Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 290.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 30 Oktyabr 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Sotsiologiya

Sotuvchi

Benjamin Franklin

Ro'yxatga olish sanasi 29 Oktyabr 2024

5 Sotish

Siyosiy institutlarning turkumlashuvi hamda vazifalari

Sotib olish
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI MIRZO ULUG‘BEK NOMIDAGI O‘ZBEKISTON MILLIY UNIVERSITETI IJTIMOIY FANLAR FAKULTETI SIYOSATSHUNOSLIK TA’LIMI YO‘NALISHI MUTAXASISLIKKA KIRISH FANIDAN KURS ISH MAVZU: Siyosiy institutlarning turkumlashuvi hamda vazifalari BAJARDI: ________________________ QABUL QILDI: ________________________ Toshkent 2024 MUNDARIJA: № Boblar va paragraflarning nomlanishi Betlar KIRISH. 3-6 BIRINCHI BOB. SIYOSIY INSTITUTLAR, ULARNING PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISHI TO’G’RISIDAGI NAZARIYALAR. 7-11 1 .1 “Siyosiy institutlar” tushunchasi va uning mazmun-mohiyati. Ilk siyosiy institutlar 7-9 1 .2 Siyosiy institutlarni tahlil qilish 9-10 1 .3 O’zbekistondagi siyosiy institutlar 10-11 IKKINCHI BOB. SIYOSIY INSTITUTLARNING O’ZARO BOG’LIQLIGI 2 .1 Siyosiy institutlarning turkumlashuvi 11-12 2.2 O’zbekistondagi siyosiy institutlarning o’zaro bog’liqligi 16-17 UCHINCHI BOB . Siyosiy institutlarning vazifalari 3 .1 Siyosiy institutlar qanday vazifalarni bajaradi? 18-20 3 .2 Globallashuv jarayonida siyosiy institutlarning vazifalari 20-21 3.3 O’zbekistondagi asosiy siyosiy institutlarning vazifalari 21-22 XULOSA 21-23 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR RO’YXATI 24-25 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda Siyosiy institut-siyosiy hayotni tashkil etish va shu asosda faoliyat yurituvchi turli tashkilotlar, muassasalar, siyosiy xizmatlar, shuningdek, barqaror an’analar, siyosiy xulq-atvor tamoyillari va qoidalari bo’lib, jamiyat siyosiy tizimining sifati va siyosiy xulq-atvor hamda faoliyatni asosiy tartibga soluvchi tuzilmalar majmuidir. Siyosiy institut odatda siyosiy tizim doirasida ijtimoiy tartibni saqlashga, boshqaruvni osonlashtirishga va jamiyat ichidagi shaxslar va guruhlarning xatti-harakatlarini tartibga solishga yordam beradigan tashkil etilgan tuzilmalar yoki tashkilotlarni anglatadi. Bu institutlar mamlakat siyosiy asosining tayanchi bo lib, davlat hokimiyatining ijroʻ etuvchi, qonun chiqaruvchi va sud tarmoqlari, siyosiy partiyalar, saylov tizimlari, byurokratiya va siyosiy tizim faoliyatida hal qiluvchi rol o ynaydigan boshqa ʻ tashkilotlar kabi sub yektlarni o z ichiga oladi. ʼ ʻ 1 Siyosiy institut, davlat tuzilmalari yoki boshqa siyosiy tashkilotlar, odatda, davlat siyosiyati, qonunchilik, va hokimiyatning amaliyotini o'rganib, tadbir olib borish, va davlatning iqtisodiy, ijtimoiy, va siyosiy sohalarida boshqaruvni o'rganish uchun tuzilgan ilmiy-metodik markazlardir. Bu institutlar o'zlarini boshqarish sohasida mutaxassislar tayyorlash, ilmiy tadqiqotlar olib borish, va davlat siyosiyati sohasidagi yangiliklarni o'rganish markazlari sifatida faoliyat yuritishadi. Siyosiy institut-tashkilot, muassasa, fuqarolar uyushmasi shaklida mavjud bo’lgan va jamiyatning siyosiy hayotida alohida funksiyalarni bajaradigan siyosiy tizimning elemanti. Siyosiy institutlar-bu hukumatdagi qonunlarni yaratuvchi, amalga oshiradigan va qo'llaydigan tashkilotlar. Ular ko'pincha mojarolarda vositachilik qiladilar, iqtisodiyot va ijtimoiy tizimlar bo'yicha (hukumat) siyosat olib boradilar va boshqa yo'l bilan aholi uchun vakillikni ta'minlaydilar. Siyosiy institutlar, boshqa so'z bilan, hukumat tashkilotlari, siyosiy partiyalar, parlamentlar, ombudsmanlar va boshqa hukumat va siyosiy tashkilotlar kabi 1 I.Ergashev “Mutaxasislikka(siyosatshunoslik) kirish” O’zbekiston n.Toshkent-2022 ” 39-bet 3 tashkiliy strukturalar bo'lishi mumkin. Bu institutlar, mamlakatning siyosiy tizimida katta ahamiyatga ega. 2 Siyosiy institutlar odatda quyidagi turlarga bo'linadi: Ijroiya institutlar: Hukmronlikni amalga oshiradigan organlar, masalan, prezidentlik, bosh vazirlik. Qonun hujjatlari institutlari: Bu organlar qonunlarni qabul qilish, tuzatish bilan shug'ullanadi. Bunday organlarga Oliy Majlis misol bo’la oladi. Adliya institutlari: Adliya tizimi sud organlarini, shuningdek, qonunni amalga oshirish va huquqiy tartibni ta'minlovchi organlarni o'z ichiga oladi. Partiyalar va siyosiy jamiyatlar: Siyosiy partiyalar va ularning o'zaro aloqalari, hukmronlikni ta’minlashda va davlat siyosiy hayotini shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Bu institutlar odatda mamlakatlarning demokratik yoki avtoritar hukmronlik tizimiga bog'liq bo'lib, jamiyat va hukumat o'rtasidagi munosabatlarni va siyosiy jarayonlarni shakllantirishda katta ahamiyatga ega. Siyosiy institutlarning jamiyat hayotida muhim o'rni bor. Siyosiy institutlar, kelajakdagi siyosiy jarayonlarni shakllantirishda ishtirok etadi, siyosiy strategiyalar yaratish va takomillashtirishda, shuningdek, mustaqil va samarali siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda ham muhim ahamiyatga ega. Siyosiy institutlar, jamiyat hayotidagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda muhim rol o'ynaydilar. Ularning, jamiyat hayotidagi siyosiy qarorlarning yaratilishi, o'zaro muzokaralar, siyosiy jadal va muzokara ko'rsatishlarida o'z o'rniga ega bo'lishi, siyosiy tizimning transparensiyasini ko'rsatishda ham muhim rol o'ynaydi. Siyosiy institutlar, jamiyatda inson huquqlari va erkinliklarga e'tibor qaratish muhim ahamiyatga ega. Bu institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda adolatsizlik va korrupsiyaga qarshi kurashishda ham muhim ahamiyatga ega bo'lib, siyosiy tizimning transparensiyasini ko'rsatishda, jamiyatdagi inson huquqlarini muhofaza qilishda, erkinlik va demokratik taraqqiyotga yordam berishda o'ynagan rolini oshirish uchun faoliyat ko'rsatishadi. 2 I.Ergashev “Mutaxasislikka(siyosatshunoslik) kirish” O’zbekiston n.Toshkent-2022 ” 39-bet 4 Jamiyatdagi siyosiy institutlar, aynan jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda muhim rol o'ynashlari tufayli, jamiyatdagi siyosiy tizimning demokratik taraqqiyotiga yordam berishda muhim ahamiyatga ega. Siyosiy institutlar, bir mamlakatni boshqarishdagi muhim elementlardan biridir. Bu institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda, siyosiy strategiyalar yaratishda, mustaqil va samarali siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, siyosiy tizimning transparensiyasini yuksaltishda va demokratik taraqqiyotga yordam berishda muhim rol o'ynaydilar. Siyosiy institutlar, hukumat tashkilotlariga, siyosiy partiyalarga, siyosiy guruhlarga va boshqa siyosiy institutlarga xizmat qilish orqali jamiyatda siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, demokratik taraqqiyotni oshirishda va global siyosiy tizimning rivojlanishiga yordam berishda muhim o'rin o'ynaydilar. Siyosiy institutlar, jamiyatdagi siyosiy qarorlarning yaratilishi, o'zaro muzokaralar, siyosiy jadal va muzokara ko'rsatishlarida o'z o'rniga ega bo'lishi, siyosiy tizimning transparensiyasini ko'rsatishda ham muhim rol o'ynaydilar. Bu institutlar, jamiyat hayotidagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda ham yordam beradi va jamiyatdagi siyosiy jarayonlarga qarshi kritik fikrlar bildirishda, jamiyatda davr ko'rsatishda ham muhim ahamiyatga ega. Siyosiy institutlar, mamlakatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda, siyosiy tizimning transparensiyasini yuksaltish, inson huquqlarini muhofaza qilish, adolatsizlik va korruptsiyaga qarshi kurashish, demokratik taraqqiyotga yordam berish kabi muhim vazifalarni o'z ichiga oladi. Siyosiy institutlar, hukumat tashkilotlariga, siyosiypartiyalarga, siyosiy guruhlarga va jamiyatdagi boshqa institutlarga o'zaro koordinatsiyali ishlash orqali mamlakatning siyosiy tizimining rivojlanishiga yordam berishda muhim o'rin o'ynaydilar. 3 Kurs ishining maqsadi: Siyosiy institutlarning turkumlashuvi vazifalari Kurs ishining predmeti: Siyosiy institutlarni tahlil qilish. Kurs ishining obekti: Siyosiy institutlarning turkumlashuvi va vazifalari. Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat: 3 https://milliycha.uz/siyosiy-institut/ 5 -Siyosiy institute tushunchasi:mazmun va mohiyati -Siyosiy institutlarning bir-biri bilan bog’liqligi -Siyosiy institutlarning vazifalari Kurs ishining metodlari. Mavzuga oid pedagogik, metodik adabiyotlarni o’rganib, tahlil qilish, internet saytlarini kuzatish, taqqoslash. Kurs ishining tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, uchta bob, sakkizta paragraph va qilingan xulosalardan iborat. Ishga qo’yilgan maqsadga erishish uchun to’plangan adabiyotlar manbalarining nomlari va electron manzillar keltiriladi. I BOB. SIYOSIY INSTITUTLAR, ULARNING PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISHI TO’G’RISIDAGI NAZARIYALAR. 6 1.1. “Siyosiy institutlar” tushunchasi va uning mazmun-mohiyati. Ilk siyosiy institutlar Siyosiy institut lotincha so’zdan olingan bo’lib, “Institutum-o’rnatilgan, muassasa, tashkilot” ma’nolarini bildiradi. Siyosiy institutlar - bu hukumatdagi qonunlarni yaratuvchi, amalga oshiradigan va qo'llaydigan tashkilotlar. Ular ko'pincha mojarolarda vositachilik qiladilar, iqtisodiyot va ijtimoiy tizimlar bo'yicha (hukumat) siyosat olib boradilar va boshqa yo'l bilan aholi uchun vakillikni ta'minlaydilar. Siyosiy institutlar, bir mamlakatni boshqarishdagi muhim elementlardan biridir. Bu institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda, siyosiy strategiyalar yaratishda, mustaqil va samarali siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, siyosiy tizimning transparensiyasini yuksaltishda va demokratik taraqqiyotga yordam berishda muhim rol o'ynaydilar. Siyosiy institutlar hukumat tashkilotlariga, siyosiy partiyalarga, siyosiy guruhlarga va boshqa siyosiy institutlarga xizmat qilish orqali jamiyatda siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, demokratik taraqqiyotni oshirishda va global siyosiy tizimning rivojlanishiga yordam berishda muhim o'rin o'ynaydilar. Bu institutlar, jamiyat hayotidagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda ham yordam beradi va jamiyatdagi siyosiy jarayonlarga qarshi kritik fikrlar bildirishda muhim ahamiyatga ega 4 . Siyosiy institutlar mamlakatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda, siyosiy tizimning transparensiyasini yuksaltish, inson huquqlarini muhofaza qilish, adolatsizlik va korruptsiyaga qarshi kurashish, demokratik taraqqiyotga yordam berish kabi muhim vazifalarni o'z ichiga oladi. Siyosiy institutlar, hukumat tashkilotlariga, siyosiy partiyalarga, siyosiy guruhlarga va jamiyatdagi boshqa institutlarga o'zaro koordinatsiyali ishlash orqali mamlakatning siyosiy tizimining rivojlanishiga yordam berishda muhim o'rin tutadi 5 . Ilk sisosiy institutlar eng qadimgi davlatlardan Qadimi Yunoniston (hozirgi Gretsiya) va Qadimgi Rimda paydo bo’lgan. 4 TDSHU o’quv qo’llanmasi” Siyosatshunoslikka kirish” O’zbekiston nashri Toshkent-2017 209-bet 5 https://milliycha.uz/siyosiy-institut/ 7 Qadimgi Yunonistondagi siyosiy institutlar: Yunonistonda Xalq Majlisi katta ahamiyatga ega bo’lgan. Erkak jinsiga mansub barcha fuqarolar 20 yoshdan boshlab Xalq majlisida ishtirok etardilar. Xalq majlisining katta qismi badavlat bolmagan hunarmandlar, savdogarlar, yollanib ishlovchilar va dehqonlardan iborat bo'lgan. Xalq majlisida omma uchun foydali qarorlar qabul qilingan, ba’zi qarorlar muhokama qilingan. Navbatdagi majlis bo'ladigan kun oldindan e’lon qilinardi. Majlis ertalab barvaqt tayinlanar, negaki mehnatkash odamlar kunduz kuni majlisga kela olishmasdi. Negaki, ular kunduz kuni ishlar edilar. Afinada mansabdor shaxslar Xalq majlisi tomonidan muayyan muddatga saylanib, majlisga hisobot berishgan. Mabodo mansabdor shaxs o‘z majburiyatlari ijrosini uddalay olmasa, Xalq majlisi bu odamni muddatidan oldin lavozimidan bo‘shatgan. Xalq majlisi yangi qonunlarni tasdiqlar, eski qonunlarni bekor qilar, boshqa qarorlar, masalan, yangi inshootlar qurilishiga, armiyaga va boshqalarga mablag' ajratish to'g'risida qaror qabul qilar edi. Har yili saylanadigan Beshyuzlar kengashi kundalik joriy masalalarni hal qilardi. Beshyuzlar kengashiga strateg rahbarlik qilgan. Kengash qarorlari Xalq majlisida tasdiqlangan. Xalq sudi ham Afinada muhim davlat organi bolgan. 30 yoshga to'lgan fuqarolar uning faoliyatida ishtirok etar edilar. Sudda ayblanuvchi shaxs o'zini o‘zi himoya qila bilishi yoki chiroyli so'zlay oladigan va qonunlarni biladigan odamni yollashi kerak bo'lgan. Qadimgi Rimdagi siyosiy institutlar: Rim hukmdorlari muhim masalalarni muhokama qilish uchun Xalq majlisini chaqirganlar. Xalq majlisi urush e’lon qilar, sulh tuzar, qonunlarni tasdiqlar va bekor qilar, barcha muhim mansabdor shaxslarni tayinlar edi. Bu majlisning qarorini Senat tasdiqlagan. Senatorlar 300 nafardan iborat bo’lgan. Lotinchadan tarjima qilinganda «senat» so‘zi «oqsoqollar kengashi» degan ma’noni anglatadi. Rimning tub aholisi patritsiylar, Rimga ко ‘chib kelgan odamlar va ularning avlodlari plebeylar deb atalgan. Rim boshqaruvida faqat patritsiylar ishtirok eta olar edi. Xalq majlisi patritsiylardan ikki kishini bir yil muddatga hokim qilib saylagan. Ular konsullar deb atalgan. Saylovlarni tashkillashtirish uchun katta pul talab etilardi. Badavlat quldorlar turli 8 yo'llar bilan saylovchilarni o‘z tarafiga og'dirib, bepul tushlik uyushtirishgan, sovg'a-salom tarqatishgan va shunga o'xshash ishlarni amalga oshirishgan. Saylov kuni konsullikka o'z nomzodini qo'ygan badavlat quldorlar «kandida» deb ataluvchi oq-harir libos kiyib olishgan. Hozirgi «kandidat», ya’ni qandaydir lavozimni egallashga harakat qiluvchi nomzod shaxs ma’nosini beruvchi so‘z ham «kandida»dan kelib chiqqan. Oq rang nomzodning vijdoni ham uning libosidek beg'ubor va pokiza ekanligini bildirgan. Senat mamlakatda katta hokimiyatga ega bo’lgan. Birorta ham qonun Senatda muhokama etilmasdan turib, Xalq majlisi tomonidan qabul qilinmas edi. Asosiy mansabdor shaxslar-konsullar esa bevosita davlatni boshqarar edilar. Qadimda eng tajribali va hurmatli kishilar Senatda o'rin egallagan bolsa, vaqt o'tishi bilan konsullar hech bir saylovsiz Senatda o'rin egallab oladigan va uning umrbod a’zosiga-senatorga aylanadigan mavqega erishdilar. Urush boshlangan taqdirda yoki xalq qo‘zg‘oloni ro‘y berganda dictator va uning o'rinbosari otliq qo‘shinlar boshlig'i etib tayinlanar edi. Diktator cheklanmagan hokimiyatga ega bo'lgan. Ammo u hokimiyatda olti oydan ko‘p tura olmas edi. Har bir konsulni 12 kishidan iborat faxriy qorovul-liktorlar qo'riqlab yurar edi. Konsul jinoyatchilarni jazolash imkoniyatiga egaligi alomati sifatida liktorlar yelkalariga o‘rtasiga boltacha sanchilgan qayishqoq arqonchalardan boglama taqib yurishardi. Konsullar ikki nafar bolib, ular muhim masalalarni hal etayotganda bir-birlari bilan maslahatlashib olishi kerak bo'lgan. Konsullar yil davomida Rim respublikasini boshqarib rimliklarni sud qilar edilar. Harbiy davrlarda esa ular qo'shinlarga qo'mondonlik qilishgan. Har yili ular Xalq majlisiga hisobot berar edilar. Rim respublikasida xalq tribuni lavozimi ham ta’sis etilgan edi. Xalq tribunlari qashshoq rimliklar manfaatlarini ifoda etgan. Ular majlislarda barcha fuqarolarning teng va yashirin ovozi bilan saylanar edi. Xalq tribuni «veto» (taqiqlayman) so‘zini aytishi mumkin bolgan, bunday holda qonun qabul qilinmas edi. 6 1.2.Siyosiy institutlar nima uchun kerak 6 R.Rajabov “Qadimgi dunyo tarixi” Nihol n. 2020 69-76-betlar 9 Siyosiy institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni boshqarishda demokratik taraqqiyotga yordam berish, siyosiy jarayonlarni rivojlantirish, inson huquqlarini muhofaza qilish va adolatsizlik va korrupsiyaga qarshi kurashish kabi maqsadlarni o'z ichiga olganligi uchun, mamlakatdagi siyosiy tizimini ochiq ko'rsatish, siyosiy qarorlarning o'zaro muzokaralarda o'z o'rniga ega bo'lishi, jamiyatdagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda ham muhim rol o'ynaydi. Bundan tashqari, siyosiy institutlar, mamlakatning demokratik taraqqiyotini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Demokratik taraqqiyot, inson huquqlarini muhofaza qilish, adolatsizlik va korrupsiyaga qarshi kurashish, siyosiy qarorlarning jamiyatdagi siyosiy jarayonlar bilan birgalikda qabul qilinishi, siyosiy jarayonlarni rivojlantirish va jamiyatdagi boshqa institutlar bilan birgalikda ishlash kabi omillar orqali oshiriladi. Siyosiy institutlar, bu maqsadlarni o'z ichiga olganligi uchun, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, siyosiy tizimning transparensiyasini ko'rsatishda va jamiyatdagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda muhim o’rin tutadi 7 . Siyosiy institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, siyosiy strategiyalar yaratishda, mustaqil va samarali siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, siyosiy tizimning transparensiyasini yuksaltishda va demokratik taraqqiyotga yordam beradi. Siyosiy institutlar, g'oyaviy xarakatga ega bo'lib, jamiyatdagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda, siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda va jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni demokratik taraqqiyotga yo'naltirishda muhim rol o'ynaydilar. Siyosiy institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi, chunki ular jamiyating siyosiy jarayonlarini o'rganib, aniq ko'rgan muammolarga yechim topishda yordam beradi. Siyosiy institutlar siyosiy fikrlar va mafkuralarni shakllantirishda asosiy rolni bajaradi. Siyosiy institutlar, quyidagi maqsadlarga erishish uchun kerak bo'ladi: Davlat siyosiyatini o'rgatish: Davlatning siyosiyati, tashqi siyosat, va ichki siyosat bo'yicha tushunchalar berib, o'quvchilarga ilmiy asoslar bilan tanishtirish. 7 Toshkent Davlat Iqtisodiyoti Universiteti ”Siyosatshunoslik” fanidan maruzalar matnlari yangi asr avlodi n.Toshkent-2003 165-bet 10 Rahbar kadrlarni tayyorlash: Boshqaruv sohasida mutaxassislar tayyorlash, ularni davlat boshqaruvi haqida tushunchalariga ega qilish va yangi strategiyalarni o'rgatish. Ilmiy tadqiqotlar olib borish: So'nggi siyosiy, iqtisodiy, va ijtimoiy yangiliklarga o'z tadbirlari orqali javob berish va ilmiy tadqiqotlar olib borish orqali davlatni rivojlantirish. Davlatning huquqiy tizimini tahlil qilish: Huquqiy tizimni o'rganish, qonun hujjatlari bilan ishlash, va adliya sohasidagi yangiliklarga e'tibor berish. Davlat moliyaviy ahvolini o'rganish: Davlatning moliyaviy ahvoli, budjet tizimi, soliq siyosati va boshqa moliyaviy sohalarda mutaxassislar tayyorlash. Siyosiy institutlar, davlatning qadriyatlarini saqlash va uning rivojlanishiga qo'llab-quvvat bo'lish uchun muhim vazifalarni bajaradilar. 1.3. O’zbekistondagi siyosiy institutlar O’zbekiston Respublikasi mustaqil davlat sifatida o’z siyosiy institutlariga ega. Bu O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 3-moddasida ham belgilab qo’yilgan: “O’zbekiston Respublikasi daavlat hokimiyati organlarining tizimini belgilaydi” O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi-O’zbekiston parlamenti, oliy davlat vakillik, qonun chiqaruvchi organi. U 1992-1994-yillarda Oliy Kengash deb yuritilgan, 1994-yildan boshlab Oliy Majlis deb yuritila boshlandi va bir palatali 250 nafar deputatdan iborat organ sifatida 2005-yilgacha faoliyat yuritdi. 2002-yil 27-yanvarda o tkazilgan referendumda ikki palatali parlamentni tuzish masalasiʻ O zbekiston xalqi tomonidan qo llab quvvatlandi. 2004-yil 26-dekabr va 2005-yil ʻ ʻ 9-yanvarda Oliy Majlisning Qonunchilik palatasiga, 2005-yil 17-20-yanvarda Oliy Majlis Senatiga saylovlar bo lib o tdi va Oliy Majlis 2 palatadan-Qonunchilik ʻ ʻ palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palatadan) iborat qilib shakllantirildi 8 9 . 8 ”O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy Qonuni 2002-yil 27-yanvar 9 O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasi to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy Qonuni 2002-yil 27-yanvar 11 O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi-O zbekiston Respublikasiʻ ʻ hukumati; ijro etuvchi hokimiyatning markaziy organi. 1991-yil 1-sentabrdan faoliyatini boshlagan. Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyat, uning turi davlat boshqaruv idorasidir. 10 O’zbekiston Respublikasi Sudlari(Konstitutsiyaviy sud; Oliy sud; Oliy xo‘jalik sudi; Qoraqalpog‘iston Respublikasi fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha oliy sudlari; Qoraqalpog‘iston Respublikasi xo‘jalik sudi; fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha viloyat va Toshkent shahar sudlari; fuqarolik va jinoyat ishlari bo‘yicha tumanlararo, tuman, shahar sudlari; viloyatlar va Toshkent shahrining xo‘jalik sudlari; harbiy sudlar 11 ) O’zbekiston Respublikasi vazirliklari(O’zbekiston Respublikasida 21ta vazirlik mavjud), O’zbekiston Respublikasi Vazirliklari qoshidagi agentliklar (12ta), inspeksiyalar(11ta) mavjud 12 . II BOB. SIYOSIY INSTITUTLAR O’ZARO BOG’LIQMI. 2.1. Siyosiy institutlarning turkumlashuvi Siyosiy institutlarning "turkumlashuvi", yani bir-birlari bilan bog'liqligi siyosiy tizimning o'zining qismlari yoki komponentlari o'rtasidagi bog'lanishni 10 “O’zbekistonning eng yangi tarixi” R.E.Xoliqova Toshkent-2021 66-75-betlar 11 O’zbekiston Respublikasi “Sudlar to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy qonuni 02.09.1993 12 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 269-sonli farmoni 24.12.2022 12 anglatadi. Bu bog'lanishlar, siyosiy tuzilmalar, hokimiyat organlari, adliya tizimi va boshqa siyosiy institutlar orasidagi munosabatlarni ifodalaydi. Turkumlashuv, siyosiy tizimning samaradorligi, isloh etilishi va qonunchilikni amalga oshirishdagi muhim qarorlarda ahamiyatga ega bo'lishi mumkin. Bu esa tizimning ishga tushirilishi va faollik darajasini kamaytirishi mumkinligini ko'rsatadi. Shubhasiz, siyosiy institutlar boshqaruv tizimi doirasida bir-biriga bog'langan va ko'pincha bir-biriga tayanadi. Ularning munosabatlari umumiy siyosiy landshaftning faoliyatini shakllantiradigan o'zaro ta'sirlar va bog'liqliklar tarmog'ini yaratadi. Ular qanday munosabatda ekanligini ko’rib chiqaylik: Qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat: qonun chiqaruvchi hokimiyat qonunlarni yaratadi, ijro etuvchi hokimiyat esa ularni amalga oshiradi. Ularning har biri boshqasining kuchini turli mexanizmlar orqali tekshirishi mumkin. Sud va ijro etuvchi hamda qonun chiqaruvchi hokimiyat: Parlament qonunlarni chiqaradi, ijro etuvchi hokimiyat uni amalga oshiradi, Sud hokimiyati qonunlarning konstitutsiyaga mos kelishini nazorat qiladi. Ijroiya va byurokratik institutlar: Ijroiya hokimiyat siyosatni amalga oshirish va hukumat funksiyalarini boshqarish uchun byurokratik tuzilmalarga tayanadi. Qonunchilik nazorati: Qonun chiqaruvchi organ ko'pincha so'rovlar, eshitishlar va byudjetni tasdiqlash orqali ijro etuvchi hokimiyatni javobgarlikka tortadi. Sud tekshiruvi: Sudlar qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyatlarning harakatlarini huquqiy va konstitutsiyaviy qoidalarga muvofiqligini tekshirishi mumkin. Siyosiy institutlar turkumlashuvi, yani bir-birlari bilan bog'liqligi yoki ularning birligi, hokimiyatning samaradorligi va o'zaro qarashlilikni ta'minlashda bir necha foydali taraflarga ega: Kuchli cheklash va balans: turkumlashuv siyosiy tizimning kuchli cheklash va balansini ta'minlashda yordam beradi. Bu, har bir institutning boshqalari bilan 13 bog'liq bo'lishi va ularning va qarashlarini cheklash imkoniyatini beradi, shuningdek, hokimiyatni birlashishini ta'minlaydi. Demokratik jarayonlar: Siyosiy institutlar o'rtasidagi turkumlashuv, demokratik jarayonlarni mustahkamlashda muhim rol o'ynaydi. Bu har bir institutning o'zining maqsadlarini bajarishda mustahkamlash, qonunlarni amalga oshirishda hamkorlik qilish va fuqarolarning boshqarish organlariga e'tibor qaratish imkoniyatlarini oshiradi. Boshqaruvning to'g'ri ishlashi: Siyosiy institutlar o'rtasidagi turkumlashuv, hokimiyat organlarining birligini ta'minlash va ularning boshqa organlarga e'tibor qaratilishida muhimdir. Bu hokimiyat organlarining faoliyatini nazorat qilish, ularga murojaat qilish, qarorlarni o'zgartirish va boshqa organlar bilan birlashish imkoniyatlarini oshiradi. Ishonch va ishonchlik: Turkumlashuv, siyosiy institutlar o'rtasidagi ishonch va ishonchlik o'zaro munosabatlarni mustahkamlashda xizmat qiladi. Bu, barcha institutlarning mas'uliyat va o'zining funksiyalarini bajarishda ishonchlarni ta'minlashda o'zaro bog'liqlilikning muhim bo'lishiga imkon beradi. Siyosiy institutlar o'rtasidagi turkumlashuv, siyosiy tizimning demokratikligini, isloh etilishi va samaradorligini oshiradi. Ular bir-birlariga qarshi munosabatlarda adolatli ishlash, hokimiyatning distributsiyasini ta'minlash va fuqarolarning hokimiyat organlariga ishonchi ortishini ta’minlaydi. 2.3. O’zbekistondagi siyosiy institutlarning hamkorligi. O’zbekiston Respublikasi hukumati demokratik davlat belgilariga muvofiq uchga bo’linadi:Qonun chiqaruvchi, Ijro etuvchi va Sud. Bu uch hokimiyat bir biridan mustaqil, lekin bir-biri bilan hamkorlikda ish olib boradi, prezident esa ularning ishini muvofiqlashtiradi. Bu institutlarning qanday bog’liqligi bor? Qonun chiqaruvchi hokimiyat ya’ni Oliy Majlis qonunlarni chiqaradi. Ijro etuvchi hokimiyat (Vazirlar Mahkamasi) qonunning ijrosini ta’minlaydi. Qonunning ijrosida ham Vazirlar Mahkamasi Vazirliklarga, Vazirliklar esa agentlik, qo’mita va inspeksiyalarga tayangan holda qonunning yoki O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmon va qarorlarining ijrosini ta’minlaydi. Sud esa qonunda yoki 14 ijroda O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga yoki qonunlariga hilof harakat bo’lsa, unga qarshi chora ko’radi. Undan tashqari vazirliklar ham hamkorlikda ish olib boradi. Misol uchun Ta’lim vazirligi, Qurilish vazirligi hamda boshqa vazirliklarni moliyaviy jihatdan ta’minlash zarur, buning uchun Iqtisod vazirligi ularni moliyaviy jihatdan ta’minlash uchun sarmoya topishga harakat qiladi, Markaziy Bank esa ularga tegishli mablag’larni ajratadi. O’zbekiston Rspublikasi siyosiy partiyalari (O’zbekiston Respublikasi Xalq Demokratik partiyasi, O’zbekiston Liberal Demoktatik partiyasi, Milliy tiklanish Demokratik partiyasi, Adolat Demokratik partiyasi va O’zbekiston Ekologik partiyasi) ma’lum maqsad yo’lidagi odamlarni birlashtiradi va ularning manfaatlarini himoya qiladi, davlat esa ularni moliyalashtiradi. Mansabdor shaxs bo’lmagan O’zbekiston Respublikasi fuqarosi biror qonun loyihasini taklif etmoqchi bo’lsa, uni to’g’ridan-to’g’ri Oliy Majlisga taklif eta olmaydi. Avval biror tashkilotga murojat qiladi, so’ng ushbu tashkilot uni Oliy Majlisga kiritadi. 15 III BOB.SIYOSIY INSTITUTLARNING VAZIFALARI 3.1.Siyosiy institutlar qanday vazifalarni bajaradi. Siyosiy institutlarni vazifalari, rollari va boshqaruv tizimidagi o‘rniga ko‘ra bir necha toifalarga bo‘lish mumkin. Bular: Ijro etuvchi organlar: Prezidentlik: Ijroiya hokimiyati uchun mas'ul davlat rahbari. Vazirlar Mahkamasi:Parlament qonunlari, Prezident farmon va qarorlarini ijro etuvchi organ. Qonun chiqaruvchi institutlar: Bir palatali qonun chiqaruvchi organ: qonun ijodkorligi uchun yagona palata. Ikki palatali qonun chiqaruvchi organ:bir- birini tiyib turuvchi va to’ldirib turuvchi palata. Sud muassasalari: Sudlar: qonunlarni sharhlash va adolatni ta'minlash uchun mas'ul bo'lgan sudlar tizimi. Oliy sud: Ko'pgina mamlakatlarda eng yuqori sud hokimiyati. O zbekistonʻ fuqarolik, jinoiy va ma muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining ʼ oliy organi. Konstitutsiyaviy sud: konstitutsiyaviy nazorat olib boruvchi sud organi. Saylov va saylovni boshqarish organlari: Saylov komissiyalari: saylovlarni boshqarish uchun mas'ul tashkilotlar. Saylov sudlari: saylov nizolarini ko'ruvchi sub'ektlar. Siyosiy partiyalar: ma’lum bir maqsad yo’lida birlashgan insonlar guruhininh manfaatlarini himoya qiluvchi, ularning maqsadlariga erishishi uchun ko’mak beruvchi organ. Byurokratik muassasalar: Davlat xizmati: siyosatni boshqarish va amalga oshirish uchun mas'ul bo'lgan davlat xizmatchilari. Davlat agentliklari: sog'liqni saqlash, ta'lim va boshqalar kabi muayyan sohalar bilan shug'ullanadigan turli organlar. Xalqaro institutlar: Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT); Global hukumatlararo tashkilot; Jahon banki. 16 Hududiy muassasalar: Yevropa Ittifoqi (YI), Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi. Konstitutsiyaviy institutlar: konstitutsiyaviy huquqni talqin qilishga qaratilgan Konstitutsiyaviy assambleyalar; konstitutsiyalarni ishlab chiqish yoki o'zgartirish uchun mas'ul bo'lgan sub'ektlar. Mustaqil nazorat qiluvchi organlar: Komissiyalar, aloqa, kommunal xizmatlar va boshqalar kabi muayyan sohalarni tartibga soluvchi organlar. Siyosiy institutlar, bir mamlakat yoki boshqa bir hududiy yoki global teritoriyadagi siyosiy, ijtimoiy va iqtisodiy masalalarni boshqarish uchun o'zlariga berilgan vazifalarni bajarish bilan shug'ullanadilar. Ularning vazifalari o'zaro muloqotlar, diplomatik munosabatlar, qonunlar va siyosiy strategiyalar tuzish, mamlakatning boshqa sohalar bilan munosabatlarni tashkil etish, va umuman, davlatning boshqa tashkilotlar va hududlar bilan munosabatlarni rivojlantirishni o'z ichiga oladi. Bu institutlar mamlakatning siyosiy yo'nalishlarini shakllantirish, mamlakatning xalqaro doiradagi masalalarda o'zaro hamkorlik qilish va umuman, mamlakatning xalqaro xavfiyatini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi. 3.2.Globallashuv jarayonida siyosiy institutlarning vazifalari Siyosiy institutlar, global dunyoda siyosiy jarayonlarni boshqarishda muhim ahamiyatga ega. Ularning yaratish va takomillashtirishdagi roli, kelajakdagi global siyosiy jarayonlarni shakllantirishda muhim ta'sir ko'rsatadi. Bu institutlar, kelajakdagi siyosiy jarayonlarni shakllantirishda o'z-o'zini namoyon qiladi, global siyosiy tizimning demokratik taraqqiyotiga yordam berishadi va mustaqil siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda muhim ahamiyatga ega. Siyosiy institutlar, global siyosiy tizimning rivojlanishida muhim rol o'ynaydilar. Bu institutlar, kelajakdagi siyosiy jarayonlarni shakllantirishda ishtirok etadi, siyosiy strategiyalar yaratadi va takomillashtiradi, shuningdek, mustaqil va samarali siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda ham muhim ahamiyatga ega. Bu institutlar, global siyosiy jarayonlarni boshqarishda ham muhim rol o'ynaydilar. 17 Globallashuv davridagi siyosiy institutlar, kelajakdagi siyosiy jarayonlarni shakllantirishda va global siyosiy tizimning demokratik taraqqiyotiga yordam berishda o'ynagan rolini oshirishda ham muhim ahamiyatga ega. Bu institutlar, global siyosiy qarorlarning yaratilishi, o'zaro muzokaralarda o'z o'rniga ega bo'lishi va global siyosiy tizimning oshkoraligini ko'rsatishda ham muhim rol o'ynaydilar. G oyaviy-mafkuraviy siyosiy institutlar jahon siyosiy hayotidaʻ siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, siyosiy tizimning oshkoralikni oshirishda, siyosiy tizimning rivojlanishida muhim rol o'ynaydilar. Ularning o'zaro hamkorligi va jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni demokratik taraqqiyotga yo'naltirishda o'z hissalarini qo'shish, jahon siyosiy hayotida o'z ahamiyatli o'rinlarni egallashda muhim ahamiyatga ega. Globallashuv jarayonida siyosiy institutlar o'zgarib borish jarayonlariga qarab ahamiyatli o'zgarishlar yuzaga keladi. Bu jarayonlar siyosiy institutlarning foydalanish huquqlarini, tashkil etish va faoliyatlarini, o'zaro aloqalarini, boshqa mamlakatlar bilan aloqalarini va institutlarning siyosiy yo'nalishlarini o'zgartirishi mumkin. Birinchi navbatda, globallashuv jarayoni davomida siyosiy institutlar o'zaro aloqalarini oshirishi, tarixiy rivojlanish va mamlakatlarning xalqaro aloqalarida o'z o'rniga kelish imkoniyatlarini oshirishi mumkin. Bularning o'ziga xos ko'rsatkichlari bo'lib, o'zaro iqtisodiy aloqalar, tadbirkorlik aloqalari, xalqaro tashkilotlar bilan aloqalar kabi ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. Globallashuv jarayonida siyosiy institutlar o'zgartirib borayotgan siyosiy yo'nalishlariga qarab faoliyatlarini boshqarish va rivojlantirish lozim. Bu jarayonda siyosiy institutlar o'zlarining mamlakatlarida rivojlanish yo'nalishlari bilan bog'liq siyosiy qarorlarni qabul qilish, tadbirkorlikni va investitsiyalarni rag'batlantirish, xalqaro tashkilotlar bilan aloqalar o'rnatish va boshqa ko'rsatkichlarni kuzatishga harakat qilishlari mumkin. Globallashuv jarayoni davomida siyosiy institutlar o'zlarining vakolatlarini ham o'zgartirishlari lozim. Bu jarayon siyosiy institutlarga qonun hujjatlariga, tashkilotlar va biznesga qarab o'zgarishlarni kuzatish va ularning o'zaro aloqalarini rivojlantirish huquqini beradi. Bularning o'ziga xos ko'rsatkichlari bo'lib, siyosiy institutlar o'zlarining hukumat tashkilotlari, qonun 18 hujjatlariga qarab huquqiy holatlarini yangilash, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish, intellektual mulkiyat huquqlarini himoya qilish, moliyaviy to'lovlar va soliq tizimlarini rivojlantirish kabi ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. Globallashuv jarayoni siyosiy institutlar o'zgarib borayotgan jarayonlarning muvofiqligida o'zgarishlarni amalga oshirish lozim. Bu jarayonda siyosiy institutlar o'zaro aloqalarini va mamlakatlarning xalqaro aloqalarida o'z o'rniga kelish imkoniyatlarini oshirishi, faoliyatlarini boshqarish va rivojlantirishni davom ettirishi, hamda foydalanish huquqlarini o'zgartirishi kerak. Bularning o'ziga xos ko'rsatkichlari bo'lib, siyosiy institutlar o'zlarining siyosiy yo'nalishlarini o'zgartirish, o'zaro aloqalarni va xalqaro aloqalar bilan yuqori darajada o'zlashtirish, yangi xalqaro tashkilotlar bilan aloqalar o'rnatish, hukumat tashkilotlariga qarab huquqiy holatlarini yangilash, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish, intellektual mulkiyat huquqlarini himoya qilish, moliyaviy to'lovlar va soliq tizimlarini rivojlantirish kabi ko'rsatkichlarni o'z ichiga oladi. 3.3. O’zbekistondagi asosiy siyosiy institutlarning vazifalari O‘zbekiston Respublikasining Oliy Majlisi oliy davlat vakillik organi bo‘lib, qonun chiqaruvchi hokimiyatni amalga oshiradi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi ikki palatadan-Qonunchilik palatasi (quyi palata) va Senatdan (yuqori palata) iborat. 13 O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining birgalikdagi vakolatlari quyidagilardan iborat: 1)O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini qabul qilish, unga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; 2)O‘zbekiston Respublikasining konstitutsiyaviy qonunlarini, qonunlarini qabul qilish, ularga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; 3)xalqaro shartnomalarni ratifikatsiya va denonsatsiya qilish; 4)O‘zbekiston Respublikasining referendumini o‘tkazish to‘g‘risida va uni o‘tkazish sanasini tayinlash haqida qaror qabul qilish; 13 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 91-moddasi 19 5)O‘zbekiston Respublikasi ichki va tashqi siyosatining asosiy yo‘nalishlarini belgilash hamda davlat strategik dasturlarini qabul qilish; 6)O‘zbekiston Respublikasi qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi hamda sud hokimiyati organlarining tizimini va vakolatlarini belgilash; 7)O‘zbekiston Respublikasi tarkibiga yangi davlat tuzilmalarini qabul qilish va ularning O‘zbekiston Respublikasi tarkibidan chiqishi haqidagi qarorlarni tasdiqlash; 8)bojxona, valyuta va kredit ishlarini qonun yo‘li bilan tartibga solish; 9)O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining taqdimiga binoan O‘zbekiston Respublikasining Davlat budjetini qabul qilish, unga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish; 10)O‘zbekiston Respublikasi davlat qarzining eng yuqori miqdorini belgilash; 11)soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni joriy qilish; 12)O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy-hududiy tuzilishi masalalarini qonun yo‘li bilan tartibga solish, chegaralarini o‘zgartirish; 13)tumanlar, shaharlar, viloyatlarni tashkil etish, tugatish, ularning nomini hamda chegaralarini o‘zgartirish; 14)davlat mukofotlari va unvonlarini ta’sis etish; Palatalarning birgalikdagi vakolatlariga kiradigan masalalar, qoida tariqasida, avval O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasida, so‘ngra Senatida ko‘rib chiqiladi. 14 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ijro etuvchi hokimiyatni amalga oshiradi. 15 O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi: 1)samarali iqtisodiy, ijtimoiy, soliq va budjet siyosati amalga oshirilishi, ilm- fan, madaniyat, ta’lim, sog‘liqni saqlashni hamda iqtisodiyotning va ijtimoiy sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga doir dasturlarning ishlab chiqilishi hamda bajarilishi uchun javobgar bo‘ladi; 14 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 93-moddasi 30.04.2023 15 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 114-moddasi 30.04.2023 20 2)barqaror iqtisodiy o‘sishni, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, kambag‘allikni qisqartirish, aholi uchun munosib turmush sharoitlarini yaratish, oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash, qulay investitsiyaviy muhitni yaratish, hududlarni kompleks va barqaror rivojlantirish bo‘yicha choralar ko‘radi; 3)aholini, shu jumladan nogironligi bo‘lgan shaxslarni ijtimoiy himoya qilish tizimining samarali faoliyat ko‘rsatishini ta’minlaydi; 4)atrof-muhitni muhofaza qilish, tabiiy boyliklarni va biologik xilma-xillikni saqlash, iqlim o‘zgarishiga, epidemiyalarga, pandemiyalarga qarshi kurashish hamda ularning oqibatlarini yumshatish sohalarida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlaydi; 5)yoshlarga oid davlat siyosatining amalga oshirilishini ta’minlaydi, oilani qo‘llab-quvvatlash, mustahkamlash va himoya qilish, an’anaviy oilaviy qadriyatlarni saqlash bo‘yicha choralar ko‘radi; 6)fuqarolik jamiyati institutlarini qo‘llab-quvvatlash chora-tadbirlarini amalga oshiradi, ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish hamda ijtimoiy sheriklik dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirishda ularning ishtirok etishini ta’minlaydi; 7)fuqarolarning iqtisodiy, ijtimoiy hamda boshqa huquqlari va qonuniy manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi; 8)O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasiga mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy hayotining eng muhim masalalari yuzasidan har yilgi ma’ruzalarni taqdim etadi: 9)O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyaviy sudi qonun chiqaruvchi va ijro etuvchi hokimiyat hujjatlarining Konstitutsiyaga muvofiqligi to‘g‘risidagi ishlarni ko‘radi 16 . O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi fuqarolik, jinoiy, iqtisodiy va ma’muriy sud ishlarini yuritish sohasida sud hokimiyatining oliy organi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy sudi quyi sudlarning sudlov faoliyati ustidan nazorat olib borish huquqiga ega 17 . 16 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 132-moddasi 30.04.2023 17 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 134-moddasi 30.04.2023 21 O‘zbekiston Respublikasi hududida qonunlarning aniq va bir xilda bajarilishi ustidan nazoratni O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori va unga bo‘ysunuvchi prokurorlar amalga oshiradi 18 . Jismoniy va yuridik shaxslarga malakali yuridik yordam ko‘rsatish uchun advokatura faoliyat ko‘rsatadi 19 . 18 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 134-moddasi 30.04.2023 19 O’zb. Res. Konstitutsiyasi 143-moddasi 30.04.2023 22 XULOSA Xulosa o’rnida shuni takidlash mumkinki, siyosiy institutlar siyosiy strategiyalar va qarorlarning jamiyatdagi siyosiy jarayonlar bilan birgalikda qabul qilinishida ham muhim rol o'ynaydi. Buning yordamida, jamiyatdagi siyosiy jarayonlar bilan hamkorlikga erishish, jamiyating siyosiy tizimining mustaqil rivojlanishi va demokratik taraqqiyot yo'nalishiga qadam qo'yish mumkin bo'ladi. Siyosiy institutlar jamiyatdagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda ham muhim rol o'ynaydi. Siyosiy institutlar jamiyatning siyosiy tizimini tahlil qilishda, siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, siyosiy mafkuralar yaratishda ham yordam beradi. Bu yordam orqali jamiyatdagi siyosiy masalalar va ularning hal qilinishi haqida oldindan ko'proq bilim va tajriba bilan ta'minlash, ularni tahlil qilish va muhim hujjatlarni yig'ish muhimdir. Siyosiy institutlar g'oyaviy xarakatga ega bo'lib, jamiyatning siyosiy jarayonlari va mamlakatning siyosiy tizimining rivojlanishida muhim rol o'ynaydi. Siyosiy institutlar mafkuraviy xarakatga ega bo'lib, siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, jamiyatdagi siyosiy masalalarni o'rganib, tadqiq qilishda, siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, siyosiy strategiyalar yaratishda va demokratik taraqqiyotga yordam berishda muhim rol o'ynaydi. Siyosiy institutlar, siyosiy fikrlar va mafkuralarni yaratishda muhim rol o'ynaydilar, chunki ular jamiyatning siyosiy tizimini rivojlantirishda va bu tizimni demokratik taraqqiyot yo'nalishida yo'naltirishda muhim rol o'ynaydilar. Bu yordamda, siyosiy institutlar, jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni rivojlantirishda, siyosiy fikrlar va mafkuralar yaratishda, siyosiy strategiyalar yaratishda, siyosiy qarorlarning jamiyatdagi siyosiy jarayonlar bilan birgalikda qabul qilinishida va jamiyatdagi siyosiy jarayonlarni demokratik taraqqiyotga yo'naltirishda mafkuraviy fikrlarning amalga oshirilishiga asoslangan. Siyosiy institutlar jamoatni rivojlantirish, huquqni himoya qilish, davlatni boshqarish, va fuqarolarning huquqi, iqtisodiy va ijtimoiy muammolarini hal qilishda asosiy organlardir. Bu institutlar, qonunlar va tartibotni saqlash, hukmronlikni amalga oshirish, budjetni boshqarish va o‘zaro kelishuvlarni amalga oshirishda muhim. 23 Davlat tizimi tuzilishida, huquqiy tartibni ta’minlashda, va jamiyatdagi muammolarga yechim topishda siyosiy institutlar juda muhim ahamiyatga ega. 24 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: O’zbekiston Respublikasi qonunlari: 1.O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi O’zbekiston nashriyoti T:. 2023. 2.O’zbekiston Respublikasi “Vazirlar Mahkamasi tog’risida”gi qonun 06.05.1993 3.O’zbekiston Respublikasi “Sudlar to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy qonuni 02.09.1993 4.”O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy qonuni 27.01.2002 5.”O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik Palatasi to’g’risida”gi Konstitutsiyaviy qonuni 27.01.2002 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va Qarorlari 6.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 269-sonli farmoni 24.12.2022 7.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 14-sonli farmoni 25.01.2023 Ilmiy asarlar, Monografiyalar, risolalar 8)I.Ergashev “Mutaxasislikka kirish” qo’llanma O’zbekiston n.Toshkent-2022 39- bet 10. V.P.Pugachyov, I.V.Salayvoy ”Siyosatshunoslikka kirish” O’zbekiston n. Toshkent-2008 169-bet 11. TDSHU o’quv qo’llanmasi”Siyosatshunoslikka kirish” Yangi asr avlodi n. Toshkent-2017 243-bet 12. O.Qoriyev, X.Razzoqov ”Siyosatshunoslik” Nihol n.Toshkent-2008 89-bet 13. Toshkent Davlat Iqtisodiyoti Universiteti ”Siyosatshunoslik” fanidan maruzalar matnlari Yangi asr avlodi n. Toshkent-2003 105-106-betlar 14. M.Qirg’izboyev ”Siyosatshunoslik” Nihol n. Toshkent-2013 219-bet 15. Jahon Iqtisodiyoti va Diplomatiya universiteti o’quv qo’llanmasi “Zamonviy siyosatshunoslik:nazariya va amaliyot” O’zbekiston n.Toshkent-2013 344-345- betlar 16. R.E.Xoliqova ”O’zbekistonning eng yangi tarixi” O’zbekiston n. Toshkent- 2021 69-78-betlar 17.“O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi” O’zbekiston n. 1998-yil 48-bet 25 Internet saytlari 18. https://milliycha.uz/siyosiy-institut/ 19. https://genderi.org/siyosiy-institutlar-davlat--bosh-siyosiy-institut-davlat-- siyo.html 20. https://uz.delachieve.com/siyosiy-tizimlar-va-siyosiy-institutlar-turlari/ 26

MUNDARIJA:

 

№

 

 Boblar va paragraflarning nomlanishi

 

Betlar

 

 

KIRISH.

 

 3-6

 

 

 

BIRINCHI BOB. SIYOSIY INSTITUTLAR, ULARNING PAYDO BO’LISHI VA RIVOJLANISHI TO’G’RISIDAGI NAZARIYALAR.

 

7-11

1.1“Siyosiy institutlar” tushunchasi va uning mazmun-mohiyati. Ilk siyosiy institutlar7-9
1.2 Siyosiy institutlarni  tahlil qilish9-10
1.3O’zbekistondagi siyosiy institutlar10-11
 IKKINCHI BOB. SIYOSIY      INSTITUTLARNING O’ZARO BOG’LIQLIGI

 

 

2.1 Siyosiy institutlarning turkumlashuvi11-12
2.2O’zbekistondagi siyosiy institutlarning o’zaro bog’liqligi16-17
 UCHINCHI BOB. Siyosiy institutlarning vazifalari

 

 

3.1Siyosiy institutlar qanday vazifalarni bajaradi? 18-20
3.2Globallashuv jarayonida siyosiy institutlarning vazifalari

 

 20-21

3.3O’zbekistondagi asosiy siyosiy institutlarning vazifalari  21-22
 

 

XULOSA

 

  21-23

 

 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR RO’YXATI

 

 

  24-25

Sotib olish