Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash - Психология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	35000UZS
Размер	57.1KB
Покупки	0
Дата загрузки	09 Декабрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Психология

Продавец

Iroda Xasanova

Дата регистрации 09 Декабрь 2025

0 Продаж

Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash

Купить

“ Himoyaga tavsiya etilsin”
Sirtqi ta’lim bo’lim boshlig’i
S.A.Valiyev _______
______ 2025 yil
SIRTQI TA’LIM PEDAGOGIKA VA PSIXOLOGIYA
YO‘NALISHI
guruh talabasi
ning
Eksperimental psixalogiya fanidan
“ Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda
topshiriqlarni tanlash ”
mavzusidagi
KURS ISHI
“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Psixologiya” kafedrasi mudiri:
Ilmiy rahbar:
Toshkent - 2025 yil
1Toshkent amaliy fanlar
universiteti

MUNDARIJA
KIRISH……………………………………………….…...…3-5
I BOB. Shaxs test-so‘rovnomalarining nazariy asoslari
1.1 Shaxs test-so‘rovnomalarining mohiyati va
turlari……………………………………………………….6-10
1.2 Topshiriqlarni tanlashning nazariy asoslari…….….11-17
II BOB Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda amaliy
jihatlar
2.1 Topshiriqlarni ishlab chiqish va tanlash
metodikasi………………………………………………...18-26
2.2 Topshiriqlarni tanlashda yuzaga keladigan muammolar
va ularni yechish yo‘llari…………………………………27-32
XULOSA…………………………………………….....…33-34
Foydalanilgan adabiyotlar…………………………..…..35-36
2

Kirish.
Bugungi kunda psixologik tadqiqotlar va amaliy faoliyatlarda shaxsni
o‘rganish muhim o‘rin tutadi. Shaxsni aniqlash va uning xususiyatlarini o‘rganish
jarayoni insonning ruhiy holati, ijtimoiy munosabatlari, xulq-atvori va shaxsiy
imkoniyatlarini chuqur tahlil qilish imkonini beradi. Ayniqsa, zamonaviy
jamiyatda odamlarning turli sohalardagi faoliyati, ish unumdorligi va shaxsiy
moslashuvchanligi bilan bog‘liq masalalarni hal etishda shaxs test-so‘rovnomalari
katta ahamiyat kasb etadi. Shaxs test-so‘rovnomalari psixologiyada eng keng
qo‘llaniladigan tadqiqot vositalaridan biri bo‘lib, u insonning ichki dunyosi,
ijtimoiy xulq-atvori, hissiy holati va intellektual salohiyatini baholashga xizmat
qiladi. Ushbu testlar yordamida individual xususiyatlar aniqlandi, ularning o‘zaro
bog‘liqligi va ijtimoiy kontekstda namoyon bo‘lishi tahlil qilinadi, shuningdek,
shaxsiy rivojlanish va kasbiy moslashuv jarayonlarini kuzatish imkoniyatlari
yaratiladi. Shaxs test-so‘rovnomalarining dolzarbligi ayniqsa maktab, oliy ta’lim
muassasalari, psixologik maslahat markazlari va ishbilarmonlik faoliyatida yuqori,
chunki ularning natijalari shaxsning qobiliyatlarini aniqlash, xulq-atvorini prognoz
qilish va individual tavsiyalar ishlab chiqish imkonini beradi. Shu bilan birga, test-
so‘rovnomalarni yaratishda topshiriqlarni tanlashning to‘g‘ri metodologiyasi
shaxsni baholashning ishonchliligi va validligini ta’minlaydi, bu esa psixologik
tadqiqotlarda ilmiy asosni mustahkamlaydi. Dolzarb muammo shundaki, test
topshiriqlarini noto‘g‘ri tanlash yoki ularni tahlil qilishda xatolarga yo‘l qo‘yish
natijasida natijalar noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin, bu esa shaxs xususiyatlarini
baholashda noto‘g‘ri qarorlar qabul qilinishiga olib keladi. Shu bois, test-
so‘rovnomalarni yaratish va ulardagi topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy nazariy
asoslarga tayanishi, shuningdek, psixologik xususiyatlarni aniq va ishonchli tarzda
o‘lchashga yo‘naltirilgan bo‘lishi muhim ahamiyatga ega.
Ushbu kurs ishining maqsadi – shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda
topshiriqlarni tanlash jarayonini nazariy va amaliy jihatlarini o‘rganish, ularning
psixologik ishonchliligi va validligini ta’minlash usullarini aniqlashdir. Tadqiqot
3

maqsadi shaxs test-so‘rovnomalari tarkibida mavjud topshiriqlarning tanlanish
printsiplari va metodologik asoslarini chuqur tahlil qilish, shuningdek, amaliy
misollar orqali ularni ishlab chiqish jarayonini ochib berishdan iboratdir Shaxs
test-so‘rovnomalari psixologiyada insonning ichki dunyosi, xulq-atvori, hissiy
holati, intellektual qobiliyatlari va ijtimoiy moslashuvchanligini baholashga
mo‘ljallangan standartlashtirilgan diagnostik vositalardir. Ular individual
xususiyatlarni o‘lchash, shaxsiy farqlarni aniqlash, shaxsiy va ijtimoiy faoliyatdagi
potentsial imkoniyatlarni aniqlash, shuningdek, ruhiy jarayonlar va xulq-atvorning
turli jihatlarini prognoz qilishga xizmat qiladi. Shaxs test-so‘rovnomalari ilmiy
tadqiqotlarda, kasbiy psixologiyada, ta’lim tizimida va ijtimoiy tadqiqotlarda keng
qo‘llaniladi, chunki ular insonning turli sharoitlarda qanday harakat qilishi, qaror
qabul qilish qobiliyati, stressga chidamliligi, muloqot va hamkorlikdagi
ko‘nikmalari hamda hissiy barqarorligini aniqlash imkonini beradi. Psixologik
nazariyaga ko‘ra, shaxsning xulq-atvori va psixologik holati uning ichki
xususiyatlari va tashqi sharoitlar bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan murakkab tizim
sifatida tushuniladi. Shu nuqtai nazardan, test-so‘rovnomalar shaxsiy farqlarni aniq
va ishonchli o‘lchash uchun muhim vosita hisoblanadi, chunki ular individual
psixologik xususiyatlarni standartlashtirilgan sharoitlarda baholash imkoniyatini
beradi.
Kurs ishinin g vazifalari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: birinchidan, shaxs test-
so‘rovnomalarining nazariy asoslarini o‘rganish, ularning turlari va xususiyatlarini
aniqlash; ikkinchidan, topshiriqlarni tanlashda psixologik printsiplar va metodik
yondashuvlarni tahlil qilish; uchinchidan, test topshiriqlarini yaratish va tanlash
jarayonida yuzaga keladigan muammolarni aniqlash va ularni yechish yo‘llarini
ko‘rsatish; to‘rtinchidan, amaliy misollar orqali topshiriqlarni tanlash va testni
optimallashtirish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish; beshinchidan, test-
so‘rovnomalarning ishonchliligi va validligini baholash mezonlarini o‘rganish va
ularni qo‘llash.
4

Kurs ishining obyekti – shaxs test-so‘rovnomalari, ya’ni insonning psixologik
xususiyatlarini o‘lchashga mo‘ljallangan standartlashtirilgan psixodiagnostik
vositalardir.
Kurs ishining predmeti – test-so‘rovnomalardagi topshiriqlarni tanlash jarayoni,
ularning nazariy va amaliy asoslari hamda psixologik tadqiqotlarda qo‘llanilishi
bilan bog‘liq masalalardir.
5

I BOB. Shaxs test-so‘rovnomalarining nazariy asoslari
1.1 Shaxs test-so‘rovnomalarining mohiyati va turlari
Shaxs test-so‘rovnomalari psixologiyada insonning ichki dunyosi, xulq-
atvori, hissiy holati, intellektual qobiliyatlari va ijtimoiy moslashuvchanligini
baholashga mo‘ljallangan standartlashtirilgan diagnostik vositalardir. Ular
individual xususiyatlarni o‘lchash, shaxsiy farqlarni aniqlash, shaxsiy va ijtimoiy
faoliyatdagi potentsial imkoniyatlarni aniqlash, shuningdek, ruhiy jarayonlar va
xulq-atvorning turli jihatlarini prognoz qilishga xizmat qiladi. Shaxs test-
so‘rovnomalari ilmiy tadqiqotlarda, kasbiy psixologiyada, ta’lim tizimida va
ijtimoiy tadqiqotlarda keng qo‘llaniladi, chunki ular insonning turli sharoitlarda
qanday harakat qilishi, qaror qabul qilish qobiliyati, stressga chidamliligi, muloqot
va hamkorlikdagi ko‘nikmalari hamda hissiy barqarorligini aniqlash imkonini
beradi. Psixologik nazariyaga ko‘ra, shaxsning xulq-atvori va psixologik holati
uning ichki xususiyatlari va tashqi sharoitlar bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan murakkab
tizim sifatida tushuniladi. Shu nuqtai nazardan, test-so‘rovnomalar shaxsiy
farqlarni aniq va ishonchli o‘lchash uchun muhim vosita hisoblanadi, chunki ular
individual psixologik xususiyatlarni standartlashtirilgan sharoitlarda baholash
imkoniyatini beradi. Shaxs test-so‘rovnomalarini turkumlash bir necha mezonlar
asosida amalga oshiriladi. Birinchi mezon testning maqsadi va yo‘naltirilganligi
bo‘lib, unga ko‘ra testlar shaxsning intellektual salohiyatini aniqlashga
yo‘naltirilgan intellekt testlari, hissiy holat va ruhiy barqarorlikni o‘lchashga
mo‘ljallangan hissiy va shaxsiy testlar, shuningdek, ijtimoiy xulq-atvor va shaxsiy
moslashuvchanlikni baholashga qaratilgan ijtimoiy-psixologik testlarga bo‘linadi.
Intellekt testlari, masalan, Ravenning progressiv matrisa testlari yoki Wechsler
shkalalari, insonning mantiqiy fikrlash, analitik qobiliyat va muammolarni yechish
ko‘nikmalarini aniqlashga yordam beradi. Hissiy va shaxsiy testlar, masalan,
Eysenck shaxsiyati testlari yoki Beck depressiya inventori, insonning hissiy
6

barqarorligi, stressga chidamliligi va shaxsiy xususiyatlarini baholashga xizmat
qiladi. Ijtimoiy-psixologik testlar esa shaxsning jamiyat bilan munosabatini,
guruhdagi hamkorlik va muloqot qobiliyatini, liderlik salohiyatini aniqlashga
yo‘naltirilgan bo‘ladi. Ikkinchi mezon – testning tuzilishi va topshiriqlar turi
bo‘lib, testlar yopiq (variantlardan tanlash), ochiq (erkin javob berish),
kombinatsiyalangan yoki projektiv shaklda bo‘lishi mumkin. Yopiq testlar aniq va
standart javob variantlarini taklif qiladi, bu esa ularni statistik tahlil qilishni
osonlashtiradi va natijalarni obyektiv baholash imkonini beradi. Ochiq testlar esa
shaxsning ijodiy fikrlash qobiliyatini, o‘z-o‘zini ifodalash va o‘z nuqtai nazarini
bayon qilish qobiliyatini aniqlashga xizmat qiladi. Projektiv testlar, masalan,
Rorschach testi yoki tematik appersepsiya testi, shaxsning ichki psixologik
jarayonlarini, qarama-qarshi hissiyotlarini va yashirin motivatsiyalarini aniqlashga
imkon beradi. Shunday qilib, testning tuzilishi va topshiriqlar turi uning
natijalarining aniqligi, ishonchliligi va validligini belgilovchi asosiy omillardan
biridir. Uchinchidan, testlar normativ va ipsativ usullarga bo‘linadi. Normativ
testlar shaxsning natijalarini ma’lum bir standart yoki normativ guruh bilan
solishtiradi, bu esa shaxsning qobiliyatlarini umumiy populyatsiya doirasida
baholash imkonini beradi. Ipsativ testlar esa shaxsning turli xususiyatlarini o‘zaro
solishtiradi va individual o‘sish yoki o‘zgarishlarni aniqlashga yo‘naltirilgan
bo‘ladi. Masalan, ipsativ testlar yordamida shaxsning kuchli va zaif tomonlarini
aniqlash, individual rivojlanish rejasini ishlab chiqish mumkin. Shaxs test-
so‘rovnomalarining asosiy xususiyatlari ularning validligi, ishonchliligi va amaliy
ahamiyatidadir. Validlik testning o‘lchamoqchi bo‘lgan psixologik xususiyatni
to‘g‘ri o‘lchash qobiliyatini bildiradi. Ishonchlilik esa test natijalarining
barqarorligi va takrorlanish qobiliyatini anglatadi. Amaliy ahamiyat esa test
natijalarining real hayotiy vaziyatlarda qo‘llanilishi va qarorlar qabul qilish
jarayonida foydaliligi bilan belgilanadi. Shu bois, test-so‘rovnomalarni yaratishda
ularning mohiyati, tuzilishi, turlari va metodologik asoslari puxta o‘rganilishi
zarur.
7

Xulosa qilib aytganda, shaxs test-so‘rovnomalari psixologiyada shaxsni
o‘rganishning muhim vositasi bo‘lib, ularning turlari va xususiyatlarini chuqur
bilish test topshiriqlarini to‘g‘ri tanlash va natijalarni ishonchli baholash imkonini
beradi. Ularning mohiyati shaxsning ichki va tashqi xususiyatlarini
standartlashtirilgan va ilmiy asoslangan shaklda aniqlashdan iborat bo‘lib, bu
testlar psixologik tadqiqotlar, kasbiy va ta’lim sohalarida keng qo‘llaniladi. Shaxs
test-so‘rovnomalari psixologiyada insonning ichki dunyosi, xulq-atvori, hissiy
holati, intellektual qobiliyatlari va ijtimoiy moslashuvchanligini aniqlashga
mo‘ljallangan standartlashtirilgan diagnostik vositalardir. Ular shaxsni
o‘rganishning ilmiy asoslangan usuli bo‘lib, individual xususiyatlarni aniqlash,
shaxsiy farqlarni tahlil qilish va insonning ijtimoiy-madaniy muhitga
moslashuvchanligini baholash imkonini beradi. Zamonaviy psixologiyada shaxs
test-so‘rovnomalari inson faoliyatining turli jabhalarida keng qo‘llaniladi,
jumladan, kasbiy tanlov va kadrlarni baholashda, ta’lim jarayonida talabalarning
o‘qish qobiliyatini aniqlashda, shaxsiy rivojlanish va motivatsiyani oshirishda,
shuningdek, psixologik maslahat va psixoterapiya jarayonlarida. Shaxs test-
so‘rovnomalari yordamida insonning ichki psixologik xususiyatlari, hissiy
reaksiyalari, xulq-atvori va ijtimoiy munosabatlaridagi o‘ziga xosliklar aniqlanadi,
bu esa shaxsiy va professional rivojlanish strategiyalarini ishlab chiqish imkonini
beradi. Shaxs test-so‘rovnomalari psixodiagnostik vositalar sifatida insonning
psixologik tizimini ilmiy asosda o‘lchash imkonini beradi, bu esa test natijalarining
ishonchliligi va validligini ta’minlashga xizmat qiladi. Shaxs test-so‘rovnomalarini
tasniflashda bir nechta mezonlar mavjud. Birinchi mezon – testning maqsadi va
yo‘naltirilganligi. Shu nuqtai nazardan, testlar intellektual, hissiy va shaxsiy
xususiyatlarni, shuningdek, ijtimoiy va muloqot ko‘nikmalarini aniqlashga
yo‘naltiriladi. Intellektual testlar mantiqiy fikrlash, muammolarni yechish, diqqat
va xotira kabi kognitiv qobiliyatlarni o‘lchashga xizmat qiladi. Bunday testlarga
Wechsler shkalalari, Ravenning progressiv matrisa testlari, Stanford-Binet testi
kabi mashhur testlar kiradi. Hissiy va shaxsiy testlar insonning ichki dunyosi,
hissiy barqarorligi, stressga chidamliligi, depressiya darajasi, shaxsiy xususiyatlar
8

kabi jihatlarni baholashga qaratilgan. Masalan, Beck depressiya inventori, Eysenck
shaxsiyati testlari va Minnesota Multiphasic Personality Inventory (MMPI) kabi
testlar hissiy va shaxsiy xususiyatlarni aniq o‘lchashga imkon beradi. Ijtimoiy-
psixologik testlar esa shaxsning jamiyat bilan munosabatini, guruhdagi hamkorlik
qobiliyatini, liderlik va boshqaruv salohiyatini, kommunikativ ko‘nikmalarini
aniqlashga xizmat qiladi. Masalan, shaxsning ijtimoiy roli va guruhdagi o‘rnini
aniqlashga mo‘ljallangan testlar yoki muloqot va liderlik salohiyatini baholovchi
testlar bunday toifaga kiradi. Shu bilan birga, test-so‘rovnomalar turli shaklda
bo‘lishi mumkin. Topshiriqlar yopiq, ochiq, kombinatsiyalangan va projektiv
shaklda taqdim etiladi. Yopiq testlarda qatnashuvchi oldindan berilgan javob
variantlaridan birini tanlaydi, bu esa test natijalarini statistik jihatdan tahlil qilishni
osonlashtiradi va baholashni standartlashtiradi. Ochiq testlarda qatnashuvchi o‘z
javobini erkin shaklda ifodalaydi, bu esa uning ijodiy fikrlash qobiliyatini, qaror
qabul qilish va muammolarni yechish yondashuvini aniqlashga imkon beradi.
Projektiv testlar esa shaxsning ichki motivatsiyalari, yashirin hissiy holati, qarama-
qarshi psixologik jarayonlarini aniqlashga xizmat qiladi. Masalan, Rorschach testi,
tematik appersepsiya testi va boshqa projektiv metodlar shaxsning ichki psixologik
jarayonlarini ochib beradi va uning shaxsiy xususiyatlarini chuqur tahlil qilish
imkonini yaratadi. Shaxs test-so‘rovnomalarini normativ va ipsativ usullarda
tasniflash ham muhimdir. Normativ testlar shaxsning natijalarini ma’lum bir
standart yoki normativ guruh bilan solishtirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, ularning
natijalari ko‘pincha umumiy populyatsiya doirasida baholanadi. Ipsativ testlar esa
shaxsning turli xususiyatlarini o‘zaro solishtiradi va individual rivojlanish yoki
shaxsiy o‘sish tendensiyalarini aniqlashga yordam beradi. Ipsativ testlar yordamida
shaxsning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash, individual rivojlanish rejasini ishlab
chiqish, shuningdek, motivatsion va kasbiy maslahatlarni shakllantirish mumkin.
Shaxs test-so‘rovnomalarining asosiy xususiyatlari ularning validligi, ishonchliligi
va amaliy ahamiyatidadir. Validlik testning o‘lchamoqchi bo‘lgan psixologik
xususiyatni to‘g‘ri va aniq o‘lchash qobiliyatini bildiradi. Ishonchlilik esa test
natijalarining barqarorligi va takrorlanish qobiliyatini anglatadi. Amaliy ahamiyat
9

esa test natijalarining real hayotiy vaziyatlarda qo‘llanilishi va qarorlar qabul qilish
jarayonida foydaliligi bilan belgilanadi. Shu bois, test-so‘rovnomalarni yaratishda
ularning mohiyati, tuzilishi, turlari, metodologik asoslari va amaliy qo‘llanilishi
puxta o‘rganilishi zarur. Xulosa qilib aytganda, shaxs test-so‘rovnomalari
psixologiyada shaxsni o‘rganishning eng muhim vositalaridan biri bo‘lib, ularning
turlari va xususiyatlarini chuqur bilish test topshiriqlarini to‘g‘ri tanlash, natijalarni
ishonchli va ilmiy asosda baholash, shaxsning ijtimoiy va kasbiy faoliyatdagi
potentsialini aniqlash imkonini beradi. Shaxs test-so‘rovnomalarining mohiyati
shaxsning ichki va tashqi xususiyatlarini standartlashtirilgan, ilmiy asoslangan va
amaliy qiymatga ega shaklda aniqlashdan iborat bo‘lib, bu esa psixologik
tadqiqotlar, kasbiy tanlov va shaxsiy rivojlanish jarayonlarida keng qo‘llanilishini
ta’minlaydi.
10

1.2 Topshiriqlarni tanlashning nazariy asoslari
Shaxs test-so‘rovnomalarida topshiriqlarni tanlash psixodiagnostikaning eng
muhim bosqichlaridan biri bo‘lib, u test natijalarining ishonchliligi, validligi va
amaliy ahamiyatini belgilaydi. Topshiriqlar testning asosiy elementlari bo‘lib, ular
yordamida shaxsning ichki dunyosi, xulq-atvori, hissiy holati va intellektual
qobiliyatlari aniqlanadi. Shu sababli, topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy nazariy
asosga tayanishi va psixologik printsiplarga mos bo‘lishi zarur. Topshiriqlarni
tanlashda birinchi nazariy asos – psixologik xususiyatni aniqlash printsipi dir.
Har bir topshiriq test qilinayotgan xususiyatni aniqlik bilan o‘lchashi kerak.
Masalan, shaxsning ijtimoiy ko‘nikmalarini baholash uchun topshiriqlar odamlar
bilan munosabatdagi muloqot, hamkorlik yoki konflikt vaziyatlariga asoslangan
bo‘lishi lozim. Agar topshiriq boshqa psixologik xususiyatni, masalan, mantiqiy
fikrlashni o‘lchasa, test natijalari noto‘g‘ri talqin qilinadi. Shu bois, topshiriqlarni
tanlash jarayonida har bir topshiriqning o‘lchash obyekti va uning test maqsadiga
mosligi diqqat bilan tahlil qilinadi. Ikkinchi nazariy asos – validlik va ishonchlilik
printsipi dir. Test topshiriqlari shaxsning maqsad qilingan xususiyatini to‘g‘ri
o‘lchashi lozim, bu esa validlikni ta’minlaydi. Topshiriqlar qay darajada maqsadga
muvofiq va testning umumiy tuzilishi bilan mos kelishini baholash muhimdir.
Ishonchlilik esa topshiriqlarning takrorlangan holda barqaror natijalar berishini
anglatadi. Masalan, bir xil shaxs turli vaqt oralig‘ida test topshiriqlarini bajarganda
natijalar sezilarli darajada farq qilmasligi kerak. Agar topshiriqlar ishonchsiz
bo‘lsa, testning amaliy va ilmiy qiymati pasayadi. Uchinchi nazariy asos –
topshiriqlarning turli shakllari va tuzilishi printsipi dir. Test topshiriqlari yopiq,
ochiq, kombinatsiyalangan va projektiv shaklda bo‘lishi mumkin. Yopiq
topshiriqlar qatnashuvchilarga oldindan belgilangan javob variantlarini tanlash
imkonini beradi, bu esa natijalarni statistik tahlil qilishni osonlashtiradi. Ochiq
topshiriqlar qatnashuvchining erkin javob berishiga imkon yaratadi va uning ijodiy
fikrlash, o‘z nuqtai nazarini ifodalash qobiliyatini aniqlashga xizmat qiladi.
Projektiv topshiriqlar esa shaxsning yashirin hissiy holati va motivatsiyalarini
11

aniqlashga imkon beradi. Shu nuqtai nazardan, topshiriqlarni tanlashda ularning
shakli va tuzilishi test maqsadiga mos bo‘lishi zarur. To‘rtinchi nazariy asos –
normativ va ipsativ yondashuv printsipi dir. Normativ topshiriqlar
qatnashuvchining natijalarini ma’lum standart guruh bilan solishtirishga imkon
beradi. Ipsativ topshiriqlar esa shaxsning ichki xususiyatlarini o‘zaro solishtiradi,
individual rivojlanish va o‘sish tendensiyalarini aniqlashga xizmat qiladi. Shu bilan
birga, topshiriqlarni tanlashda ularning qiyinchilik darajasi va tushunarliligi muhim
ahamiyatga ega. Topshiriqlar qatnashuvchilar tomonidan tushunarli bo‘lishi,
murakkabligi esa shaxsning test qilinayotgan xususiyatlarini to‘liq ochib bera
olishi lozim. Beshinchi nazariy asos – psixometrik mezonlar printsipi dir.
Topshiriqlarni tanlashda ularning psixometrik ko‘rsatkichlari, ya’ni
diskriminatsiya qobiliyati, qiyinchilik darajasi va javoblarning taqsimlanishi tahlil
qilinadi. Diskriminatsiya qobiliyati topshiriq shaxslar orasidagi farqlarni
aniqlashga qancha darajada yordam berishini ko‘rsatadi. Qiyinchilik darajasi esa
topshiriqni o‘rganayotgan guruhga mosligini aniqlash imkonini beradi. Shu bilan
birga, javoblarning taqsimlanishi topshiriqning o‘lchov sifatini va test
natijalarining ishonchliligini ta’minlaydi. Yana bir muhim nazariy asos –
topshiriqlarni psixologik va etnik-madaniy kontekstga moslashtirish
printsipi dir. Test topshiriqlari qatnashuvchilarning madaniyati, til va ijtimoiy
sharoitlariga mos bo‘lishi kerak. Topshiriqlarni kontekstga moslashtirmaslik
validlikni pasaytiradi va test natijalarini noto‘g‘ri talqin qilishga olib keladi. Shu
sababli, topshiriqlarni tanlashda psixologik, madaniy va ijtimoiy jihatlar diqqat
bilan hisobga olinadi. Xulosa qilib aytganda, topshiriqlarni tanlashning nazariy
asoslari shaxs test-so‘rovnomalarining validligi, ishonchliligi va amaliy qiymatini
ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, ular testning maqsadiga mos, psixologik
printsiplarga asoslangan va psixometrik ko‘rsatkichlari tahlil qilingan bo‘lishi
zarur. Nazariy asoslarni puxta o‘rganish va ularga rioya qilish shaxs test-
so‘rovnomalarini yaratish jarayonida muvaffaqiyatga erishish va test natijalarining
ilmiy va amaliy qiymatini oshirish imkonini beradi
12

Shaxs test-so‘rovnomalarida topshiriqlarni tanlash jarayoni psixodiagnostik
tadqiqotlarning asosiy bosqichlaridan biri bo‘lib, test natijalarining ishonchliligi,
validligi va amaliy qiymatini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Topshiriqlar
shaxsning psixologik xususiyatlarini aniqlash uchun asosiy vosita bo‘lib, ularning
mazmuni, shakli, murakkabligi va test ichidagi joylashuvi testning umumiy
samaradorligini belgilaydi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda nazariy asoslarni
chuqur o‘rganish va amaliy qo‘llash psixodiagnostika jarayonining muvaffaqiyati
uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. Topshiriqlarni tanlashning birinchi nazariy
asosini psixologik xususiyatni aniqlash printsipi tashkil etadi. Bu prinsipga
ko‘ra, har bir topshiriq o‘lchamoqchi bo‘lgan psixologik xususiyatni to‘liq va aniq
aks ettirishi lozim. Masalan, shaxsning ijtimoiy ko‘nikmalarini aniqlash uchun
topshiriqlar muloqot, hamkorlik, konflikt vaziyatlari va liderlik xatti-harakatlariga
asoslangan bo‘lishi kerak. Agar topshiriq boshqa psixologik xususiyatni, masalan,
mantiqiy fikrlash yoki diqqatni o‘lchasa, u holda test natijalari noto‘g‘ri talqin
qilinadi va shaxsiy tavsiyalar xatolik bilan ishlab chiqilishi mumkin. Shu nuqtai
nazardan, topshiriqni tanlash jarayonida uning o‘lchash obyekti va test maqsadiga
mosligi diqqat bilan tahlil qilinadi. Ikkinchi nazariy asos – validlik va ishonchlilik
printsipi . Validlik testning o‘lchamoqchi bo‘lgan xususiyatni to‘g‘ri va aniq
o‘lchash qobiliyatini bildiradi. Topshiriqlar maqsadga muvofiq bo‘lishi, test
natijalarining real shaxsiy xususiyatlar bilan mos kelishini ta’minlashi kerak.
Ishonchlilik esa test natijalarining barqarorligi va takrorlanish qobiliyatini
anglatadi. Masalan, bir xil shaxs turli vaqtlarda test topshiriqlarini bajarganda
natijalar sezilarli darajada farq qilmasligi lozim. Agar topshiriqlar ishonchliligi
past bo‘lsa, testning amaliy va ilmiy qiymati sezilarli darajada kamayadi. Validlik
va ishonchlilikni oshirish uchun topshiriqlar oldindan sinovdan o‘tkaziladi,
ularning psixometrik ko‘rsatkichlari tahlil qilinadi va zarur hollarda tuzatiladi.
Uchinchi nazariy asos – topshiriqlar turining va tuzilishining printsipi dir. Test
topshiriqlari yopiq, ochiq, kombinatsiyalangan va projektiv shaklda bo‘lishi
mumkin. Yopiq topshiriqlar qatnashuvchilarga oldindan berilgan javob
variantlaridan birini tanlash imkonini beradi, bu esa natijalarni standartlashtirish va
13

statistik tahlil qilishni osonlashtiradi. Ochiq topshiriqlar qatnashuvchining erkin
javob berishiga imkon yaratadi, bu esa uning ijodiy fikrlash, muammolarni hal
qilish va o‘z nuqtai nazarini ifodalash qobiliyatini aniqlashga yordam beradi.
Projektiv topshiriqlar esa shaxsning ichki motivatsiyalari, yashirin hissiy holati va
psixologik qarama-qarshi jarayonlarini aniqlashga xizmat qiladi. Masalan,
Rorschach testi, tematik appersepsiya testi va boshqa projektiv metodlar shaxsning
yashirin xususiyatlarini ochib beradi, bu esa shaxs test-so‘rovnomalarining
diagnostik qiymatini oshiradi. Shu nuqtai nazardan, topshiriqlarni tanlashda
ularning shakli, tuzilishi va mazmuni testning umumiy maqsadiga mos bo‘lishi
zarur. To‘rtinchi nazariy asos – normativ va ipsativ yondashuv printsipi .
Normativ topshiriqlar shaxsning natijalarini ma’lum bir standart guruh bilan
solishtirish imkonini beradi, bu esa test natijalarini umumiy populyatsiya doirasida
baholashga yordam beradi. Ipsativ topshiriqlar esa shaxsning turli xususiyatlarini
o‘zaro solishtiradi va individual rivojlanish tendensiyalarini aniqlashga xizmat
qiladi. Ipsativ yondashuv shaxsning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash, individual
rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va motivatsion tavsiyalar berish imkonini
beradi. Shu bilan birga, topshiriqlarni tanlashda ularning qiyinchilik darajasi va
tushunarliligi ham muhimdir. Topshiriqlar qatnashuvchilar tomonidan tushunarli
bo‘lishi, murakkabligi esa shaxsning test qilinayotgan xususiyatlarini to‘liq ochib
bera olishi lozim. Beshinchi nazariy asos – psixometrik mezonlar printsipi .
Topshiriqlarni tanlashda ularning psixometrik ko‘rsatkichlari, ya’ni
diskriminatsiya qobiliyati, qiyinchilik darajasi, javoblarning taqsimlanishi va test
natijalarining barqarorligi tahlil qilinadi. Diskriminatsiya qobiliyati topshiriq
shaxslar orasidagi farqlarni aniqlashga qancha darajada yordam berishini
ko‘rsatadi. Qiyinchilik darajasi topshiriqning o‘rganilayotgan guruhga mosligini
belgilaydi. Javoblarning taqsimlanishi esa testning o‘lchov sifatini va natijalarining
ishonchliligini ta’minlaydi. Shu bilan birga, topshiriqlarni tanlashda ularning test
tarkibidagi ulushi, bir-birini to‘ldirish qobiliyati va umumiy diagnostik samara ham
hisobga olinadi. Yana bir muhim nazariy asos – topshiriqlarni psixologik, etnik
va madaniy kontekstga moslashtirish printsipi . Test topshiriqlari
14

qatnashuvchilarning madaniyati, til va ijtimoiy sharoitlariga mos bo‘lishi zarur.
Topshiriqlarni kontekstga moslashtirmaslik testning validligini pasaytiradi va
natijalarni noto‘g‘ri talqin qilishga olib keladi. Shu sababli topshiriqlarni
yaratishda psixologik, madaniy va ijtimoiy jihatlar diqqat bilan hisobga olinadi.
Shuningdek, topshiriqlarni tanlashda psixologik barqarorlik va motivatsion
printsiplar ham hisobga olinadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilarni ortiqcha
charchatmasligi, ularni ruhlantirishi va o‘zini namoyon qilishga imkon berishi
kerak. Motivatsion jihatdan qiziqarli va dolzarb topshiriqlar qatnashuvchilarning
testga bo‘lgan e’tiborini oshiradi va natijalarni yanada ishonchli qiladi. Xulosa
qilib aytganda, topshiriqlarni tanlashning nazariy asoslari psixologik printsiplarga,
psixometrik mezonlarga, testning maqsadiga, shakl va tuzilishiga, shuningdek,
madaniy va ijtimoiy kontekstga moslashishga asoslangan bo‘lishi zarur. Bu nazariy
asoslar test-so‘rovnomalarni yaratishda muvaffaqiyatga erishish, shaxsning ichki
va tashqi xususiyatlarini ilmiy asosda baholash, natijalarni amaliy va kasbiy
sohalarda qo‘llash imkonini beradi hamda testning ishonchliligini va validligini
ta’minlaydi. Topshiriqlarni tanlash jarayonida psixologik printsiplarga amal qilish
bilan birga, shaxsiy va ijtimoiy xususiyatlarni hisobga olish muhim hisoblanadi.
Test topshiriqlari shaxsning yoshiga, ijtimoiy muhitiga, kasbiy yoki ta’lim
kontekstiga mos bo‘lishi lozim. Masalan, o‘quvchi yoki talaba uchun
mo‘ljallangan test topshiriqlari uning o‘quv yoshi va bilim darajasiga mos kelishi,
murakkabligi esa o‘quvchining tushunish darajasidan oshib ketmasligi zarur. Shu
bilan birga, kattalar yoki ishchilar uchun mo‘ljallangan test topshiriqlari kasbiy
ko‘nikma va ish faoliyatiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Topshiriqlarni shaxsiy va
ijtimoiy kontekstga moslashtirish test natijalarining validligini oshiradi va baholash
jarayonini yanada aniqlashtiradi. Test topshiriqlarini tanlashda yana bir muhim
jihat – topshiriqlarning diskriminativ qobiliyati . Har bir topshiriq
qatnashuvchilar orasidagi individual farqlarni aniqlay olishi lozim. Diskriminatsiya
qobiliyati past bo‘lgan topshiriq testning diagnostik qiymatini kamaytiradi,
natijada shaxs xususiyatlarini to‘liq va aniq baholash imkoniyati yo‘qoladi. Shu
sababli, topshiriqlarni ishlab chiqishda ularning diskriminativ qobiliyati
15

psixometrik metodlar yordamida sinovdan o‘tkaziladi, statistik tahlil qilinadi va
test tarkibiga kiritilishidan oldin tekshiriladi. Shaxs test-so‘rovnomalarida
topshiriqlarni tanlash jarayonida qiyinchilik darajasi ni aniqlash ham muhim
hisoblanadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilar uchun ortiqcha qiyin yoki juda oson
bo‘lmasligi, balki o‘rta darajada murakkab bo‘lishi kerak. Agar topshiriqlar juda
murakkab bo‘lsa, qatnashuvchilar ularni bajarishda charchaydi va natijalar
noto‘g‘ri chiqadi, agar juda oson bo‘lsa, test shaxsning real qobiliyatini aniqlay
olmaydi. Shu sababli, topshiriqlarni tanlashda ularning qiyinchilik darajasi ilmiy
metodlar bilan baholanadi va test maqsadiga mos ravishda tartiblanadi. Yana bir
muhim jihat – topshiriqlarni testning ichki strukturasi bilan moslashtirish dir.
Test topshiriqlari bir-birini to‘ldiruvchi tarzda joylashtirilishi kerak. Masalan,
shaxsiy xususiyatlarni o‘lchash uchun bir nechta turdagi topshiriqlar ketma-ketligi
ishlab chiqiladi: yopiq, ochiq va projektiv. Bunday kombinatsiya testning
diagnostik samaradorligini oshiradi, natijalarni yanada ishonchli qiladi va
shaxsning turli jihatlarini kompleks tarzda baholash imkonini beradi. Shuningdek,
topshiriqlarni tanlashda motivatsion va qiziqarli elementlarni qo‘shish printsipi
ham hisobga olinadi. Test qatnashuvchilarini ortiqcha charchatmaslik, ularni
qiziqtirish va testga bo‘lgan e’tiborni saqlash muhimdir. Qiziqarli va dolzarb
topshiriqlar qatnashuvchilarni faol ishtirok etishga undaydi, natijada test natijalari
yanada ishonchli bo‘ladi. Bu prinsip ayniqsa yoshlar va talabalarga mo‘ljallangan
testlarda ahamiyatli hisoblanadi. Topshiriqlarni tanlashda madaniy va lingvistik
kontekstni hisobga olish ham muhimdir. Test qatnashuvchilarining madaniyati,
ona tili, ijtimoiy muhit va qadriyatlari topshiriqlar mazmuni va shakliga ta’sir
qiladi. Masalan, terminologiya yoki vaziyatlarning mintaqaviy yoki madaniy
xususiyatlari qatnashuvchilar uchun tushunarsiz bo‘lsa, natijalar noto‘g‘ri chiqadi.
Shu sababli, topshiriqlarni yaratishda psixologik va madaniy moslikni ta’minlash
zarur. Shu bilan birga, topshiriqlarni tanlash jarayonida psixologik testning etik
jihatlari ham e’tiborga olinadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilarni bezovta
qilmasligi, ularni stressga solmasligi va shaxsiy hayotga oid noqulay vaziyatlarni
yaratmasligi kerak. Testning etik me’yorlariga rioya qilish test natijalarining
16

ishonchliligini oshiradi va psixologik tadqiqotlar sifatini kafolatlaydi. Xulosa qilib
aytganda, topshiriqlarni tanlashning nazariy asoslari keng qamrovli bo‘lib,
psixologik printsiplarga, psixometrik mezonlarga, testning shakli va tuzilishiga,
qatnashuvchilarning shaxsiy, madaniy va ijtimoiy kontekstiga, shuningdek,
motivatsion va etik jihatlarga mos bo‘lishi zarur. Bu nazariy asoslar shaxs test-
so‘rovnomalarini yaratishda asosiy yo‘riqnoma bo‘lib xizmat qiladi, test
natijalarining ishonchliligini, validligini va amaliy ahamiyatini ta’minlaydi hamda
shaxsning ichki va tashqi xususiyatlarini kompleks tarzda aniqlash imkonini
beradi.
17

II BOB Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda amaliy
jihatlar
2.1 Topshiriqlarni ishlab chiqish va tanlash metodikasi
Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy
va amaliy jihatdan murakkab bosqich bo‘lib, u testning validligi, ishonchliligi va
diagnostik qiymatini belgilaydi. Topshiriqlar shaxsning psixologik xususiyatlarini
aniqlash vositasi bo‘lgani sababli ularni tanlashda bir nechta muhim qoidalar va
printsiplarga amal qilish zarur. Topshiriqlarni tanlash jarayoni birinchi navbatda
testning maqsad va vazifalarini aniqlashdan boshlanadi. Har bir test muayyan
psixologik xususiyatni o‘lchashga yo‘naltiriladi: bu xususiyat shaxsning
intellektual qobiliyatlari, hissiy holati, xulq-atvori yoki ijtimoiy ko‘nikmalar
bo‘lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, test topshiriqlari shu xususiyatlarni aniq aks
ettirishi lozim. Topshiriqlarni tanlashda testning psixologik modeliga mos kelishi
va shaxsni baholash maqsadiga xizmat qilishi muhimdir. Ikkinchi bosqich –
topshiriqlarning shakli va tuzilishini belgilashdir . Test topshiriqlari yopiq,
ochiq, kombinatsiyalangan yoki projektiv shaklda bo‘lishi mumkin. Yopiq
topshiriqlar qatnashuvchiga oldindan berilgan javob variantlaridan birini tanlash
imkonini beradi va natijalarni standartlashtirishni osonlashtiradi. Ochiq topshiriqlar
qatnashuvchining erkin javob berishiga imkon yaratadi va uning ijodiy fikrlash
qobiliyati hamda shaxsiy qarorlarini aniqlashga yordam beradi. Projektiv
topshiriqlar shaxsning ichki motivatsiyalari va yashirin hissiy holatini aniqlashga
xizmat qiladi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda ularning shakli test maqsadiga
to‘liq mos kelishi zarur. Uchinchi bosqich – topshiriqlarning qiyinchilik darajasi
va diskriminativ xususiyatlarini aniqlashdir . Test topshiriqlari qatnashuvchilar
orasidagi individual farqlarni aniqlashga qodir bo‘lishi, ortiqcha murakkab yoki
juda oson bo‘lmasligi kerak. Diskriminativ xususiyatlari yuqori bo‘lgan
topshiriqlar qatnashuvchilarni aniq farqlashga yordam beradi va testning
diagnostik qiymatini oshiradi.
18

To‘rtinchi bosqich – topshiriqlarni psixometrik jihatdan tekshirish . Bu
bosqichda topshiriqlarning ishonchliligi va validligi tahlil qilinadi, javoblarning
taqsimlanishi va test tarkibidagi o‘rni aniqlanadi. Shu bilan birga, topshiriqlarni
yaratishda madaniy va ijtimoiy moslik , shuningdek, motivatsion jihatlar
hisobga olinadi. Topshiriqlar qatnashuvchilarni charchatmasligi, ularni qiziqtirishi
va testga bo‘lgan e’tiborni saqlashi kerak. Xulosa qilib aytganda, topshiriqlarni
tanlash jarayoni ilmiy asoslangan, psixologik printsiplarga mos, psixometrik
mezonlar bilan tasdiqlangan bo‘lishi lozim. Bu jarayon testning umumiy
samaradorligini, shaxsni baholashdagi aniqlik va ishonchliligini ta’minlaydi hamda
amaliy jihatdan foydali natijalar berish imkonini yaratadi. Shaxs test-
so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy tadqiqotlar va
amaliy psixodiagnostika nuqtai nazaridan bir necha bosqichdan iborat bo‘lib,
ularning har biri testning validligi, ishonchliligi va diagnostik samaradorligini
ta’minlashga xizmat qiladi. Ushbu jarayonning muvaffaqiyati topshiriqlarning
mazmuni, shakli, murakkabligi va test ichidagi joylashuviga qanchalik puxta
yondashilganiga bog‘liq. Shu sababli topshiriqlarni tanlash jarayonida nazariy va
psixometrik asoslar, shuningdek, amaliy jihatlar diqqat bilan hisobga olinadi.
Topshiriqlarni tanlash jarayoni testning maqsadi va vazifasini aniqlash bilan
boshlanadi. Har bir test muayyan psixologik xususiyatni o‘lchashga yo‘naltiriladi:
bu xususiyat shaxsning intellektual qobiliyatlari, hissiy holati, xulq-atvori, ijtimoiy
ko‘nikmalari yoki motivatsion jarayonlar bo‘lishi mumkin. Shu nuqtai nazardan,
topshiriqlar testning maqsadiga to‘liq mos bo‘lishi va shaxsning baholanayotgan
xususiyatlarini aniq aks ettirishi zarur. Misol uchun, shaxsning stressga
chidamliligini baholashga mo‘ljallangan test topshiriqlari vaziyatlarni yaratish,
qaror qabul qilish va hissiy reaksiyalarni aniqlashga qaratilgan bo‘lishi lozim, aks
holda test natijalari noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Keyingi bosqich –
topshiriqlarning shakli va tuzilishini belgilash . Test topshiriqlari bir nechta
shaklda bo‘lishi mumkin: yopiq, ochiq, kombinatsiyalangan va projektiv. Yopiq
topshiriqlar qatnashuvchiga oldindan berilgan javob variantlaridan birini tanlash
imkonini beradi, bu esa natijalarni standartlashtirish va statistik tahlil qilishni
19

osonlashtiradi. Ochiq topshiriqlar esa qatnashuvchining erkin javob berishiga
imkon beradi, shu orqali uning ijodiy fikrlash, qaror qabul qilish va shaxsiy nuqtai
nazarini aniqlash mumkin bo‘ladi. Projektiv topshiriqlar esa shaxsning yashirin
motivatsiyalari, ichki hissiy holati va qarama-qarshi psixologik jarayonlarini
aniqlashga xizmat qiladi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda ularning shakli va
tuzilishi test maqsadiga to‘liq mos kelishi muhim hisoblanadi. Topshiriqlarni
tanlashda qiyinchilik darajasi va diskriminatsiya qobiliyati ni hisobga olish
zarur. Qiyinchilik darajasi topshiriqning murakkabligini aniqlaydi va shaxsning
qobiliyatlarini to‘liq ochib berishi lozim. Juda oson topshiriqlar testning diagnostik
qiymatini kamaytiradi, juda murakkab topshiriqlar esa qatnashuvchilarni
charchatadi va natijalarni noto‘g‘ri beradi. Diskriminatsiya qobiliyati yuqori
bo‘lgan topshiriqlar qatnashuvchilar orasidagi individual farqlarni aniqlash
imkonini beradi, bu esa testning ilmiy va amaliy ahamiyatini oshiradi. Shu bilan
birga, topshiriqlarni sinovdan o‘tkazish jarayonida ularning qiyinchilik va
diskriminatsiya ko‘rsatkichlari statistik usullar bilan baholanadi, zarur hollarda
topshiriqlar tuziladi yoki qayta ishlanadi. Shaxs test-so‘rovnomalarida
topshiriqlarni tanlash jarayonida normativ va ipsativ yondashuv ham muhim
o‘rin tutadi. Normativ topshiriqlar qatnashuvchining natijalarini ma’lum standart
guruh bilan solishtirish imkonini beradi, bu esa test natijalarini umumiy
populyatsiya doirasida baholashga yordam beradi. Ipsativ topshiriqlar esa
shaxsning turli xususiyatlarini o‘zaro solishtiradi, individual rivojlanish
tendensiyalarini aniqlash va shaxsning kuchli va zaif tomonlarini aniqlash
imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan, topshiriqlarni tanlashda normativ va ipsativ
yondashuvlarning kombinatsiyasi qo‘llaniladi, bu testning kompleks diagnostik
imkoniyatlarini kengaytiradi. Topshiriqlarni tanlash jarayonida motivatsion va
qiziqarli elementlar ni qo‘shish ham muhimdir. Test topshiriqlari
qatnashuvchilarni charchatmasligi, ularni qiziqtirishi va testga bo‘lgan e’tiborni
saqlashi kerak. Motivatsion jihatdan qiziqarli topshiriqlar qatnashuvchilarni faol
ishtirok etishga undaydi, natijada test natijalari ishonchli bo‘ladi va shaxsning
xulq-atvori, hissiy reaksiyalari va psixologik xususiyatlari to‘liq ochiladi. Shu
20

bilan birga, topshiriqlarni madaniy va lingvistik kontekstga moslashtirish printsipi
ham hisobga olinadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilar madaniyati, til va ijtimoiy
sharoitlariga mos bo‘lishi kerak, aks holda natijalar noto‘g‘ri chiqadi va testning
validligi pasayadi. Bundan tashqari, topshiriqlarni tanlashda psixologik etik
me’yorlar ga rioya qilish muhimdir. Test topshiriqlari qatnashuvchilarni bezovta
qilmasligi, stressga solmasligi va shaxsiy hayotga oid noqulay vaziyatlar
yaratmasligi lozim. Etik jihatlarning hisobga olinishi test natijalarining
ishonchliligini oshiradi va psixologik tadqiqotlar sifatini kafolatlaydi. Shu bilan
birga, topshiriqlarni tanlash jarayonida ularning test tarkibidagi o‘rni va ulushi, bir-
birini to‘ldirish qobiliyati, testning umumiy diagnostik samaradorligi ham tahlil
qilinadi. Xulosa qilib aytganda, shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda
topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy asoslangan, psixologik printsiplarga mos,
psixometrik mezonlar bilan tasdiqlangan bo‘lishi zarur. Topshiriqlarni tanlash
jarayoni testning validligi, ishonchliligi va amaliy qiymatini ta’minlaydi, shaxsning
ichki va tashqi xususiyatlarini kompleks tarzda aniqlash imkonini yaratadi. Shu
nuqtai nazardan, topshiriqlarni puxta tanlash test-so‘rovnomalarning muvaffaqiyati
va amaliy samaradorligini belgilovchi eng muhim bosqichlardan biri hisoblanadi.
Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy va
amaliy nuqtai nazardan bir nechta bosqichlardan iborat bo‘lib, har bir bosqich
testning diagnostik qiymati, ishonchliligi va validligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ushbu jarayonning muvaffaqiyati topshiriqlarning mazmuni, shakli, murakkabligi,
psixometrik xususiyatlari va test tarkibidagi joylashuviga qanchalik puxta
yondashilganiga bog‘liq. Shu sababli topshiriqlarni tanlash jarayonida nazariy,
psixometrik va amaliy asoslarni birgalikda hisobga olish muhimdir. Topshiriqlarni
tanlash jarayoni testning maqsadi va vazifalarini aniqlashdan boshlanadi. Test
topshiriqlari shaxsning qaysi xususiyatlarini o‘lchashga mo‘ljallanganini belgilash
zarur: bu xususiyatlar intellektual qobiliyatlar, hissiy holat, xulq-atvor,
motivatsiya, ijtimoiy ko‘nikmalar va shaxsiy xususiyatlar bo‘lishi mumkin. Shu
nuqtai nazardan, har bir topshiriq test maqsadiga to‘liq mos bo‘lishi va
baholanayotgan xususiyatlarni aniqlik bilan aks ettirishi lozim. Masalan, shaxsning
21

stressga chidamliligini aniqlashga mo‘ljallangan test topshiriqlari vaziyatlarni
yaratish, qaror qabul qilish va hissiy reaksiyalarni baholashga yo‘naltiriladi. Agar
topshiriqlar boshqa psixologik xususiyatlarni o‘lchasa, test natijalari noto‘g‘ri
bo‘ladi va shaxsiy tavsiyalar xatolik bilan shakllanishi mumkin. Keyingi bosqich –
topshiriqlarning shakli va tuzilishini belgilash . Test topshiriqlari yopiq, ochiq,
kombinatsiyalangan yoki projektiv shaklda bo‘lishi mumkin. Yopiq topshiriqlar
qatnashuvchiga oldindan belgilangan javob variantlaridan birini tanlash imkonini
beradi, bu esa natijalarni standartlashtirish va statistik tahlil qilishni osonlashtiradi.
Ochiq topshiriqlar qatnashuvchining erkin javob berishiga imkon beradi, bu esa
uning ijodiy fikrlash, muammolarni hal qilish, qaror qabul qilish va shaxsiy nuqtai
nazarini aniqlashga yordam beradi. Projektiv topshiriqlar esa shaxsning yashirin
motivatsiyalari, ichki hissiy holati va psixologik qarama-qarshi jarayonlarini
aniqlashga xizmat qiladi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda ularning shakli va
tuzilishi test maqsadiga to‘liq mos kelishi muhimdir. Shaxs test-so‘rovnomalarida
topshiriqlarni tanlash jarayonida qiyinchilik darajasi va diskriminatsiya
qobiliyati ham e’tiborga olinadi. Qiyinchilik darajasi topshiriqning murakkabligini
aniqlaydi va shaxsning qobiliyatlarini to‘liq ochib berishi kerak. Juda oson
topshiriqlar testning diagnostik qiymatini kamaytiradi, juda murakkab topshiriqlar
esa qatnashuvchilarni charchatadi va natijalarni noto‘g‘ri beradi. Diskriminatsiya
qobiliyati yuqori bo‘lgan topshiriqlar qatnashuvchilar orasidagi individual farqlarni
aniq aniqlash imkonini beradi, bu esa testning ilmiy va amaliy ahamiyatini
oshiradi. Shu bilan birga, topshiriqlarni sinovdan o‘tkazish jarayonida ularning
qiyinchilik va diskriminatsiya ko‘rsatkichlari statistik usullar bilan baholanadi,
zarur hollarda topshiriqlar qayta ishlab chiqiladi. Topshiriqlarni tanlash jarayonida
normativ va ipsativ yondashuv ham muhim ahamiyatga ega. Normativ
topshiriqlar qatnashuvchining natijalarini ma’lum standart guruh bilan solishtirish
imkonini beradi, bu esa test natijalarini umumiy populyatsiya doirasida baholashga
yordam beradi. Ipsativ topshiriqlar esa shaxsning turli xususiyatlarini o‘zaro
solishtiradi, individual rivojlanish tendensiyalarini aniqlash va shaxsning kuchli va
zaif tomonlarini aniqlash imkonini beradi. Shu nuqtai nazardan, topshiriqlarni
22

tanlashda normativ va ipsativ yondashuvlarning kombinatsiyasi qo‘llaniladi, bu
testning kompleks diagnostik imkoniyatlarini kengaytiradi. Topshiriqlarni tanlash
jarayonida motivatsion va qiziqarli elementlar ni qo‘shish printsipi ham e’tiborga
olinadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilarni charchatmasligi, ularni qiziqtirishi va
testga bo‘lgan e’tiborni saqlashi kerak. Motivatsion jihatdan qiziqarli topshiriqlar
qatnashuvchilarni faol ishtirok etishga undaydi, natijada test natijalari ishonchli
bo‘ladi va shaxsning xulq-atvori, hissiy reaksiyalari va psixologik xususiyatlari
to‘liq ochiladi. Shu bilan birga, topshiriqlarni madaniy va lingvistik kontekstga
moslashtirish printsipi ham hisobga olinadi. Test topshiriqlari qatnashuvchilar
madaniyati, til va ijtimoiy sharoitlariga mos bo‘lishi kerak, aks holda natijalar
noto‘g‘ri chiqadi va testning validligi pasayadi. Topshiriqlarni tanlash jarayonida
psixologik etik me’yorlar ga rioya qilish muhimdir. Test topshiriqlari
qatnashuvchilarni bezovta qilmasligi, stressga solmasligi va shaxsiy hayotga oid
noqulay vaziyatlar yaratmasligi kerak. Etik jihatlarning hisobga olinishi test
natijalarining ishonchliligini oshiradi va psixologik tadqiqotlar sifatini kafolatlaydi.
Shu bilan birga, topshiriqlarni tanlash jarayonida ularning test tarkibidagi o‘rni va
ulushi, bir-birini to‘ldirish qobiliyati, testning umumiy diagnostik samaradorligi
ham tahlil qilinadi. Bundan tashqari, topshiriqlarni tanlash jarayonida psixometrik
tahlil va sinovlar alohida ahamiyatga ega. Shaxs test-so‘rovnomalarida
topshiriqlarni tanlash psixodiagnostikaning eng muhim bosqichlaridan biri bo‘lib,
u test natijalarining ishonchliligi, validligi va amaliy ahamiyatini belgilaydi.
Topshiriqlar testning asosiy elementlari bo‘lib, ular yordamida shaxsning ichki
dunyosi, xulq-atvori, hissiy holati va intellektual qobiliyatlari aniqlanadi. Shu
sababli, topshiriqlarni tanlash jarayoni ilmiy nazariy asosga tayanishi va psixologik
printsiplarga mos bo‘lishi zarur. Topshiriqlarni tanlashda birinchi nazariy asos –
psixologik xususiyatni aniqlash printsipi dir. Har bir topshiriq test qilinayotgan
xususiyatni aniqlik bilan o‘lchashi kerak. Masalan, shaxsning ijtimoiy
ko‘nikmalarini baholash uchun topshiriqlar odamlar bilan munosabatdagi muloqot,
hamkorlik yoki konflikt vaziyatlariga asoslangan bo‘lishi lozim. Agar topshiriq
boshqa psixologik xususiyatni, masalan, mantiqiy fikrlashni o‘lchasa, test natijalari
23

noto‘g‘ri talqin qilinadi. Shu bois, topshiriqlarni tanlash jarayonida har bir
topshiriqning o‘lchash obyekti va uning test maqsadiga mosligi diqqat bilan tahlil
qilinadi. Ikkinchi nazariy asos – validlik va ishonchlilik printsipi dir. Test
topshiriqlari shaxsning maqsad qilingan xususiyatini to‘g‘ri o‘lchashi lozim, bu esa
validlikni ta’minlaydi. Topshiriqlar qay darajada maqsadga muvofiq va testning
umumiy tuzilishi bilan mos kelishini baholash muhimdir. Ishonchlilik esa
topshiriqlarning takrorlangan holda barqaror natijalar berishini anglatadi. Masalan,
bir xil shaxs turli vaqt oralig‘ida test topshiriqlarini bajarganda natijalar sezilarli
darajada farq qilmasligi kerak. Agar topshiriqlar ishonchsiz bo‘lsa, testning amaliy
va ilmiy qiymati pasayadi. Uchinchi nazariy asos – topshiriqlarning turli
shakllari va tuzilishi printsipi dir. Test topshiriqlari yopiq, ochiq,
kombinatsiyalangan va projektiv shaklda bo‘lishi mumkin. Yopiq topshiriqlar
qatnashuvchilarga oldindan belgilangan javob variantlarini tanlash imkonini
beradi, bu esa natijalarni statistik tahlil qilishni osonlashtiradi. Ochiq topshiriqlar
qatnashuvchining erkin javob berishiga imkon yaratadi va uning ijodiy fikrlash,
o‘z nuqtai nazarini ifodalash qobiliyatini aniqlashga xizmat qiladi. Projektiv
topshiriqlar esa shaxsning yashirin hissiy holati va motivatsiyalarini aniqlashga
imkon beradi. Shu nuqtai nazardan, topshiriqlarni tanlashda ularning shakli va
tuzilishi test maqsadiga mos bo‘lishi zarur. To‘rtinchi nazariy asos – normativ va
ipsativ yondashuv printsipi dir. Normativ topshiriqlar qatnashuvchining
natijalarini ma’lum standart guruh bilan solishtirishga imkon beradi. Ipsativ
topshiriqlar esa shaxsning ichki xususiyatlarini o‘zaro solishtiradi, individual
rivojlanish va o‘sish tendensiyalarini aniqlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga,
topshiriqlarni tanlashda ularning qiyinchilik darajasi va tushunarliligi muhim
ahamiyatga ega. Topshiriqlar qatnashuvchilar tomonidan tushunarli bo‘lishi,
murakkabligi esa shaxsning test qilinayotgan xususiyatlarini to‘liq ochib bera
olishi lozim. Beshinchi nazariy asos – psixometrik mezonlar printsipi dir.
Topshiriqlarni tanlashda ularning psixometrik ko‘rsatkichlari, ya’ni
diskriminatsiya qobiliyati, qiyinchilik darajasi va javoblarning taqsimlanishi tahlil
qilinadi. Diskriminatsiya qobiliyati topshiriq shaxslar orasidagi farqlarni
24

aniqlashga qancha darajada yordam berishini ko‘rsatadi. Qiyinchilik darajasi esa
topshiriqni o‘rganayotgan guruhga mosligini aniqlash imkonini beradi. Shu bilan
birga, javoblarning taqsimlanishi topshiriqning o‘lchov sifatini va test
natijalarining ishonchliligini ta’minlaydi. Yana bir muhim nazariy asos –
topshiriqlarni psixologik va etnik-madaniy kontekstga moslashtirish
printsipi dir. Test topshiriqlari qatnashuvchilarning madaniyati, til va ijtimoiy
sharoitlariga mos bo‘lishi kerak. Topshiriqlarni kontekstga moslashtirmaslik
validlikni pasaytiradi va test natijalarini noto‘g‘ri talqin qilishga olib keladi. Shu
sababli, topshiriqlarni tanlashda psixologik, madaniy va ijtimoiy jihatlar diqqat
bilan hisobga olinadi. Xulosa qilib aytganda, topshiriqlarni tanlashning nazariy
asoslari shaxs test-so‘rovnomalarining validligi, ishonchliligi va amaliy qiymatini
ta’minlashga yo‘naltirilgan bo‘lib, ular testning maqsadiga mos, psixologik
printsiplarga asoslangan va psixometrik ko‘rsatkichlari tahlil qilingan bo‘lishi
zarur. Nazariy asoslarni puxta o‘rganish va ularga rioya qilish shaxs test-
so‘rovnomalarini yaratish jarayonida muvaffaqiyatga erishish va test natijalarining
ilmiy va amaliy qiymatini oshirish imkonini beradi Shaxs test-so‘rovnomalarida
topshiriqlarni tanlash jarayoni psixodiagnostik tadqiqotlarning asosiy
bosqichlaridan biri bo‘lib, test natijalarining ishonchliligi, validligi va amaliy
qiymatini belgilashda muhim rol o‘ynaydi. Topshiriqlar shaxsning psixologik
xususiyatlarini aniqlash uchun asosiy vosita bo‘lib, ularning mazmuni, shakli,
murakkabligi va test ichidagi joylashuvi testning umumiy samaradorligini
belgilaydi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda nazariy asoslarni chuqur o‘rganish
va amaliy qo‘llash psixodiagnostika jarayonining muvaffaqiyati uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega. Topshiriqlarni tanlashning birinchi nazariy asosini psixologik
xususiyatni aniqlash printsipi tashkil etadi. Bu prinsipga ko‘ra, har bir topshiriq
o‘lchamoqchi bo‘lgan psixologik xususiyatni to‘liq va aniq aks ettirishi lozim.
Masalan, shaxsning ijtimoiy ko‘nikmalarini aniqlash uchun topshiriqlar muloqot,
hamkorlik, konflikt vaziyatlari va liderlik xatti-harakatlariga asoslangan bo‘lishi
kerak. Agar topshiriq boshqa psixologik xususiyatni, masalan, mantiqiy fikrlash
yoki diqqatni o‘lchasa, u holda test natijalari noto‘g‘ri talqin qilinadi va shaxsiy
25

tavsiyalar xatolik bilan ishlab chiqilishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, topshiriqni
tanlash jarayonida uning o‘lchash obyekti va test maqsadiga mosligi diqqat bilan
tahlil qilinadi. Ikkinchi nazariy asos – validlik va ishonchlilik printsipi . Validlik
testning o‘lchamoqchi bo‘lgan xususiyatni to‘g‘ri va aniq o‘lchash qobiliyatini
bildiradi. Topshiriqlar maqsadga muvofiq bo‘lishi, test natijalarining real shaxsiy
xususiyatlar bilan mos kelishini ta’minlashi kerak. Ishonchlilik esa test
natijalarining barqarorligi va takrorlanish qobiliyatini anglatadi. Masalan, bir xil
shaxs turli vaqtlarda test topshiriqlarini bajarganda natijalar sezilarli darajada farq
qilmasligi lozim. Agar topshiriqlar ishonchliligi past bo‘lsa, testning amaliy va
ilmiy qiymati sezilarli darajada kamayadi. Validlik va ishonchlilikni oshirish
uchun topshiriqlar oldindan sinovdan o‘tkaziladi, ularning psixometrik
ko‘rsatkichlari tahlil qilinadi va zarur hollarda tuzatiladi. Uchinchi nazariy asos –
topshiriqlar turining va tuzilishining printsipi dir Har bir topshiriq oldindan
sinov guruhida sinovdan o‘tkaziladi, uning diskriminatsiya qobiliyati, qiyinchilik
darajasi, javoblarning taqsimlanishi va barqarorligi tahlil qilinadi. Shu jarayonda
statistik usullar va psixometrik ko‘rsatkichlar asosida topshiriqlarni test tarkibiga
kiritish yoki qayta ishlab chiqish qarori qabul qilinadi. Xulosa qilib aytganda,
topshiriqlarni tanlash jarayoni shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda eng muhim
va murakkab bosqichlardan biri hisoblanadi. Bu jarayon testning validligi,
ishonchliligi va amaliy samaradorligini ta’minlaydi, shaxsning ichki va tashqi
xususiyatlarini kompleks tarzda aniqlash imkonini beradi, shuningdek, psixologik
tadqiqot va kasbiy amaliyotda natijalarni ishonchli qo‘llashga xizmat qiladi.
26

2.2 Topshiriqlarni tanlashda yuzaga keladigan amaliy
muammolar va ularni hal qilish yo‘llari
Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash jarayoni
murakkab va ko‘p qirrali bo‘lib, amaliyotda turli muammolar va qiyinchiliklar
bilan to‘qnash kelinadi. Bu muammolar testning validligi va ishonchliligiga
bevosita ta’sir qiladi, shuningdek, shaxsni baholash natijalarining aniqligini
kamaytirishi mumkin. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda yuzaga keladigan
muammolarni aniqlash, ularni tahlil qilish va samarali yechimlarni ishlab chiqish
psixodiagnostik jarayonning muhim tarkibiy qismidir. Birinchi amaliy muammo –
topshiriqlarni test maqsadiga to‘liq moslashtirishdagi qiyinchilik dir. Har bir
topshiriq test qilinayotgan xususiyatni aniqlik bilan o‘lchashi kerak, ammo
amaliyotda ba’zan topshiriqlar psixologik xususiyatni yetarli darajada aks
ettirmaydi. Masalan, ijtimoiy ko‘nikmalarni baholashga mo‘ljallangan topshiriq
qatnashuvchining shaxsiy tajribasi va madaniy kontekstini hisobga olmaydi.
Natijada test natijalari yuzaki va noto‘g‘ri bo‘lishi mumkin. Ushbu muammoni hal
qilish uchun topshiriqlarni yaratishda psixologik va madaniy kontekstga
moslashtirish printsipi ni qo‘llash zarur. Topshiriqlar qatnashuvchining yoshiga,
madaniyatiga, til va ijtimoiy sharoitiga mos kelishi, test maqsadiga aniq xizmat
qilishi lozim. Ikkinchi muammo – topshiriqlarning murakkabligi va
diskriminatsiya darajasidagi nomuvofiqlik dir. Ba’zan topshiriqlar juda
murakkab bo‘ladi, bu qatnashuvchilarni charchatadi va natijalarni noto‘g‘ri beradi,
yoki juda oson bo‘lib, shaxslar orasidagi farqlarni aniqlay olmaydi. Shu sababli
topshiriqlarni sinov guruhida oldindan sinovdan o‘tkazish va ularning qiyinchilik
darajasi va diskriminatsiya ko‘rsatkichlarini psixometrik tahlil qilish
muhimdir. Bu jarayon topshiriqlarni test tarkibiga kiritish yoki qayta ishlab chiqish
qarorini asoslashga yordam beradi. Uchinchi muammo – topshiriqlarning test
shakli va tuzilishiga mos kelmasligi dir. Test topshiriqlari yopiq, ochiq yoki
projektiv shaklda bo‘lishi mumkin, lekin amaliyotda ularning tuzilishi va ketma-
ketligi test maqsadiga mos kelmasligi mumkin. Masalan, yopiq topshiriqlar faqat
27

javob variantlarini tanlashga imkon beradi, lekin shaxsning ijodiy fikrlash va qaror
qabul qilish qobiliyatini yetarlicha ochib bermaydi. Shu muammoni hal qilish
uchun topshiriqlarni shakl va tuzilish bo‘yicha diversifikatsiya qilish zarur:
yopiq, ochiq va projektiv topshiriqlar kombinatsiyasidan foydalangan holda testni
kompleks tarzda tashkil etish lozim. To‘rtinchi muammo – madaniy va lingvistik
moslikdagi qiyinchiliklar dir. Test topshiriqlari qatnashuvchilar madaniyati, til va
ijtimoiy sharoitiga mos kelmasa, natijalar noto‘g‘ri chiqadi. Masalan,
terminologiya, vaziyat yoki misollar qatnashuvchi uchun tushunarsiz bo‘lsa, u
topshiriqni bajarishda xato qiladi va natija real xususiyatni aks ettirmaydi. Buni
bartaraf etish uchun topshiriqlarni yaratishda lokalizatsiya va madaniy
moslashuv printsipi qo‘llaniladi, test topshiriqlari qatnashuvchining madaniy va til
kontekstiga moslashtiriladi. Beshinchi muammo – motivatsion va psixologik
omillar bilan bog‘liq qiyinchiliklar dir. Ba’zan topshiriqlar qatnashuvchilarni
charchatadi, zeriktiradi yoki ularni testga faol ishtirok etishga undamaydi. Bu test
natijalarining ishonchliligini kamaytiradi. Shu sababli topshiriqlarni tanlashda
ularning motivatsion jihatdan qiziqarli, qatnashuvchilarni rag‘batlantiruvchi
bo‘lishi muhimdir. Bu printsip testning yoshlar va talabalarga mo‘ljallangan
variantlarida ayniqsa ahamiyatli hisoblanadi. Oltinchi muammo – psixometrik
ko‘rsatkichlarni noto‘g‘ri baholash yoki yetarli darajada tekshirmaslik dir.
Ba’zan topshiriqlar sinovdan o‘tkazilmaydi yoki psixometrik tahlil yetarli darajada
amalga oshirilmaydi, bu esa testning ishonchliligi va validligini pasaytiradi. Bu
muammoni bartaraf etish uchun topshiriqlarni sinov guruhida sinovdan o‘tkazish,
diskriminatsiya ko‘rsatkichlari, qiyinchilik darajasi, javoblarning taqsimlanishi va
barqarorligi kabi psixometrik ko‘rsatkichlarni tahlil qilish zarur. Shu jarayonda
statistik usullar va psixometrik metodlar asosida topshiriqlarni qayta ishlab chiqish
qarorlari qabul qilinadi. Yettinchi muammo – etik va ijtimoiy masalalar dir.
Topshiriqlar qatnashuvchilarni bezovta qilmasligi, shaxsiy hayotga oid noqulay
vaziyatlarni yaratmasligi, stress va psixologik bosimni oshirmasligi kerak. Etik
qoidalar va psixologik xavfsizlikni ta’minlash test natijalarining ishonchliligini
oshiradi va shaxsni baholash jarayonida ishonch muhitini yaratadi.
28

Xulosa qilib aytganda, topshiriqlarni tanlashda yuzaga keladigan amaliy
muammolar ko‘p qirrali bo‘lib, ular testning validligi, ishonchliligi va amaliy
samaradorligiga bevosita ta’sir qiladi. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun
topshiriqlarni tanlash jarayoni puxta rejalashtirilishi, psixometrik va nazariy
asoslarga mos bo‘lishi, qatnashuvchilar madaniyati va ijtimoiy konteksti hisobga
olinishi, motivatsion va etik jihatlar e’tiborga olinishi zarur. Shunday yondashuv
shaxs test-so‘rovnomalarining ilmiy va amaliy qiymatini oshiradi, test natijalarini
ishonchli qiladi va shaxsning ichki va tashqi xususiyatlarini kompleks tarzda
aniqlash imkonini beradi. Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni
tanlash jarayoni amaliy jihatdan ko‘plab murakkabliklarni o‘z ichiga oladi. Bu
murakkabliklar testning ilmiy, psixologik va amaliy samaradorligini ta’minlashni
qiyinlashtiradi. Shu sababli amaliyotda yuzaga keladigan muammolarni aniqlash
va ularni ilmiy asoslangan, psixometrik va amaliy yondashuvlar orqali hal qilish
zarur. Birinchi muammo – test topshiriqlarining test maqsadiga to‘liq mos
kelmasligi . Ba’zan topshiriqlar shaxsning baholanayotgan xususiyatlarini
yetarlicha aniqlay olmaydi yoki ortiqcha murakkablik tufayli testning diagnostik
qiymatini pasaytiradi. Masalan, shaxsning ijtimoiy ko‘nikmalarini baholashga
mo‘ljallangan topshiriqlar qatnashuvchining real ijtimoiy tajribasini hisobga
olmaydi, bu esa natijalarni yuzaki va noto‘g‘ri qiladi. Ushbu muammoni bartaraf
etish uchun topshiriqlarni yaratishda psixologik va madaniy kontekstni hisobga
olish muhimdir. Shu bilan birga, topshiriqlar testning maqsadiga aniq xizmat
qilishi, qatnashuvchilar yoshiga, bilim darajasiga va madaniyatiga mos kelishi
lozim. Ikkinchi muammo – topshiriqlarning qiyinchilik darajasi va
diskriminatsiya ko‘rsatkichlaridagi nomuvofiqlik . Juda oson topshiriqlar
testning diagnostik qiymatini kamaytiradi, juda murakkab topshiriqlar esa
qatnashuvchilarni charchatadi va noto‘g‘ri natijalarga olib keladi. Shu sababli
topshiriqlarni oldindan sinov guruhida sinab ko‘rish, ularning qiyinchilik darajasi
va diskriminatsiya ko‘rsatkichlarini psixometrik usullar bilan baholash zarur.
Natijada topshiriqlar test tarkibiga kiritilishdan oldin ularning samaradorligi
aniqlanadi va zarur hollarda qayta ishlab chiqiladi.
29

Uchinchi muammo – testning shakli va topshiriqlarning tuzilishiga mos
kelmasligi dir. Ba’zan test topshiriqlari yopiq yoki ochiq shaklda bo‘lishi kerak
bo‘lsa-da, ular test maqsadiga mos kelmaydi. Masalan, yopiq topshiriqlar faqat
javob variantlarini tanlashga imkon beradi, ammo qatnashuvchining ijodiy fikrlash
va muammolarni hal qilish qobiliyatini aniqlay olmaydi. Shu muammoni bartaraf
etish uchun topshiriqlarni shakl va tuzilish bo‘yicha diversifikatsiya qilish , ya’ni
yopiq, ochiq va projektiv topshiriqlar kombinatsiyasini qo‘llash zarur. To‘rtinchi
muammo – madaniy va lingvistik moslikdagi qiyinchiliklar . Test topshiriqlari
qatnashuvchining madaniyati, ona tili, ijtimoiy sharoiti va qadriyatlariga mos
kelmasligi mumkin. Agar topshiriqlar tushunarsiz bo‘lsa, qatnashuvchi javobni
noto‘g‘ri beradi va natija shaxsning real xususiyatini aks ettirmaydi. Bu
muammoni bartaraf etish uchun topshiriqlarni yaratishda madaniy moslashuv,
lokalizatsiya va til kontekstini hisobga olish printsipi qo‘llanadi. Topshiriqlar
qatnashuvchining madaniy, lingvistik va ijtimoiy kontekstiga moslashtiriladi,
natijalar esa yanada ishonchli va valid bo‘ladi. Beshinchi muammo – motivatsion
va psixologik omillar bilan bog‘liq qiyinchiliklar dir. Ba’zan topshiriqlar
qatnashuvchilarni charchatadi yoki ularni testga faol ishtirok etishga undamaydi.
Natijada testning natijalari ishonchliligini yo‘qotadi. Shu sababli topshiriqlarni
tanlashda ularning motivatsion jihatdan qiziqarli, interaktiv va
rag‘batlantiruvchi bo‘lishi muhimdir. Bu printsip ayniqsa yoshlar va talabalarga
mo‘ljallangan testlarda ahamiyatlidir. Oltinchi muammo – psixometrik
ko‘rsatkichlarni noto‘g‘ri baholash dir. Ba’zan topshiriqlar sinovdan
o‘tkazilmaydi yoki tahlil yetarli darajada amalga oshirilmaydi. Bu esa testning
ishonchliligini va validligini pasaytiradi. Ushbu muammoni hal qilish uchun
topshiriqlarni sinov guruhida sinovdan o‘tkazish, diskriminatsiya ko‘rsatkichlarini,
qiyinchilik darajasini, javoblarning taqsimlanishini va barqarorligini tahlil qilish
zarur. Shu jarayonda statistik va psixometrik metodlar asosida topshiriqlarni qayta
ishlab chiqish qarorlari qabul qilinadi. Yettinchi muammo – etik va ijtimoiy
jihatlar . Test topshiriqlari qatnashuvchilarni bezovta qilmasligi, stressga
solmasligi va shaxsiy hayotga oid noqulay vaziyatlar yaratmasligi kerak. Etik
30

me’yorlarga rioya qilish test natijalarining ishonchliligini oshiradi va shaxsni
baholash jarayonida ishonch muhitini yaratadi. Shu bilan birga, topshiriqlarni
tanlashda ularning test tarkibidagi o‘rni, vazni va bir-birini to‘ldirish qobiliyati
ham hisobga olinadi, bu esa testning umumiy samaradorligini oshiradi. Sakkizinchi
muammo – resurslar va vaqt cheklovlari bilan bog‘liq qiyinchiliklar.
Topshiriqlarni sinovdan o‘tkazish, psixometrik tahlil qilish va test tarkibini
shakllantirish ko‘p vaqt va resurs talab qiladi. Shu sababli, topshiriqlarni tanlash
jarayoni oldindan rejalashtirilishi, har bir bosqichni puxta tashkil etish, resurslarni
samarali taqsimlash va vaqtni optimal boshqarish zarur. Xulosa qilib aytganda,
topshiriqlarni tanlashda yuzaga keladigan amaliy muammolar ko‘p qirrali bo‘lib,
ular testning validligi, ishonchliligi va amaliy samaradorligiga bevosita ta’sir
qiladi. Ushbu muammolarni bartaraf etish uchun topshiriqlarni tanlash jarayoni
puxta rejalashtirilgan, psixometrik va nazariy asoslar bilan mustahkamlangan,
qatnashuvchilar madaniyati, ijtimoiy va psixologik xususiyatlari hisobga olingan,
motivatsion va etik jihatlar bilan uyg‘unlashtirilgan bo‘lishi zarur. Shu yondashuv
shaxs test-so‘rovnomalarining ilmiy va amaliy qiymatini oshiradi, test natijalarini
ishonchli qiladi va shaxsning ichki va tashqi xususiyatlarini kompleks tarzda
aniqlash imkonini beradi.
31

Xulosa
Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash masalasi
eksperimental psixologiya nuqtai nazaridan muhim va dolzarb mavzu hisoblanadi.
Kurs ishida bu jarayonning nazariy asoslari, amaliy jihatlari va yuzaga keladigan
qiyinchiliklar batafsil o‘rganildi. Test-so‘rovnomalarni yaratish va ularni
amaliyotga tadbiq etish jarayoni nafaqat psixologik xususiyatlarni aniqlashga,
balki shaxsning ichki dunyosi, hissiy holati, ijtimoiy ko‘nikmalari va
motivatsiyasini tahlil qilishga ham xizmat qiladi. Kirish qismida mavzuning
dolzarbligi shuni ko‘rsatdiki, zamonaviy psixodiagnostika amaliyotida shaxsni
to‘liq va aniq baholash uchun test topshiriqlari puxta tanlangan bo‘lishi zarur. Shu
nuqtai nazardan, kurs ishining maqsadi – shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda
topshiriqlarni tanlash jarayonini o‘rganish va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish
bo‘ldi. Bu maqsad doirasida bir qancha vazifalar bajarildi: testning nazariy
asoslarini tahlil qilish, topshiriqlarni tanlashning metodologik printsiplarini
aniqlash, amaliy muammolarni o‘rganish va ularni hal qilish yo‘llarini belgilash.
Kurs ishining birinchi bo‘limida test-so‘rovnomalar va ularning psixologik
ahamiyati, shuningdek topshiriqlarni tanlash jarayonining nazariy asoslari keng
yoritildi. Bu bo‘limda topshiriqlarni tanlashda amal qilinadigan printsiplar, testning
shakli va tuzilishi, qiyinchilik darajasi, diskriminatsiya xususiyati, normativ va
ipsativ yondashuvlar, motivatsion va etik jihatlar batafsil tahlil qilindi. Shu bilan
birga, topshiriqlarni tanlash jarayoni shaxs test-so‘rovnomalarining validligi va
ishonchliligini ta’minlovchi eng muhim bosqich ekanligi ta’kidlandi. Ikkinchi
bo‘limda esa amaliy jihatlar va topshiriqlarni tanlash jarayonida yuzaga keladigan
muammolar keng tahlil qilindi. Shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda
qiyinchiliklar ko‘p qirrali bo‘lib, ularning har biri test natijalarining ishonchliligi
va validligiga ta’sir qiladi. Ushbu muammolar orasida topshiriqlarni test
maqsadiga moslashtirishdagi qiyinchiliklar, qiyinchilik darajasi va diskriminatsiya
ko‘rsatkichlaridagi nomuvofiqlik, test shakli va tuzilishiga mos kelmaslik, madaniy
va lingvistik moslikdagi muammolar, motivatsion jihatlar, psixometrik
32

ko‘rsatkichlarni noto‘g‘ri baholash, etik va ijtimoiy jihatlar hamda resurs va vaqt
cheklovlari alohida e’tiborga olindi. Har bir muammo uchun yechim yo‘llari ishlab
chiqildi, jumladan topshiriqlarni psixometrik tahlil qilish, shakl va tuzilishni
diversifikatsiya qilish, madaniy va lingvistik moslashuvni ta’minlash, motivatsion
jihatlarni hisobga olish va etik me’yorlarga rioya qilish.Shuningdek, kurs ishida
topshiriqlarni tanlash jarayonida psixometrik metodlardan foydalanish va ularni
ilmiy asoslashning ahamiyati alohida ko‘rsatildi. Psixometriya vositalari orqali
topshiriqlarning qiyinchilik darajasi, diskriminatsiya qobiliyati, javoblarning
taqsimlanishi va barqarorligi aniqlanadi, bu esa test tarkibining ilmiy va amaliy
sifatini kafolatlaydi. Shu bilan birga, topshiriqlarni yaratishda madaniy kontekst,
shaxsning yosh va ijtimoiy xususiyatlari, shuningdek motivatsion va etik jihatlar
hisobga olinadi, bu esa test natijalarining aniq va ishonchli bo‘lishini ta’minlaydi.
Kurs ishidan kelib chiqadiki, shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni
tanlash jarayoni faqat nazariy jihatdan puxta asoslangan bo‘lishi kifoya qilmaydi,
balki amaliy jihatdan ham testni sinovdan o‘tkazish, natijalarni tahlil qilish va
muammolarni bartaraf etish yo‘llarini ishlab chiqish zarur. Shu yondashuv test
natijalarini ishonchli qiladi, shaxsning psixologik xususiyatlarini kompleks tarzda
aniqlashga imkon beradi, shuningdek, psixodiagnostika va kasbiy amaliyotda
qo‘llashda samaradorlikni oshiradi. Xulosa qilib aytganda, kurs ishida
ko‘rsatilganki, shaxs test-so‘rovnomalarini yaratishda topshiriqlarni tanlash
jarayoni nazariy va amaliy jihatdan puxta tashkil etilishi, psixometrik tahlil va etik
qoidalarga mos bo‘lishi, shaxsning madaniy va ijtimoiy kontekstini hisobga olishi
zarur. Bu yondashuv testning ilmiy asoslanganligini, natijalarining validligini va
ishonchliligini ta’minlaydi, shuningdek, shaxsni baholashda yanada aniq va
kompleks ma’lumot beradi. Shu bilan birga, kurs ishida ishlab chiqilgan tavsiyalar
test topshiriqlarini tanlash jarayonini yanada takomillashtirish va psixodiagnostika
amaliyotida samarali qo‘llash imkonini yaratadi.
33

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Anastasi, A., & Urbina, S. (1997). Psychological Testing (7th ed.). Prentice
Hall. Ushbu kitob psixologik testlarning nazariy va amaliy asoslarini keng
qamrab oladi, topshiriqlarni tanlash va testlarni baholash metodologiyasini
batafsil tushuntiradi.
2. Cronbach, L. J. (1990). Essentials of Psychological Testing . Harper & Row.
Psixometriya, testlarning ishonchliligi va validligi, topshiriqlarni tanlashda
statistik ko‘rsatkichlar va metodlarni chuqur tahlil qiladi.
3. Guilford, J. P. (1988). Psychometric Methods (2nd ed.). McGraw-Hill.
Psixometriya va test topshiriqlarini ishlab chiqish metodologiyasi,
qiyinchilik va diskriminatsiya mezonlarini hisobga olish haqida ilmiy
asoslarni beradi.
4. Anastasi, A. (1982). Psychological Testing . Macmillan Publishing. Shaxs
test-so‘rovnomalarida topshiriqlarni tanlash jarayoni, testni yaratish
bosqichlari va etik jihatlar bo‘yicha qo‘llanma sifatida ishlatiladi.
5. Kline, P. (2013). Handbook of Psychological Testing (2nd ed.). Routledge.
Test topshiriqlarini tanlash, psixometrik tahlil va topshiriqlarning qiyinchilik
darajasini belgilash bo‘yicha amaliy tavsiyalarni beradi.
6. Kaplan, R. M., & Saccuzzo, D. P. (2017). Psychological Testing:
Principles, Applications, and Issues (9th ed.). Cengage Learning. Test-
so‘rovnomalarni yaratish va topshiriqlarni tanlashning amaliy jihatlari,
psixometrik tahlil va normativ yondashuvlarni tushuntiradi.
7. Anastasi, A., & Urbina, S. (2004). Psychological Testing (8th ed.). Prentice
Hall. Shaxs test-so‘rovnomalarida topshiriqlarni tanlash, shakl va tuzilish
bo‘yicha psixometriya printsiplari keng yoritilgan.
8. Cohen, R. J., Swerdlik, M. E., & Sturman, E. D. (2013). Psychological
Testing and Assessment: An Introduction to Tests and Measurement (8th
ed.). McGraw-Hill Education. Test topshiriqlarini tanlashda yuzaga
34

keladigan amaliy muammolar va ularni hal qilish yo‘llari haqida amaliy
tavsiyalar beradi.
9. Eysenck, H. J., & Keane, M. T. (2015). Cognitive Psychology: A Student’s
Handbook (7th ed.). Psychology Press. Test topshiriqlarini tanlash
jarayonida kognitiv va psixologik jihatlar, shaxsning xulq-atvor va qaror
qabul qilish xususiyatlari haqida tushunchalar beradi.
10. Anastasi, A. (1990). Psychological Testing (6th ed.). Macmillan Publishing.
Testni yaratish va topshiriqlarni tanlash bo‘yicha klassik manba,
psixodiagnostik printsiplarni batafsil yoritadi.
11. Guilford, J. P. (1965). Fundamental Statistics in Psychology and Education .
McGraw-Hill. Topshiriqlarni statistik tahlil qilish, qiyinchilik va
diskriminatsiya indekslarini aniqlash metodlarini tushuntiradi.
12. Murphy, K. R., & Davidshofer, C. O. (2005). Psychological Testing:
Principles and Applications (6th ed.). Pearson. Test topshiriqlarini tanlash,
psixometrik va amaliy jihatlar bo‘yicha qo‘llanma.
13. Anastasi, A., & Urbina, S. (1997). Psychological Testing (7th ed.). Prentice
Hall. Psixodiagnostika va topshiriqlarni tanlash bo‘yicha nazariy va amaliy
qoidalar.
14. Feldt, L. S., & Brennan, R. L. (1989). Reliability . Sage Publications. Test
topshiriqlarining ishonchliligi va validligi masalalarini batafsil tahlil qiladi.
15. Cohen, R. J., & Swerdlik, M. E. (2002). Psychological Testing and
Assessment . McGraw-Hill. Test topshiriqlarini tanlashda yuzaga keladigan
qiyinchiliklar va ularni hal qilish yo‘llari haqida tavsiyalar beradi.
16. Anastasi, A., & Urbina, S. (2004). Psychological Testing . Prentice Hall.
Shaxs test-so‘rovnomalarida topshiriqlarni tanlashning nazariy va amaliy
jihatlarini keng qamrab oladi.
17. Neisser, U. (1967). Cognitive Psychology . Appleton-Century-Crofts.
Topshiriqlarni tanlash jarayonida kognitiv jihatlar va shaxsning psixologik
xususiyatlarini baholashga oid nazariy asoslarni beradi.
35

36

Купить