
Узбекистон   Президенти   Ислом   Каримов   айтганидек,   бутун   инсоният
тарихида барча боскинчилар бирор мамлакатни босиб олдиши, хукумронлик
килиши,   халкни   асоратда   ушлаш   учун   унинг   маданиятига   тажаввуз
килганлар. 
Узининг   тарихий   мероси   анъналари   кадриятларидан   бебахра   булган   халк
манкуртлик   холатига   тушади,   уз   кадр-кимматини   унутади,   ор-номусм
мустакиллигини   уюшкоклик   билан   бирлаштириб   химоя   эта   оладиган
булмайди.   Маънавий   кашшокланиш   локайдлик,   парокандалик
махаллийчилик кайфиятлармнм кучайтиради, боскинчиларга Карши курашни
иштиекини   заифлаштиради,   миллат   ичидаги   низо   ва   адолатларни   авж
олдиради. Бундай холл ажнабийлар хукумронлигини оширишга миллий зулм
кучайишига олиб келади. 
Хитой   файласуфи   Конфуций   уз   императорига   шундай   деган   экан;
Хакконим   агар   бирор   мамлакатни   босиб   олиб,   у   ерда   узок   хукумронлик
килмокчи   булсангиз,   даставал   унга   ерда   яшаетган   халкнинг   уз   тарихий
маданиятидан   махрум   килиш,   маънавий   бухронни   кучайтириш   уз
маданиятидан   бебахра   булиб,   маънавий   кашшоклик   холатига   учраган   халк
уюшмайди, ички низолар гирдобига уралади сунгра сунгра каршилик курсата
олмайди.» 1 
Марказий   Осиени   босиб   олган   араблар   хам   уз   фаолиятини   махаллий
халкларнинг   минглаб   йиллар   давомида   шакилланган   маданияти,
урфодатлари,   динларини   барбод   килишдан   бошладилар.   Шу   улкада   куп
асрлар   давомида   шакилланган   Сугд,   Хоразм  	
е=зувларини   хам   йук   килдилар., билимли   одамларни   кириб   ташладилар.   Туркистон   халкларининг   исломга
кадар   булган   маданий  е=дгорликлари   ер   остида,   ислом   маданияти   обидалари
ер   устида   сакланиб   колди.   Бундай   сиесат   натижасида   махаллий   халклар
узларининг   бир   неча   минг   йиллик   маданиятидан,  	
е=зувларидан,   динларидан
махрум   булдилар,   улкада   маънавий   бушлик   холати   юзага   келди.   Бу   эса
араблар   олиб   борган   янги   дин   билимлар,   урф-одатларини   кенг   томир
е	
=йишига   имкон   беради.   Россия   Марказий   Оси	е=нинг   босиб   олгандан   кейин
узокда   кенг   кулам   олган   инкирозий   жараенларнинг   энг   хавфлиси   хам
маънавий   бухрон   эди.   Чоризм   маъмурияти   махаллий   миллатларни   утмиш
маданиятидан барча миллий кадриятлардан, махрум этиш, маънавий камолот
имкониятларини   чеклаб   куйиш   учун   харакат   килди.   Туркистон   Генерал
губернатори   Н.А.Курапаткин   хам   Россиянинг   мустамлака   улкада   олиб
бораетган сиесати хакида 	
е=зар экан, 50 йил давомида биз махаллий халкларни
таракки	
е=тдан   мактабдан,   рус   ха	е=тидан   четда   ушлаб   турдик   деб   эътироф
этади. 
Мухаммад   Али   Халфа   (Дукча   Эшон)   чоризм   даврида   Туркистонда   авж
олган маънавий бухронни айрим жихатлари тугрисида тухталиб, *(* йилнинг
15   май   куни   Андижон   вилоятидаги   тожик   кишлок   масжидида   тупланган   уз
муридларига   карашиб   куйидагиларни   айтган   эди:   «хукуматни   кофирлар
мусаллат   килд,   юртимизга   урис   келди…   динимизда   йук   судхурлик,   харом
ривож   топди.   Хамманинг   халкуми   бугланди,   хар   шахарда   янги   шахар   деган
бир фискхонакилди, фискини хам нави хозирланади. Мусулмонларни йулдан
оздирди.   Аксар   мусулмонлар   фянги   щахардаги   ичкилик   дуконларига,
ошхоналарга,   киморхоналарга   муштарий   булди,   фохишахоналарга   айланди.
Мусулмонларнинг ахлоки бузилди. 
Бундай   сиесий   совет   татолитар   тузим   даврида   хам   ирчилик   билан   олиб
борилди.   Совет   тузими   урнатилган   дастлабки   даврлардан   бошлабок   миллий
маънавиятни,   кадриятларни   крганиш,   таргиб   этиш   чеклаб,   чегаралаб
куйилади.  Халкнинг маданий мероси булган куплаб  кимматбахо кул	
е=змалар
йук   килиб   юборилади   еки   ха	
е=сизлик   билан   Россиянинг   Марказий шахарларидаги   кутубхоналарга,   музейлаога   олиб   кетилди.   Россия   рус   халки
тарихи,   маданияти   эса   хаддан   ортик   муболагалантирилди.   Халкимизнинг
буюк   фарзанди   бетакрор   тарихий   шахс   Амии   р   Темурнинг   хае=ти   фаолияти
килган барча ищлари сохталаштирилди. 
Хар   бир   миллат   узлигини   англаш   йулида   хам   жиддий   тусиклар
куйилди.   Миллат   ор-номуси,   кадр   кимматини   кутариш   унинг   манфаатлари
тугрисида   уйлаш   эса   миллатчилик,   социализм   гояларига   Карши   чикиш   деб
бахоланади.   Ун   минглаб   илгор   зи	
е=лилпр   миллптчиликда   айбланиб,   катагон
килинди   ва   купчилиги   йук   килиб   юборилди.   Миллий   тилларнинг
ривожланиши, улардан амалда фойдаланиши имконияти хам чеклаб куйилди.
Тарихда   миллат,   мамлакат   жамият   тараккиетидан   манфаатдор   булган
давлат арбоблари, шахслар буюк алломалар бутунлар бошкача йул тутганини
курамиз.   Улар   жамият   да   мавжуд   булган   вазиятни,   истиклол   ва   истикбол
муоммоларини чукур тахлил этиб, ижтимоий ха	
е=тда барча масалаларни факат
инсон   хал   этиши   мумкинлигини,   бу   эса   уни   билиш,   акл-идроки,   одоби,
уюшганлиги бирдамлиги, ахиллиги ва дустлилигига дун	
е=караши ва эътикоди
иймони, инсофи, халоллиги, бурч ва маъсулияти  туйгуси даражасига боглик
эканлигини   яхши   англаганлар.   Шу   сабабли   хам   улар   режаларини,
орзуумидлариниамалга оширишни жамиятдаги маънавий колокликка бархам
бериш, комил инсон шахсини тарбиялаш ишидан бошлаганлар. 
Жамият   ривожланиши,   адолатли,   сиесий,   иктисодий,   ижтимоий
муносабатлар   урнатиш   билан   боглик   булган   хар   кандай   гоя   режа   таракки	
е=т
конунларини   яхши   билган   истикбол   вазифаларни   тугри,   Тула   тасаввур
этишга   кодир   булган   доно   дохолар   онгида,   фикрида   етилади.   Истикболни
тасаввур   эта   олган   хар   кандай   инсон   еки   донишманд   бир   узи   барча
вазифаларни бажара олмайди. Булиши учун у оммага таяниши, уз гояларини,
уй-фикрларинихалкнинг   онгига   сингдириш,   унга   етакчилик   килиши   лозим.
Халк   оммаси   эса   тараккиет,   истикбол   билан   боглик   булган   барча
муоммоларни   бирданига   англаб   етиб   унга   амал   килавермайди.   Янги   гояни
максадни англаш, унга асосланиш учун оддий истаккина эмас, балки муайян маънавий   савия   хам   керак.   Бу   савияни   шакиллантириш   аник   тарбиявий,
маърифий   ишларнинг   максадикишиларни   мавжуд   шароитлар   ва   вазиятга
мослаштириш   эмас,   балки   истикбол   учун   курашга   фаолликка   сафарбар
этишдир.   Хар   кандай   тарбияда   кузланган   максад   кулами   жихатдан   кенгрок
ахамияти   жихатдан   мухим   булади.   Бу   максадлар   турли   фалсафий   диний   –
орифий   карашларда,   ижтимоий,   сиесий   таълимотлар,   мафкуравий   гоялар
тизимида намоен булади. 
Жамиятда   адолатли   гоялар,   муносабатлар   урнатиш,   яхшиликнинг
е=вузлик,   зулмати   устидан   галабасини   таъминлайдиган   таълимотлардан   бири
зардуштийликдир.   Бу   таълимотга   кура   «одам   бу   курашда   олий   кучлар
кулидаги   уйинчок   эмас,   танлаш   эркинлигига   эга   булга,   уз   фаоллиги   билан
дун	
е=да   адолат   таъсир   эта   оладиган   шахсдир».   Зардуштийликнинг
таракки	
е=тини маънавий омилларига ката бахо берганини курамиз. 
Диний   фалсафий   гоялар   йиллар   давомида   уз   ахамиятини   йукотмай,
кишиларнинг маънавий камолотига таъсир этиб келди. 
Марказий   Оси	
е=да   5-6   келиб   жамиятдаги   зиддиятлар   кучайд,   халкнинг
ахволи   огирлашиб   жамият   таракки	
е=тининг   янги   боскичга   кутарилиш
зарурати   келиб   чикди.   Шу   даврга   келиб   Маздак   таълимоти   вужудга   келиб
жамият   таракки	
е=ти,   хал   килувчи   кучи   булган   инсон   омилини   кутаришга,
маънавиятни  ривожлантиришга   каратилган  эди.   Маздакийлар   тарафдорлари,
барча   кишилар   табиатан   бирдирлар,   лекин   жамият   ха	
е=тидаги   адолатсизлик
уларни   бойга,   камбагалга   булиб   юборди,   адолат   урнатилишининг   асосий
табиий   мувозанатини   тиклаб   бойлар   билан   кашшокларни   тенглаштириш
йулидан боришдир, деган гояни илгари сурадилар. Бу максадга одамлар етук
маънавиятга   таяниб   иш   килгандагина   эриша   оладилар.   Бу   гоялар   асосида
адолат,   тенглик   учун   курашиш   максадини   кишиларнинг   онгига   сингдириш,
уоарнинг фаолиятини кенгайтириш учун маънавий замин яратади. 
Жамият   таракки	
е=тини   инсон   маънавий   камолоти   билан   боглашга
интилиши хамма тарихий даврларда хам мавжуд 1Ислом (справочник), 
Тошкент, 1999 йил Узбек совет инциклопедияси бош редакцияси, 119 бет  Барча   динларда   инсон   хаетини   мохияти,   мазмуни  кишилар  уртасидаги
сиесий,   хукукий,   ахлокий,   эстетик   муносабатлари   тенлик   ва   адолат
мезонлари   асосида   урнатишга   яъни   тараккиетнинг   маънавий   омилларини
мустахкамловчи   янги   гоялар   уртага   ташланган.   Шу   сабабли   Мухаммад
пайгамбар   уз   фаолиятини   биринчи   кадамлариданок   маънавият   муоммолари,
унинг шакиллари, мезонлари масаласига ката эътибор  бердию Расули акром
«мен факат гузал ахлокни мукаммаллаштирмок учун юборилдим,» деган 1 
  Куръони   Карим,   хадислар   ва   шариат   хукумларида   жамиятнинг   янги
ахлокий   ва   хукукий   карашлари   тизими,   маъсулияти,   бурч   масалалари   кенг
еритилган. 
Мухаммад   Пайгамбар   маънавий   комиллилигини   баркарорлик   ва
тараккиетнинг   хал   килувчи   омили   сифатида   таърифлайди.   Ислом   динида
жамият   хаети   учун   нихоятлда   ката   ахамиятли   булган   ахлок   ва   хукук
муоммоларини   оллохнинг   иродаси,   жамият   рохатию   дузох   азоби   билан
боглаб,   инсон   шуурига,   иймон   эътикодига   сингдириш   максадидалигини
яккол куриш мумкин. 
Жамият   маънавий   камолотининг   муайян   даври,   боскичида   ва   турли
шароитларида   диний   эътикодлар   маънавий   мухитини   баркарорлаштириб
турувчи   омил   булла   олишни   инсониятнинг   тарихий   тараккие=ти   исботлаб
берган. 
Ибн-Сино, Беруний, Фаробий, Навоий ва бошкаларнинг комил инсонни
тарбиялаш   хакидаги   фикрлари   хам   жамият   таракки	
е=тига   янги   маънавий
имкониятлар   излаш   максадлари   билан   богланган.   Фаробий   фозил   щахар
ахолиси тугрисида 	
е=зганда шахснинг маънавий камолотини адолатли жамият
куришнинг   асосий   шарти   деб   хисоблайди.   Хаар   кандай   иктисодий,   сиесий
узгаришлар маънавий негизга эга булиши зарурлигини курсатади. Олижаноб
гоялар эса халк томонидан англашгандагина кудратли кучга айланади. 
Закон   Курапа   Алвидо   Дуне!   Ассалом   охират.   Учинчи   китоб,   Тошкент
Моварауннахр, 1996, 53-бет-  Жадидчилик,   маърифатчилик   хам   миллатни   маърифатли   килиш,
маънавиятни   юксалтириш   максадларида   юзага   келадиган   буюк   тарихий
харакатдир. 
Жадидчилар   ахолини   саводли   килмокчи   булган   оддий   маърифатчилар
эмас,   улар   мустамлакачилик   даврида   Туркистонда   хукумрон   булган
ижтимоий,   сиесий   ва   иктисодий   вазиятни   халкнинг   маънавий   холати
даражасини   яхши   билганлар,   бу   жараенларнинг   сабабларини   тахлил   эта
олганлар.   Туркистон   мустакиллигининг   таъминлаш,   махаллий   миллатларни
ижтимоий,   сие=сий,   иктисодий   таракки	е=ти   йулига   олиб   чикиш   учун   биринчи
навбатда   халкнинг   умумий   маданий   савиясини   давр   талаблари   ва
имкониятларига асосланиб ривожлантириш лозимлигини англаганлар. 
19   аср   охири   20   аср   бошларида   бу   харпкатнинг   тарихий   ахамияти
нихоятда   ката   булган.   Бу   даврларда   жамиятнинг   маънавий   инкирози
чукукурлашиб   булиб,   миллий   маданиятни   кутармай   умуминсоний
кадриятлардан   бахраманд   булмай,   маънавий   тарбиявий   тарбиявий   ишларни
кенг   йул   куймай   ижтимоий   сиесий   ва   иктисодий   таракки	
е=тга   олиб   чикиш
имконини   яратиб   булмас   эди.   Маърифатчилик   жадидлар   миллатнинг
маънавий   камолоти   максадлари   йулида   узининг   бутун   кучи   ва   истеъдодини
сафарбар этишга тай	
е=р булган фидоийлар эди. 
Маърифатчи   жадидлар   нихоятда   огир   моддий   кийинчиликлар,   гоявий
сиесий   тазйикларга   карамай   миллатнинг   маънавий   юксалиши   учун   кенг
имкониятлар   яратишга   харакат   килдилар.   Миллат   маънавий   камолоти   учун
Бехбудий   уз   билими,   кучи   ва   иродасинигина   эмас,   балки   кулидаги   куп
булмаган   маблагларнинг   хам   сарфлагани   хакида   маълумот   бор.   Хар   кандай
шароитда   хам   жамиятнинг   маънавий   камолоти   инсон   шахсининг
шакилланиши   маълум   максадлар   билан   богланган   маърифий   тадбирлар
оркали   амалга   ошади.   Президент   Ислом   Каримов   айтганидек   «Жамият
аракки	
е=тининг   асоси,   уни   мукаррар   халокатдан   куткариб   коладиган   ягона
куч-маърифатдир1  Маънавий   етукликни   белгилашнинг   узига   хос   миллий   мезонлари   хам
мавжуд.   Узбекларнинг   эътикоди   буйича   кукракка   кул   куйиб   мехмон   кутиш,
учрата   салом   бериш   итоатгуйлик   белгисидир.   Баъзилар   бу   анъанани
тушунмаслиги мумкин. Буни тушуниш учун калбан, рухан узбек булиши, бу
халк   яшаган   тарихий   тарихий   шароитни   миллий   ахлок   ва   рухиятини   билиш
керак.   Маънавий   камолатнинг   мохияти   битта,   муоммолари   эса   куп.   Улар
турли тарихий даврларда бир-биридан фарк килувчи шакилларда хам намоен
булиши мумкин. 
Жамият тараккие=ти ва инсон камолоти жара	е=нида маънавиятнинг барча
кирралари узаро боглик холдда шакилланади ва ривожланади. Ахлок одоб ва
инсон инсон ха	
е=тга куя	е=тган дастлабки кунларданок шакилланади, камолотга
таъсир   курсатучи   омил   булади.   Инсон   тарбия   куриб,   одоб   ва   ахлок
нормаларини билиши ва интилиши керак. Уз кобилияти ва истеъдод намоен
булиши   имкониятига   эга.   Булади.   Ахлок-одоб,   билимни   истеъдод   заминида
эътикод ихлос, виждон, иймон шакилланади. Маънавиятнитнг  бу жихатлари
биргаликда   инсонда   ижтимоий   моддий   хай	
е=тининг   мохияти   максадлари
хакидамуайян   дун	
е=караш   гоялар,   мафкуравий   эътикодлар   тизимини
шакилланишига   олиб   келади.   Маънавий   камолотнинг   барча   кирраларини
узаро   богликлиги,   улар   бир-бирига   бевосита   еки   билвосита   таъсир   этиб
туриш   асосида   юз   беради.   Мустаил   Узбекистонда   хам   маънавиятга   ката
эътибор   бермокда.   Маънавиятни   юксалтириш,   таълим-тарбия   ишлари
тизимини   яхшилаш   Узбекистонда   давлат   амалга   ошираетган   сиесатнинг
асосий   йуналишига   айланиб   бормокда.   Манавиятни   юксалтиришга
маърифий-тарбиявий   ишлари   кенг   куламда   амалга   оширишда   ката   эътибор
берганлигини   сабабли   юришимизда   ката   оммавий   тартибсизликлар   миллий
адоват,   кон   тукишлар   йук.   Юртимиздаги   ижтимоий   сиесий   баркарорлик
мустакиллигимизни   мустахкамлашига,   куплаб   иктисодий.   Си	
е=сий
баркарорликни аста секин изчиллик билан амалга оширишга замин булмокда.
Бу хол жамият маънавиятининг узига хос янги тизими шакилланишига олиб
келмокда.Бу   вазифани   тугри   тушуниш,   акл-идрок   билан   узокни   куриб   иш килиш,   истиклол   ва   истикболимизучун   мухим   ахамиятга   эга.Инсон
онглилиги   уз   узини   англашни   хам   ифодалайди.   Инсоннинг   мохияти   унинг
жисмоний   борлиги   билан   эмас,   балки   маънавияти   билан   богликдир.   Демак
маънавиятсиз   инсон   булмаганидек,   маънавиятсиз   маърифатли,   ривожланган
жамият   хам   булмайди.   Чунки   кишилар   маънавиятида   янгича   фикрлаш
булмаса,   таъбир   жоиз   булса,   онгида   ислохат   килмай   туриб,   сиесий-
ислохатлар   амалга   ошиши   кийин   кечади   ва   уйлаган   максабдарига   эришиб
булмайди. 
Хар   бир   жамиятнинг   инсон   камолотининг   у   еки   бу   боскичига   хос
булган иймон. эътикоди, ахлок одоби, тажриба ва малакасини уз ичига олади
кишиларнинг   фаолияти,   истеъдоди   ва   кобилияти   юриш-туришида   намоен
булади   Кишиларнинг   маънавий   фазилатлари,   дунекараши   мафкуравий
эътикоди   Билан   богланиб   муайян   тартибга   тушади   ва   уларни   бевосита
таъсири натижасида жамият олдидаги вазифаларини англашга е=рдам беради.
Инсоннинг   маънавий   камолоти   имкониятлари   чексиздир.   Бу   чексизлик
инсоннинг   табиати,   у   яшаетган   жамиятнинг   имкониятлари   Билан
белгиланади.   Жамият   таракки	
е=ти   жпрпенида   такомиллашиб,   кенгайиб   ва
чукукрлашиб   бораетан   ахлокий,   хукукий   бурч   ва   маъсулияти   билан
богланган маърифатлар маънавий камолотнинг Янги муаммоларини келтириб
чикараверади.   Муайян   окилона   манфаатнинг   чегарасидан   иккинчисига
тадрижий   йул   билан   утавериш   маънавият   тараккиетининг   хал   килувчи
омилидир. 
Маънавий   камолот   халкнинг   тарихи,   маданий   мероси   миллий
умуминсоний   кадриятларнинг   мохияти   ва   ахамиятини   холисона   билиш,
улардан окилона фойдаланиш, ривожлантириш билан богликдир. Уз миллий
маданияти,   кадрияти   тарихий   меросдан   бебахра   булган   халкларда   утмиш
хакидаги аник тасаввур хам, келажакка каратилган муайян орзу умид хам бу
йулд уюшкоклик билан кураш олиб бориш иштиеки хам булмайди. Маънавий
бухрон   холатига   тушиб   колган   халк   ундан   чика   олмаса   бошка   халкларнинг маданияти   таъсирига   тез   берилиши,   уз   миллий   рухиятини   йукотиш,   кадр
кимматини   унитиш   хам   мумкин.   Бундай   халклар   миллий   онги,   маънавияти
заиф   булган   этник   бирлик   сифатида   тарих   сахнасида   узининг   муносиб
уринни эгаллайди. Б у фикрлар хам жамият ва халкнинг маънавий камолоти
бир   бири   билан   узвий   богланишда   эканини   курсатади.   Муайян   маънавий
омилларсиз жамиятнинг сиесий- ижтимоий юксалиши мумкин эмас. Жамият
тараккиети ва маънавий камолоти уртасидаги диалектик муносабатнинг узига
хос учтаасосий сабаби бор. 
Биринчидан, маънавий, ирсий иркий. Диний еки соф миллий сифатгина
эмас   хар   бир   шахснинг   маънавий   камолоти   ижтимоий   мухит,   билан   унинг
яшаш   шароитлари   мехнати   ва   турмуш   тарзи,   бошкалар   билан   муносабатда
булиш   заминида   шакилланади.   Маънавият   инсон   калбига   она   сутию   ота
угити,   авлодлар   тажрибаси   жамоатчилик   таъсири   маданий,   мерос,
умуминсоний   кадриятлар   оркали   сингади   ва   хает   тажрибаси   сабоклари
асосида   мустахкамланиб,   мухрига   кириб   боради.   Иркидан   миллатидан
яшаетган   аник   жугрофий   шароитдан   катъий   назар,   инсон   фарзандининг
барчасида   маънавий   камолдолтнинг   субъектив   имкониятлари   бор.   Лекин
шахс   яшаетган   давр,   иктисодий,   сиесий,   маданий   шароитлар   билан   таказо
килинаетган объектив имкониятлар турлича булиши мумкин. 
Бу   хам   маънавий   камолотнинг   даражаси   ва   имкониятларига   таъсир
этади.   Жамият   тараккиети   жараенида   турли   мамлакатлар   ва   халкларнинг
маънавий камолоти даражаси турлича булиши хам шу объектив имкониятлар,
эхтиежлар билан белгиланади. 
Иккинчидан,   маънавий   камолот   жамият   тараккиетининг   мухим
таркибий   кисми   хал   килувчи   омилидир.   Жамият   тараккиетидаги   Янги
маънавий   эъхтиежларни   ва   уларни   руебга   чикиши   учун   кенгрок
имкониятларни   хам   юзага   келтиради.   Инсон   ижтимоий,   иктисодий
муносабатлар   таъсирида   булган   даврлардан   бошлабок   жамият   вужудга   кела
бошлайди ва ривожланади. Шундан бошлаб жамият тараккиетининг объекти
ва субъектив асослари уртасида мураккаб диалектик муносабат шаклланади. Инсон   яшаетган   объектив   шароитлар   билан   унинг   фаолиятига   асос   булган
маънавияти уртасидаги диалектик муносабат заминида жамият ривожланиши
амалга   ошади.   Жамият   иктисодий   сиесий   ва   ижтимоий   тараккиети   унинг
маънавий   ривожланиши   билан   узаро   узвий   богланган   булиб   бири
иккинчисисиз амалга Оша олмайдиган жараенга айланади. Бу икки омилнинг
бири   заифлашиб,   бухронга   учраса   иккинчиси   хам   кенг   ривожланиши
имкониятларига эга булла олмайди. 
Маънавий   камолот   утмишдан   колган   мерос   ва   кадриятларни   урганиш.
Ривожлантириш,   Янги   боскичга   кутариш   оркали   амалга   ошади.   Бу   даврга
миллатга   динга   мафкурага   хос   булган   маънавият   мезонларини
мутлоклаштириш,   уларга   кур   курона   эътикод   килиш   хам   шахс   ва   жамият
камолоти   имкониятларини   чеклаб   куяди.   Маънавий   камолот   муайян
ижтимоий   эхтие=жлар   билан   богликдир.   Эхтиеж   ва   зарурат   йук   жойда   хеч
кандай   юксалиш   булмайди.   Эхтиежнинг   узи   хам   маънавият   даражаси   билан
белгиланади. Маънавий камолотга интилишнинг узи хам инсон мухити билан
богланган   эътиеждир.   Маънавият   ривожланишининг   хар   бир   боскичи
тарихий даврларининг узига хос эхтиеж ва имкониятлари билан белгиланади.
Тараккиет   учун   оджамлар   сифатининг   етуклиги   юксак
маънавиятлиликдандир. Шунга кура маънавият инмон учун хам, жамият учун
хам   сув   ва   хаводек   зарур   деймиз.   Учинчидан,   инсон   аклан,   ахлокан
такомиллашиб,   Фан   ва   техника   ютукларини,   жамият   тараккиети
тажрибаларини   урганиб,   узлаштириб   боргани   сайин   маънавий   омилларнинг
жамият  хаетига  булган таъсири  тоборо  ортиб бораверади.  Натижада  жамият
тараккиетининг   инсон   онгли   равишда   бошкаради,   деган   фалсафий
хулосакелиб   чикади.   Жамият   тараккиетининг   барча   кичик   муоммоларини
мохияти   ва   уларнинг   истикболли   масалалари   даставал   кишилар   онгида
пишиб   етилади,   сунгра   турмушга   ташбик   этилади.   Б   у   гоялар   карашлар
билимлар, тажрибалар, тасаввурлар тизими муайян вазифанларни бажаришни
уз   олдига   максад   килиб   куйган   кишилар   томонидан   яратилади   ва   амалга
оширилади.   Янги   гоялар   карашлар   асосида   амалга   оширилган   фаолият натижалари   хам   аклий   умумлаштирилиб,   туларок   мукаммалрок   гоялар
тизими юзага келиши учун имконият яратилади. 
Тарахий   тараккиетнинг   барча   даврлари   ва   шароитларида   маънавий
камолот   имкониятлари   бир   хил,   бир   иее=рда   булавермайди.   Хаар   доим   хам
текис   равон   йулдан   боравермайди.   Ижтимоий   зиддиятларини   кучайиши
айрим   тарихий   даврларда   турли   мамлакатлар   ва   халкларнинг   сиесий,
иктисодий   ва   маданий   тараккиети   имкониятини   чеклаб   хам   куяди.   Бу   холат
мустамлакачилик   карамлик   асорати   остига   тушиб   колган   мамлакат   ва
халклар   тарихида   яккол   кузга   ташланади.   Маънавий   бухрон   жамият
хаетининг барча сохаларида руй берган ва берадиган инкирозларнинг асосий
сабабидир. Шу боис хам барча илгор мутафаккирлар тарихий тараккиетнинг
тбурилиш даврларида маънавий масаласига ката эътибор берганлар., етилган
муоммоларни   хал   этиш   учун   биригчи   навбатда   халкнинг   умумий   маданий
даражасини   кутариш   керак   деб   хисоблаганлар.   Инсон   камолати   куп
кирралидир.   Унинг   буюклиги,   доналиги   хам   биринчи   навбатда,   маънавий
сохиби   булган   кишиларгинажамият   тараккиети,   Фан   ривожланиши   билан
боглик   булган   Янги   муоммоларини   акл   заковоти   билан   тахлил   этадилар,
уларни хал этишга уз хиссаларини кушадилар. Тарихий тараккиетнинг барча
маъсулиятли   бурилиши   буюк   шахслар   жамият   хаетида   кескинлашаетган
зиддиятли   йуллардан   чикиш   йулларини   излаш   билан   боглик   булган
таълимотларда   инсон   маънавий   камолотининг   муайян   кирраларига   алохида
эътибор   берганлар.   Халкнинг   маънавий   камолоти   дпрпжпси   унинг
фарзандлари   фаолиятида,   акл-заковотида   хам   яккол   кузга   ташланади.
Миллатни   улуглайдиган   мезон   хам   унинг   фаолиятига   асос   булган
маънавиятдир. 
Шахс,   миллат   инсониятининг   маънавиятини   холати   ва   даражаси
жамият   тараккиетига   турлича   таъсир   килади.   Тарихий   шахслар,   буюк
алломалар,   сиесий   кучлар,   ажнабий   боскинчилар   хает   сабоклари,   тарих
тажрибаси ва уз олдига куйган максадларни эътиборга олиб жэамият, миллат
тараккиетига   ижобий   еки   салбий   таъсир   курсатишга   харакат килганлар.Тарихдан   доно,   дохолдар   адолатли   подшохлар,   буюк   алломалар
миллатини   огир   вазиятдан   халос   этиб,   тараккиетни   тезлаштириш   учун
биринчи   навбатда,   маънавий   омилларга   эътибор   берганлар,   кишиларнинг
ватанпарварлик,   мехнатсеварлик,   миллатпарварлик,   дустлик,   ,   биродарлик
халоллик,   иймон-инсофлилик,   виждонийлик,   мехр-мурувватлилик,
рахмшавкатлилик,   рухида   тарбиялашга,   уларда   миллий   ифтихор   бурч   ва
маъсулият   туйгусини   кучайтиришга   харакат   килганлар.   Миллат   узини
англаш.   ор-номуси,   кадр   киммати   ерга   урилишига   йул   куймасликка
интилиши,   миллий   бирлик,   ахиллик   хам   миллий   маънавияти   ривожланиши
даражасини   белгиловчи   мезон   булган.   Бутун   инсоннинг   хаетида   булгани
сингари етук маънавият  ва маърифат масалалари мустакил Узбекистон  учун
хам ута мухим ва зарурдир. Узбекистон мустакиллигини мустахкамлашда хал
килувчи   ахамиятга   эга.   «халкнинг   маънавий   рухини   мустахкамлаш   ва
ривожлантириш   –   Узбекистонда   давлат   ва   жамиятнинг   энг   мухим
вазифасидир…Бу   хама   инсонга   хаетда   баркарорлик   бакишлайди,   унинг
щунчалик   бойлик   ортириш   йулида   кул   куриша   йул   куймайди,   фожеалар
вактида   амал   саклаб   колади   ва   моддий   кийинчилик   кунларида   иродани
мустахкамлайди»  2
 
Узбекистон учун давлат мустакиллигини куога киритиш канчалик огир
ва   машакатли   жараен   булган   булса,   уни   саклаб   колиш,   мустахкамлаш,
баркарорлигини   мустахкамлаш,   баркарорлигини   таъминлаш   хам   шу   кадар
мураккаб   в   аута   маъсулиятли   вазифадир.Кишилик   жамиятида   уз
истиклолиникадрига   етмаган   халклар   элатлар   ва   миллатлар   тарих
сахифаларидан   бутунлай   учиб   кетгани,   эркини   асраб   колган   халк   ва
миллатлар   шаъни   ва   шавкатида   тенгсиз   йуналишларга   кутарилганлиги
ибратли   мисоллар   воситасида   халкимизга   етказишимиз   лозим   дейди
Президент. 
2   И.Каримов Узбекистон миллий истиклол,иктисод, сиесат вмафкура 
1жилд,Тошкент,  
«Узбекистон»1996 йил 80-81 бетлар. 
  Мустакилликни   мустахкамлашда   жамиятимиз   тараккиетни
тезлаштириш   ва   жадаллаштиришда   иктисодий   ва   сиесий   омиллар   канчалик
мухим ахамиятни касб этади, уз-узидан тушунарли албатта. 
Мустакилликнинг   Яна   бир   мухим   масаласи   –маънавият   ва   маърифат
эканлигини   таъкидлаган   Эдик.   Маънавият   мустакиллик   ъаминларини
мустахкамлаш   уни   янада   баркарорлаштириш   ва   такомиллаштириш
омилларидан булиб хисобланади. 
Мустакиллик   учун   маънавият   ва   маърифатни   ривожлантириш
мустакилликнинг асосларидан булиб хисобланади. 
Мустакиллик   учун   маънавиятнинг,   маънавий-маърифий   омилларининг
ахамияти   шу   кадар   мухим   ва   хаттоки   уларни,   хеч   качон   иккинчи   уринга
куйииб   булмайди.   Мустакилликнинг   иктисодий   ва   сиесий   муоммолари   хал
килиб   булингандан   кейин   маънавият   ва   маърифат   масалаларига   эътибор
каратилди.   деб   хисоблаш   назарий   жихатдан   хато   булса,   амалиетда   эса
зарарлидир.   Анна   шу   жихатдан   олганда,   Презедентнинг   олдин   одамларга
моддий бойлик бериб, сунгра маънавият тугрисида лозим дейдиганлар керак,
деган назарий коида чукукр маънога эга. Маънавият ва маърифатнинг инсон
камолоти   ва   жамият   тараккиети   учун   мухим   ва   зарурлиги   учун   мухим   ва
зарурлиги   моддий   бойликлардан   кам   эмаслиги   Президент   томонидан
исботлаб берилди. 
Одам   ота-онадан   тугилади,   аммо   унинг   ахлок   одоб   борасидаги
фазилатлари   жамиятда,   ижтимоий,   сиесий,   иктисодий   муносабатлар
таъсирида шаклланади. Инсонда аждодларнинг  тадрижий тараккиети уоарок
юзага   келган.,   ирсият   конунлари   ва   имкониятлари   таказосига   кура   наслий
хусусиятлар, тугма истеъдод курмаклари булиши мумкин. Лекин хар кандай
уруг кабила макбул заминига тушгандагина  кунгиллагидек инсоннинг тугма
хусусиятлари ва имкониятлари хам ижобий вазият таъсирида булганидагина
соглом   ривожлана   олади.   Гудаклар,   бурилар,   маймунлар   галаси   орасида
колиб   кетиши   кандай   окибатларга   олиб   келиши,   вакт   утганидан   кейин   улар оддий   инсоний   фазилатларини   эгаллаши   хам   накадар   кийин   булишини
хаммамиз яхши биламиз. 
  Одамзоднинг   биологик,   ижтимоий   ва   маънавий   камолоти   тарикий
тараккиети   боскичлари,   шароити   ва   имкониятлари,   эхтиежларининг
кузгусидир. Шу сабабли хам, фалсафий тафаккур тарихида инсоннинг барча
ахлокий   хислатлари   мехнат   кобилияти   ва   малакалари   одамлар   уртасидаги
сиесий, иктисодиц ва ижтимоий муносабатлар, асосан жамият моддий хаетий
шароитлари   заминида   белгиоани   курсатиб   утилган,   Ижтимоий   борлик
ижтимоий   онгни   белгилайди,   деган   фикр   инмониятнининг   минглаб   йиллар
давомида   амалга   ошган   тажрибаси   ва   эвалюциясини   умумлаштиришдан
келиб   чиккан   илмий   хулосадир.   ва   зарур   туйгуси   бурч   ва   маъсулиятини
сезиш   имконияти   канчалик   кучли   булса,   жамият   тараккиетининг   заминлари
хам   кенгаяди,   тинчлик   осоишталик,   хамжихатлик   баркарор   булади.   Жамият
тараккиетининг   хар   бир   Янги   боскичи   кишиларнинг   маънавий   камолотида
хам   Янги   даврнинг   юзага   келишидир.   Маънавиятсиз   адолатли,   юксалиш
имкониятига   эга   булган   жамият   булмаганидек,   жамиятсиз   маънавият
ривожланиши хам мумкин эмас. 
 Жамиятнинг маънавий камолоти уз-узича стихияли амалга ошмайди. Хаар
бир тузум, давр муайян максадлар талаб, ва эхтиежлар асосида кишиларнинг
маънавий   камолотига   таъсир   курсатади,   унга   мазмун   ва   муайян   йуналиш
беради. Шунга асосан инсон тарбиясининг бирор тизими, усуллари ва шакли
келиб   чикади.   Тараккиетнинг   хар   бир   боскичида   инсоннинг   маънавий
камолоти   кай   даражада   эканини   аниклаш,   кандай   булиши   мухим   ахамиятга
эга. дир. Кишиларнинг маънавий фазилатларидаги куплаб ижобий жихатлар,
уларни шакллантириш борасидаги амалий тажриба якунлари хам авлоддан –
авлодга,   кенгайиб   чукурлашиб   борган.   Инсон   шахси   таркиб   топишини
усуллари шакллари хам маънавиятдир. 
 Жамият аъзоларининг маънавий фазилатлари, таълим тарбиянинг йуллари
ва   усулларига   кишиларнинг   миллий   жихатлари   ишлаш   ва   мехнаткилиш
шароитлари,   турмуш   тарзи,   диний   эътикодлари   хам   ката   таъсир   курсатади. Натижада   таълим   тарбиянинг   узига   хос   томонлари   миллий   педагогика
усуллари келиб чикади. 
  Ахлокий фазилатлар, уларни шакиллантиришнинг миллий жихатлари хар
доим   сакланиб   колади   ва   жамият   тараккиети   учун   мухим   ахамиятга   мойил
булади.   Узбекларнинг   миллий   маънавияти,   узига   хос   эркак   ва   аелларнинг
шаркона фазилатлари,  ота-она  ва фарзандлари,  куни  –кушнилар,  махала-куй
алокалари,   халоллик,   иймон   ва   виждон   билан   боглик   маънавияти   факат
утмиш   садоси   эмас,   балки   хозирги   кундаги   жамият   тараккиетининг   мухим
омили хамдир. 
  Миллий   гурур,   эътикоди   кучли   миллат   вакили   узини   маънавий   кие=фаси
билангина   эмас,   балки   маданий   эхтиежи   нуктаи   назаридан   бошка   миллат
вакилларидан   ажралиб   туради.   Гарб   ва   шарк   мусикаси   канчалик   жозибали
булмасин,   барии-бир   калбимиз   миллий   куйларимизга   ошикадилар.   Узга
миллатларнинг   кадриятлари   канчалик   таъсир   курсатмасин   катталарга   ота-
онага   хурмат,   камтарлик,   халоллик   иймон   мехнатсеварлик,   мехмондустлик
сингари миллий маънавий фазилатларимиз баркарордир. Чунки бу хислатлар
авлоддан-авлодга   утиб   кон-конимизга   сингиб   келган.   А	
е=лларимиз   канчалик
замонавийлаш   ха	
е=-ибо   номус   бобида   шаркона   фазилатларини   тарк
этмайдилар.   Миллат   борки   унинг   маънавияти   сакланиб   колади   ва
ривожланаверади. 
  Инсоннинг   маънавий   бойликлари   ахлок   –одоб   меерларининг
шакилланиши   ва   ривожланиши,   таълим-тарбиянинг   Янги   усуллари,
турлитуман   жихатлари   юзага   келиши   жамият   тараккиетининг   бир   –бири
билан узвий богланган халклардир. Бу занжирнинг бирор халкасини узилиши
таълим-тарбиянинг зарурий имкониятларини йуколишига олиб келади. Совет
таталитар   даврида   ахлок   ва   одобнинг   миллий   жихатларини,   таълим
тарбиянинг   шаркона   анъаналарини   инкор   этиш   еки   камситиш   холлари
кучайди. Инсон тарбиясининг мазмун ва шаклига тааллукли юксак маънавият
борасидаги   тарихий   тажриба   сабоклари   аста-секин   унилаша   бошлади   еки
маънавий   калоклик   ифодаси   сифатида   талкин   этилди.   Миллий   меросга асосланиши,   ундан   ешлар   маънавиятини   шакиллантиришда   фойдаланиши
вазифалари, умум таълим тарбия тизимларга киритилмайди. 
Шарк   халкларининг   минглаб   йиллик   маънавий   кадриятларини   узида
мужассамлаштирган   ходисалар,   щаърият   хукумларидан   тарбиявий
максадларда   фойдаланиши   диний   хурофат   сифатида   кораланади.   Урта   –
Осиеда   яшаетганбуюк   мутаффакирларнинг   таълим   ва   тарбияни   амалга
оширишнинг   окилона   самарали   усуллари   тугрисидаги   бебахо   мероси
камситилди,   еки   давр   рухига   мос   келмайдиган,  е=ки   давр   рухига   мос
келмайдиган,   эскирган   карашлар   сифатида   талкин   этилди.   Таълим
тарбиянинг   миллий   услублардан   бу   борадаги   бой   тарихий   тажрибани,
Куръони   Карим,   хадислар   ва   шариат   хукумларида   олга   сурилган   маънавий
камолоти   муоммоларини   билмасдан   узбек   зиелиларининг   хам   ката   хатоси
булди.Европа   ва   унга   таклиддан   бунедга   келган   рус   маданиятининг   катор
жихатлари ахлок-одоб борасидаги шаркона тасаввур ва эхтиежларга зидлиги,
кенг   таргиб   этилган   камунистик   ахлок   кодекси   халкимиз   турмуши   ва
маънавиятига   сингмай, курук  сифатида  колиб  кетиши  жамият  маънавиятида
бушлик хосил булишига олиб келди. 
  Халкимизнинг   ахлок   андиша,   шарму   ха	
е=,   халоллик   ва   покизалик,   инсон
кадр   киммати   тугрисидаги   тасаввурларга   зид   булган.   Европа   анъналари
ешларга   салбий   таъсир   этиш   холларини   кучайиб   бориши   анна   шу   бушлик
туфайли   юз   беради   ва   у   миллий   маънавий   инкироз   аломатлари   кучайишига
олиб   келади.   Шу   сабабли   маънавий   тубанликни   чукурлаштирувчигарбона
ахлокий   фазилатлар   еш   болаларда,   усмирларда   шакиллана   бошлайди.
Уларнинг   маънавий   инкирози   чукурлашувига   Гарб   мамлакатларида   кенг
таркалган   багритошлик,   котиллик-худбинлик,   ги	
е=хвандлик   кенг   акс
эттирилган   адабиетлар,   журналлар,   кинофилмлар,   ва   видеафилмларнинг
таъсири хам нихоятда ката булади. 
 Жамият аъзоларининг маънавий кашшокланиши улар турмушининг барча
сохаларида   инкирозий   холатлар   кучайиб   боришига   олиб   келувчи
сабабларидан   биридир.   Токи   бу   ижтимоий   офатнинг   олди   олинмас   экан, жамият   тараккиетининг   янги   юкори   боскичга   кутариш,   хакида   гап   булиши
мумкин эмас. 
Миллий   мустакиллик   туфайли   жамият   хаетининг   барча   сохаларида   аста-
секин   амалга   оширилаетган   покланиш,   биринчи   навбатда   маънавият   тоборо
купрок кузга ташлана бошлади. Ёш авлодни ватанпарварлик, инсонпарварлик
миллатпарварлик   рухида   тарбиялаш,   миллий   гурур   туйгусини   кучайтириш,
уларда   иймон,   виждон,   халоллик,   поклик,   мехнатсеварлик,   ишбилармонлик
сингари   хислатларни   шакиллантириш,   таълим   тарбия   борасида   миллий,
умуминсоний,   исломий   анъаналар   ва   кадриятлардан   кенг   ва   унумли
фойдаланиш,   хар   бир   фукарони   мустакилликнинг   онгли   фидойисига
айлантириш   хозирги   кундаги   маърифий   –   тарбиявий   ишларнинг   асосий
максадидир. 
Иймони   эътикоди   ва   ахлокий   фазилатлари   кучли,   миллий   маъсулияти
туйгуси калбида чукур томир ошган фукароларга эга мамлакатгина мустакил
ва баркарор ривожлана боради. 
Мустакил Узбекистонда  таълим  –тарбия ишларини тугри йулга куйиш
миллий   ва   умуминсоний   кадриятларини   барча   имкониятларидан   Тула   ва
самарали фойдаланишни такозо этади. Жахон халкларининг илгор маданияти
миллий маънавиятимизни  янада   юксак  даражага   кутаришига  ижобий  таъсир
этиши   мумкинлигини   инкор   этиб   булмайди.   Таълим   –тарбия   жараенида
бошка   халклар   меросини   ижобий   томонларидан   канчалик   фойдаланмайлик,
барибир узбек  миллий кадриятлари маънавий камолотимизнинг асоси булиб
колади.   Бу   борада   халк   педагогикасининг   анъаналари   мухим   ахамият   касб
этади.   Бу   анъаналар   узок   давр   давомида   ривожланиб,   фалсафий   тафаккурда
умумлашиб,   хикматли   сузлар,   халк   маколалари   шаклига   кирган.   Улар   езма
едгорликларда   Махмуд   Кошкарий,   Юсуф-Хос   –Хожиб   ва   бошкаларнинг
асарларида уз аксини топган. Уларда таълим тарбиянингт назарий ва Амалий
масалалари билан боглик купгина мухим муаммолар илгари сурилган. Булар
хозирги кунимиз учун хам ката ахамиятга эга булган тарбиявий омиллардир.
Фарбий,   Ибн-Сино,   Беруний   асарлдарида   хам   миллий   педагогиканинг   узига хос   тарихий   анъаналарини   куриш   мумкин.   Фаробийнинг   «Фозил   шахар
ахолиси»   номли   асарида   уртага   ташланган   масалалар,   халкининг   адолатли
жамият   ва   унинг   маънавий   камолот   чуккисига   эришган   фукаролари
тугрисидаги фалсафий-ахлокий фикрлар уз ифодасини топган. Имом Исмоил
Бухорий,   Имом   Термизий,   Нажмиддин   Кубро,   Ахмад   Яссавий,   Баховуддин
Накшбанд,   ужаАхрор   Валий   таълимотида   хам   одамларни   халоллий,   поклик,
мехнатсеварлик   ва   инсонпарварликка   чорловчи   гоялар   жуда   куп   учрайди.
Узбек   шеъриятида   хам   ахлок-одоб   масаласининг   фалсафий   муоммолари
нихоятда   кенг   урин   олган.   Нодира   газалларида   кишилардаги   тугрилик,
юртига   содиклик,   инсонпарварлик   ва   мехнатсеварликни   инсоний   мехр
мухаббатни улугловчи фалсафий диалектик фикроарни куриш мумкин. Узбек
шоирларининг  купчилиги хам  шоир, хам  файласуф  булганлар.  Файласуфлар
хам уз гояларини асосан нарида баен килганлар. 
Узбекистонда   болаларни   факатгина   ота-она   эмас   балки   кариндош   –
уруглар,   куни-кушнилар,   махала   –куй   хам   тарбиялайди,   деган   гап   бор.
Ёшларнинг   ахлокий   киефаси   шакилланишига   хама   даврда   хам   атроф   мухит
ката   таъмтр   курсатибкелган.   Куп   болали   оилаларда,   айникса   кишлок
жойларида,   болалар   халол   мехнат   килишга,   укаларини   тарбиялашга,
отаонасига,   куни   –кушнисига   ердам   беришга   ешлигиданок   адашмаганлар.
Катта  е=ки   кичикми   учрашганда,   бир-бирларига   салом   бериб,   холл-ахвол
сураши   хам   юксак   ахлокий   фазилатдир.   Куни-кушниларнинг   уйида   бирор
бир маросим булганда, ешларнинг7 узлари чикиб кумаклашиши хам миллий
тарбия   кизлар-   ибо,   андиша,   камтарлик   шарму   хае,   ор-номус   нима
эканлигини   китоблардан   укиб   эмас,   биринчи   навбатда   ота-онадан,   куни-
кушнидан   ургансалар   яхши   фазилатларга   эга   буладилар.   Бу   борада
жамоатчилик   фикрини   хам   билиш   ахамиятлидир.   Ёшлар   жиноят   ва   жазо
конунларини   яхши   билганликлари   учунгина   эмас,   балки   жамоатчилик
фикридан   хайикканликлари   учун   хам   турли   нопок   ишларга   кул   уриши
ха	
е=лларига  келтирмаганлар.   Якин-якинларда  хам  ешлар  ката   ешдагиларнинг
олдида ичкилик ичишга, ибосиз сузларни айтишга ботина олмас эди.  Хадислар   инсон   маънавий   камолотинининг   асоси   булган   ахлок-одоб
тарбиясининг   барча   муаммоларини   уз   ичига   олди.   Хадисларни   урганар
эканмиз, уларда ахлокий камолотнинг, халоллик ва поклик, иймон ва виждон
билан   боглик   булган   бирорта   хам   мухим   масала   эътибордан   четда
колмаганлигини   курамиз.   Хадисларда   илгари   сурилган   инсоннинг   маънавий
камолоти   хакидаги   фикрлар   оллохнинг   хохиш   ва   иродаси   билан   богланган
соф дуневий муоммолардир. Ислом дини хар бир мумин бандадан оллохнинг
борлигини,   унинг   ягоналигини,   оллох  е=рдам   элчиси-расули   Мухаммад
Пайгамбар   эканини,   ягоналиги,   унинг   тан   олишигина   эмас,   балки   узининг
бутун   хает   ива   фаолиятида   Оллохнинг   иродасига   Пайгампарнинг   йул   –
йуликларига   Тула   буйсунишини   хам   талаб   килади.   Шу   сабабли   Ислом
динининг   узи   хам   Оллохга   унинг   расулига   буйсунувчилар,   итоат
килувчиларнинг   сифатлари   хам   ката   маънавий   ва   ижтимоий   ахамиятга   эга
булган олижаноб инсоний фазилатлар ифодасидир. 
Диний эътикод кишилар учун ката тарбиявий ахамиятга эгадир. Диний
эътикод   хама   вакт   кишиларнинг   хукукий   маъсулиятидан   устун   булган.
Мусулмонлар   жамиятининг   хукукий   талабларини   яхши   билсалар   хам
Оллохнинг хохиш ва иродасига боглик бклган ахлокий талабларга Тула риоя
килишни узларининг асосий бурчи деб хисоблашган. 
Оллохнинг   иродасига   курсатган   йул-йурикларига   буйсиниш   гунох
васавоб   дузох   ва   жаннат   сингари   тушунчалар   билан   богланган.   Диний
гляларнинг   таъсири   кучли   булган   барча   даврларда   Ислом   дини   инсон
маънавий   камолотининг   тугри   йулга   солувчи   асосий   омиллардан   бири
булган. У хурафош, бидъат, эмас балки улуг маънавият хисобланади. 
Хадисларда   маънавий   камолотнинг   барча   диний   муоммолари   бир
каторда   умумбашарий   муоммоларга   хам   ката   урин   берилган.   Блшка   динга
эътикод   килган   кишиларни   камситиш   мусулмон   мамлакатларида   ката   гунох
хисобланади.   Ахлок-одоб   тугрисидаги   халк   маколаларини,   утмишдан   буюк
алломаларимизнинг  ибратли   сузлари,  таълим  тарбия   хакидаги   карашларини,
хадислар   ва   шеърий   хукумларнинг   мазмунинияхши   урганиб   чиккан кишиларда   бунга   шубха   йук.   Халкимизнинг   асрлар   давомида   шакилланган
маданий меросидан, ахлок, одоб, тарбия борасидаги анъаналаридан канчалик
самарали фойдалансак миллий мустакиллигимизни чинакам фидоийси булган
ешларни тарбиялаш борасида ката ютукларга эришамиз. 
Жамият   тараккиети   учун   ахолининг   сони   эмас,   балки   сифати
мухимдир. Сифатнинг бош мезони юксак маънавиятдир. 
Маънавият   камолот   заминларини   мустахкамлашда   хар   бир   фукарода
юксак   инсонийлик   фазилатларини   шакиллантиришда   бошка   фанлар   билан
богликлиги   жуда   мухим.   Ёшларга   мавхум   коидаларни   эмас,   балки
хаетдахалол виждон ва иймон билан яшашни ургатмоги лозим. Бу билимлар
кишиларнинг   юксак   ахлокий   фазилатлар   билан   кушилганда   етук   маънавий
бойликка айланади. 
 
 
 
  2.Президент И.А.Каримовнинг Юксак маънаият –енгилмас куч
асарида маънавият масалалари
  Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов мустакилликнинг 
биринчи кунлариданок тараккиет йулини белгилашда мамлакат хусусиятлари,
имкониятлари хисобга олинишига ката эътибор каратади. Хеч бир давлатнинг
тажрибаси, тараккиети модели кур-курона кулланилади деб булмайдт. 
Узбекистоннинг хусусиятларига мос миллий модель ишлаб чикилиши ва бу 
жараенда жамиятни ривожлантиришда бошка мамлакатлар тажрибасида 
мавжуд ютуклар, бизга маълум, тугри келадиган жихатлар урганилиши 
лозимлиги таъкидланади. 
Мамлакатимизда   иктисодиет   давлат   курилиши   ва   демократия,   ижтимоий
соха,   маданият   ташки   алокалар   хуллас,   жамият   хае=тининг   барча
йуналишлари   ва   сохалари   тараккиети   асосига   халкимизнинг   илгор
анъналарини тиклаб, миллий ва умуминсоний кадриятларни уйгунлаштириш
тамойили   куйилди.   Жамиятни   туб   ислох   килишнинг   илмий-назарий
тамойиллари И.А.Каримов асарларида хар томонлама асослаб берилган. 
Узбек моделида маънавият кандай урин тутади деган саволга жавоб бериш
учун   аввал   маънавият   ва   иктисодиетнинг   узаро   муносабатларини,
алокадорлигини куриб чикиш лозим. 
Инсоннинг   хар   кандай   фаолияти,   хар   кандай   хатти-харакати  	
е=  табиат
билан,  	
е=  жамият   билан   оила   аъзолари,   бошка   кишилар   билан   муайян
муносабатни   юзага   келтиришди,   муайян   алокани   узаро   таъсирини   амалга
оширишдир.   Шу   боис   инсоннинг   онгли   фаолияти   аввало   ахлок   ва   хукук
колаверса   умуман   маънавият   нуктаи   назаридан   бахоланади.   Инсоннинг
ишлаб   чикариш   фаолияти   хам   нафакат   иктисодий,   шунингдек   узининг
маънавий   жихатларига   эга.   Иктисоди	
е=т   билан   маънавиятга   бир   хил   ката
ахамият   берган   жамият   узининг   узининг   уйгун,   йирик   ижтимоий
зиддиятларсиз   ва   карама-каршиликларсиз   баркарор   тараккий   этиши   учун
замин   яратади.   Фан   иктисоди	
е=тнинг   моддий   бойликлар,   маънавиятнинг   эса
аклий ва хиссий-рухонтй бойликлар яратиши, жамият бу бойликлар яратиши, жамият   бу   бойликларнинг   хар   иккаласи   хам   кераклиги   кстида   келае=тгани
йук.   Балки   гап   маънавиятни   ва   иктисоди	
е=тнинг   узаро   таъсири   устида
келаяпти. 
Иктисодиетнинг   маънавият   билан   алокалари   жуда   ранг-баранг   ва
мураккабдир.   Иктисоди	
е=т   маънавияти   ривожланиши   учун   моддий
шартшароитлар   яратади.   Иктисодиет   эхти	
е=жлари   талаблари   маънавиятга
нисбатан   «буюртмачи»   вазифасини   утайди.   Янги   технологиялар   яратиш,
мехгат   куролларини   такомиллаштириш   ва   шу   кабилар   илм-фанни,   техник
ижодкорликни ривожлантиришга хизмат килади. 
Ишлаб   чикариш   жараенининг   мураккаблашувига,   илм
талаблигиниоширишга   ярата   ишчи   ва   мутахассизларда   янги   мехнат
куникмалари  хосил булишини, уларнинг  малакаси муттасил  усиб  боришини
таказо  этади. Бу  эса жамиятда  кадрлаш  тай	
е=рлаш, умуман тарбия  ва таълим
тизими   ривожланиши,   маънавий-психологик   узгаришига,   ишлаб   чикаришда
ва   турмушда   рационализаторлик,   ихтирочилик,   техник   ижодкарликка
мойиллик   кучайишига   олиб   келади.   Бундан   ташкари,   турли   товарларни,
махсулотларни   хизмат   турларини   харидорларга   етказиш   эхти	
е=жи   хар–хил
кургазмалар,   шоу   томошалар,   конкурслар,   латареялар   ва   нихоятда   ахборот
индустриясини вужудга келтиради. 
Маънавиятнинг   усиши,   илмий   техника   кашфи	
е=тлари,   ахолии
билимларининг  ва   малакасини  ошириш,  иктисодий  тафаккурнинг   узгариши,
юксак   ва   ижтимоий   маралларни   кузлаш,   яхшиликларга   интилиши
иктисоди	
е=тнит   ва   маънавият   уртасида   доимий   равишда   мавжуд   булган
зиддиятлар   хам   бор.   Улар   тараккиет   моделида   хисобга   олиши   лозим   акс
холда модел кутишган самарани бермайди. 
Иктисодиет   ва   маънавият   реал   инсон   эхти	
е=жларидан,   жамиятнинг   аник
вазифаларидан  ажралиб   колса,   уз  максадларини  белгилашда   адашиб   кетади.
Бундай   холларда   икки   хил   вазият   вужудга   келиши   мумкин.   Масалан,
маънавият масалаларига етарли эътибор берилмаса, иктисод учун капитални
айлантириб,   факат   фойда   олиш   учун   булиб   колади.   Ушбу   максадга,   гу	
е=ки бутун   жамият   хам,   алохида   инсон   хам   буйсуниши,   маънавият   эса
иктисодие=тнинг   мафкуравий   хизматкорлик,   чурисига   айланиши   булиб
колиши лозим. Булиб колади. Бошкача айтганда, инсон камолотидан, жамият
ривожланишининг аник вазифаларидан, максадларидан ажралган иктисодиет
маънавиятниинкор килади. 
Аксига,   конкрет   инсонни   уйланмайдиган   маънавият   хам   хавой,   Сарой,
мавхум омолларга интилади, нафс ва хирсни инкор этиш бахонасида аслида
иктисодий   ривожланишини   инкор   этади,   хатто   узининг   энг   кескин
куринишларда зохидлик ва таркидун	
е=чиликни оклайди. 
Уз-узидан   маълумки   узбек   моделида   иктисоди	
е=т   ва   маънавият
мунгсабатлари,   уларни   узароалокадорлиги   ва   бир   бирига   таъсири   масаласи
тугри   хал   килинмоги   лозим.   Фойда   олиш   иктисодиетнинг   тор   хусусий
максадидир,   аммо   унин   асосий   ижтимоий   максади   одамларнинг   моддий
эхти	
е=жларини   кондириш,   маънавий   эхти	е=жларини   кондириш,   маънавий
эхти	
е=жлар   кондирилиши   учун   шароит   яратишдир.   Иктисоди	е=тнинг   ижти
моий   вазифаси   инсон   учун   хизмат   килиш   эканлигини   эса   жамиятга
маънавият эслатиб туради. Таракки	
е=т модилида факат иктисоди	е=тга эътибор
берилса жамиятни уйгун ривожлантириш айникса куриш кийин булади. 
Маънавият ва иктисодиет муносабати, узаро таъсири масаласида гарб илм
фанида икки хил карама Карши караш карор топган. 
Биринчиси   –   якин   утмишдан   бизга   маълкм   булган   марксизтик   карашлар.
Тарихни материалистик тушунишга кура ижтимоий хаетда хал килувчи урин
эгаллайди.   Ахлокий   хукукий,   эстетик   меъ	
е=рлар,   амаллар,   эътикод,
дун	
е=караш, дин, урф-одатлар иктисодий пойдевор устида вужудга келадиган
курилмади,   яъни   усткуришмадир.   Пойдевор   узгариши   билан   усткурма   хам
узгаради. Марксизимга биноан иктисодиет маънавиятга нисбатан белгиловчи
омилдир. Марксизм маънавий маданият иктисодиетга акс таъсир курсатади.,
деб   тан   олади.   Лекин   барибир   маънавиятга   иккиламчи   ходиса–
иктисоди	
е=тнинг хосиласи деб карайди.  Иккинчиси купрок атокли немис мутафаккири Макс Вебер, кисман машхур
франсуз социологи Э.Дюркийм карашларидир. 
Вебер   карашларига   мувофик,   маънавият   жамият   хае=тида   жумладан,
мехнатга   муайян   муносабатлар   шакилланишида   хал   килувчи   роль   уйнаган.
Аник   айтсак,   эътикод   ахлокий   ме	
е=рлар   иктисоди	е=т   ривожланишини
таъминлайди.   У   узининг   муайян   зиддиятлардан   холи   булмаган   «Протестант
этикаси   ва   капитализм   рухи»   асарида   капиталистик   ишлаб   чикариш
муносабатлари,   кадриятлари   шакилланишига   протестанизмнинг,   айникса
унинг   пурутамазхабларининг   ахлокий   ме	
е=рлари,   биринчи   навбатда   халол,
тиришкок мехнат кили шоркали уз ахволини турмушини яхшилашга хизмат
килади, интилади деган талаби хамда ижтимоий ха	
е=тини ва турмуш тарзини,
шу   жумладан   ишлаб   чикаришни   мутассил   рационаллаштиришга   каратилган
мулжали белгиловчи таъсир курсатганини эътироф этади. 
Маънавият   ва   иктисодиетнинг   узаро   таъсири   тугрисида   Маркс   ва   Вебер
хулосаларини анологик нуктаи назаридан узаро карама-карши материалистик
ваидеалистик   хулосалардир,   дейиш   мумкин.   Маркс   хулосалари   масалага
аналогик 	
е=ндашув натижасидир. 
Масалага   антологик   эмас,   балки   купрок   функционал   нуктаи   назардан
е	
=ндашиш   самаралирокдир.   Агар   шундай   килинса,   иктисодий   омиллар
белгиловчи   рол   уйнайдими   еки   маънавият,   маълум   даражадаги   схоластик
саволларга   урин   колмайди.   Чунки   фунционал  	
е=ндашув   учун   антология
олдидаги   бош   максад   моддийлик   бирламчими   еки   маънавийлик,   кайси
белгиловчи деган саволлар иккиламчидир 
Вебер   мазкур   асарини   куйидаги   фикр   билан   тугатгани   диккатга
сазовордир. «Бу бизнинг маданият ва тарих сохасидаги сабабий алокаларнинг
бир   томонлама   рухоний   сабабият   талкини   билан   алмаштириш   ниятида
эканлигимизни   билдирмайди.   Унинг   хам   буниси   хам   тенг   даражада
кулланилиши   мумкин,   бирок   агар   улар   тадкикотни   биринчи   шарти   булиб, эмас,   балки   хулоса   боскичи   булиб   хизмат   килса,   иккаласини   хам   тарихий
хакикатни англашга е=рдам кам тегади» 3
 
Агар   маънавият   ва   иктисоди	
е=тнинг   узаро   таъсирини   функционал
ендашувдан   келиб   чикиб   тахлил   этсак,   улар   анча   мураккаб   ва   ранг-баранг,
хар бири муайян холатда хар хил эканлигини, умуман олганда, уларни узаро
таъсири   бир-бириникидан   кам   эмаслигини   гувохи   буламиз.   Мехгат   билан
ахлок туташмаса  иктисодий  муносабатларда  маънавият   масалалари,  хусусан
инсонпарварлик   талабалари,   ме
е=рлари   етарлича   хисобга   олишмаса
технократик   карашлар   устинлик   килса,   ишлаб   чикариш,   усгани   билан
инсоний   муносабатларда   маънавият   масаьалари   таназзулга   учрайди,
бегоналарнинг харакати кучаяди. Бу окибат натижада ижтимоий – иктисодий
таназзулна олиб келиши мумкин. 
Иктисодий   усиш   булмаса,   халкнинг   турмуш   фаровонлиги   юксалмаса,
маънавиятнинг   куп   сохалари   хам   ривожланмайди:   халк   таълими,   санъат,
оммавий   ахборот   воситалари,   матбаачилик,   илм-фаннинг   моддий   базаси
ночор   ахволга   тушиб   колади,   жамиятнинг   ижодий   изланишлари   сусаяди.
Турли   шаклдаги   мафкуравий   муросасизлик   мутассиблик   таркалиши   учун
имкониятлар   пайдл   булади.   Бу   уз   навбатда,   иктисодиет   ривожланиши   учун
кушимча   кийинчиликлар   тугдиради,   чунки   иктисодиетнинг   янги
технологияларга,   янги   гояларга   булган   этиежлари   етарлича   кондирилмайди.
Иктисодиет тафаккур давр талабидан ортда кола бошлайди. Инсонпарварлик,
халоллик   етарлича   хисобга   олинмаган   жойда   иш   берувчи   билан   ишга
енловчи   уртасида   ижтимоий   хамкорлик   эмас,   карама-каршилик
вужудгакелади.   Шу   боис   узбек   модели   устивор   йуналиш   сифатида
иктисодиет   билан   тенг   равишда   маънавиятни   хам   тан   олади,   уларни
уйгунлаштиришга   уринади.   Маънавиятнинг   иктисодиетга   таъсири   юкорида
таъкидланганидек,   биринчи   навбатда   жамиятда   мехнатга   муносабат
кандайлигида   намоен   булади.   Мехнат   кадриятлар   тизимида   кандай   урин
тутади, у кай даражада эркин? Жамиятнинг турли катламлари орасида мехнат
3   Вебер: Уша асар 208 бет избранные произведения Москва «Прогресс» 
  килишга,   унинг   муайян   шурларига   интилиш   кандай?   Мехнатнинг
рагбатлантирилиши   (мехнатга   хак   туланиши)   меъе=рлари   кай   даражада
адолатли? Мехнатнинг, ишлаб чикаришнинг узи рационал ташкил этилганми,
доимий,   муттасил   такомиллашиб   боришга,   янги   технологияларни   кабул
килишга унда ички рагбат,  интилиши борми? Шу каби ва бошка саволларга
жавоб жамиятда муайян тарзда шакилланган кадриятлар мезонидан, мехнатга
муносабатдан, умуман дун	
е=карашдан келиб чикади. 
Иккинчидан   маънавиятнинг   иктисоди	
е=тга   таъсири   халк   хужалигини
кандай   фаолият   курсатишда   намо	
е=н   булади.   Масалан,   товар-   пул
муносабатларининг,   кредит   ва   солик   тизимларининг,   бозор
инфратузилмаларининг   ривожланиши   куп   жихатдан   мазкур   сохаларидаги
эхтиежларини   англаб   олишга   ва   уларни   кондириш   учун   шарт-шароит
яратишга,   яъни   жамиятда   шакилланган   иктисодий   тафаккурга,   ахлокий
хукукий меъ	
е=рларга боглик. Мехнат ва ишлаб чикариш муносабатлари, совет
давридагидек,   иррационал   ташкил   этилса,   ишлаб   чикариш   ва   умуман
иктисоди	
е=тни   илмий   техника   ютукларига,   янгиланишга   очик   булмайди,
тургунликка   юз   тутади.   Унга   хар   кандай   янгилик   мажбурий,   зуравонлик
асосида жорий этилади, аммо, барибир кутилган самарани бермайди. 
Маънавият   иктисоди	
е=тнинг   ривожланишига,   унинг   кайишкоклик   еки
ширинлик   даражасига,   янгиликларга,   янгиланишга   очиклик   даражасига
таъсир   курсатади.   Маънавиятнинг   меъ	
е=рий   –бахолаш   хусусияти   иктисоди	е=т
ва   маданият   яхши   суръатларда   ривожланади.   Иккинчи   холатда   эса   жамият
тургунликка   юз   тутади,   бу   маънавиятнинг   меъ	
е=рлаш-бахолаш   тизими
узгармагунча   асрлар   буйлаб   давом   этиши   мумкин.   Ислом   мамлакатларида
хам   IX-XII   асрларда   товар   пул   муносабатлари,   савдо-сотик   ривожланиши,
жамиятда   ижтимоий   сафарбарлик   ва   янгиликларга   интилиши   юкори
даражада   булгани,   жамият   ута   кескин   ижтимоий   –   синфий   зуровонлик   ва
карамликнинг   йуклиги,   елланма   мехнатнинг   анча   ривожланганлигиилк
капиталистик муносабатлар вужудга келиши ва ривожланиши учун объектив
иктисодий   шарт-шароит   ва   зарурат   яратишган   эди.   Лекин   турли   сабабларга кура   (улар   орасидаги   иктисодий-сие=сий,   диний   мафкуравий   сабаблар   бор),
оилавий ташкиллаштириш доирасини ериб чиккан мустакил, 
«объективлашган»,   рационал   асосга   курилган   ишлаб   чикариш   корхонаси
ва   капиталнинг   илк   жамгарилиши,   илк   капиталистик   бозор   инфразузилмаси
вужудга   келмади.   Жамиятнинг   мафкураси,   маънавияти   объектив   иктисодий
заруратини инкор этади, уни юзага чикармаслик учун очикчасига курашади. 
Мустакиллик   шароитида   биз   мехнатга   бутунлай   янгича   муносабатни
шакиллантиришимиз лозим. Инсон асосий ишлаб чикарувчи куч, хар кандай
ижтимоий   фаолиятнинг   субъекти   сифатида   тараккиет   моделининг   асосий
ижодкари,   харакатлантирувчи   кучидир.   Биз   дунекарашимиз   бахолар,
кадриятлар   мезонида   ижодга,   мехнатга   янги   муносабатни   шакиллантирсак,
яъни   бокимандаликни   текинчиликни   инкор   килсак,   шахснинг   ижодий
интилишлари   ва   тадбиркорлигини   рагбатлантиришни,   шахс   билан
хисоблашишини   ургансак,   жамиятнинг   хар   бир   аъзоси   факат   мехнат
оркалигина   узлигини,   уз   имкониятларини   воке   кила   олишига   олиш   булса,
узбек   моделининг   салохияти   янада   ортади.   Шахснинг   моддий   манфаати
жамоа   ва   жамият   манфаати   билан   уйгунлаштирилмас   экан,   узбек   модели
истикболимизбулиб   колаверади.   У   канчалик   ички   тузилиши   жихатдан
мутанносиб   булмасин,   канчалик   Фан-техника   ютукларига,   янгиликларига
очик-илгор   тамойилларга   таянмасин,   шахс   манфаатлари   амалда   хисобга
олинмаса, уреал эмас, балки формал хусусиятни касб этади ва воке булмайди.
Бозор  иктисоди	
е=тининг  таркибий  кисми сифатида  мехнат  бозори  вужудга
келаяпти.   Мехнат   бозори   ишчи   мутахассисларнинг   уртасида   ракобат   пайдо
булишини,   ишчи  ва   мутахассисларга,   уларнинг  малакасига   нисбатан   эхтиеж
бозорини   таклиф   ва   талаб   конуниятига   буйсунишини   билдиради.   Мехнат
бозори   иктисодиетдаги   узгаришлар   туфайли   нисбатан   тезрок   шакилланади,
аммо   ахоли   психологияси   мехнат   бозорига,   ракобатга   муносабати,   касб
малакаси   анча   секин   узгаради,   объектив   узгаришлардан   бир   юз   ортда
колади.Узбек   модели   имкониятларини   туларок   руебга   чикариш,   иктисодий
усишини   баркарор   суръатларини   таъминлаш   учун   таълим-тарбия   ва маънавий-маърифий   ишларда   мехнатга   ижобий   муносабатни
шакиллантириш, ешлар орасида касб танлашга эътиборни кучайтириш билан
бир   каторда   мехнат   бозори   талабларига   мослашувчанликни   хам   тарбиялаш
лозим.Халк   таълими   сохасида   амалга   оширилаетган   ислохатлар  е=шларнинг
урта   махсус   ва   касб-хунар   таълими  билан   2009  йилдан   бошдаб   тулик  амраб
лдиши, уларга касб ургатиш учун давлат бош ислохатчи ва асосий инвестор
сифатида   кафолатлашган   имконият   яратиш,   бир   томондан   шакиллана	
е=тган
мехнат   бозори   талабларини   хисобга   олиш   булса,   иккинчи   томондан,   мехнат
бозорига узбек моделини таъсир курсатишдир.Кадрлар тай	
е=рлашнинг бундай
кенг камровли, миллий дастури жахоннинг хеч бир мамлакатида йук. Бу хам
узбек   моделининг   миллий   хусусиятидан   ва   таркибий   унсурларидан   бириди.
Аммо уз иктидори, кобилияти кизикишини ру	
е=бга чикариш учун тугри касб
танлаш муоммосини, кайси коллежга бориб укиши 	
е=ш йигит ва кизнинг узи
эркин   хал   килади.   Узбек   модели   малакали   ва   ташаббускор   ишчи   ва
мутахассисларга  хар бир касб  буйича канча  эхти	
е=ж  тушса,  шунга  кондириш
имкониятига эга булиши, бунинг учун мехнат бозорида ракобат талаб таклиф
етарлича ва холисона урганиши лозим. Ижтимоий мухофазалаш тамойилини
нотугри   талкин   килиб,   мехнат   бозори   ракобат   йулига   сунъий   тусик   куйиш
мумкин   эмас.   Биз   давлатга   хам   жамиятга   хам   жуда   кимматга   тушади.   Энг
аввало   ката   ресурслардан   самарасиз   фойдаланишга,   бокимандаликнинг
узокрок сакланишига олиб келади, салбий характердаги кушимча иктисодий
ва   ижтимоий   муоммоларни   келтириб   чикаради.   Мехнат   бозори   бевосита
ишлаб чикариш технологияси ва касб малакаси усишга таъсир  курсатишини
хам унитмаслик керак. 
Узбек   моделида   маънавиятга   кенг   урин   ажратилади.   Жамиятнинг
иктисодий   тафаккурини   ислохатлар   талабига   мослаштириш   оркали   бозор
муносабатлари,   бозор   инфратузилмаси   ривожлантирилишини
тезлаштиришдир. 
Мехнатни муносиб бахолаб, моодий рагбатлантириш ва бу оркали умуман
иктисоднинг   ривожланишига   таъсир   курсатиши   бевосита   иктисодий тафаккурга   боглик.   Ахолининг   товар   ва   хизматларини   харид   кила   олиш
кобилияти   канчалик   юксак   булса,   жамиятда   ишлаб   чикариш   ва   хизмат
курсатиш   сохалари   шунчалик   яхши   ривожланади   иктисодий   юксалиш   руй
беради.   Ахолининг   асосий   даромади   куннинг   утказишига   зурга   етса,   у
ортикча истъемол буюмлари харид килмайди, турли хизматларидан окилона
фойдаланади.   Бу   эса   бозорда   талаб   пасайиб   кетишига,   ишлаб   чикариш   ва
хизмат курсатиши кенгайиши урнига, торайиб колишига олиб келади. Ишчи
ва   хизматчиларга   кам   маош   тулаш   дастлабки   мулкдорлар   учун   фойдали
булсада,   окибат   натижада   зарарлидир.   Чунки   ишлаб   чикариш   умуман
иктисодие=т   усмай,   ривожланмай   колади.   Шу   боис   узбек   модели   уз
имкониятларини   туларок   юзага   чикариш   учун   мехнатни   муносиб
такдирлашга   биринчи   даражали   эътибор   каратишлари   лозим.   Мехнатни
рагбатлантириш   нафакат   иктисодий   ва   хукукий   щунингдек,   ахлокий
меъерлар   даражасига   кутарилиши,   виждон   амрига,   адолат   ва   инсофнинг
одатий талабига айланиши лозим. 
Вебер   фикрича,   инсонда   ривожланган   маъсулият   туйгуси   билан   бир
каторда   шундай   тафаккур   тарзикарор   топиши   зарурки,   унинг   учун   мехнат
бир-бир мутлок максадга «даъватга «айлансин. «Мехнатга бундай муносабат
эса инсон табиатининг хассаси эмас, -эътироф этади Вебер. У бажарган ишга
куп   еки   оз   хак   тулашнинг   бевосита   натижаси   сифатида   вужудга   келмайди;
бундай   интилиш   узок   вакт   давом   этган   тарбия   жара	
е=нининг   натижасида
вужудга келади  4
 
 
4  Вебер Москва Изобранные произведения «Прогресс» , 1990 год, ст. 8182 
 
  Хулоса 
  Мустакиллик   шароитида   биз   мехнатга   бутунлай   янгича   муносабатни
шакиллантиришимиз лозим. Инсон асосий ишлаб чикарувчи куч, хар кандай
ижтимоий   фаолиятнинг   субъекти   сифатида   тараккиет   моделининг   асосий
ижодкари,   харакатлантирувчи   кучидир.   Биз   дунекарашимиз   бахолар,
кадриятлар   мезонида   ижодга,   мехнатга   янги   муносабатни   шакиллантирсак,
яъни   бокимандаликни   текинчиликни   инкор   килсак,   шахснинг   ижодий
интилишлари   ва   тадбиркорлигини   рагбатлантиришни,   шахс   билан
хисоблашишини   ургансак,   жамиятнинг   хар   бир   аъзоси   факат   мехнат
оркалигина   узлигини,   уз   имкониятларини   воке   кила   олишига   олиш   булса,
узбек   моделининг   салохияти   янада   ортади.   Шахснинг   моддий   манфаати
жамоа   ва   жамият   манфаати   билан   уйгунлаштирилмас   экан,   узбек   модели
истикболимизбулиб   колаверади.   У   канчалик   ички   тузилиши   жихатдан
мутанносиб   булмасин,   канчалик   Фан-техника   ютукларига,   янгиликларига
очик-илгор   тамойилларга   таянмасин,   шахс   манфаатлари   амалда   хисобга
олинмаса, уреал эмас, балки формал хусусиятни касб этади ва воке булмайди.
Узбекистонда   болаларни   факатгина   ота-она   эмас   балки   кариндош   –
уруглар,   куни-кушнилар,   махала   –куй   хам   тарбиялайди,   деган   гап   бор.
Ёшларнинг   ахлокий   киефаси   шакилланишига   хама   даврда   хам   атроф   мухит
ката   таъмтр   курсатибкелган.   Куп   болали   оилаларда,   айникса   кишлок
жойларида,   болалар   халол   мехнат   килишга,   укаларини   тарбиялашга,
отаонасига,   куни   –кушнисига   ердам   беришга   ешлигиданок   адашмаганлар.
Катта  е=ки   кичикми   учрашганда,   бир-бирларига   салом   бериб,   холл-ахвол
сураши   хам   юксак   ахлокий   фазилатдир.   Куни-кушниларнинг   уйида   бирор
бир маросим булганда, ешларнинг7 узлари чикиб кумаклашиши хам миллий
тарбия   натижасидир.   Ёшлар   жиноят   ва   жазо   конунларини   яхши
билганликлари   учунгина   эмас,   балки   жамоатчилик   фикридан
хайикканликлари   учун   хам   турли   нопок   ишларга   кул   уриши   ха	
е=лларига
келтирмаганлар.   Якин-якинларда   хам   ешлар   ката   ешдагиларнинг   олдида
ичкилик  ичишга,  ибосиз  сузларни  айтишга   ботина  олмас  эди.  Узбек  модели маънавиятига,   хусусан   мехнат   тарбиясига   жуда   катта   эътибор   берилиши   ва
айни   пайтда   тарбия   ишлари   моддий   рагбатлантирилиши   билан
мустахкамланишини   таказо   этади.   Тараккие=т   модели   учун   яна   бир   масала
жуда   мухимдир-   бу   корхона   эгасининг   ишчи   ва   хизматчилар   билан
муносабати   адолатга,   ижтимоий   хамкорлик   еки   эксплутацияга,   адоватга
асосланишидир.   Айнан   адолат   масаласи   тижоратчи   ва   харидор,   ишлаб
чикаручи   ва   истеъмолчи   муносабатларига   хам   бевосита   тааллукли.   Корхона
эгаси   фойда   олиш   учун   инсонпарварлик   талабларига   унчалик   мос
келмайдиган,   хатто   очикчасига   зид   булган   воситаларни   танлаши,   табиатга
хам зарар етказиши мумкин. Бунга жамиятнинг кай даражада бефарк караши
еки   унинг   фаолиятини   чеклаш,   таъкиклаш   нафакат   мавжуд   конунларга,
шунингдек   ахлок   меъ	
е=рларига,   карор   топган   маънавий   мухитга
фукароларнинг   онглилик   даражасига,   уз   хукукини   химоя   кила   олишларига
ижтимоий   фаолиятига   хам   боглик.   Уз   навбатида   ушбу   масалаларни   кандай
ечилиши таракки	
е=т моделининг самарадорлигига таъсир курсатади. 
Иктисоди	
е=т   ва   маънавиятнинг   узаро   таъсири   бевосита   еки   билвосита
жамият   ха	
е=тининг   барча   сохаларида   намо	е=н   була	е=тир.   Замонавий   ишлаб
чикариш   ва   бозор   муносабатлари   умуман   мумтоз   кадриятларни   кайта
бахолаш,   уларни   технократик   карашлар,   меъ
е=рлар,   амаллар   билан
алмаштиришга уринишларни тугдирмокда. 
  Foydalamilgan adabiyotlar
1. Vikipediya ma’lumotlari.
2. Xuquqiy demokratik isloxotlar .
3. Lex.uz rasmiy sayti.
 
 
  Интернет сайтлари 
1. www.bilim.uz. 
2. www.gov.uz. 
3. www.press-service.uz. 
4. www.philosophy.ru. 
5. www.filosofiya.ru. 
6. www.philosophy.nsc.ru. 
7. http // philosophy.albertina.ru. 
8. www.history.ru. 
9. www.philosophy.com.

Шахс маънавиятининг асосий қирралари

Купить
  • Похожие документы

  • Ma’naviy islohotlar mustahkamligi, iqtisod va siyosat sohalari
  • Tarbiya va ijtimoiy tarbiya
  • O’zbekiston “yoshlar ittifoqi”ning tashkil topishi va amaliy faoliyati
  • Movorounnahir tasavuf ulamolari va tariqatlar
  • Маънавиятнинг яхлит соҳа сифатида тан олиниши

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha