Soliqlar va ularning vazifalari kurs ishi - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	40000UZS
Hajmi	473.7KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	23 Iyul 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

Sotuvchi

Amriddin Hamroqulov

Ro'yxatga olish sanasi 23 Fevral 2025

39 Sotish

Soliqlar va ularning vazifalari kurs ishi

Sotib olish

1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI
------------------------------------------FAKULTETI
“----------------------------------” KAFEDRASI
------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi
______- guruhi talabasi
Kurs ishi
Mavzu : Soliqlar va ularning vazifalari
Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________
(imzo) (ismi sharifi)

Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y.
Baho “_____” ____ __ _____
Ilmiy rahbar: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)
Komissiya a’zolari: __________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

__________ ____________________
(imzo) (ismi sharifi)

2Mavzu: Soliqlar va ularning vazifalari
MUNDARIJA
KIRISH ……………………………………………………………………….
I BOB. SOLIQLARNING MOHIYATI VA TASNIFI
1.1. Soliq tushunchasi va uning rivojlanish tarixi …………………….…….….
1.2. Soliqlarning huquqiy va iqtisodiy mohiyati ……………………………….
1.3. Soliqlar turlari va ularning asosiy belgilariga ko‘ra tasnifi ……….………
II BOB. SOLIQLARNING VAZIFALARI VA IQTISODIYOTDAGI
O‘RNI
2.1. Soliqlarning fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi vazifalari ……..……..
2.2. Soliq siyosatining davlat byudjetini shakllantirishdagi o‘rni ………………..
2.3. O‘zbekistonda soliq tizimi va uni takomillashtirish yo‘nalishlari …………..
XULOSA VA TAKLIFLAR ……………………………………………………
FOYDALANLGAN ADABIYOTLAR………………………………………..

3 Kirish
Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlatning
iqtisodiy barqarorligini ta’minlovchi asosiy manbalardan biri bu – soliqlardir.
Soliqlar davlat byudjetining asosiy daromad manbai bo‘lib xizmat qiladi. Ular
yordamida davlat o‘zining ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy funksiyalarini
moliyalashtiradi. Ayniqsa, bugungi kunda jahon iqtisodiyotida yuz berayotgan
o‘zgarishlar fonida soliqlar nafaqat fiskal vosita, balki tartibga soluvchi
mexanizm sifatida ham alohida ahamiyatga ega bo‘lmoqda. O‘zbekistonda olib
borilayotgan keng ko‘lamli soliq islohotlari soliq yukini kamaytirish,
yengilliklar joriy qilish va investitsion muhitni yaxshilashga qaratilgan. Bu esa
iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish, norasmiy iqtisodiyotni qisqartirish hamda
adolatli taqsimotni ta’minlash imkonini beradi. Shu bois “Soliqlar va ularning
vazifalari” mavzusi zamonaviy iqtisodiy sharoitlarda ayniqsa dolzarb
hisoblanadi 1
. Mazkur mavzuni chuqur o‘rganish davlat siyosatining moliyaviy
boshqaruvi bo‘yicha samarali qarorlar qabul qilishda muhim ahamiyat kasb
etadi. U nafaqat nazariy jihatdan, balki amaliy faoliyatda ham muhim manba
bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Soliqlar qadimdan
iqtisodchilar diqqat markazida bo‘lib kelgan. Miloddan avvalgi yillarda ham
soliq tushunchasi mavjud bo‘lgan bo‘lsa-da, u ilmiy-nazariy asosda keyinchalik
shakllangan. Jumladan, Adam Smit o‘zining mashhur “Xalqlar boyligi” asarida
soliqlarning to‘rt prinsipini ilgari surdi: adolat, aniqlik, qulaylik va
samaradorlik. D. Rikardo esa soliq yukining taqsimoti va kapitalga ta’sirini
o‘rgangan. Zamonaviy iqtisodchilar – A. Laffer soliq stavkalari va byudjet
tushumlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni ifodalovchi Laffer egri chizig‘ini yaratgan.
O‘zbekistonda mustaqillikdan so‘ng soliq tizimi va uning islohoti masalalari
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson
qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-
yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz

4bo‘yicha M. Xoliqov, I. Ergashev, R. Xudoyorov, Sh. Yusupov kabi iqtisodchi
olimlarning ilmiy ishlari e’tiborga loyiq. Ular O‘zbekiston sharoitida soliq
mexanizmlari, fiskal siyosat va soliq yuki masalalarini atroflicha o‘rganishgan.
Biroq bugungi kundagi texnologik yutuqlar, raqamli iqtisodiyot va global
iqtisodiy jarayonlar yangi yondashuvlarni talab qilmoqda. Shu bois, ushbu
mavzu doimiy ravishda ilmiy izlanishlarni talab etadi va takomillashtirib
borilishi zarur.
Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati – “Soliqlar va
ularning vazifalari” – o‘zining nazariy va amaliy ahamiyati bilan ajralib turadi.
Nazariy jihatdan olganda, ushbu mavzuni chuqur o‘rganish orqali soliqlarning
iqtisodiy mohiyatini, tarixiy rivojlanish bosqichlarini, huquqiy asoslarini va
turli shakllarini tushunib olish imkoniyati yaratiladi. Soliqlarning fiskal, tartibga
soluvchi, qayta taqsimlovchi kabi asosiy funksiyalarini nazariy jihatdan tahlil
qilish, ularning jamiyatdagi rolini chuqurroq anglashga xizmat qiladi. Ayniqsa,
soliq siyosatining byudjetga ta’siri va iqtisodiy o‘sishga bo‘lgan ta’siri bugungi
iqtisodiy sharoitda dolzarb ilmiy yo‘nalish hisoblanadi.
Amaliy jihatdan esa, kurs ishidagi tahlillar va tavsiyalar soliq siyosatini
amalga oshiruvchi davlat organlari uchun amaliy yo‘l-yo‘riq bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, soliq siyosatining samaradorligini oshirish, soliq yuki balansini
saqlash, kichik biznes va tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga oid takliflar ishlab
chiqishga xizmat qiladi. O‘zbekiston soliq tizimida yuzaga kelayotgan
muammolar va ularni hal qilish yo‘llarini aniqlash orqali iqtisodiy boshqaruv
sifatini oshirish imkoniyati paydo bo‘ladi. Bu ish, shuningdek, talabalar,
tadqiqotchilar va amaliyotchilar uchun nazariy bilimlarni amaliy muammolarga
tatbiq qilishda foydali manba bo‘lib xizmat qiladi.
Kurs ishi mavzusining obyekti – soliq tizimi va uning davlat
iqtisodiyotidagi tutgan o‘rnidir. Ya’ni, bu o‘z ichiga O‘zbekiston Respublikasi
soliq tizimini, undagi tarkibiy tuzilmalarni, soliq shakllarini va ularning faoliyat
mexanizmini qamrab oladi.

5Kurs ishi mavzusining predmeti – soliqlarning funksiyalari, ya’ni fiskal,
tartibga soluvchi va taqsimlovchi vazifalari, shuningdek, ularning davlat
byudjetini shakllantirishdagi roli hamda amaliy ta’sir mexanizmlaridir.
Kurs ishi mavzusining maqsadi – soliqlar tizimini nazariy va amaliy
jihatdan o‘rganish, ularning davlat iqtisodiy siyosatidagi rolini aniqlash,
soliqlarning asosiy vazifalari va ularni amalga oshirish mexanizmlarini tahlil
qilishdan iborat.
Kurs ishi mavzusining vazifalari
 Soliq tushunchasini va uning tarixiy rivojlanishini o‘rganish;
 Soliqlarning iqtisodiy va huquqiy mohiyatini yoritish;
 Soliq turlarini va ularning tasnifini tahlil qilish;
 Soliqlarning fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi funksiyalarini
ko‘rsatib berish;
 Soliq siyosatining davlat byudjeti shakllanishidagi o‘rnini baholash;
 O‘zbekiston soliq tizimidagi muammolar va uni takomillashtirish yo‘llarini
aniqlash;
 Amaldagi soliq siyosatining iqtisodiy samaradorligini baholash.
Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir
bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

6I BOB. SOLIQLARNING MOHIYATI VA TASNIFI
1.1. Soliq tushunchasi va uning rivojlanish tarixi
Soliq – bu davlat tomonidan fuqarolar va yuridik shaxslardan majburiy
tartibda undiriladigan pul mablag‘idir. Ular davlatning iqtisodiy hayotini
moliyalashtirish, ijtimoiy vazifalarni bajarish va umumiy manfaatlarga xizmat
qiladigan resurslarni shakllantirish vositasi hisoblanadi. Soliqlarning eng
muhim xususiyati – ularning majburiyligi, bir tomonlama xarakteri (ya’ni
davlat foyda evaziga emas, balki davlat zarurati uchun oladi) va qonuniy asosda
undirilishidir. Bu jihatlar soliqlarni boshqa to‘lov turlaridan ajratib turadi.
Davlat o‘z funksiyalarini bajarish, ijtimoiy barqarorlikni saqlash va
iqtisodiyotni tartibga solish uchun aynan soliqlardan foydalanadi.
Soliqning mazmuni va mohiyati insoniyat jamiyati shakllana boshlagan ilk
davrlardanoq mavjud bo‘lgan. Tarixiy manbalarda aytilishicha, qadimgi Misrda
eramizdan avvalgi III ming yilliklarda aholidan hosilning ma’lum qismi soliq
sifatida olinardi. Bunda dehqonlar va hunarmandlar o‘z mahsulotlarining bir
qismini fir’avn omborlariga topshirgan. Xuddi shunday soliq tizimi qadimgi
Xitoy, Hindiston, Bobil va Eron imperiyalarida ham shakllangan. Bu davrda
soliqlar, asosan, natural shaklda – ya’ni bug‘doy, arpa, meva, chorva kabi
mahsulotlar ko‘rinishida olinardi.
Yunoniston va Rim imperiyalarida soliq munosabatlari yanada tizimli tus
oldi. Ayniqsa, Rimda soliqlarni yig‘ish uchun alohida vakolatli shaxslar –
“publikanlar” tayinlanar, ular har bir yurtdan aniq miqdorda soliq undirish bilan
shug‘ullanishgan. Shuningdek, bu davrda soliq qonunlari, stavkalari, muddatlari
haqida hujjatlar ishlab chiqilgan. Soliq o‘sha davrda ham davlat daromadining
muhim manbai sifatida qaralgan, davlat urushlar, yo‘l qurilishi, ijtimoiy
ehtiyojlarni moliyalashtirish uchun soliqlardan foydalangan.
O‘rta asrlarda soliq tizimi feodal davlatlar sharoitida rivojlandi. Bu davrda
qirollar va zodagonlar tomonidan aholiga solinadigan soliqlar ko‘payib borar,
ayrim hollarda og‘ir soliq yuki isyonlarga sabab bo‘lgan. Masalan, Fransiyada

71789-yilgi buyuk inqilobning sabablari orasida adolatsiz soliq tizimi ham
muhim o‘rin egallaydi. Zero, qirollik sulolasi va zodagonlar imtiyozli bo‘lgan,
soliq yukining katta qismi oddiy xalq zimmasiga tushgan.
XVIII–XIX asrlarda klassik iqtisodchilar soliq nazariyasini ilmiy jihatdan
asoslab berdilar. Adam Smit o‘zining “Xalqlar boyligi” asarida soliqlarning
to‘rt tamoyilini ilgari surdi: adolat, aniqlik, qulaylik va tejamkorlik. Unga ko‘ra,
soliq to‘lovchilarning to‘lov qobiliyatiga qarab soliq solinishi kerak. D. Rikardo
esa yer rentasi va soliqlar o‘rtasidagi aloqalarni o‘rgangan. Karl Marks
soliqlarni sinfiy bosim vositasi sifatida talqin qilgan, unga ko‘ra soliqlar
mehnatkashlardan ortiqcha qiymatni tortib olishning bir shakli edi.Zamonaviy
iqtisodiyotda soliq tushunchasi yanada kengaygan. Endilikda soliqlar nafaqat
fiskal, balki iqtisodiy tartibga soluvchi vosita sifatida ham qaraladi. Masalan,
aksiz soliqlari zararli mahsulotlar iste’molini cheklashga xizmat qiladi,
progressiv daromad solig‘i esa ijtimoiy tengsizlikni yumshatishga qaratilgan.
Ko‘p mamlakatlarda soliq siyosati orqali iqtisodiy faollik rag‘batlantiriladi –
masalan, investitsiyalarni jalb qilish uchun soliq imtiyozlari taqdim etiladi.
O‘zbekiston Respublikasida esa soliq tizimi mustaqillikdan so‘ng tubdan
isloh qilindi. 1991-yildan buyon milliy soliq tizimi yaratilib, bozor iqtisodiyoti
talablariga moslashtirildi. 2007-yilda “Soliq kodeksi” qabul qilinib, barcha soliq
turlari, ularning hisoblash tartibi, imtiyozlar va nazorat mexanizmlari qonuniy
ravishda belgilanib qo‘yildi. 2020-yillarga kelib esa yangi tahrirdagi Soliq
kodeksi kuchga kirdi, unda soddalashtirilgan soliq turlari, progressiv soliq
stavkalari, raqamlashtirish, elektron hisobot tizimlari joriy etildi.Hozirgi kunda
O‘zbekistonda soliq tizimi davlat moliyasi, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash,
ijtimoiy himoya va infratuzilma rivojlanishining asosiy poydevorlaridan biri
hisoblanadi. Soliqlar orqali davlat byudjeti shakllantirilib, ta’lim, sog‘liqni
saqlash, mudofaa, xavfsizlik va boshqa ijtimoiy sohalarga mablag‘
yo‘naltiriladi. Ayniqsa, 2023–2025-yillar davomida qabul qilingan soliq

8islohotlari orqali soliq yuki kamaytirildi, soddalashtirilgan hisob-kitob va
raqamli boshqaruv joriy qilindi.
1.2. Soliqlarning huquqiy va iqtisodiy mohiyati
Soliq tushunchasi davlat va iqtisodiyot o‘rtasidagi eng muhim munosabatlar
tizimini tashkil etadi. Soliqlar davlat tomonidan belgilangan tartibda va
miqdorda undiriladigan, majburiy xususiyatga ega bo‘lgan pul to‘lovlari bo‘lib,
ular qonuniy asosda amalga oshiriladi. Shu boisdan ham soliqlarning
mohiyatini to‘liq anglash uchun ularning ikki asosiy tamoyil – huquqiy va
iqtisodiy jihatdan yondashuvini chuqur tahlil qilish zarur.
Soliqlarning huquqiy mohiyati ularning davlat tomonidan belgilanishi,
qonunchilik orqali mustahkamlab qo‘yilishi, to‘lov majburiyatining aniq
belgilanganligi bilan izohlanadi. Ya’ni, hech bir soliq to‘lovchidan uning
majburiyati qonunda ko‘rsatilmagan soliq undirib bo‘lmaydi. Shu sababli,
soliqni undirish, miqdori, muddati, stavkasi, soliq bazasi va to‘lov shakli aniq
belgilangan bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasining yangi tahrirdagi Soliq
kodeksida aynan ushbu huquqiy tamoyillar qat’iy belgilab qo‘yilgan. Bu esa
soliqlarning qonun ustuvorligiga asoslanganligini bildiradi.
Huquqiy yondashuvda soliqlar davlatning suveren huquqi sifatida qaraladi.
Ya’ni, faqat davlatgina soliqlarni belgilashi, ularni undirishi va ular ustidan
nazoratni amalga oshirishi mumkin. Shu bilan birga, soliq to‘lovchilar ham o‘z
huquqlariga ega: ular soliq imtiyozlaridan foydalanish, hisob-kitoblarning
aniqligi, jarimalardan shikoyat qilish kabi huquqlarga ega bo‘ladilar. Bu esa
soliq munosabatlarida ikki tomonlama huquqiy muvozanatni ta’minlaydi.

9Soliqlarning huquqiy mohiyatini yanada chuqurroq anglash uchun
quyidagi asosiy tamoyillarni ko‘rsatish mumkin:
Yuqoridagi tamoyillar asosida qurilgan soliq tizimi davlat va jamiyat
o‘rtasidagi ishonchni mustahkamlaydi, fuqarolarning soliq intizomini oshiradi.
Ayniqsa, so‘nggi yillarda O‘zbekistonda “raqamli soliq boshqaruvi” joriy
etilgani huquqiy mohiyatning yanada shaffof va samarali ishlashiga zamin
yaratdi.
Boshqa tomondan, soliqlarning iqtisodiy mohiyati – ularning davlat va
jamiyat hayotidagi iqtisodiy vazifalarini ifoda etadi. Soliqlar davlatning byudjet
siyosati, iqtisodiyotni boshqarish, resurslarni qayta taqsimlash, raqobatni
tartibga solish, ijtimoiy muvozanatni saqlash kabi funksiyalarni bajaradi. Ya’ni,
bu faqatgina pul yig‘ish vositasi emas, balki iqtisodiy barqarorlikni saqlab
turuvchi kuchli vositadir. Qonuniylik – har qanday soliq faqat qonun
asosida joriy qilinadi;
Adolat – soliq to‘lovchilarning moliyaviy
imkoniyatiga qarab belgilanishi kerak;
Aniqlik – soliq miqdori, muddati va shakli
oldindan ma’lum bo‘lishi lozim;
Qulaylik – soliq to‘lovchilarga uni to‘lash
qulay bo‘lishi kerak;
Samaradorlik – soliq yig‘ish xarajatlari
juda katta bo‘lmasligi zarur.

10Iqtisodiy nuqtayi nazardan soliq – bu ishlab chiqarilgan yalpi ichki mahsulot
(YAIM)dan davlat hissasiga ajratiladigan resursdir. Bu orqali davlat ta’lim,
sog‘liqni saqlash, mudofaa, transport, ijtimoiy himoya, ekologiya va boshqa
tarmoqlarni moliyalashtiradi. Shu sababli, soliq siyosati iqtisodiy o‘sish,
bandlik darajasi, narxlar barqarorligi kabi makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga
bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Soliq siyosatining iqtisodiy mohiyatini chuqur tushunish uchun uni bir necha
yo‘nalishda ko‘rib chiqish mumkin:
Fiskal vazifa – davlat byudjetini daromad bilan ta’minlash;
Tartibga soluvchi vazifa – iqtisodiy jarayonlarni boshqarish, xususan,
narxlar, ishlab chiqarish, investitsiyalarni yo‘naltirish;
Taqsimlovchi vazifa – aholi o‘rtasida daromadlarni qayta taqsimlash;
Rag‘batlantiruvchi vazifa – ijtimoiy faol guruhlarni qo‘llab-quvvatlash,
innovatsiyalarni rivojlantirish.
Soliqlar iqtisodiy vosita bo‘lishi tufayli, ular orqali davlat xatti-harakatlarni
rag‘batlantirishi yoki cheklashi mumkin. Masalan, atrof-muhitga zararli faoliyat
bilan shug‘ullanuvchi korxonalarga nisbatan yuqori aksiz soliqlari qo‘llanadi.
Aksincha, qishloq xo‘jaligi yoki ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan sohalarda
soliq yengilliklari beriladi.
Iqtisodiy mohiyatda soliqlar turli yo‘nalishlarda samaradorlikni ta’minlashi
kerak. Bu degani, soliq yig‘imlari davlat ehtiyojlari uchun yetarli bo‘lishi, lekin
iqtisodiyotga og‘ir yuk bo‘lmasligi lozim. Aks holda, ortiqcha soliq bosimi
ishlab chiqarishni kamaytirishi, investitsiyalarni kamaytirishi va norasmiy
iqtisodiyotning kengayishiga olib kelishi mumkin. Shu sababli, soliq
stavkalarining optimal darajasini aniqlash iqtisodiy jihatdan muhim masala
hisoblanadi.
Soliq tizimining iqtisodiy samaradorligini ta’minlash uchun davlat tomonidan
puxta o‘ylangan strategik yondashuv talab etiladi. Soliq stavkalarining haddan
ziyod yuqori yoki juda past belgilanishi turli salbiy oqibatlarga olib kelishi

11mumkin. Masalan, haddan tashqari yuqori soliq stavkalari ishlab chiqarish
hajmining kamayishiga, ishchi kuchi kamayishiga, norasmiy iqtisodiyotning
kengayishiga sabab bo‘ladi. Aksincha, soliq stavkalari haddan past bo‘lsa, bu
davlat byudjetining yetarli darajada shakllanmasligiga olib keladi. Shu bois har
bir davlat o‘z iqtisodiy salohiyati, demografik holati, infratuzilmasi, siyosiy
barqarorligi asosida optimal soliq siyosatini ishlab chiqadi.
Soliqlarning iqtisodiy mohiyati shundan iboratki, ular orqali davlat bozor
iqtisodiyotiga faol aralashadi. Xususan, turli tovarlar va xizmatlarga solinadigan
soliq miqdori orqali iste’molchi tanlovini shakllantirish, ishlab chiqaruvchilarni
yo‘naltirish, ish o‘rinlari yaratishga rag‘batlantirish imkoniyati mavjud.
Masalan, qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) darajasi iste’mol bozori dinamikasiga
bevosita ta’sir qiladi. QQS pasaytirilsa, mahsulot narxi tushadi va sotuv hajmi
oshadi; aks holda esa, bozorda iste’mol kamayadi.
O‘zbekistonda so‘nggi yillarda iqtisodiy samaradorlikni oshirish maqsadida
soliq tizimiga keng ko‘lamli raqamli texnologiyalar joriy etilmoqda. “Soliq-
servis”, “my.soliq.uz” platformalari, onlayn kassa apparatlari va elektron hisob-
fakturalar orqali iqtisodiy faoliyatni aniqlik bilan nazorat qilish va soliq
to‘lovchilar uchun qulay muhit yaratish choralari ko‘rilmoqda. Bu esa
soliqlarning iqtisodiy vazifalarini zamonaviy boshqaruv uslublari orqali amalga
oshirish imkonini beradi.
Soliqlarning huquqiy va iqtisodiy mohiyatining uzviy bog‘liqligi shundaki,
ular bir-birini to‘ldirib boradi. Huquqiy asoslar soliqlarning rasmiyligini,
majburiyligini va adolatli bo‘lishini kafolatlaydi, iqtisodiy mazmun esa ularning
jamiyat taraqqiyotiga bevosita ta’sir etuvchi kuch sifatida shakllanishiga
yordam beradi. Masalan, agar biror soliq iqtisodiy jihatdan foydali bo‘lsa-da,
qonuniy tartibda tasdiqlanmagan bo‘lsa, u noqonuniy deb topiladi. Aksincha,
qonunda mavjud bo‘lgan, ammo iqtisodiy faoliyatga zarar yetkazadigan soliq
mexanizmlari islohot talab etadi. Shu bois har bir soliq turi yasalayotganda yoki
tahlil qilinayotganda uning huquqiy asoslari bilan bir qatorda iqtisodiy

12oqibatlari ham chuqur baholanadi.Bundan tashqari, soliq tizimi orqali ijtimoiy
tengsizlik darajasini kamaytirish ham mumkin. Progressiv daromad solig‘i
tizimi aynan mana shu maqsadga xizmat qiladi – ko‘p daromad olgan shaxs
ko‘proq soliq to‘laydi, kam daromad oluvchilar esa imtiyozlardan foydalanadi.
Bu yondashuv huquqiy jihatdan adolat prinsipiga mos bo‘lsa, iqtisodiy jihatdan
ijtimoiy muvozanatni ta’minlaydi. Xuddi shuningdek, soliq imtiyozlari orqali
innovatsion faoliyat, eksport, kichik biznes va mahalliy ishlab chiqaruvchilar
rag‘batlantiriladi.
Soliqlarni to‘g‘ri tashkil etish – bu nafaqat iqtisodiy barqarorlik, balki
ijtimoiy osoyishtalik, fuqarolarning davlatga bo‘lgan ishonchi, tadbirkorlik
faolligi va investitsiya muhitining sifatiga ham bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Soliq
tizimining huquqiy jihatdan shaffof, iqtisodiy jihatdan esa barqaror bo‘lishi
nafaqat davlat manfaatlariga, balki jamiyatning har bir qatlamiga foyda
keltiradi.
1.3. Soliqlar turlari va ularning asosiy belgilariga ko‘ra tasnifi
Soliqlar davlat moliya tizimining ajralmas elementi sifatida murakkab va
ko‘p qirrali tuzilmaga ega. Ular o‘zining manbalari, shakllari, ta’sir doirasi,
to‘lovchilari va foydalanish tartibiga ko‘ra turli jihatlardan tasniflanadi. Bu
tasniflar soliqlarni tahlil qilish, soliq yukini taqsimlash va samarali soliq
siyosatini shakllantirishda muhim metodologik asos bo‘lib xizmat qiladi.
Soliqlarning to‘g‘ri tasnifi soliq siyosatini barqaror olib borish, moliyaviy
rejalashtirish va fiskal siyosatni aniq yo‘naltirishda muhim vosita hisoblanadi.
Eng avvalo, soliqlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita soliqlarga ajratish
amaliyotda keng qo‘llaniladi. Bu tasnif soliq yukining bevosita yoki bilvosita
kimga ta’sir etishiga qarab aniqlanadi:
Soliqlar turlari va tasnifi bo‘yicha jadval
Tasnif mezoni Soliq turi Izoh

13To‘g‘ridan-to‘g‘ri
va bilvosita To‘g‘ridan-to‘g‘ri
soliqlar Soliq to‘lovchi daromadi yoki
mol-mulkiga bevosita solinadi
(masalan, daromad solig‘i).
Bilvosita soliqlar Mahsulot narxiga qo‘shiladi
va iste’molchi tomonidan
bilmasdan to‘lanadi (masalan,
QQS).
Soliq stavkasi
shakli Proportsional Har kimga bir xil foizda
solinadi (masalan, 12% daromad
solig‘i).
Progressiv Daromad ortgani sari soliq
stavkasi ham ortadi (ijtimoiy
tenglikni ta’minlaydi).
Regressiv Daromad ortgani sari soliq
stavkasi kamayadi (kam
qo‘llanadi).
Byudjet darajasi
bo‘yicha Markaziy soliqlar Davlat byudjetiga tushadi
(masalan, QQS, aksizlar, foyda
solig‘i).
Mahalliy soliqlar Mahalliy byudjetga tushadi
(masalan, yer va mol-mulk
soliqlari).
Soliq to‘lovchi
subyekti bo‘yicha Jismoniy shaxslardan
olinadigan soliqlar Ish haqi, mol-mulk,
transportdan olinadigan soliqlar.
Yuridik shaxslardan
olinadigan soliqlar Foyda solig‘i, yer solig‘i,
ijtimoiy to‘lovlar.
Manba (asos)
bo‘yicha Daromadga
solinadigan soliqlar Ish haqi, biznes foydasi, ijara
daromadi (masalan, daromad

14 solig‘i).
Sarfga solinadigan
soliqlar Iste’molga bog‘liq (QQS,
aksizlar).
Mol-mulk soliqlari Ko‘chmas mulk, transport
vositalari, yerga solinadi.
O‘zbekiston
amaliyotida
qo‘llaniladigan
turlar QQS, daromad, foyda,
yer, mol-mulk, aksiz,
transport, bojxona
soliqlari Soliq kodeksi bilan tartibga
solingan rasmiy soliqlar.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlar – bu soliq to‘lovchining daromadiga yoki mol-
mulkiga bevosita solinadigan soliqlardir. Bu turdagi soliqlarda soliq to‘lovchi
va soliq yukini ko‘ruvchi shaxs bir xil bo‘ladi. Misol uchun, jismoniy
shaxslardan olinadigan daromad solig‘i, yuridik shaxslar foyda solig‘i, yer
solig‘i, mol-mulk solig‘i kabilar to‘g‘ridan-to‘g‘ri soliqlardir. Bu soliqlar,
odatda, ijtimoiy adolatni ta’minlashda muhim vosita sifatida qo‘llaniladi.
Masalan, daromad solig‘ining progressiv stavkalari yordamida ko‘proq
topadigan shaxslar ko‘proq soliq to‘laydi.
Bilvosita soliqlar – bu tovarlar va xizmatlar iste’moliga solinadigan
soliqlardir. Ular mahsulot narxiga qo‘shilib, iste’molchi tomonidan bilmasdan
to‘lanadi. Soliqni to‘lovchi – iste’molchi, ammo soliqni byudjetga o‘tkazuvchi
– ishlab chiqaruvchi yoki sotuvchidir. Bilvosita soliqlarga qo‘shilgan qiymat
solig‘i (QQS), aksiz soliqlari, bojxona bojlari kiradi. Bu soliqlar keng ko‘lamli
aholidan soliq yig‘ishda samarali vosita hisoblanadi.
Yana bir muhim tasnif – markaziy (umumdavlat) va mahalliy soliqlarga
ajratilishidir. Bu tasnif soliqdan tushgan mablag‘ning qanday darajadagi
byudjetga yo‘naltirilishiga qarab belgilanadi:
Markaziy soliqlar – davlat byudjetiga yo‘naltiriladigan va, odatda,
umumrespublika miqyosida belgilangan soliqlardir. Masalan, QQS, daromad

15solig‘i, foyda solig‘i, aksizlar shular jumlasiga kiradi. Ushbu soliqlar orqali
davlat milliy loyihalarni moliyalashtiradi.
Mahalliy soliqlar – ma’lum bir hudud (viloyat, tuman yoki shahar) byudjetiga
tushadigan soliqlardir. Ular mahalliy ijtimoiy ehtiyojlarni qoplashda muhim rol
o‘ynaydi. Masalan, yer solig‘i, mol-mulk solig‘i va avtotransport vositalariga
solinadigan soliq mahalliy soliqlardir.
Soliqlar shuningdek soliq to‘lovchi subyektlariga qarab ham tasniflanadi:
Jismoniy shaxslar soliqlari – bu odamlardan olinadigan soliqlar bo‘lib,
daromad solig‘i, mol-mulk solig‘i, transport soliqlari kabi turlari mavjud.
Yuridik shaxslar soliqlari – korxona, tashkilot va yirik biznes subyektlarining
daromadi yoki faoliyatiga solinadigan soliqlardir. Foyda solig‘i, yer resurslari
solig‘i, ijtimoiy soliq bunga misol bo‘ladi.
Soliqlarni shakllanish manbalariga ko‘ra ham tasniflash mumkin:
Daromadga solinadigan soliqlar – bu yuridik yoki jismoniy shaxslar
daromadiga nisbatan olinadi.
Sarfga (iste’molga) solinadigan soliqlar – bu tovar yoki xizmat iste’mol
qilinayotgan paytda olinadi (QQS, aksizlar).
Mol-mulk soliqlari – bu shaxsning egasidagi mulk, yer, ko‘chmas mulk yoki
transport vositalariga solinadigan soliqlardir.Yuqoridagi barcha tasniflar
soliqlarni tushunishda, tahlil qilishda va soliq siyosatini ishlab chiqishda muhim
nazariy va amaliy asos bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, soliq
stavkalarining barqaror yoki o‘zgaruvchan, proportsional yoki progressiv
bo‘lishi ham tasnifning bir shakli sifatida muhimdir.
Soliqlarni yana bir asosiy mezon – stavka shakliga ko‘ra tasniflash mumkin.
Bunda soliqlar quyidagi shakllarda bo‘ladi:
Proportsional (mutanosib) soliqlar – bu holatda soliq stavkasi daromad
miqdoridan qat’i nazar bir xil bo‘ladi. Masalan, 12% daromad solig‘i – bu har
kimga baravar stavka bilan solinadigan soliqdir. Bu usul soddaligi bilan ajralib

16turadi, ammo ayrim hollarda ijtimoiy adolat tamoyillarini to‘la aks ettirmasligi
mumkin.
Progressiv soliqlar – bu soliq shaklida daromad oshgan sari soliq stavkasi
ham ortib boradi. Bu ko‘proq ijtimoiy tenglikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Daromadi kam bo‘lgan shaxs kamroq, daromadi yuqori bo‘lgan esa ko‘proq
soliq to‘laydi.
Regressiv soliqlar – daromad oshgan sari soliq stavkasi pasayadi. Bu turdagi
soliqlar odatda iqtisodiyotni rag‘batlantirish maqsadida cheklangan sohalarda
qo‘llaniladi, ammo keng doirada foydalanilmaydi, chunki ijtimoiy tengsizlikni
kuchaytirishi mumkin.Shuningdek, soliq yuki ko‘chuvchanligiga ko‘ra soliqlar
to‘g‘ri va bilvosita deb ajratiladi. Bilvosita soliqlarda soliq yukining
iste’molchiga ko‘chirilishi ehtimoli yuqori bo‘ladi. Misol uchun, QQS yoki
aksizlar mahsulot narxiga qo‘shiladi va xaridor tomonidan to‘lanadi. Bu turdagi
soliqlar ko‘pincha oshkora bo‘lmagani sababli keng jamoatchilik tomonidan
kamroq seziladi, ammo ularning umumiy soliq yuki jamiyatda sezilarli bo‘ladi.
Soliqlarning soliq bazasiga nisbati ham tasniflashda muhim mezondir. Soliq
bazasi – bu soliq hisoblanadigan moliyaviy asos bo‘lib, masalan, daromad,
foyda, mol-mulk, yer maydoni yoki iste’mol hajmi bo‘lishi mumkin. Har bir
soliq turi o‘z soliq bazasiga ega bo‘ladi. Bu jihatni to‘g‘ri belgilash soliq
yig‘imining adolatli va aniqligini ta’minlaydi.
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi soliq tizimida quyidagi asosiy soliq
turlari mavjud:
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) – mahsulot yoki xizmatga qiymat
qo‘shilgan bosqichlar bo‘yicha olinadigan bilvosita soliq. Asosan yirik
korxonalar tomonidan to‘lanadi.
Jismoniy shaxslarning daromad solig‘i – fuqarolarning ish haqi yoki boshqa
manbalardan olgan daromadiga nisbatan olinadigan soliq.
Yuridik shaxslar foyda solig‘i – korxonaning sof foydasidan to‘lanadi.
Yer solig‘i – mulkdorning egasidagi yer maydoniga qarab hisoblanadi

17Mol-mulk solig‘i – ko‘chmas mulk, binolar, inshootlar va boshqa aktivlarga
solinadi.
Transport vositalari solig‘i – jismoniy yoki yuridik shaxsga tegishli
avtotransportlar uchun to‘lanadi.
Aksiz soliqlari – alohida mahsulotlarga (alkogol, tamaki, yoqilg‘i va
boshqalar) nisbatan belgilanadi.Bundan tashqari, O‘zbekistonda yagona yer
solig‘i, yagona ijtimoiy to‘lov, resurs soliqlari, foydali qazilmalar solig‘i,
eksport-import bojxona to‘lovlari ham amal qiladi. Bu soliqlar turli iqtisodiy
sohalarda davlat manfaatlarini himoya qilish va iqtisodiy barqarorlikni
saqlashga xizmat qiladi.
Soliqlarning bunday keng qamrovli tasnifi ularning funksional mohiyatini
tushunish va samarali soliq siyosatini yuritishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan,
fiskal funktsiyani bajaruvchi soliqlar davlat byudjetining asosini tashkil etsa,
iqtisodiy funksiyaga ega bo‘lgan soliqlar bozor tartibotini saqlaydi.
Shuningdek, rag‘batlantiruvchi soliqlar – masalan, investitsion imtiyozlar orqali
belgilangan soliq yengilliklari – korxonalarning faoliyati va zamonaviy
texnologiyalarni joriy etishga katta turtki bo‘ladi.

18II BOB. SOLIQLARNING VAZIFALARI VA IQTISODIYOTDAGI
O‘RNI
2.1. Soliqlarning fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi vazifalari
Soliq tizimi har bir davlatda iqtisodiy boshqaruvning asosiy ustunlaridan biri
bo‘lib, u davlatning fiskal barqarorligini ta’minlaydi, iqtisodiy faoliyatni
tartibga soladi va ijtimoiy adolatni shakllantirishda muhim rol o‘ynaydi. Aynan
shu sababli soliqlarning vazifalari keng va murakkab bo‘lib, ularni chuqur
o‘rganish davlat siyosatini yuritishda strategik ahamiyat kasb etadi. Soliqlarning
asosiy uchta vazifasi mavjud: fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi
funksiyalar. Ushbu vazifalar bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, har biri o‘z
ichida muhim ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlarni amalga oshiradi.
1. Fiskal vazifa (moliyaviy ta’minot vazifasi) Soliqlarning eng muhim va
asosiy funksiyasi bu — fiskal vazifadir, ya’ni davlat byudjetini daromad bilan
ta’minlash. Davlat o‘zining barcha funksiyalarini – ta’lim, sog‘liqni saqlash,
mudofaa, transport, ijtimoiy himoya, fan va texnologiya sohalarini
moliyalashtirish uchun doimiy va barqaror mablag‘ga ega bo‘lishi kerak. Aynan
soliqlar ushbu barqaror moliyaviy manba bo‘lib xizmat qiladi.Soliqlarning
fiskal vazifasi shundaki, ular orqali jamiyatning umumiy daromadlaridan
ma’lum miqdordagi resurslar davlat qo‘liga o‘tkaziladi. Bu resurslar jamiyat
manfaati uchun qayta taqsimlanadi. O‘zbekistonda 2024-yilgi davlat byudjeti
daromadlarining qariyb 85 foizi turli soliq va yig‘imlar hisobidan shakllangan.
Bu ko‘rsatkich soliqlarning fiskal vazifasi iqtisodiy tizimda qanchalik muhim
ekanini ko‘rsatadi.Masalan, 2023-yil yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston
Respublikasi davlat byudjeti daromadlarining asosiy qismini quyidagi soliqlar
tashkil etdi:
Qo‘shilgan qiymat solig‘i – 36,2%;
Yuridik shaxslar foyda solig‘i – 18,5%;
Jismoniy shaxslar daromad solig‘i – 13,8%;
Aksizlar va bojxona tushumlari – 11,4%;

19Mahalliy soliqlar (yer, mol-mulk) – 6,9%.
2024-yil soliq daromadlari tarkibi (foizlarda, prognoz yoki yangi
ko‘rsatkichlar asosida)
2024-yilda davlat byudjeti daromadlarining tarkibi biroz o‘zgarishga uchradi.
Kutilayotgan ko‘rsatkichlar quyidagicha:
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) – 38,0%
QQS ulushi oshdi, bu esa ichki iste’mol hajmining kengaygani va fiskal siyosat
orqali budjet daromadlarini oshirishga qaratilgan choralarni ko‘rsatadi.
Yuridik shaxslar foyda solig‘i – 17,5%
Korxonalar foydasining barqarorligini saqlab qolish maqsadida soliq siyosatida
muvozanatli yondashuv qo‘llandi, lekin ulush biroz kamaydi.
Jismoniy shaxslar daromad solig‘i – 14,2%
Aholi daromadlari va bandlik darajasi ortgani sababli bu turdagi soliqdan
tushum biroz ko‘paygan.

20Aksizlar va bojxona tushumlari – 10,8%
Zararli mahsulotlar iste’molini cheklash va import hajmidagi o‘zgarishlar
aksizlar ulushining pasayishiga olib keldi.
Mahalliy soliqlar (yer, mol-mulk) – 7,1%
Mahalliy darajadagi soliq bazasining kengayishi, raqamli kadastr tizimining
joriy qilinishi tufayli bu ulush biroz oshgan.
Bu raqamlar shuni ko‘rsatadiki, fiskal funksiya orqali davlat butun ijtimoiy-
iqtisodiy infratuzilmani yuritadi. Soliqlar bo‘lmaganida, davlat mustaqil
moliyaviy siyosat yurita olmasdi.
2. Tartibga soluvchi vazifa (regulyativ funksiya)
Soliqlarning navbatdagi muhim vazifasi – tartibga soluvchi, ya’ni iqtisodiy
faoliyatni boshqaruvchi funksiyasidir. Bu vazifa orqali davlat bozor
munosabatlariga aralashadi, ishlab chiqarish hajmiga, iste’molga,
investitsiyalarga, eksport-import oqimlariga va hatto ekologik muammolarga

21ta’sir ko‘rsatadi. Tartibga solish asosan soliq stavkalari, imtiyozlar, penalti
mexanizmlari orqali amalga oshiriladi.
Masalan, agar davlat ma’lum sohani rivojlantirmoqchi bo‘lsa (aytaylik, IT
sektori yoki qishloq xo‘jaligi), u holda soliq yengilliklari beriladi, QQSdan
ozod qilinadi, foyda solig‘i bo‘yicha preferensiyalar beriladi. Aksincha, zararli
mahsulotlar iste’molini kamaytirish uchun (masalan, alkogol, tamaki), aksiz
soliqlari oshiriladi.
O‘zbekistonda 2019-yildan beri olib borilayotgan soliq islohotlari aynan
tartibga soluvchi mexanizmlarni kuchaytirishga qaratilgan. Jumladan, kichik va
o‘rta biznes subyektlariga yillik aylanmadan kelib chiqib soddalashtirilgan soliq
tizimi joriy etilgan. Bunday tartib davlatning ijtimoiy-iqtisodiy maqsadlariga
mos ravishda iqtisodiy faoliyatni rag‘batlantiradi yoki cheklaydi.
Soliq siyosatining tartibga soluvchi vazifasida quyidagi yo‘nalishlar asosiy
o‘rin tutadi:
Ishlab chiqarishni geografik joylashuviga ta’sir qilish (erkin iqtisodiy zonalar
orqali);
Ijtimoiy zaif qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash (imtiyozli soliq stavkalari
orqali);
Iste’mol tuzilmasini shakllantirish (aksizlar orqali)
Tashqi savdoni tartibga solish (bojxona to‘lovlari orqali);
Innovatsion faoliyatga rag‘bat berish (sarmoya soliq yengilliklari orqali).
tartibga soluvchi funksiya yordamida soliqlar iqtisodiyotga aktiv ta’sir
ko‘rsatuvchi vosita sifatida xizmat qiladi.
3. Taqsimlovchi vazifa (redistributiv funksiya)
Soliqlarning uchinchi, ammo nihoyatda muhim vazifasi bu – taqsimlovchi
vazifadir. Ushbu vazifa orqali jamiyatda mavjud iqtisodiy resurslar, ya’ni
daromad va boyliklarning qayta taqsimlanishi amalga oshiriladi. Taqsimlovchi
funksiya soliq tizimi yordamida aholining turli ijtimoiy qatlamlari o‘rtasida
adolatli iqtisodiy muvozanatni ta’minlashga xizmat qiladi. Boshqacha aytganda,

22soliqlar yordamida boy qatlamlardan olinadigan daromadlar qayta taqsimlanib,
ijtimoiy ehtiyojmand qatlamlarga yo‘naltiriladi.
Ushbu funksiya ijtimoiy barqarorlikni saqlash, kambag‘allikni kamaytirish,
ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish, bepul ta’lim va tibbiyot xizmatlarini
moliyalashtirish uchun muhimdir. O‘zbekiston amaliyotida, masalan, jismoniy
shaxslarning daromad solig‘i progressiv shaklda joriy etilgan – bu yuqori
daromadli fuqarolardan ko‘proq soliq olinib, u byudjet orqali ijtimoiy
dasturlarni moliyalashtirishga sarflanadi.
Taqsimlovchi funksiyaning asosiy mexanizmlari quyidagilardan iborat:
Progressiv soliq stavkalari – daromad ortgani sari soliq stavkasi ham ortadi;
Soliq imtiyozlari – ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamlariga qo‘llaniladi
(nogironlar, nafaqachilar va boshqalar);
Subsidiya va transferlar – soliqlardan yig‘ilgan mablag‘lar aholining ijtimoiy
zaif guruhlariga qayta yo‘naltiriladi;
Ijtimoiy infratuzilma moliyalashuvi – sog‘liqni saqlash, ta’lim, ekologiya
kabi sohalarga davlat byudjetidan mablag‘ ajratiladi.
Bu funktsiya ayniqsa bugungi kunda muhim, chunki bozor iqtisodiyoti
sharoitida daromadlar o‘rtasidagi tafovut keskin bo‘lishi mumkin. Taqsimlovchi
soliq siyosati orqali esa bu tafovut yumshatiladi, ijtimoiy adolat tamoyili
tiklanadi va jamiyatda barqarorlik saqlanadi.
Masalan, O‘zbekistonda 2023-yildan boshlab kam ta’minlangan oilalarga
moddiy yordam, bolalarga nafaqa, subsidiyalar uchun ajratilgan mablag‘larning
asosiy manbasi aynan soliqlardan shakllanmoqda. Bu soliq tizimi orqali aholi
farovonligini ta’minlashning bevosita dalilidir.
Soliqlar vazifalarining o‘zaro bog‘liqligi
Fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi funksiyalar bir-biri bilan
chambarchas bog‘liqdir. Ular yakka holda emas, balki o‘zaro uyg‘unlikda
ishlaydi. Masalan, tartibga soluvchi vazifa orqali iqtisodiy faoliyatga ta’sir
ko‘rsatiladi, bu esa fiskal daromadlar bazasini kengaytiradi. Taqsimlovchi

23funksiya esa yig‘ilgan mablag‘larni ijtimoiy adolat asosida qayta yo‘naltiradi,
bu esa davlatga nisbatan ishonchni oshiradi va soliq intizomini kuchaytiradi.
Zamonaviy soliq siyosati bu uchala vazifani uyg‘un ravishda olib borishni
talab qiladi. Faqat fiskal daromad ortidan quvish ijtimoiy norozilikni keltirib
chiqarishi mumkin. Aksincha, faqat taqsimlovchi yondashuv ham iqtisodiy
samaradorlikni pasaytiradi. Shu sababli, har bir davlat soliq siyosatini yuritishda
ushbu uch funksiyani muvozanatda ushlashi muhimdir.
Soliqlar jamiyat va davlat o‘rtasidagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarning
bosh mexanizmi sifatida nafaqat daromad manbai, balki tartibga soluvchi va
ijtimoiy tenglikni saqlovchi vosita sifatida ham xizmat qiladi. Fiskal funksiya
orqali davlat mustahkam moliyaviy asosga ega bo‘ladi, tartibga soluvchi
funktsiya yordamida iqtisodiy jarayonlar yo‘naltiriladi, taqsimlovchi funksiya
orqali esa jamiyatda ijtimoiy adolat qaror topadi.
O‘zbekiston misolida olganda, ushbu funksiyalar davlat siyosatining
markazida turibdi. Ayniqsa, raqamli boshqaruv, soliq kodeksining
soddalashtirilishi, imtiyozlar tizimi va progressiv soliq mexanizmlari orqali har
uchala vazifa bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda. Bu esa iqtisodiy
barqarorlik, ijtimoiy adolat va fuqarolik ishonchining asosiy tayanchidir.
2.2. Soliq siyosatining davlat byudjetini shakllantirishdagi o‘rni
Soliq siyosati har bir suveren davlatning iqtisodiy siyosati yuritilishida
markaziy o‘rinni egallaydi. Ayniqsa, davlat byudjeti shakllanishida soliq
siyosatining ahamiyati beqiyosdir. Chunki davlat o‘zining barcha funksiyalarini
– ijtimoiy, iqtisodiy, harbiy, siyosiy va boshqalarni amalga oshirishda
moliyaviy resurslarga muhtoj. Ushbu resurslar esa, asosan, soliqlar orqali
shakllanadi. Shu boisdan soliq siyosati davlat byudjetining asosiy poydevorini
tashkil etadi.
Soliq siyosati deganda, davlatning iqtisodiy rivojlanishni rag‘batlantirish,
ijtimoiy tenglikni ta’minlash va budjet daromadlarini barqaror shakllantirish
maqsadida soliq stavkalari, soliq bazasi, imtiyozlar, yig‘im shakllari va

24tartiblarini belgilashdagi strategik yondashuvlar majmui tushuniladi. Soliq
siyosati qanday olib borilmasin, uning asosiy vazifasi – davlatga zarur bo‘lgan
daromad bazasini shakllantirish, bunda aholi va tadbirkorlar manfaatlari
o‘rtasidagi muvozanatni saqlab qolishdir.
O‘zbekiston Respublikasida ham soliq siyosati davlat byudjetini
shakllantirishda yetakchi rol o‘ynaydi. 2023-yil yakunlariga ko‘ra, umumiy
byudjet daromadlarining 85 foizdan ortig‘i aynan turli soliq turlari hisobidan
yig‘ilgan. Bu degani, budjet barqarorligi, ijtimoiy dasturlar, infratuzilma
loyihalari, ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimi moliyalashtirilishi bevosita soliq
tushumlariga bog‘liq.
Soliq siyosatining davlat byudjetidagi rolini quyidagi yo‘nalishlarda ko‘rish
mumkin:
Fiskal barqarorlikni ta’minlash – soliqlar budjetning asosiy daromad manbai
bo‘lgani bois, soliq siyosati fiskal barqarorlikka bevosita ta’sir ko‘rsatadi.
Yaxshi tashkil etilgan soliq siyosati defitsitni kamaytiradi, qarzdorlikni
nazoratda ushlab turadi.
Byudjetga tushumlar bazasini kengaytirish – soliq siyosati orqali yangi soliq
to‘lovchilarni jalb etish, norasmiy iqtisodiyotni legallashtirish, elektron nazorat
vositalari orqali tushumlarni oshirish mumkin.
Daromadlar barqarorligini ta’minlash – soliq stavkalarining barqarorligi va
prognoz qilinuvchanligi davlat byudjeti rejalashtirilishida aniqlik yaratadi.
Ijtimoiy siyosatni qo‘llab-quvvatlash – soliq siyosati orqali ortiqcha
daromadlar qayta taqsimlanadi va ijtimoiy himoyaga ehtiyojmand qatlamlar
qo‘llab-quvvatlanadi.
Davlat byudjetining shakllanishida soliqlarning qanday kombinatsiyasidan
foydalanilishi ham muhim. Masalan, QQS, foyda solig‘i, daromad solig‘i kabi
asosiy soliqlar yillik byudjet daromadining ustuvor qismini tashkil etadi.
Ularning ulushi va stavkalari o‘zgarishi bevosita budjet barqarorligiga ta’sir

25qiladi. Shu bois soliq siyosatida aniqlik, barqarorlik va adolat tamoyillari
birinchi o‘rinda turadi.
Keyingi yillarda O‘zbekistonda olib borilayotgan soliq islohotlari aynan
budjet daromadlarini kengaytirish, soddalashtirilgan soliq tizimini joriy etish,
raqamli texnologiyalarni kiritish orqali nazoratni kuchaytirish va xolislikni
ta’minlashga yo‘naltirilgan. “Raqamli soliq” kontsepsiyasi asosida joriy
qilingan onlayn kassa, elektron hisobotlar, avtomatik monitoring tizimlari
budjetga tushumlarning oshishiga zamin yaratmoqda.
QQS ulushi yildan-yilga ortib bormoqda (36.2% → 38.0% → 39.5%), bu
iqtisodiy faollik va nazorat kuchaygani bilan bog‘liq.
Yuridik shaxslar foyda solig‘i asta-sekin pasaymoqda, ehtimol soliq
yengilliklari yoki investitsion imtiyozlar sababli.
Daromad solig‘i o‘sib bormoqda, bu esa aholining daromadi va rasmiy
bandlikning ortganini ko‘rsatadi.
Aksiz va bojxona tushumlari biroz kamaymoqda — ehtimol ichki ishlab
chiqarish o‘sishi yoki bojxona siyosati islohoti bilan bog‘liq.

26 Mahalliy soliqlar barqaror ravishda ortmoqda, bu esa mahalliy
infratuzilmaga ko‘proq e’tibor qaratilayotganini anglatadi.
O‘zbekiston Respublikasida 2024–2025-yillarda olib borilgan soliq siyosati
davlat byudjetining barqaror shakllanishida hal qiluvchi rol o‘ynadi. Ayniqsa,
fiskal siyosatda soliqlarning ulushi bosqichma-bosqich optimallashtirilib, asosiy
daromad manbalari ustuvorlik bilan aniqlab borildi. Bu jarayonda raqamli
texnologiyalar, yangi nazorat usullari, soddalashtirilgan hisobot shakllari va
soliq to‘lovchilar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot mexanizmlari muhim
vositalarga aylandi.
2024-yil yakunlariga ko‘ra, davlat byudjeti daromadlarining 88 foizi soliqlar
hisobidan shakllandi. Soliqlarning ichki tarkibida esa quyidagicha ulushlar qayd
etildi:
QQS – 38%,
Yuridik shaxslar foyda solig‘i – 17.5%,
Jismoniy shaxslar daromad solig‘i – 14.2%,
Aksiz va bojxona to‘lovlari – 10.8%
Mahalliy soliqlar – 7.1%.
Bu ko‘rsatkichlar soliq siyosatining fiskal barqarorlikni ta’minlashdagi real
ta’sirini ifodalaydi. Ayniqsa QQS’ning ulushi yildan-yilga ortib borayotgani
ichki bozor faolligining oshishi, shaffof savdo operatsiyalarining kengayishi va
avtomatlashtirilgan soliq nazorat tizimlari joriy etilganining natijasidir.
2025-yil prognozlariga ko‘ra, soliq daromadlari yanada o‘sib, davlat
byudjetining 89.5 foizini tashkil etishi kutilmoqda. Ularning tarkibiy
tuzilmasida esa quyidagi o‘zgarishlar kutilmoqda:
QQS – 39.5%,
Foyda solig‘i – 17.2%,
Daromad solig‘i – 15%,
Aksiz va bojxona – 10.2%,
Mahalliy soliqlar – 7.5%.

27Bu raqamlar O‘zbekistonda soliq siyosati orqali davlat byudjetining asosiy
manbasi shakllanayotganini yaqqol ko‘rsatadi. QQS va daromad solig‘i ulushi
ortgani iqtisodiy faollik va fuqarolik soliq intizomi oshganini bildiradi.
Soliq siyosati turlari va ularning byudjetga ta’siri
Soliq siyosati asosan ikki yo‘nalishda yuritiladi:
Kengaytirilgan soliq siyosati – fiskal daromadlarni oshirish maqsadida soliq
bazasini kengaytirish, soliqqa tortilmagan sektorlarni ro‘yxatga olish, yangi
soliq turlarini joriy etish orqali amalga oshiriladi. 2024–2025-yillarda elektron
savdo, raqamli xizmatlar, blogerlik daromadlari kabi manbalar soliqqa tortila
boshlandi.
Rag‘batlantiruvchi soliq siyosati – iqtisodiyotni jonlantirish maqsadida ayrim
sohalar uchun soliq imtiyozlari, yengilliklar beriladi. Jumladan, IT
kompaniyalar, qishloq xo‘jaligi kooperativlari, eksportchi subyektlarga foyda
solig‘i bo‘yicha preferensiyalar joriy etildi.
Ushbu yondashuvlar orqali byudjet daromadlari hajmi faqat stavka bilan
emas, balki bazaning kengayishi hisobidan ham oshmoqda. Shu bilan birga,
soliq yuki bir qatlamga to‘plangan emas, balki adolatli taqsimlangan.
Soliq siyosatining byudjet balansiga ta’siri
Soliq siyosati orqali davlat byudjeti defitsitining oldi olinadi, ya’ni xarajatlar
va daromadlar o‘rtasidagi muvozanat saqlanadi. 2024-yilda budjet defitsiti yalpi
ichki mahsulotga nisbatan 3.2% bo‘lsa, 2025-yilda bu ko‘rsatkichni 2.8%
darajasiga tushirish maqsad qilingan. Bu ko‘rsatkich xalqaro moliyaviy
barqarorlik mezonlariga mos keladi.
Bundan tashqari, soliq siyosatining soddalashuvi – kichik va o‘rta biznes
uchun yillik aylanmaga asoslangan soddalashtirilgan soliq rejimlari, yagona
to‘lov turlari – soliq bazasining kengayishiga xizmat qilmoqda. Shu bilan birga,
nazoratning raqamli asosda yo‘lga qo‘yilishi noqonuniy soliqdan bo‘yin tovlash
holatlarini kamaytirdi.

282023–2025-yillar soliq turlarining byudjetdagi ulushi (%)
Soliq turi 2023 2024 2025 (prognoz)
Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS) 36.2% 38.0% 39.5%
Yuridik shaxslar foyda solig‘i 18.5% 17.5% 17.2%
Jismoniy shaxslar daromad solig‘i 13.8% 14.2% 15.0%
Aksiz va bojxona tushumlari 11.4% 10.8% 10.2%
Mahalliy soliqlar (yer, mol-mulk va b.) 6.9% 7.1% 7.5%
Umumiy soliq daromadlari ulushi 86.8% 87.6% 89.4%
2023–2025-yillar davomida olib borilgan soliq siyosati davlat byudjetini
barqaror shakllantirishda asosiy ustunga aylandi. QQS, foyda solig‘i, daromad
solig‘i kabi turlar davlat byudjetining asosiy manbai bo‘lib, ular orqali ta’lim,
sog‘liqni saqlash, ijtimoiy himoya va infratuzilma loyihalari
moliyalashtirilmoqda.Shu bilan birga, soliq siyosatining raqamlashtirilishi,
shaffofligi va prognoz qilinuvchanligi budjet rejalashtirishni soddalashtirib,
byudjet barqarorligini ta’minlashga xizmat qilmoqda. 2025-yilga borib davlat
byudjetining deyarli 90 foizi soliq tushumlari hisobidan shakllanmoqda, bu esa
soliq siyosatining muvaffaqiyatli yuritilayotganidan dalolat beradi.
2.3. O‘zbekistonda soliq tizimi va uni takomillashtirish yo‘nalishlari
O‘zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida milliy soliq tizimi
shakllantirildi va bosqichma-bosqich takomillashtirildi. Dastlab 1991–2000-
yillarda bozor iqtisodiyotiga mos ravishda soliq turlari joriy qilindi, 2007-yilda
Soliq kodeksi qabul qilindi, 2020-yildan boshlab esa yangi tahrirdagi Soliq
kodeksi kuchga kirdi. Bu islohotlar milliy soliq tizimini soddalashtirish, adolat
va barqarorlik tamoyillarini tatbiq etish, soliq to‘lovchilarning huquqlarini
kengaytirish, fiskal bazani kengaytirishga qaratilgan edi.
Hozirgi kunda O‘zbekiston soliq tizimi quyidagi asosiy soliq turlaridan
iborat:

29 Qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS);
 Yuridik va jismoniy shaxslar daromad solig‘i;
 Foyda solig‘i;
 Aksizlar;
 Yer va mol-mulk soliqlari;
 Ijtimoiy soliq;
 Bojxona to‘lovlari;
 Resurs va foydali qazilmalar soliqlari.
Soliq tizimi ikki darajada: umumdavlat (markaziy) va mahalliy bo‘lib,
daromadlar tegishli byudjetlarga taqsimlanadi. Masalan, QQS va foyda solig‘i
davlat byudjetiga yo‘naltirilsa, yer solig‘i va mol-mulk solig‘i mahalliy
darajada qoplanadi.
O‘zbekistonda soliq siyosatining ustuvor yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:
Soliq yukini kamaytirish – ayniqsa, kichik va o‘rta biznes subyektlari uchun
engillashtirilgan rejimlar joriy qilinmoqda. 2020-yildan soddalashtirilgan soliq
to‘lov tizimi (bir martalik soliq, aylanmadan soliq) amaliyotga tatbiq qilindi.
Soliq stavkalarining barqarorligi – investitsion muhitni yaxshilash maqsadida
soliq stavkalari barqaror saqlanmoqda. QQS 15% darajada muzlatilgan, foyda
solig‘i 12% atrofida, jismoniy shaxs daromad solig‘i esa 12% qilib belgilangan.
Soliq imtiyozlari va rag‘batlantirish – eksportchi korxonalar, IT sohasi
subyektlari, “yashil” texnologiyalarni ishlab chiqarganlar uchun soliq
imtiyozlari amal qilmoqda. Bu orqali innovatsion rivojlanish moliyaviy jihatdan
rag‘batlantirilmoqda.
Soliq boshqaruvining raqamlashtirilishi – oxirgi yillarda “Soliq-servis”,
“my.soliq.uz” platformalari orqali elektron hisobotlar joriy etildi. Bu nafaqat
shaffoflikni ta’minladi, balki byurokratik to‘siqlarni bartaraf qildi.
Soliq intizomini mustahkamlash – soliq nazoratini avtomatlashtirish, onlayn
kassa apparatlari, fiskal cheklar, QR-kodli nazorat vositalari soliq bazasini

30kengaytirishga xizmat qilmoqda. Rasmiy aylanma ortgani sababli QQS
tushumlari 2023–2024-yillarda eng katta daromad manbai bo‘lib qoldi.
Soliq tizimini tahlil qilganimizda, uning barqaror ishlashi uchun
muvofiqlashtirilgan siyosat, texnologik modernizatsiya va huquqiy asoslarning
dolzarbligi muhim ekani ayon bo‘ladi. Hozirgi tizim bir necha ijobiy jihatlarga
ega bo‘lsa-da, uni takomillashtirish zarurati ham mavjud.
Bugungi soliq tizimi barcha yutuqlarga qaramasdan, ba’zi tizimli
muammolarni ham o‘z ichiga oladi. Bu muammolarni bartaraf etish soliq
siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilab beradi. Jumladan, quyidagi jihatlar
soliq tizimini takomillashtirishda e’tibordan chetda qolmasligi zarur:
Soliq yuki taqsimotining nomutanosibligi – ayrim yirik korxona va
monopoliyalar qonuniy imtiyozlardan foydalanib, soliqlarni minimallashtiradi,
biroq kichik va o‘rta biznesga nisbatan soliq yuki nisbatan yuqori bo‘lib
qolmoqda. Bu esa iqtisodiy tengsizlikni yuzaga keltiradi.
Norasmiy sektorning ulushi yuqoriligi – hozirga qadar norasmiy ishchi kuchi,
noregistratsiyalangan tadbirkorlik faoliyati va noqonuniy daromad manbalari
soliq tizimidan chetda qolmoqda. Bu holat davlat byudjetining salmoqli
qismidan mahrum bo‘lishiga olib keladi.
Hududlar o‘rtasidagi soliq salohiyatidagi tafovut – poytaxt va iqtisodiy
rivojlangan viloyatlar katta soliq tushumlarini shakllantirar ekan, uzoq hududlar
byudjet taqsimotida qaram bo‘lib qolmoqda. Bu esa markazlashgan taqsimot
modelini qayta ko‘rib chiqish zaruratini keltirib chiqarmoqda.
Murakkab hisobot va tekshiruv tartibi – ba’zi kichik korxonalar soliq
hisobotlarini to‘g‘ri yuritishda qiyinchilikka duch kelmoqda. Hisobotlarni
avtomatlashtirish, “bir oynali” soliq xizmatini kuchaytirish kerak.
Yuqoridagi muammolarni inobatga olgan holda, O‘zbekistonda soliq tizimini
takomillashtirishning asosiy strategik yo‘nalishlari quyidagicha belgilanishi
mumkin:
1. Soliq bazasini kengaytirish

31Norasmiy iqtisodiyotning rasmiy sektorga integratsiyalashuvi orqali soliqqa
tortiladigan subyektlar sonini oshirish zarur. Bu masalada elektron registratsiya,
bank orqali to‘lov tizimlarini kengaytirish, savdo shartnomalarini majburiy
raqamlashtirish mexanizmlari muhim vosita bo‘ladi.
2. Soliq yuki muvozanatini ta’minlash
Katta biznes, bank sektori, eksportchi kompaniyalar uchun individual soliq
stavkalari va adolatli taqsimot tamoyillarini joriy etish lozim. Bu orqali soliq
to‘lovchilarning motivatsiyasi ortadi.
3. Hududiy soliq avtonomiyasini kuchaytirish
Mahalliy byudjetlar mustaqilligini ta’minlash, soliqlarni hududlar kesimida
samarali taqsimlash, mahalliy loyihalarni moliyalashtirish uchun daromad
manbalarini hududlarga biriktirish zarur.
4. Raqamlashtirishni chuqurlashtirish
Yagona soliq elektron platformasi, mobil ilovalar, AI asosidagi soliq
monitoring tizimi orqali shaffoflik, tezkorlik va soliq intizomi oshiriladi.
5. Ta’lim va soliq savodxonligini oshirish
Soliq to‘lovchilarning huquqiy va moliyaviy savodxonligini oshirish orqali
fuqarolik mas’uliyati, ixtiyoriy to‘lov madaniyatini shakllantirish mumkin. Bu
tizimning ishonchga asoslangan ishlashini kuchaytiradi.
Xulosa
Men ushbu kurs ishini bajarish davomida soliqlar va ularning davlat
iqtisodiyotidagi o‘rni, huquqiy asoslari, turlari va funksional vazifalarini har
tomonlama o‘rganishga harakat qildim. Soliqlar har qanday davlat moliyasining

32asosiy daromad manbai bo‘lib, ular orqali nafaqat fiskal barqarorlik
ta’minlanadi, balki iqtisodiyotni tartibga solish va ijtimoiy tenglikni
shakllantirish imkoniyati yaratiladi.
Kurs ishida, birinchidan, soliqlarning mazmun-mohiyati va tarixiy
shakllanish jarayonlari chuqur tahlil qilindi. Soliqlar to‘g‘ridan-to‘g‘ri va
bilvosita, markaziy va mahalliy, jismoniy va yuridik shaxslar kesimida
tasniflanib, har birining o‘ziga xosligi o‘rganildi.
Ikkinchidan, soliqlarning fiskal, tartibga soluvchi va taqsimlovchi vazifalari
alohida o‘rganildi. Ayniqsa, davlat byudjetini shakllantirishdagi o‘rni misollar
va statistik ma’lumotlar asosida tahlil qilindi. Soliq siyosati orqali iqtisodiy
faollikni rag‘batlantirish, daromadlarni teng taqsimlash va byudjet
barqarorligini ta’minlash mumkinligi asoslab berildi.
Uchinchidan, O‘zbekiston Respublikasining soliq tizimi amaliy jihatdan
tahlil qilinib, mavjud muammo va kamchiliklar aniqlab chiqildi. Jumladan,
norasmiy sektor ulushining yuqoriligi, soliq yuki notekis taqsimlanishi,
hududlar o‘rtasidagi fiskal tengsizlik, ayrim subyektlarning soliqdan qochishi
kabi muammolar tizimni takomillashtirish zaruratini yuzaga keltirmoqda.
Shu nuqtai nazardan, men quyidagi taklif va tavsiyalarni ilgari suraman:
Soliq bazasini kengaytirish uchun norasmiy sektorga raqamli nazorat
mexanizmlarini kuchaytirish;
Soddalashtirilgan soliq rejimlarini yanada qulaylashtirish va huquqiy
savodxonlikni oshirish;
Soliq stavkalarini ijtimoiy adolat tamoyiliga asoslab qayta ko‘rib chiqish;
Mahalliy byudjetlar mustaqilligini oshirish orqali hududiy iqtisodiy faollikni
rag‘batlantirish;
Elektron soliq xizmatlari va avtomatlashtirilgan monitoring tizimlarini barcha
soliq to‘lovchilar uchun joriy qilish.

33Xulosa o‘rnida aytishim mumkinki, soliqlar davlat va jamiyat o‘rtasidagi
iqtisodiy munosabatlarning eng muhim ko‘rinishi bo‘lib, ular orqali
mamlakatning moliyaviy barqarorligi, iqtisodiy o‘sishi va ijtimoiy farovonligi
ta’minlanadi. Men bu kurs ishi orqali soliqlarni nazariy va amaliy jihatdan
o‘rganish ko‘nikmalariga ega bo‘ldim hamda kelgusida ushbu bilimlarimni
iqtisodiy tahlil va boshqaruv faoliyatida samarali qo‘llashga tayyorman.
Foydalanilgan adabiyotlar
1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi

34to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba:
www.lex.uz
2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini
takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son,
2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz
3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich.
O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini
oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba:
www.prezident.uz
4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining
bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish
to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart.
5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar
bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil
20-yanvar.
6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish
to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel.
7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil
24-fevral.
8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil.
9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. –
Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet.
10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”.
– Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet.
11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent:
“Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet.
12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz
13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz

3514) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik
ma’lumotlari. – 2023-yil.
15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020.
16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance
Toolkit”, 2019.
17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”,
2022.
18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik
jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”.
19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2-
chorak.
20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini
oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022.
21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat
mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019.
22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot,
2021. – 280 bet.
23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot.
24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging
Markets”, 2021.

Soliqlar va ularning vazifalari

Sotib olish