• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 20000UZS
Размер 40.2KB
Покупки 5
Дата загрузки 01 Май 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Rustamov Orifjon

Дата регистрации 25 Апрель 2024

52 Продаж

Soliq solish tamoyillari va soliq imtiyozlari

o’zgarmaydigan bir xil ulushda undiriladi. Masalan, O’zbekistonda korxonalar mol - mulkidan undiriladigan soliq 4% qilib belgilangan, ushbu soliq stavkasi obyekt qiymati ( mol – mulk qiymati) ning ma’lum ulushiga (4%) bo’ladi;  Progressiv soliq stavkasi – soliq obyekti miqdoriga qarab ortib boruvchi stavkalar. O’zbekistonda soliq qonunchiligiga ko’ra eng kam ish haqining 5 barobariga teng qismiga 13%, undan 10 marta oshgan qismiga 21% Soliq stavkasi belgilangan va daromad miqdorining ortib borishi bilan Soliq stavkasi ham oshib boradi (2004, 1-yanvar).  Regressiv soliq stavkasi – daromadlarning o’sishi bilan stavkalar miqdori kamayib boradi. Jahon mamlakatlari amaliyotida kamdan – kam, asosan, qazib oluvchi tarmoqlarda qo’llaniladi.  Nolli soliq stavkasi – eksportga mo’ljallangan tovarlar ishlab chiqarishni rag’batlantirishda qo’llaniladi. Masalan, to’langan qo’shilgan qiymat solig’i summasi boshqa tovarlar tushumi bo’yicha olinadigan qo’shilgan qiymat solig’i summasi boshqa tovarlar tushumi bo’yicha olinadigan qo’shilgan qiymat solig’i summasidan chegirib kamaytiriladi. Bunday soliq stavkasini qo’llash iqtisodiyotning rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi. Soliq stavkasini belgilash bir qator tamoyillarga asoslanadi: 1.Naflilik tamoyili —turli shaxslardan, ularning soliqlar hisobiga moliyalashtiriladigan dasturlardan foydalanishi darajasiga qarab turlicha soliq undirilishi kerakligini bildiradi. 2.To lovga layoqatlilik tamoyili —soliq miqdori soliq to lovchining boyligiʻ ʻ va daromadlari darajasiga mos kelishi zarur. Boshqacha aytganda, soliq solish daromadlarning adolatli taqsimlanishini taqozo qilishi zarur. 3.Adolatlilik tamoyili —daromadlari va hukumat dasturlaridan foydalanish darajasi bo yicha teng bo lgan kishilar teng miqdorda soliq to lashi ʻ ʻ ʻ zarur. 1.2. Soliq imtiyozlari. Soliq bo yicha imtiyozlar qonunchilik bitimlarida belgilangan tartib va ʻ sharoitlar asosida o rnatiladi. Amaliyotda soliq imtiyozlarining quyidagi turlari ʻ keng tarqalgan: -obyektlarning soliq olinmaydigan eng kam darajasini belgilash; -soliq to lashdan alohida shaxs yoki ma lum guruhlarni (masalan, urush ʻ ʼ fahriylarini) ozod qilish; -soliq darajasi stavkasini pasaytirish; -soliq olinadigan summadan chegirish; -soliqli kredit (soliq olishni kechiktirish yoki soliq summasini ma lum ʼ miqdorga kamaytirish). Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat o‘zining ichki va tashqi vazifalarini, har xil ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larning asosiy qismini soliqlar orqali to‘playdi. Jumladan, soliqlar respublika va mahalliy budjetlar daromadlarini shakllantiradi, davlat ijtimoiy dasturlari uchun moliyaviy negiz yaratadi, soliq to‘lovchi shaxslarning tadbirkorlik faoliyatini boshqaradi, ularning tabiiy resurslardan unumli foydalanishga bo‘lgan intilishini rag‘batlantiradi,narx belgilashga ta’sir ko‘rsatadi, aholining turmush darajasini tartibga solib turadi, imtiyozlar yordamida esa aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilishni tashkil etishga yordam beradi. Soliq islohotlari – soliq nazariyasi va amaliyotini muvofiqlashtirish asosida soliq yukini kamaytirish, soliqqa tortishni soddalashtirish, soliq yordamida Davlat tomonidan undirilgan Soliq byudjet vositasida qayta taqsimlanib, soliq to lovchilarga sog liqni saqlash, maorif, ilm-fanni rivojlantirish, mudofaa,ʻ ʻ xuquqni muhofaza qilish kabi ijtimoiy zarur davlat xizmatlari orkli bilvosita yo llar bilan qaytadi. ʻ Soliq yordamida milliy daromadning tegishli qismi taqsimlanadi va qayta taqsimlanadi. Davlat tomonidan olinadigan soliqlar hamda ularning tashkil qilinish shakl va usullari birgalikda soliq tizimini tashkil qiladi. Milliy iqtisodiyotda soliqlar quyidagi uchta muhim vazifani bajaradi: 1. Davlat xarajatlarini moliyalashtirish (fiskal vazifasi); 2. Ijtimoiy tanglikni yumshatish(ijtimoiy vazifasi); 3. Iqtisodiyotni tartibga solish (tartibga solish vazifasi). Davlat sarflari soliq tushumlari hisobiga amalga oshsada, davlat sarflari miqyosining o sishi o z navbatida soliqlarning o sishini taqozo qiladi ʻ ʻ ʻ va uning darajasini belgilab beradi. Hozirgi davrda umumiy tendensiya bo lgan davlat sarflarining va shunga mos ravishda soliq hajmining o sib borishini ʻ ʻ quyidagi omillar taqozo qiladi: -aholi sonining o sishi.-ijtimoiy soha xizmatlari sifatiga talabning ortishi va ʻ urbanizatsiya. -atrof-muhitning ifloslanishi. -daromadlar tengsizligini qisqartirish dasturlarini amalga oshirish. -milliy mudofaa, davlat xavfsizligini ta minlash xarajatlari hajmining ʼ o sishi. ʻ Korxonalar faoliyatini soliq yordamida tartibga solish quyidagi umumiy tamoyillari asosida amalga oshiriladi: -barcha daromadlardan, ularning manbalariga bog liq bo lmagan holda ʻ ʻ soliq undirishning majburiyligi; -soliq undirishda barcha uchun yagona umumdavlat siyosati; -samarali ishlovchi korxonalarda hamda xo jalik yuritishning ilg or ʻ ʻ shakllari uchun -soliq me yorlarining rag batlantiruvchi rolini ta minlash; ʼ ʻ ʼ -soliq to lovi bo yicha barcha sub ektlar majburiyati ustidan moliyaviy ʻ ʻ ʼ nazorat. Mundarija Mundarija Mundarija .................................................................................................................................................... 1 Kirish ............................................................................................................................................................ 2 I. BOB. SOLIQ TUSHUNCHASI. SOLIQ SOLISH TAMOYILLARI. ........................................................................ 7 II.BOB. O’ZBEKISTONDA SOLIQ SIYOSATI ................................................................................................... 14 2.2. Soliq siyosatida davlatning soliq munosabatlarini tashkil qilishdagi chora – tadbirlar ........................ 16 Xulosa ........................................................................................................................................................ 26 Foydalanilgan adabiyotlar: ........................................................................................................................ 27 dividendlar va foizlar ko‘rinishidagi daromadlar bo‘yicha to‘lov manbaidan ushlab qolinadigan foyda solig‘i stavkasini 10 foizdan 5 foizgacha pasaytirish; o‘tgan yil yakunlari bo‘yicha yillik oboroti (tushumi) 1 milliard so‘mdan oshgan yoki yil davomida belgilangan chegaraviy miqdorga yetgan korxonalarni umumbelgilangan soliqlarni to‘lashga o‘tkazish. Bunda, yillik oborot (tushum)ning 1 milliard so‘m etib belgilangan chegaraviy miqdori 3 yilda kamida bir marta qayta ko‘rib chiqiladi; barcha tadbirkorlik subyektlari, shu jumladan oboroti (tushumi) 1 milliard so‘mgacha bo‘lgan yuridik shaxslar uchun yuridik shaxslarning mol-mulk solig‘i, yer solig‘i va suv resurslaridan foydalanganlik uchun soliqni joriy etish; qo‘shimcha foyda solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibini, shu jumladan royalti to‘lashni joriy etish orqali takomillashtirish; v) uchinchidan, soliq solishning soddalashtirilgan tartibi bo‘yicha soliq to‘lovchilarga soliq siyosatini takomillashtirishning salbiy ta’sirini kamaytirish choralari quyidagilar orqali amalga oshiriladi: yuridik shaxslarning mol-mulkiga solinadigan soliq stavkasini, bino va inshootlardan, shu jumladan ilgari xususiylashtirilgan obyektlardan samarasiz foydalanayotgan yuridik shaxslar uchun oshirilgan stavkada soliq hisoblash tartibini saqlab qolgan holda, 5 foizdan 2 foizga pasaytirish; yillik oboroti (tushumi) 1 milliard so‘mgacha bo‘lgan soliq to‘lovchilar uchun oborotdan (tushumdan) soliqni 4 foiz miqdordagi bazaviy stavkadan kelib chiqib hisoblash va to‘lash tartibini hamda qo‘shilgan qiymat solig‘ini ixtiyoriy ravishda to‘lash imkoniyatini belgilash; yagona yer solig‘i to‘lovchilar uchun soliq solish tartibini saqlab qolish. g) to‘rtinchidan, qo‘shilgan qiymat solig‘i va aksiz solig‘ini hisoblash va to‘lash tartibi quyidagilar orqali takomillashtiriladi: qo‘shilgan qiymat solig‘ini to‘liq hisobga olish tizimini joriy etish, soliq solish bazasini aniqlashtirish va imtiyozlar sonini kamaytirish, shuningdek, 2019-yil yakuni bo‘yicha mazkur soliq stavkasi miqdorini pasaytirish orqali qo‘shilgan qiymat solig‘ining 20 foiz miqdordagi amaldagi stavkasini saqlab qolish; Insoniyat tarixida yirik davlat arboblaridan biri, o‘rta asrlarda buyuk saltanat barpo qilgan Amir Temur soliqlarga katta e’tibor qaratgan. U davlatni idora qilish tizimini yuzaga keltirishda asosan soliqlarga tayangan. O‘sha davrning davlat moliyasi bu tizimning eng muhim unsurlaridan biri ekanligi, u davlatni boshqarishdagi barcha jihatlariga uzviy bog‘langanligi bilan tubdan farq qilib turgani va ayni shu xususiyatga ko‘ra boshqaruvning barcha tarkibiy qismlari orasida markaziy o‘rinni egallaganligi bugungi kunga kelib hammaga ayon bo‘lmoqda. Soliqlar qadimgi davrlardan e’tiborga olingan, ammo u vaqtlarda soliqlar ozod va erkin bo‘lmagan kishining belgisi bo‘lib xizmat qilgan. Adam Smit (shotland faylasufi va iqtisodchisi, 1723—1790) o‘zining «Xalqlar boyligining sabablari va tabiatlari» nomli kitobida (1776) ilk bor soliq tamoyillarini ko‘rsatib berdi, soliqlarning ahamiyatini yoritib, ularni davlatga to‘lash qullik emas, balki erkinlik alomati ekanligini asoslab berdi. N.I. Turgenev o‘zining «Soliq nazariyasi tajribasi» nomli kitobida (1818-yil) shuni ta’kidlaydiki, «Bilimli bo‘lishning muvaffaqiyatlari ularning xalqlar urf- odatlariga foydali ta’siri darajasiga qarab soliqlar tizimining takomillashuviga ham ta’sir etgan», «...soliqlar bilimga ega bo‘lish bilan birga paydo bo‘lib, uning belgisi bo‘lib qoldi. ...Soliqlarning tayinlanishi, taqsimlanishi va yig‘ilish usuliga qarab xalq orasida tarqalgan ma’lumotlar to‘g‘risida; yig‘iladigan soliqlar miqdoriga qarab uning boyligi haqida fikr yuritish mumkin, bu bilimlilik va ma’rifatni anglatadigan ikkita eng asosiy xususiyatdir». Bu so‘zlardan yana bir bor amin bo‘lish mumkinki, soliqlar qadimiy moliyaviy institutlar hisoblanib, davlatning paydo bo‘lishi bilan yuzaga kelgan. Soliqlar davlat organlarini ta’minlash va ular oldida turgan vazifalarni bajarilishini moddiy ta’minlashning manbasi sifatida xizmat qilgan. Davlatning rivojlanishi bilan uning vazifa va funksiyalari yangicha xususiyatlarga ega bo‘ldi. Lekin soliqlarning davlatni va uning organlarini moliyalashtirishda manba sifatidagi roli o‘zgarmay qoldi. «Soliqlar, — deb yozadi D. Rikardo, — hokimiyat ixtiyoriga kelib tushadigan yer mahsuloti va mamlakat mehnatining bir qismini tashkil etadi va oxir-oqibatda ular kapital hisobidan yoki mamlakat daromadi hisobidan to‘lanadi». Shuni alohida ta’kidlab o‘tish lozimki, D. Rikardo soliqlar mohiyatini yoritib, o‘z navbatida A. Smit tomonidan yaratilgan soliqlar nazariyasini ma’lum darajada rivojlantirgan. S.G. Pepelyayev «Soliq — ommaviy hokimiyat subyektlarining to‘lov qobiliyatini ta’minlash maqsadida jismoniy va yuridik shaxslar mulklarini begonalashtirishning majburiylik, yakka tarzda xolisona, qaytarmaslik, davlatning I. BOB. SOLIQ TUSHUNCHASI. SOLIQ SOLISH TAMOYILLARI. 1.1 Soliq tushunchasi. Soliq solish tamoyillari. Soliq tushunchasi iqtisodiy kategoriya sifatida sinfiy hukmron kuch sifatida yuzaga chiquvchi davlatning paydo bo‘lishi va uni faoliyatining davomiyligi bilan bevosita bog‘liqdir. Shu o‘rinda soliq kategoriyasi davlatni iqtisodiy siyosati orqali iqtisodiy voqiylik sifatida yuzaga chiqishini ta’kidlash lozim. Soliq tushunchasi bu tor ma’noda davlat ixtiyoriga boshqalardan majburiy tartibda undiriladigan pul tushumlarini ifodalaydi. Ma’lumki, soliqlar bevosita davlatning paydo bo‘lishi bilan bog‘liqdir, ya’ni davlat o‘zining vakolatiga kiruvchi vazifalarni bajarish uchun moliyaviy manba sifatida soliqlardan foydalanadi. Soliqlarning ob’ektiv zarurligini iqtisodiyotni erkinlashtirishi sharoitida ikki holat bilan ifodalash mumkin: birinchidan, davlatning qator vazifalarini mablag‘ bilan ta’minlash zarurligi, ikkinchidan, bozor iqtisodiyoti qonun-qoidalari. Davlatning bajaradigan funktsiyalari va vazifalari ko‘p va bozor iqtisodiyoti rivojlana borishi bilan ba’zi ijtimoiy himoyalangan bozor munosabatlariga mos kelmaydigan vazifalar yo‘qola borsa, yangi vazifalar paydo bo‘la boshlaydi. Iqtisodiyotni erkinlashtirishi sharoitida davlatning yangi vazifalari paydo bo‘ladi. Bularga bizning respublikamizda kam ta’minlanganlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatish, bozor iqtisodiyoti infratuzilmasini (sanoatda, qishloq xo‘jaligida, moliya tizimida) tashkil qilish kiradi. Shu yerda davlat kuchli sotsial siyosat tadbirlarini amalga oshirish uchun pensionerlar, nafaqaxo‘rlar, talabalar, ko‘p bolali onalar va boshqalarni ko‘proq mablag‘ bilan ta’minlash zarurligini anglab cheklangan tovarlar bahosidagi farqni byudjet hisobidan qoplaydi va ularga boshqa xarajatlarni davlat hisobidan amalga oshiradi, mahallalarda kam ta’minlanganlarga moddiy yordamlar tashkil etadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston davlati jamiyat a’zolari osoyishtaligini saqlash maqsadida o‘zining mudofaa qobiliyatini saqlab va mustahkamlab turishga, texnika va o‘q-dorilarga ham mablag‘lar sarflaydi, qolaversa, davlat fuqarolar xavfsizligini saqlash, mamlakatda tartib intizom o‘rnatish, uni boshqarish funktsiyalarini bajarish uchun ham ko‘plab mablag‘ yo‘naltirishga majbur. Bunday xarajatlarni amalga oshirishning majburiyligi ular uchun manba bo‘lgan soliqlarni ham ob’ektiv zarur qilib qo‘yadi. Soliqlar majburiy to‘lovlarni ifoda etuvchi pul munosabatlarini bildiradi. Bu munosabatlar soliq to‘lovchilar (huquqiy va jismoniy shaxslar) bilan ularni o‘z mulkiga aylantiruvchi davlat o‘rtasida bo‘ladi. Korxona va tashkilotlar xavfsizligini saqlash, mamlakatda tartib-intizom o‘rnatish, uni boshqarish funksiyalarini bajarish uchun ham ko‘plab mablag‘ yo‘naltirishga majburdir. Bunday xarajatlarni amalga oshirishning majburiyligi ular uchun manba bo‘lgan soliqlarni obyektiv zarur qilib qo‘yadi. Qayd etish lozimki, hozirga qadar davlatning funksiyalarini bajarish uchun lozim bo‘lgan moliyaviy mablag‘larni shakllantirishning soliqlardan boshqa usuli jahon amaliyotida qo‘llanilgan emas. Demak, hukmron kuch sifatida davlat mavjud ekan, moliyalashtirish usuli sifatida soliqlar amal qiladi. Ma’lumki, jamiyat iqtisodiy hayoti juda murakkab iqtisodiy hodisalardan iborat bo‘lib, ana shu murakkablik bevosita soliqlarga ham tegishliki, bu holat soliqlarni iqtisodiy mohiyatini teran anglashni taqozo etadi. Soliqlar majburiy to‘lovlarni ifoda etuvchi pullik munosabatlarni bildiradi. Bu munosabatlar soliq to‘lovchilar bilan ularni o‘z mulkiga aylantiruvchi davlat o‘rtasida bo‘ladi. Davlat uchun budjet daromadlarining asosiy manbai hisoblangan soliqlar katta ahamiyatga ega. Soliqlar to‘g‘risidagi qarashlar tarixan obyektiv va subyektiv omillarning ta’sirida shakllangan. Soliqlarga doir turli ta’riflarni tahlil qilish, ularning konkret iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotlar jarayonidagi mohiyatini asoslash, soliqlarning iqtisodiy rolini va soliq qonunchiligiga asos bo‘lgan soliq tamoyillarini belgilash hamda soliq tizimida, jamiyat taraqqiyotida mavjud bo‘lgan soliqlarning tutgan o‘rnini aniqlash zarurdir. Chunki, davlat paydo bo‘lishi bilan soliqlar jamiyatdagi iqtisodiy munosabatlarning zaruriy talablaridan biri hisoblanib kelingan. Davlat tuzilish shakllarini rivojlanishi bilan bir vaqtda soliq tizimi o‘zgargan va takomillashtirilgan. Soliq tizimining o‘zgarishi va takomillashtirilishi soliqlarning turlari, miqdorlari va yig‘ib olish usullari xilma-xil bo‘lganligi bilan asoslanib kelingan. Masalan, Sharq mamlakatlari iqtisodiyoti tarixida soliqlar aholidan shaxsiy mol-mulk, yerdan olingan hosil, uy hayvonlari va boshqalar uchun «zakot» sifatida olingan. Davlat faoliyatining barcha yo‘nalishlarini mablag‘ bilan ta’minlashning asosiy manbalaridan biri va davlat ustuvorligini amalga oshirishning iqtisodiy vositasi soliqlardir. Soliq tizimini tartibga solish va mukammallashtirish moliyaviy tizimni rivojlantirishga yordam beradi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan soliqlar orqali tartibga solish, davlat budjeti daromadlarini shakllantirish soliq solish vositasida jamiyatdagi u yoki bu jarayonlarning rivojlanishiga ta’sir etuvchi usuli hisoblanadi. Davlatning mavjudligi soliqlar bilan uzviy bog‘liq, chunki soliqdan tushadigan tushumlar davlat iqtisodiy mustaqilligining asosiy manbayi hisoblanadi. hozirgi vaqtda sotib olinadigan asosiy vositalar, qurilishi tugallanmagan obyektlar va nomoddiy aktivlar narxiga kiritiladigan qo‘shilgan qiymat solig‘ini hisobga olish summalariga kiritish huquqini berish; tegishli tadbirlarni moliyalashtirish uchun mablag‘larni respublika budjetiga o‘tkazgan holda, alkogol va tamaki mahsulotlarini ishlab chiqaruvchilar uchun har bir ishlab chiqariladigan mahsulot birligiga o‘rnatilgan aksiz va yig‘imlarni birlashtirish. 3. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining yangi tahrirdagi loyihasini ishlab chiqishni muvofiqlashtirish hamda samarasiz soliq va bojxona imtiyozlari va preferensiyalarini bekor qilish bo‘yicha ishchi komissiyaning yangilangan tarkibi ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Ishchi komissiya (B. Mavlonov): bir hafta muddatda tegishli yo‘nalishlar bo‘yicha ekspert guruhlari faoliyatini, shu jumladan ular ishiga soliqqa tortish sohasida amaliy tajribaga ega ekspertlar va biznes vakillarini jalb qilgan holda tashkil etsin; 2018-yil 1-noyabrga qadar muddatda samarasiz soliq va bojxona imtiyozlari hamda preferensiyalarini bekor qilish, O‘zbekiston Respublikasining Soliq va Bojxona kodekslariga muvofiq doimiy amal qiluvchi soliq hamda bojxona imtiyozlarini taqdim etish tartibini joriy qilish bo‘yicha takliflar tayyorlanishini ta’minlasin; 2018-yil 1-dekabrga qadar muddatda Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki va boshqa tashkilotlar ekspertlarini jalb qilgan holda, O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlaridan kelib chiqib, uning keng jamoatchilik muhokamasini o‘tkazish orqali O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining yangi tahrirdagi loyihasi ishlab chiqilishini ta’minlasin. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining yangi tahrirdagi loyihasini tayyorlashda va O‘zbekiston Respublikasi soliq tizimini isloh qilishda texnik jihatdan ko‘maklashishni ta’minlash uchun Xalqaro valyuta jamg‘armasi va Jahon banki bilan o‘zaro hamkorlikni tashkil etish choralarini ko‘rsin. 4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi ikki oy muddatda: 1. Quyidagilar O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlari etib belgilansin: iqtisodiyotga soliq yukining darajasini kamaytirish, shuningdek, soliq solishning soddalashtirilgan va umumbelgilangan tizimi bo‘yicha soliqlarni to‘laydigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi soliq yuki darajasidagi nomutanosibliklarni bartaraf etish; soliqlarni unifikatsiya qilish orqali ularning sonini optimallashtirish, shuningdek, o‘xshash soliq solish bazasiga ega bo‘lgan soliqlarni birlashtirish, soliq hisobotlarini qisqartirish va soddalashtirish, operatsion xarajatlarni minimallashtirish; makroiqtisodiy vaziyatning barqarorligini, O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti va uning daromadlarini shakllantirishning mustahkamligini ta’minlash; soliq qonunchiligini soddalashtirish, soliq munosabatlari sohasida normativ-huquqiy hujjatlardagi qarama-qarshiliklar va ziddiyatlarni bartaraf etish, insofli soliq to‘lovchilarning huquqlari va qonuniy manfaatlari himoyasini kuchaytirish; soliq solish masalalarini tartibga soladigan havolaki normalar va qonun osti hujjatlarini maksimal darajada cheklagan holda, soliq qonunchiligining barqarorligini hamda O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi normalarining to‘g‘ridan to‘g‘ri amal qilishini ta’minlash, shu jumladan kodeksda soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar stavkalarining miqdorlarini belgilash; xorijiy investorlar va investitsiyalar uchun qulay rejimni saqlab qolish, ularni har tomonlama qo‘llab-quvvatlash va ishonchli huquqiy himoyalash; soliq nazoratining shakl va mexanizmlarini, shu jumladan soliq solish obyektlari hamda soliq to‘lovchilarni yanada to‘liq qamrab olish va hisobini ta’minlaydigan zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish hisobiga takomillashtirish, transfer narxlarni shakllantirish bilan bog‘liq operatsiyalarga soliq solish tartibini joriy etish. 2. Ma’lumot uchun qabul qilinsinki, O‘zbekiston Respublikasining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi doirasida 2019-yil 1- yanvardan boshlab: holatlariga barham berishga, jismoniy va yuridik shaxslarning soliqlarni o‘z vaqtida va to‘liq to‘lamaganligi uchun javobgarligini oshirishga qaratilgan chora-tadbirlarni kuchaytirish bo‘yicha takliflar kiritsin. 12. Mazkur Farmonning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.N. Aripov, O‘zbekiston Respublikasining Bosh prokurori O.B. Murodov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Davlat maslahatchisining birinchi o‘rinbosari B.M. Mavlonov zimmasiga yuklansin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. MIRZIYOYEV Toshkent sh., 2018-yil 29-iyun, PF-5468-son a) soliq majburiyatlarini bajaruvchi soliq to‘lovchilar ma’muriy xarajatlarining keskin oshishini oldini olishga qaratilgan quyidagilarni nazarda tutuvchi kompleks tadbirlarni tasdiqlasin: davlat soliq xizmati organlari xodimlari va soliq to‘lovchilarning, shu jumladan qo‘shilgan qiymat solig‘i va yuridik shaxslarning foyda solig‘ini hisoblab chiqish va to‘lash bo‘yicha malakasini oshirish; soliq hisobotini soddalashtirish va uning avtomatlashtirilgan buxgalteriya hisobini yurituvchi dasturiy mahsulotlar bilan integratsiyalashuvini ta’minlash; soliq ma’muriyatchiligini, shu jumladan soliqlarni to‘lash davriyligini tubdan takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturini; pensiyalarni hisoblash uchun zarur bo‘lgan hisoblangan ish haqining personallashtirilgan hisobini yuritish tartibini joriy qilish; b) yakka tartibdagi tadbirkorlar tomonidan amalga oshirishga ruxsat etilgan faoliyat turlari tanqidiy qayta ko‘rib chiqilishi va qisqartirilishini ta’minlasin; v) ma’lumotlar bazalari soliq organlarining Yagona integratsiyalashtirilgan axborot-resurs bazasiga integratsiya qilinadigan davlat organlari va tashkilotlarining ro‘yxatini tasdiqlasin. O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi Davlat soliq qo‘mitasi bilan birgalikda 2019-yil 1-yanvarga qadar muddatda vazirlik va idoralarning soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni hisoblash uchun foydalaniladigan ma’lumotlar bazalarining ishonchliligini o‘rgansin hamda ularning ishonchliligini ta’minlash bo‘yicha “Yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqsin. 5. O‘zbekiston Respublikasi Yer resurslari, geodeziya, kartografiya va davlat kadastri davlat qo‘mitasi Davlat soliq qo‘mitasi, Moliya vazirligi hamda boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda ikki oy muddatda ommaviy baholash o‘tkazish bo‘yicha ilg‘or xorijiy tajribani hisobga olgan holda, yuridik shaxslar ko‘chmas mulkining bozor qiymatini aniqlash mexanizmini joriy qilish yuzasidan kompleks chora- tadbirlarni Vazirlar Mahkamasiga kiritsin. 6. O‘zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot vazirligi Moliya vazirligi, Markaziy banki va Davlat statistika qo‘mitasi bilan birgalikda 2018-yil 1- avgustga qadar muddatda strategik rejalashtirish va prognozlashning zamonaviy uslublaridan foydalangan holda va mazkur Farmonda soliq tizimini isloh qilish bo‘yicha belgilangan chora-tadbirlarni inobatga olib, O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning 2019 — 2021-yillarga mo‘ljallangan asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlari prognozini ishlab chiqishni ta’minlasin. 7. O‘zbekiston Respublikasi Bosh vazirining o‘rinbosari — moliya vaziri J.A. Qo‘chqorov: 2019-yil uchun budjetnomada ushbu Farmon bilan belgilangan norma va qoidalarni nazarda tutsin; 2019-yilgi O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti loyihasini taqdim etish bilan bir vaqtda Vazirlar Mahkamasiga O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti parametrlarining 2020-2021-yillarga mo‘ljallangan o‘rta muddatli budjet yo‘nalishlarini kiritsin; 2019 — 2021-yillarga O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetini ishlab chiqishda xorijdan jalb qilinadigan mablag‘lar hisobiga moliyalashtiriladigan sarf-xarajatlarni inobatga olmagan holda uning mutanosibligini ta’minlasin. 8. Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi, Moliya vazirligi rahbarlari, shuningdek, ularning o‘rinbosarlari, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimlari budjet tizimi budjetlarining prognoz parametrlari bajarilishi uchun shaxsan mas’ul ekanligi belgilab qo‘yilsin. 9. Moliya-budjet intizomini mustahkamlash va O‘zbekiston Respublikasi budjetining balanslashgan ijrosini ta’minlash uchun: vazirliklar va idoralar, ishonchli boshqaruvchilar 2019-yildan boshlab ustav kapitalidagi davlat ulushi 50 foiz va undan ortiq bo‘lgan xo‘jalik birlashmalari tomonidan dividendlar so‘zsiz hisoblanishini, shuningdek, amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq davlat unitar korxonalari tomonidan ularning sof foydasidan 30 foiz miqdorida O‘zbekiston Respublikasi Davlat budjetiga ajratilishini ta’minlasin; (9-bandining ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 18-martdagi PF-5968- sonli Farmoni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 19.03.2020-y., 06/20/5968/0331-son) a) birinchidan, mehnatga haq to‘lash fondiga soliq yuki quyidagilar orqali kamaytiriladi: barcha fuqarolar uchun jismoniy shaxslardan olinadigan daromad solig‘ining yagona stavkasini 12 foiz miqdorida joriy etish, shundan 0,1 foizini shaxsiy jamg‘arib boriladigan pensiya hisobvaraqlariga yo‘naltirish. Bunda, ayrim toifadagi fuqarolarning mehnatga haq to‘lashning eng kam miqdori 1,41 baravari miqdoridagi daromadlarini soliq solishdan ozod qilishning amaldagi tartibi saqlab qolinadi; (2-band “a” kichik bandining ikkinchi xatboshisi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 13-dekabrdagi PF-5894-sonli Farmoni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 14.12.2019-y., 06/19/5894/4161-son) fuqarolarning mehnatga haq to‘lash turidagi daromadlaridan Budjetdan tashqari pensiya jamg‘armasiga ushlab qolinadigan sug‘urta badallarini bekor qilish; pensiya tizimining barqarorligini ta’minlash maqsadida budjet tashkilotlari va davlat korxonalari, ustav jamg‘armasi (kapitali)da davlat ulushi 50 foiz va undan ko‘proq miqdorda bo‘lgan yuridik shaxslar, ustav jamg‘armasi (kapitali)ning 50 foizi va undan ko‘proq miqdori davlat ulushi 50 foiz va undan ko‘proq bo‘lgan yuridik shaxsga tegishli yuridik shaxslar hamda ularning tarkibiy tuzilmalari uchun yagona ijtimoiy to‘lovni 25 foiz miqdorida belgilash, shuningdek, boshqa yuridik shaxslar uchun ushbu to‘lov stavkasini 15 foizdan 12 foizgacha pasaytirish; b) ikkinchidan, oborot (tushum)dan soliqlarni optimallashtirgan holda umumbelgilangan va soddalashtirilgan soliqlar to‘lovchilarni soliqqa tortish, shuningdek, soliq solishning soddalashtirilgan tartibiga o‘tish mezonlari quyidagilar orqali takomillashtiriladi: davlat maqsadli jamg‘armalariga yuridik shaxslarning oboroti (tushumi)dan undiriladigan majburiy ajratmalarni bekor qilish; yuridik shaxslardan olinadigan foyda solig‘i stavkasini 14 foizdan 12 foizgacha, tijorat banklari uchun — 22 foizdan 20 foizgacha pasaytirish, shuningdek, mobil aloqa xizmati ko‘rsatayotgan yuridik shaxslar (uyali aloqa kompaniyalari) uchun rentabellik darajasidan kelib chiqib ular uchun qo‘shimcha foyda solig‘i hisoblash tartibini bekor qilgan holda 14 foizdan 20 foizgacha oshirish; Yuridik va jismoniy shaxslardan olinadigan soliqlar, yig’imlar, bojlar va boshqa majburiy to’lovlar hamda ularning tuzulish tamoyillari, usullari, soliq nazoratining yig’indisi soliq tizimini tashkil etadi. Bu ta’rif soliq tizimini keng ma’noda tushunishdir. Soliq qonunchiligida soliq tizimi tor ma’noda talqin qilinib, bir xil mohiyatga ega bo’lgan bo’lgan va markazlashgan pul fondini tashkil etadigan soliq, yig’im, boj va boshqa majburiy to’lovlarning yig’indisi soliq tizimi deyiladi. Soliqlar soliqqa tortish obyektiga qarab uch guruhga bo’linadi: 1. Oborotdan olinadigan soliqlar. 2. Mol – mulk qiymatlaridan olinadigan soliqlar. 3. Daromadlardan olinadigan soliqlar. 2.2. Soliq siyosatida davlatning soliq munosabatlarini tashkil qilishdagi chora – tadbirlar O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI PREZIDENTINING FARMONI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASINING SOLIQ SIYOSATINI TAKOMILLASHTIRISH KONSEPSIYASI TO‘G‘RISIDA Soliq yukini izchillik bilan kamaytirish, soliq solish tizimini soddalashtirish va soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish iqtisodiyotni jadal rivojlantirish hamda mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini yaxshilashning eng muhim shartlari hisoblanadi. Shu bilan birga, o‘rganishlar natijalari mazkur sohada bir maromda iqtisodiy o‘sishga, ishbilarmonlik va investitsiyaviy faollikni oshirishga, sog‘lom raqobat muhitini shakllantirishga, shuningdek, soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar yig‘iluvchanligining zarur darajasini ta’minlashga to‘sqinlik qilayotgan bir qator tizimli muammolarni ko‘rsatdi, xususan:  birinchidan, umumbelgilangan soliqlarni to‘lovchilar uchun soliq yuki darajasining yuqoriligi, shuningdek, soliq solishning soddalashtirilgan va umumbelgilangan tizimida soliqlarni to‘laydigan xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasidagi soliq yuki darajasidagi farqning sezilarliligi; Soliqlarning mohiyatini ochishda ularning eng avvalo majburiy to’lovlar ekanligi ko’p iqtisodchilar tomonida ko’rsatilgan. To’g’ri soliq munosabatlarida majburiylik mavjud, bu majburiylik demokratiyaning oliy timsoli bo’lmish parlament qarori, qonuni bilan kiritiladi, davlatning qattiq talabi e’tiboriga olinadi. Soliq mohiyatini ochishda esa soliqchi va soliq to’lovchilar o’rtasidagi obyektiv pul munosabatlarini xarakatini o’rganish bilan amalga oshiriladi. Soliqlar hamma pul munosabatlarini emas, balki soliq obyektlari bo’lmish daromad, qiymatni taqsimlash, qayta taqsimlashdagi pul munosabatlarini bildiradi. Iqtisodchi olimlar davlat soliq tizimining uchta turini ajratib ko’rsatadilar: Birinchi turi – eng yuqori, ya’ni maksimal soliqlar siyosati, u olish mumkin bo’lgan narsaning, hammasini olish tamoyili bilan xarakterlanadi. Bunda davlatga “soliq tuzog’i” tayyorlab qo’yilgan bo’ladi, soliqlarni oshirish davlat daromadlarining oshishiga olib kelmaydi. Ikkinchi turi – oqilona soliqlar siyosati, bunday siyosat tadbirkorlik uchun qulay soliq iqlimini ta’minlab, uning rivojlanishiga ko’maklashadi. Uchinchi turi – soliq solishning yetarlicha yuqori darajada bo’lishini ko’zda tutadigan soliq siyosati, lekin bunda jtimoiy himoya ham yetarli bo’ladi. Soliq stavkasi darajasi soliq to’lovchining imkoniyatlarini, ya’ni daromadlari darajasini hisobga olgan holda belgilashi zarur. Daromad solig’i progressiv, ya’ni oshib boruvchi bo’lishi kerak. Bu tamoyilga har doim amal qilinavermaydi, ba’zi soliqlar ko’p mamlakatlarda proporsional ravishda hisoblanadi. Daromad darajasiga bog’liq holda soliqqa tortish stavkalarini differensiatlash ( tabaqalashtirish ) , lekin u bozor sharoitlarida xo’jalik yuritish asoslariga zid bo’lgan na soliq stavkalarini individuallashtirish va na man etuvchi progressiyaga aylanib ketmasligi kerak. Soliqlar davlat qonunlari bilan kiritiladi. Har bir qonun soliqning quyidagi elementlarini aniqlashtiradi:  Soliq obyekti – soliqqa tortilishi shart bo’lgan mulk yoki daromad;  Soliq subyekti – soliq to’lovchi, ya’ni soliq to’lash uchun yuridik jihatdan ma’sul bo’lgan jismoniy yoki yuridik shaxs;  Soliq manbai – soliq to’lanadigan daromad;  Soliq stavkasi – soliq obyekti birligidan olinadigan soliq miqdori (to’lanishi kerak bo’lgan mablag’lar ulushi yoki foizi ) .  ikkinchidan, qo‘shilgan qiymat solig‘ini undirishning samarasiz tizimi, soliq to‘lovchilarning aylanma mablag‘larini jalb qiladigan, shuningdek, iste’mol mahsulotining oraliq va yakuniy qiymati qimmatlashishiga olib keladigan hamda yirik va kichik biznes o‘rtasidagi kooperatsiyaning rivojlanishiga to‘sqinlik qiladigan majburiy to‘lovlarning mavjudligi;  uchinchidan, soliq to‘lovchilar tomonidan xodimlarning real sonini va mehnatga haq to‘lash fondini yashirishga olib keluvchi mehnatga haq to‘lash fondi soliq stavkalarining yuqoriligi;  to‘rtinchidan, imtiyozlarning samaradorligini monitoring va nazorat qilish bo‘yicha ta’sirchan tizimning mavjud emasligi sababli sog‘lom raqobatni ta’minlashga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi, xo‘jalik yurituvchi subyektlarni soliq va bojxona, shu jumladan individual xususiyatga ega bo‘lgan imtiyozlar hisobiga qo‘llab-quvvatlash amaliyotining keng tarqalganligi;  beshinchidan, davlat organlari va tashkilotlari o‘rtasida axborot almashish mexanizmlarining, elektron soliq ma’muriyatchiligi hamda soliq nazoratini amalga oshirish shakl va uslublarining takomillashmaganligi;  oltinchidan, o‘tkaziladigan nazorat tadbirlarining sifatiga salbiy ta’sir ko‘rsatuvchi va insofli tadbirkorlik subyektlarining faoliyatiga aralashishlarni kamaytirishga to‘sqinlik qiluvchi nazorat faoliyatini amalga oshirishda xavf-xatarlarni tahlil qilish va boshqarishning aniq tizimi yo‘qligi;  yettinchidan, mahalliy soliq va yig‘imlarning ma’muriyatchiligi mexanizmlarining samarasizligi oqibatida ularning yig‘iluvchanlik darajasi yetarli emasligi, shuningdek, ko‘chmas mulk va yer uchastkalarini to‘liq hisobga olish va qiymatini obyektiv aniqlashning mavjud emasligi. Mavjud tizimli muammolarni bartaraf etish, 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan soliq yukini kamaytirish va soliq solish tizimini soddalashtirish, soliq ma’muriyatchiligini takomillashtirish vazifalarini amalga oshirish maqsadida, shuningdek, keng jamoatchilik muhokamasi natijalari hamda Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki va xalqaro ekspertlarning tavsiyalaridan kelib chiqib: Foydalanilgan adabiyotlar: 1. “Soliqlar va soliqqa tortish”- Toshkent-2009/ A.V.Vahobov, A.S.Jo’rayev. 2. O’zbekiston Respublikasining “ Davlat soliq xizmati to’g’risida” gi qonuni. “Ozbekiston “ nashriyoti 1997-yil 3. O’zbekiston Respublikasining “ Soliq maslahati to’g’risida” gi qonuni. “ O’zbekiston “ nashriyoti 2006-yil 4. O’zbekiston Respublikasi “ Tadbirkorlik va tadbirkrlar faoliyatini kafolatlari to’g’risida” gi qonuni. “ O’zbekiston” nashriyoti 1999-yil 5. O’zbekiston Respublikasining “ Budjet tizimi to’g’risida”gi qonuni. 6. Lex.uz sayti. O’zbekiston Respublikasining soliq kodeksi. 7. Lex.uz sayti. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining farmoni. O’zbekiston Respubliksining soliq siyosatini takomillashtirish konsepsiyasi to’g’risida. majburlashi bilan ta’minlanganlik asoslarida va jazo yoki kontributsiya xarakteriga ega bo‘lmagan qonunda belgilangan yagona shaklidir» — deb, ta’kidlagan. D.G. Chernikning fikricha «Soliqlar — davlat tomonidan xo‘jalik subyektlari va fuqarolardan qonuniy tartibda o‘rnatilgan stavkalarda undirib olinadigan majburiy yig‘imlarni o‘zida aks ettiradi». S.H. Gataulin «...soliqlar o‘zi nima va ular nimaga kerak», degan savolga quyidagicha javob beradi: «Soliqlar — bu davlat sarf-xarajatlarining asosiy manbayi bo‘lib, iqtisodiyotni tartibga soluvchi va daromadlarni barqarorlashtiruvchi vositadir. Soliqlar davlat budjeti daromadlarini tashkil etuvchi asosiy manba va iqtisodiyotni boshqaruvchi muhim qurol hisoblanadi. Biroq bu ta’rif soliqlarning mohiyatini to‘laligicha yorita olmaydi hamda soliqlarning tashkiliy-huquqiy tomonlarini o‘zida aks ettira olmaydi. Bundan tashqari, iqtisodiy munosabat sifatida, bu munosabatlar obyekti bo‘lib nima hisoblanadi, degan savollarga javob bera olmaydi. Ayrim iqtisodchilar soliqlarni milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash vositasi sifatida izohlashga harakat qilganlar, — «Soliqlar – milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonida uning bir qismini davlat ixtiyoriga olish shaklidir». O. Olimjonovning fikriga ko‘ra: «Soliqlar — davlat va jamiyatning pul mablag‘lariga bo‘lgan ehtiyojini qondirish maqsadida qonun tomonidan belgilab qo‘yilgan hajmda va o‘rnatilgan muddatda jismoniy va huquqiy shaxslardan davlat ixtiyoriga majburiy ravishda undirib olinadigan to‘lovlardir». Soliqlarga berilgan mana shu ta’rif eng maqbul ta’rif bo‘lib, soliqlarning mohiyati, ularning iqtisodiyotdagi o‘rni va rolini, soliqlarning harakat jarayonini nazariy jihatdan chuqurroq yoritib, soliqlar haqida aniqroq tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Bugungi kunda soliq kategoriyasini har tomonlama, kengroq va batafsilroq, shuningdek, uning mohiyati va ahamiyatini, iqtisodiyotni rivojlantirishdagi roli va o‘rnini, soliqlarning nazariy jihatlarini aniqroq va to‘liqroq yorita oladigan ta’rifni keltirish muammosi fanda mavjuddir. Tarixan soliqlar, davlatni saqlab turish uchun zarur bo‘lgan majburiy to‘lovlar sifatida, davlat paydo bo‘lishi bilan vujudga kelgan. Soliqlar davlat faoliyat ko‘rsatishining moddiy asosini tashkil etadi, ularning iqtisodiy tabiati xuddi shu yerdan kelib chiqadi. Bozor munosabatlarining shakllanishi davrida soliqlar korxonalarning iqtisodiy faoliyatini tartibga solishning ham bilvosita quroli hisoblanadi. Xulosa Xulosa qilib shuni aytish kerakki , soliqlar bevosita davlatning paydo bo’lishi bilan bog’liqdir, ya’ni davlat o’zining vakolatiga kiruvchi vazifalarni bajarish uchun moliyaviy manba sifatida soliqlardan foydalanadi. Soliqlarning amal qilishi bu obyektivlikdir, chunki jamiyatni tashkil etuvchi barcha subyektlar ham real sektorda, ya’ni ishlab chiqarish sohasida faoliyat ko’rsatmaydi. Jamiyatda boshqalar tomonidan rad etilgan yoki faoliyati iqtisodiy samarasiz bo’lgan sohalar ham mavjudki, bular soliqlarni obyektiv amal qilishini talab etadi. Aniqroq qilib aytganda jamiyatni norentabel ( mudofaa, meditsina, fan, maorif, madaniyat va boshqa) va rentabel sohaga ajralishi hamda norentabel sohani moliyalashtirishning tabiiy zarurligi soliqlarning obyektiv amal qilishini zarur qilib qo’yadi, vaholanki, norentabel sohaning ijtimoiy xizmatlari, asosan, davlat tomonidan amalga oshiriladiki, ularni moliyalashtirish usuli sifatida yuzaga chiquvchi soliqlar ham shu tufayli bevosita davlatga tegishli bo’ladi. Davlat kuchli ijtimoiy-siyosiy tadbirlarni amalga oshirish uchun pensionerlar, talabalar, ko‘p bolali onalar va boshqalarni mablag‘ bilan ta’minlash zarurligini anglab, ayrim cheklangan tovarlar bahosidagi farqni budjet hisobidan qoplaydi va undan tashqari mahallalarda ijtimoiy himoyaga muhtoj kam ta’minlanganlarga moddiy yordamlar ko‘rsatadi. Shu bilan birga, davlat jamiyat a’zolari osoyishtaligini saqlash maqsadida o‘zining mudofaa qobiliyatini saqlab va mustahkamlab turishga ham mablag‘lar sarflaydi, qolaversa, davlat fuqarolar xavfsizligini saqlash, mamlakatda tartib-intizom o‘rnatish, uni boshqarish funksiyalarini bajarish uchun ham ko‘plab mablag‘ yo‘naltirishga majburdir. Bunday xarajatlarni amalga oshirishning majburiyligi ular uchun manba bo‘lgan soliqlarni obyektiv zarur qilib qo‘yadi. Davlat faoliyatining barcha yo‘nalishlarini mablag‘ bilan ta’minlashning asosiy manbalaridan biri va davlat ustuvorligini amalga oshirishning iqtisodiy vositasi soliqlardir. Soliq tizimini tartibga solish va mukammallashtirish moliyaviy tizimni rivojlantirishga yordam beradi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan soliqlar orqali tartibga solish, davlat budjeti daromadlarini shakllantirish soliq solish vositasida jamiyatdagi u yoki bu jarayonlarning rivojlanishiga ta’sir etuvchi usuli hisoblanadi. Davlatning mavjudligi soliqlar bilan uzviy bog‘liq, chunki soliqdan tushadigan tushumlar davlat iqtisodiy mustaqilligining asosiy manbayi hisoblanadi. iqtisodiy rivojlaninshni ta’minlash maqsadlarrida amalga oshiriladigan davlat tadbirlari. Iqtisodiyotning isloh qilishning muhim ajralmas qismi. O’zbekiston respublikasida amalga oshirilayotgan Solq islohotlari strategiyasi huquqiy va demekratik davlatni barpo etish konsepsiyasi asosida shakllanmoqda. 1991-yildan boshlab O’zbekistonda o’tkazilgan soliq islohotlarini 3 asosiy bosqichga bo’lish mumkin:  Birinchi bosqich – 1991-1994- yillarda soliqqa oid qonun hujjatlarini yaratish; tamomila yangi soliqlar va to’lovlar tizimini barpo etish va ularni xo’jalik amaliyotiga joriy etish; moliyaviy mablag’larni ishlab hiqarish infratuzilmasini rivojlantirish, o’z-o’zini strategik resurslar bilan ta’minlashga erishish maqsadlarida qayta taqsimlash; narxlarning o’sishi va ishlab chiqarishning pasayishi sharoitida aholining turmush darajasi pasayib ketmasligi va ijtimoiy barqarorlikni saqlash; mustaqil tizim sifatida davlat soliq xizmatini shakllantirish vazifalar bajarildi.  Ikkinchi bosqich – 1995 – 1999 - yillarda soliq tizimini takomillahstirish va korxonalarga nisbatan soliq yukini kamaytirish bo’yicha Soliq islohotlari amalga oshirildi. Bu davrda soliqlarga doir mavjud qonun hujjatlari asosida O’zbekiston Respubikasining soliq kodeksi ishlab chiqildi va 1997-yilda qabul qilindi.  Uchinchi bosqich – 2000-yildan boshlab soliq islohotlari qonunchilikka kiritilayotgan o’zgarishlar asosida fuqarolar va orxonalar uchun soliq yukini yana-da kamaytirish, ayrim soliq turlarini bekor qilish, kichik va o’rta tadbirkorlik subyektlarini soliqqa tortish tizimini soddalashtirish, samarali soliq tizimi tamoyillarini yana-da to’liq ro’yobga chiqarish, jahon andozalariga mos soliq tizimini bosqichma – bosqich barpo etishga yo’naltirilgan. Jahondagi rivojlangan mamlakatlarda Soliq islohotlari davriy o’tkazib turiladi. Muayyan soliq turini joriy etish yoki bekor qilish, ayrim turdagi soliqlar ulushini oshirish yoki kamaytirish. Soliq daromadlarini qayta taqsimlash va boshqa ko’rinishlarda amalga oshiriladi. Soliq stavkasi – soliq obyektining muayyan birligiga nisbatan undiriladigan soliq miqdori; pul summasi hisobida undiriladi. Masalan, ish haqi yoki foydaning pulda hisoblanga miqdori, yerning gektar hisobidagi sathiga nisbatan hisoblangan soliq. Soliq stavkasi qonun yo’li bilan turli usulda belgilanadi: qat’iy yoki proporsional belgilangan stavkalar – soliq obyekti miqdoriga nisbatan aholiga xizmat ko‘rsatganda, ishlar bajargan yoki bozorlarda oldi-sotdi qilish jarayonida pul munosabatlarini hosil qiladi. Lekin ular soliq bo‘la olmaydi, soliq munosabati bo‘lishi uchun davlat mamlakatda yaratilgan mahsulot qiymatini taqsimlash yo‘li bilan davlat byudjetiga majburiy tartibda to‘lanishi yoki undirilishi lozim. Davlat uchun byudjetning asosiy manbai hisoblangan soliqlar katta ahamiyatga ega. Soliqlar to‘g‘risidagi qarashlar tarixan ob’ektiv va sub’ektiv omillarning ta’sirida shakllangan. Soliqlarga doir turli ta’riflarni tahlil qilish ularning konkret iqtisodiy-ijtimoiy taraqqiyotlar jarayonidagi mohiyatini asoslash, soliqlarning iqtisodiy rolini va soliq qonunchiligiga asos bo‘lgan soliq tamoyillarini belgilash hamda soliq tizimida, jamiyat taraqqiyotida mavjud bo‘lgan soliqlarning tutgan o‘rnini aniqlash zarurdir. Chunki, davlat paydo bo‘lishi bilan soliqlar jamiyatdagi iqtisodiy munosabatlarning zaruriy talablaridan biri bo‘lib hisoblanib kelingan. Davlat tuzilish shakllarini rivojlanishi bilan bir vaqtda soliq tizimi o‘zgargan va takomillashtirilgan. Soliq tizimining o‘zgarishi va takomillashtirilishi soliqlarning turlari, miqdorlari va yig‘ib olish usullari xilma-xil bo‘lganligi bilan asoslanib kelingan. Masalan, Sharq mamlakatlari iqtisodiyoti tarixida soliqlaraholidan shaxsiy mol-mulk, yerdan olingan hosil, uy hayvonlari va boshqalar uchun «zakot» sifatida olingan. Soliqlar, yig‘imlar, bojlar va boshqa to‘lovlar hisobiga davlat moliyaviy resurslari tashkil topadi. Davlat faoliyatining barcha yo‘nalishlarini mablag‘ bilan ta’minlashning asosiy manbalaridan biri va davlat ustuvorligini amalga oshirishning iqtisodiy vositasi soliqlardir. Soliq tizimini tartibga solish va mukammallashtirish samarali davlat iqtisodiy siyosatini olib borishga, xususan, moliyaviy tizimni rivojlantirishga yordam beradi. Iqtisodiyotni davlat tomonidan soliqlar orqali tartibga solish, davlat byudjetini shakllantirish, soliq solish vositasida jamiyatdagi u yoki bu jarayonlarning rivojlanishiga ta’sir etuvchi usuli hisoblanadi. Shunday qilib, davlatning mavjudligi soliqlar bilan uzviy bog‘liq, chunki soliqdan tushadigan tushumlar davlat iqtisodiy mustaqilligining bosh manbaidir.Soliqlar eng muhim iqtisodiy kategoriya bo‘lib, tarixan davlatning paydo bo‘lishi, mavjudligi va faoliyati bilan bog‘liq. Pul resurslarini safarbar qilish usuli, tabiati va ko‘lami va ularni sarflash tegishli davlatni tug‘dirgan jamiyatning iqtisodiy rivojlanish bosqichiga bog‘liq. Soliq moliyaning asosiy tushunchalaridan biri bo‘lib, uni bir vaqtning o‘zida iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy hodisa sifatida ko‘rib chiqish kerak. Soliqlar jamiyat rivojlanishining yetarlicha yuqori darajasida vujudga keladi, II.BOB. O’ZBEKISTONDA SOLIQ SIYOSATI 2.1. O’zbekistonda soliq siyosati. O’zbekiston Respublikasining soliq qonunchiligi soliq va boshqa majburiy to’lovlarning byudjetga to’lanish majburiyligi, soliqqa tortishning adolatliligi, soliq tizimining yagonaligi va soliq qonunchiligining oshkoraligi tamoyillariga asoslanadi. Hozirgi vaqtda O’zbekistonda belgilangan soliqlarning asosiy turlari jahon amaliyotida eng keng tarqalgan soliq to’lovlariga to’g’ri keladi. Bu daromad ( foyda ) solig’i, qo’shilgan qiymat solig’i va boshqalarga ta’lluqlidir. O’zbekiston Respublikasi hududida soliqlar va boshqa yig’imlar Oliy Majlis tomonidan belgilanadi va bekor qilinadi. Soliqlar va yig’imlar bo’yicha imtiyozlar ham O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi yoki u vakolat bergan davlat organlari tomonidan belgilanadi. O’zbekiston Respublikasi hududida umumiy belgilangan soliqqa tortish tartibi, shuningdek, soliq to’lovchilarning ba’zi toifalari uchun belgilangan alohida ( maxsus) soliq tartibi amal qiladi. Soliqqa tortishning umumiy belgilangan tartibi umumdavlat soliqlari hamda yig’imlarni to’lashni o’z ichiga oladi. Mulk va yer solig’i O’zbekiston Respublikasining qonunchilik hujjatlari bilan joriy etiladi va uning butun hududida undiriladi. Bu soliq va yig’imlar stavkasining miqdorlari O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. Soliq o’z mohiyatidan kelib chiqib uzoq yillarga mo’ljallangan majburiylik munosabatlarini ifodalaydi. Masalan, sovetlar davridagi oborot solig’i 62 yil o’zgarmasdan iqtisodiyotga xizmat qilgan. Respublikamizning soliqlari ham ana shunday uzoq yillarga xizmat qiladigan oddiy, hammaga tushunarli soliqlar bo’lishi kerak. Buning uchun ular Respublika iqtisodiyoti xususiyatlarini to’liq ifoda eta oladigan ilmiy asoslangan bo’lishi kerak. Soliqlar faqat davlatniki bo’lganidan ular faqat markazlashgan pul fondiga ( byudjetga ) tushadi. Boshqa fondlarga tushmasligi kerak. Bizning Respublikamizda xamma soliqlar umumiy fondga tushadi. Undan davlat asosan ijtimoiy himoya va boshqa ijtimoiy zaruriy maqsadlarda foydalanadi. soliqlarning ko‘plab ta’riflari mavjud. Davlat iqtisodiyotga ta’sir ko‘rsatishning turli iqtisodiy, moliyaviy, pul va ma’muriy usullaridan foydalanadi. Davlat qo‘lidagi bir necha iqtisodiy dastaklardan biri bo‘lib qolgan soliq tizimi o‘zaro qarama-qarshi va shuning uchun murakkab vazifalarni hal qilishi kerak: barcha darajadagi byudjetlarning davlat xarajatlari va ijtimoiy dasturlarni moliyalashtirish uchun yetarli miqdorda tushumlar tushishini ta’minlash; ishlab chiqarish hajmining o‘sishini rag‘batlantirish; ustuvor yo‘nalishlarni aniq belgilab, butun ishlab chiqarish sohasini qayta qurish jarayoniga qat’iy ta’sir ko‘rsatish; yangi sharoitlarga moslashish imkoniyatlari minimal bo‘lganlarga (nogironlar, pensionerlar, ko‘p bolali oilalar) yordam ko‘rsatish. Soliqlar yangi iqtisodiy munosabatlarni tartibga solishning eng samarali vositasiga aylanmoqda. Oqilona soliq tizimi milliy, mintaqaviy, mahalliy va xususiy manfaatlar mutanosibligini ta’minlashi, ishlab chiqarish, tadbirkorlik va investitsiya faolligini rivojlantirishga ko‘maklashishi kerak. Soliqlar va yig‘imlar jismoniy va yuridik shaxslardan ko‘paytirilgan takror ishlab chiqarishni ta’minlash uchun undiriladigan to‘lovlarning majburiy ekvivalenti sifatida davlat iqtisodiyotidagi inqirozli hodisalarning og‘irligini yumshatish va ishlab chiqarish samaradorligini oshirish uchun rag‘batlantirish uchun mo‘ljallangan. Soliqlar davlat mazmunidan tashqari moddiy asosga ega bo‘lib, ular pul daromadining, milliy daromadning davlat tomonidan begonalashtirilgan qismini ifodalaydi. Turli darajadagi byudjetlarning daromad qismida soliqlar salmoqli ulushga ega. Soliq tushumlarini turli darajadagi byudjetlarga va budjetdan tashqari jamg‘armalarga o‘tkazish O‘zbekiston Respublikasining soliqlar va yig‘imlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlari tizimida, shuningdek soliqlar va yig‘imlar to‘g‘risidagi qonun hujjatlarida belgilangan tartibda va shartlarda amalga oshiriladi. Undirish usuliga ko ra, to g ri va egri soliqga bo linadi. To g ri soliq mol-ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ mulk va daromadga bevosita joriy qilinadi va soliq to lovchi tomonidan oraliq ʻ vositachilarsiz to lanadi. Keng tarqalgan turlari: qo shilgan qiymat solig i, ʻ ʻ ʻ daromad solig i, meros hamda hadya solig i, tovar aylanmasi solig i, savdo ʻ ʻ ʻ solig i, eksport-import solig i va boshqa Egri soliq (aksizlar) tovar (xizmat)lar ʻ ʻ narxlariga yoki tariflarga kiritish mo ljallangan va keyinchalik tovarlar ʻ iste molchilariga yuklanadigan Soliq Davlat tuzumi xususiyatlariga ko ra, Soliq ʼ ʻ tizimi umumdavlat (markaziy) va mahalliy (ma muriy-hududiy birliklar) Soliq ʼ va yig imlardan tashkil topadi. ʻ Kirish Soliqqa tortish nazariyasi . Soliq tushunchasi iqtisodiy kategoriya sifatida davlatning paydo bo’lishi va faoliyatining davomiyligi bilan bevosita bog’liqdir. Shu o’rinda soliq kategoriyasi davlatning iqtisodiy siyosati orqali iqtisodiy voqelik sifatida yuzaga chiqishini ta’kidlash lozim. Soliq tushunchasi tor ma’noda davlat ixtiyoriga soliq to’lovchilardan majburiy tartibda undiriladigan pul tushumlarini ifodalaydi. Ma’lumki, soliqlar bevosita davlatning paydo bo’lishi bilan bog’liqdir, ya’ni davlat o’zining vakolatiga kiruvchi vazifalarni bajarish uchun moliyaviy manba sifatida soliqlardan foydalanadi. Soliqlarning amal qilishi bu obyektivlikdir, chunki jamiyatni tashkil etuvchi barcha subyektlar ham real sektorda, ya’ni ishlab chiqarish sohasida faoliyat ko’rsatmaydi. Jamiyatda boshqalar tomonidan rad etilgan yoki faoliyati iqtisodiy samarasiz bo’lgan sohalar ham mavjudki, bular soliqlarni obyektiv amal qilishini talab etadi. Aniqroq qilib aytganda, jamiyatni norentabel ( mudofaa, meditsina, fan, maorif, madaniyat va boshqa) va rentabel sohaga ajralishi hamda norentabel sohani moliyalashtirishning tabiiy zarurligi soliqlarning obyektiv amal qilishini zarur qilib qo’yadi, vaholanki, norentabel sohaning ijtimoiy xizmatlari, asosan, davlat tomonidan amalga oshiriladiki, ularni moliyalashtirish usuli sifatida yuzaga chiquvchi soliqlar ham shu tufayli bevosita davlatga tegishli bo’ladi. Soliqlarning ama qilishini bozor iqtisodiyotiga o’tish sharoitida ikki holat bilan ifodalash mumkin: birinchidan , davlatning qator vazifalarini mablag’ bilan ta’minlash zarurligi, ikkinchidan , bozor iqtisodiyoti qonun – qoidalari. Davlatning bajaradigan funksiyalari va vazifalari ko’p bo’lib, bozor iqtisodiyoti rivojlana borishi bilan ba’zi ijtimoiy himoyalangan bozor munosabatlariga mos kelmaydigan vazofalar yo’qola borsa , yangi vazifalar paydo bo’la boshlaydi. Bularga bizning respublikamizda kam ta’minlanganlarga ijtimoiy yordam ko‘rsatish, bozor iqtisodiyoti infratuzilmasini tashkil qilish kabilar kiradi. Davlat kuchli ijtimoiy-siyosiy tadbirlarni amalga oshirish uchun pensionerlar, talabalar, ko‘p bolali onalar va boshqalarni mablag‘ bilan ta’minlash zarurligini anglab, ayrim cheklangan tovarlar bahosidagi farqni budjet hisobidan qoplaydi va undan tashqari mahallalarda ijtimoiy himoyaga muhtoj kam ta’minlanganlarga moddiy yordamlar ko‘rsatadi. Shu bilan birga, davlat jamiyat a’zolari osoyishtaligini saqlash maqsadida o‘zining mudofaa qobiliyatini saqlab va mustahkamlab turishga ham mablag‘lar sarflaydi, qolaversa, davlat fuqarolar O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi 2018-yil 1- sentabrga qadar muddatda davlat mulki bo‘yicha ijara to‘lovlarining minimal stavkalarini har bir hududning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqqan holda qayta ko‘rib chiqsin; O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarning to‘liq yig‘ilishini, ish bilan band fuqarolarning maksimal qonuniylashtirilishini va ish haqi fondini ko‘paytirishni ta’minlash bo‘yicha qat’iy choralar ko‘rsin; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat soliq qo‘mitasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari bilan birgalikda O‘zbekiston Respublikasi Hisob palatasi bilan kelishilgan holda ikki oy muddatda mahalliy davlat hokimiyati, davlat soliq xizmati, moliya va boshqa organlarning, shuningdek, ular mansabdor shaxslarining aniq bosqichma-bosqich harakatlarini va qat’iy javobgarligini nazarda tutgan holda, soliq solish bazasini kengaytirish, budjetga qo‘shimcha tushum manbalarini aniqlash, shuningdek, uning mutanosibligini hamda defitsit yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlash bo‘yicha tumanlar va shaharlar kesimida “Yo‘l xaritalari”ni tasdiqlasin. 10. O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi, Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, Adliya vazirligi, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahar hokimliklari O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Administratsiyasi huzuridagi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi, boshqa manfaatdor vazirlik va idoralar bilan birgalikda mazkur Farmonning mazmun- mohiyatini keng tushuntirish ishlarini, shu jumladan ommaviy axborot vositalari va Internet tarmog‘i orqali tizimli ravishda tashkil etsin. (10-band O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 10- dekabrdagi PF-5892-sonli Farmoni tahririda — Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi, 11.12.2019-y., 06/19/5892/4134-son) 11. O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi, Hisob palatasi, Davlat soliq qo‘mitasi, Davlat bojxona qo‘mitasi, Moliya vazirligi Savdo- sanoat palatasi bilan birgalikda ikki oy muddatda soliq to‘lovchilarning soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlarni to‘lashdan bo‘yin tovlash Soliqni to‘lash xo‘jalik yurituvchi subyektlar va fuqarolar bilan davlat o‘rtasida yangidan yaratilgan qiymatni taqsimlashning asosiy vositasi hisoblanadi. Biror bir jamiyatni soliq tizimisiz tasavvur qilish mumkin emas. Chunki soliqlar budjet daromadlari (pul fondi)ni tashkil etishning asosiy vositasi bo‘libgina qolmay mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishga, ishlab chiqarishni rag‘batlantirishda investitsiyalarni ko‘paytirishga, raqobatbardosh mahsulotni ko‘paytirishga, kichik biznesni rivojlantirishga, xususiy korxonalar ochish bilan bog‘liq bo‘lgan bozor infrastrukturasini barpo qilishga, umumdavlat ehtiyojlarini qondirishga va shu kabilarga xizmat qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat o‘zining ichki va tashqi vazifalarini, har xil ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan mablag‘larning asosiy qismini soliqlar orqali to‘playdi. Jumladan, soliqlar respublika va mahalliy budjetlar daromadlarini shakllantiradi, davlat ijtimoiy dasturlari uchun moliyaviy negiz yaratadi, soliq to‘lovchi shaxslarning tadbirkorlik faoliyatini boshqaradi, ularning tabiiy resurslardan unumli foydalanishga bo‘lgan intilishini rag‘batlantiradi, narx belgilashga ta’sir ko‘rsatadi, aholining turmush darajasini tartibga solib turadi, imtiyozlar yordamida esa aholining kam ta’minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoya qilishni tashkil etishga yordam beradi.
Купить