Dokument ma'lumotlari

Narxi 50000UZS
Hajmi 395.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 02 Iyun 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Psixologiya

Sotuvchi

ISROILJONOVLAR

Ro'yxatga olish sanasi 31 May 2024

10 Sotish

Shaxs psixopatiyasi va uning xususiyatlari

Sotib olish
SHAXS PSIXOPATIYASI VA UNING XUSUSIYATLARI 1 Mundarija Kirish …………………… .. …………………… .. …………………… .. 1-bob. Psixopatiya, ular haqidagi nazariyalar va psixopatlarning turlari …………………… .. …………………… .. …………………… .. 1.1-§. Psixopatiyasining kelib chiqishi ………………………………… 1.2-§. Shaxs psixopatiyasining tasnifi va turlari ……………………… .. 1.3-§. Shaxs psixopatiyasi dinamikasi …………………… .. ………… .. . I — bob boyicha xulosa …………………… .. ………………………… 2-bob. Shaxs psixopatiyasini eksperimentini tashkil etish, otkazish 2 va tahlil qilish …………………… .. ……………………… .. 2.1-§. Shaxs psixopatiyasini eksperimental organish va tahlil qilish … . II — bob boyicha xulosa …………………… .. …………………… . … . Xulosa …………………… .. …………………… .. …………………… .. Tavsiyalar …………………… .. …………………………………… . … . Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati ………………………………… .. Kirish Qonunchilik palatasi tomonidan 2021 yil 3 martda qabul qilingan va Senat tomonidan 2021 yil 23 aprelda maqullangan 3 “ psixiatriya yordami togrisida ” Ozbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi. Va bu bejiz emas. Ushbu Qonunda ruhiy holatning buzilishi — shaxs ruhiy holatining Ozbekiston Respublikasida amalda bolgan Xalqaro kasalliklar tasnifiga muvofiq tan olinishi takidlangan. Bolaning ko'plab asosiy xususiyatlari va shaxsiy fazilatlari hayotning ushbu davrida shakllanadi. Uning keyingi rivojlanishi ularning qanday yotqizilishiga bog'liq. Hozirgi vaqtda tashvish, ishonchsizlik, hissiy beqarorlik bilan ajralib turadigan tashvishli bolalar soni ko'paydi. Shuning uchun tadqiqotning dolzarbligi shubhasizdir. [1] Psixologiyada tashvish individual psixologik xususiyat sifatida qaraladi, kichkina sabablarga ko'ra odamning xavotirni his qilish tendentsiyasi, voqealarning noqulay rivojlanishini kutish. [2] Xavotirga tushgan bolalar va kattalar uchun xarakteristikalar bir xil. Bolalar odatda o'zlariga, ularning imkoniyatlariga shubha qilishadi, o'zlarini beqaror baholaydilar, noma'lum narsalardan qo'rqishadi, shuning uchun ular uchun tashabbuskor bo'lish qiyin. [3] Psixopatiyalar-bu aqlning umumiy xavfsizligi bilan doimiy tug'ma yoki orttirilgan xarakterli kasalliklar guruhi bo'lib, bu shaxslararo munosabatlarning buzilishiga va atrof-muhitga moslashishga olib keladi. Psixopatiyadagi aqliy nomutanosiblik ba'zi aqliy xususiyatlarning haddan tashqari og'irligiga va boshqalarning rivojlanmaganligiga bog'liq. Shunday qilib, masalan, affektiv stimullar tomonidan qo'zg'atilgan xatti-harakatlar va reaktsiyalar ustidan nazorat bo'lmaganda hissiy qo'zg'aluvchanlikning kuchayishi; atrof-muhit va voqelik tuyg'usini etarli darajada baholamaslik bilan tashvish, noaniqlik va shubha; egosentrizm, qobiliyatlar, imkoniyatlar va boshqalar yo'qligida ularning 4 ahamiyatiga haddan tashqari da'volarda bu holat namoyon boladi. Ushbu aqliy xususiyatlar ma'lum darajada aqliy jihatdan normal shaxsga xosdir, ammo ular muvozanatli shaklda taqdim etiladi. Shaxsning aqliy xususiyatlarining muvozanati shaxsning barqaror, uyg'un tuzilishini yaratadi. Shaxsning uyg'unligi, uning jismoniy yoki ruhiy xususiyatlarining maqbul kombinatsiyasi sifatida, ba'zi talablarga ko'proq javob berishi mumkin, boshqalarida esa kamroq. Biroq, psixopatik shaxslarda bu xususiyatlar ijtimoiy moslashishni qiyinlashtiradigan kombinatsiyalarda namoyon bo'ladi. Psixopatik holatlarni aniqlashda, asosan, shaxslararo munosabatlarning buzilishiga va shaxsning ijtimoiy moslashuviga olib keladigan ko'plab aqliy xususiyatlar va ularning dezadaptatsiyasi bilan ajralib turishi kurs ishining dolzarbligini bildiradi . Kurs ishining maqsadi: shaxs psixopatiyasi xususiyatlarini o'rganish. Belgilangan maqsad asosida quyidagi vazifalar hal qilindi: - shaxs psixopatiyasining paydo bo'lishi nazariyasini tahlil qilish; - shaxs psixopatiyasining kelib chiqishini o'rganish; - shaxs psixopatiyasini organishdan olingan natijalardan kelib chiqib xulosa va tavsiyalar berish Tadqiqot predmeti: kasalliklarga chalingan muntazam qarovga muhtoj o'spirinlarning shaxsiyatini jamiyatga integratsiya qilish qobiliyatini o'rganish . Tadqiqot ob'ekti - o'spirin bolalarning 2 guruhi bolib, eksperiment guruh kasalliklarga chalingan muntazam qarovga muhtoj, “ xulq-atvori buzilgan va miyaning shikastlanishi ” tashxisi qo'yilgan va Respublika ijtimoiy moslashuv markazi Fargona filialida tahsil olayotgan o'smirlarning 10 nafari; nazorat - oddiy 4-umumta'lim maktabida o'qiydigan bunday kasalliklarga ega bo'lmagan o'spirinlarning 10 nafari. O'smirlarning yoshi 14-15 yoshni tashkil etdi. Asosiy 5 guruhdagi o'rtacha yosh 14,3 yoshni tashkil etdi. Nazorat guruhidagi o'rtacha yosh 14, 4 yoshni tashkil etdi. Tadqiqot metodlari sifatida Fillipsning maktabdagi tashvish darajasini diagnostika qilish metodi. Tadqiqotning nazariy va amaliy ahamiyati: Tadqiqot natijalari psixopatiyasi muammolari bilan ishlashda psixiatorlar, o'qituvchilar va psixologlarga qolllanma bolib xizmat qilishi mumkin, shuningdek, ushbu tadqiqot psixopatiyasi muammolari bor oilalarga yordam berishda yangi imkoniyatlar ochadi. Tadqiqotning tuzilishi: tadqiqot ikki bob, besh paragraf, xulosa, tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro'yxatidan iborat. 1-bob. Psixopatiya, ular haqidagi nazariyalar va psixopatlarning turlari 1.1-§. Psixopatiyasining kelib chiqishi Shaxs psixopatiyasining kelib chiqishi haqidagi bahslar ushbu ruhiy anomaliya ta'kidlangan paytdan boshlab susaymadi. Patologik shaxslarni baholash va tavsiflash qadimgi madaniyatlarga tegishli manbalarda ham mavjud. Masalan, Gippokrat tanadagi ma'lum bir suyuqlikning 6 (xolerik, sanguine, flegmatik, melankolik) ustunligiga qarab 4 ta klassik temperamentni aniqladi. Psixiatriyada 19-asrning boshidan boshlab shaxsiyat buzilishi bo'lgan shaxslar bilan bog'liq turli xil nazariyalar paydo bo'la boshladi va ilmiy asoslash faqat 30-50 yillarga to'g'ri keldi. Filipp Pinel (1809) asarlarida psixoz belgilarisiz noto'g'ri xatti-harakatlar “ ahmoqsizlik maniyasi ” deb ta'riflanadi. Pritchard (1835) “ axloqiy jinnilik ” deb nomlangan ba'zi patoxarakterologik o'zgarishlarni tasvirlab berdi va Eskirol (1838) ularni “ instinktiv monomaniya ” , Trela (1853) esa “ ravshan jinnilik ” deb bildi. Xuddi shu davrda mahalliy psixiatr F.I.Gertsog (1846) g'azablanishi, asabiylashishi g'alati fe'l-atvorli bo'lgan odamlar haqida xabar berdi. Morel (1875), Gresinger (1866), Maudsli (1868), Kraft-ebing (1890) kabi shbu taniqli shaxslar “ g'alati xarakterga ega ” , g'ayrioddiy fikrlash turlariga ega bo'lgan bir qator bemorlar haqidagi asarlarida tasvirlab berishdi. Ularning etiologiyasi haqidagi ta'limotlarning uchta asosiy yo'nalishi mavjud. Birinchi yo'nalish embrion davrda turli xil xavf-xatarlarning ta'siri natijasida kelib chiqadigan irsiy yoki tug'ma holat sifatida shaxs psixopatiyasi haqidagi g'oyalarga asoslanadi. Ushbu yo'nalish vakillari ushbu pozitsiyaning bolalikdan xarakterologik patologiyaning paydo bo'lishida, ularning hayot davomida past o'zgaruvchanligida, bolalar va ota-onalarning xarakterologik xususiyatlarining o'xshashligida, psixikaning rivojlanmaganligi belgilari sifatida bolalarcha fikrlashning namoyon bo'lishida tasdiqlanishini ko'rishadi. Ushbu nuqtai nazarning tasdig'i, shuningdek, miyaning bioelektrik faoliyatining o'ziga xos xususiyatlarini, mikronevrologik simptomlarning mavjudligini, neyrovegetativ tusdagi o'zgarishlarni va boshqalarni aniqlaydigan shaxs psixopatiyasi uchun bir qator patobiologik tadqiqotlarda ham mavjud. So'nggi yillarda shaxs psixopatiyasida miyaning kompyuter tomografiyasi ma'lumotlari paydo bo'ldi, bu miya 7 tuzilmalarining o'zgarishini ko'rsatadi. Pozitron tomografiya 1 usuli orqali sog'lom odamlarning har xil xarakteridagi miyadagi qon oqimidagi o'zgarishlar to'g'risida ma'lumot olinmoqda. Intravert shaxslarda peshona qismlarda va gipotalamusda miya qon oqimining ko'payishini aniqladilar. Shaxs psixopatiyasining tug'ma kelib chiqishini zamonaviy asoslashda irsiy mexanizmlar tomonidan boshqariladigan neyromediator almashinuvining neyrokimyoviy tadqiqotlari katta o'rin tutadi, bu shaxs psixopatiyasida individual fermentativ tizimlarning ishlashidagi o'zgarishlarni ko'rsatdi. Ikkinchi yo'nalish tabiiy patologiyaning kelib chiqishi va uni tashqi (asosan mikrosotsial) muhitning noqulay sharoitlari bilan izohlaydi. Bunday zarar etkazuvchi omillar orasida ota-onalarning mehrini yo'qligi yoki to'liq bo'lmagan oilada tarbiyalanishi natijasida bolalik davrida ota-onalarning noqulay sharoitlari, alkogolizm bilan og'rigan bolalarga e'tibor bermaydigan ota-onalar, noto'g'ri pedagogik va didaktik munosabatlarga ega bo'lgan asotsial shaxslar mavjud. Ushbu nuqtai nazarning tasdig'i ijtimoiy muhitning salbiy atrof-muhit omillarining inson xarakterini, shu jumladan tabiiy va patologik xarakterni shakllantirishdagi rolini ko'rsatadigan ko'plab tadqiqotlardir. Bundan tashqari, noqulay ta'lim sharoitida patologik xarakter xususiyatlarining nisbatan kechroq paydo bo'lishi va ushbu noxush holatlar bartaraf etilgan taqdirda ularni yumshatish imkoniyati to'g'risida dalillar mavjud. Shunday qilib, shaxs psixopatiyasi hayot davomida olingan, ortirib olingan xarakter patologiyasi sifatida qaraladi. O.V.Kerbikovaa va uning shogirdlari tomonidan olib borilgan izlanishlardan kelib chiqqan psixiatriya an'anasi murosaga kelish nuqtai nazarini qabul qiladi, unda shaxs psixopatiyasining ikkala turi ham mumkin deb tan olinadi. O.V.Kerbikovaaga kora psixopatiyaning birinchi turi yadro psixopatiyasi - konstitutsiyaviy shartli buzilish, ikkinchisi - tashqi psixososyal ta'sirlar natijasida 1 Pozitron emissiya tomografiyasi (PET) metabolik jarayonlar va boshqa fiziologik faoliyatdagi o'zgarishlarni, shu jumladan qon oqimi, moddalar almashinuvi va absorbatsiya ni (singish) ko'rish va o'lchash uchun radiotraserlar deb nomlanuvchi radioaktiv moddalardan foydalanadigan funktsional tasvirlash usulidir. 8 kelib chiqqan marginal, orttirilgan psixopatiya deb belgilangan. Orttirilgan psixopatiyaning bir varianti sifatida u, shuningdek, bolalik davrida bemorga ta'sir ko'rsatadigan turli xil ongli xarakatdan tashqari xavflar natijasida xarakterning o'zgarishi natijasida organik psixopatiyani ajratib ko'rsatdi. Shu munosabat bilan G.E.Suxareva tashqi, atrof-muhit ta'siri patologik xarakterning rivojlanishiga tug'ma moyillikni aniqlaydigan omillar degan fikrni bildirdi. O.V.Kerbikovaa o'zining so'nggi asarlarida balog'at yoshida shaxs psixopatiyasining sababini aniqlash juda qiyin bo'lishi mumkin, degan fikrni bildirdi, chunki bu turli xil kelib chiqadigan variantlarning klinik variantlari bir xil. Shuni ta'kidlash kerakki, so'nggi yillarda patobiologik tadqiqotlarning zamonaviy usullarining tarqalishi tufayli shaxs psixopatiyasining etiologiyasiga nisbatan mezon tobora konstitutsiyaviy nazariyaga otmoqda. Shu bilan birga, shaxs psixopatiyasi psixososyal ta'sirlarning natijasi deb hisoblaydigan ko'plab mualliflar mavjud. Zamonaviy psixiatriya shaxs psixopatiyasiga quyidagi ta'rifni beradi. Shaxs psixopatiyasi ( psixopatiya) - bu ruhiy omborning nomuvofiqligi bilan tavsiflangan va insonning doimiy, ko'pincha tug'ma xususiyati bo'lib, hayot davomida saqlanib turadigan patologik holat. Shaxsning psixopatik ombori insonning doimiy tug'ma xususiyatini anglatadi, garchi psixopatik shaxslar hayot davomida ba'zi o'zgarishlarga duch kelishi mumkin. Shaxsning patologik xususiyatlari shaxsning butun aqliy tuzilishini belgilaydi. Shu bilan birga, ular shunchalik sezilarli darajada ifoda etilganki, ular hayotda to'liq moslashishga to'sqinlik qiladi. Shaxs psixopatiyasi (shaxs psixopatiyasi) hayot davomida jiddiyligi bilan o'zgarishi mumkin va nevrotik kasalliklardan farqli o'laroq, ular odamning o'zi tomonidan begona va psixiatrik yordamni talab qiladigan deb qabul qilinmaydi. 9 Shaxs psixopatiyasi og'riqli o'zgarishlar shunchalik aniq bo'ladiki, ular jamiyatda to'liq moslashishga xalaqit bera boshlaganda aytiladi. Shaxsni tushunish ma'lum bir odamning atrofidagi fikrlash, his qilish, o'zini tutish va unga javob berishning individual usulini o'z ichiga oladi. Ushbu "psixologik ta'rif" barqarorlik va moslashuvchan moslashuvchanlik o'rtasidagi mos muvozanatni aks ettirganda, biz xarakter xususiyatlari haqida gapiramiz. Shaxs psixopatiyasi haqida biz ushbu shaxs doimiy ravishda kundalik hayotdagi vaziyatlarga mutlaqo noo'rin, yomon moslashtirilgan, stereotipik tarzda javob berishning ma'lum, bir xil mexanizmlaridan foydalangan hollarda gaplashamiz. 10 1.2-§. Shaxs psixopatiyasining tasnifi va turlari. Shaxs psixopatiyasining klinik tasnifini ishlab chiqish jiddiy to'siqlarga duch keladi. Ular, birinchi navbatda, g'ayritabiiy shaxslarning xilma-xilligi va ko'plab o'tish davri turlarining mavjudligi bilan bog'liq bo'lib, ularni o'rganish va tizimlashtirish juda qiyin. Shaxsiy anomaliyalarni farqlashdagi qiyinchiliklar, majoziy ma'noda, "mijozning shaxsiyatiga emas, balki psixiatrning shaxsiyatiga"bog'liq. Psixopatiyaning bir qutbi endogen psixozlarga, boshqalari esa psixogeniyaning keng doirasiga qo'shni. Ushbu holat ko'pincha psixopatik holatlarning taksonomiyasini yaratishda turli printsiplarning (klinik, psixologik va ijtimoiy) aralashishiga olib keladi. Quyida eng mashhur bo'lgan va hozirgi kungacha klinik ahamiyatga ega bo'lgan shaxs psixopatiyasining bir nechta tasnifi keltirilgan. E. Kraepelin (1915) tasnifi 7 guruhdan iborat: 1. hayajonli; . keng tarqalgan (beqaror); . dürtüsel (haydovchi odamlar); . eksantriklar; . yolg'onchilar va yolg'onchilar (psevdologlar); 11 . jamiyat dushmanlari (antisosial); . patologik munozarachilar. Ushbu tasnifda ba'zi guruhlar klinik va tavsifiy printsipga muvofiq, boshqalari esa ijtimoiy-psixologik yoki sof ijtimoiy mezonlarga muvofiq birlashtiriladi. K. Schneider (1928) taksonomiyasida psixopatik shaxslarning 10 turi ajralib turadi. Ushbu tasnif tavsiflovchi va psixologik printsipga asoslanadi. 1. Gipertimiklar-muvozanatli, faol odamlar quvnoq xulq-atvorga ega, yaxshi xulqli optimistlar yoki hayajonli, boshqa odamlarning ishlariga faol aralashadigan munozarachilar. 2 . Tushkunlikka tushganlar-pessimistlar, skeptiklar, hayotning qadr-qimmati va ma'nosiga shubha qiladigan, ba'zan o'z-o'zini qiynashga va ichki mas'uliyatsizlikni bezatadigan murakkab estetizmga moyil. 3 . O'ziga ishonchsiz-ichki zanjirband qilingan, pushaymon bo'lishga moyil, uyatchan odamlar, ba'zida bu xususiyatni juda Jasur yoki hatto Jasur xatti- harakatlar bilan yashirishadi. 4 . Fanatlar-o'zlarining qonuniy yoki xayoliy huquqlari uchun kurashadigan keng, faol shaxslar yoki g'alati, xayollarga moyil, haqiqatdan ajralib qolgan sust fanatiklar. 5 . Shuhrat izlayotganlar behuda, o'zlaridan ko'ra muhimroq ko'rinishga intilishadi, kiyim-kechak va xatti-harakatlarda ekssentrik, badiiy adabiyotga moyil. 6 . Hissiy labil-kutilmagan kayfiyat o'zgarishiga moyil bo'lgan shaxslar. 7 . Tezkor-tez jahldor, asabiy, osongina qo'zg'aluvchan. 12 8 . Berahmlar-rahm-shafqat, uyat, sharaf, pushaymonlik, vijdon tuyg'usidan mahrum. 9 . Zaif irodali-beqaror, ijobiy va salbiy ta'sirlarga osonlikcha ta'sir qiladi. 10 . Astenik-aqliy va ruhiy etishmovchiligini his qiladigan, past ko'rsatkichlar, diqqatni jamlashda qiyinchiliklar, xotiraning yomonligi, shuningdek charchoq, uyqusizlik, bosh og'rig'i, yurak va qon tomir kasalliklari haqida shikoyat qiladigan odamlar. E. Kretschmer (1930) tasnifidagi yuqoridagi tipologiyalardan farqli o'laroq, barcha shaxsiy anomaliyalar ikki guruhga birlashtirilgan: shizoidlar va sikloidlar. Shizoidlar va sikloidlar, E. Kretschmerning so'zlariga ko'ra, kasallik va sog'liq o'rtasida "tebranadigan" shaxslardir. Sikloidlar to'g'ridan-to'g'ri, tabiiy va oddiy tuyg'uga ega oddiy tabiatdir. Ular ochiqko'ngil, do'stona, xushmuomala, quvnoq, shu bilan birga ular xotirjam, qayg'uli, yumshoq bo'lishi mumkin. Shizoidlarda, E . Kretschmerning sozlariga kora, "tashqi" va "chuqurlik"ajralib turadi. O'tkir zo'ravonlik yoki zerikarli xiralik, o'tkir kinoya, uyatchanlik, jimgina izolyatsiya - bu shizoidning tashqi tomoni. Ularning g'oyalarining mazmuni nima bo'lishidan qat'iy nazar - bu hech kimga mavjud emas, bularning barchasi faqat ular uchun. Mahalliy psixiatriyada 30-yillardan boshlab P.B.Gannushkinning tasnifi (1933) eng katta e'tirofga sazovor bo'ldi. P.B.Gannushkin psixopatik shaxslarning quyidagi turlarini aniqladi: 1. sikloidlar, 2 . asteniklar, 3 . shizoidlar, 4 . paranoidlar, 5 . epileptoidlar 6 . isterik belgilar, 7 . barqaror emas, 8 . antisosial, 13 9 . konstitutsiyaviy jihatdan ahmoq. Ushbu tasnif faqat qisman E.Kraepelin va K.Schneider tasniflari asosida klinik va tavsiflovchi mezondan foydalanadi. Klinik va psixologik xususiyatlar (beqaror, astenik va boshqalar) asosida ajratilgan psixopatiyalar turlari bilan bir qatorda, P.B.Gannushkinning tasnifida ma'lum psixozlarga mos keladigan konstitutsiyaviy moyilliklar yoki konstitutsiyaviy psixopatiyalar (shizoidlar, sikloidlar, epileptoidlar va boshqalar) mavjud. Sistematikasi bilan taqqoslaganda E. Kretschmer tasnifi P.B.Gannushkina tipologik jihatdan sezilarli darajada farqlanadi. Bundan tashqari, bu erda psixopatik turlar katta klinik ishonchga ega boldi. E.Kretschmer va P.B.Gannushkinning konstitutsiyaviy psixopatik turlari kontseptsiyasida umumiy narsa psixopatologik tuzilishga o'xshash, ammo endogen psixozlarda uchraydigan aniqroq aniqlangan kasallik sharoitlariga muvofiq psixopatiya tipologiyasini shakllantirish istagi. Shaxs psixopatiyasini farqlashda ularni shakllantirish usuli mezon sifatida ishlatiladi. Ushbu yondashuv O.V.Kerbikova va uning maktabi tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu tadqiqot yo'nalishi doirasida psixopatiyalarning ikki guruhi ajralib turadi: konstitutsiyaviy ("yadro") va sotib olingan. "Yadro" psixopatiyasiga tug'ma (shu jumladan genetik jihatdan aniqlangan) yoki intrauterin davrda salbiy ta'sirlar natijasida hosil bo'lgan shaxsiyat anomaliyalari kiradi. Olingan (sotib olingan, reaktiv) psixopatiyalar guruhi bolalik davrida shakllanadigan xarakter patologiyasini birlashtiradi. Bunday hollarda shaxsiy anomaliyalar genezisida salbiy ijtimoiy-psixologik omillar (bolalikdagi yomon yashash sharoitlari, etimlik, onalik mehrining yo'qligi yoki aksincha, giperopek, mikrosotsial muhitning asotsial munosabatlari, giyohvandlik, ota-onalarning alkogolizmi) katta o'rin egallaydi.tuzatuvchi ta'lim ta'siriga qarshi emas. 14 Shaxs psixopatiyasi taksonomiyasi uchun asos bo'lib xizmat qilgan neyrofiziologik tushunchalar orasida birinchi navbatda I.P.Pavlovning yuqori asabiy faoliyat haqidagi ta'limotiga ishora qilish kerak. I.P.Pavlov yuqori asabiy faoliyat turlari va insonning aqliy omborining xususiyatlari o'rtasida o'zaro bog'liqlikni amalga oshirib, psixopatiyalarni yuqori asabiy faoliyatning normal turlarining o'ta o'zgarishi deb hisobladi. Biroq, ular eng past barqarorlik va moslashuvchanlik, mo'rtlik va mo'rtlik bilan ajralib turadi. Ushbu printsipga ko'ra, psixopatiyalarning qo'zg'aluvchan va inhibitiv guruhlari ajralib turadi. Hayajonli, ya'ni. tezkor, asabiy, portlovchi, shaxslar cheklanmagan turdagi ekstremal variantlarning vakillariga tegishli. Inhibitiv psixopatiyalarning turli xil variantlari (astenik, psixastenik, shizoid) qo'zg'alish va inhibisyon jarayonlarining etishmasligi va tashqi inhibisyonning ustunligiga moyilligi bo'lgan yuqori asabiy faoliyatning zaif turlariga tegishli. Paranoid shaxs psixopatiyasi. Ushbu kasallikka chalingan shaxslar juda shubhali va ularga nisbatan kamsituvchi munosabat yoki shaxslararo nizolarga o'ta sezgir. Ular, odatda, atrofdagilarga zarar etkazish yoki aldash ehtimoli haqida juda ehtiyotkor bo'lishadi, shuning uchun ular doimo hushyor, yashirin va ko'pincha boshqalarga nisbatan yomon munosabatda bo'lishadi. Ular hasadgo'y bo'lishi mumkin va odatda atrofdagilarning yomon niyatlari bilan shug'ullanishadi. Ular qiyinchiliklarni oshirib yuborishga moyil, juda ta'sirchan, suhbatdoshga osongina dushmanlik bilan moslashadi. Ularning hissiy palitrasi juda kam, shuning uchun ular ko'pchilik tomonidan sovuq, hissiy bo'lmagan va hazil tuyg'usidan mahrum bo'lgan odamlar sifatida qabul qilinadi. Shizoid shaxs psixopatiyasi. Shizoid shaxslar odatda yolg'iz, ular boshqa odamlarning jamiyatiga muhtoj emasdek tuyuladi. Ular maqtov yoki tanqidga befarq bo'lgan juda sovuq va o'zini tutib turadigan yuzlar kabi taassurot qoldiradilar; ular, qoida tariqasida, yaqin do'stlarga ega emaslar, shuning uchun 15 ular ijtimoiy jihatdan yolg'iz bo'lishlari odatiy hol emas. Oldingi nomenklatura tavsiflarida ular ba'zan eksantrik fikrlash bilan ham bog'liq edilar. Biroq, ikkilamchi toifalar hisobga olinmaydi, ular shizotipal deb hisoblanadi va shaxslararo munosabatlardagi qiyinchiliklar bilan emas, balki miyaning kognitiv funktsiyasidagi qiyinchiliklar bilan bog'liq. Shizofreniya tipidagi shaxs psixopatiyasi (shizotipal). Shizotipal shaxslar shizofreniya bilan og'rigan bemorlarga ekssentrik fikrlash, atrof-muhitni idrok etish, nutq va shaxslararo munosabatlarning tabiati bilan o'xshashdir, ammo bu xususiyatlarning jiddiyligi va ularning shaxsni qamrab olish darajasi shizofreniya tashxisini qo'yish mumkin bo'lgan darajaga etib bormaydi. Ular g'alati nutqqa ega (masalan, metafora, qochish, batafsil), mos yozuvlar g'oyalari (ya'ni. ba'zi neytral hodisalar ularning shaxsiyati bilan alohida bog'liq degan noto'g'ri xulosaga ega bo'lgan g'oyalar), sehrli (haqiqiy bo'lmagan) fikrlash va aniq shubha. Ko'pgina shizotipal shaxslar ham ijtimoiy jihatdan ajralib turishi odatiy hol emas, bu ularni shizoid shaxslariga o'xshatadi. Chegaradagi shaxs psixopatiyasi. Ushbu shaxs psixopatiyasi bo'lgan shaxslar "barqaror-beqaror"deb ta'riflangan. Ular barqaror kayfiyatni, shaxslararo qo'shimchalarni saqlashda, shuningdek, o'zlarining barqaror imidjini saqlashda doimiy qiyinchiliklarga duch kelishadi. Chegaradagi shaxs dürtüsel xatti-harakatlar bilan namoyon bo'lishi mumkin, ba'zida o'ziga zarar etkazadigan xarakterga ega (masalan, o'ziga zarar etkazish, o'z joniga qasd qilish harakati). Bunday odamlarning kayfiyati odatda oldindan aytib bo'lmaydi. Ulardan ba'zilari o'z- o'zidan g'azab, asabiylashish, "qattiq qayg'u", qo'rquvning "portlashlari" ga ega. Boshqalar, aksincha, surunkali ruhiy bo'shliqdan aziyat chekishadi. Ularning shaxslararo munosabatlarining tasodifiyligiga qaramay, unda cheksiz sevgi ulkan nafrat bilan almashtiriladi, chegaradagi shaxslar yolg'izlikka toqat qilmaydilar. Atrofdagi "bo'linish" ning himoya mexanizmi (boshqa shaxslar yoki hodisalar "juda yaxshi" va "juda yomon") juda aniq ifodalanishi mumkin. 16 "Dramalashtiruvchi" (ko'rgazmali, isterik) shaxs psixopatiyasi. "Dramalashtiruvchi" shaxsiyat turiga ega odamlar juda "qizg'in", ammo aslida yuzaki shaxslararo munosabatlar bilan ajralib turadi. Ular odatda juda band odamlar kabi taassurot qoldiradilar, atrofdagi voqealar dramatizatsiya qilinadi va ular, albatta, bu voqealarning markazidir. Qoida tariqasida, ular o'zlarining his- tuyg'ularini mubolag'a bilan ifoda etadilar, o'zlariga e'tibor berishni xohlashadi, hissiy hayajonni izlaydilar va haddan tashqari faollik tendentsiyasini olib boradilar. Ular yuzaki iliq va maftunkor bo'lishiga qaramay, "dramalashtiruvchi" shaxslar kichik, o'ylanmagan, notinch, talabchan, boshqalarga qaram, o'zini osonlikcha kechirimli va sarguzashtli deb qabul qilinadi. Ulardan ba'zilari ko'pincha o'z joniga qasd qilishga yoki tahdid qilishga harakat qilishadi. Narsissistik shaxs psixopatiyasi. Narsissistik shaxs odatda o'z ahamiyatini oshiradi, ular ko'pincha o'zlarini noyob, iqtidorli va aql bovar qilmaydigan potentsialga ega deb bilishadi. Bunday bemor odatda o'z iste'dodlari va imkoniyatlarini haddan tashqari oshirib yuboradi, shuning uchun u boshqa odamlardan o'ziga qoyil qolishini kutadi va ko'pincha ularni jamiyatda yaxshi mavqega erishish uchun ishlatadi, ularning his-tuyg'ulari va ehtiyojlariga befarq bo'lib qoladi. Atrofdagilarning ularga yordam berishdan bosh tortishi ularga g'azab, xo'rlik, uyat yoki bo'ysunish tuyg'usini keltirib chiqarishi mumkin. Narsissistik shaxslar uchun boshqalarni haqiqiy nurda ko'rish qiyin, ular haddan tashqari idealizatsiya qilinadi yoki darhol qadrsizlanadi. Antisosyal shaxs psixopatiyasi. Antisosyal xatti-harakatlar shaxsning xulq- atvorining umumiy qabul qilingan qoidalariga mos kelmasligi bilan tavsiflanadi; u undan hech qanday tarzda kutilmaydigan xatti-harakatlarni amalga oshiradi, boshqa shaxslarning huquqlarini bir necha bor buzadi. ushbu tashxis faqat kattalarga tegishli bo'lishi mumkin (18 yoshgacha bo'lgan mijozlarda antisosyal xatti-harakatlarning xususiyatlari xulq-atvor buzilishi deb tasniflanadi), ularda antisosyal xatti-harakatlarning xususiyatlari 15 yoshdan oldin paydo bo'lgan. 17 Bunday xatti-harakatlar o'qish va ish bilan shug'ullanish, turli xil huquqbuzarliklar, uydan qochish, yolg'on gapirish, erta jinsiy aloqa, umumiy qonuniylikni buzish, spirtli ichimliklarni suiiste'mol qilish va ba'zi dori-darmonlarni o'z ichiga oladi. Ro'yxatda keltirilgan anamnestik ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda, antisosyal shaxs psixopatiyasi tashxisi qo'yilgan shaxs, shuningdek, tashxis qo'yish vaqtida ishdagi mas'uliyatsizlik, ota-ona majburiyatlarini buzish, moliyaviy mas'uliyatsizlik va asotsial shaxsiy xatti-harakatlar bilan tavsiflangan muayyan xatti-harakatlarda aybdor bo'lishi kerak (masalan, ehtiyotsizlik).xatti-harakatlar, mast holatda transport vositasini boshqarish). Bundan tashqari, antisosyal shaxslar turli xil noqonuniy xatti-harakatlarni amalga oshirishga, yolg'on gapirishga va aldashga moyil bo'lib, tajovuzkor va asabiy bo'lib, jinsiy sherigiga uzoq muddatli bog'lanishni davom ettira olmaydilar. Ular odatda spirtli ichimliklarni va boshqa toksik-kimyoviy moddalarni suiiste'mol qiladilar. Boshqa shaxs bilan munosabatlardan qochish tendentsiyasi bilan shaxs psixopatiyasi. Ushbu shaxs psixopatiyasi mijozning rad etishga yoki unga nisbatan odobsiz munosabatda bo'lishga to'g'ri javob bera olmasligi bilan tavsiflanadi. Shuning uchun, ta'sirlanganlar ko'pincha hech kim bilan yaqin aloqada bo'lishdan qochishadi. Biroq, yashirincha, ular hali ham boshqa odamlar bilan muloqot qilishni xohlashadi. Narsissistik turdagi shaxslardan farqli o'laroq, ularning o'zini o'zi qadrlashi ko'pincha past baholanadi, ular o'zlarining kamchiliklarini bo'rttirib ko'rsatishga moyildirlar. Boshqa shaxslarga qaramlik bilan namoyon bo'ladigan shaxs psixopatiyasi. "qaram" shaxslar boshqalarga ular uchun hayotdagi ko'plab muammolarni hal qilishga osonlikcha imkon beradi. Ular o'zlarini nochor his qilishlari va har qanday masalani mustaqil ravishda hal qila olmasliklari sababli, ular o'zlari uchun javobgar bo'lmasliklari uchun o'z ehtiyojlari va istaklarini boshqa odamlarga bo'ysundirishga intilishadi. 18 Passiv-agressiv shaxs psixopatiyasi. Passiv-agressiv shaxs psixopatiyasi bo'lgan shaxslar, odatda, ijtimoiy va kasbiy javobgarlikni rad etadilar. Buni to'g'ridan-to'g'ri ifoda etish o'rniga, ular odatda biron bir ishni bajarish bilan noaniq ravishda tortib olishadi, natijada ular sustkashlik qilishadi yoki samarasiz ishlashadi; bu holda ularning tez-tez murojaat qilishlari "unutilgan"so'zidir. Shunday qilib, ular ish va hayotdagi potentsiallarini yo'q qilishadi. Majburiy shaxs psixopatiyasi. Ushbu holat engib bo'lmaydigan drayverlarning mavjudligi bilan tavsiflanadi va unga teng ravishda "obsesif- kompulsiv" shaxsiyat atamasi bilan belgilanadi. Bunday shaxslar odatda o'zlarini turli xil qoidalar, marosimlar va xatti-harakatlar tafsilotlari bilan ortiqcha yuklashadi. Ular ko'pincha o'jarlik bilan bu yoki boshqa voqea aynan shu tarzda amalga oshirilishini talab qiladilar, lekin shu bilan birga ular ma'lum bir tadbirni amalga oshirishning eng muhim daqiqasida qat'iyatsizlikni namoyon etadilar. Ushbu shaxslar o'zlarining ishlarini va mulklarini shaxslararo munosabatlarga qaraganda ancha yuqori baholaydilar. Ular boshqalarga nisbatan iliq va yumshoq his-tuyg'ularni ifoda etishda qiynaladilar va ba'zida sovuq, "noqulay" (munosabatlar nuqtai nazaridan) va tarang bo'lib ko'rinadi. Atipik, aralash va boshqa shaxsiy kasalliklar. Shaxs psixopatiyasining ushbu oxirgi toifasiga yuqorida ko'rsatilgan toifalarning hech biriga to'g'ri kelmaydigan toifalar kiradi. Bunday holda, ko'pincha "aralash shaxs psixopatiyasi"atamasi qo'llaniladi. Bu shuni anglatadiki, ma'lum bir shaxsning xatti-harakati bir vaqtning o'zida bir nechta shaxs psixopatiyasiga mos keladi, masalan, berilgan shaxs bir vaqtning o'zida passiv-tajovuzkor va qaramdir. Atipik shaxs psixopatiyasi, shubhasiz, sodir bo'lganda aytiladi, ammo shifokor ushbu kasallikni tasnifga muvofiq ma'lum bir toifaga kiritish uchun anamnestik ma'lumotlarga ega emasligi aniq. Boshqa shaxs psixopatiyasi, masalan, boshqa tasniflash sxemalariga kiritilgan masochistik, impulsiv, infantil shaxs psixopatiyasi kabi holatlarni qamrab oladi. Voyaga etganlarning diqqat buzilishi (ADD) deb 19 ataladigan narsa tobora ko'proq tashxis qo'yilmoqda - bolalar qo'shimchasining qoldiq shakli (giperkinez). Shu bilan birga, kattalar ko'pincha chalg'ituvchi, beparvo, beqaror kayfiyat bilan ajralib turadi, ular tez-tez jahldor, dürtüsel, stressga toqat qilmaydilar, ko'pincha u yoki bu vazifani to'liq bajara olmaydilar. Ba'zida ular Markaziy asab tizimi uchun u yoki bu stressga paradoksal ravishda xotirjam munosabatda bo'lishlari mumkin. 1 . 3-§. Shaxs psixopatiyasi dinamikasi Xalqaro ma'lumotlarga ko'ra, shaxs psixopatiyasi keng tarqalgan bo'lib, turli manbalarga ko'ra, kattalar aholisining 5 dan 40 foizigacha etadi. Bundan tashqari, erkaklar ayollarga qaraganda ko'proq (2 baravar) shaxs psixopatiyasidan aziyat chekishadi. Shaxs psixopatiyasi bilan hayot davomida yuzaga keladigan tashqi ta'sirlarga, psixologik stressga va tananing ichki biologik o'zgarishlariga yuqori sezgirlik mavjud. Bunday omillar shaxs psixopatiyasining klinik ko'rinishini o'zgartiradi. Psixopatik shaxslar holatidagi bunday o'zgarishlar psixopatiyalar dinamikasi (yoki zamonaviy terminologiyada - shaxs psixopatiyasi) deb nomlanadi. Dinamika tushunchasi P.B.Gannushkin tomonidan psixiatrik foydalanishga kiritilgan. XX asrning 30-yillarida. Bundan tashqari, dinamikani kasallik korinishidan ajratish kerak. Ushbu farqlar shundan iboratki, yangi klinik belgilari paydo bo'lishiga qaramay, mijoz shaxs tizimining birligini saqlab qoladi, uning xarakterida tub o'zgarishlar bo'lmaydi, chunki yomon natija ham, ijobiy natija ham bo'lmaydi. Zoriqish belgilari mijozning doimiy xarakterli xususiyatlari bilan chambarchas bog'liq bo'lib qoladi. Shaxs psixopatiyasi dinamikasining ikki turi mavjud. Birinchisi yoshga bog'liq inqirozlarga to'g'ri keladi va uning namoyon bo'lishi balog'at va pubertad davrida uyg'un, sog'lom odamlarda yuzaga keladigan xarakteridagi o'zgarishlarga 20 o'xshaydi. Patologik shaxslarda bunday xarakterli keskinliklarning faqat katta aniqligini ta'kidlash mumkin. Shaxs psixopatiyasi dinamikasining ikkinchi turi stressli, asosan shikast etkazuvchi ta'sirlardan kelib chiqadi. Ushbu turdagi dinamikaning eng keng tarqalgan tushunchasi-bu shaxsiy xususiyatlarning kompensatsiyasi va dekompensatsiyasidir. Shubhasiz, kompensatsiya-bu shaxsning mikrosotsial muhitga ko'proq yoki kamroq mos moslashishi. Bundan tashqari, ularning hayotining ko'p qismida, patoxarakterologik xususiyatlar mavjudligiga qaramay, bunday sub'ektlar atrofdagi hayotga moslashib ketishlari aniq. Ular ishlaydi, o'qiydi, ta'lim oladi, oila quradi va hokazo. Ushbu moslashuv mo'rt bo'lishi mumkin, ammo kompensatsiya mexanizmini amalga oshirish orqali hali ham erishish mumkin. Shuni ta'kidlash mumkinki, kompensatsiya - bu shaxs psixopatiyasi dinamikasining bir turi bo'lib, unda ikkilamchi xarakterologik xususiyatlarning rivojlanishi natijasida asosiy xususiyatlarning yumshatilishi, maskalanishi, mijozning ijtimoiy muhitida vaqtincha moslashishi sodir bo'ladi. Odatda, kompensatsiya qulay tashqi sharoitlarda yuzaga keladi va asosiy, asosiy (majburiy) xarakterli xususiyatlarni yashiradigan ikkilamchi (ixtiyoriy) shaxsiy xususiyatlarning rivojlanishi bilan birga keladi. Bundan tashqari, ko'pincha ixtiyoriy xususiyatlar shunchalik gipertrofiyalanadiki, ular o'zlari moslashuvning buzilishiga olib keladi, garchi asosiy belgilar yashirin bo'lsa ham (giperkompensatsiya, N.K.Shubinaning so'zlariga ko'ra, 1965). Masalan, astenik, qo'rqoq, qo'rqoq, uyatchan yigit qo'pol, beparvo, takabbur, marosimsiz, bezori yigitning xatti-harakatlarini rivojlantiradi. Dekompensatsiya shaxsga xos bo'lgan barcha xususiyatlarning sezilarli darajada kuchayishida namoyon bo'ladi. Ikkilamchi (ixtiyoriy) belgilar asosan stressli, psixogen ta'sirlar ta'siri ostida olib tashlanadi, buning natijasida shaxsning asosiy (majburiy) xususiyatlari paydo bo'ladi. Bunday holda, mavjud ijtimoiy 21 moslashuvning vaqtincha yoki uzoq muddatli pasayishi yoki yo'qolishi mavjud. Dekompensatsiyalar paydo bo'lishida rol o'ynaydigan psixo-travmatik ta'sirlar har xil turdagi shaxs buzilishlari uchun bir xil emas. Ba'zilar uchun bir xil tarkibdagi psixotravma mazmunli bo'lishi mumkin, boshqalari uchun bu osonlikcha toqat qilinadigan yoki hatto neytral bo'lishi mumkin. Shunday qilib, oilaviy va kundalik nizolar hissiy jihatdan beqaror (qo'zg'aluvchan) shaxslar uchun juda muhimdir va taxminlarga zid ravishda qaram (astenik) odamlar uchun ahamiyatsiz. Harbiy xizmat sharoitida epileptoid (dürtüsel), anankastik va qaram shaxslar intizomiy talablar, qat'iy tartib bilan nisbatan muvaffaqiyatli moslashadi va beqaror va shizoidlarga mutlaqo mos kelmaydi. Isterik va hissiy jihatdan beqaror (chegara turi) yuzlar ham moslashishda qiynaladi. Kompensatsiya va dekompensatsiya-bu hayot tanganing ikki tomoni va shaxs psixopatiyasi bo'lgan mijozlarning ahvoli. Ular mavzu joylashgan vaziyatga qarab doimiy ravishda bir-birini almashtiradilar. Psixopatik shaxslarda kompensatsiyalangan holatning dekompensatsiyalangan holatga o'zgarishini tavsiflash bu jarayonning mexanizmini tushunishga urinishdir, ammo klinik tarkib emas, shaxs buzilishlari dinamikasining fenomenologiyasi. Ayni paytda dekompensatsiya holatlari klinik jihatdan bir xil emas. Ular orasida shaxs xususiyatlarini keskinlashtirishning nisbatan keskin yuzaga keladigan holatlari - xarakterologik (psixopatik) reaktsiyalar va shaxsning nisbatan uzoq muddatli rivojlanishi farqlanadi, bunda doimiy ravishda o'ziga xos ko'rinishlarning kuchayishi bilan birga yangi belgilar paydo bo'ladi, ko'pincha shaxs tuzilishini o'zgartiradi. Taniqli P.B.Gannushkin fazalari psixopatik shaxs hayotidagi qisqa muddatli psixotik tarkibiy bo'lmagan epizodlar sifatida hozirgi vaqtda dinamikaning variantlariga deyarli kiritilmagan, chunki ularning klinik tarkibi bunday kasalliklarni boshqa ruhiy kasalliklar doirasida ko'rib chiqishga imkon beradi. Ko'pincha bu shizofreniya yoki shizoaffektiv buzilishning prodromal davrining birinchi chaqmoqlari. 22 I — bob boyicha xulosa Patologik shaxslarni baholash va tavsiflash qadimgi madaniyatlarga tegishli manbalarda ham mavjud. Psixiatriyada 19-asrning boshidan boshlab shaxs buzilishi bo'lgan shaxslar bilan bog'liq turli xil nazariyalar paydo bo'la boshladi va ilmiy asoslash faqat 30-50 yillarga to'g'ri keldi. Filipp Pinel (1809) asarlarida psixoz belgilarisiz noto'g'ri xatti-harakatlar “ ahmoqsizlik maniyasi ” deb ta'riflanadi. Pritchard (1835) “ axloqiy jinnilik ” deb nomlangan ba'zi patoxarakterologik o'zgarishlarni tasvirlab berdi va Eskirol (1838) ularni “ instinktiv monomaniya ” , Trela (1853) esa “ ravshan jinnilik ” deb bildi. Xuddi shu davrda mahalliy psixiatr F.I.Gertsog (1846) g'azablanishi, asabiylashishi g'alati fe'l-atvorli bo'lgan odamlar haqida xabar berdi. Morel (1875), Gresinger (1866), Maudsli (1868), Kraft-ebing (1890) kabi shbu taniqli shaxslar “ g'alati xarakterga ega ” , g'ayrioddiy fikrlash turlariga ega bo'lgan bir qator bemorlar haqidagi asarlarida tasvirlab berishdi. Ularning etiologiyasi haqidagi ta'limotlarning uchta asosiy yo'nalishi mavjud. Birinchi yo'nalish embrion davrda turli xil xavf-xatarlarning ta'siri natijasida kelib chiqadigan irsiy yoki tug'ma holat sifatida shaxs psixopatiyasi haqidagi g'oyalarga asoslanadi. Ikkinchi yo'nalish tabiiy patologiyaning kelib chiqishi va uni tashqi (asosan mikrosotsial) muhitning noqulay sharoitlari bilan izohlaydi. 23 O.V.Kerbikovaa va uning shogirdlari tomonidan olib borilgan izlanishlardan kelib chiqqan psixiatriya an'anasi murosaga kelish nuqtai nazarini qabul qiladi, unda shaxs psixopatiyasining ikkala turi ham mumkin deb tan olinadi. Zamonaviy psixiatriya shaxs psixopatiyasiga quyidagi ta'rifni beradi. Shaxs psixopatiyasi ( psixopatiya) - bu ruhiy omborning nomuvofiqligi bilan tavsiflangan va insonning doimiy, ko'pincha tug'ma xususiyati bo'lib, hayot davomida saqlanib turadigan patologik holat. Eng mashhur va hozirgi kunda klinik ahamiyatga ega bo'lgan shaxs psixopatiyasining bir nechta tasnifi. E. Krepelin (1915) tasnifi 7 guruhdan iborat: 1. hayajonli; 2. keng tarqalgan (beqaror); 3. dürtüsel (haydovchi odamlar); 4. eksantriklar; 5. yolg'onchilar va yolg'onchilar (psevdologlar); 6. jamiyat dushmanlari (antisosial); 7. patologik munozarachilar. K. Schneider (1928) taksonomiyasida psixopatik shaxslarning 10 turi ajralib turadi. Ushbu tasnif tavsiflovchi va psixologik printsipga asoslanadi. 1. Gipertimiklar-muvozanatlilik. 2. Tushkunlikka tushganlar. 3. O'ziga ishonchsizlik. 4. Fanatlar. 5. Shuhrat izlayotganlar. 6. Hissiy labil. 7. Tezkor. 8. Berahmlar. 9. Zaif irodali. 10.Astenik. E. Kretschmer (1930) tasnifidagi yuqoridagi tipologiyalardan farqli o'laroq, barcha shaxsiy anomaliyalar ikki guruhga birlashtirilgan: shizoidlar va sikloidlar. 24 Mahalliy psixiatriyada 30-yillardan boshlab P.B.Gannushkinning tasnifi (1933) eng katta e'tirofga sazovor bo'ldi. P.B.Gannushkin psixopatik shaxslarning quyidagi turlarini aniqladi: 1. sikloidlar, 2. asteniklar, 3. shizoidlar, 4. paranoidlar, 5. epileptoidlar 6. isterik belgilar, 7. barqaror emas, 8. antisosial, 9. konstitutsiyaviy jihatdan ahmoq. 25 2-bob. Shaxs psixopatiyasini eksperimentini tashkil etish, otkazish va tahlil qilish 2.1-§. Shaxs psixopatiyasini eksperimental organish va tahlil qilish Tadqiqot gipotezasi-muntazam qarovga muhtoj o'spirinlarda moslashish jarayoni noto'g'ri, chunki ularning jamiyatga qo'shilish qobiliyati bunday kasalliklarga ega bo'lmagan o'spirinlarga qaraganda past, shuning uchun birinchisi doimiy tuzatish va reabilitatsiya yordamni talab qiladi. Tadqiqot eksperimenti - kasalliklarga chalingan muntazam qarovga muhtoj shaxsning moslashish xususiyatlari (hissiy barqarorlik, himoya mexanizmlarining moslashuvchanligi, stressli vaziyatlarda o'zini tutish strategiyasi va boshqalar). Tadqiqot ob'ekti o'spirin bolalarning 2 guruhi bolib, eksperiment guruh kasalliklarga chalingan muntazam qarovga muhtoj, “ xulq-atvori buzilgan va miyaning shikastlanishi ” tashxisi qo'yilgan va Respublika ijtimoiy moslashuv markazi Fargona filialida tahsil olayotgan osmirlarning 10 nafari; nazorat - oddiy 4-umumta'lim maktabida o'qiydigan bunday kasalliklarga ega bo'lmagan o'spirinlarning 10 nafari. O'smirlarning yoshi 14-15 yoshni tashkil etdi. Asosiy guruhdagi o'rtacha yosh 14,3 yoshni tashkil etdi. Nazorat guruhidagi o'rtacha yosh 14, 4 yoshni tashkil etdi. Maqsad - kasalliklarga chalingan muntazam qarovga muhtoj o'spirinlarning shaxsiyatini jamiyatga integratsiya qilish qobiliyatini o'rganish. Tadqiqot bir necha bosqichda o'tkazildi: * tayyorgarlik (kerakli usullarni tanlash ,tadqiqot o'tkaziladigan joyni tashkil qilish, tekshirilayotgan o'spirinlar bilan aloqa o'rnatish, usullarga ko'rsatma berish) * asosiy (Fillips maktab xavotiri testi, tegishli shakllarda ma'lumotlarni yozib olish ) * yakuniy(sub'ektlar bilan aloqani yakunlash, olingan natijalarni jadvallarida, xulosalarda, talqinlarda korsatib berish) Fillipsning maktabdagi xavotir darajasini diagnostika qilish metodi Metodologiyaning maqsadi (anketa) boshlang'ich va o'rta maktab yoshidagi bolalarda maktab bilan bog'liq xavotir darajasi va xususiyatini o'rganishdir. Test 58 ta savoldan iborat bo'lib, ular maktab o'quvchilariga o'qilishi yoki yozma ravishda taqdim etilishi mumkin. Har bir savolga “ Ha ” yoki “ yo'q ” deb aniq javob berish kerak. Ushbu ishda Fillips metodi sizga maktab bilan bog'liq bo'lgan bolaning umumiy xavotir darajasini va 8 turdagi xavotirlarning og'irligini aniqlashga imkon beradi: 1. Maktabdagi umumiy xavotir-bu bolaning maktab hayotiga qo'shilishining turli shakllari bilan bog'liq bo'lgan umumiy hissiy holati. 2. Ijtimoiy stressni boshdan kechirish-bu bolaning hissiy holati, uning fonida uning ijtimoiy aloqalari rivojlanadi (birinchi navbatda tengdoshlari bilan). 3. Muvaffaqiyatga erishish ehtiyoj frustratsiyasi-bu bolaning muvaffaqiyatga bo'lgan ehtiyojlarini rivojlantirishga, yuqori natijaga erishishga va hokazolarga imkon bermaydigan noqulay ruhiy fon. 4. O'z - o'zini ifoda etish qo'rquvi-o'zini oshkor qilish, o'zini boshqalarga taqdim etish, o'z imkoniyatlarini namoyish etish zarurati bilan bog'liq vaziyatlarning salbiy hissiy tajribalari. 5. Bilimlarni sinash holatidan qo'rqish - bu (ayniqsa, ommaviy) bilimlarni, yutuqlarni, imkoniyatlarni tekshirish holatlarida salbiy munosabat va xavotir tajribasi. 6. Boshqalarning qarashlariga mos kelmaslik qo'rquvi-boshqalarning natijalarini, harakatlarini va fikrlarini baholashda ahamiyatiga e'tibor berish, boshqalarga berilgan baholardan xavotirlanish, salbiy baholarni kutish. 7. Stressga past fiziologik qarshilik-psixofiziologik tashkilotning xususiyatlari, bolaning stressli vaziyatlarga moslashuvchanligini pasaytiradi, atrof- muhitning bezovta qiluvchi omiliga noo'rin, halokatli javob berish ehtimolini oshiradi. 8. O'qituvchilar bilan munosabatlardagi muammolar va qo'rquvlar maktabdagi kattalar bilan munosabatlarning umumiy salbiy hissiy fonidir, bu bolaning ta'lim muvaffaqiyatini pasaytiradi. Natijalarni tahlil qilishda baholash ruhiy bo'shliq hissi, kayfiyatning buzilishi, umumiy somatik va o'ziga xos somatik alomatlar, psixomotor buzilish belgilari, o'z joniga qasd qilish fikrlari va asabiylashish/qat'iyatsizlikni aks ettiruvchi alomatlar guruhlarini o'z ichiga olgan etti omil bo'yicha amalga oshiriladi. Zunga shkalasi depressiyani klinik tashxislash uchun, shuningdek antidepressantlarning klinik sinovlarini o'tkazishda qo'llaniladi. Qayta ishlash bilan to'liq sinov 20-30 daqiqa davom etadi.ushbu maqolada ushbu uslub o'spirinda depressiya mavjudligini aniqlashga va xatti-harakatlarga ta'sirini, jamiyatdagi moslashish darajasini aniqlashga imkon beradi. Fillipsning xavotir metodiga ko'ra, butun guruhning atigi 15 foizida maktab xavotiri kuchayganligi aniqlandi. Qolgan 85% normal chegaralarda qoladi.(1- diagramma “ maktabdagi xavotir darajasining foiz nisbati ” ) 1 -diagramma “ Asosiy guruhdagi Phillips maktabining tashvish metodologiyasi shkalasi bo'yicha ko'rsatkichlarning xususiyatlari ” 2-diagramma “ Eksperimental va nazorat guruhlarida Fillips metodi bo'yicha maktab xavotiri darajasining tavsifi ” 3-diagramma Asosiy guruhda bilimlarni sinovdan o'tkazish holati qo'rquvi va umumiy xavotir, boshqalarning qarashlariga mos kelmaslik qo'rquvi, o'zini namoyon qilish qo'rquvi va stressga past fiziologik qarshilik o'rtasidagi ijobiy bog'liqlik mavjud bo'lib, bu avvalgi barcha belgilarga sezilarli ta'sir ko'rsatishi mumkin. Oz - ozini ifoda etish qorquvi , oz navbatida oqituvchilar bilan bogliq qorquv va muvaffaqiyatga erishish ehtiyojining eyforiyasi bilan ijobiy bogliqdir . Umumiy xavotir kompensatsiya bilan ijobiy bogliqlikka ega , bazi mualliflar buni toliqmaslik kompleksidan himoya qilish shakli yoki kongilsizliklarni engib otish holatida deb bilishadi . Qarshilik tajovuzkorlik darajasi bilan ijobiy bogliqliklarga ega , bu kopincha deviant ospirinlarda uchraydi va qiziq tomoni shundaki , muammolarni hal qilishni rejalashtirish ( muammoga analitik yondashuvni nazarda tutadi va vaziyatni ozgartirish uchun harakatlarni talab qiladi ), bu oz navbatida oz - ozini boshqarish bilan bogliq ( ularning his - tuygulari va harakatlarini tartibga solish boyicha harakatlar ). O'z-o'zini nazorat qilish, shuningdek, qiyin vaziyatlarda etarli xatti-harakatlarni tavsiflovchi ijobiy qayta baholash bilan bog'liq. O'zgartirish regressiya va qarama- qarshilik bilan ijobiy korrelyatsiyaga ega. Psixopatik shaxslarga xos bo'lgan hissiy- ixtiyoriy nazoratning impulsligi va zaifligi, motivatsion-ehtiyoj sohasidagi o'zgarishlarning umumiy fonida regressiyani ularning soddalashtirilishi va mavjudligi yo'nalishi bo'yicha aktuallashtirish bilan belgilanadi. Ozgartirish regressiya bilan bog'liq, chunki tushirish ob'ektini almashtirish, qoida tariqasida, salbiy his-tuyg'ular yanada qulayroq va kamroq xavflidir va qarama-qarshilik vaziyatni hal qilish uchun tajovuzkor harakatlarni, ma'lum darajada dushmanlikni va tavakkal qilishga tayyorlikni o'z ichiga oladi. Ijtimoiy qo'llab-quvvatlashni izlash psixologik himoya mexanizmi bilan ijobiy aloqaga ega intellektualizatsiyava tajovuz darajasi bilan salbiy bog'liqlik, bu tabiiydir. O'zgartirish reaktiv shakllanish bilan salbiy korrelyatsiyaga ega, regressiya esa ijobiy qayta baholash bilan bog'liq. Muammolarni hal qilishni rejalashtirish depressiya darajasi bilan salbiy bog'liq, chunki depressiya darajasining oshishi bilan faoliyat, shu jumladan muammolarni hal qilish uchun motivatsiya pasayadi. Muvaffaqiyatga erishish ehtiyojining eyforiyasi proektsiya bilan salbiy bog'liq, ijtimoiy stressni boshdan kechirish esa boshqalarning qarashlari va parvozlariga mos kelmaslik qo'rquvi bilan bog'liq. Alohida ijobiy bog'liqlik-bu uzoqlashish va mas'uliyatni o'z zimmasiga olish, vaziyatdan ajralib chiqish va uning ahamiyatini kamaytirish uchun kognitiv harakatlar, uni hal qilishga urinishlar eksperimenti bilan bog'liq muammodagi rolini tan olish bilan bog'liq. II — bob boyicha xulosa Shunday qilib guruhlar taqqoslanganda nazorat guruhida stressga past fiziologik qarshilik ijtimoiy yordam izlash, o'zini namoyon qilish qo'rquvi va umumiy xavotir bilan ijobiy bog'liqliklarga ega. Ijtimoiy qo'llab-quvvatlashni izlash xavotirlardan himoya qilishning bir usuli bo'lib xizmat qiladi, chunki axborot, ta'sirchan va hissiy yordamni topishga qaratilgan harakatlar taranglikni engillashtiradi va qo'rquvni kamaytiradi. O'z navbatida, ijtimoiy qo'llab-quvvatlashni izlash ijobiy qayta baholash bilan ijobiy bog'liqdir, bu esa ijobiy munosabatni saqlashda yuzaga keladigan qiyinchiliklarni etarli darajada hal qilishga imkon beradi. Umumiy xavotir o'qituvchilar bilan munosabatlardagi muammolar bilan tabiiy ravishda o'zaro bog'liq bo'lgan bilimlarni sinash holatidan qo'rqish bilan ijobiy bog'liqdir. Muvaffaqiyatga erishish ehtiyojining eyforiyasi o'qituvchilar bilan munosabatlar muammolari va depressiya darajasi bilan bog'liq. Depressiya darajasi, o'z navbatida, muammoni hal qilish usuli sifatida parvoz bilan bog'liq. Qochish masofani uzoqlashtirish bilan bog'liq bo'lib, u ham konstruktiv bo'lmagan koping mexanizmi hisoblanadi, bu erda vaziyatni engish uchun agressiv harakatlar mavjud. Reaktiv shakllanish masofa va proektsiya bilan ijobiy aloqalarga ega. Psixologik ximoya mexanizmi intellektualizatsiyasi o'qituvchilar bilan munosabatlardagi muammolar va boshqalarning qarashlariga mos kelmaslik qo'rquvi bilan ikkita ijobiy aloqaga ega. Shunday qilib, intellektualizatsiya qiyin vaziyatni ta'sirchan tajribalarsiz hal qilishning "aqliy" usuli sifatida ishlaydi. Boshqalarning qarashlariga mos kelmaslik qo'rquvi ijtimoiy stress tajribasi bilan, ikkinchisi esa muammolarni hal qilishni rejalashtirish bilan bog'liq. O'z - o'zini boshqarish muammolarni hal qilishni rejalashtirish bilan tabiiy ijobiy aloqaga ega va kompensatsiya bilan salbiy bog'liqdir. Psixologik ximoya mexanizmi kompensatsiyasi stressni engillashtiradigan mexanizm emas, u faqat mojaroning oldini olishga yordam beradi va shaxsning o'zini o'zi ta'minlash tuyg'usini oshiradi, lekin his-tuyg'ular va his-tuyg'ularni tartibga solish funktsiyalarini bajarmaydi. O'zgartirish intellektualizatsiya va mas'uliyatni qabul qilish salbiy aloqaga ega va uni almashtirish qarama-qarshilik bilan ijobiy bog'liqdir. Qarama-qarshilik rad etish bilan teskari aloqaga ega. Repressiya javobgarlikni qabul qilish bilan salbiy bog'liqdir. Ikki guruhni tahlil qilishda quyidagi o'lchovlar bo'yicha statistik jihatdan muhim farqlar olindi: * "o'zini ifoda etishdan qo'rqish" - Fillipsning maktab xavotiri testi; asosiy guruhda ko'rsatkich nazorat guruhiga qaraganda ancha past. * "stressga past fiziologik qarshilik" - Fillipsning maktab xavotiri testi; asosiy guruhda ko'rsatkich nazorat guruhiga nisbatan ancha past. * "repressiya" - xayot usuli indeksi usuli; asosiy guruhda ko'rsatkich sezilarli darajada yuqori. * "regressiya" - xayot usuli indeksi usuli; asosiy guruhda indikator ishonchli darajada past. * "kompensatsiya" - xayot usuli indeksi usuli; asosiy guruhda indikator ishonchli darajada past Shunday qilib, asosiy guruhda o'zini namoyon qilish qo'rquvi eksperiment guruhida kop. Shuningdek, asosiy guruhda fiziologik qarshilik nazorat guruhiga nisbatan past ekanligi aniqlandi. Psixologik ximoya mexanizmi va kompensatsiya asosiy guruhda yuqori. Xulosa Shaxs psixopatiyasi haqidagi bilimlarni birlashtirgan tushuncha-bu asosiy biologik tushunchalarga asoslangan moslashish tushunchasi. Inson uchun, faoliyatning biologik va ijtimoiy mexanizmlarini birlashtirgan mavjudot sifatida, moslashish ikki tekislikda ham amalga oshiriladi, unda u biologik turlar qonunlariga muvofiq yashaydigan shaxsni va o'ziga xos xususiyatlar to'plamiga ega bo'lgan jamiyat a'zosini anglatadi. Yu.A.Aleksandrovskiy insonning biologik va ijtimoiy asoslarining yagona "integratsiyalashgan funktsional-dinamik ifodasi" bo'lgan aqliy moslashuv to'sig'i kontseptsiyasini taklif qildi. Shunday qilib, har qanday barqaror xulq-atvor stereotipi, mohiyatan, shaxs psixopatiyasi, kamida uchta tarkibiy qismga bog'liq:  shaxsning o'zi,  ruhiy moslashuv to'sig'ining buzilishiga olib keladigan vaziyatlar,  psixopatologik birlikka aylanadigan quyidagi psixopatologik namoyishlar - klinik baholanishi mumkin bo'lgan sindrom. Yillar davomida o'tkazilgan statistik tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, shaxs psixopatiyasining barcha shakllari jinoiy xatti-harakatlar bilan tavsiflanadi. 1884 yildan 1904 yilgacha Simferopol xudojo'y muassasalarining jinoyat sudining ta'rifi bilan davolangan bemorlari orasida "psixopatlar turli shakllarda" 3,3% ni tashkil etdi va alkogolli psixoz, "surunkali aqldan ozgan", epileptik va aqli zaif jinoyat sodir etgan shaxslardan keyin 5-o'rinni egalladi. Kopgina Evropa psixiatriya maktablari "tajovuzkorlik va asotsiallikni ko'rsatadigan yorliq"sifatida shaxs psixopatiyasi haqidagi klinik tushunchalar va radikal qarashlarni birlashtirgan mo" tadil pozitsiyani o'rnatdilar. Tadqiqotchilarning aksariyati hanuzgacha shaxs psixopatiyasi alkogolizm va giyohvandlik, jinoiy xatti - harakatlar, o'z joniga qasd qilish, beparvolik va boshqalar uchun xavfli guruh uchun yaxshi ta'rif ekanligiga ishonishadi. Mahalliy psixiatriyada hech qachon shaxs psixopatiyasi va jinoiy xatti- harakatlar o'rtasida to'g'ridan-to'g'ri o'xshashlik bo'lmagan. Kompensatsion mexanizmlarning buzilishi - shaxs psixopatiyasining dekompensatsiyasi - bu shaxs uchun sub'ektiv ahamiyatga ega bo'lgan psixo-travmatik vaziyatning natijasi ekanligi bir necha bor ta'kidlangan, mualliflar dekompensatsiyalarning jinoiy faoliyat bilan bog'liqligini ta'kidladilar. V.Ya.Gindikin va V.A.Guryeva, Gannushkin, shaxs buzilishlarining klinik dinamikasining xilma - xilligini tahlil qilib, dinamik siljish turidan qat'i nazar - psixopatik reaktsiyalarning mavjudligi (ayniqsa, ushbu turdagi shaxs buzilishlariga xos bo'lmagan), dekompensatsiya, rivojlanish, fazaviy holatlar, giperkompensatsiya- klinik jihatdan vaqtinchalik, ammo og'ir holat sifatida qabul qilinishi kerak degan xulosaga kelishdi., bu ko'pincha noqonuniy xatti-harakatlarni keltirib chiqaradi. Shunday qilib, xulosa shundan dalolat beradiki, shaxsning buzilishi qanchalik chuqur bo'lsa (uning turidan qat'i nazar), mijozning xatti - harakatlarida asotsial, xususan, jinoiy, radikal shunchalik aniq bo'ladi. Tavsiyalar  Munozara qilmaslikka harakat qiling, fikringizni qaytarishga urinmang. Iloji bo'lsa, uning e'tiborini boshqa narsaga o'tkazing.  Ular bilan mojarolardan qoching, hissiy reaktsiyalarini qo'zg'atmang.  Agar uni och, uyqusiragan, charchagan va hokazo korsangiz - uni imkon qadar tezroq bartaraf qilishga harakat qiling (oziq-ovqat bering, uxlash, dam olish imkoniyati). Ruhiy va jismoniy charchoq holatida psixopatik xususiyatlar keskin kuchayadi.  U ishonadigan shifokorni (psixiatr yoki psixoterapevt) toping va u bilan (shifokor) doimiy aloqada bo'ling. Psixopatiyani davolash bemorning o'zi va ayniqsa uning atrof-muhitining hayot sifatini yaxshilaydi.  Sarxush holatida psixopat tajovuzkor harakatlarga moyil bo'lishi mumkin (sog'lom odamdan farqli o'laroq, ular uchun sarxushlik eyforiya shaklida davom etadi). Shuning uchun, iloji bo'lsa, hushyorlikni saqlash uchun sharoit yarating.  Psixopatik xususiyatlarga ega bo'lgan odam bilan aloqangiz bo'lmasa, o'zingizni ayblamang. Psixopatlar boshqalar bilan uyg'un munosabatlarga ega bo'lmaydilar, afsuski, vaqt o'tishi bilan ular bilan faqat yaqin qarindoshlar qoladi (nikoh buziladi, do'stlik buziladi). Bu sizning aybingiz emas!  Psixopatning hissiy va irodaviy sohasi biroz bolani eslatadi. Shuning uchun, o'zingizni bola yoki o'smir bilan qanday tutsangiz, shunday tuting. Ota-onalarga qo'yiladigan asosiy talablar: - bolani erkalamang va u bilan urushmang; - bolaning xarhashalaridan qochmang va taslim bo'lmang. Ota-onalar oilada bolaning xotirjamligi va osoyishta bolishi uchun sharoit yaratishi kerak. Ota-onalar o'zlarini, xatti-harakatlarini xuddi tashqaridan ko'rishni o'rganishlari tavsiya etiladi. Bolalarga kuniga 30 daqiqadan ko'p bo'lmagan televizorda faqat bolalar multfilmlarini ko'rishga ruxsat berilishi mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar royxati 1. O zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga ozgartish va qoshimchalar kiritish togrisidagi Ozbekiston Respublikasining Qonunchilik palatasi tomonidan 2021-yil 4-martda qabul qilingan va Senat tomonidan 2021-yil 12-martda maqullangan qonun. 2. Mirziyoev Sh.M. Qonun ustuvorligi — inson manfaatlarini taminlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “ Ozbekiston ” , 2017. 3. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qatiy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik — har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bolishi kerak. Ozbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bagishlangan majlisidagi Ozbekiston Respublikasi Prezidenti nutqi. // Xalq sozi gazetasi, 2017.16 yanvar, № 11 4. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz. “ Ozbekiston ” , 2017. 5. Андреева Г.М. Социальная психология: (Учебник для вузов) / Г.М. Андреева, О.В. Афанасьева, Н.Н. Морозова. - М.: Аспект - Пресс, 2001. - 373с. 6. Блейлер Э. Аффективность. Внушение. Паранойя - М.: Издательство "Винити" 2004. - 208с. 7. Ганнушкин П.Б.. Избранные труды по психиатрии - М.: Феникс, 2001. - 210с. 8. Дубинин Н.П. Избранные труды/ Экологичекая и космическая генетика. Селекция. Т.3 - М.: Наука, 2001. - 440с. 9. Иващенко О.И., Огарок Е.М., Шостакович Б.В. Психометрическая оценка свойств темперамента при расстройствах личности возбудимого и тормозимого типа// Российский психиатрический журнал.- 2002.- № 3.- С.26-30. 10. Кербиков О.В., Коркина М.В., Наджаров Р.А. Психиатрия. Переизд.-М.: "Инфра-М", 2005. - 448с. 11. Клиническая психиатрия/ пер. с англ. Доп. / гл. ред. Т.Б. Дмитриева - М.: ГЭОТАР МЕДИЦИНА, 2004. - 505с. 12. Крысько В.Г. Социальная психология: (Учебник для вузов) / В.Г. Крысько. - М.: Гуманитарный издательский центр «Владос», 2003. - 448с. 13. Попов Ю.В., Вид В.Д. Современная клиническая психиатрия - М.: "Экспертное бюро-М", 2001. - 496с. 14. Психические состояния / Под ред. Л.В. Куликова. - СПб.: Питер, 2000. - 512 с. 15. Сухарева Г.Е. Клинические лекции по психиатрии детского возраста Т.2 - М.: Медгиз, 2004. - 408с. 16. Ясперс К. Общая психопатология - М.: Практика, 2002. - 1053с.

Psixopatiya, ular haqidagi nazariyalar va psixopatlarning turlari, Psixopatiyasining kelib chiqishi,  Shaxs psixopatiyasining tasnifi va turlari, Shaxs psixopatiyasi dinamikasi, haxs psixopatiyasini eksperimentini tashkil etish, otkazish va tahlil qilish, Shaxs psixopatiyasini eksperimental organish va tahlil qilish

Sotib olish