Dokument ma'lumotlari

Narxi 20000UZS
Hajmi 339.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 03 Iyun 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Suv xo'jaligi

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

16 Sotish

Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй)

Sotib olish
Mavzu: Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй) Mundarija: Kirish I. UMUMIY qism 1.1. Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar II . TEXNOLOGIK QISM 2.1. Tayyor mahsulotni xossalari,tekshirish usullari va ularni asosiy ishlatuvchilar 2.2.Moddiy balans 2.3.Issiqlik balans Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar K IRISH Mavzuning dolzarbligi: modernizatsiyalash va iqtisodiy ishlab chiqarishni texnik bazasini yangilash bo’yicha ishlab chiqarilayotgan loyihaviy programmalar zamonaviy innovatsiyali texnologiyalarni joriy etish O’zbekistonni dunyoga tanilishiga va jahon bozorida raqobatbardoshlikka turtki bo’ldi. Shuningdek, Prizedentimiz tomonidan yangi innovatsion loyihalar, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish yo’llari tug’risida to’xtaldi. Bozor sharoitiga ishlovchi har qanday ishlab chiqarish sanoati faoliyatida xizmatlarni sotish va maksimal darajada foydaga ega bo’lish muhim maqsad hisoblanadi. Kimyo sanoati ishlab chiqarish xizmat soxalarini kengaytirish, bozorni egallash natijasida olinadigan foydani ko’paytirish hisoblanadi. Mazkur maqsadga erishishning vositasi bo’lib arzon mahalliy xom - ashyodan foydalanib xaridorgir raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarish muhum ahamiyatini kasb etadi. Ma’lumki dunyoga individual uglevodorodlardan ichiga ishlatilishi xajmi bo’yicha etilen birinchi o’rinda turadi. Buning sababi etilen asosida katta xajmda va keng ishlatiladigan polimerlar va oddiy organik birikmalar sintez qilinadi. Bular qatoriga polietilen, polivinilxlorid, polistirol va boshqalar kiradi. Etilendan oksidlash orqali etilen oksidi, etilenglikol va qancha kerakli bo’lgan organik moddalar sintez qilinadi. Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: polimerlanish reaksiyasi qurilmasi turli markali chiziqli polietilen olish uchun mo’ljallangan. Jarayon Sklairtech (Kanada) texnologiya bo’yicha reaksiyani amalga oshirish uchun reaktorga etilen monomerini buten samonomeri bilan seklogeksandagi eritmasi aralashmasi va katalizatorga uzatiladi. Ishning amaliy ahamiyati: polimerlanish jarayonida etilen va buten-1 ni polimer yoki sopolemerga aylanishi kuzatiladi. Ushbu jarayonda monomer va somonomerlarni birikib, turli zinchlikdagi suyuqlanma indeksiligidagi hamda molekulya og’irligini taqsimlanishdagi polietilen olish uchun, uch xildag reaktorlar mavjud. 2 Reaktor №1 - aralashtirgichli avtoklav. Reaktor №3 - quvurli reaktor. Tremer reaktor Polimerlanish reaksiyasi suyuq fazada katalizatorlar ishtirokida amalga oshiriladi. 3 I.UMUMIY QISM Texnologik jarayon asoslari va qo’llaniladigan katalizatorlar Sklertek texnologiyasi bo'yicha polietilen olishda somonomer (buten-1) ning roli Sklertek texnologiyasi bo'yicha turli zichlikka va xossalarga ega bo'lgan polietilen, asosan etilenni turli miqdorda olingan buten-1 bilan sopolimerlash natijasida olinadi. Somonomer buten-1 ikki molekula etilenning birikishidan xosil bo'ladi. СН 2 = СН 2 + СН 2 = СН 2 - СН 3 - СН 2 - СН = СН 2 Ma'lumki har xil monomerning birikishidan hosil bo'lgan polimer sopolimer deyiladi. Sopolimerlar makromolekulasining tarkibi reakstiya uchun olingan monomerlarning molekula qoldiqlaridan - bug'inlaridan tashkil topadi. Makromolekulaning tarkibi faqat bir xil monomer bo'g'inlaridan tashkil topgan polimerlar gomopolimerlar deyiladi. Gomopolimerlanish jarayonida faqat bir turdagi o'sayotgan zanjir bo'lsa, sopolimerlanishda bir necha xil ko'rinishdagi o'sayotgan zanjir bo'ladi. Hozirgi kunda ikki monomerdan tashkil topgan binar sistemalarning sopolimerlanish jarayoni ancha yaxshi o'rganilgan bo'lib, sopolimerlanish quyidagi sxema tarzida ifodalanadi. nM 1 = mM 2 -M 1 - M 1 - M 1 - M 2 -M 2 -M 1 - M 2 - Demak, polimerlanishda xususiyati har xil bo'lgan ikki monomer aralashmasining sopolimerlanishidan xosil bo'lgan makromolekulalarning tarkibi xar xil nisbatda birikkan ikkala monomer bo'g'inlaridan iborat bo'ladi. Shunday qilib, turli xil faolikka ega bo'lgan monomerlarning o'zaro sopolimerlanishidan sanoat talablariga javob beradigan yuqori texnikaviy va amaliy xossalarga ega bo'lgan polimerlar yaratish mumkin nCH 2 = CH 2 + mCH 3 - CH 2 - CH = CH 2 -CH 2 - CH 2 - CH 2 - CH - CH 2 + Q I CH 2 I 4 CH 3 Buten-1 juda oz miqdorda olinganligi sababli, sintez qilinayotgan polimerni zichligini boshqarish va ma'lum maqsadli xossaga ega bo'lgan polimer yaratish imkoniyatini beradi. Sklertek texnologiyasi bo'yicha polietilen olishda telogen (H 2 ) ning roli. Sklertek texnologiyasi bo'yicha polimerlanish, kompleks katalizatorlari ishtirokida ionli mexanizm bo'yicha ketadi. Ion polimerlanish xam radikal polimerlanishga o'xshash zanjirli reaksiyalardan bo'lib, faqat o'sayotgan zanjir uchidagi radikal o'rnida kation yoki anion bo'ladi. O'sayotgan makro ion o'zining musbat yoki manfiy zaryadlarini zanjir bo'ylab uzatishi orqali polimer zanjirining o'sishiga imkoniyat tug'iladi. Ma'lumki olefinlarni kompleks katalizator ishtirokida polimerlanishi jarayonida monomer titan atomi bilan koordinatsion bog' xosil qilib faol markazga aylanadi va bu kompleks polimerlanishni boshlab beradi. Zanjirni uzish uchun texnologiyada vodorod ishlatiladi. Vodorod reaksiyani to'xtatishda muhim ahamiyatga ega. O'sayotgan faol markaz H 2 ni biriktirib olgach, faolligi yo'qoladi. Bu jarayon reaktorlarda olib boriladi. H 2 ning juda oz qismi reaksion aralashmani reaktorlarga uzatuvchi nasosdan oldin beriladi. Shunday qilib, ushbu texnologiyada H 2 polimerlanishni rostlagichi sifatida ishlatilib, u polimer molekula massasini hamda molekula massaviy taqsimotini berilgan kattalikda bo'lishini ta'minlab beradi. Etilen ( Monomer) Savdo belgisi – FE, Kimyoviy formulasi - C 2 H 4 Material qo'llanilishi - polimer sintezi va buten-1 ning dimerzatsiyasi uchun monomer. 5 Xom-ashyo nomlanishi – Etilen, Qaynash nuqtasi - -102°C, Suyuqlanish nuqtasi - -169°C, Zichlik - -103.7 da 0.57, Bug'lanish tezligi - 0.978, Eruvchanligi - yomon Tashqi ko'rinishi va hidi - etilen rangsiz suyuqlik yoki gaz, yoqimli uglevodorod Siklogeksan (erituvchi) Savdo belgisi – SH, Kimyoviy formulasi - C 6 H 12, Material nomi – erituvchi, Xom-ashyo nomlanishi – siklogeksan, Qaynash nuqtasi - 81°C, Suyuqlanish harorati - 6.47°C,Zichligi - 20°C da 0.78,Tashqi ko'rinishi va hidi - rangsiz suyuqlik, yengil hidli xarakterga ega Siklogeksan polimerlanish jarayoni erituvchisi hisoblanadi. Asosan Rossiyadan keltiriladi. Buten-1 (somonomer) Kimyoviy nomi - Buten-1, a - butilen Savdo belgisi - FB-1 Kimyoviy oilasi - olefinlar Kimyoviy formulasi - C 4 H 8 Qaynash harorati - -6.5°C Muzlash harorati - - 185°C Bug' bosimi - 3420 Bug' zichligi (havo=1) - 1.9368 Suvda eruvchanligi (25°C) - 231 ppm Qaynash harorati - -80°C Yonish harorati - 384°C Turg'unligi - turg'un emas Tashqi ko'rinishi va hidi - rangsiz gaz yoki suyuqlik Buten-1 sistemaga polietilen zichligini rostlash uchun somonomer sifatida qo'shiladi. Buten-1 berilsa zichlik kamayadi. Vodorod Kimyoviy formulasi - H 2 Qaynash harorati (760 mm sim.ust) - -252.77°C 21°C dagi zichligi - 0.0696 kg/sm 3 Muzlash harorati - -259.2°C Suvda eruvchanligi - yomon Molekular og'irligi - 2.016 Tashqi ko'rinishi va hidi - normal harorat va bosimda rangsiz hidsiz gaz. Vodorodni polimer ko'rsatgichlarini (parameter) rostlovchi telogen sifatida sistemaga yuboriladi. 6 II . TEXNOLOGIK QISM 2.1. Tayyor mahsulotni xossalari,tekshirish usullari va ularni asosiy ishlatuvchilar Tayyor mahsulotni tekshiruv usullari asosan bu polemerlarni qay holatda va ulardan qanday buyumlar olishda,qaysi texnologiyaga asosan ishlatishida ularni temperaturalarini to'g'ri qo'yishda kerak bo'ladi. Masalan bosim ostida qo'yish usuli bilan ekstruderning temperaturasi,bosimi,kuchlanishi,o'qdan chiqayotgan buyum ham har xil bo'ladi va bu bizga polemerni xossalarini tekshirishni talab qiladi. Polemerni xossalarini tekshirish usullari quyidagicha: Polemerlarni moy,benzin va spirtga hidligini aniqlash; Polemerni zichligini aniqlash; Zichligini 2 xil asbob bilan tekshiriladi;gidrostatik tortish usulari hamda pikometr yordamida aniqlanadi. Plastmasalarni issiqlik-fizik xossalarini aniqlash Plastmasalarni fizik-mexanik xossalarini aniqlash; Polemerlarni oquvchanligini ya'ni (MI) aniqlash; Polemerlarni malekulyar massa taqsimoti darajasini va kuchlanish ko'rsatgichinianiqlash; 7 Yuqoridagi xossalar orqali polemerlarni xossalari o'rganiladi. SHGKM ning o'zining maxsus labaratoriya bo'limi mavjud bo'lib, ular chiqayotgan xom- ashyoni xossalarini o'rganib GOST standartlarga javob bergandan keyin sotuvga ruxsat beriladi. Plastmasani moy benzin vaspirt tasiriga chidamliyligi -ularga shu suyuqliklar ta'sir etganda o'zlarining dastlabki fizik- mexanik saqlab qolishlik qobilyatidir. Polemer materallariga moy,benzin va spirt ta'sir etganda ularda kimyoviy destruksiya (polemerlarning parchalanishi) sodir bo'lishi mumkin.Natijada ularning fizik-mexanik xossalari (mustahkamligi ,yuza qattiqligi,elastiklik moduli va boshqalar) malum darajada o'zgaradi. Plastmasadan tayyorlangan ko'pchilk detallar moy,benzin va spirt ta'siri bilan bog'liq bo'lgan sharoitda ishlatilganligi sababli ularning shu moddalar ta'siriga chidamliyligini aniqlash muhim ahamyatga ega. Polemerlarning zichligini aniqlash bu usulning mohiyati bir xil hajmda olingan sinalayotgan modda va ma'lum zichlikdagi suyuqlikning (masalan distilangan suv ) massalarini o'zaro solishtirishdan iborat. Distillangan suv ish suyuqligi deb ataladi . Issiqlik- fizik xossalarini aniqlash issiqlikga chidamliylik deganda polemer materyallarining yuk ta'sirida o'zining yo'qotilgan eng yuqori xarorat tushiniladi. Bunda ularning strukturasida hech qanday kimyoviy o'zgarish sodir bo'lmaydi. Issiqlikga chidamlili ko'rsatgichi yukka hamda unu aniqlash usuliga bog'liq .Shuning uchun bir xil materalda turli usullar bilan aniqlangan issiqlikga chidamliylik ko'rsatgichiningnatijalari ham turlicha bo'ladi .Polimer materallari qanday harorat chegarasida ishlay olish qobilyatini aniqlash ularning issiqlik-fizik xossalari ichida alohida o'rin tutadi. Polemer materallarning haroratga bog'liqlik xossalar katta ahamyatga ega bo'lgani uchun ularni aniqlash yo'llari mukammal o'rganilgan va buning uchun zamonaviy asboblar mavjud . Plastmasalarni cho'zilishiga (sinash) bo'lgan mustahkamlik chegarasi eng yuqori cho'zuvchi kuchning namuna ko'ndalang kesimi yuziga nisbatidir. Cho'zilishiga bo'lgan mustahkamlikni sinash natijasida elastiklik moduli aniqlanadi. 8 Cho'zilishdagi uzuvchi kuchlanish(MPa) -namuna uzulganidagi kuchning uning dastlabki ko'ndalang kesim yuzasiga nisbati. Cho'zilishdagi oqish chegarasi (MPa) -kuch miqdori deyarli oshmasa ham namunada defarmatsiya sodir bo'ladigan kuchlanish . c) Uzulish vaqtidagi nisbiy o'zgarish (y) -namuna baza uzunligi ortirmasining namuna bazasinig dastlabki uzunligiga nisbati . Polemerni oquvchanligi ; Oquvchanlik materyalining ma'lum xarorat vaboshi ostida oqib pris qolibni to'ldirishlik qobilyatidir. Bu shartli ko'rsatgich bo'lib, uni aniqlash uchun turli usullardan foydalaniladi.Plastmassalarning oquvchanlik darajasiga ko'ra buyumlarni presslash yoki qo'yish uchun kerakli solishtirma bosim topiladi.Solishtirma bosim oquvchanlikga teskari proparsianal bo'lgan miqdordir. Yuqoridagi xususyatlar aniqlanib polemerdan qanday buyum olish va qaysi texnologiyada ishlatish mumkinligi aniqlanadi. SHGKM da texnologiyalarni tekshiruv asosida o'zining uskunalari orqali markalarni o'zgartirish, qaysi markaga qanaqa qoshimchalar o'tqazish tekshiruv ishlari olib boriladi. 2.2.Reaktorlar sestemasi va ularni ishlash rejimlari. SHGKM da 3 ta reaktor mavjud. 1.Avtoklav reaktori. 2.Trubasimon reaktori. 3.Trimer reaktori. Uchta reaktorni har xil kombinastiya qilish orqali (parallel yoki ketma-ket joylashtirish) polimerni har xil chegaraviy kattalikdagi molekula va molekulyar massaviy kattalikdagi molekula va molekulyar massaviy taqsimotiga erishish mumkin. Berilgan molekula massaviy taqsimot polimerlanishni uch xil rejimda olib borish natijasida erishiladi, ya'ni: Reaktor №1 rejimi 9 Reaktor №3+1 (uch plyus bir) rejimi Reaktor №3-1 (uchdan birga) rejimi Shu rejimlarda ishlash polimerlanish haroratini boshqarish va polietilenning sifatini nazoratqilish imkonini beradi. Reaktorlardagi jarayon rejimiga binoan haroratning oshib ketishi polietilenning sifatiga va ishlab chiqarishning texnik xavfsizligiga salbiy ta'sir ko'rsatadi. Reaktor №1. Rejimi bo'yicha asosiy jarayon avtoklav reaktorida amalga oshadi. Avtoklav reaktorning aralashtirgich kurakchalar bilan jihozlangan, xom ashyoning asosiy qismi reaktorning tagidan beriladi, lekin 50% gacha xom-ashyo reaktor aralashtirgichi 4-kurakchasi balandligidagi nasadkalar orqali purkab berish ham mumkin. Xom ashyoni meyorlab turli joylardan (reaktorni pastki va yon tomonlaridan) berilishi tufayli reaktordagi haroratni ongli ravishda nazoratqilinib reaktorning tepa va pastkiqismidagi harorat farqini 5-40 0 C bo'lishiga erishiladi. Katalizator esa reaktorni tagidan purkash yo'li bilan beriladi. Ushbu rejim bo'yicha texnologik jarayonda №1 reaktoridan oldin turgan №3 quvurli reaktor oddiy quvur rolini o'ynaydi. Chunki quvurli reaktordan xom ashyo katalizatorsiz o'tadi. 10 Katalizator esa faqat №1 reaktoriga beriladi, trimmer reaktorida polimerlanish davom etadi. Reaktorni ishlash sharoitlari: Xarorat chegaralari, 0 C 200-300 Reaktordagi bosim, MPa 13,4-16,9 Polietilenni molekulyar massasi reaktordagi harorat va berilayotgan vodorod miqdori orqali rostlab turiladi. Polimerni zichligini esa buten-1 miqdori orqali rostlab turiladi. Monomer va somonomerni polimerlanishi uzluksiz ravishda, siklogeksan eritmasida aralashtirgichli reaktorda, metall kompleks katalizatorlari ishtirokida ketadi. Qoldiq monomer, faol katalizator ishtirokida trimmerda qo'shimcha polimerlanadi va undan so'ng reaksiya massasifaolsizlantiriladi (dezaktivatsiyalanadi). Bu rejimda olingan polietilen tor molekula massaviy taqsimotiga ega bo'ladi. "Kuchlanish ko'rsatkichi" 1,15-1,37 atrofida bo'ladi. 3+1 reaktor sistemasi (gibrid sistema). Bu sistema o'z ichiga quvursimon va aralashtirgichli reaktorlarni qamrab olgan. "Xom ashyo" ni birqismi quvursimon reaktorda polimerga aylansa, ikkinchi qismi to'g'ridan-to'g'ri birinchi reaktorni (№1) o'rta qismiga beriladi. Katalizator purkash yo'li bilan quvursimon reaktorga ham reaktor №1 ga ham beriladi va uyerda "xom ashyo" bilan aralashtiriladi. Ikkala reaktorda hosil bo'lgan polimer aralashtirgichli reaktorda (reaktor №1) bir xil aralashma hosil qiladi. 11 12 Polietilenni malekulyar massasi reaktorlardagi haroratni, vodorod va "xom ashyo" miqdorini ikkala reaktorga berish nisbatini nazoratqilish orqali rostlab turiladi. Molekula massaviy taqsimoti esa katalizator tarkibi, va uniquvursimon reaktorga kirish harorati va etilenni polietilenga shu reaktorda aylanish darajasini nazorat qilish orqali rostlanadi. Polimer zichligi somonomerni etilenga nisbatan berilayotgan "xom ashyo"da polimerga aylanish darajasi orqali nazorat qilinadi. Polimer olinib, bu rejim orqali "kuchlanish ko'rsatkichi" 1,4-1,6 bo'lgan, ushbu polimer o'rta molekula massaviy taqsimotga ega bo'ladi. Yuqorida keltirilgan sxemadan ko'rinib turibdiki, 3+1 reaktor sistemada toza "xom ashyo" va katalizator №3 reaktorga qanday berilsa, №1 reaktorga ham xuddi shunday beriladi.Bundan kelib chiqadiki, ikkala reaktor bir-biriga bog'lanmagan holda ishlaydi.№3 reaktorda olingan mahsulot №1 reaktorni tagqismidan uzatiladi va №1 reaktorda hosil bo'layotgan polimer bilan aralashadi. Ikkala reaktorda hosil bo'layotgan polimerlarning umumiy miqdorini o'zgartirish tufayli molekula massaviy taqsimotini ham o'zgartirish mumkin. Ikkala reaktor mustaqil ishlagani tufayli har bir reaktor haroratini alohida - alohida boshqarish mumkin. Shuning uchun ham №3 reaktorga "xom ashyo" to'g'ri isitgichdan beriladi. №1 reaktorda haroratni ikki oqimni aralashmasini rostlash orqali o'zgartirish mumkin. Yuqorida ko'rsatilgan 3+1 rejimda hosil bo'lgan aralashma trimmerga uzatiladi. Trimmerda polimerlanish davom etadi katalizatorning effektivligi ortadi va etilenni polietilenga aylanish darajasi ko'payadi. Reaktor 3 - 1 (uchdan birgacha) rejim. Bu rejim bo'yicha asosiy jarayon uchnichi reaktorda olib boriladi. Bu sistemada ikkala reaktor №3 va №1 quvursimon avtoklav ko'rinishida ishlaydi. Xom ashyo va katalizator 3 chi reaktorda beriladi. Hosil bo'layotgan polimerning molekula massasini boshqarish uchun reaktorga vodorod beriladi. Vodorodni berishdan maqsad polimerlanish jarayoni avvaldan berilgan polimerlanish darajasida to'xtatishdan iboratdir. Bu jarayonlar orqali haroratni yaxshi nazorat qilishimiz mumkin. Odatda quvurli reaktorga berilayotgan xom ashyoning harorati 120 0 C dan pastga tushib ketmasligi kerak. №3 reaktordan polimer eritmasi №1 reaktorga o'tadi va u yerda polimerlanish davom etadi. Reactor System (No. 3 —> 1; Broad MWD) Reaktor avtoklavga kirayotgan massasining harorati 200 0 C, chiqayotgan massaning harorati esa 300 0 C gacha boradi. Ushbu usulda reaktor avtoklavning aralashtirgichi ishlamaydi va №1 reaktor ham xuddi quvurli reaktor prinsipida ishlaydi. Shundayqilib asosiy polimerlanish jarayoni quvursimon reaktorda (№3) ketadi. Quvursimon reaktorda etilen va buten-1 konsentratsiyasini pasayishi hamda haroratni ortishi tufayli 60% etilen polietilenga aylanadi. Monomerni polimerga aylanish darajasi №1 reaktorda va trimmerda ortadi. Hosil bo'lgan polimerni molekula massasi asosan reaktorga kirayotgan "xom ashyo" harorati va etilenning polimerga quvursimon reaktorda aylanish darajasini orqali nazorat qilinadi. Molekula massaviy taqsimoti esa katalizator miqdori va tarkibi, vodorodni reaktorni qayyeri va qaysi nuqtasiga berish orqali nazorat qilinadi. Bu rejim orqali sintez qilinsa polietilen keng molekula massaviy taqsimotiga ega bo'lib "kuchlanish ko'rsatkichi" 1,652 - ni tashkil qiladi. Yuqorida keltirilgan uch xil rejimda xosil bo'lgan aralashma albatta trimmer reaktorga beriladi. Trimmerni xajmi №1 reaktor xajmini yarimiga teng. Trimmer 14 reaktorida katalizatorning effektivligi ortadi va eteleni polietilenga aylanish foizi ko'payadi. Ishlab chiqarishning texnologik sxemasi va parametrlar yozuvi jarayoni Polimerlanish reaksiya qurilmasi quyidagi sistemalardan tashkil topgan: -erituvchini tozalash sistemasi/somonomerni ham; -katalitik sokatalitik sistema; -faolsizlantirish sistemasi; -absorbsiyalash sistemasi; -reaktorni ta'minlovchi nasos sistemasi; -reaktorni ta'minlashni yumshatish sistemasi; -vodorod sistemasi; -reaktorlar sistemasi; -reaktor aralashtirgichi sistemasi; -isitish sistemasi (reaktor xom ashyosi separatsiyaga); -eritma adsorber sistemasi; -oraliq va past bosimliseparatorlar sistemasi; Texnologik jarayon asoslari Polimerlanish jarayonida etilen va buten-1 ni polimer yoki sopolimerga aylanishi (konversiya) kuzatiladi. Ushbu jarayonida monomer va somonomerlarni birikib, turli zichlikdagi, suyuqlanma indeksiligidagi hamda molekulyar og'irligini taqsimlanishidagi polietilen olish uchun, uch xildagi reaktorlar mavjud: reaktor № 1- aralashtirgichli avtoklav; reaktor №3 -quvirli reaktor; trimmer reaktori. Polimerlanish reaksiyasi suyuq fazada katalizatorlar ishtirokida amalga oshiriladi. Erituvchi sifatidasiklogeksan ishlatiladi. Katalizatorlarni ikki xil tizimi (sistemasi) ishlatiladi: katalizatorlarni standart tizimi (STD) va harorat ta'sirida ishlov berilgan katalizator tizimi (HTC). 15 STD tizimli katalizatorda, asosiy katalizator CAB (to'rtxlortitan - TiCl 4 bilan vanadiyning oksiuchxloridi -VOCl 3 20:80 nisbatda) va sokatalizator CT (uchetilalyuminiy - Al(C 2 H 5 ) 3 ) ishlatiladi. HTS tizimli katalizatorda, asosiy katalizator CAB-2 (titan to'rtxloridi va vanadiyning oksiuchxloridi 50:50 nisbatida) va sokatalizator CD (alyuminiyni dietilxloridi Al(C 2 H 5 ) 2 Cl) va CJ (alyuminiyni dietiletoksidi - Al(C 2 H5) 2 OC 2 H 5 ) ishlatiladi. Reaktorga haydashdan (injeksiya) oldin ushbu katalizatorlarni aralashtirish natijasida polimerlanishni faol katalizatori hosil bo'ladi. Reaksiyani to'xtatish va katalizator qoldiqlarini adsorbsiyaga tayyorlash maqsadida, kerakli vaqtda faolsizlantiruvchilar qo'shiladi. Katalizatordan tozalangan polimer eritmasi past bosimda ko'p bosqichli separatorlardan o'tishi natijasida, erituvchi hamda reaksiyaga kirishmagan etilen va buten-1 lar bug'lanib chiqadilar va retsikl zonasiga qaytadan ishlatish uchun yo'naltiriladilar. 2.4.Ishlab chiqarishda sarf bo'ladigan xom - ashyo va materiallarni sarf balansi Yiliga 130 ming tonna polietilen ishlab chiqarishda xom-ashyoni sarf-balansi Texnologik jarayon bo'yicha yiliga 6240 tonna buten-1 ishlab chiqarilib, turli markali polietilen olishda buten-1 har xil miqdorda somonomer sifatida ishlatiladi. 1. Buten-1 ishlab chiqarishda etilenni buten-1 ga aylanish miqdori 85%ni tashkil etadi. Demak, yiliga 6240 t buten-1 ishlab chiqarish uchun sarf bo'ladigan etilen miqdori 624 ------- 85% X ------- 100% x=6240* 100/85=7341 t.ni tashkil etadi. Reaksiyaga kirishmagan etilen yoqilg'i gazlari sifatida ajralib chiqadi va yoqib yuboriladi. 16 Demak, buten-1 ishlab chiqarishda etilenni ishlatish (xarajat qilish) koeffistienti 7341 :6240 =1.176 ga teng. 2. 130 000 tonna polietilen olishda ishlatiladigan etilen miqdorini aniqlaymiz. Bir yilda sarfbo'ladigan etilenning umumiy miqdori 142 480 tonnani tashkil etadi. 142 480 - 7341 =135 139 t. etilen. Demak, 130 000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun 135 139 t etilen va 6240 t buten -1 sarf qilinadi. 3 .130 000 tonna polietilen ishlab chiqarish uchun xarajat qilinayotgan monomerlarni miqdorini aniqlaymiz. 135 139 + 6240 = 141 379 t 4. Texnologik jarayonda monomerlarning polimerga aylanish miqdori (konversiya) 95% ni tashkil etadi. Demak, 130 504t monomerlar aralashmasidan polimerga aylanadigan miqdorini topamiz: 141 379--- 100% X ---- 95% x= 134 310t Demak, polmerlanish jarayonida polimerga aylanmagan monomerlar aralashmasi (etilen+ buten -1) miqdori: 141 379 - 134 310=7069 t.ni tashkil etadi. Bu miqdordagi monomerlar aralashmasi texnologik jarayonda qaytmas yo'qotiladi. Demak, buten -1 va polietilen ishlab chiqarish jarayonida hammasi bo'lib 1101 + 67069 = 8170 tonna etilen (etilen+buten-1 aralashmasi) qaytmas yo'qotiladi. Endi polietilen ishlab chiqarish texnologik jarayoni oxiridan polimerlanishda hosil bo'lgan yo'qotishlarni hisoblab topamiz. 5. Hosil bo'lgan polietilen granulalarini elashda kattaligi to'g'ri kelmagan granulalar miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.296 % ni tashkil etadi. 134 310----100% X ------0.296% X= 134 310 * 0.296/100= 397 t. 17 6. Granulaga qirqish vaqtida sovutish suvida yig'ilib qolgan polimerni mayda zarrachalari, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.23% ini tashkil etadi. 134 310----100% X ------0.23% X = 134 310 * 0.23 / 100 = 308 t. 7. Ekstruderlash jarayonida uchib chiqayotgan siklogeksanni chiqarib yuborish tirqishidan yo'qotilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.6574 % ini tashkil etadi. 134 310----100% X ----- 0.6574% X=134 310 * 0.6574/100=883 t. 8 .Qoldiq siklogeksandan tozalashda (bug'latgichda) siklogeksan bug'lari bilan olib chiqilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.183% ni tashkil etadi. 134 310---- 100% X------0.183% X= 134 310 * 0.183/100= 245 t. 9. Siklogeksanda erigan monomolekulyar (past molekulali) polietilen miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 1.8% ini tashkil etadi. 134 310---- 100% X-----1.8% X= 1354 310 * 1.8/100= 2417 t. 10. Faolsizlantirilgan katalizatorlar bilan cho'kmaga tushib, olib chiqib ketilayotgan polimer miqdori, polimerga aylanayotgan monomerlar miqdorini 0.0424 % ini tashkil etadi. 123979 100% Buten -1 ishlab chiqarish material balansi jadvali. Kirish Chiqish Nomi Miqdori Nomi Miqdori 18 Etilen 7341 t. 6240 t. 1101 t. (qaytmas) Jami 7341 t. 7341 t. X 0.0424% X= 134 310 * 0.0424/100=57 t. Polietilen ishlab chiqarish jarayoni material balansi jadvali. Kirish Chiqish Nomi Miqdori (t) Nomi Miqdori (t) 1.Etilen 135 139 t. 1 .Polietilen. 130 000 2. Buten-1 6240 t. 2.Polimerlashda polimerga 7069 t. (qaytmas) aylanmay yo'qoladigan monomerlar. 3.Elashda kattaligi to'g'ri 397 (qaytar) kelmagan granulalar 4.Granulaga qirqilayotganda 308(qaytar) hosil bo'ladigan polietilen mayda zarrachalari 883 (qaytar) 5.Ekstruder tirqishidan chiqayotgan polietilen 6.Siklogeksanda erigan past 245 t (qaytar) molekula massali polietilen 19 7.Past molekulali polietilen 2417t. (qaytmas) 8.Faolsizlantirilgan katalizator 57t. (qaytmas) qoldiqlari bilan chiqib ketayotgan polietilen. Jami 141 379 t. Ja mi 141 379 t. Buten -1 va polietilen ishlab chiqarishning umumiy material balansi jadvali. Kirish Chiqish Nomi Miqdori Nomi Miqdori 1. Buten -1 olish 7341t. 1 .Polietilen 130 000 t. uchun etilen. 2.Buten -1 olishda qaytmas yo'qotiladigan etilen. 1101 t 2.Polimerlanishga olingan etilen. 135139 t. Polietilen ishlab chiqarishda hosil bo'lgan qaytar chiqindilar. Polietilen ishlab chiqarishdagi qaytmas yo'qotishlar. 1833 t. 9543 t. Jami 142 480 t. Jami 142 480 t. 20 XULOSA Men o ’z Kurs loyihani bajarish mobaynida shurtangazkimyo majmuasida polietilen ishlab chi q arish da reaktorlar liniyasi ni takomillashtirishga tegishli barcha ma’lumotlarni malakaviy amaliyot davrida t o ’plashga h arakat q ildim va olgan nazariy bilimlarimga tayanib bitiruv ishimni bajardim Avvalo yoritilgan ma ’ lumotlar va adabiyotlarni o ’ qib , o ’ rganib tahlil qilib chiqdim . Ishni bajarishda mavzuni dolzarbligi ochib berilib, xom - ashyoning tavsifi va polietilen ishlab chi q arish da reaktorlar liniyasi rejimini o ’zgartirish natijalari bayon q ilindi. Shundan so ’ ng mehnat va atrof - muhit muxofazasi , iqtisodiy qismni bajardim . Shu bilan birga internet ma’lumotlaridan ham foydalandim. Ishimning so’ngida foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatini keltirdim. Polietilen ishlab chiqarish liniyasiga avtoklav reaktorini takomillashtirish mavzusi dolzarb muammolarga qaratilgan bo’lib, olgan amaliy natijalarni ishlab chiqarish jarayoniga tavsiya etaman. 21 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida” farmoni Toshkent shahri, 2017 yil 7 fevral 2. Sh.M.Mirziyoyev “Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2017 y. 3. Sh.M.Mirziyoyev “Erkin va farovon, demoqratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 y. 4. Sh.M.Mirziyoyev “Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash – yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi”, Toshkent, “O‘zbekiston”- 2016 . 5. ,,Plastmassalarni qayta ishlash texnnologiyasi" maruzalar matni T.Abdurashidov. TKTI 2011- yil,119 bet. 6.SHGKM reglamenti. 2009 - yil. 450 bet. 7.DC - 2101 qurilmasi pasporti. 8 .Ф.Ф. Кошелев, А.Е. Корнев, А.М. Буканов «Общая тmнология резины» М. Химия. 1998, 420 с. 9.Материалы международный научно-тmнический конференции «Современный проблемы композиционных материалов и пути их решение» Т. 2011 й. 14-15 март. 10. В.А. Лепетов «Резиновые тmнические изделия». Л., Химия, 1991, 440 с. 11. Захаров Н.Д. Лабораторный практикум по тmнологии резины. М.Химия 1988 й. 12.Красовский B.H. Химия и тmнология переработки эластомеров. Л . Химия . 1983 й . 13. Robert O.Ebewele Polymer science and technology . New York 2000 y. 14. Baratov P. Tabiatni muhofaza qilish.T.: ”O‘qituvchi”, 1991.-256b. 1 5.” Polimerlar kimyosi va fizikasi ” M. Askarov, T., 2004, 413 bet. 22 23

Склертек технологияси бўйича F-Y240 маркали полиэтилен ишлаб чиқаришдаги реакторлар бўлимини лойихаси (Q=130000 тй)

Sotib olish