• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 43.3KB
Покупки 0
Дата загрузки 09 Май 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Ilyos Hamidov

Дата регистрации 15 Декабрь 2024

6 Продаж

Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish

Kirish qismi sifatida ushbu mavzu SMT hujjatlarini ishlab chiqishning ahamiyati, ulardan foydalanishning afzalliklari va ularni yaratish jarayonidagi asosiy tamoyillarni yoritishni maqsad qiladi. Shu orqali tashkilotlar sifatni boshqarishda barqarorlikka erishib, bozorda raqobatbardoshligini mustahkamlay oladi. 6 Sertifikatlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifatining ilmiy masalalari bo’yicha xalqaro milliy va mintaqaviy tashkilotlar bilan hamkorlikni amalga oshiradi; Sertifikatlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalarida ishlayotgan mutaxassislarning malakasini oshirishni ta’minlaydi; Sertifikatlashtirish sohasida ishlaydigan ekspert – auditorlarni tayyorlaydi va boshqalar. Xujjatlarga quyiladigan talablar. Umumiy talablar. Sifat menedjmenti tizimining xujjatlari: a) sifat sohasida siyosat va maqsadlar haqida xujjatli rasmiylashtirilgan ariza; b) sifat buyicha qullanma; v) zarurligi mazkur standart bilan belgilangan xujjatlashtirilgan protseduralar; g) jarayonlarni samarali rejalashtirish, amalga oshirish va ularni boshqarish uchun tashkilotga kerak bulgan xujjatlar; d)ushbu standart talablariga kura yozuvlarni (ma’lumotlarni) qayd qilishni uz ichiga olishi kerak. a. a)tashkilotning kattaligi va faoliyat soxasi; b. b)jarayonlarning murakkabligi va uzaro hamkorligi; v) xodimlarning layoqatligi. Xujjatlar ixtiyoriy shaklda va ixtiyoriy turdagi eltuvchilarda rasmiylashtirilgan bulishi mumkin. Sifat buyicha qullanma Tashkilot: 30 Tahlil qilish uchun kirish ma’lumotlari Rahbariyat tomonidan tahlil qilish uchun kirish ma’lumotlari quyidagilarga taalluqli axborotni o’z ichiga olishi kerak: a) auditlar natijalari; a. b)iste’molchilar bilan aks aloqa; b. c)jarayonlarning ishlashi va mahsulotning muvofiqligi; c. d)oldini olish va tuzatish harakatlarining maqomi; d. e)rahbariyat tomonidan qilingan oldingi tahlillardan kelib chiqadigan keyingi harakatlar; e. f)sifat menejmenti tizimiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan o’zgartirishlar; f. g)yaxshilash bo’yicha tavsiyalar. Tahlil qilishning chiqish ma’lumotlari. Rahbariyat tomonidan tahlil qilishning chiqish ma’lumotlari quyidagilarga tegishli barcha qaror va harakatlarni o’z ichiga olishi kerak: a. a)sifat menejmenti tizimi va uning jarayonlari natijaliligini oshirish; b. b)iste’molchilar talablariga muvofiq mahsulotni yaxshilash; s) resurslarga bo’lgan ehtiyoj. Sifat menejment tizimi sakkizta tamoyillari 1. 1.Iste’molchiga yunalganlik; Tashkilotlar o’zining iste’molchilariga tobe bo’ladi va shuning uchun ularning joriy va kelgusidagi extiyojlari-ni tushunishi, ularning talablarini bajarishi va kutga-nidan xam ortik yaxshi natijaga erishish lozim. 1. 2.Raxbarning peshqadamligi (sardorligi); 10 mustahkamlashga xizmat qiladi. Xalqaro sertifikatlashtirish jarayonlarida sifat menejmenti tizimining hujjatlari korxonaning ishonchliligi va raqobatbardoshligini namoyish etadi. Xulosa qilib aytganda, sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish korxonaning samarali boshqaruv tizimini yaratish uchun zarur bo‘lgan asosiy elementdir. To‘g‘ri ishlab chiqilgan va samarali ishlatilayotgan hujjatlar korxonaga raqobatbardoshlikni oshirish, mijozlar ehtiyojlarini qondirish va xalqaro miqyosda muvaffaqiyat qozonish imkonini beradi. Shu sababli, sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish jarayoni har bir korxona uchun ustuvor yo‘nalishlardan biri bo‘lishi kerak. Zamonaviy tashkilotlarda sifat menejmenti tizimi (SMT) muvaffaqiyatli boshqaruvning asosiy vositalaridan biri hisoblanadi. Bu tizim tashkilotning mahsulot va xizmatlarini sifat standartlariga muvofiqlashtirish, iste'molchilar ehtiyojlarini qondirish va ichki jarayonlarni samarali boshqarish uchun xizmat qiladi. Sifat menejmenti tizimining samaradorligini ta'minlash uchun uning hujjatlarini ishlab chiqish muhim ahamiyatga ega. SMT hujjatlari kompaniyaning sifat siyosati, maqsadlari va jarayonlari bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ma’lumotlarni tizimli ravishda rasmiylashtirishni o‘z ichiga oladi. Bu hujjatlar tashkilotning barcha bo‘limlarida faoliyatni standartlashtirish, xodimlar o‘rtasida mas’uliyatni taqsimlash va mijoz talablariga mos mahsulot yoki xizmat ko‘rsatishni ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. 5 ● ekologik menejment usullarini (ekologik samaradorlikni baholash, hayotiy darvni baholash, ekologik menejment samadorligini baholash va boshq. kabi); b) Atrof-muhit muxofazasi bilan bog’liq bo’lgan atrof-muhit va texnologiyalar to’g’risidagi fanni – auditorga inson faoliyati bilan atrof- muhit o’rtasidagi o’zaro munosabat asosini tushuntirishga imkon berish uchun. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: ● inson faoliyatining atrof-muhitga ta’sirini; ● ekotizimlarning o’zaro ta’sirini; ● atrof-muhitni tashkil etuvchilarni (masalan, havo, suv, er): ● tabiiy resurslardan foydalanishni boshqarishni (masalan, qazib olinadigan yoqilg’ilar, suv, flora va fauna); ● atrof-muhit muxofazasining asosiy usullarini; s) Faoliyatning texnik va ekologik tomonlari – auditorga tekshiriladigan tashkilotning maxsuloti, xizmat ko’rsatish turlari va faoliyatning atrof-muhit bilan o’zaro ta’sirini tushunishga imkon berish uchun. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quydagilarni o’z ichiga olishi kerak: ● iqtisodiyotning ma’lum sohasidagi atamalarni; ● ekologik masalalar va atrof-muhitga ta’sirini; ● ekologik masalalar ahamiyatini baholash usllarini; ichki jarayonlar, mahsulot va xizmat ko’rsatishlarning tanqidiy tavsifini; 24 xalqaro tashkilotlarning vakillari bilan, o’zaro kelishilgan asosda aloqalarni o’rnatish, kerak bo’lsa, bu tashkilotlar faoliyatida O’zbekiston Republikasining qatnashishini ta’minlash; Sertifikatlashtirishda yagona qoida va ish tartiblarini belgilash, bularga rioya qilishning nazorati, sertifikatlashtirish natijalari bo’yicha hujjatlarni axborotli ma’lumot bilan ta’minlash. Vazirlar Mahkamasi qarorini bajarish yo’lida O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish agentligi o’zining viloyat markazlarini tuzib, ularning ishlariga har taraflama ko’mak ko’rsatmoqda. 1993 yilning 28 dekabridan boshlab «Mahsulotlarni va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida» qonun kuchga kirib, bu qonun asosida sertifikatlashtirish va sifatni ta’minlash borasidagi barcha ishlar mutlako yangicha usulda yo’lga qo’yila boshlandi. O’zbekiston texnik jixatdan tartibga solish agentligi tarkibidagi oziq - ovqat va qishloq ho’jalik mahsulotlarini tekshiruv sinov laboratoriyasi akkreditlangan labaoratoriyalardan hisoblanib, shu kungacha muayyan turdagi mahsulotlarga muvofiqlik sertifikati berish uchun kerakli bo’lgan sinovlarni bajarmokda. Respublika hududiga keltiriladigan Yoki undan chetga chiqariladigan mollar (mahsulotlar) ning xafvsizligini tasdiqlash bilan bog’liq bo’lgan amallar tegishli davlat idoralari bilan kelishilgan holda “O’zstandart” agentligi tomonidan tayyorlangan alohida hujjat bo’yicha bajariladi. Xalqaro sertifikatlashtirishdagi munosabatlar. Xalqaro hamkorlikni rivojlantirish maqsadida Turkiya va Xitoy davlatlari bilan standartlashtirish, sertifikatlashtirish va metrologiya soxalarida hamkorlik qilish niyatida bitim tuzildi. Bu yo’ldagi ishlar o’z mevasini bermokda. Turkiya mutaxassislari Toshkentda bo’lib, O’zdavstandart tomonidan uyushtirilgan respublika seminarlarida sertifikatlashtirish sohasida 28 ● audit dasturining maqsadlari va hajmini; ● sertifikattlashtirish va akkreditlash talablarini; ● tekshiriladigan tashkilotning menejmenti uchun audit jarayonining rolini; ● adit dasturi bo’yicha talab qilinadigan mahfiylik darajasini; - tekshiriladigan menejment tizimining murakkabligini. 2-bosqich. Baholash mezonlarini aniqlash Mezonlar miqdori (yillardagi amaliy ish staji, ma’lumoti, o’tkazilgan auditlar soni, auditga o’qitish soatlarining hajmi kabilar) yoki sifat jihatidan (namoyish qilinadigan shaxsiy sifatlar, bilimlar yoki o’rgatishdagi yoki ish jarayonidagi ko’nikmalarning xarakteristikalari) bo’lishi mumkin. 3-bosqich. Tegishli baholash usulini tanlash Baholashni tanlab olingan bita yoki birnechta usullardan foydalangan holda bir kishi yoki hay’at amalga oshiradi. Foydalanilganda quyidagilarga e’tibor berish kerak: ● bayon qilingan usullar imkoniyatlar diapazoni bo’lib, barcha hollarda ishlatilaolmaydi; ● bayon qilingan turli usullar o’zining ishonchliligi bilan farq qilishi mumkin; ● odatda ob’ektiv, mos keluvchi, haqqoniy va ishonchli natijaga erishish uchun birlashgan usullar tanlanadi. Bilimlar va ko’nikmalar Sifat menejmenti tizimlari yoki ekologik menejment tizimlari auditorlarning umumiy bilimlari va ko’nikmalari. 19 Sifat menejmenti tizimi hujjatlari quyidagilarga xizmat qiladi: ● Jarayonlarni boshqarish – har bir jarayon uchun aniq qoidalar va yo‘riqnomalar ishlab chiqish; ● Mas’uliyatni taqsimlash – xodimlar o‘rtasida vazifalarni aniqlash va ularni bajarilishini monitoring qilish; ● Auditorlik va tahlil imkoniyatlari – sifat standartlariga moslikni tekshirish va takomillashtirish imkonini beradi; ● Barqarorlikni ta'minlash – tashkilotda tizimlashtirilgan va hujjatlashtirilgan yondashuvni yaratish. Xulosa qilib aytganda, sifat menejmenti tizimi hujjatlarini ishlab chiqish tashkilotning raqobatbardoshlik darajasini oshirishda va uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashda muhim omil hisoblanadi. To‘g‘ri ishlab chiqilgan va muntazam ravishda yangilanadigan hujjatlar kompaniyaning ichki jarayonlarini optimallashtiradi, resurslardan samarali foydalanishga imkon yaratadi va mijoz ehtiyojlariga mos mahsulot va xizmatlarni taqdim etish uchun mustahkam poydevor bo‘lib xizmat qiladi. Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish zamonaviy korxonalar uchun strategik ahamiyatga ega bo‘lgan masala hisoblanadi. Ushbu hujjatlar tashkilotning sifatni boshqarish jarayonlarini tizimlashtirishga, ichki va tashqi operatsiyalarni muvofiqlashtirishga, hamda mijozlar talablarini samarali qondirishga xizmat qiladi. Hujjatlashtirish jarayonining to‘g‘ri tashkil etilishi nafaqat sifat standartlariga muvofiqlikni ta’minlaydi, balki korxonaning umumiy samaradorligini oshiradi. 52 ● menejment tizimini turli tashkilotlarga qo’llash; ● menejment tizimi elementlarining o’zaro ta’siri; ● audit mezonlari sifatida qo’llaniladigan sifat menedjmenti tizimining yoki ekologik menejment tizimining standartlari, qo’llaniladigan tadbirlar yoki menejment tizimining boshqa hujjatlari; ● havola qilinadigan hujjatlarning farqi va ustivorlari; ● havola qilinadigan hujjatlarning audit vaqtidagi turli holatlarga qo’llanilishi; ● ma’lumot tizimi va jarima solish uchun usullar, hujjatlar, ma’lumotlar va yozuvlarni tarqatish va boshqarish xavfsizligini ta’minlash; s) Auditorga tekshiriladigan tashkilotning ish tizimini tushunishga imkon berish uchun – tashkiliy lahzalar. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: tashkilotning xajmi, tuzilishi va vazifalari va uning tarkibidagi (bo’limlarning) o’zaro aloqalarini; ● umumiy biznes – jarayonlar va tegishli atamalarni; ● tekshiriladigan tashkilotning madaniy va ijtimoiy urf-odatlarini; d) auditor bu sohada ishlashga imkon berish va tekshiriladigan tashkilotlarga qo’yiladigan talablarni tushunish uchun predmetga doir qo’llaniladigan qonunlar, texnikaviy reglamentlar. Bu sohadagi bilimlar va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: ● maxalliy, regional va milliy qoidalar majmui, qonunlar, me’yoriy huquqiy hujjatlar va texnikaviy reglamentlar; ● bitimlar va shartnomalar; 21 MAVZU:SIFAT MENEJMENTI TIZIMINING HUJJATLARINI ISHLAB CHIQISH KIRISH……………….……………….……………….……………….3 1-BOB. SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI JORIY ETISH…………..7 1.1. Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etishning vazifaviy va tashkiliy asoslari, sifat menejmenti tizimining me’yoriy ta’minoti…7 1.2. Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish jarayoni va hujjatlarini joriy etish qoidalari va tartibi. ……………….……………….…………12 1.3. Sifat menejmenti tizimda axborot texnologiyalarini qo’llash………18 2-BOB.SIFAT MENEJMENTI TIZIMINI HUJJATLASHTIRISH..27 2.1. Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish………………………20 2.2. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari tuzilmasI …………………. 3-BOB. SIFAT MENEJMENTI TIZIMIGA TALABLAR………….38 3.1. Sifat menejmenti tizimi. Umumiy talablar. ……………………….38 3.2. Sifat menejmenti tizimini rejalashtirish …………………………..49 XULOSA……………….……………….……………….……………52 FOYDALANILGAN ADABIOTLAR……………….……………..56 2 KIRISH Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish zamonaviy korxona va tashkilotlarning muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Ushbu hujjatlar korxonada sifatni boshqarish jarayonlarini tartibga solish, ichki jarayonlarni muvofiqlashtirish va xalqaro standartlarga mos faoliyat yuritish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari korxonaning barcha bo‘limlari va xodimlari uchun tushunarli va amaliyotga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. Hujjatlashtirish jarayoni korxonaning ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish jarayonlarining samaradorligini oshirishga qaratilgan. To‘g‘ri ishlab chiqilgan va joriy etilgan hujjatlar sifatni boshqarish jarayonlarini tizimli tashkil etishga imkon beradi. Bu jarayonda ISO 9001 kabi xalqaro standartlarning tamoyillariga asoslanish hujjatlarni sifatli ishlab chiqish va ularning bozor talablariga mos bo‘lishini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega. Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish faqat nazorat vositasi emas, balki tashkilotning doimiy rivojlanishi uchun strategik vosita sifatida qaraladi. Hujjatlar korxona faoliyatining har bir bosqichini qamrab oladi: rejalar tuzishdan tortib mahsulot sifatini nazorat qilish va mijozlarga xizmat ko‘rsatishgacha. Shu orqali korxona faoliyatining barqarorligi ta’minlanadi va sifat menejmenti jarayonlarida uzluksizlikka erishiladi. Hujjatlashtirish jarayonining muhim jihatlaridan biri – mijozlarning ehtiyoj va talablarini hisobga olishdir. Hujjatlar yordamida mijozlar bilan 3 Sifat menejmenti tizimiga aloqador hujjatlarga quyidagilar kiradi korxonaning sifat sohasidagi siyosati va maqsadlaridan tarkib topgan hujjatlar; -sifat bo’yicha qo’llanma – sifat sohasidagi siyosatni ifoda etuvchi va sifat menejmenti tizimini tavsiflovchi hujjat; -hujjatlashtirilgan proseduralar, bunga korxona xodimlarining javobgarligi va vakolatlari ifoda etuvchi bo’linmalar haqidagi nizomlar va lavozim yo’riqnomalari (qo’shimcha javobgarligi va vakolatlari) qo’shilgan; -boshqarish va yaxshilash, ularni samarali rejalashtirish uchun kerakli jarayonlarga hujjatlar; -amalga oshirilgan faoliyatlar dalillari (sifat bo’yicha yozuvlar) yoki olingan natijalardan tarkib topgan hujjatlar. Yozuvlarga aloqador bo’lgan standartda aniq aytib o’tilmagan ya`ni bir hujjat mavjuddir va bu maxsus shakllardir. SHakllarni belgilashni rahbariy qo’llanmalar yoki ularda qanday ma`lumotlar keltirilganligi, xususan yo’riqnoma bo’yicha olib boriladigan yozuvlar taqdim etiladi. SHuning uchun shakllarga ishchi yo’riqnoma sifatida qarash mumkinYUqorida keltirilgan barcha hujjatlar ishlab chiqilgan, joriy qilingan va o’zida joriy qilinganli haqida dalilarning mavjudligi bo’lishi lozim. SHubhasiz, tizimning samaradorligi ko’proq u qanchalik yaxshi hujjatlashtirilganligiga bog’liq bo’ladi. Umuman olganda, barcha yuqorida ko’rsatilgan hujjatlar Sifat bo’yicha qo’llanmada keltirilish mumkin, boshqacha qilib aytganda, sifat menejmentini hujjatlashtirish maqsadida Sifat qo’llanmasi ya`ni sifat tizimining barcha proseduralari va hujjatlari to’plami alohida bir hujjat bo’lib hisoblanadi. Barchasi korxona o’lchami, jarayonlar miqdori va h.k. bog’liq bo’ladi. 35 rioya qilish yuzasidan Davlat nazorati va tekshiruvi. Umumiy talablar; O’z RH 51-061 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Xizmatlarni sertifikatlashtirish. O’tkazish tartibi; O’z RH 51-074 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Mahsulotni identifikatsiyalash yuzasidan yo’riqnoma; O’z RH 51085 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Oziq-ovqat mahsulotlari va jihozlari va ularni ishlab chiqarish yuzasidan yo’riqnoma, Davlat qaydi tartiblari; O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi me’yoriy hujjatlari: O’z DSt 16.0 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Umumiy qoidalar. O’z DSt 16.1 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Sertifikatlashtirish idoralari va tekshirish idoralarini akkreditlashini o’tkazish tartibi. O’z DSt 16.2 (EN 45013) O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Sertifikatlashtirish idorasi xodimlariga talablar. O’z DSt 16.3:2001 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Standart namunalarni tayyorlash, attestatlash va ishlatish huquqi bo’lgan yuridik shaxslarni akkreditlash. Tashkillashtirish va o’tkazish tartibi. O’z DSt 16.4 (ISO/MEK 17025) O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Sinash, o’lchash laboratoriyalariga quyiladigan umumiy talablar va ularni akkreditlash tartibi. O’z DSt 16.5 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Hujjatlarni metrologik ekspertizasi va o’lchashlarni bajarish usullarini attestatsiyalash huquqi bo’lgan yuridik va jismoniy shaxslarni akkreditlash. Tashkillashtirish va o’tkazish tartibi. O’z DSt 16.6:2003 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. O’lchashlarni 15 -talablarga muvofiq bo’lishi va sifat menejmenti tizimining natijaliligini doimo oshirish bo’yicha tarafdorligini o’z ichiga olishi; -sifat sohasidagi maqsadlarni qo’yish va tahlil qilish uchun asos yaratishi; -tashkilot xodimlari xabardor qilingan bo’lishi va ularga tushunarli bo’lishi; e) doimiy yaroqliligi bo’yicha tahlil qilinishini ta’minlashi kerak. Rejalashtirish. Sifat sohasidagi maqsadlar. YUqori rahbariyat sifat sohasidagi maqsadlar, jumladan mahsulotga qo’yiladigan talablarni bajarish uchun zarur bo’lgan maqsadlar ham tashkilotning tegishli vazifalari uchun va tegishli darajalarida qo’yilishini ta’minlashi kerak. Sifat sohasidagi maqsadlar o’lchanadigan va sifat sohasidagi siyosat bilan muvofiqlashtiriladigan bo’lishi lozim. 3.2 Sifat menejmenti tizimini rejalashtirish Yuqori rahbariyat: Sifat menejmenti tizimini rejalashtirish talablarini, shuningdek sifat sohasidagi maqsadlarni bajarish uchun amalga oshirilishini, hamda sifat menejmenti tizimi rejalashtirilsa va unga o’zgartishlar kiritilsa, sifat menejmenti tizimi yaxlitligi saqlanishini ta’minlashi kerak. Javobgarlik, vakolatlar va axborot almashish. Javobgarlik va vakolatlar YUqori rahbariyat, javobgarlik va vakolatlar aniqlangan bo’lishi hamda tashkilot doirasida ma’lum qilinishini ta’minlashi kerak. Rahbariyat vakili YUqori rahbariyat tashkilot rahbariyati a’zosini tayinlashi kerak, bu a’zo unga yuklatilgan boshqa vazifalardan tashqari: -sifat menejmenti tizimi tomonidan talab qilinadigan jarayonlarni ishlab chiqish, joriy qilish va ishchi holatda saqlab turilishini ta’minlash; -yuqori rahbariyatga sifat menejmenti tizimining ishlashi haqida va uni takomillashtirishda har qanday ehtiyojlar haqida hisobotlarni taqdim etish; 49 yangilashni tezlashtiradi va vaqt hamda resurslarni tejashga yordam beradi. Beshinchidan, hujjatlar tashkilotning ichki madaniyatini rivojlantirishda ham muhim rol o‘ynaydi. Xodimlarning hujjatlarda belgilangan qoidalar va tamoyillar asosida ishlashi ularning mas’uliyatini oshiradi va tashkilot ichida yaxlitlikni ta’minlaydi. Shuningdek, hujjatlarda xodimlarning roli va vazifalari aniq belgilab berilishi ish jarayonlarida yuqori samaradorlikka erishishga imkon beradi. Shuningdek, sifat menejmenti tizimining hujjatlari ekologik va ijtimoiy mas’uliyatni oshirishda ham xizmat qiladi. Hujjatlar orqali atrof-muhitni muhofaza qilish, resurslarni tejash va barqaror rivojlanishga yo‘naltirilgan tamoyillar amalda joriy etiladi. Bu esa korxonaning ijtimoiy mas’uliyatini oshiradi va uning ijobiy imijini shakllantirishga yordam beradi. Xulosa qilib aytganda, sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish korxonaning barqaror rivojlanishi, mijozlar talablariga moslashishi va xalqaro bozorda muvaffaqiyat qozonishi uchun zaruriy shartdir. Ushbu jarayon doimiy ravishda takomillashtirilib, texnologik yutuqlar va bozor talablariga moslashtirilishi lozim. To‘g‘ri ishlab chiqilgan hujjatlar korxonaga nafaqat sifatli mahsulot va xizmatlarni taqdim etishda, balki ichki jarayonlarni samarali tashkil etishda ham katta yordam beradi. Shu sababli, sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish va joriy etish har qanday korxonaning ustuvor vazifalaridan biri bo‘lib qoladi. 54 a. a)turli istisnolarni mukammal bayonini va asoslanishi bilan birga snfat menedjmenti tizimining (1.2) qullanish sohasini; b. b)sifat menedjmenti tizimida belgilangan xujjatlashtirilgan protseduralar, yoki ularga qilingan havolalarni; v)sifat menedjmenti tizimiga kiritilgan jarayonlarning uzaro hamkorligining bayonini uz ichiga olgan sifat buyicha qullanmasini ishlab chiqishi va ishchi holatda ushlab turishi lozim. Xujjatlarni boshqarish Sifat menedjmenti tizimining xujjatlari ustidan boshqarishni amalga oshirish kerak. YOzuvlar xujjatlarning mahsus turi bulib, bandda keltirilgan talablarga muvofiq boshqarilishi kerak. Xujjatlashtirilgan protseduralarni: a) xujjatlarni joriy etishdan oldin ularni birxillikka tekshirish va tasdiqlash; b)xujjatlarni tahlil qilish, zaruriyatga kura ularni aktuallashtirish va qayta tasdiqlash; v) uzgartishlarni va xujjatlarni amaldagi tahrirlarini ta’minlash, identifikatlash; g) zaruriy xujjatlarning ishlatilayotgan tahririni ulardan foydalanish joylarida bulishligini ta’minlash; d) xujjatlarni tushunarliligini va anik identifikatlanishini ta’minlash; e) kelib chiqishi tashqaridan bulgan xujjatlarni identifikatlashtirilishini va ularni tarqalitilishni boshqarishni ta’minlash; 31 ma’ruzalar bilan qatnashmoqdalar. O’zbekiston Respublikasi Mustaqil Davlatlar Hamdustligi qatoriga kiruvchi mamlakatlar bilan standartlashtirish, sertifikatlashtirish va metrologiya soxalarida bitimlar tuzgan bo’lib, o’zaro iqtisodiy va ijtimoiy munosabatlarni uzluksiz ravishda rivojlantirish borasida keng faoliyat yuritib kelinmokda. Standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish soxalarida ilmiy tadqiqot ishlari ham o’z yo’nalishiga egadir. O’zTMTI standartlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish sohalarida asosiy ilmiy - uslubiy baza hisoblanadi. U ilgarigi sobik Ittifoq Gosstandart tarkibidagi bosh ilmiy tadqiqot institutiga tegishli bo’lgan funksiyalarni bajarish bilan bir qatorda, yuqorida qayd etilgan soxalar bo’yicha fundamental tadqiqotlar olib boradi. SHu soxalardagi belgilangan maqsadlarni amalga oshirish uchun: Standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifati soxalarida hozirgi xalqaro talablarga javob beradigan milliy ilmiy baza yaratadi; Sertifikatlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifati milliy tizimlarini yaratishda ularning ilmiy va uslubiy asoslarini ishlab chikadi; Mahsulotning raqobatbardoshlik qobiliyatni ta’minlaydigan, atrof - muhitni ishonchli darajada himoya qilishga, inson sog’lig’ini saqlashga. Mehnat xafvsizligini ta’minlashga, mudofaa kobiliyatini oshirishga qaratilgan xalqaro, me’yoriy va tashkiliy - uslubiy hujjatlar bilan uygunlashadigan, asos bo’luvchi hujjatlar ishlab chiqadi va joriy etadi; Sertifikatlashtirish va metrologiya sohalaridagi mavjud yoki uchraydigan muammolarni tadqiqot qilish, davlat tilida me’yoriy hujjatlar, ma’lumotnomalar, lug’atlar yaratadi; Yuqori malakali ilmiy kadrlar tayyorlaydi; 29 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Tekshirish va nazorat idoralariga qo’yiladigan talablar; O’z DSt 5.5 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Asosiy atamalar va ta’riflar; O’z DSt 5.6:1999 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sifat tizimini sertifikatlashtirish idoralariga talablar; O’z DSt 5.8:2006 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Muvofiqlik belgisini tasdiqlash. Qo’llash qoidalari. O’z RH 51-014 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sifat bo’yicha Ekspert-auditorlar. Tayyorlash va baholash talablari; O’z RH 51-021:2004 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. O’zRH51-024-94 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sertifikatlashtirish bo’yicha hujjatlarni ekspert baholash; O’z RH 51-025 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sifat tizimlari va ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish. Asosiy qoidalari; O’z RH 51-026 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Apellyasiyalarni ko’rib chiqish tartibi; O’z RH 51-027 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sifat tizimlarini sertifikatlashtirish. O’tkazish tartibi; O’z RH 51-032 O’zbekiston Respublikasining sertifikat-lashtirish milliy tizimi. Ishlar haqini to’lash tartibi; O’z RH 51-035 O’zbekiston Respublikasining sertifi-katlashtirish milliy tizimi. Ishlab chiqarishni sertifikatlashtirish. O’tkazish tartibi; O’z RH 51-103 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sertifikatlashtirilgan sifat tizimlari va ishlab chiqarishlari inspeksion tekshiruv; O’z RH 51-044 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Majburiy sertifikatlashtirish qoidalariga 14 ISO 9000 xalqaro standarti xalqaro amaliyotda tekshirilgan iste`molchilarni kutishi va talablarini qondirish maqsadi bilan biznes- jarayonlarni boshqarishga tizimli yondashuv boshqaruv modelini tavsiya etadi. ISO 9001 standarti bo’yicha sertifikatlashtirishning muhim omillaridan biri xalqaro standartlarga muvofiq sifat menejmenti tizimi tasdiqlovchi akkreditlangan sertifikatlashtirish idorasi bo’lsa, unda kompaniya sifat menejmenti sohasidagi o’zining harakatlarini xalqaro va milliy darajalarda tan olishini qo’lga kiritish bo’lib hisoblanadi. ISO 9000 turkumli standartlarni faoliyat turi, katta-kichikligi va qonuniy shakllariga bog’liq bo’lmagan ixtiyoriy tashkilotlarga qo’llash mumkin va universal bo’lib hisoblanadi. Hozirgi kunda ISO 9001:2008 butun dunyo bo’yicha va shu jumladan, O’zbekistonda ham sifat menejmentini sertifikatlashtirish standarti ko’proq ommalashgan bo’lib hisoblanadi. ISO 9001:2008 standartini joriy qilish tashkilotlarga muayyan imkoniyalarni beradi va uni quyidagi shaklda sinflash mumkin: 1)TASHKILIY: -muntazamli boshqarish; -javobgarlik va vakolatlarni aniq taqsimlash; -jarayonlar va ishlarni ko’zda tutilgandek o’zaro faoliyati; -strategik boshqarish uchun yuqori rahbariyatni tayinlash. Ishlab chiqarish xodimlarining ishlarini texnologik jarayonlar va qurilmalarni turg’un ishlashini, ularni malakasi va layoqatini hisobga olib ishlash xavfsizligini oshirish. 2)IQTISODIY: 41 3.Mirziev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga kuramiz. - T.: "O’zbekiston"NMIU, 2017. - 488 6. buyicha 4.Ismatullaev P.R., Matyakubova P.M. Turaev SH.A. Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlashtirish. Dasrlik. T.: Lesson-Press, 2015.423 5.Ismatullaev P.R., Axmedov B.M., Matyakubova P.M., Xamrokulov F.X. Turaev SH.A. Sertifikatlashtirish asoslari va sifat menejmenti. Darslik. Toshkent, Sano-standart, 2014. - 330 6. 6.Abduvaliev A.A. i metrologii i upravleniya kachestvom Izdatelstvo TGTU, 2002. - 287 s. dr. Osnovы standartizatsii, sertifikatsii produksii. Uchebnoe posobie. - Tashkent: 7.Axmedov B.M., Ismatullaev P.R., Turaev SH.A. Sertifikatlashtirish va sifatni boshkarish asoslari, o’kuv kullanma. O’zR O MTV; TDTU. – Toshkent 2007. -233 6. 8.Axmedov B.M., Ismatullaev P.R. Turobjonov S.M., YUsupov E.D. Typaev SH.A. Osnovы sistemы menedjmenta kachestva. Izd-vo iptd Uzbekistan. - Tashkent, 2009. -208 s. 56 Demak, jahon bozoriga ISO 9000 turkumli standartlariga muvofiq, bugungi kun darajasida sifat tizimini minimal tenglashtirish lozim. Agarda, korxona sifat tizimi tavsiflari bozor talablariga to’g’ri kelmasa ham, ular ishlaydi, lekin bunday korxonalar uzoq yashashmaydi yoki mashaqqatlikda kun kechirishadi. Agarda bugun korxona taraqqiy topsa, lekin, o’zgarishni sezmasa, bozorga chiqishi va o’zining sifat tizimini to’g’riligini yangilamasa, bunday korxonalar jiddiy muammolarni kutishi mumkin, negaki, raqobatchilar g’aflatda qolmagan va ular ko’pchilikni tashkil etadi. Bozorda muayyan mahsulotni aniqlab va uni ishlab chiqarishni o’zlashtirsa, hamda kerakli o’rnini topsa muvaffaqiyat qozonadi. Bunda korxona eksportga mo’ljallangan xususiyatiga kafolatga erishish uchun, ayni vaqtda texnologik nazorat jarayonlari va mukammal ma`muriy boshqaruvini o’zigina etishmasligini aytib o’tish lozim. Mahsulotlarga texnik shartlarning mavjudligi garchan, uning sifatiga, bir qancha texnologiya va o’zgarib turuvchanligiga doir shartlar hamda brakka chiqarishga, noishlab chiqarish xarajatlarida etkazib berish muddatining bekor bo’lishiga sabablarni qisman paydo bo’lishini yaxshi tavsiflari bo’lib hisoblanmaydi. Bozorda barqarorlik davomiyligiga va peshqadamlikka intilish uchun quyidagi zarur: -korxona ishlayaptimi, bozor talablari va tavsiflarini o’rganish, tahlil qilib borish va undan kelib chiqadigan farazlarni o’rganish; -ushbu bozorda raqobatbardoshlik mezonlarini shakllantirish; -yuzaga kelayotgan turli xil ish holatlari uchun ilg’or mezonlarni aniqlash; -sifat tizimini qo’llash va uni takomillashtirish. 40 qo’yiladigan umumiy talablar»» joriy qilinib, Milliy akkreditlash tizimida akkreditatsiyaga talabgor laboratoriyalar ushbu standart talablari asosida tekshiriladi. Sifatni boshqarish me’yoriy hujjatlari: O’z RH 51-057 Sifat tizimi hujjatlari tarkibi va turlari. O’z T 51-087 Sifat tizimi hujjatlashtirilgan protseduralari va tarkibini aniqlash bo’yicha tavsiyalar; O’z RH 51-090 Sifat dasturini ishlab chiqish bo’yicha uslubiy ko’rsatma; O’z T 51-094 Xizmatlarga sifat tizimini joriy qilish tartibi; O’z DSt ISO 9001 Sifat menedjmenti tizimi. Talablar.; O’z DSt ISO 9000 Sifat menedjmenti tizimi. Asosiy qoida va lug’atlar (ISO 9000); O’z DSt ISO 9004 Sifat menedjmenti tizimi. Sifatni yaxshilash bo’yicha tavsiyalar (ISO 9004:2000, IDT); O’z DSt ISO 10006 Sifat menedjmenti tizimi. Sifat menedjmenti loyihasi bo’yicha rahbariy ko’rsatma (ISO 10006, IDT); O’z DSt ISO 10007 Sifatni ma’muriy boshqarish. Ma’muriy boshqarish konfiguratsiyasi bo’yicha rahbariy ko’rsatma; O’z DSt ISO 10013:2001 Sifat bo’yicha qo’llanmani ishlab chiqish bo’yicha uslubiy ko’rsatma; O’z DSt ISO/TR 10014 Sifatni iqtisodiy boshqarish bo’yicha rahbariy ko’rsatma; O’z DSt ISO 10015 Sifatni boshqarish. O’kitish bo’yicha rahbariy ko’rsatma; O’z DSt ISO/TR 10017 Sifat menedjmenti tizimini hujjatlashtirish bo’yicha tavsiya. O’z DSt ISO 9001 doirasida statistik usullarni qo’llash bo’yicha rahbariy ko’rsatma; O’z DSt ISO 19011 Sifat menejmenti tizimi va/yoki ekologik menejmenti tizimi auditi bo’yicha rahbariy ko’rsatma. 17 a. a)sifat menejmenti tizimi tomonidan talab qilinadigan jarayonlarni ishlab chiqish, joriy qilish va ishchi holatda saqlab turilishini ta’minlash; a. b)yuqori rahbariyatga sifat menejmenti tizimining ishlashi haqida va uni takomillashtirishda har qanday ehtiyojlar haqida hisobotlarni taqdim etish; hamda a. to’g’risida tashkilotning xabardorligini ta’minlashni o’z ichiga oluvchi mas’uliyat va vakolatlarga ega bo’lishi kerak. Izoh – Rahbariyat vakilining mas’uliyatiga sifat menejmenti tizimiga tegishli masalalar bo’yicha tashqi tomonlar bilan munosabatlarni saqlash kirishi mumkin. Ichki axborot almashinuvi YUqori rahbariyat tashkilotda axborot almashinuvining tegishli jarayonlarini o’rnatishi va ushbu axborot almashinuvi sifat menejmenti tizimining natijaliligiga taalluqli masalalar bo’yicha amalga oshirilishini ta’minlashi kerak. Rahbariyat tomonidan tahlil qilish Umumiy qoidalar Yuqori rahbariyat rejalashtirilgan oraliq orqali tashkilotning sifat menejmenti tizimini, uning doimiy yaroqliligi, birxilliligi va natijaliligini ta’minlash maqsadida tahlil qilishi kerak. Ushbu tahlil sifat menejmenti tizimini yaxshilash uchun imkoniyatlar va unga o’zgartirishlar zarurligi, jumladan sifat sohasidagi siyosat hamda sifat sohasidagi maqsadlarni baholashni o’z ichiga olishi lozim. Rahbariyat tomonidan tahlil qilish to’g’risidagi yozuvlar ishchi holatda saqlab turilishi kerak. 9 -iste’molchining talablari to’g’risida tashkilotning xabardorligini ta’minlashni o’z ichiga oluvchi mas’uliyat va vakolatlarga ega bo’lishi kerak. Ichki axborot almashinuvi Yuqori rahbariyat tashkilotda axborot almashinuvining tegishli jarayonlarini o’rnatishi va ushbu axborot almashinuvi sifat menejmenti tizimining natijaliligiga taalluqli masalalar bo’yicha amalga oshirilishini ta’minlashi kerak. Rahbariyat tomonidan tahlil qilish Umumiy qoidalar YUqori rahbariyat rejalashtirilgan oraliq orqali tashkilotning sifat menejmenti tizimini, uning doimiy yaroqliligi, birxilliligi va natijaliligini ta’minlash maqsadida tahlil qilishi kerak. Ushbu tahlil sifat menejmenti tizimini yaxshilash uchun imkoniyatlar va unga o’zgartirishlar zarurligi, jumladan sifat sohasidagi siyosat hamda sifat sohasidagi maqsadlarni baholashni o’z ichiga olishi lozim. Rahbariyat tomonidan tahlil qilish to’g’risidagi yozuvlar ishchi holatda saqlab turilishi kerak (4.2.4 q.). Tahlil qilish uchun kirish ma’lumotlari Rahbariyat tomonidan tahlil qilish uchun kirish ma’lumotlari quyidagilarga taalluqli axborotni o’z ichiga olishi kerak: a) auditlar natijalari; b) iste’molchilar bilan aks aloqa; c) jarayonlarning ishlashi va mahsulotning muvofiqligi; d) oldini olish va tuzatish harakatlarining maqomi; e) rahbariyat tomonidan qilingan oldingi tahlillardan kelib chiqadigan keyingi harakatlar; f) sifat menejmenti tizimiga ta’sir qilishi mumkin bo’lgan o’zgartirishlar; g) yaxshilash bo’yicha tavsiyalar. Tahlil qilishning chiqish ma’lumotlari. Rahbariyat tomonidan tahlil qilishning chiqish ma’lumotlari quyidagilarga tegishli barcha qaror va harakatlarni o’z ichiga olishi kerak: a) sifat menejmenti tizimi va uning jarayonlari natijaliligini oshirish; b) iste’molchilar talablariga muvofiq mahsulotni yaxshilash; s) resurslarga bo’lgan ehtiyoj. 50 Bir qancha sifat tizimini sertifikatlashtirishda qatnashgan ekspertlar tahlillari asosida, ISO 9000 seriyasi bo’yicha sifat tizimini joriy qilgan, korxonalar ishlash samaradorligi, joriy qilmaganlarga qaraganda 2-3 marta yuqori deb xulosa qilishgan. Xitoy mutaxassislari statistik guruhlash usuli asosidagi tadqiqot natijalari shuni ko’rsatganki, shubhasiz tizimni joriy qilgan korxonalar ushbu ishni boshlamagan bir turdagi korxonalar bilan solishtirilganda, eng yuqori samaradorlik faoliyatiga erishishgan. Nazorat, tahlil va ishlab chiqarish jarayonlarini asosiy nuqtalarini davriy kuzatish va boshqarish jarayonlari, jumladan, xalqaro standart talablariga muvofiq sifat menejmenti tizimi korxona faoliyatini uzluksiz takomillashtirish va yaxshi boshqaruvchanligini hujjatlashtirish hisobiga ta`minlanadi. Bunda ISO 9001:2008 standart bo’yicha sifat menejmenti tizimi sertifikatini olishning yutug’i va boshqa maqsadlari – korxona qiymatini oshirishda (investitsiyalar kiritish, mablag’lashtirish, kelgusidagi sotish va boshqalar) asosiy vosita bo’lishi mumkin. Amaliyot shuni ko’rsatadiki, xalqaro standartlar talablariga muvofiq tashkil qilingan sifat menejmenti tizimi korxona qiymatini, amalda 5-10% gacha oshirishi mumkin. Ayni vaqtda shuni anglash kerakki, barcha ta`kidlangan imkoniyatlarga birdaniga erishilmaydi, etarli bir qancha vaqtda, balki bir necha yildan so’ng, qachonki, tashkilot o’zining ishlarini tashkillashtirishni haqiqatdan ham o’zlashtirgandagina erishiladi. Lekin birinchi vaqtda joriy qililgandan so’ng quyidagi ijobiy o’zgarishlar, ya`ni qator korxonalardan so’rovlarda aniqlangan: -firma obro’sini oshishi; -bo’linmalararo o’zaro faoliyatni yaxshilanishi; -reklama uchun tizimga sertifikat qo’llanilishi; 43 j) eskirgan xujjatlarni uylanmasdan ishlatilishini oldini olish va ular qandaydir maqsadlarda saqlanib qolinganda ularni aniq tartibda belgilash uchun ishlab chiqish zarurdir. Yozuvlarni boshqarish. Talablarga muvofiqlikni tasdiqlash va sifat menedjmenti tizimining samarali iilashi maqsadida yozuvlar ustidan boshqa-rishni amalga oshirish darkor. YOzuvlar tushunarli, belgilangan bulishi hamda ularni qidirishni engilligi ta’minlangan bulishi kerak. YOzuvlarini identifikatlashtirish, saqlash, foydalanishga qulay bulishi, saqlanishni ta’minlash, saqlanish muddatlari va ularni muomaladan chiqarish buyicha xujjatlashtirilgan protsedurani kiritish darkor. Ishlab chiqarish muhitda oziq-ovqat mahsulotlarga xavfliliklar kirish ehtimolligini; Oziq-ovqatlarni biologik, kimyo va fizik ifloslanishlari, shu jumladan mahsulotlarning o’zaro ikki tomonlama ifloslanishini; Mahsulot va mahsulotning ishlab chiqarish muhitidagi xavfliliklar darajasini tekshirish uchun DSHD ni tuzishi, joriy etishi va qo’llab quvvatlashi kerak. Oziq-ovqat mahsulotlar xavfsizligi hisobga olinib, tashkilot talablariga javob berishi; Ishlab chiqarilayotgan va/yoki ishlov beriladigan mahsulotning turi va ish hajmi hamda xarakteriga mos bo’lishi; Barcha ishlab chiqarish tizimda yoki umuman qo’llaniladigan dastur kabi, yoxud muayyan mahsulot yoki ishlab chiqarish tizmada qo’llaniladigan dastur kabi joriy etilishi; Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash guruhi tomonidan tasdiqlanishi kerak. 32 bo’ladi va o’zaro manfaatli munosabatlar ikkala tomonning moddiy boylik yaratish imkoniyatlarini oshiradi. 1.2Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish jarayoni va hujjatlarini joriy etish qoidalari va tartibi. Sertifikatlashtirishning qonuniy va me’yoriy bazasi. O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi tomonidan sertifikatlashtirish masalalari bo’yicha qabul qilingan qonunlar: O’zbekiston Respublikasining «Mahsulot va xizmatlarni sertifikatlashtirish to’g’risida»gi qonuni; O’zbekiston Respulikasining «Standartlashtirish to’g’risida»gi qonuni; O’zbekiston Respublikasining «Oziq-ovqat mahsulotlari sifati va xavfsizligi to’g’risida»gi qonuni; O’zbekiston Respublikasining «Iste’molchilar xukukini ximoya kilish to’g’risida»gi qonuni; O’zbekiston Respublikasining «O’simliklarni karantini to’g’risida»gi qonun; O’zbekiston Respublikasining «Reklama to’g’risida»gi qonuni va xokazolar. Sertifikatlashtirish va sifatni boshqarishning qonuniy va me’yoriy asoslari. Har qanday faoliyat yoki yo’nalish nima maqsadni ko’zlashidan qat’iy nazar albatta qonunlashtirilishi, tartibga tushirilishi, faoliyatni olib borish esa ma’lum me’yoriy hujjatlar asosida olib borilishi talab etiladi. Xuddi shuningdek, sertifikatlashtirish faoliyati ham bundan mustasno emas. Quyida ushbu sohaning qonuniy asosi va qonunosti hujjatlari to’g’risida tushuncha bermoqchimiz. Sertifikatlashtirishning qonuniy va me’yoriy asoslari va bazasi rasmda keltirilgan. QONUNL AR 12 noishlab chiqarish yo’qotishlari singari kirib keladi. Mahsulot sifatining barqarorligini ta`minlash imkoniyati bo’lmasa, u ziyon etkazishga olib keladi. Tashkilot rahbarlari, xorijiy kompaniyalar bilan bir darajada muvaffaqiyatli ishlashni hohlashsa, tashkilotda amalga oshirilayotgan, barcha jarayonlar sifatini boshqarishni o’zlashtirishi lozim. Agar jaayonlarni bajarish qoidalari va tashkiliy tartiblari rasmiy tavsiflanmagan (yozilmagan) va jarayonni amalga oshirishda sifat uchun javobgar shaxs yo’q bo’lsa boshqarish bo’lishi mumkin emas. YUqori rahbariyat boshqarish yoki ushbu jarayonlar doirasida kerakli qarorlarni qabul qiluvchi javobgar shaxsga vakolatlar berishi lozim. Faqat bunday boshqarish tizimi O’zbekistonni xalqaro iqtisodiyotga kirish istiqbolini amalga oshirishda samarali bo’lib hisoblanadi. Tashkilot muvofiqlikni deklaratsiyalash uchun hujjatlarni shakllantirish vaqtida, mahsulot ishlab chiqarishga majburiy talablarni bajarilishini barqarorligini ta`minlash kafolatini, tashkilotda menejment tizimi mavjudligini tasdiqlovchi, isbotlovchi texnikaviy hujjatlari sifatida keltirishni so’rash huquqiga ega. Tashkilot sifat menejmenti tizimini ishlab chiqishi, hujjatlashtirishi, joriy qilishi va ishchi holatda saqlab turishi, ushbu standart talablariga muvofiq holda uning natijaliligini doimo yaxshilashi kerak. Tashkilot: -sifat menejmenti tizimi uchun zarur bo’lgan jarayonlarni aniqlashi va ularni butun tashkilotda qo’llashi; -ushbu jarayonlarning ketma-ketligi va o’zaro bog’lanishini aniqlashi; -ushbu jarayonlarni ham amalga oshirishda, ham boshqarishda natijaliligini ta’minlash uchun zarur bo’lgan mezonlar va usullarni aniqlashi; 45 ● xalqaro bitim va konvensiyalar; ● tashkilot bajarish majburiyatini olgan boshqa talablar. Audit bo’yicha guruh rahbarlarining umumiy bilim va ko’nikmalari. Audit bo’yicha guruh rahbarlari auditni samarali va foydali o’tkazishga ko’maklashish uchun auditga rahbarlik qilish bo’yicha qo’shimcha bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishlari kerak. Audit bo’yicha guruh rahbari quyidagi ishlarni bajarishga tayyor bo’lishi kerak: ● auditni rejalashtirish va audit vaqtida resurslardan samarali foydalanishga; ● audit buyurtmachisi va tekshiriladigan tashkilot bilan aloqa vaqtida audit bo’yicha guruhni tanishtirish; ● audit bo’yicha guruh a’zolarining ishlarini tashkil qilish va ularni ishga jo’natish; ● stajerlar ishiga rahbarlik va kuzatib borishni ta’minlash; ● audit bo’yicha yakuniy xulosa olish uchun audit bo’yicha guruhga rahbarlik qilish; ● ziddiyatlardan ogohlantirish va ularni bartaraf qilish; ● audit bo’yicha hisobotni tayyorlash va tugatish. Sifat bo’yicha menejerlarga qo’yiladagan talablar va ularni tayyorlash. Sifat menejmenti tizimi auditorlarining maxsus bilimlari va ko’nikmalari. Sifat menejmenti tizimining auditorlari quyidagi sohalarda bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishlari kerak: a) Sifatga aloqador bo’lgan usul va texnologiyalarga – auditorga sifat menejmenti tizimini tekshirish va audit bo’yicha zarur xulosalar olish 22 QONUNIY XUJJATLAR Prezident farmonlari va xukumat qarorlari “O’zstandar” agentligi qarorlari Vazirlik va maxkamaviy me’yoriy xujjatlar Sertifikatla shtiri sh tartibi va qoidalari bo’yicha tashkiliyus lubiy hujjatlar Sertifikatlashtirish ni o’tkazish jarayoni talablariga me’yoriy hujjatlar Sertifikatlashtirish da muvofiqlikni baholash usuli (tartibi) me’yoriy hujjatlari Sertifikatla shtiri sh bœyicha qoidalar va tartiblar Xalqaro, davlatlararo, Davlat standartlari va boshqa me’yoriy Davlat standartlari va uslubiy qo’llanmalar va boshqalar O’zbekiston Respublikasi sertifikatlashtirish milliy tizimining asos bo’luvchi me’yoriy hujjatlari: O’z DSt 1.10 O’zbekiston Respublikasining standartlashtirish davlat tizimi. Asosiy atamalar va ta’riflar; O’z DSt 5.0 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Asosiy qoidalar; O’z DSt 5.2 O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish milliy tizimi. Sertifikatlashtirish idorasiga umumiy talablar; O’z DSt 5.4 13 a. c)sifat sohasidagi maqsadlarni qo’yish va tahlil qilish uchun asos yaratishi; b. d)tashkilot xodimlari xabardor qilingan bo’lishi va ularga tushunarli bo’lishi; c. e)doimiy yaroqliligi bo’yicha tahlil qilinishini ta’minlashi kerak. Rejalashtirish. Sifat sohasidagi maqsadlar YUqori rahbariyat sifat sohasidagi maqsadlar, jumladan mahsulotga qo’yiladigan talablarni bajarish uchun zarur bo’lgan maqsadlar ham tashkilotning tegishli vazifalari uchun va tegishli darajalarida qo’yilishini ta’minlashi kerak. Sifat sohasidagi maqsadlar o’lchanadigan va sifat sohasidagi siyosat bilan muvofiqlashtiriladigan bo’lishi lozim. Sifat menejmenti tizimini rejalashtirish yuqori rahbariyat: a. a)sifat menejmenti tizimini rejalashtirish 4.1 band talablarini, shuningdek sifat sohasidagi maqsadlarni bajarish uchun amalga oshirilishini, hamda a. b)sifat menejmenti tizimi rejalashtirilsa va unga o’zgartishlar kiritilsa, sifat menejmenti tizimi yaxlitligi saqlanishini ta’minlashi kerak. Javobgarlik, vakolatlar va axborot almashish. Javobgarlik va vakolatlar. Yuqori rahbariyat, javobgarlik va vakolatlar aniqlangan bo’lishi hamda tashkilot doirasida ma’lum qilinishini ta’minlashi kerak. Rahbariyat vakili yuqori rahbariyat tashkilot rahbariyati a’zosini tayinlashi kerak, bu a’zo unga yuklatilgan boshqa vazifalardan tashqari: 8 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bagishlangan Oliy Majlis palatalarining kushma majlisidagi nutki. -T.: "O’zbekiston" NMIU, 2016.- 2.Mirziyoev SH.M. Konun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash - yurt tarakkiyoti va xalk farovonligining garovi. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kabul kilinganining 24 yilligiga bagishlangan tantanali marosimdagi maruza 2016 yil 7 dekabr. T: "O’zbekiston" NMIu. 2016-486. 55 -mehnat samaradorligini oshirish, reserslardan foydalanishini optimallashtirish; -«yashirin ishlab chiqarish»ni qisqartirish – nomuvofiqlikni bartaraf qilishga xarajatlar; -ishlab chiqarishda yaroqsiz qurilmalar, asbob-uskunalar va o’lchash vositalaridan qo’llanilishidan iqtisodiy zararlarni qisqartirish; -turli xil nomuvofiqliklar bilan bog’liq kompaniya qarz to’lovlari, jarimalar va iste`molchilar tomonidan shikoyatlarni qisqartirish; -sotuv bozorini kengaytirish. 3)OBRO’ - E`TIBORLILIGI: -barcha qiziquvchi tomonlarning ko’z o’ngida obro’sining yaxshilanishi; -iste`molchilariga sodiqligini qo’lga kiritish; -xodimlar odob-axloqini oshirish, psixologik muhitni yaxshilash; -ta`minotchilar bilan munosabatni yaxshilash; -sifat bo’yicha tanlovlarda qatnashish vaziyatlarini kuchayishi, sifat menejmenti sohasida kompaniya ishlarini milliy va halqaro darajada tan olinishi. 4)STRATEGIK: -kompaniya intellektual salohiyatida xodimlar mahorati va bilimining izchilligi; -kompaniya mablag’ini oshishi va nomaterial aktivlarini o’sishi; -biznesni ko’paytirish imkoniyati; -biznes-jarayonlarni re-injiniringga tayyorlanganligi. 42 3 Hujjatlar istalgan shaklda va har qanday turdagi tashuvchida bo’lishi mumkin SMT faoliyatini hujjatlashtirilgan asosini yaratish va bayon qilish uchun tashkilot SMT hujjatlari to’plamini yaratishi kerak. ISO 9001:2008 talablariga muvofiq quyidagi proseduralarni majburiy ishlab chiqilishi va hujjatlashtirilishi talab qilinadi: 1. 1)hujjatlarni boshqarish; 2. 2)sifat bo’yicha yozuvlarni boshqarish; 3. 3)ichki auditni boshqarish; 4. 4)nomuvofiq mahsulotni boshqarish; 5. 5)tuzatish harakatlari; 6)oldini olish harakatlari. 3-BOB. SIFAT MENEJMENTI TIZIMIGA TALABLAR 3.1. Sifat menejmenti tizimi. Umumiy talablar. ISO standartlarining paydo bo’lishi sifatni ta`minlashda korxona imkoniyati to’g’risida, ta`minotchilar ishonchililigi to’g’risida etarli va ishonchlik bilan xulosalar qilish mumkinligini, sifat tizimi qanday 37 f. i)dezinfeksiyalashni; g. j)shaxsiy gigienani; h. k)DSHD ga tegishli bo’lgan boshqa masalalarni. DSHD verifikatlashni rejalashtirish kerak. Imkoni boricha DSHD yangilanishi kerak. Verifikatlash va yangilanishlar yozuvlarini olib borish kerak. Hujjatlardaga kiritilgan ishlar qanday boshqarilayotganligi ko’rsatilishi kerak. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari tuzilmasi Xalqaro hamjamiyatda iqtisodiyotni integratsiyalashuvida hamda mamlakatning ichki bozor munosabatlarini riojlantirishda ishlab chiqarishning texnikaviy darajasini va mahsulotning sifatini aniqlovchi va tavsiflovchi xossalarni aniqlash va ko’rsatkichlarni baholashga hamma tomonlama va to’liq erishini taqozo etadi. Me`yoriy va texnikaviy hujjatlarda mahsulot ishlab chiqarishga aloqador asosiy talablarning tarkibi va o’zaro aloqadorligi 1-rasmda keltirilgan. Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqishda hujjatlashtirish muhim ahamiyatli o’rin tutadi. Korxona sifat menejmenti tizimi proseduralarini, ya`ni sifat menejmenti tizimini joriy qilish uchun zaruriy jarayonlarni tavsiflovchi proseduralarni tayyorlashi lozim. Proseduralar miqdori va teranligi korxona turi, o’lchami, jarayonlarni o’zaro aloqasi va murakkabligi, qo’llanilayotgan usullar hamda ishlarni bajarishda qatnashuvchi xodimlarining tayyorgarlik darajasi va malakasi kabi omillar sifatida aniqlanishi lozim. 34 bajarish usulini nazoratini tashkillashtirish huquqi bo’lgan yuridik shaxslarni akkreditlash. Tashkillashtirish va o’tkazish tatibi. O’z DSt 16.7:2004 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Inspeksion faoliyati mavjud firmalarga talablar. O’z DSt 16.8 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Ishlab chiqarish laboratoriyalarini attestatlash. Umumiy talablar va o’tkazish tartibi. O’z RH 51-018 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Akkreditlangan laboratoriyalarining faoliyatini inspeksion tekshiruvini utkazish tartibi. O’z RH 51-104 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Serrtifikatlashtirilgan maxsulotlarni inspeksion tekshiruvini utkazish tartibi. O’z RH 51-105 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Akkreditlangan sertifikatlashtirish idoralari faoliyatining inspeksion tekshiruvini utkazish tartibi O’z RH 51-112 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Putur etkazmasdan nozorat laboratoriyalarini akkreditlash O’z RH 51-121 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Putur etkazmasdan nazorat. O’quv va imtihon markazlarini akkreditlash. O’z RH 51-131 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Putur etkazmasdan nazorat. Sertifikatlashtirish idorasi xodimlarini akkreditlash. O’z RH 51-054 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Sinov laboratoriyalari sifat bo’yicha qo’llanmasi. Ishlab chiqish bo’yicha uslubiy ko’rsatma; O’z RH 51-056 O’zbekiston Respublikasining akkreditlashtirish tizimi. Sertifikatlashtirish idoralari sifat bo’yicha qo’llanmasi. Ishlab chiqish bo’yicha uslubiy ko’rsatma; SHu bilan birga aytib o’tish kerakki, 2007 yilning sentyabr oyidan O’zbekistonda sinov va kalibrlash laboratoriyalarini akkreditlashda yangi xalqaro standart «O’z DSt ISO\IEC 17025«Sinov va kalibrlash laboratoriyalari kompetentligiga 16 -eskirgan hujjatlardan bexosdan foydalanishni oldini olish va qandaydir maqsadlar uchun saqlab qo’yilgan hujjatlarni tegishli ravishda identifikatlashtirishni nazarda tutadigan hujjatlashtirilgan protsedura ishlab chiqilishi lozim. Yozuvlarni boshqarish. Talablarga muvofiqlik guvohnomalarini berish uchun va sifat menejmenti tizimini natijali ishlashi uchun belgilangan yozuvlar boshqarilishi kerak. Tashkilot yozuvlarni identifikatlash, saqlash, himoya qilish, ulardan foydalanishni ta’minlash, saqlash va muomaladan chiqarishni talab etiladigan boshqaruv vositalarini aniqlash uchun hujjatlashtirilgan protsedurani ishlab chiqishi lozim. YOzuvlar aniq, oson identifikatlanadigan va tushunarli bo’lishi kerak. Rahbariyatning javobgarligi. Rahbariyatning majburiyatlari. YUqori rahbariyat sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish, shuningdek uning natijaliligini doimiy yaxshilash bo’yicha tarafdorligi isbotini quyidagilar vositasida taqdim etishi kerak: -iste’molchilarning talablarini, shuningdek normativ va tartibga soluvchi talablarni bajarilishini muhimligi haqida tashkilotni xabardor qilish; -sifat sohasidagi siyosatni aniqlash; -sifat sohasidagi maqsadlar belgilanganini ta’minlash; -rahbariyat tomonidan tahlillar o’tkazish; -resurslar bo’lishini ta’minlash. Iste’molchi talablariga moslashish Yuqori rahbariyat iste’molchilarning qoniqqanligini oshirish uchun ularning talablari aniqlanishi va bajarilishini ta’minlashi kerak. Sifat sohasidagi siyosat. Yuqori rahbariyat sifat sohasidagi siyosatni: -tashkilot maqsadlariga muvofiq bo’lishi; 48 4.2 Hujjatlarga qo’yiladigan talablar 4.2.1 Umumiy qoidalar Sifat menejmenti tizimining hujjatlari: a. sohasidagi siyosat va maqsadlar haqida hujjatlar bilan rasmiylashtirilgan bayonotlarni; b. b)sifat bo’yicha qo’llanmani; c. c)ushbu standartda talab etiladigan hujjatlashtirilgan proseduralar va yozuvlarni; a. d)tashkilot tomonidan jarayonlarni natijali rejalashtirish, amalga oshirish va ularni boshqarishni ta`minlash uchun zarur deb belgilangan hujjatlar, jumladan yozuvlarni o’z ichiga olishi kerak. Izohlar 1. 1.Ushbu standartda «hujjatlashtirilgan prosedura» atamasi uchraganda, prosedura ishlab chiqilgan, hujjatlar bilan rasmiylashtirilgan, joriy qilingan va ishchi holatda saqlab turilmoqda degan ma`noni anglatadi. Alohida hujjat bitta yoki undan ko’p proseduralar talablarini hisobga olishi mumkin. Hujjatlashtirilgan proseduraga qo’yiladigan talab bittadan ko’p hujjatda aks etishi mumkin. 2. 2.Sifat menejmenti tizimi hujjatlarining hajmi quyidagilarni hisobga olgan holda turli tashkilotlarda farqlanishi mumkin: a. a)tashkilotning kattaligi va faoliyat turi; b. b)jarayonlarning murakkabligi va o’zaro bog’lanishi; hamda c. c)xodimlarning layoqatliligi. 36 Auditorlar quyidagi sohalarda bilimlar va ko’nikmalarga ega bo’lishlari kerak: a) Auditning mohiyatlari, tadbirlari va usullari – auditorlarning ularni tanlash va turli auditlarga qo’llash imkoniyatiga ega bo’lishi va auditlar kerakli va tizimli tarzda o’tkazilishini ta’minlash uchun. Auditor quyidagi harakatlarni amalga oshirishga tayyor bo’lishi kerak: ● auditning mohiyatlari, tadbirlari va usullarini qo’llash; ● ishlarni samarali rejalashtirish va tashkil qilish; ● auditni belgilangan vaqt ichida o’tkazish; ● ustivorlilikni aniqlash va jiddiy holatlarga e’tibor berish; ● samarali so’rov, tinglash, kuzatish, hujjatlar analizi, yozuvlar va ma’lumotlar yordamida ma’lumotlar yig’ish; ● audit uchun tanlama tadqiqotlarning tegishli usullari va natijalarini tushunish; ● to’plangan ma’lumotlar aniqligini tekshirish; ● audit xulosalari va yakunlarini tasdiqlash uchun audit guvohliklarining etarliligi va muvofiqligini tasdiqlash; ● audit xulosalari va yakunlari ishonchliligiga ta’sir qiluvchi omillarni baholash; ● audit vaqtida faliyatni yozish uchun ishchi hujjatlardan foydalanish; ● ma’lumotlar maxfiyligini saqlash; ● tilni bilishi yoki tarjimon yordamida samarali ma’lumot almashish; b) Audit sohasini qamray olish va audit mezonlarini qo’llay olish uchun – menejment tizimi va havola qilinadigan hujjatlar. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: 20 Raxbarlar tashkilotning maqsadi va faoliyati yo’nali-shini yagonaligini ta’minlaydi. Raxbarlar tashkilot oldiga qo’yilgan vazifalarni bajarishga xodimlarni jalb etish mumkin bo’ladigan ichki muxitni yaratish va saqlash lozim 1. 3.Xodimlarning jalb kilinishi; Barcha pog’ona xodimlari tashkilot asosini tashkil etadi va ularni ishga to’liq jalb etilishi tashkilotga xodimlar qobiliyatlaridan unumli foydalanish imkonini beradi. 1. 4.Jarayonli yondoshish; Tashkilotning faoliyati va mavjud resurslar jarayon tarzida boshkarilganda kutilgan natija samarali bo’ladi 2. 5.Boshkarishga tizimli yondoshish; O’zaro bog’liq jarayonlarni aniqlash, tushunish va menej-menti boshqarilganda tizim sifatida tashkilot o’z maq-sadlariga erishishida uning natijaliligi va samarasiga xissa qo’shadi. 1. 6.Doimiy yaxshilash; Tashkilotning faoliyatini doimiy yaxshilashga uzgarmas maksad deb karalishi lozim 1. 7.Dalillarga asoslangan karorlarni kabul kilish; Samarali karorlar ma’lumotlarni va axborotlarni taxlil etishga asoslanadi. 1. 8.Etkazib beruvchilar bilan o’zaro manfaatli muno- sabatlar.Tashkilotlar va ularning etkazib beruvchilari o’zaro bog’liq 11 2-BOB. Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish 1.1 Sifat menejmenti tizimini hujjatlashtirish O’zbekiston Respublikasining sertifikatlashtirish bo’yicha milliy idorasi; 26 “SIFAT MENEJMENTI “ Fanidan KURS ISHI MAVZU: SIFAT MENEJMENTI TIZIMINING HUJJATLARINI ISHLAB CHIQISH Bajardi: Tekshirdi: -mijozlar aloqasini kengayishi; -mahsulot raqobatbardoshligini oshishi; -nuqsonlar miqdorini kamaytirish; -ishlab chiqarish samaradorligini oshirish; -eksport imkoniyatini ta`minlash; -xodimlarni samarali tanlash. Sifat menejmenti tizimining eng asosiy ahamiyatli omillaridan biri uni aniqlangan sertifikatlashtirish sxemalari bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishni tasdiqlash uchun qo’llash bo’lib hisoblanadi. Xavfsizlikga talab va sifatga ixtiyoriy bo’lmagan emas, balki, ishlab chiqarishni yuqori tashkillashtirish bilan erishish. Tashkilotda foydalanilayotgan sifatni boshqarish jarayonlari tizimi mavjudligi, tashkilot tashqi va ichki bozorlarda raqobatbardoshli bo’lishi va noishlab chiqarish yo’qotishlarni bartaraf qilishda foydalaniladi. Bu bozor sharoitida tashkilotda keragidan ham ko’p ishchilar ishlashi va qachonki foyda ishlar, xizmatlar va mahsulotlarni talab qilingan xavfsiz va sifatli bo’lishini ta`minlash o’rni bilan tashkilotni boshqaruvchi rahbariyat qarashlariga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’ladi. Bundan tashqari, biror bir tashkilot O’z DSt ISO 9001 talablariga muvofiq menejment tizimi tasdiqlanmasdan, xalqaro tenderlarda qatnashishga qabul qilinishi mumkin emas. Buyurtmachi tashkilotdan xavfsizlik bo’yicha maxsus talablar va umumiy, hamda shartnomada ko’rsatilgan, sifat bo’yicha buyurtmachining qo’shimcha talablari bajarilishi barqarorligini ta`minlash kafolatini talab qiladi. O’zbekiston Butun jahon savdo tashkiloti (BJST) (Vsemirniy targoviy organizasii - VTO) ga kirishi xorijiy hamkorlar uchun bizning bozorni kengroq ochish, xalqaro qoidalarni qabul qilish zaruriyatini hosil qiladi. Haqqoniy va samarasiz amaldagi tizimlariga tizim sertifikatining mavjudligi tashkilotni qutqarmaydi, u 44 Sifat bo’yicha qo’llanma Tashkilot: -har qanday istisnolarning tafsilotlari va asosi bilan birga sifat menejmenti tizimining qo’llanish doirasini (1.2 q.); -sifat menejmenti tizimi uchun ishlab chiqilgan hujjatlashtirilgan protseduralar yoki ularga qilingan havolalarni; -sifat menejmenti tizimi jarayonlarining o’zaro bog’lanishi bayonini o’z ichiga olgan sifat bo’yicha qo’llanmani ishlab chiqishi va ishchi holatda saqlab turishi lozim. -ushbu jarayonlarni ishlab turishini saqlash va ularni monitoring qilish uchun zarur bo’lgan resurslar hamda axborot bilan ta’minlashi; Hujjatlarni boshqarish. Sifat menejmenti tizimi tomonidan talab qilinayotgan hujjatlar boshqarilishi lozim. YOzuvlar hujjatlarning maxsus turi bo’lib, bandda keltirilgan talablarga muvofiq boshqarilishi kerak. Zarur boshqaruv vositalarini aniqlash uchun: -hujjatlarni chiqarishdan oldin ularni bir xilligi bo’yicha tasdiqlashni; -hujjatlarni tahlil qilish va zaruratga qarab aktuallashtirish hamda ularni qayta tasdiqlashni; -hujjatlar o’zgartishlarining hamda ularni qayta ko’rib chiqish amaldagi statusining identifikatlashtirilishini ta’minlashni; -foydalanilayotgan hujjatlarning tegishli talqinlari qo’llaniladigan joylarida bo’lishini (foydalanish mumkinligini) ta’minlashni; -aniq va oson identifikatlanadigan hujjatlarning saqlanishini ta’minlashni; -tashkilotdan tashqarida ishlab chiqilgan hamda tashkilot tomonidan sifat menejmenti tizimini rejalashtirilishi va ishlashi uchun zarur deb belgilangan hujjatlarni identifikatlashtirilishini hamda ularni tarqatilishini boshqarishni ta’minlashni; 47 Bir xil mahsulotni sertifikatlashtirish bo’yicha idora; Bir xil mahsulotni, sifat tizimini va ishlab chiqarishlarni sertifikatlashtirish bo’yicha akkreditlangan idoralari; Akkreditlangan sinov laboratoriyalari. Vazirlar Mahkamasining qaroriga binoan sertifikatlashtirish milliy idorasi qilib, sertifikatlashtirish, metrologiya va sertifikatlashtirish O’zbekiston davlat markazi – “O’zstandart” agentligi belgilangan. “O’zstandart” agentligiga qarashli turli soha va tarmoqlarni o’z ichiga olgan, bir xil nomdagi bo’limlar ham bor. Bularga standartlar va mahsulotni sertifikatlashtirish bo’yicha davlat nazorati va o’lchash vositalarini davlat qiyoslovidan o’tkazish va attestatlash sohaviy bo’limlari kiradi. Standartlar va mahsulotni sertifikatlashtirish bo’yicha davlat nazorati sohaviy bo’limlar: og’ir sanoat, mashinasozlik, engil sanoat, mahalliy sanoat hamda agrosanoat kompleksi doirasida o’z faoliyatini amalga oshiradi. O’lchash vositalarini davlat qiyoslovidan o’tkazish va attestatlash taromoq bo’limlari esa massalar, radiotexnika, ionli nurlanish, geometrik, mexanik, elektrik magnitli, bosim, sarflanish, haroratli hamda fizik -kimyoviy kattaliklarni qiyoslovdan o’tkazadi. “O’zstandart” agentligi tarkibidagi asosiy bo’limlar: “O’zstandart” agentligi ilmiy - uslubiy markazi etib O’zbekiton standartlashtirish, metrologiya, sertifikatlashtirish va mahsulot sifatini boshqarish soxalaridagi tadqiqot va mutaxassislar tayyorlash instituti. Sertifikatlashtirish milliy idorasi qo’yidagi asosiy yo’nalishlar bo’yicha o’z faoliyatini amalga oshirmoqda. Respublikada sertifikatlashtirishni qo’llash va takomillashtirishning umumiy siyosatini ishlab chiqish, qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi tegishli davlat idoralari bilan aloqalarni o’rnatish; Sertifikatlashtirish masalalari bo’yicha boshqa mamlakat va 27 Ekspluatatsiya qiymati : tovarning ustunlikka egaligi, ya`ni iste`molchiga ekspluatatsiya qilish arzon tushadi. Xizmat ko’rsatish qulayligi . Bu erda texnik xizmat ko’rsatish va mahsulotni ta`mirlash, hamda uni mumkin bo’lgan tarmoq punktlari mavjudligi jiddiy o’rin tutadi. Ishonish . Ishonish tayyorlovchining obru-e`tiborini, davomiylik natijasida shakllanishi va bozor ishlaridan hech kamchilik topib bo’lmaslik deb ta`riflanadi. Ishonchni qozonish usullaridan biri mahsulotni sertifikatlashtirish yoki tayyorlovchini nufuzli idoralar tomonidan sifat tizimini sertifikatlashidir. Keltirilgan raqobatbardoshlik mezonlarining birinchi uchtasi (sifat, narx, etkazish muddati) odatda, muhim bo’lib hisoblanadi. Bunda mahsulot sifati eng yuqori muhim ahamiyatga ega bo’ladi. Sifatga berilgan ustunlik strategiyasi, bu jahon bozorida korxona taklifi turg’unligi davomiyligini ta`minlaydi. Agarda ustunliklar o’zgarsa, masalan, sifatga ziyon etkazilib tannarxni tushib ketishi hisobida yuqori foyda olinsa, u holda bir qancha vaqt samara berishi mumkin, lekin, oxirida korxonani bozordan chiqib ketishiga to’g’ri keladi. Bunday strategiya «korxonalar-parvonalar» uchun tavsiflangan va qo’yiladigan masala – qisqa vaqt bozorda bo’linib maksimum foyda olishdir. Bunday shaklda, jahon bozori sharoitlarida O’zbekiston iqtisodiyotining integrallashishida, korxonalar uchun, uning takliflari barqarorlikga intilishi, sifat, narx, etkazish muddatlariga rioya qilish va boshqa mezonlar bo’yicha masalalarda raqobatchilar oldida, imkoniyatni ta`minlovchi menejment zarurdir. Bunda o’zgarib turuvchanlikni bozor talab qiladi, negaki, menejment tizimi moslashuvchanligi va bu o’zgaruvchanliklarga xususiy moslashuvchanligi mavjuddir. 39 Birinchidan, sifat menejmenti tizimining hujjatlari korxonaning barcha jarayonlarini aniq va tushunarli tarzda bayon qilish imkonini beradi. Bu esa jarayonlarni optimallashtirishga, mas’uliyatlarni to‘g‘ri taqsimlashga va noaniqliklarni bartaraf etishga yordam beradi. Hujjatlar ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, yetkazib berish va mijozlar bilan aloqalar kabi jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Ularning mavjudligi va dolzarbligi tashkilot ichidagi hamkorlikni yaxshilaydi va ish jarayonlarini izchil amalga oshirishni ta’minlaydi. Ikkinchidan, sifat menejmenti tizimining hujjatlari xalqaro standartlarga muvofiqlikni ta’minlashda asosiy vosita hisoblanadi. Masalan, ISO 9001 standarti asosida ishlab chiqilgan hujjatlar korxonaga xalqaro bozorda ishonchli va raqobatbardosh ishtirokchi sifatida tanilish imkonini beradi. Bunday hujjatlar orqali korxona o‘z jarayonlarining samaradorligini namoyish etadi va mijozlarning ishonchini qozonadi. Uchinchidan, hujjatlar mijozlar ehtiyojlari va talablariga javob beruvchi mahsulot yoki xizmatlarni taqdim etishda muhim ahamiyatga ega. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari yordamida mijozlarning fikr-mulohazalari o‘rganiladi va ular asosida xizmatlar yoki mahsulotlarning sifati yaxshilanadi. Bu esa mijozlarning qoniqish darajasini oshirish va ularning sodiqligini mustahkamlashga xizmat qiladi. To‘rtinchidan, zamonaviy texnologiyalar hujjatlarni ishlab chiqish va boshqarishni soddalashtiradi. Elektron hujjatlar tizimi hujjatlarning saqlanishini ta’minlash, ularga kirishni osonlashtirish va jarayonlarni avtomatlashtirish imkonini beradi. Raqamli yondashuvlar hujjatlarni 53 hamda audit bo’yicha tegishli yakunlar qilishga imkon berish uchun. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: - sifat bo’yicha atamalarni; sifat menejmenti tizimlarini va ularni qo’llashni; - sifat menejmenti usullari va ularni qo’llashni (masalan, jarayonlarning statistik nazorati, rad etishlarining va ularning oqibatlarining analizi va boshq.); b) Xizmat ko’rsatish bilan birga jarayonlar va mahsulotni – auditorga audit o’tkaziladigan texnologik o’ziga xoslikni tushunishga imkon berish uchun. Bu sohadagi bilim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi lozim: ● ma’lum sohadagi atamalarni: ● xizmat ko’rsatish bilan birga jarayonlar va mahsulotlarning texnikaviy xarakteristikalarini; ● ma’lum sohadagi jarayonlar va ish tajribasini. Ekologik menejment tizimi auditorlarining maxsus bilim va ko’nikmalari Ekologik menejment tizimining auditlari quyidagi sohalarga bilim va ko’nikmalarga ega bo’lishlari kerak: a) ekologik menejment usullari va texnologiyalari – auditorga ekologik menejment tizimini tekshirish va auditning zarur kuzatuvlarini va audit bo’yicha yakuniy xulosalarni olishga imkon berish uchun. Bu sohadagi bo’lim va ko’nikmalar quyidagilarni o’z ichiga olishi kerak: ● ekologiya bo’yicha atamalarni; ● ekologik menejment prinsiplari va ularni qo’llashni; 23 1-BOB. Sifat menejmenti tizimini joriy etish 1.1. Sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etishning vazifaviy va tashkiliy asoslari, sifat menejmenti tizimining me’yoriy ta’minoti Yuqori rahbariyat sifat menejmenti tizimini ishlab chiqish va joriy etish, shuningdek uning natijaliligini doimiy yaxshilash bo’yicha tarafdorligi isbotini quyidagilar vositasida taqdim etishi kerak: a. a)iste’molchilarning talablarini, shuningdek normativ va tartibga soluvchi talablarni bajarilishini muhimligi haqida tashkilotni xabardor qilish; b. b)sifat sohasidagi siyosatni aniqlash; c. c)sifat sohasidagi maqsadlar belgilanganini ta’minlash; d. d)rahbariyat tomonidan tahlillar o’tkazish; e. e)resurslar bo’lishini ta’minlash. Iste’molchi talablariga moslashish. YUqori rahbariyat iste’molchilarning qoniqqanligini oshirish uchun ularning talablari aniqlanishi va bajarilishini ta’minlashi kerak (7.2.1 va 8.2.1 q.). Sifat sohasidagi siyosat YUqori rahbariyat sifat sohasidagi siyosatni: a) tashkilot maqsadlariga muvofiq bo’lishi; a. b)talablarga muvofiq bo’lishi va sifat menejmenti tizimining natijaliligini doimo oshirish bo’yicha tarafdorligini o’z ichiga olishi; 7 1.3 Sifat menejmenti tizimda axborot texnologiyalarini qo’llash. Auditorlarni va audit bo’yicha guruh rahbarini baholash ob’ektiv, izchil, haqiqiy va ishonchli natijalarni ta’minlash maqsadida audit dasturidagi tadbirlarga muvofiq rejalashtirilishi, amalga oshirilishi va hujjatlashtirilishi kerak. Baholash jarayoni o’qitish va tajribalarni oshirishning boshqa usullariga bo’lgan ehtiyojni ko’rsatish kerak. Auditorlarni baholash turli bosqichlarda amalga oshiriladi: ● auditor bo’lishni hoxlovchi shaxslarni dastlabki baholash; ● auditorlarni bayon qilingan audit bo’yicha guruhni tuzish jarayonining bir qismi sifatida baholash; ● bilim va ko’nikmalarni ma’lum darajada ushlash va yaxshilash uchun zarur bo’lgan extiyojlarni aniqlash maqsadida auditor layoqatini doimiy baholash. Baholashning bu bosqichlari o’rtasidagi bog’liqlik ko’rsatilgan. Bayon qilingan jarayon bosqichlari baholashning har bir bosqichida ishlatilishi mumkin. Baholash jarayoni. Baholash jarayoni 4 ta asosiy bosqichni o’z ichiga oladi: 1-bosqich. Audit dasturining ehtiyojlariga javob berish uchun shaxsiy sifatlar, bilimlar va ko’nikmalarni aniqlash Tegishli bilim va ko’nikmalarni aniqlashda quyidagilarni hisobga olish kerak: -tekshiriladigan tashkilotning hajmi, faoliyat turi va murakkabligini; 18 mezonlarga javob berishi kerakligi savollariga, sifat tizimi orqali javob berildi. ISO 9000 turkumli standartlar va boshqa xalqaro standartlar kabi, tavsiyanoma bo’lib hisoblanadi. Negaki, ularni o’zining shartlariga «yaqinlashtirish», ko’plab mamlakatlarda uni milliy sifatida qabul qilingan. Ular O’zbekistonda ham, masalan, O’z DSt ISO 9000, O’z DSt ISO 9001, O’z DSt ISO 9004 va O’z DSt ISO 19011 amaldagi davlat standartlari tizimida sertifikatlashtirish uchun yuritiladi. Nega endi ularni joriy qilish kerak? Ular bozor sharoitlarida nimani beradi? degan savollarga to’xtalib o’tamiz. Zamonaviy bozor, ya`ni, tovarlarni erkin aylanishi xususiyati, jahon bozori nomini oldi. U quyidagi tavsiflarga ega bo’ladi: Mazmunli tovarlar : bozorda sezilarli darajada talab va taklaiflarni o’sishi. Itse`molchilarni xabardorliligi : iste`molchi haq, odatda, u nimani hohlashini biladi. O’zgaruvchanlik : ilmiy-texnikaviy taraqqiyotni o’zgarishi, yuqori texnologiyalarni jadal rivojlanishi, bir vaqtda bozorda ishlovchi raqobatchilarning miqdorini ko’pligi – bir xildagi tovarlarni ishlab chiqaruvchilarni taklif va talablarni doimiy o’zgartiradilar. Tovarni tanlashda, hal qiluvchi rolni o’ynovchi, raqobatbardoshlikning oltita asosiy mezoni deb aytish mumkin. Sifat . Iste`molchi, shak-shubhasiz bir xil sharoitda tovarning ishonchliligi, xavfsizligi, ko’proq afzal jozibadorligiga ahamiyat beradi. Narx . Tovar narxi, uning sinfiga bog’liq bo’lib va aniqlangan to’lovchanlik darajasiga mo’ljallangan. Etkazish muddati . Ko’p holatlarda bu omil narxlashdan ham ko’proq ahamiyatga ega. 38 -ushbu jarayonlarni monitoring qilish, o’lchash (qo’llanilganda) va tahlil qilishni amalga oshirishi; -ushbu jarayonlarni rejalashtirilgan natijalarga erishishi va doimiy yaxshilanishi uchun zarur bo’lgan harakatlarni amalga oshirishi kerak. Tashkilot mazkur standart talablariga muvofiq ushbu jarayonlar menejmentini amalga oshirishi kerak. Agar tashkilot mahsulotga qo’yiladigan talablarga muvofiqligiga ta’sir etuvchi qandaydir jarayonni amalga oshirishni chet tashkilotlarga topshirishga qaror qilsa, tashkilot bunday jarayonlarni boshqarilishini o’zi tomonidan ta’minlashi kerak. Boshqarish turi va hajmi sifat menejmenti tizimi doirasida aniqlanishi lozim. Autsorsing jarayonlariga nisbatan qo’llaniladigan boshqaruv turi va darajasiga quyidagi omillar ta’sir etishi mumkin: -tashkilotning talablarga muvofiq mahsulotni etkazib berishga qodirligiga autsorsing jarayonining mumkin bo’lgan ta’siri; -jarayonni boshqarish darajasi; -qo’llash doirasida zarur boshqaruvga erishish qobiliyati. Hujjatlarga qo’yiladigan talablar. Umumiy qoidalar. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari: -sifat sohasidagi siyosat va maqsadlar haqida hujjatlar bilan rasmiylashtirilgan bayonotlarni; -sifat bo’yicha qo’llanmani; -ushbu standartda talab etiladigan hujjatlashtirilgan protseduralar va yozuvlarni; -tashkilot tomonidan jarayonlarni natijali rejalashtirish, amalga oshirish va ularni boshqarishni ta’minlash uchun zarur deb belgilangan hujjatlar, jumladan yozuvlarni o’z ichiga olishi kerak. 46 Tashkilot yuqorida qayd etilganlarga mansub bo’lgan normativ va qonun talablarini aniqlashi kerak. DSHD ni tanlash va tuzishda, tashkilot tegishli ma’lumotni hisobga olishi va foydalanishi kerak (masalan, normativ va qonun talablarini, iste’molchining talablarini, oziq-ovqat mahsulotlar bo’yicha Komissiya Kodeksini rasmiy yo’riqnomalari, prinsiplari va amaliyotini, milliy, xalqaro va tarmoq standartlarini) Tashkilot ushbu dasturlarni tuzishda quyidagilarni hisobga olishi kerak: a. a)binolar va unga tegishli bo’lgan muhandis tarmoqlarning konstruksiyasi va joylashishini; b. b)xonalarni, shu jumladan ishchi joy va ish asbob uskunalarni joylashish tartibini; s) havo, suv, energiya va boshqa muhandis kommunikatsiyalar olib kelinishini; a. d)yordamchi xizmatlarni, shu jumladan chiqindi va oqava suvlarni utilizatsiya qilishni; b. e)asbob uskunalarni yaroqliligini va uni tozalash, xizmat ko’rsatish hamda profilaktika tekshirishlar uchun ishlatish joizligini; c. f)sotib olingan materiallarni (masalan, xom ashyoni, ingredientlarni, kimyoviy moddalar va o’rab joylaydigan materiallarni, suv, havo, bug’, muzlarning mavjud bo’lgan zapaslarini), chiqindilarni (qattiq va suyuq) idora qilish va mahsulotga ishlov berishni (saqlash va transportda tashish); d. g)ikki tomonlama ifloslanishni oldini olish bo’yicha tadbirlarni; e. h)tozalash va sanitar ishlov berishni; 33 o‘zaro aloqalarni boshqarish, ularning qoniqish darajasini oshirish va ularga sifatli mahsulot yoki xizmatlarni taqdim etish imkoniyati yaratiladi. Bu esa korxonaning bozorda muvaffaqiyatli faoliyat olib borishida hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqishda ichki jarayonlarning aniq va samarali tartibga solinishi muhim o‘rin tutadi. Ushbu hujjatlar ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish va boshqa jarayonlarning bosqichma-bosqich tavsifini o‘z ichiga olishi, shuningdek, mas'uliyatlarni taqsimlash va bajariladigan vazifalarni belgilab berishi kerak. Shu orqali jarayonlar samaradorligi oshiriladi va sifatni boshqarish tizimida nosozliklarning oldi olinadi. Texnologik rivojlanish va raqamli vositalarning joriy etilishi hujjatlarni ishlab chiqish jarayonini yanada osonlashtirdi. Elektron hujjatlar tizimi yordamida hujjatlarni yaratish, saqlash va ulardan foydalanish jarayonlari optimallashtirilmoqda. Bunday yondashuv hujjatlarni yangilash va ularga kirishni soddalashtiradi, shuningdek, vaqt va resurslarni tejashga imkon beradi. Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqishda xodimlarning ishtirokini ta’minlash ham muhim ahamiyatga ega. Xodimlar o‘zlarining ish jarayonlarida foydalanadigan hujjatlarning mazmunini tushunishi va ularni amaliyotda qo‘llay olishi zarur. Bu esa ularning motivatsiyasini oshirish va sifatni boshqarish jarayonlariga jalb etilishini ta’minlaydi. Sifat menejmenti tizimining hujjatlari korxona madaniyati va strategiyasini aks ettiruvchi asosiy vositalardan biridir. Ular nafaqat ichki jarayonlarni boshqarishga, balki tashqi muhit bilan o‘zaro aloqalarni 4 ● monitoring va o’lchashlarning usullarini; ● ifloslanishni oldini olish texnologiyalarini. Auditorning ma’lumoti, amaliy tajribasi, ularni o’qitish va audit o’tkazish tajribasi. Auditorlar. Auditorlar ma’lumotga, amaliy ish tajribasiga ega bo’lishlari, audit bo’yicha o’quv mashg’ulotlari kursini o’tishlari va auditorlik ish tajribasiga ega bo’lishi kerak: a. a)ular 7.3-bandida bayon qilingan bilim va ko’nikmalarni egallashga imkon beruvchi to’liq ma’lumotga ega bo’lishlari kerak; b. b)ular bayon qilingan bilim va ko’nikmalarini oshirishga yordam beruvchi ish tajribasiga ega bo’lishlari kerak. Amaliy ish tajribasi texnikaviy, boshqaruv yoki qarorlar qabul qilish, muammolarni bartaraf etish va boshqa rahbar yoki maxsus mutaxassis shaxslar, shu darajadagi xodimlar yoki boshqa qiziquvchi tomonlar bilan ma’lumot almashish bo’yicha tajribalarni ham qo’shib hisoblaganda kasbiy sohada bo’lishi kerak. Amaliy tajriba yana bajariladigan ish bilim va tajribalarni quyidagi sohalarda oshirishga yordam beradigan lavozimlarda ham bo’lishi kerak: - sifat menejmenti tizimining auditorlari uchun sifat menedjmenti; - ekologik menejment tizimining auditorlari uchun ekologik menedjment; s) ular bayon qilingan bilim va ko’nikmalarning o’sishini ta’minlovchi audit bo’yicha o’quv kurslarini o’tishlari kerak. Bu o’qish shu tashkilotning o’zida yoki boshqa tashkilotda bo’lishi mumkin; d) ular bayon qilingan faoliyat bo’yicha auditlar o’tkazish tajribasiga ega bo’lishlari kerak. 25 Resurslar menejmenti Resurslar bilan ta’minlash Tashkilot quyidagilar uchun zarur bo’lgan resurslarni aniqlashi va ta’minlashi kerak: -sifat menejmenti tizimini joriy qilish va ishchi holatda saqlab turish, shuningdek uning natijaliligini doimo oshirishi; -iste’molchilarning talablarini bajarish yo’li bilan ularning qoniqqanligini oshirish. XULOSA Sifat menejmenti tizimining hujjatlarini ishlab chiqish kompaniyaning samarali faoliyatini ta’minlash, ichki jarayonlarni muvofiqlashtirish va mijoz talablarini qondirish uchun muhim ahamiyatga ega. Bunday hujjatlar tashkilot ichida standartlashtirilgan tartib-qoidalarni joriy qilish, javobgarlikni aniqlash va sifatni doimiy ravishda yaxshilash imkonini beradi. 51

SIFAT MENEJMENTI TIZIMINING

HUJJATLARINI ISHLAB CHIQISH kurs ishi 

Купить