Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 10000UZS
Hajmi 45.2KB
Xaridlar 2
Yuklab olingan sana 16 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Sinf rahbari ishini milliy qadriyatlar bilan boyitish

Sotib olish
Sinf rahbari ishini milliy qadriyatlar bilan boyitish 
Reja:
Kirish 
1. Sinf rahbari ish faoliyatini tashkil etishning shart-sharoitlari. 
2. Tarbiyaviy ishlar tizimida milliy qadriyatlarni o’rni 
3. Sinfdan tashqari ishida milliy qadriyatlardan foydalanishning shakl 
va metodlari 
 Xulosa 
 Adabiyotlar ro’yxati. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Kirish
Mavzuning   dolzarbligi.   Bolalarni   ma’naviy-axloqiy   tarbiyalashda   milliy
qadriyatlardan   foydalanish   bizning   milliy   pedagogikamizda   azaldan   mavjud
bo’lgan   va   turli   davrlarda   u   o’ziga   xos   ko’rinish   hamda   mazmun-mohiyatiga   ega
bo’lgan.   Bu   tarbiya   sohasi   o’zining   turli-tumanligi   jihatdan   qadriyatlar
yo’nalishlari   bilan   bog’liq   bo’lib,   uning   bolalar   dunyoqarashi   hamda   ruhiyatiga
ta’sir etib, ma’lum bir ko’nikmalar hosil qilishi juda bir murakkab jarayondir. 
Ushbu murakkab jarayon qadriyatlarning yuzaga kelish asoslari bilan bog’liqdir. 
Muammoning o’rganilganlik darajasi. Mavzuning mazmun-mohiyati, maqsadi
o’zining   asoslari   va   yo’nalishi   jihatdan   ijtimoiy,   falsafiy,   didaktik,   psixologik,
badiiy hamda diniiy yo’nalishlarga egadir. Uning ijtimoiy asosi jamiyatdagi barcha
munosabatlarda   birlamchiligi   bilan   ajralib   turadi   va   o’zida   mavzuga   oid   barcha
jihatlarni uyg’unlashtiradi. 
Ta’lim-tarbiya   jarayonida   milliy   qadriyatlardan   foydalanishning   qadimgi
asoslari.   Bu   asosan,   islom   dinigacha   bo’lgan   davrlarni   o’z   ichiga   olgan   asarlarda
(qo’lyozmalar, “Avesto” kitobi, tosh bitiklari va osori-atiqalarda) o’z aksini topgan
Ta’lim-tarbiya ajarayonida milliy-diniy qadriyatlar ta’sirining islomiy asoslari.
Bu   asoslar   buyuk   tafsirchilar,   hadisshunoslar,   mutassavuf   olimlar   qarashlarida,
Kur’oni   Karimda,   Hadisi   SHarifda   hamda   O’rta   asr   yozma   manbalarida
mujassamlashgan. 
Ta’lim-tarbiya   jarayonida   insoniy   qadriyatlar   ta’sirining   qomusiy   allomalar
hamda   mumtoz   adabiyot   vakillari   tomonidan   yoritilishi   va   ularning   g’oyalariga
tayangan asoslar. Ushbu asoslar Abu Nasr Farobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali
ibn   Sino,   Mahmud   Qoshg’ariy,   Yusuf   Xos   Hojib,   Muslihiddin   Sa’diy,   Alisher
Navoiy,   Husayn   Voiz   Koshifiy,   Zahiriddin   Muhammad   Bobur   kabi   allomalar
asarlarida   o’z   aksini   topgan.   Bu   yo’nalishdagi   asarlar   orasida   ayniqsa,   Unsurul
Maoliy   Kaykovusning   «Qobusnoma»   didaktik   asari   muhim   o’rin  egallaydi.   Unda
ta’lim-tarbiya   va   milliy   qadriyatlarning   barcha   qirralari   o’ziga   xos   munosabatlar
tarzida yoritilgan 
  2   Bolalarni   milliy   qadriyatlar   asosida   ma’naviy–axloqiy   tarbiyalashning
ma’rifatparvar   jadidchilik   g’oyalaridagi   asoslari.   Bu   asoslar   o’lkamizda
Maxmudxo’ja Behbudiy, Munavvar Qori, Abdulla Avloniy, Sadriddin Ayniy, 
Abdurauf Fitrat asarlarida keng yoritilgan 
Ta’lim-tarbiya   jarayonida   bolalar   ma’naviy-axloqiy   tarbiyasini   milliy
qadriyatlar asosida tarbiyalashning sho’ro davri asoslari. Bu asoslar sho’rolar davri
me’yoriy hujjatlari va pedagogikaga oid asrlarida aks etadi 
Ta’lim-tarbiya   jarayonida   milliy   qadriyatlarni   joriy   etishning   milliy   istiqlol
g’oyasi   asoslari.   Bu   yo’nalish   asoslari   «Ta’lim   to’g’risida»gi   qonun,   “Kadrlar
tayorlash milliy dasturi”, milliy istiqlol g’oyasida mujassamlashgandir 
Ma’lumki,   jamiyat   taraqqiyotida   oila   va   milliy   qadriyatlarning   rivojlanishi
yonma-yon   kechgan   o’zaro   bog’liq   va   uzluksiz   jarayondir.   Ularning   rivojlanish
shakllari   turlicha   kechgan   bo’lsada,   o’zining   ijtimoiy–iqtisodiy   asoslari   jihatdan
ularni  bir  qancha umumiyliklar  bog’lab turadi. SHunday umumiyliklardan biri bu
tarbiya sohasidir. 
Sinf   rahbari   tarbiyaviy   ishlar   jarayonida   qadriyatlardan   foydalanishning
mazmun-mohiyatini   yurtboshimiz   asarlaridagi   g’oyalardan   kelib   chiqqan   holda
«O’quvchilarni   milliy   va   umuminsoniy   qadriyatlarga   tayangan   holda   komil   inson
etib   tarbiyalash»   jarayoni   sifatida   izohlash   mumkin   bo’ladi.   SHundan   kelib
chiqqan  holda  kurs  ishi   mavzusini   “ Sinf  rahbari   ishini  milliy qadriyatlar  bilan
boyitish”de b nomladik. 
Tadqiqot   maqsadi:   sinf   rahbari   ishida   milliy   qadriyatlardan   amaliy
foydalanish   yo’llarini   belgilab   olish   hamda   bu   yo’nalishda   o’ziga   xos   usullar
o’rganish. 
Tadqiqot vazifalari: 
1.Mavzuga   oid   tarixiy,   pedagogik,   pisixologik,   uslubiy   manbalarni   o’rganish   va
muammo talqinida ulardan keng foydalanish; 
  3   2.Sinf   rahbari   ishini   milliy   qadriyatlar   bilan   boyitish   orqali   bolalarning
ma’naviyaxloqiy tarbiyasi masalalarini tahlil etish, uning imkoniyatlarini aniqlash; 
3.Sinf   rahbari   ishida   milliy   qadriyatlardan   foydalanishning   usul   va   vositalarini
ishlab chiqish; 
Tadqiqot   ob’ekti:   Sinf   rahbari   ishida   milliy   qadriyatlardan   foydalanish
jarayoni. 
Tadqiqot   predmeti:   Sinf   rahbari   ishini   milliy   qadriyatlar   bilan   boyitish
mazmuni, shakllari, metodi va vositalari. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  4    
1.   Sinf rahbari ish faoliyatini tashkil etishning shart-sharoitlari. 
Sinf   rahbari   maktab   o’qituvchilar   jamoasi   va   pedagogika   kengashining
a’zosidir. Sinf rahbari va tashkilotchining burchi juda keng va ko’p tomonlamadir. 
Sinf   rahbari   ishining   asosiy   qismi   o’quvchilarni   o’rganish,   o’quvchilar   bilim
sifatini   oshirish   hamda   ularning   tartib   intizomini   mustahkamlash.   Darsdan   va
sinfdan tashqari tarbiyaviy ishlarni tashkil etish va ularni o’tkazish. 
O’quvchilarning ota-onalari bilan olib boriladigan ishlar ham maktab tashkilotchisi
va sinf rahbarining asosiy vazifalaridan biridir. 
O’quvchilar  jamoasi  – sinf  rahbarining tayanchi. O’quvchilarni tarbiyalashda
sinf   jamoasidagi   barcha   o’quvchilarning   bir-birlariga   ta’sirlari   katta   ahamiyatga
ega.   Ularni   bir-biriga   ko’rsatadigan   o’rnaklari   intizomni   yaxshilash   va
mustahkamlashga, ularni xulq madaniyatini, odatini, ko’nikmasini hosil qiladi.  
Sinf   rahbari   bolalarni   odobli   qilib   tarbiyalashni,   ularga   andisha   bilan
gapirishni, maqbul harakat qilishni o’rgatishi lozim. 
Alisher   Navoiy   «Mahbub-ul-qulub»   asarida   ta’lim-tarbiya   jarayonlarini,
vositalarini,   ahloq-odob   talablarini   ko’rsatadi.   O’z   davridagi   musulmon
maktablarining   yutuq   va   kamchiliklarini   tahlil   etadi.   O’qituvchi   odobi   va
muallimlik kasbi, mudarrislar, maktabdorlar va ta’lim berayotgan fanini va tarbiya
jaaryonini sevishi kerak deydi. O’ziga xos o’quvchi jamiyatda obro’li va hurmatga
loyiq   insondir,   deb   hisoblaydi.   SHogirdlar   muallimni   hurmat   qilishlari,
e’zozlashlari zarurligini uqtiradi. 
Navoiyning   fikricha,   ba’zan   bir   kishi   bitta   bolaga   tarbiya   berishga   ojizlik
qiladi,   muallim   esa   bir   nechta   bola-sinf   jamoasini   tashkil   etadi   va   ilmu-adab
o’rgatadi.   Bu   jarayonda   sinf   rahbari   ko’p   mashaqqatlarga   duch   keladi.   SHuning
uchun shogirdlar ustoz oldida umrbod qarzdor ekanliklarini his etishlari lozim. 
SHogird podsholik martabasiga erishsa ham muallimga qulluq qilsa arziydi. 
Xaq yo’lida senga bir harf o’qitmish ranj ila, 
  5   Aylamak bo’lmas ado oning haqin yuz ganj ila. 
Sinf rahbari o’quvchilarni ma’naviy-ahloqiy tarbiyalar ekan, u o’z faoliyatida
quyidagi talablarga rioya qilishi kerak: 
- sinf   rahbari   o’quvchi   ota-onasining   mansabi,   boyligiga   qarab   bolaga
muomala qilmasligi lozim. 
- sinf rahbari bolalarga ahloqiy normalarni o’rgatishi kerak. 
- gerdayishi,   manmanlik,   ta’magirlik,   nodonlik   kabi   illatlar   o’qituvchi
ahloqiga yod sifatlardir. 
- xalq   nazarida   olim   hisoblanadigan   o’qituvchilar   yomon   ishlardan,
fiskufasoddan o’zlarini tiya bilishlari zarur. 
Sinf rahbarining ota-onalar bilan to’g’ri muomila qila olishi murakkab, nozik
ish. CHunki hozirgi ota-onalarning ko’pchiligi o’rta yoki oliy ma’lumotli kishilar,
ular vaqtli matbuot, televidinie, radio orqali ko’pgina pedagogik axborotlarni bilib
oladilar.   SHunday   vaziyatlar   ham   bo’ladiki,   o’g’il   yoki   qiz   bola   maktabda
o’zboshimchalik qiladi, lekin oilada hushyor va gapga quloq soladi, yoki aksincha.
Oilada   muomalasi   qo’pol,   o’zboshimcha,   maktabda   esa   o’zini   xushmuamola,
intizomli   tutadi.   Buning   sababi   nimada?   Bunday   holatlarning   hammasi   uchun   bir
xil   sabab   va   to’g’ri   javobni   topish   amri   mahol.   CHunki   har   bir   holatda   uning
sabablari   turlicha   bo’lishi   mumkin.   Demak,   sinf   rahbari   va   ota-onalarning
maqsadlari bir xil bo’lsa ham, ularning hamkorligi, bir-birini tushunishi, muomala
munosabatlari qarama-qarshiliklarsiz bo’lmaydi. 
Sinf   rahbarining   faoliyati   kamol   topayotgan   kishi   shaxsini   tarkib   toptirishga
qaratilgandir.   Bu   faoliyatning   natijalari   tarbiyalanuvchining   qiyofasida,   uning
shaxsidagi   xususiyatlarida,   xarakter   va   xulq-atvorida   o’z   aksini   topadi.   Agar
tarbiyachi   pedagog   nimaga   intilayotganini   ravshan   va   aniq   tushunilmagan   joyda
tarbiyalanuvchilar   shaxsini   takomillashtirishga   astoydil   intilish   bo’lmaydi,   balki
tarbiyada   o’tkaziladigan   ish   tasodifiy   tusga   ega   bo’lib,   buning   uchun   ajratilgan
vaqtni   to’ldirish   uchungina   olib   boriladi.   Tarbiya   faoliyatining   maqsadlarini   aniq
bilmagan va bu maqsadlarni hisobga olmagan holda to’la qimmatli tarbiya yo’q va
bo’lishi   ham   mumkin   emas.   Ma’naviy-ahloqiy   tarbiyaning   maqsadi   jamiyat
talablariga bog’liq bo’lib, bu talablar o’z navbatida ishlab chiqaruvchi kuchlarning
  6   rivojlanish   darajasi   va   jamiyatda   yoshlarni   o’qitish   va   tarbiyalash   ishlarining
hammasi   yosh   avlodda   ma’naviy   ahloq   va   e’tiqodni   shakllantirishga,   ularni
Vatanga cheksiz sadoqat ruhida tarbiyalashga xizmat qilishi lozim. 
  Yoshlarni   ma’naviy-ahloqiy   tarbiyalash   tuzimini   takomillashtirishda
boshlang’ich maktab muhim o’rin egallaydi. 
  Ma’naviy   ahloqiy   tarbiya-ma’naviy   ongni   bir   maqsadni   ko’zlab   tarkib
toptirish,   ahloqiy   tuyg’ularni   rivojlantirish   hamda   xulq-atvor   ko’nikmalari   va
odatlarini   hosil   qilishdan   iborat.   Sinf   rahbari   o’quvchilarni   ma’naviy-ahloqiy
tarbiyalashning quyidagi vazifalarini hal etishi kerak. 
1) Tug’ilib o’sgan joyiga, O’zbekiston Respublikasiga yuksak muhabbat
tuyg’ularini, uning  tabiati  va  kishilar  haqida,  Vatanning  himoyachilari  va  mehnat
qahramonlari to’g’risida, ota-bobolarimiz, ularni dunyo tsivilizitsiyasiga qo’shgan
hissalari to’g’risida ko’proq bilishga intilishni tarbiyalash. 
2) O’quvchilarda   Vatanimizning   boy   tarixi,   shuningdek   boshqa
mamlakatlar   to’g’risida,   tinchlik   uchun   kurash   haqida   chet   ellardagi   bolalar
tashkilotlari haqida dastlabki tasavvurlarni hosil qilish. 
3) Bolalarda   o’rtoqlik   tuyg’usini,   boshqalarga   yordam   ko’rsatish
ishtiyoqini, umumiy foyda yo’lida birgalikda faoliyat ko’rsatishga intilishni tarkib
toptirish. Bolalar o’rtasida, o’g’il va qiz bolalar o’rtasida do’stona munosabatlarni
rag’batlantirish, sohta o’rtoqlik ko’rinishlariga qarshi kurash olib borish lozim. 
4) O’z   so’zi   va   va’dasi   uchun,   o’qituvchi   va   kollektiv   topshiriqlarining
bajarilishi uchun ma’suliyat tuyg’usini tarbiyalash. 
5) Bolalarda   kishilarga   to’g’ri   munosabatni,   keksalar,   bemorlar,
invalidlarga   nisbatan   e’tibor   va   g’amhurlikni,   xushfe’l   va   betartib,   kamtar   va
haqgo’y bulishini tarbiyalash. 
O’quvchilarni barcha kishilarning yaxshi va yomon xatti-harakatlarini farqlay
olishga,   o’z   xatti-harakatlariga   va   o’rtoqlarining   xatti-harakatiga   adolatli   baho
berishga o’rgatishi hamda o’z kuch g’ayratini o’quvchilarda nopoklik, adolatsizlik,
  7   kishilarga   raxm-shafqatsiz   bo’lishga   nisbatan   salbiy   munosabatni   tarkib
topshtirishga qaratishi kerak. 
O’quvchilarni   tarbiyalash   o’qitishga   qaraganda   ancha   qiyin   degan   fikrni
o’qituvchilar   orasida   tez-tez   eshitish   mumkin.   Ma’naviy-ahloqiy   tarbiya   ta’lim
berish   bilan   mustahkam   aloqada   bo’lgani   holda,   o’zining   xususiyatlariga   ega.
Ma’naviy-ahloqiy   tarbiya   o’sib   kelayotgan   avlodni   tarbiyalashni   barcha
protsesslarini   bilim   berish   va   o’rgatish   bilan   birga   qamrab   oladi.   Bunday   ikkita
o’zaro   bog’langan   tomon:   hayotni   bilish   va   unga   bo’lgan   munosabatni   tarkib
toptirish   protsesslari   ajralib   turadi.   Hayotni   bilish   ma’lumot   olishning   asosiy
funktsiyasi, unga bo’lgan munosabatni tarkib toptirish tarbiyaning asosi, vazifasini
tashkil etadi. 
Sinf   rahbari   faqat   ta’lim-tarbiyaning   birligini   emas,   balki   ularning
xususiyatlarini   ham   ko’ra   bilishi   muhimdir.   Maktabdagi   tarbiya   inson   shaxsini
tarkib   toptirish   yuzasidan   olib   boriladigan   ulkan   ishining   bir   qismi   xolos,   u
bolaning   ilgarigi   tajribalarini   hisobga   olgan   holda   tashkil   etiladi,   undagi   barcha
yaxshi sifatlarni o’stirib, noto’g’ri tasavvurlar, odatlarni tuzatib borishi va bo’lajak
sifatga   zamin   tayyorlashi   kerak.   Ma’naviy-ahloqiy   tarbiya   o’quvchi   maktabni
tamomlagandan keyin ham to’gallanmaydi, u butun umr bo’yi davom etadi. 
Ma’naviy-ahloqiy   tarbiya-ta’lim   berish   bilan   bog’liq   bo’lgani   holda,   o’z
xususiyatlariga,   o’ziga   xos   vazifalari,   uni   tashkil   etishning   forma   va   metodlariga
ega bo’lib, maxsus ravishda o’rganilishi lozim. 
O’quvchilarni   ma’naviy-ahloqiy   tarbiyalashning   muhim   sharti   sifatida
ularning   o’quv   va   o’qishdan   tashqi   xilma-xil   faoliyatlarining   birligi   to’g’risidagi
tushunchalar bilan bog’liqdir. 
O’quv va ma’naviy-ahloqiy tarbiya faoliyati bir-birlarini to’ldirish lozim: Sinf
rahbari   tomonidan   tarbiyaviy   bosqichga   rahbarlik   qilingan   taqdirdagina   tarbiyada
biror   maqsadga   qaratilganlik,   ma’lum   bir   sistemaning   bo’lishi   mumkin.
Ma’naviyahloqiy   tarbiyalash   avvalo   tarbiyalanuvchi   shaxsining   tarkib   topish
protsessiga rahbarlik qilishni taqozo etadi. 
Biror   maqsadga   qaratilgan   tarbiya   jarayonda   tarbiyalanuvchilarning  jismoniy
hamda   ma’naviy-ahloqiy   yetukligi   o’sib   borishiga   qarab   ularning   mustaqilligi   va
ijodiy   faolligi   ortib   boradi.   O’quvchilar   jamoasining   ongliligi   ortib   borishi   bilan
  8   tarbiyachining   vazifalari   o’zgaradi.   Tarbiya   davomida   tarbiyalanuvchining
qarashlari, hayotiy nuqtai nazari asta-sekin tarkib topadi. 
Hozirgi davrida maktab va uydagi o’quv-tarbiya ishlarini amalga oshirayotgan
pedagogik   jamoa   oldiga   juda   katta   vazifalar   qo’ymoqda.   Maktab   yosh   avlodni
dunyoqarashini   tarkib   toptirish,   g’oyaviy,   siyosiy   jihatdan   chiniqtirish,   yuksak
axloqiy fazilatlarga ega qilish, mehnatiga va ongli kasb tanlashga tayyorlash lozim.
Bu   vazifalarni   hal   qilishda   sinf   rahbari   va   tashkilotchi   muhim   rol   o’ynaydi.
CHunki,   u   bir   sinf   sharoitida   tarbiyaviy   vazifalarni   amalga   oshirishga   qaratilgan
ishlarni tashkil etadi va boshqaradi. 
Sinf rahbari quyidagi vazifalarni bajaradi: 
1. O’ziga   yuklatilgan   sinfdagi   tarbiyaviy   ishlarni   amalga   oshiradi.   Bu
vazifani   bajarayotganda   u   yolg’iz   emas,   shu   sinfda   dars   berayotgan   turli   fan
o’qituvchilari   bilan   hamkorlikda   va   ularga   suyangan   holda   o’kuvchilarda   milliy
dunyoqarash   asoslarini   shakllantiradi,   axloqiy   tarbiyasini   rivojlantiradi.
O’quvchilarni   darsdan   tashqari   tadbirlarni   tashkil   etadi   va   sinf   jamoasini
mustahkamlaydi. 
2. O’quvchilarning   bilimga   bo’lgan   qiziqish   va   qobilyatini   o’stirish   har
bir   o’quvchining   indivudial-psixik   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda   kasbga
yo’naltirish   va   hayotiy   maqsadlarini   shakllantirish   sinf   rahbarining   alohida
vazifasidir.   Ayni   paytda   har   bir   o’quvchining   sog’ligini   mustahkamlashga   ham
e’tibor beradi. 
3. Sinf   rahbarining   diqqat   markazida   o’quvchilarning   yuqori   darsda
o’zlashtirishini   ta’minlash   masalasi   turadi.   Buning   uchun   u   har   bir   o’quvchining
kundalik o’zlashtirishidan voqif bo’lib turadi.  Orqada qolayotganlarga o’z vaqtida,
kechiktirmay yordam uyushtiradi. 
4. Sinfdagi   o’quvchilarning   o’z-o’zini   boshqarish   ishlarini   yo’naltiradi,
ular ishtirokida sinf jamoasining ijtimoiy foydali ishlardagi ishtirokini ta’min etadi,
maktab   miqiyosida   uyushtirilayotgan   muhim   tadbirlarda   o’z   sinfining   faol
qatnashishini ta’minlaydi. 
  9   5. Sinf   o’quvchilarining   ota-onalari,   kuni   uzaytirilgan   guruhlarining
tarbiyachilari,  korxonalar   va  muassasalardagi,  turar   joylardagi  otaliqqa  oluvchilar
bilan yaqin aloqaga o’rnatadi. 
6. Sinf   rahbari   shu   sinfda   dars   berayotgan   barcha   fan   o’qituvchilari
o’rtasida   o’quvchilarga   nisbatan   yagona   talablar   o’rnatilishiga   erishadi,   ota-
onalarga   pedagogik   bilimlar   tarqatib,   oila   bilan   maktab   o’rtasidagi   aloqani
mustahkamlaydi. 
7. Sinf rahbari o’z sinfidagi turli hujjatlarini; sinf jurnali, o’quvchilarning
kundaliklari, tabellar, shaxsiy ma’lumotlari, turli xil reja va hisobotlarni yuritadi. 
Ko’rinib   turibdiki,   sinf   rahbarining   vazifalari   keng   va   murakkab,   ularni
muvaffaqiyatli   hal   qilish   sinf   rahbarining   shaxsiy   sifatlariga   ham   bog’liqdir.   Sinf
rahbarining   shaxsiy   sifatlariga   qo’yiladigan   talablar   o’qituvchiga   qo’yiladigan
talablardan   farq   qilmaydi.   Lekin,   sinf   rahbari   asosiy   tarbiyachi,   bolalar   ma’naviy
jihatdan   andoza   oladigan   shaxs   bo’lganligi   uchun   ham,   bu   talablar   uning   shaxsiy
fazilatiga aylanib ketishi bilan tarbiyada alohida rol o’ynaydi. 
O’quvchilarni   har   tomonlama   yetuk,   barkamol   qilib   tarbiyalash   masalalarini
muvaffaqiyatli   hal   etish,   ularda   faol   hayotiy   mavqeni   shakllantirish,   o’zlashtirish
va   bilim   sifatini   oshirish   ko’p   jihatdan   kuni   uzaytirilgan   guruhlarining   samarali
ishlashiga   bog’liqdir.   Sinfdan   va   maktabdan   tashqari   tashkil   qilingan   ishlar
o’quvchilar   hayotidagi   tarbiyaviy   faoliyatini   to’ldiradi.   Ularning   dunyoqarashi,
to’g’ri   shakllanishiga,   axloqiy   kamol   topishiga   ko’maklashadi.   Nazariy   bilimlarni
amaliyot ishlab chiqarish bilan bog’lanishiga zamin yaratadi. 
Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarga rahbarlik qiluvchi tashkilotchilarning
vazifalari   ham   ko’p   qirralidir.   Sinfdan   va   maktabdan   tashqari   ishlarning
tashkilotchisining vazifalariga quyidagilar kiradi: 
1. Darsdan tashqari tarbiyaviy ishlarni rejalashtirish va amalga oshirishni
nazorat qilish. 
2. O’quvchilarning   sinfdan   va   maktabdan   tashqari   ko’p   qirrali   ishlarni
o’quvchilar tashkilotlari sinf faollari yordamida yo’lga qo’yish. 
3. Sinfdan   va   maktabdan   tashqari   ishlar   yo’nalishiga   bevosita   rahbarlik
qilgan   holda   o’qituvchilar,   sinf   rahbarlari,   ota-onalari,   sinf   faollariga   uslubiy
yordam ko’rsatish. 
  10   4. Umummaktab   va   maktablararo   o’tkaziladigan   eng   muhim   tarbiyaviy
tadbirlarda qatnashish. 
5. O’quvchilarning bo’sh vaqtlarini tashkil qilishda tarbiya va madaniyat
muassasalari   hamda   jamoatchilik   kuchidan   keng   foydalanish.   Bu   borada
tashkilotchilar   faolligini   uchta   asosiy   tomonini   ko’rish   mumkin:   tashkilotchilik,
uslubiy va ma’muriy. 
Bular ko’pincha o’zaro uzviy bog’langan holda namoyon bo’ladi. 
Tashkilotchining   tashkilotchilik   faoliyatiga   quyidagi   bir   qator   kishilarni   kiritish
mumkin: 
1. Tarbiyaviy   ishlar   sohasida   erishgan   yutuq   va   kamchiliklarni   tahlil
qilish. 
2. Tarbiyaviy ishlarning maqsad va vazifalarini aniqlash. 
3. Tarbiyaviy,   ommaviy,   siyosiy   ishlarni   rejalashtirish   va   ularning
mazmunini, shakl va usullarini aniqlash. 
4. Sinfdan, maktabdan  tashqari  ishlarni  rejalashtirish, guruhlashtirish va
ularning   mazmunini,   shakl   va   usullarini   aniqlash,   boshqaruvchi   shaxslarni
aniqlash. 
O’quvchilarning   sinfdan   tashqari   ishlari   o’z   mazmuniga   ko’ra   tafakkur
faoliyati   va   munosabat   vositasi   hisoblanadi.   CHunki   sinfdan   tashqari   ishlarda
olingan   axborot   idrok   etiladi,   qayta   ishlanadi.   SHu   asosda   yangi   bilimlar   hosil
qilinadi.   O’quvchilar   maktabdan   tashqari   ishlarda   qatnashib   turli   kishilar   bilan
muayan munosabatga kirishadilar. Turli vaziyatga duch keladilar. SHuning uchun
ham   o’quvchilarning   maktabdan   tashqari   faoliyatlari   qanchalik   xilma-xil   bo’lsa,
ularning   munosabatlari   shunchalik   munosabat   doirasi   keng   va   ma’naviy   o’sishi
samarali   bo’ladi.   Maktabdan   tashqaridagi   tarbiyaviy   ishlarda   o’quvchilar
jamoadagi   ishlarni   o’rganadilar.   Ijtimoiy   mehnat   quvonchini   his   qiladilar.   Ishlab
chiqarish mehnatiga qo’shiladilar. Jamoatchilik fikriga bo’ysunishga, jamoa sharafi
uchun kurashishga otlanadilar.  Maktabdan tashqari faoliyatga quyidagilar kiradi: 
  11   1. Og’zaki   ish   usullari:   majlislar,   yig’inlar,   ma’ruzalar,   kutubxonalar,
konferentsiyalar, munozaralar, uchrashuvlar, gazetalar, radio va jurnallar. 
2. Amaliy   ish   olib   borish   usullari   turli   joylarga   sayyohatlarga,   sport
musobaqalari,   tabiatshunoslar   to’garaklari,   shanbaliklar,   yangi   kitoblar
ko’rgazmalari. 
Tarbiyaviy   ish   pedagogikadan   butun   qobiliyatlarni   ishga   solishga   taqozo
etadi.   Sinf   rahbarligi   kursi   bilan   maktabdan   va   sinfdan   tashqari   tarbiyaviy   ishlar
metodikasi kursi bir-biriga bog’liq va uning davomiyligidir. 
Yuqoridagi   qayd   etilgan   topshiriqlarni   bajarish   jarayonida   o’quvchilar   turli
qo’llanmalar,   asboblar,   apparatlar,   didaktik   materiallardan   foydalanishni
o’rganadilar,   o’z-o’zini   tekshirish   uchun   turli   ma’lumot   va   tayanch   materiallarini
jalb etish ko’nikmalarini egallaydilar. 
Sinfdan   va   maktabdan   tashqari   ishni   rejalashtirish   bolalarning   yosh
xususiyatlariga,   maktabning  joylashgan  shart-sharoitlariga,  ijodiy  birlashmalariga,
ilmiy   markazlar   bilan   o’zaro   aloqasi   kabi   ishlarni   inobatga   oladi.   Direktor
o’rinbosarining   faoliyati,   o’z   ifodasini   topgan   xujjatlar   ro’yxati,   xalq   ta’limi
tomonidan doimiy ravishda berilib boriladi. 
Tarbiyaviy   ishlarning   sifat   va   samaradorligi,   avvalo   tarbiyachining   g’oyaviy
ishonchiga   va   siyosiyligining   darajasiga   bog’liq.   Buning   uchun   sinf   rahbari   fan
yangiliklarini muntazam, egallab borishi bilan o’zining bilimini, ongini oshiradi. 
Sinf   rahbarining   axloqiy   obro’si   g’oyat   darajada   yuqori   bo’lishi   ham   bu
o’rinda   muhimdir.   Sinf   rahbari   ana   shundagina   tarbiyaviy   ta’sir   ko’rsatishga   ega
bo’ladi. Tarbiyachining shaxsiy fazilatlari, ma’naviy qiyofasi o’quvchilar ongining
va   xulqining   shakllanishiga   katta   ta’sir   ko’rsatadi.   Sinf   rahbari   uchun   malaka   va
ko’nikmalarga ega bo’lishni o’zi yetarli emas. U o’z tarbiyaviy faoliyatida yuksak
darajadagi   insonparvarlik   fazilatlari,   o’z   ishiga   sadoqati,   intizomi,   odamiyligi,
axloqiy   sifatlari   bilan   ham   ta’sir   o’gkazadi.   CHunki,   tarbiyachilik   qobilyati   juda
ko’p   sifatlarni:   chuqur   bilim,   keng   fikrlilik,   ishga   jon   dildan   ko’ngil   qo’yish,
bolalarga bo’lgan cheksiz, muhabbat muomala nazokatlilik, qalb yoshligi, serzavq
temperament,   oqil   va   adolatlilik   namunasi,   alohida   nazokat   sipolik   va   vazminlik
kabi   fazilatlarning   bo’lishini   taqozo   qiladi.   Bunga   yana   tarbiyachilik   texnikasi
  12   qo’shimcha ishda muvaffaqiyat ta’minlanishi tabiiydir. Tarbiyachilik texnikasi sinf
rahbarining asosiy qurolidir. 
Sinf   rahbarlaridan   madaniyat   darajasining   kengligi,   pedagogik   odob
talablariga rioya qilish, har bir bola shaxsini inson sifatida hurmat qilish bilan unga
nisbatan   talabchanlikni   unutmaslik,   tashkilotchilik   malakalariga   ega   bo’lish,   o’z
muomolasini   tinimsiz   oshirib   borish   bilan   ishga   ijodiy   yondashish   talab   qilinadi.
Muhimi   shundaki,   sinf   rahbarining   o’zi   bolalarni   tarbiyalamoqchi   bo’lgan
g’oyaviy-axloqiy   barkamollikka   mos   bo’lishi   kerak.   Tarbiyadagi   xatolarning
ko’pchiligiga   asosiy   sabab,   bolaning   oldiga   qo’yilayotgan   talablar   tarbiyachi
harakterida hamisha ham namoyon bo’lavermasligidadir. 
Sinf   rahbarining   faol   jamoatchi   sifatida   hamisha   namuna   ko’rsatishi   muhim
ahamiyatga   ega.   Ayni   vaqta   u   kommunikativ   qobilyatga   ega   bo’lishi,   ro’y
berayotgan voqea va hodisalarni faqat pedagogik qoidalarga bog’lab baholashgina
emas,   balki   ro’y   berishni   sababiga   qarab   hukm   ham   chiqarishni,   ijod   qilish
qobilyatiga   ega   bo’lishi   kerak.
;   Sinf   rahbari   maktabdagi   eng   yetuk   pedagog
hisoblanib,   u   bajaradigan   mehnatining   o’lchovi,   chegarasi   yo’q.   Uning   bilmagan
ishi   uddasidan   chiqa   olmaydigan   sohasi   bo’lmaydi.   SHu   bilan   bir   qatorda,   u
beg’araz,   xolis   shaxs   bo’lib,   jamoatchilik   asosida   ishlaydp.   Sinf   rahbari
pedagoglar,   ota   onalar   va   o’quvchilarni   o’zaro   bog’lovchi   shaxs   sifatida   barcha
tomonlarining   nuqtai   nazarini   hisobga   olishi,   harakatlarni   bir   markazga
birlashtirish,   o’zaro   aloqalarning   to’g’ri   bo’lishiga   ta’sir   o’tkazish   va   ayni   vaqtda
o’zining   o’rnini   aniq   ta’minlay   olishi   kerak.   Mana   shu   fazilatlar   sinf   rahbarining
tarbiyaviy   ishlari   samarasini   oshirishga   va   uning   muvaffaqiyatini   ta’minlashga
garov   bo’ladi.   Sinf   rahbari   o’quvchilarga   puxta   bilim   berishga,   ularni   fikrlash
qobilyatini   faollashtirishga   hamisha   g’amxo’rlik   qilib   boradi.   Hatto   o’zlashtirish
yuqori   bo’lgan   sinflarda   ham   bolalarda   ilmga   bo’lgan   qiziqish   va   muhabbatni
o’stirishga, ta’lim sifatini oshirishga harakat qilish zarur. 
Ayrim   maktablarda   yuqori   o’zlashtirishga   erishishga   o’quv,   didaktik   masala
sifatida maktabda ta’lim-tarbiyani to’g’ri yo’lga qo’yishga bog’liq bo’ladi. O’qish
  13   jarayonida   bolalarda   mehnatsevarlik,   diqqatni,   matonat   kabi   sifatlarni   tarbiyalash
bilimni muvaffaqiyatli o’zlashtirishga yordam beradi. 
Maktabda   olib   boriladigan   tarbiyaviy   ishlar   sistemasi   to’g’ri   va   bevosita
sinfda   o’zlashtirishni   ko’tarishga   ta’sir   etadi.   Sinf   rahbari   o’qituvchilar   bilan
hamkorlikda   bolalarni   o’qishga   ongli   munosabatda   bo’lishga   o’rgatadi.
O’quvchilarning   o’qishlarini   nazorat   qiladi,   darslarga   kiradi,   kuzatadi   va   o’z
sinfidagi   o’quvchilar   bilan   birgalikda   sinfda   o’quv   ishlarining   sifatini   oshirish
chora-tadbirlarini   belgilaydi.   Yuqori   sinflarda   yuqori   o’zlashtirish   uchun   ko’rish
susaymaydi, aksincha u yana ko’proq ahamiyat kasb etib boradi. 
1. O’quv   mehnatiga   ongli   munosabatda   va   unga   ma’lumot   bilan
yondashish   hissini   tarbiyalash   bilimning   sifatli   bo’lishi   bolaning   o’qishga
bo’lgan intilishiga qiziqishiga ularning harakatchanligiga, diqaqatiga faoliyatiga
tashabbuskorligiga,   mustaqilligiga   bog’liqdir.   Bunday   sifatlarni   o’quvchilarda
shakllantirish   ularga   o’quv   mehnatining   ijodiy   ahamiyatini   tushuntirish   va   o’quv
mashg’ulotlariga   mas’uliyat   bilan   yondashishni   o’quvchilardan   talab   etish   sinf
rahbarining   faoliyatida   muhim   o’rin   egallaydi.   Sinf   rahbari   o’quv   jarayonini
ijtimoiy   foydali   mehnat   bilan   bog’lash   o’qish   bilan   hayot   o’rtasidagi,   mehnat
faoliyati   o’rtasidagi   aloqani   ko’rsatish,   vatanni   himoya   qilish   hissini   tarbiyalash
orqali erishiladi. 
2. Har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uyg’otish. 
Bola   bilimga   qiziqmay   turib,   o’qishga   intilmay   turib,   muvaffaqiyatli   o’qiy
olmaydi.   Birinchi   navbatda   qiyinchilik   bilan   o’zlashtirilgan   fanlariga   nisbatan
bolaning qiziqishini uyg’otish kerak. Boladagi o’qish, mehnatga nisbatan havas va
qiziqish   o’qishidagi   qiyinchiliklarni   yengishga,   bilim   faoliyatini   oshirishga
qiziquvchanlik va mustaqilligini kamol topishiga olib keladi. 
3. O’quv mehnati madaniyatini oshirish. 
O’zlashtirishning   past   bo’lishi   aksariyat,   o’quv   jarayonini   sistemali   va   rejali
olib borish iqtidorli bolalarni shakllaniga olib keladi. 
Sinf   rahbarining   va   o’qituvchining   asosiy   vazifasi   har   bir   o’quvchining
fikrlashga   o’rgatishdan   iboratdir.   Ayniqsa   bolalarda   o’qish   qiyinchiliklarini
yengish, tushunib o’qish va kitob bilan mustaqil ishlash uy vazifalarini bajarishda
  14   rioya   qilishni   olgan   bilimlarini,   amalda   qo’llash   kabi   bilim   olish   uchun   zarur
bo’lgan sifatlarini shakllantirish katta ahamiyatga egadir. O’quvchilarning aqliy va
jismoniy   o’sishiga   madaniyatli   bo’lib   harakat   qilish   va   hamisha   bu   haqda
g’amxo’rlik qilish lozim. 
4. O’quvchilarni   o’quv   mehnatida   muayyan   rejaga   itoat   etishga
o’rgatish. 
O’quv   mehnati   bilan   dam   olishni   to’g’ri   tashkil   etish,   tashkiliy   ravishda   uy
vazifalarini   bajarish   ta’lim   samaradorligini   oshiradi.   O’quvchilar   rejimga   itoat
etishlarini   o’qituvchi,   sinf   rahbari   va   ota-onalar   muntazam   ravishda   nazorat   qilib
borishlari   kerak.   SHu   yo’l   bilan   ularni   muvaffaqiyatli   o’qishga,   o’quv   mehnatida
saramjonlikka o’rgatish mumkin. 
5. O’qish jarayonida o’rtoqlariga yordam berishni uyushtirish. 
O’rtoqlariga o’zaro yordam, sinfda ulgurmovchilikni, maktabni tashlab ketish
hollarining oldini olishga yordam beradi. SHu bilan birga sinfda o’rtoqlik do’stlik
va bir jamoa bo’lib shakllanishiga olib keladi. 
6. Sinf o’quvchilari bilan alohida bo’lishi va yaxshi hamkorlik. 
Sinf   rahbari   ta’lim-tarbiyaviy   ishlarni   yakka   o’zi   emas,   balki   shu   sinflarda
dars beruvchi boshqa o’quvchilar bilan hamkorlikda hal etadi. O’quv ishlarida sinf
rahbarining   va   shu   sinfda   ishlaydigan   boshqa   o’qituvchilarning   bir   yoqadan   bosh
chiqarib   ishlashi,   o’quvchilarga   nisbatan   yagona   talabni   amalga   oshirish   va
o’quvchilarning bir-biriga o’zaro yordamlari ta’lim-tarbiya sifatini oshiradi. 
Tarbiyaviy   ishlar   tizimida   sinf   rahbarining   faoliyati   ko’p   qirrali   va
sermazmundir.   Sinf   rahbari   rahbarlik   qilayotgan   sinf   o’quvchilarini   tarbiyalash
bilan bir qatorda o’quv yili yoki chorak davomida nimalar qilish kerakligi bolalar
hayotini   nima   bilan   band   qilish   va   tanlangan   ish   turini   qanday   amalga   oshirishni
bexato   aniqlash   kabi   ancha   murakkab   muammoni   yechadi.   Bu   borada   sinf
rahbariga   turli   xil   manbalar   yordam   beradi.   O’quvchilarning   ayrim
hattiharakatlariga bu hatti-harakatlar namoyon bo’lishini tashkil etishi tajribalarini
  15   o’rganish   va   tahlil   qilish   asosida   o’quvchilarni   o’rganishda   amal   qilishi   lozim
bo’lgan talablarni shunday ifodalamoq mumkin. 
Bolalarni o’rganish ularga tarbiya va ta’lim berish sifatini oshirish lozim. 
O’quvchilarni   muntazam   tarzda   o’rganish   asosida   boshlang’ich   jamoaga   hamda
alohida   o’quvchilarga   tarbiyaviy   ta’sir   etishining   yanada   samarali   usul   va
metodlarini tanlab olishga ijodiy yondashish mumkin bo’ladi. 
O’quvchilarning   individual   xususiyatlari,   mayllari   hamda   qiziqishlarini   qayd
qilib   borish   bilangina   cheklanib   qolish   noto’g’ri   bo’ladi.   Bu   o’rganish   asosida
o’quvchilarning   o’ziga   xos   xususiyatlarini   hisobga   olib,   bular   bilan   olib
boriladigan   tarbiyaviy   ishlarni   tashkil   etish   muhimdir.   O’z   o’quvchilarini   yaxshi
o’rganish   demak,   tashqi   tomoniga   emas,   balki   ular   hulq-atvor   sabablarini
o’rganishga e’tibor bermoq darkor. 
O’quvchilarni tabiiy hayot va o’quv faoliyati sharoitida o’rganish. 
O’quvchi   ta’lim   jarayonida   ijtimoiy   foydali   maslahatga   va   jamoat   ishiga
o’rganishi lozim. O’qituvchilarn o’qituvchi va o’quvchilar jamoasi bilan, otaonalar
va   tevarak   atrofidagi   kishilar   bilan   kirishadigan   munosabatlarini   o’rgatish   juda
muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Bu   munosabatlar   jarayonida   shaxsning   yanada   to’la
ochiladi.   O’quvchilarni   tibbiy   ish   va   kundalik   hatti-harakat   jarayonida   o’rganish
o’quvchiga haqiqiy baho berishga yordam beradi. 
Yuqori   sinflarda   yuqori   o’zlashtirish   susaymaydi,   aksincha   u   yana   ko’proq
ahamiyat kasb etib boradi. 
1. O’quv   mehnatiga   ongli   munosabatda   va   unga   ma’lumot   bilan
yondashish   hissini   tarbiyalash   bilimning   sifatli   bo’lishi   bolaning   o’qishga
bo’lgan intilishi, qiziqishiga ularning harakatchangligiga, diqaqatiga faoliyatiga
tashabbuskorligiga,   mustaqilligiga   bog’liqdir.   Bunday   sifatlarni   o’quvchilarda
shakllantirish, ularga o’quv mehnatining ijodiy ahamiyati tushuntirish va o’quv
mashgulotlariga   mas’uliyat   bilan   yondashishni   o’quvchilardan   talab   etish   sinf
rahbarining   faoliyatida   muhim   o’rin   egallaydi.   Bunga   esa   ularning   o’qishdagi
har   bir   yutig’ini   ijtimoiy   foydali   mehnat   bilan   bog’lanish   o’qish   bilan   hayot
o’rtasidagi   mehnat   faoliyati   o’rtasidagi   aloqalini   ko’rsatishi,   vatanni   himoya
qilish hissasini tarbiyalash orqali erishiladi. 
  16   2. Har narsani bilishga qiziqish va bilimga muhabbat uyg’otish. 
Bola   bilimga   qiziqmay   turib,   o’qishga   intilmay   turib,   muvaffaqiyatli   o’qiy
olmaydi.   Birinchi   navbatda   qiyinchilik   bilan   o’zlashtirilgan   fanlariga   nisbatan
bolaning   qiziqishini   uyg’otish   kerak.   Boladagi   o’qish   mehnatiga   nisbatan,
mehnatga nisbatan  havas  va qiziqish o’qishidagi  qiyinchiliklarni  yengishga, bilim
faoliyatini oshirishga qiziquvchanlik va mustaqilligini kamol topishiga olib keladi. 
3. O’quv mehnati madaniyatini oshirish. 
O’zlashtirishning   past   bo’lishi   aksariyat,   o’quv   mehnatini   sistemali   va   rejali
olib borish iqtidorli bolalarda iqtidorini shakllanishiga olib keladi. Sinf rahbarining
va   o’qituvchining   asosiy   vazifasi   har   bir   o’quvchining   fikrlashga   o’rgatishdan
iboratdir.   Ayniqsa   bolalarda   o’qish   qiyinchiliklarini   yengish,   tushunib   o’qish   va
kitob   bilan   mustaqil   ishlash   uy   vazifalarini   bajarishda   rioya   qilishni   olgan
bilimlarini,   amalda   qo’llash   kabi   bilim   olish   uchun   zarur   bo’lgan   sifatlarini
shakllantirish katta ahamiyatga egadir. O’quvchilarniyag aqliy va jismoniy taraqqiy
etishga   madaniyatli   bo’lib   harakat   qilish   va   hamisha   bu   haqda   g’amxo’rlik   qilish
lozim. 
4. O’quvchilarni   o’quv   mehnatida   muayyan   rejaga   itoat   etishga
o’rgatish. 
O’quv mehnati bilan dam olishni to’g’ri almashtirib borish, tashkiliy ravishda
uy   vazifalarini   bajarish   ta’lim   samaradorligini   oshiradi.   O’quvchilar   rejimga   itoat
etishlarini   o’qituvchi,   sinf   rahbari   va   ota-onalar   muntazam   ravishda   nazorat   qilib
borishlari  kerak.  SHu  yo’l   bilan  ularni  muvaffaqiyatli   o’qishga,   o’quv  mehnatada
saramjonlikka o’rgatish mumkin. 
5. Sinfda   o’qish   jarayonida   o’rtoqlarga   yordam   uyushtirish.   O’rtoqlarga
o’zaro yordam, sinfda ulgurmovchilikni, ikki yillikni va maktabni tashlab ketish
hollarining   oldini   olishga   yordam   beradi.   SHu   bilan   birga   sinfda   o’rtoqlik
do’stlik va bir jamoa bo’lib shakllanishiga olib keladi. 
6. Sinf o’quvchilari bilan alohida bo’lishi va yaxshi hamkorlik. 
  17   Sinf   rahbari   ta’lim-tarbiyaviy   ishlarni   yakka   o’zi   emas,   balki   shu   sinflarda
dars   beruvchi   boshqa   o’qituvchilar   bilan   hamkorlikda   hal   etadi.   O’quv   ishlarida
sinf   rahbarining   va   shu   sinfda   ishlaydigan   boshqa   o’qituvchilarning   bir   yoqadan
bosh   chiqarib   ishlashi,   o’quvchilarga   nisbatan   yagona   talabni   amalga   oshirish   va
o’quvchilarning bir-biriga o’zaro yordamlari ta’lim -tarbiya sifatini oshiradi. 
  18   2.Tarbiyaviy ishlar tizimida milliy qadriyatlarni o’rni  
 Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani 
shakllantirish, yoshlarni boy tarixiy va madaniy merosimiz, milliy an’analarimizga,
umuminsoniy qadriyatlarimizga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g’oyalariga 
sadoqat ruhida keng fikrli, sog’lom, jismoniy, akliy va ma’naviy jihatdan 
barkamol, iqtisodiy islohotlarning mohiyatini tushunadigan hamda ularni yangi 
ijtimoiy munosabatlar orqali hayotga tatbiq eta oladigan, milliy g’oya va istiqlol 
mafkurasi mustahkam bo’lgan shaxslarni shakllantirish sinf rahbari faoliyati 
maqsadining asosini tashkil etadi. 
Qadriyatlar inson uchun ahamiyatli bo’lgan millat manfaatlari yo’lida xizmat
qiladigan   erkinlik,   ijtimoiy   adolat,   tenglik,   haqiqat,   ma’rifat,   go’zallik,   yaxshilik,
halollik, burchga sodiqlik singari fazilatlarni o’zida mujassamlashtiradi. 
Qadriyatlar   o’zining   mazmun-mohiyatiga   ko’ra   bir   necha   turlarga   bo’linadi.
Bular:   tabiiy   qadriyatlar   (yashash   uchun   zarur   bo’lgan   tabiiy   shart-sharoitlar);
iqtisodiy   qadriyatlar   (ishlab   chiqarish   kuchlari   va   vositalari);   ijtimoiy-siyosiy
qadriyatlar   (erkinlik,   tenglik,   adolat,   tinchlik,   xamkorlik);   ilmiy   qadriyatlar
(bilimlar,   tajribalar,   yutuqlar);   falsafiy   qadriyatlar   (g’oyalar,   mafkuralar,
kontseptsiyalar); badiiy qadriyatlar (san’at, adabiyot, madaniyat); diniy qadriyatlar
(iymon, e’tiqod, vijdon, savob) kabi qadriyatlarni qayd etish mumkin bo’ladi. SHu
bilan   birga   fanda   qadriyatlarning   m   i   l   l   i   y   va   u   m   u   m   i   n   s   o   n   i   y   turlarga
ajratilishi an’ana tusiga kirgan. 
Milliy   qadriyatlar   ma’lum   bir   millat,   xalq   va   elatlarning   o’z   tarixiy
taraqqiyotida   yaratadigan   barcha   moddiy   va   madaniy   (ma’naviy)   boyliklari
yig’indisidan iboratdir. 
Umuminsoniy qadriyatlar tabiatni muhofaza qilish, madaniyatni rivojlantirish,
inson   sog’ligini   saqlash,   oziq-ovqat   bilan   ta’minlash,   energiya-yoqilg’i
tanqisligining   oldini   olish,   turli   tahdidlarni   bartaraf   etish,   tsivilizatsiya
taraqqiyotini davom ettirish kabi sohalarni o’zida mujassamlashtiradi. 
 
  19   Qadriyatlar turli-tuman bo’lishi bilan birga «dunyoda eng oliy qadriyat -
inson» hisoblanib, qolgan barcha qadriyatlar unga xizmat qiladi. Inson
qadriyatining ma’naviy, tarixiy hamda ta’limiy jihatlari o’ziga xos yangicha
fikrlash va yondoshishlar asosida yurtboshimiz asarlarida batafsil yoritilgandir. 
O’quvchi-yoshlar   dunyoqarashini   shakllantirishda   milliy   va   umuminsoniy
qadriyatlar, xalqimizning boy tarixiy, madaniy va ma’naviy merosi  asosida ularni
vatanparvarlik,   mehnatsevarlik,   insonparvarlik,   iymon-e’tiqod,   mehr-shafqatlilik
kabi insoniy fazilatlar misolida har tomonlama barkamol avlodni tarbiyalaydi; 
O’rta   Osiyo   mutafakkirlaridan   Farobiy,   Abu   Ali   ibn   Sinolar   ham   inson
tarbiyasiga ta’sir etadigan omillar ahamiyatiga e’tibor berib kelganlar. 
Farobiy inson kamolotida ta’lim-tarbiyaning muhimligini ta’kidlab: «munosib
inson»   bo’lishi   uchun   odamda   ikki   imkoniyat:   ta’lim   va   tarbiya   olish   imkoniyati
bor. Ta’lim olish orqali nazariy kamolotga erishiladi, tarbiya esa, bu kishilar bilan
muloqotda axloqiy qadr-qimmatni va amaliy faoliyatni yashirishga olib boradigan
yullar   deydi.   Abu   Ali   ibn   Sino   etika   va   axloqiy   tarbiya   masalalarini   falsafiy
pedagogik asosda yoritib berishga yordam beradi. 
Xalq   –   axloqiy   qadriyatlar   bo’lib,   u   qimmatli   an’analar   ijodkori.   Xalq
qadriyatlar   va   an’analarni   o’zining   ozodligi   uchun   olib   borgan   kurashlardan
mardonavor   ijod   qildi,   ularni   tolmas   mehnatda,   chet   el   bosqinchilari   bilan   qilgan
janglarida qadraladi va e’zozladi. 
Qadriyatlarning   ijtimoiy,   siyosiy,   axloqiy   mazmuni   turli   tarixiy   davrlarda
ayniqsa   keskin   sinfiy   kurashlarda   yaqqol   ko’rindi.   Ommaviy   xalq   harakatlari,
inqilobiy   janglar   avj   olgan   davrda   ham   kishilar   ijtimoiy   qiziqishlar   bilan
yashaganlar. 
Qadriyatlarni   o’rganishda   ular   qanday   tarixiy   sharoitda   va   qaysi   sinf
tomonidan   yaratilganinini,   kimlarga   xizmat   qilganini,   kimning   manfaatini
yoqlaganini   va   qaysi   sinfning   hukmronligini   mustahkamlaganini   ko’ra   bilishi
kerak. 
   
  20   Ma’naviy-axloqiy   tarbiyani   milliy   qadriyatlar   asosida   shakllantirishda
ularning   yuzaga   kelishi   va   rivojlanishini   bilish   hamda   ularni   tarbiya   jarayonida
qo’llash   o’ziga   xos   xususiyatlarga   ega   bo’lib,   ularni   shartli   tarzda   quyidagicha
ifodalash mumkin bo’ladi: 
Qadimgi qadriyatlar. 
Bu   arxeologik   asori-atiqalar   va   obidalarni   o’zida   mujassamlashtiradi.
Bularni   o’rganish   bo’yicha   ekskursiyalar   bolalar   tarbiyasining   asosiy   usullaridan
hisoblanadi. 
Islomgacha bo’lgan milliy-madaniy qadriyatlari. 
Bular zardo’shtiylik-Avesto asoslari, qadimgi tarixiy ma’lumotlar (Tumaris,
SHiroq afsonalari) va qadimgi turk bitiklarini o’zida mujassamlashtiradi. 
Bular   orqali   tarbiyalash   ushbu   ma’lumotlarga   oid   hikoyalar,   filmlar,
ma’ruzalar yetkazilishini o’zida aks ettiradi. 
3.Islomiy qadriyatlar. 
Bu   qadriyatlar   o’zida   Qur’oni   Karim,   Hadisi   SHarif,   Tafsifchilik,
Fikxshunoslik, tasavvufchilik asoslarini hamda islomiy obidalarni o’z ichiga oladi. 
  Bularni   bolalar   tarbiyasida   qo’llash   turli   xil   izohlar,   ilovalar,  da’vatlar   (savobchi
da’vat),   pand-nasihatlar,   qiziqarli   kitoblarni   o’qib   berish,   mazmunli   hikoyalar,
namunali   voqealar,   ogohlantiruvchi   voqealar,   obidalarga   sayohatlar,   allomalar
hayotini   yoritish,   filmlar,   islomiy   yodgorliklarni   asrab-avaylashni   shakllantirish
kabilarni o’zida mujassamlashtiradi. 
4. Mumtoz adabiyot qadriyatlari. 
Bu   mumtoz   yozuvchi.   shoir   va   adiblarning   hayot   iva   ijodi   bilan   bog’liq
ma’lumotlar   hamda   ularning   asarlari,   qoldirgan   adabiy-badiiy   meroslarini   o’z
ichiga oladi. Bularni bolalar tarbiyasida qo’llash, shu allomalar hayot iva ijodining
tarixini   ularga   yetkazish,   mumtoz   adabiyot   asarlarining   mazmun   mohiyatini
 
  21   bolalarga   qiziqarli   yoritib   berish   hamda   ularning   tarbiyaviy   jihatlarini   bolalarga
yetkazish orqali amalga oshiriladi. 
5. Qomusiy allomalar ilmiy - madaniy meros qadriyatlari. 
Bular   o’z   ichiga   qomusiy   allomalar   hayoti-ijodi   bilan   bog’liq   tarixiy
ma’lumotlarni, ularning asarlarini  hamda jahon ilmiga qo’shgan buyuk xizmatlari
va ularning umumbashariy ahamiyatini jamlaydi. Bu qadriyatlar mutolaasi, filmlar
hamda allomalar asarlarini birgalikda o’rganish sifatida singdirishi mumkindir. 
6. Tarixiy   sulolalar   tarixi   (Samoniylar,   Xorazmshoxlar,
Temuriylar,   SHayboniylar,   Mangitlar,   Qo’ng’irot   tarixi)   bilan   bog’liq
madaniy merom qadriyatlari. 
Bu tarixiy sulolalar tarixi, ular tomonidan yaratilgan me’morchilik obidalari
hamda ular tomonidan qoldirilgan boshqa madaniy meros yodgorliklar tarbiyasida
foydalanishi   turli   xil   tarixiy   ma’lumotlarni   bolalarga   yetkazish,   qiziqarli   tarixiy
filmlar   qo’yib   berish,   tarixiy   memuar   asaralar   bilan   tanishtirish   va   tarixiy
muzeyyodgorliklarga sayohatlarga bolalarni olib borishni o’z ichiga oladi. 
7. Tarixiy etnografiya ma’lumotlari. 
Bular   xalqimizga   xos   bo’lgan   tarixiy   an’analar,   urf-odatlar,   to’y-markalar,
qadriyatlar, me’morchilik obidalari, xalq amaliy san’at (hunarmandchilik sohalari)
buyumlari,   muzeylar   materiallari   (numizmatika-tangashunoslik,   yuvelir-zargarlik,
torevtika-pandanorlik materiallar, asarlar va) kabilarni o’zida mujassamlashtiradi. 
Bulardan   oilada   bolalar   tarbiyasi   uchun   foydalanish   kitoblar   mazmunini
yoritish, ko’rgazma-muzeylarga sayohatlar uyushtirish, xalq bayramlarida ishtirok
etish,   urf-odatlar   saqlashishi   hamda   ularga   itoat   etishni   bolalardan   talab   qilish,
bolalarni mashhur ustozlarga shogird berish kabilarni o’z ichiga oladi. 
8. Tarixiy-pedagogik meros qadriyatlari. 
Bu   milliy   pedagogika   tarixiga   oid   bo’lgan   allomalar,   shoirlar,   jadidlar,
ziyolilar   va   davlat   arboblarining   asarlari,   tarixiy   meroslari   hamda   g’oyaviy
qarashlaridan   iboratdir.   Bunda   ayniqsa   ilmiy-marifiy   va   didaktik   pand-nasihat
   
  22   asarlarining ahamiyati kattadir. Bular bolalar ma’naviy axloqiy tarbiyasiga izohlar,
ilovalar, hikoyalar, filmlar hamda pand-nasihatlar orqali yetkazilishi mumkin. 
9. Xalq og’zaki ijodi meros qadriyatlari. 
Bular   ertaklar,   dostonlar,   qissalar,   hikoyalar,   topishmoqlar,   ashulalar,
chistonlar   va   o’gitlar   sifatida   bizgacha   yetib   kelgan.   Bular   orqali   bolalar
ma’naviyaxloqiy   tarbiyasini   tashkil   etish   turli   xil   suhbatlar,   tez   aytishlar,   aqliy
uyinlar va mushoiralar sifatida amalga oshirilishi mumkin. 
10. Xalq milliy o’yinlari meros qadriyatlari. 
Bunga   xalqimiz   orasida   tarqalgan   milliy   o’yinlar   kiradi   va   ularni   bolalar
tarbiyasida   qo’llashda   «Oq   terak»,   «CHillak»   ,   «Sokka   tashash»,   «Kim   o’zar?,
«CHuv   ketdi»   kabi   turli   xil   o’yinlar   sifatida   amalga   oshiriladi.   Bolalarni   kurash
bo’yicha yirik musobaqalar hamda xalq ko’pkarilariga olib borish ham bu sohada
muhim ahamiyatga egadir. 
11. Milliy san’at qadriyatlari. 
Bular   xalqimiz   milliy   san’ati   bilan   bog’liq   musiqa,   teatr,   askiya,   aytishuv,
mushoira,   raqs   va   san’at   darajasiga   ko’tarilgan   mehnat   an’analarini   o’z   ichiga
oladi.   Bulardan   bolalar   ma’naviy-axloqiy   tarbiyasini   shakllantirishda   kontsert,
spektkal,   askiya   kechalari   va   noyob   san’at   ob’ektlariga   sayohatlarga   borishdan
foydalanish mumkin bo’ladi. 
12. Umumxalq tadbirlaridagi tarixiy qadriyatlar. 
Bunga   umumxalq   milliy   bayramlari   (Navro’z,   Mehrjon)   tadbirlari   (hashar,
ko’maklar), to’ylar (sunnat to’yi, nikoh to’yi, uy to’yi, mo’lchal to’yi), ma’rakalar
(xatni   qur’on,   janoza)   kabilar   kiradi.   Bular   orqali   bolalar   ma’naviyahloqiy
tarbiyasini   shakllantirish   ularni   shu   marosimlardagi   ota-onalar   nazoratidagi
ishtirokida va kuzatish orqali amalga oshiriladi. 
Bolalar ma’naviy-axloqiy tarbiyasini milliy qadriyatlar asosida shakllantirish,
vatanparvalik,   jamoatchilik,   erk,   ozodlik,   adolatparvarlik,   mardlik,   do’stlik,
 
  23   tarbiyalilik,   axloqiylik,   or-nomus,   halollik,   mehnatsevarlik,   mehr-oqibat   kabi
ko’nikmalarning ular tarbiyasida vujudga kelishi bilan bog’liqdir. 
 
3. Sinfdan tashqari ishida milliy qadriyatlardan foydalanishning
shakl va metodlari 
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida erishgan yutuqlarimiz, istiqlol g’oyalari
bilan   sug’orilgan   ko’rgazmali   targ’ibot   vositalarini   shakl   va   mazmun   jihatidan
rang-barangligini   ta’minlash,   xalq   og’zaki   ijodi   namunalarini   tashkil   etish   va
ularning   ijodlari   asosida   hujjatli   fil ь mlar   yaratish   va   ularni   har   bir   bola   qalbiga
kirib   borishini   ta’minlash   ma’naviy   barkamol   fuqarolarni   tarbiyalashda   muhim
vosita hisoblanadi. 
  Ijtimoiy-ma’naviy   muhitni   yanada   sog’lomlashtirish,   diniy
aqidaparastlikning   oldini   olish,   ma’naviy   tubanlik,   zo’ravonlik   kabi   illatlarni
batamom   yo’q   qilishga   erishish   maqsadida   har   bir   idora   va   tashkilotda,
ta’limtarbiya muassasalarida, jamoa xo’jaliklarida maxsus «ma’naviyat kunlari» va
«ma’naviyat saboqlari» ni tashkil etish, undan tashqari -o’quvlarini muzey, tarixiy
qadamjolarga   sayohatlar,   mehnat   qahramonlari,   tarixiy   va   taniqli   shaxslar   bilan
uchrashuvlar o’tkazish;  ijodkor oilalar, yoshlar klublari tashkil etish;  ajdodlarimiz
madaniy merosi, urf-odatlari, tuy va motam marosimlari, xalq og’zaki ijodi, o’zbek
milliy   hunarmandchilik   namunalarini   yig’ish,   o’rganish   va   kelgusi   avlodlarga
yetkazish   maqsadida   ekskursiyalar   uyushtirish   sinf   rahbari   ishini   boyitishda,
ma’naviy yuksak avlodni shakllantirishda ijobiy o’rin tutadi. 
1.Milliy qadriyatlarni namoyish etish usullari: 
- fotolavhalar namoyishi; 
- illyustratsiyalar namoyishi; 
- milliy qadriyatlarning o’zgarish, rivojlanishi kuzatish usullari. 
2. Amaliy usullar: 
   
  24   - bolalar   bilan   hamkorlikda   mehnat,   osori   –atiqalar,   obidalar,   eski
qo’lyozma yoki kitoblarni asrab-avaylash; 
- bolalarni turli tarixiy obidalar va ziyoratgohlarga olib borish; 
- xalq milliy bayramlarida va yirik umumxalq tadbirlarida ishtirok etish.
3.   Milliy   adabiyot,   tarix,   san’at   va   madaniyatga   oid   asarlarni   o’rganish
usullari: 
- bolalarga milliy adabiyot, tarix, san’at va madaniyatga oid kitoblardan
olib berish; 
- milliy   adabiyot,   tarix,   san’at   va   madaniyatga   oid   asarlardan
ko’chirmalar, nusxalar olib, ularni bolalarga yetkazish; 
- bolalarda   milliy   rassomchilik,   haykaltaroshlik   va   xalq   amaliy
hunarmandchiligi   namunalariga   nisbatan   qiziqish   uyg’otish   hamda   nodir   asarlar
bilan ularni tanishtirish; 
- bolalar   bilan   birga   dars   tayyorlash,   turli   qiziqarli   mashg’ulotlar
o’tkazish. 
4. Milliy qadriyatlarimiz asoslarini yorituvchi videoko’rsatuvlar, fil ь mlar
hamda lavhalarni bolalarga ko’rsatish; 
5. Bolalar ongiga milliy qadriyatlarni singdirishda maqsadga yo’naltirish
usullari: 
- bilimlarni egallashga yo’naltirish; 
- ko’nikma-qobiliyatlarni shakllantirish; 
- qadriyatlarga ijodiy yondoshishga o’rgatish; 
- o’z qiziqishlarini amalga oshirishga yo’naltirish; 
- bolalarga   o’zlari   olgan   bilim,   ko’nikma   va   qobiliyatlarini   sinovdan
o’tkazishga o’rgatish; 
 
  25   - olingan   barcha   bilim   va   ko’nikmalarni   milliy   qadriyatlarimizni
o’rganish va asrab-avaylashga yo’naltirish. 
  Sinf   rahbari   o’quvchilarni   vataniga,   xalqiga,   oilasiga,   istiqlol   g’oyalariga
sadoqatli,   fidokor,   mustaqil   fikrlaydigan,   dunyoqarashi   keng,   e’tiqodi   yuksak,
iqtidorli,   tashabbuskor,   mas’uliyatli,   ma’naviy   va   jismoniy   barkamol   avlodni
voyaga   yetkazish   kelajagi   buyuk   O’zbekistonning   gullab-yashnashi   uchun
garovdir, 
O’zbek xalqi qadimdan oila ma’naviyatiga alohida e’tibor qaratgan. Bugungi
kunda   ma’naviy   merosdan   foydalanib,   mustaqil   respublikamiz   talabiga   javob
beradigan yoshlarni tarbiyalash har bir oilaning muqaddas burchidir. 
Yurtboshimiz   I.   Karimov   ta’kidlaganidek:   «har   bir   insonning,   ayniqsa,
endigina   hayotga   qadam   qo’yib   kelayotgan   yoshlarning   ongiga   shunday   fikrni
singdirish   kerakki,   ular   o’rtaga   qo’yilgan   maqsadlarga   erishishi   o’zlariga   bog’liq
ekanligini, ya’ni bu narsa ularning sobitqadam shijoatiga, to’la-to’kis fidokorligiga
va   cheksiz   mehnatsevarligiga   bog’liq   ekanini   anglab   yetishlari   kerak.   Xuddi   shu
narsa   davlatimiz   va   xalqimiz   ravnaq   topishining   asosiy   shartidir».   SHu   boisdan
ham   yoshlar   tarbiyasiga   alohida   e’tibor   berish,   ularni   jamiyatimizning   ijtimoiy,
iqtisodiy   va   ma’naviy   taraqqiyotida   faol   ishtirok   etishlarini   ta’minlash   har   bir
oilaning,   fuqaroning,   davlat   va   nodavlat   tashkilotlarining   burch   va   vazifasi
hisoblanadi. 
  Yurtboshimiz o’zlarining nutqlarida yoshlar tarbiyasiga barchaning diqqatini
qaratayotgani   bejiz   emas,   chunki   XXI   asrda   yashab   samarali   mehnat   qilish,
O’zbekistonning   buyuk   kelajagini   bunyod   etish   asosan   bugungi   yosh   avlod
zimmasiga tushadi. SHuning uchun yoshlarni  chuqur bilimli, yuksak madaniyatli,
mehnatsevar   va   tashabbuskor   shaxslar   etib   shakllantirish   oilada   hayot   tajribasiga
ega,   turmushning   achchiq-chuchugini   ko’rgan,   qiyinchiliklarda   toblangan   yoshi
ulug’larimiz, faxriylarimiz va ota-onalarning, shu bilan birga, mazkur ishga da’vat
etilgan tarbiyachilar va jamoatchilikning asosiy vazifasidir. 
   
  26   Bunday   milliy   urf-odatlarimiz   va   axloqimizga   zid   keladigan   harakatlar
qaerdan   paydo   bo’ldi?   Davr   taqqozosimi?   Insoniyat   kamoloti   ifodasimi?   Yoki
ma’naviy-tarbiyaviy ishlarimizning to’g’ri yo’lga qo’yilmaganligimi? 
SHuni unutmaslik kerakki, insoniyat va millatlar takomili hech qachon milliy
qadriyatlarimizni   poymol   etish,   axloqu   odob   pardalarini   g’ijimlash   evaziga   emas,
aksincha,   insonni   yanada   balandroq   ma’naviyat,   poklik   va   odob   chuqqisiga   olib
chiqishda namoyon bo’ladi. 
Odamlarning   ongini,   ruhiyatini,   ismu   jismini   poklantirish   hozirgi   kundagi
tarbiyaviy-ma’naviy   faoliyatimizning   asosini   tashkil   etmoqda.   Bunga   sabablar
ko’p. Bir o’rinda o’tmish davrlar asoratidan qutilish ko’zda tutilsa, ikkinchi o’rinda
inson   tabiatida   uchraydigan,   kezi   kelganda   xuruj   qilib   turadigan   qusurlardan
qutulish   ehtiyoji   ham   mavjud.   Mustaqillik   zamoni   ana   shunday   ob’ektiv   va
sub’ektiv   insoniy   xususiyatlar,   fazilatlarni   poklantirish   yo’liga,   azaliy   va   milliy
taraqqiyot  o’zaniga solib yubordi. Milliy qadriyatlarimiz, urf-odatlarimiz o’zining
umumbashariy mohiyatini namoyon etish imkoniyatiga ega bo’ldi. 
Milliy   an’ana   va   qadriyatlar   rivoji   shunday   bir   dialektik   printsipga
asoslanganki, kimki o’z xalqi milliy qadriyatini boshqa millat qadriyatlariga teskari
qo’ymagan   holda   va,   aksincha,   boshqa   millat   ma’naviyatini   chuqur   his   qilish
darajasiga  o’sib  chiqsa  va  o’z  mililliy  qadriyatini  bemalol  va  beminnat  namoyish
etish   imkoniyatiga   ega   bo’lsa,   milliy   munosabatlarda   do’stona   iqtisodiy   va
ma’naviy   muloqotdan   o’zga   niyat   bo’lmasa,   ana   shunda   turli   millatlarning
ma’naviyatini ifodalovchi umumbashariy qadriyatlar o’sib boraveradi. 
O’z tarixini, ma’naviyatini, qadriyatlarni o’zi bunyod etuvchi xalq, elat va
millatlarga endi shunday imkoniyatlar yaratilmoqdaki, xalqimizning ham jahon
xalqlariga faxrlanib, iftixor tuyg’usi bilan ko’z-ko’z qiladigan fazilatlari qanchalik
mo’l-ko’l bo’lsa, yangi tug’ilib, shakllanib qoladigan qusurlarni bartaraf etishga
ham aqli va zakovati yetarlidir. Buni milliy urf-odatlarimiz, axloqu odobimiz, chin
insoniy ne’matlarimiz taqozo etadi. 
 
  27   Binobarin, «Ajdodlarimizning ruhi poklari va urf-odatlari, bizning eng yaxshi
an’analarimiz qayta tiklanganda islohatlar muvaffaqiyatga erishadi. o’ta o’qimishli,
ruhan bardam va jismonan baquvvat kishilargina istiqlol va taraqqiyot yo’lini bosib
o’ta   oladi.   Sarchashmalari   buyuk   ajdodlarimizning   tafakkurlari   va   muddaolaridan
boshlanadigan xalqimizning ma’naviy qadriyatlari iqtisodiy o’zgartirishlarimizning
mustahkam poydevori bo’lib xizmat qiladi». 
Oilaviy bayramlarni nishonlash, yoshlar tarbiyasida alla, ertak, xalq maqol va
matallaridan,   qo’shikdaridan   samarali   foydalanish,   birgalikda   madaniy   xordiq,
chiqarishni,   milliy   sport   o’yinlari   va   musobaqalarini,   tarixiy   obidalar   va
qadamjolarga   sayohatlar   uyushtirish,   boshqa   millat   ma’naviyatiga   hurmat   bilan
munsobatda bo’lish, oila kitobxonligini tashkil etish, oilada til, muloqot va kiyinish
madaniyatiga   alohida   e’tibor   berish,   farzandlarga   kasb-hunar   o’rgatish,   oilada
bo’sh   vaqtni   ijtimoiy   foydali   mehnat   vositasida   samarali   tashkil   etish   oila
ma’naviyatini   shakllantirishning   muhim   sharti   hisoblanadi.   Bu   o’rinda   Vazirlar
Mahkamasining   «Ma’naviyat   va   ma’rifat   sohasidagi   islohotlarni   yanada
chuqurlashtirish   va   samaradorligini   oshirish   bo’yicha   1998-2000   yillarga
mo’ljallangan Dastur»i muhim dasturulamal bo’lib xizmat qiladi. 
Mamlakatimizda   har   bir   fuqaroning   ma’naviy-ma’rifiy   yuksakligiga   erishish
davlatimiz tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy yo’nalishlaridan
birini   tashkil   etar   ekan,   bu   boradagi   ishlarning   tamal   toshlari   aynan   oilada   va
maktabda   qo’yiladi.   Jamiyat   ma’naviyatini   shakllantirish   bilan   bog’liq   ishlar
quyidagi   yo’nalishlarda   amalga   oshiriladigan   ta’limiy   va   tarbiyaviy   tadbirlar
vositasida olib borilmoqda, bu albatta oila bilan ham bog’liqdir: 
- mahallalar,   oilalar   va   xotin-qizlar   orasida   amalga   oshiriladigan   madaniy-
ma’rifiy tadbirlar tarzida; 
- maktabgacha   tarbiya   muassasalari,   umumtalim   maktablari,   oliy   va   o’rta
maxsus ta’lim o’quvchi, talabalari, yoshlar va boshqa toifadagi fuqarolar o’rtasida
olib borilayotgan tadbirlar; 
   
  28   - ommaviy-axborot   vositalari,   matbuot   vositasida   amalga   oshirilayotgan
ma’naviyma’rifiy tadbirlar; 
- ma’naviy-ma’rifiy   ishlarni   takomillashtirish,   samaradorligini   oshirish   bilan
bog’liq;   ilmiy-nazariy,   ilmiy-amaliy   va   ilmiy-metodik   yo’nalishlarda   tadqiqot
ishlari olib borish, sotsiologik tadqiqotlar o’tkazish; 
- xalqlar,   millatlararo   do’stlik-birodarlik,   ahillik,   totuvlikni   ta’minlashga
qaratilgai tadbirlar; 
- madaniy-ma’rifiy,   ijodiy   tashkilotlar   tomonidan   aholining   ma’naviy
madaniyatlilik   darajasini   oshirish,   ularning   bo’sh   vaqtini   samarali   tashkil   etish
maqsadida amalga oshiradigan tadbirlar; 
Mazkur   yo’nalishlarda   olib   boriladigan   madaniy-ma’rifiy   ishlar   sinf
rahbarisiz, oila a’zolarining ishtirokisiz bo’lishi mumkin emas. 
Ushbu  tadbirlar   majmuasi   negizida yirik oilaviy  sport  musobaqalari,  qo’shiq
bayramlari,   oilaviy   ansambllarning   ko’rik-tanlovlari,   san’at   bayramlari   iqtidorli
ijodkorlar bilan o’tkaziladigan ijodiy kechalar, milliy musiqa, raqs, qo’shiq, milliy
estrada san’atini  keng targ’ib etishga qaratilgan maxsus  teleko’rsatuvlar, teleradio
darslari   tashkil   etish   har   bir   fuqaro   ma’naviy   ongi   va   tafakkurini   shakllantirishda
ijobiy natijalar beradi. 
 
 
 
 
  29   Xulosa 
Sinf rahbari ishini boyitishda milliy qadriyatlardan foydalanish ularda vujudga
kelishi   mumkin   bo’lgan   tarbiya   muammolari   oldini   olishi   jihatidan   hozirgi
davrning   dolzarb   muammolaridan   hisoblanadi.   Ushbu   mavzu   yordami   tegishi
mumkin   bo’lgan   muammolar   aksariyat   hollarda   ijtimoiy   mazmunga   ega   bo’lib,
ularni quyidagicha ifodalash mumkin bo’ladi. 
Sinf   rahbari   ishini   milliy   qadriyatlar   asosida   shakllantirish   bu   muammolarni
hal etish profilaktik omillaridan asosiysi desak mubolag’a bo’lmaydi.  Bunda. 
Milliy qadriyatlarni namoyish etish usullari: 
- fotolavhalar namoyishi; 
- illyustratsiyalar namoyishi; 
- milliy qadriyatlarning o’zgarish, rivojlanishi kuzatish usullari. 
Amaliy usullar: 
- bolalar bilan hamkorlikda mehnat, osori –atiqalar, obidalar, eski qo’lyozma yoki
kitoblarni asrab-avaylash; 
- bolalarni turli saylgoh va ziyoratgohlarga olib borish; 
- xalq milliy bayramlarida va yirik umumxalq tadbirlarida ishtirok etish. 
Ushbu   tadbirlar   majmuasi   negizida   yirik   oilaviy   sport   musobaqalari,   qo’shiq
bayramlari,   oilaviy   ansambllarning   ko’rik-tanlovlari,   san’at   bayramlari   iqtidorli
ijodkorlar bilan o’tkaziladigan ijodiy kechalar, milliy musiqa, raqs, qo’shiq, milliy
estrada san’atini  keng targ’ib etishga qaratilgan maxsus  teleko’rsatuvlar, teleradio
darslari   tashkil   etish   har   bir   fuqaro   ma’naviy   ongi   va   tafakkurini   shakllantirishda
ijobiy natijalar beradi. 
 
 
 
   
  30   Adabiyotlar ro’yxati: 
1. Milliy istiqlol g’oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar. –T.: O’zbekiston, 2000. -
30-34-b. 
2. O’zbekiston   Respublikasi   “Ta’lim   to’g’risida”gi   Qonuni//   Barkamol   avlod   –
O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: SHarq, 1997. -20-29 b. 
3. O’zbekiston  Respublikasi  “Kadrlar  tayyorlash  milliy dasturi”// Barkamol  avlod
– O’zbekiston taraqqiyotining poydevori. –T.: SHarq, 1997. -32-61 b. 
4. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy. Hadis. 1-jild. –T.: 
Qomuslar bosh tahririyati. 1991. 
5. Abu Nasr Forobiy. Baxt-saodatga erishuv haqida.  Risolalar. –T.: Fan. 1975. 
6. Abu Rayhon Beruniy. Tanlangan asarlar.  1-tom. –T.: Fan. 1968. 
7. Alisher Navoiy. Mahbub-ul qulub. –T.: Badiiy adabiyot.  1966. 
8. Ali Ibn Sino ta’lim va tarbiya haqida. –T.: O’qituvchi. 1967. 
9. Yusuf Xos Hojib. Qutadg’u bilik. –T.: Yulduzcha. 1990. 
10. Kaykovus. Qobusnoma. –T.: SHarq matbaa kontserni.  2009. 
 
 
 
  31

Sinf rahbari ishini milliy qadriyatlar bilan boyitish

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
  • Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
  • Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
  • Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
  • O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский