Дата регистрации 14 Февраль 2025
80 ПродажSovuq urush tarixi tarixshunosligi
![II.BOB. SOVUQ URUSH TARIXI G ARB NIGOHIDAʻ
Sovuq urush davri haqidagi Sovet tarixshunosligi Sovet davlati tomonidan
ko p hollarda buyurilgan va Sovuq urush uchun G arbni ayblagan.
ʻ ʻ Britaniyada
tarixchi E. H. Karr 14 jildni yozgan Sovet Ittifoqi tarixi , 1920-yillarga
bag ishlangan va 1950-1978 yillarda nashr etilgan. Uning do sti R.V.Deyvisning
ʻ ʻ
aytishicha, Karr Sovuq Urushga qarshi tarix maktabiga mansub bo lib, u Sovet
ʻ
Ittifoqini dunyodagi eng ilg or kuch, Qo shma Shtatlarni insoniyat va Sovuq urush
ʻ ʻ
taraqqiyoti uchun dunyodagi asosiy to siq deb bilgan. Amerikaning Sovet
ʻ
Ittifoqiga qarshi tajovuzi haqida. Karr Anglofon tarixchilarini tanqid qildi, ular
Sovet Ittifoqini Angliya va Qo shma Shtatlarning madaniy me’yorlari bo yicha
ʻ ʻ
adolatsiz hukm qilgan deb hisobladilar.
Qo shma Shtatlarda paydo bo lgan birinchi talqin maktabi «pravoslav» edi.
ʻ ʻ
Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan keyin o n yildan ko proq vaqt davomida bir
ʻ ʻ
necha amerikalik tarixchilar Sovuq urush boshlanishining rasmiy Amerika
talqiniga qarshi chiqishdi.
Sovuq urush uchun javobgarlikni «pravoslav» maktab
Sovet Ittifoqiga va uning zimmasiga yuklaydi Sharqiy Evropaga
kengayish . Masalan, Tomas A. Beyli uning 1950 yilda bahslashdi Amerika
Rossiyaga yuzlanadi Urushdan keyingi tinchlikning buzilishi natijasi edi Sovet
ekspansionizmi Ikkinchi jahon urushidan keyingi yillarda. Beyli bahslashdi Jozef
Stalin da bergan va’dalarini buzdi Yaltadagi konferentsiya , istamagan Sharqiy
Evropa aholisiga sovetlar hukmronlik qiladigan rejimlarni o rnatdi va butun
ʻ
dunyoga kommunizmni tarqatish uchun fitna uyushtirdi. [2]
Shu nuqtai nazardan,
Amerika rasmiylari Sovet tajovuziga qarshi javob berishga majbur
bo ldilar
ʻ Truman doktrinasi , butun dunyo bo ylab kommunistik buzg unchilikni ʻ ʻ
o z ichiga olishni rejalashtirmoqda
ʻ Marshall rejasi .
Yana bir taniqli «pravoslav» tarixchi edi Gerbert Feys , uning ishlarida kim
yoqadi Cherchill, Ruzvelt, Stalin va Ishonchdan terrorgacha: sovuq urush
boshlanishi shunga o xshash qarashlarni bildirdi. Unga ko ra, urushdan keyingi
ʻ ʻ
davrda Sharqiy Evropada Sovet tajovuzkorligi Sovuq urush boshlanishiga sabab
17](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_16.png?v=1)
![bo lgan. Buning ustiga, u ham buni ta’kidladiʻ Franklin D. Ruzvelt Stalinga nisbatan
siyosati va uning Yaltadagi konferentsiyada Stalin talablariga «taslim bo lishi»
ʻ
Sovet Ittifoqining tajovuziga yo l ochdi va Evropada kuchlar muvozanatini Sovet
ʻ
foydasiga hal qildi. Ushbu talqin Sovuq urush tarixidagi AQShning «rasmiy»
versiyasi sifatida tavsiflangan. Garchi u 1960-yillarda akademik munozaralarda
tarixiy fikrlash uslubi sifatida o z hukmronligini yo qotgan bo lsa ham, u
ʻ ʻ ʻ
ta’sirchan bo lib qolmoqda.
ʻ 7
1960-yillarda AQShning Vetnamdagi ishtiroki ko ngli qolgan
ʻ Yangi
chap tarixchilar va ozchilik tarixchilarni xayrixohlik bilan yaratdilar Vietnam
Kong kommunistik pozitsiya va Amerika siyosatiga qarshi antipatiya. Bundan ham
muhimroq revizionistlar urushda xatolarga yo l qo yganlik uchun AQSh ham,
ʻ ʻ
Sovet Ittifoqi ham aybdor deb ta’kidladilar va «qamoq» sharoitlarini rad etishdi.
Ular «pravoslav» tarixchilar bilan kurashdilar. » Revizionist « hisob-kitoblari
natijasida paydo bo ldi
ʻ Vetnam urushi jihatidan ko proq ko rilgan Qo shma ʻ ʻ ʻ
Shtatlarning xalqaro ishlarda rolini kattaroq qayta ko rib chiqish
ʻ
sharoitida Amerika imperiyasi yoki gegemonlik .
Yangi fikr maktabi alohida olimlar o rtasida ko plab tafovutlarni qamrab
ʻ ʻ
olgan bo lsa-da, uni o z ichiga olgan asarlar odatda u yoki bu jihatdan javoblar
ʻ ʻ
edi. Uilyam Appleman Uilyams 1959 jild, Amerika diplomatiyasining fojiasi .
Uilyams uzoq vaqtdan beri mavjud bo lgan «pravoslav» hisob-kitoblarga qarshi
ʻ
chiqib, amerikaliklar har doim imperiya barpo etuvchi xalq bo lib kelgan, hatto
ʻ
Amerika rahbarlari buni rad etishgan. [1]
Da dars bergan Uilyamsning
ta’siri Viskonsin universiteti va keyinchalik ushbu mavzularda asarlarni nashr etgan
bir nechta talabalari, deb nomlangan narsalarni yaratish uchun etarli edi Amerika
diplomatik tarixining «Viskonsin maktabi» . Viskonsin maktabi Yangi Chapdan
ajralib turardi; har birining a’zolari ba’zida o zlarini ittifoqdosh deb bilgan
ʻ
bo lsalar-da, «Yangi chap» tanqidlari tahlilda ham, taklif qilingan echimlarda ham
ʻ
ancha radikalroq bo lgan.
ʻ
7
A.Doniyorov Markaziy Osiyo xalqlari tarixshunosligi. –T.: NIF MSH, 2020. – B . 226.
18](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_17.png?v=1)
![Uilyamsdan so ng, revizionistlar Ikkinchi Jahon urushi tugashidan anchaʻ
oldin Sovet Ittifoqini izolyatsiya qilish va ularga qarshi kurashish uchun bir qator
harakatlarini keltirib, AQShda urushdan keyingi tinchlikning buzilishi uchun
ko proq mas’uliyat yukladilar.
ʻ [9]
Ular amerikalik siyosatchilar bozor tizimini va
kapitalistik demokratiyani saqlab qolish bilan bog liq eng muhim masalani
ʻ
o rtoqlashdi, deb ta’kidladilar. Ushbu maqsadga erishish uchun ular «
ʻ ochiq
eshik «Amerika biznesi va qishloq xo jaligi uchun tashqi bozorlarga kirishni
ʻ
kengaytirishga qaratilgan chet el siyosati edi . 8
Revizionist olimlar keng tarqalgan ilmiy tadqiqotlarga qarshi
chiqishdi Sovet rahbarlari urushdan keyin kommunizmni kengaytirishga sodiq
edilar. Ular Sovet Ittifoqining Sharqiy Evropani bosib olishida mudofaa asoslari
borligini va Sovet rahbarlari o zlarini AQSh va uning ittifoqchilari qurshovidan
ʻ
qochishga urinish sifatida ko rganliklariga dalil keltirdilar.
ʻ [9]
Shu nuqtai nazardan,
Sovet Ittifoqi Ikkinchi Jahon urushi tugaganidan so ng shu qadar zaif va vayron
ʻ
bo lganki, AQShga jiddiy tahdid sola olmas edi, chunki u yadroviy monopoliyani
ʻ
saqlab kelguniga qadar Sovet Ittifoqi o zining birinchi atom bombasini sinovdan
ʻ
o tkazdi
ʻ 1949 yil avgustda.
Revizionist tarixchilar, shuningdek, Sovuq urushning kelib chiqish davri
kelib chiqqan degan qarashni taqdim etdilar Rossiya fuqarolar urushiga
ittifoqchilar aralashuvi . [1]
Ba’zilar Viskonsin maktabining tarixchisi sifatida orqaga
qaytishadi Valter LaFeber uning ishida Amerika, Rossiya va sovuq urush , 1972
yilda birinchi bo lib nashr etilgan, Sovuq Urushning kelib chiqishi 19-asrda
ʻ
Rossiya va AQSh o rtasidagi Sharqiy Osiyoni Amerika savdosi, bozorlari va
ʻ
ta’siriga ochilishi sababli kelib chiqqan mojarolardan kelib chiqqan deb
ta’kidladi. LaFeber, Ikkinchi Jahon urushi yakunida Qo shma Shtatlar har bir
ʻ
davlat Amerika ta’siri va savdosi uchun ochiq bo lgan dunyoni ta’minlashga sodiq
ʻ
bo lib, Sovuq urush boshlanishiga turtki bergan ko plab mojarolarni qo llab-
ʻ ʻ ʻ
quvvatladi, deb ta’kidladi.
8
Madraimov A., Fuzailov G. Manbashunoslik. –T.: O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2008. – B. 228.
19](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_18.png?v=1)
![Bilan boshlanadi Gar Alperovits uning ta’sirchanligida Atom diplomatiyasi:
Xirosima va Potsdam (1965), revizionistlar Qo shma Shtatlarning Ikkinchi Jahonʻ
Urushining so nggi kunlarida Xirosima va Nagasakiga qarshi atom qurolidan
ʻ
foydalanish to g risidagi qaroriga e’tibor qaratdilar.
ʻ ʻ Ularning e’tiqodlariga
ko ra
ʻ Nagasaki va Xirosimani yadroviy bombardimon qilish aslida Sovuq urush
boshlandi. Alperovitsning so zlariga ko ra, bombalar urushda g alaba qozonish
ʻ ʻ ʻ
uchun allaqachon mag lubiyatga uchragan Yaponiyaga qarshi emas, balki Sovet
ʻ
Ittifoqini qo rqitish uchun Sovet Ittifoqining kengayishini to xtatish uchun
ʻ ʻ
Amerika Qo shma Shtatlari foydalanishi to g risida signal berish orqali ishlatilgan,
ʻ ʻ ʻ
ammo ular buni bajara olmagan.
Yangi chap tarixchilar Joys va Gabriel Kolko «s Kuchning chegaralari:
Dunyo va AQSh tashqi siyosati, 1945–1954 (1972) Sovuq urush haqidagi
tarixshunoslikda ham katta e’tibor oldi. Kolkoslar Amerika siyosati ikkala refleksli
ravishda da’vo qildilar antikommunist va aksilinqilobiy. Qo shma Shtatlar sovet
ʻ
ta’siriga emas, balki Amerikaning iqtisodiy va siyosiy imtiyozlariga qarshi yashirin
yoki harbiy usullar bilan har qanday da’vo shakllariga qarshi kurash olib bordi.
[1]
Shu ma’noda, Sovuq Urush - bu ikki blok o rtasidagi raqobat haqida emas,
ʻ
aksincha har bir blok tarkibidagi dominant davlatlarning o z aholisi va mijozlarini
ʻ
boshqarish va intizomiy boshqarish usullari hamda ularning ko payishini kim
ʻ
qo llab-quvvatlaganligi va undan foyda ko rishi haqida hikoya qiladi. qurol ishlab
ʻ ʻ
chiqarish va tashqi dushmanga nisbatan siyosiy tashvish.
Revizionist talqin o z tanqidiy reaktsiyasini keltirib chiqardi. Turli xil yo llar
ʻ ʻ
bilan, «post-revizyonist» stipendiyasi kommunizm qulashi Sovuq urushning kelib
chiqishi va borishi to g risida ilgari yozilgan ishlarga qarshi chiqdi.
ʻ ʻ
Bu davrda «post-revizyonizm» «revizionistlar» ga qarshi ularning ba’zi
topilmalarini qabul qildi, ammo ularning asosiy da’volarining aksariyatini rad etdi.
«Pravoslav» va «revizionist» lagerlar o rtasida muvozanatni saqlashga qaratilgan
ʻ
yana bir joriy urinish, har ikki tomonning ziddiyat kelib chiqishi uchun javobgarlik
sohalarini belgilab berdi. Masalan, Tomas G. Paterson Sovet-Amerika qarama-
qarshiligi (1973) Sovet dushmanligi va Qo shma Shtatlarning urushdan keyingi
ʻ
20](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_19.png?v=1)
![dunyoda hukmronlik qilish harakatlarini Sovuq urush uchun bir xil mas’ul deb
hisobladi.Ushbu yondashuvning asosiy ishi shu edi Jon Lyuis Gaddis «s Amerika
Qo shma Shtatlari va sovuq urushning kelib chiqishi, 1941–1947 yyʻ (1972). Hisob
darhol Sovuq urushda turli xil talqinlarni sintez qilishni da’vo qiladigan yangi
maktabning boshlanishi sifatida qabul qilindi. [1]
Keyinchalik Gaddis «Sovuq urush
boshlanishi uchun biron bir tomon javobgarlikni o z zimmasiga olmaydi» deb
ʻ
ta’kidladi. Shu bilan birga, u AQSh siyosatchilariga ichki siyosatning murakkabligi
sababli cheklovlarni ta’kidladi. Bundan tashqari, Gaddis ba’zi revizionist
olimlarni, xususan Uilyamsni Sovuq urushning kelib chiqishida Sovet siyosatining
rolini tushunmaganliklari uchun tanqid qildi. Gaddisning 1983 yilgi
distilatsiyasi Revizionistlardan keyingi stipendiyalar Sovuq Urushning keyingi
tadqiqotlariga rahbarlik qilishning asosiy kanaliga aylandi. Gaddisning ramkasini
shubha ostiga olish uchun deyarli darhol harakat sodir bo ldi
ʻ Melvin P. Leffler ,
kim «bu Kremlning xatti-harakatlari emas, balki uning ijtimoiy-iqtisodiy
dislokatsiya, inqilobiy millatchilik, Britaniyaning zaifligi va kuchlarning
Evroosiyo vakuumlaridan qo rqishidan iborat bo lganligini namoyish qildi. AQSh
ʻ ʻ
tashabbuslarini xalqaro xavfsizlik tizimini o z kontseptsiyasi bilan to ldirishga
ʻ ʻ
undadi». Bu «kuchli raddiya» larga sabab bo ldi
ʻ Gaddis va uning
izdoshlaridan, Ammo Leffler ularning e’tirozlarini noto g ri va asossiz deb
ʻ ʻ
hisobladi. Ammo, Lefflerning o zi hamon revizionistlar lageriga kiradi.
ʻ 9
«Post-revizyonist» adabiyotda AQSh va Sovet harakatlari va istiqbollari
to g risida tushuncha berishdan ko ra, mojaroni kim boshlaganligi to g risida
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
nuansga nisbatan sezgirroq va kamroq qiziqqan yangi tadqiqot maydoni paydo
bo ldi.
ʻ Shu nuqtai nazardan qaraganda, Sovuq urush har ikki tomonning ham
mas’uliyati emas, aksincha, qariyb asrlar davomida bir-biridan shubhalanib kelgan
ikki jahon kuchlari o rtasidagi bashorat qilinadigan ziddiyatlarning natijasi edi.
ʻ
Masalan, Ernest May 1984 yilgi inshoda shunday yozgan edi:
9
Madraimov A., Fuzailov G. Manbashunoslik. –T.: O’zbekiston faylasuflari milliy jamiyati, 2008. – B. 218.
21](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_20.png?v=1)
![manbashunoslik asoslarini, manbalardan foydalanish mohiyatini va aniq
tadqiqot usullarini tahlil qiladi. Unda tarixiy tadqiqotlar muammolari
taraqqiyotning eng muhim belgisi va tarixiy bilimlar hamda tarixiy davrning
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy ehtiyojlarining ifodasi sifatida tahlil qilinadi.
Sovet tarixshunosligi, asosan Sovet Ittifoqi va Rossiyadan tashqarida
bo lgan olimlar tomonidan qattiq tanqid qilindi. Uning «ilmiy» deganʻ
maqomi umuman shubha ostiga olingan va u ko pincha rad
ʻ
etilgan mafkura va psevdologiya . Robert Conquest degan xulosaga keldi
«Umuman olganda, misli ko rilmagan
ʻ terror jamiyatni tabiiy imkoniyatlariga
qarshi massiv va tezkor ravishda o zgartirish uchun mafkuraviy asosli
ʻ
urinishlar uchun zarur bo lib tuyulishi kerak.
ʻ Bilan birga bo ʻ lgan
soxtalashtirishlar deyarli har qanday sohada zo ʻ rg ʻ a ishonchli darajada
amalga oshirildi . Haqiqiy faktlar , real statistika xayolot sohasiga g oyib
ʻ
bo ʻ ldi . Tarix , shu jumladan Kommunistik partiyaning tarixi , yoki
aksincha ayniqsa Kommunistik partiya tarixi qayta yozildi . Unpersons rasmiy
yozuvlardan g oyib bo ldi. Sovet o tmishdagi odamlarning asirga olingan
ʻ ʻ ʻ
ongiga yangi o tmish bilan bir qatorda yangi hozirgi ham tatbiq etildi, albatta,
ʻ
1980-yillarning oxirida haqiqat paydo bo lganda tan olindi «.
ʻ
Ushbu tanqid Sovet Ittifoqida ilm-fan mustaqil bo lganidan kelib
ʻ
chiqadi. 1930-yillarning oxiridan boshlab Sovet tarixshunosligi
davolash partiya yo nalishi
ʻ va haqiqat bitta va bir xil. [8 ]
Shunday qilib, agar u
ilm-fan bo lsa, odatda ma’lum bir siyosiy va mafkuraviy kun tartibiga xizmat
ʻ
qiladigan fan edi tarixiy revizionizm . 1930-yillarda tarixiy arxivlar yopildi
va original tadqiqotlar qattiq cheklangan edi. Tarixchilar o zlarining
ʻ
asarlarini Stalin va boshqa «marksistik-lenincha klassiklar» ga tegishli yoki
mos bo lmagan havolalar bilan qalampir qilishlari va partiyaning
ʻ
ko rsatmasiga binoan inqilobgacha bo lgan tarixiy voqealar to g risida hukm
ʻ ʻ ʻ ʻ
chiqarishlari kerak edi. Ruscha raqamlar. Nikita Xrushchev » Tarixchilar
xavfli va hamma narsani ostin - ustun qilishga qodir . Ularni kuzatib borish
kerak», deb izoh berdi. Davlat tomonidan tasdiqlangan tarix ochiq-oydin
25](https://docx.uz/documents/e1c41fd5-a00f-47b1-a4ea-66a5fc2e6069/page_24.png?v=1)
SOVUQ URUSH TARIXI TARIXSHUNOSLIGI