Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	262.0KB
Покупки	1
Дата загрузки	09 Май 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini belgilash

Strategik menejmentda turli xil strategik turlar mavjud:
● Korporativ strategiya : Tashkilotning umumiy yo'nalishini belgilash va
turli bo'limlar, bozorlar yoki geografik hududlardagi faoliyatni
muvofiqlashtirish.
● Biznes strategiyasi : Raqobatbardosh ustunlik yaratish va o'z bozorida
muvaffaqiyatga erishish.
● Funktsional strategiya : Tashkilotning har bir bo'limi (marketing,
moliya, ishlab chiqarish va boshqalar) uchun strategiyalarni ishlab
chiqish.
7. Hozirgi zamon tendensiyalari
Strategik menejmentda yangi tendensiyalar va yondashuvlar ham mavjud:
● Agil yondashuvlar : Tezkor o'zgaruvchan bozorlar va sharoitlarda
tashkilotlar tez va moslashuvchan qarorlar qabul qilishga intilishadi.
● Digital strategiya : Yangi texnologiyalar va raqamli vositalarni joriy
etish, onlayn marketing va elektron tijoratning o'sishi.
● Barqarorlik va ijtimoiy mas'uliyat : Korxonalar faqat moliyaviy
muvaffaqiyatni emas, balki ekologik va ijtimoiy mas'uliyatni ham o'z
strategiyalariga kiritishadi.
Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini
ta'minlash uchun amalga oshiriladigan murakkab va tizimli jarayon. U har bir
tashkilot uchun o'ziga xos, lekin umumiy prinsiplar va yondashuvlarga
asoslanadi. Bu nazariy asoslar boshqaruvchilarga tashkilotning ichki va tashqi
muhitini tahlil qilish, samarali strategiyalarni ishlab chiqish va ularni amalga
oshirishga yordam beradi.
10

1.2. Strategik menejmentning vazifalari va ularning vazifalar
iyerarxiyasi
Strategik Menejmentning Vazifalari
Strategik menejmentning vazifalari tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga
erishishga yordam beruvchi asosiy yo'nalishlar va faoliyatlarni o'z ichiga oladi.
Bu vazifalar quyidagilardan iborat:
1. Tashkilotning maqsadlarini belgilash :
Strategik menejmentning eng asosiy vazifalaridan biri — tashkilotning uzoq
muddatli va qisqa muddatli maqsadlarini aniqlashdir. Bu maqsadlar
tashkilotning qanday yo'nalishda rivojlanishini belgilaydi. Maqsadlarni
belgilashda tashkilotning mavjud resurslari, tashqi muhit va raqobat sharoitlari
inobatga olinadi.
2. Muhitni tahlil qilish :
Strategik menejmentda tashqi va ichki muhitni tahlil qilish juda muhim vazifa
hisoblanadi. Bu jarayonda tashkilotning ichki kuchli va zaif tomonlari,
shuningdek, tashqi imkoniyatlar va tahdidlar o'rganiladi. SWOT tahlili
(Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) bu jarayonning asosiy vositasi
bo'lib, tashkilotning strategik yo'nalishlarini aniqlashda yordam beradi.
3. Strategiyalarni ishlab chiqish :
Tashkilot maqsadlariga erishish uchun qanday yo'llar bilan harakat qilishini
belgilash, ya'ni strategiyalarni ishlab chiqish — bu strategik menejmentning
muhim vazifalaridan biridir. Strategiyalarni ishlab chiqishda tashkilotning ichki
imkoniyatlari, tashqi raqobat va bozor sharoitlari hisobga olinadi. Ushbu
26

● Monitoring va hisobotlar : Maqsadlarga erishishda monitoring tizimi va
muntazam hisobotlar yordamida jarayonni kuzatish.
Shunday qilib, strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish — bu
tashkilotning rivojlanishi va muvaffaqiyatini ta'minlash uchun kerakli bo'lgan
murakkab, ammo zaruriy jarayondir. Bu jarayonni to'g'ri boshqarish va amalga
oshirish orqali tashkilotlar o'z maqsadlariga erishishlari mumkin.
3.2. Strategik maqsadlarga erishishda monitoring va baholash
Bajarilgan vazifalarning natijalarini baholash .
Tashkilotning strategik faoliyatida vazifalarni birlashtirish — bu
kompaniya yoki tashkilotning maqsadlariga erishish uchun turli vazifalar,
bo'limlar va resurslarni samarali tarzda birlashtirish jarayonidir. Bu jarayon
strategik rejalashtirish, resurslarni taqsimlash va turli bo'limlar o'rtasida
muvofiqlikni ta'minlashni o'z ichiga oladi. Vazifalarni birlashtirish tashkilotning
umumiy maqsadlariga erishish uchun zarur, chunki bu samarali ishlash,
raqobatbardoshlikni oshirish va innovatsiyalarni qo'llash imkonini beradi.
Vazifalarni Birlashtirishning Muhimlig i Vazifalarni birlashtirish
tashkilotning strategik faoliyatining asosiy jihatlaridan biri hisoblanadi. Bu
quyidagi sabablarga ko'ra muhim:
Muvofiqlik va koordinatsiya : Tashkilotning turli bo'limlari o'rtasida
muvofiqlik va yaxshi koordinatsiya bo'lishi kerak. Masalan, marketing va ishlab
43

O'zgarishlarga qarshilik
Muammo: Xodimlar yoki menejment tomonidan o'zgarishlarga qarshilik
ko'rsatish strategik maqsadlarga erishish jarayonini qiyinlashtiradi.
O'zgarishlarni qabul qilishdagi qiyinchiliklar, yangi tizimlar va jarayonlarga
ko'nikish muammolariga olib kelishi mumkin.
Aniqlash usullari: Xodimlar bilan suhbatlar: Xodimlar va rahbariyat bilan
o'zgarishlarga nisbatan qarshilikni aniqlash uchun intervyu va so'rovlar
o'tkazish.
O'zgarishlar bo'yicha treninglar: Xodimlar va menejment uchun o'zgarishlarni
qabul qilish va moslashuvchanlikni oshirish bo'yicha treninglar o'tkazish.
Yomon boshqaruv va rahbarlik
Muammo: Strategik maqsadlarni amalga oshirishda rahbariyatning yomon
boshqaruvi yoki noaniq qarorlar qabul qilishi jiddiy to'siqlarga olib keladi.
Rahbariyatning qaramog'idagi bo'limlar va xodimlar o'rtasida motivatsiya va
ishonch yo'qolishi mumkin.
Aniqlash usullari: Rahbarlik va boshqaruv tizimini tahlil qilish: Rahbariyat va
menejmentning qarorlar qabul qilish jarayonlarini baholash.
Motivatsiya so'rovnomalari: Xodimlarning rahbariyatga bo'lgan ishonchi va
motivatsiyasini o'rganish.
Xatarlarni boshqarishdagi kamchiliklar
Muammo: Strategik rejalashtirishda xatarlar va risklarni tahlil qilmaslik yoki
yomon baholash maqsadlarni amalga oshirishda jiddiy muammolarni keltirib
chiqarishi mumkin. Masalan, iqtisodiy o'zgarishlar, raqobat kuchayishi yoki
texnologik yutuqlar tashkilotning strategiyasini xavf ostiga qo'yishi mumkin.
49

Strategiyani qanday qilib yaxshilash mumkin, degan savol menejerni xech
qachon tark etmasligi lozim. SHuning uchun strategiyani ishlab chiqish dinamik
jarayondir.
Kompaniya strategiyasi qator savollarga javoblardan iborat bo’ladi. Bu
savollar quyidagilardan iborat:
● ishniqanday rivojlantirish kerak?⁃
● mijozlarniqandayqilib qanoatlantirish kerak?
⁃
● raqiblardan qanday qilib o’zib ketish mumkin?
⁃
● o’zgaruvchan bozor sharoitlariga qanday javob berish lozim?
⁃
● kompaniyaning ayrim funktsional bo’linmalarini qanday
⁃
boshqarish kerak?
● moliyaviy va strategik maqsadlarga qanday qilib erishish
⁃
mumkin?
Strategik ko’rish va kompaniya missiyasini ishlab chiqish, maqsadlarni
aniqlash va va strategiyani tanlash - bu kompaniyaning rivojlanish yo’nalishini
belgilashdagi asosiy vazifalardir. Kechikib to’zilgan strategik rejalar yoki o’z
vaqtida kiritilmagan to’zatishlar xech qanday natija bermaydi.
G) Strategiyani amalga oshirish ishlari ma’muriy vazifalarga kirib,
quyidagilardan iborat: strategiyani muvaffaqiyatli bajarish uchun tashkiliy
imkoniyatlar yaratish;
mablaglarni foydali joylashtirish uchun byudjetni boshqarish;
⁃
korxona strategiyasini amalga oshirishni ta’minlaydigan siyosatni belgilash;
⁃
xizmatchilarning yanada samaraliroq ishlashlari uchun ragbatlantirish;
⁃
erishiladigan natijalar va muqofotlar xajmini birbiriga bog’lash;
⁃
kompaniyada belgilangan vazifalarni bajarish uchun qulay muxit yaratish;
⁃
23

Maqsadlar missiya va vizyon bilan uyg'un bo'lsa, barcha faoliyatlar
tashkilotning umumiy yo'nalishiga mos keladi va natijada muvaffaqiyatga
erishish osonlashadi.
Misol:
Agar tashkilotning missiyasi "Yangi texnologiyalar orqali hayot sifatini
yaxshilash" bo'lsa, maqsad "Yangi texnologik yechimlarni ishlab chiqish va
ularni bozorga joriy etish" bo'lishi mumkin.
Vazifalarni Aniq Belgilash va Ularning Ijrosini Monitoring Qilish
Vazifalar maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan konkret qadamlardir. Ular:
● Maqsadga erishish uchun zarur bo'lgan konkret harakatlarni belgilash.
● Ishlash jarayonini nazorat qilish: Vazifalarni belgilab, ularning bajarilish
jarayonini doimiy ravishda monitoring qilish.
● Vazifalar bajarilishining o'lchovlari: Vazifalar aniq o'lchovli bo'lishi,
masalan, har bir vazifa uchun vaqt, resurslar va samaradorlik
ko'rsatkichlari belgilanishi kerak.
Misol: Agar maqsad "Bozor ulushini 15% ga oshirish" bo'lsa, unga erishish
uchun quyidagi vazifalar belgilanishi mumkin:
● Vazifa 1: Yangi marketing kampaniyasini ishlab chiqish va amalga
oshirish.
● Vazifa 2: Mahsulotni takomillashtirish va yangi xususiyatlar qo'shish.
52

○ Narxni pasaytirish strategiyasi : Bu strategiya bozorni zabt etish
uchun narxlarni kamaytirishga qaratilgan.
○ Farqlashuv strategiyasi : Bu strategiyada mahsulot yoki
xizmatlarni raqobatchilardan farqlash orqali ustunlikka erishish
maqsad qilinadi.
○ Fokuslash strategiyasi : Bu strategiya ma'lum bir bozor
segmentiga yo'naltirilgan.
4. SWOT tahlili
SWOT tahlili strategik rejalashtirishning asosiy vositasidir. Bu metod
tashkilotning ichki imkoniyatlari va tahdidlarni, shuningdek, tashqi
imkoniyatlar va tahdidlarni tahlil qilishga yordam beradi:
● Kuchli tomonlar (Strengths) : Tashkilotning raqobatbardosh
ustunliklari.
● Kuchsiz tomonlar (Weaknesses) : Tashkilotning kamchiliklari yoki
raqobatdagi zaif tomonlari.
● Imkoniyatlar (Opportunities) : Tashqi muhitdagi imkoniyatlar, yangi
bozorlar yoki texnologiyalar.
● Tahdidlar (Threats) : Tashqi muhitdagi xavf-xatarlar yoki
raqobatchilarning salbiy ta'siri.
5. Boshqaruv va strategik qarorlar
Strategik menejmentda boshqaruvning ahamiyati katta. Boshqaruvchilar,
menejerlar va rahbarlar, strategik qarorlarni qabul qilishda muhim rol o'ynaydi.
Ularning qarorlari tashkilotning yo'nalishini belgilaydi. Bu qarorlar resurslarni
taqsimlash, yangi mahsulotlar ishlab chiqish, tashkilotning tashqi va ichki
siyosatlarini o'rnatish bilan bog'liq bo'lishi mumkin.
6. Strategiyaning turli turlari
9

Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish : Strategik maqsadlarni belgilashdan oldin
tashqi va ichki muhitni tahlil qilish zarur. Tashqi muhit — raqobat, bozor
sharoitlari, iqtisodiy, texnologik va siyosiy omillarni o'z ichiga oladi. Ichki
muhit esa tashkilotning resurslari, kuchli va zaif tomonlari, ishlash jarayonlari
va xodimlarning malakasiga asoslanadi. SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses,
Opportunities, Threats) bu bosqichda keng qo'llaniladi. SWOT tahlili yordamida
tashkilot o'zining kuchli tomonlarini, zaifliklarini, imkoniyatlarini va
tahdidlarini aniqlaydi, bu esa maqsadlarni shakllantirishda muhim asos bo'ladi.
Xarakterli strategik maqsadlarni belgilash : Tashkilotning umumiy
maqsadidan kelib chiqib, uning aniq strategik maqsadlari belgilanishi kerak.
Strategik maqsadlar quyidagi xususiyatlarga ega bo'lishi kerak:
Anikligi: Maqsadlar aniq va tushunarli bo'lishi lozim, bu esa xodimlarning
ularni to'g'ri bajarishini ta'minlaydi.
O'lchovliligi: Maqsadlar o'lchovli bo'lishi kerak. Bu orqali maqsadga erishish
darajasi baholanadi. Masalan, bozor ulushi, savdo hajmi, foyda yoki mijozlar
soni kabi ko'rsatkichlar belgilanishi mumkin.
Vaqtga nisbatan chegaralanganligi: Maqsadlarni amalga oshirish uchun aniq
vaqt chegarasi belgilanishi kerak.
Realizatsiya qilinishi mumkinligi: Maqsadlar tashkilotning resurslariga va
imkoniyatlariga mos kelishi kerak.
Maqsadlarni stratifikatsiya qilish: Tashkilotning strategik maqsadlarini
stratifikatsiya qilish jarayoni juda muhimdir. Bu jarayonda maqsadlar qisqa
muddatli va uzoq muddatli, umumiy va maxsus, taktikalik va strategik tarzda
ajratiladi. Masalan:
34

Umumiy maqsadlar: Tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishiga yo'naltirilgan
maqsadlar, masalan, sanoatdagi etakchilikni egallash.
Maxsus maqsadlar: Muayyan bo'limlar yoki funksiyalar uchun belgilangan aniq
maqsadlar, masalan, marketing bo'limi uchun yangi mijozlar jalb qilish.
Taktik maqsadlar: Kundalik faoliyatda amalga oshiriladigan qisqa muddatli
maqsadlar, masalan, ishlab chiqarish jarayonida samaradorlikni oshirish.
Resurslarni taqsimlash va maqsadga erishish strategiyasini ishlab chiqish:
Maqsadlarni belgilab bo'lgach, bu maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan
resurslar (moliyaviy, inson resurslari, texnologiyalar va boshqalar)
taqsimlanadi. Har bir bo'lim yoki jamoa maqsadlarni amalga oshirish uchun o'z
resurslarini boshqarishi kerak. Shuningdek, maqsadga erishish uchun amalga
oshiriladigan strategiyalar va taktikalar ishlab chiqiladi. Bu strategiyalar
maqsadlarning amalga oshirilishini ta'minlashda yo'l-yo'riq bo'lib xizmat qiladi.
Maqsadlarni amalga oshirish va nazorat qilish: Belgilangan maqsadlarga
erishish uchun kerakli faoliyatlar amalga oshiriladi. Maqsadlar amalga
oshirilayotganda, tashkilot o'z faoliyatini doimiy ravishda nazorat qilib borishi
kerak. Maqsadlarga erishish darajasi, resurslar va vaqt tejash ko'rsatkichlari
kuzatib boriladi. Agar kerak bo'lsa, maqsadlarni amalga oshirish jarayonida
o'zgarishlar kiritilishi yoki strategiya yangilanishi mumkin.
Strategik Maqsadlarni Belgilash Usullari
SMART Usuli: SMART (Specific, Measurable, Achievable, Relevant, Time-
bound) usuli maqsadlarni belgilashda keng qo'llaniladi. Bu usul yordamida
maqsadlar aniq, o'lchovli, amalga oshirilishi mumkin, tegishli va vaqtga
nisbatan chegaralangan tarzda belgilanishi kerak.
35

7. Raqobatbardosh strategiyalar (Competitive Strategies):
○ Tashkilot raqobatni qanday yengishi yoki unga qarshi qanday
strategiyalar ishlab chiqishi haqida qarorlar qabul qiladi. Porterning
uchta raqobat strategiyasi (narxni pasaytirish, farqlash va
fokuslash) bu jarayonda muhim o'rin tutadi.
Strategik menejmentning asosiy jarayonlari:
1. Strategiyani rejalashtirish: Tashkilotning missiyasi va vizioniga
asoslanib, uzoq muddatli maqsadlar qo'yiladi.
2. Strategiyani amalga oshirish: Resurslar va imkoniyatlar yordamida
strategiya amaliyotga tadbiq etiladi.
3. Strategiyani nazorat qilish: Tashkilotning rivojlanishiga mos ravishda
strategiya takomillashtiriladi va kerak bo'lsa, o'zgartiriladi.
Strategik menejment nafaqat tashkilotning raqobatbardoshligini oshiradi, balki
uning barqarorligini ta'minlashga ham yordam beradi. U organizatsiyaning yirik
maqsadlariga erishishda muhim vosita hisoblanadi.
Boshqaruv odamlar bilan birga paydo bo'lgan. U mehnatni taqsimlanishi va
kooperatsiyalanish jarayonida faoliyatning mustaqil turiga ajralgan. Bu
odamlarning ijtimoiy ishlab chiqarishdagi faoliyatini tashkil qilish va
muvofiqlashtirish zarurligi bilan asoslangan. Bunda ulardan birlari rahbar, ya'ni
boshqaruvchilar, boshqalari esa ularning tobelari, ya'ni boshqariladiganlar
bo'ladilar.
Boshqaruv muammosini birinchi bo'lib hal qilishga qadimgi misrlik-lar
kirishganlar. 6 mingga yaqin yillar oldin ular odamlar faoliyatini maqsadga
yo'naltirilgan holda tashkil qilish, uni rejalashtirish va natijasini nazorat qilish
zarurligini tan olganlar, hamda boshqaruvni markazlashtirmaslik haqida
masalani qo'yganlar.
13

tashkil topgan diviziyalarga bo'lingan rim armiyasi legionlari yomon tashkil
qilingan Yevropa mamlakatlari, O'rta Osiyo davlatlari orqali g'alaba marshi
bilan o'tganlar. Bosib olingan xududlar Rimga bo'ysunuvchi gubernatorlar
boshqaruviga berilgan, Rim bilan aloqa o'rnatish uchun yo'llar qurilgan.
Zamonaviy boshqaruvning deyarli barcha shakllari xarakteri va tuzilishini
bugungidan katta farq qiluvchi qadimgi tashkilotlarda ko'rish mumkin.
Quldorlik davrida ham boshqaruv elementlari mavjud bo'lgan, ammo
mehnatga majbur qilishning asosiy vositalari sifatida to'g'ridan to'g'ri majbur
qilish va jazo bilan qo'rqitish usullari ustunlik qilganlar.
Keyinchalik, ijtimoiy ishlab chiqarishni rivojlanishi bilan, bunday mehnat
o'ziga uzviy ravishda xos bo'lgan samarasizligini ko'rsatgan. Uni burjua davrida
vujudga kelgan yollanma mehnat tizimi almashtirgan. U mehnatni boshqarishda
moddiy rag'batlar va iqtisodiy vositalarni qo'llovchi majbur qilishning tubdan
boshqa, vositali mexanizmidan foydalanishga asoslangan. 250 yil avval G'arbiy
Yevropaning bir qator mamlakatlarida vujudga kelgan savdo kapitalizmi
butunlay boshqa asosga - pul kapitaliga ega bo'lgan. Mehnatga majbur
qilishning to'g'ridan to'g'ri va qurol shakllari o'rniga kapitalizmda o'lchov
qiymatlarini almashtirish asosida harakat qiluvchi va rasmiy shaxsiy mustaqillik
va almashtiruvchi tomonlarning tengligini ko'zlovchi bozor mehanizmi
shakllangan va undan hamma yerda foydalanilgan.
Boshqaruv amaliyoti qadimgi vaqtlardan XX asrga qadar rivojlanayotgan
bo'lsa ham, ehtimol, hech kim uni tizimli boshqarish haqida o'ylab ko'rmagan.
Odamlarni asosan tashkilotlarni qanday boshqarish emas, balki qanday qilib
ko'p pul ishlash, siyosiy hokimiyatni egallash sho'baiqtirgan.XIX asrning
boshida ingliz tadqiqotchisi R.Ouen ko'p vaqtini tashkilot maqsadlariga boshqa
odamlar yordamida erishish muammolariga bag'ishlagan. U ishchilarga
durustroq uy-joy bergan, ularning mehnat sharoitlarini yaxshilagan, ularning
mehnatlari natijalarini baholash tizimini ishlab chiqqan va ko'pgina to'lovlar
yo'li bilan yaxshi ishni rag'batlantirgan. Bu islohotlar haqiqat va rahbar rolini
15

● Strategik maqsadlarni belgilash : Tashkilotning uzoq muddatli va qisqa
muddatli maqsadlari aniqlanadi. Bu maqsadlar strategiyaning asosini
tashkil etadi.
● Strategiyalarni ishlab chiqish : Tashkilotning maqsadlariga erishish
uchun qanday yo'llar va choralar ko'rilishi kerakligi aniqlanadi.
● Strategiyani amalga oshirish : Belgilangan strategiyalarni real hayotga
tadbiq etish, resurslar va vaqtni to'g'ri taqsimlash.
● Nazorat va baholash : Strategiyaning amalga oshirilish jarayonini tahlil
qilish va uning samaradorligini baholash. Zarur bo'lsa, strategiyani
o'zgartirish yoki yangilash.
1.1 Strategik nazariyaning asosiy maktablari
Strategik menejment nazariyasida bir necha yondashuvlar mavjud. Ularning
asosiylari quyidagilardir:
● Tajriba va resurslar asosidagi yondashuvlar : Bu yondashuv strategiya
tashkilotning mavjud resurslari va tajribasiga asoslanadi. Tashkilotning
ichki resurslari va imkoniyatlari orqali strategik ustunlik yaratish
mumkin.
● Portfel yondashuvi : Bu yondashuvda tashkilotning faoliyat turlari va
resurslari portfel sifatida ko'rib chiqiladi. Bunda diversifikatsiya va turli
yo'nalishlarga investitsiya qilish asosiy strategiyalardan biridir.
● Tashqi muhitga moslashuv : Tashqi muhitdagi o'zgarishlarga moslashish
uchun tashkilot o'z strategiyasini yangilashi kerak. Bu yondashuvda
raqobatchilarga qarshi kurashish, yangi texnologiyalar va trendlarni qabul
qilish muhim ahamiyatga ega.
● RaQobat strategiyasi (Michael Porterning raqobat strategiyalari):
Porterin raqobat strategiyasi tashkilotning raqobat ustunligini yaratishga
qaratilgan. U uchta asosiy strategiyani ajratadi:
8

Muammo: Xodimlar o'z maqsadlariga erishishda motivatsiya va ishtiyoq
yetishmasligi yoki ularning malakasi past bo'lishi mumkin. Bu esa umumiy
samaradorlikni pasaytiradi.
Aniqlash usullari: Xodimlar baholash tizimi: Xodimlarning ish faoliyatini
muntazam ravishda baholash, trening va motivatsiya tizimlarini joriy qilish.
Sondajlar va intervyular: Xodimlarning motivatsiyasini o'lchash uchun doimiy
ravishda so'rovlar o'tkazish.
Strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash bo‘yicha tavsiyalar
Strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash — bu tashkilotning
uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun juda muhim jarayondir. To'g'ri
belgilangan maqsadlar va vazifalar tashkilotning resurslarini to'g'ri
taqsimlashga, xodimlar va bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlashga, va
umumiy strategik yo'nalishga erishishga yordam beradi. Quyida strategik
menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash bo'yicha bir nechta muhim
tavsiyalar keltirilgan:
Maqsadlarni Tashkilotning Missiyasi va Vizyoniga Muvofiq Belgilash
Maqsadlar tashkilotning missiyasi va vizyoniga mos bo'lishi kerak.
● Missiya — bu tashkilotning mavjudligi sababini ifodalaydi, ya'ni
tashkilot nima uchun faoliyat yuritayotganini tushuntiradi.
● Vizyon — bu tashkilotning kelajakdagi holatini ifodalaydi, ya'ni tashkilot
kelajakda qanday ko'rinishda bo'lishni xohlaydi.
51

jarayonda raqobatbardosh ustunliklar yaratish, yangi bozorlarni zabt etish yoki
innovatsiyalarni joriy etish kabi masalalar hal qilinadi.
4. Strategiyani amalga oshirish :
Belgilangan strategiyalarni tashkilotning kundalik faoliyatiga tatbiq etish va
resurslarni to'g'ri taqsimlash — bu strategik menejmentning yana bir muhim
vazifasidir. Bu jarayon turli darajadagi rahbarlar va menejerlarning
kooperatsiyasi orqali amalga oshiriladi. Strategiya amalga oshirilayotganda
resurslar, vaqt va inson resurslari samarali tarzda boshqarilishi kerak.
5. Nazorat va baholash :
Strategik menejmentning oxirgi vazifasi — strategiyaning amalga oshirilishini
nazorat qilish va uning samaradorligini baholashdir. Tashkilotning maqsadlariga
erishish darajasi va strategiyaning natijalari tahlil qilinadi. Zarur bo'lsa,
strategiya o'zgartirilishi yoki yangilanishi mumkin. Bu jarayon, shuningdek,
tashkilotning faoliyatini baholash, strategiyaning kuchli va zaif tomonlarini
aniqlashni ham o'z ichiga oladi.
Strategik Menejmentning Vazifalar Iyerarxiyasi
Strategik menejmentning vazifalar iyerarxiyasi tashkilotning strategik
rejalashtirish jarayonida bosqichma-bosqich amalga oshiriladigan vazifalar
ketma-ketligini ifodalaydi. Har bir vazifa boshqasiga asoslanadi va ularning
ketma-ketligi, natijada, muvaffaqiyatli strategik qarorlar qabul qilishni
ta'minlaydi.
1. Tashkilotning umumiy maqsadlarini belgilash :
Har qanday strategik menejment jarayoni tashkilotning umumiy maqsadlari va
missiyasini aniqlashdan boshlanadi. Tashkilotning asosiy maqsadlari — uzoq
muddatli muvaffaqiyatga erishish uchun qanday yo'nalishlarda harakat qilishini
27

moslashtirishning zarurligini; korxonani ana shu o’zgaruvchan muhitga mos
holda qanday boshqarishni o’rgatishdan iborat. “Strategik menejment” o’quv
fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida
bakalavr : strategik menejmentning shakllanishi va tarixini; strategik
menejmentning rivojlanishi va uning ilmiy maktablarini; strategik
menejmentda boshqaruv madaniyatini; strategik siyosatning mazmuni va
mohiyatini; strategik menejmentning predmeti va mazmunini; strategik
menejment qonunlari va tamoyillarini; strategik menejment uslublari; strategik
menejment ilmiy uslublarining samaradorligini oshirish asoslarini belgilashni;
strategiya tushunchasi moxiyati va turlarini aniqlash, strategik boshqaruv
mohiyati va ahamiyatini asoslab berishni haqida tasavvurga ega bo’lishi; talaba
strategik menejmentning predmeti va mazmunini yorituvchi nazariyalarni
tasniflash; strategik menejment qonunlari va tamoyillarini qo’llay bilishni;
strategik menejment ilmiy uslublarining samaradorligini oshirish asoslarini
belgilashni va tatbiq etishni;iqlash hamda samarali foydalanish usullarini
belgilab olishni; strategiyalarni asoslab berishni bilishi va ulardan foydalana
olishi; talaba korxonada strategik muhitni va strategik vaziyatni o’rnatish;
optimal boshqaruv strukturasini tatbiq etish; strategik menejment qonunlari va
tamoyillarini tadbiq etish; strategik menejment uslublari qo’llash; strategik
menejment usullarini qo’llash samaradorligini oshirish; strategik boshqarishda
qarorlarni oqilona ishlab chiqish va foydalanish yo’llarini aniqlash; korxonada
umuman strategik boshqaruvni tashkil etish ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak.
Strategik menejment qonunlari va tamoyillarini qo’llay bilish; strategiyalarning
mazmun-mohiyati va turlarini aniqlash hamda samarali foydalanish usullarini
belgilab olish; strategiyalarni asoslab berish; strategik boshqarishda qarorlarni
oqilona ishlab chiqish va foydalanish yo’llarini aniqlash malakalariga ega
bo’lishi kerak.

5

1) tijorat faoliyatining turini aniqlash va Korxona rivojlanishining
yo’nalishini belgilash, ya’ni maqsadni aniqlab o’zoq muddatli istiqbolni
belgilash;
2) umumiy maqsadlarni ishning aniq yo’nalishlariga aylantirish;
3) ko’zlangan ko’rsatkichlarga erishish uchun tanlangan rejani moxirona
amalga oshirish;
4) tanlangan strategiyani samarali ijro etish;
5) bajarilgan ishni baholash, bozordagi vaziyatni tahlil qilish, faoliyatning
uzoq muddatli asosiy yo’nalishlariga, maqsadlarga, strategiyaga yoki uni
amalga oshirish usullariga tuzatishlar, yangi g’oyalar kiritish .
A) Kompaniya strategiyasining asosiy masalasi quyidagicha:
«Kompaniyamizni biz qanday tasavvur qilamiz, nima qilmoqchimiz va nimaga
erishmoqchimiz ?»
«Biz kimmiz, nima qilyapmiz va qayoqqa ketyapmiz»- degan savolning
javobi Korxonaning yo’nalishini belgilab, kuchli o’ziga xoslikni ishlab chiqish
imkonini beradi. Kompaniya nima qilayotgani va nima qilmoqchi ekanligi
kompaniyaning missiyasini anglatadi. Menejer o’z kompaniyasining bozordagi
o’rnini qanday tasavvur qilishi esa kompaniyaning strategik ko’rishini
shakllantiradi.
Menejerlarning asosiy funktsiyasi quyidagilardan iborat:
rejalashtirish tashkil etish motivatsiya nazorat
qilish
B) Aniq maqsadlarni belgilash kompaniya missiyasining umumiy ta’rifidan
ishning aniq rejalariga o’tish imkonini beradi.
Qo’yilgan maqsad biz istagan natijadan iborat bo’ladi. Agar yaxshi
natijalarga erishmoqchi bo’lsangiz o’z oldingizga yaxshi maqsadlar qo’ying.
Maqsadlar qisqa muddatli va o’zoq muddatli bo’ladi. Maqsadlar yana moliyaviy
va strategik bo’ladi.
20

Resurslarning tarqatilishi : Har bir bo'limning kerakli resurslarni olishini
ta'minlash.
Xodimlarning o'zaro integratsiyasi : Xodimlar orasida yaxshi aloqalar va
hamkorlikni ta'minlash, shu bilan birga, har bir xodimning o'z vazifalariga
e'tiborini kuchaytirish.
c. Muvofiqlikni Ta’minlash va Koordinatsiya
Tashkilot ichidagi bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlash juda muhimdir.
Buning uchun quyidagi usullar qo'llaniladi:
Kommunikatsiya va axborot almashish : Har bir bo'lim bir-birining ish
jarayonlari haqida xabardor bo'lishi kerak. Bunda muntazam yig'ilishlar,
hisobotlar, va axborot almashish tizimlari yordam beradi.
Boshqaruv va koordinatsiya tizimlari : Muvofiqlikni ta'minlash uchun
boshqaruv tizimlarini ishlab chiqish zarur, masalan, jamoalararo strategik
rejalashtirish sessiyalari va umumiy maqsadlar bo'yicha ishlash.
d. Natijalarni Monitoring va Baholash
Vazifalarni birlashtirish jarayonida samaradorlikni kuzatish va baholash zarur.
Bu jarayonni quyidagi shakllarda amalga oshirish mumkin:
KPI (Key Performance Indicators) : Har bir bo'lim va tashkilotning umumiy
muvaffaqiyatini o'lchash uchun muhim ko'rsatkichlar ishlab chiqiladi.
Nazorat va tahlil : Har bir bosqichda ishlar monitoring qilinadi, muammolar
aniqlanadi va kerakli o'zgarishlar kiritiladi.
e. Qarorlar Qabul Qilish
45

Strategik faoliyatda vazifalarni birlashtirishni muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun tez va to'g'ri qarorlar qabul qilish zarur. Qarorlar o'zaro
muvofiqlashtirilgan bo'lib, barcha bo'limlarga ta'sir qilishi kerak. Buning uchun
rahbariyat va menejment darajasida yaxshi qarorlar qabul qilish tizimi
o'rnatilishi lozim.
3. Vazifalarni Birlashtirishdagi Keng Tarqalgan Muammolar
Vazifalarni birlashtirishda tashkilotlar ko'pincha quyidagi muammolarni duch
keladilar:
Bo'limlar o'rtasida kommunikatsiya etishmasligi : Turli bo'limlar o'rtasida
noto'g'ri yoki yetarli axborot almashish natijasida o'zaro qarama-qarshiliklar
yuzaga kelishi mumkin.
Resurslar yetishmasligi : Birlashtirish uchun zarur bo'lgan resurslar yetarli
bo'lmasligi, resurslar o'rtasida qarama-qarshiliklar kelib chiqishi mumkin.
Qarorlar qabul qilishdagi sekinlik : Bo'limlar o'rtasidagi muvofiqlik
yetishmasligi qarorlar qabul qilish jarayonini sekinlashtirishi mumkin.
O'zgarishlarga qarshilik : Ba'zi xodimlar yoki bo'limlar yangi strategiyalarga
yoki o'zgarishlarga qarshi chiqishi mumkin, bu esa vazifalarni birlashtirishni
qiyinlashtiradi.
4. Vazifalarni Birlashtirishda Yaxshi Amaliyotlar
Jamoalarni tashkil qilish : Tashkilotda turli bo'limlar va vazifalar o'rtasida
hamkorlikni rivojlantirish uchun ko'p bo'limli jamoalar tashkil etish mumkin.
Innovatsiyalarni qo'llash : Texnologiyalar va innovatsiyalarni joriy etish orqali
vazifalarni birlashtirish jarayonini tezlashtirish va samaradorligini oshirish
mumkin.
46

Kirish
Strategiya umumiy tarzda firmaning mavqeini mustahkamlash,
istemolchilarning talablarini qondirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishga
qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash – rivojlanishning
mumkin bo’lgan turli yo’llari va usullari ichidan eng maqbo’lini tanlab olish
demakdir. O’zbekistonda iqtisodiyotni liberallashtirish va moderinazatsiyalash
sharoitida strategiyani to’g’ri tanlash xar bir korxona, firma, kompaniya uchun
dolzarb masaladir. Tarkibiy islohotlar va iqtisodiyotni modernizatsiyalashni
yanada chuqurlashtirish, uning ko’lamini kengaytirish, xorijiy investitsiyalarni
jalb qilish uchun sharoitlar yaratish mamlakatimizda olib borilayotgan
islohotlarning ustivor yo’nalishlaridan biridir. Albatta erishilgan yutuqlarni
yanada takomillashtirish uchun, mutaxasislarga ilg’or tajribalarni o’rganish,
riojlanishning ustuvor yo’nalishlarini belgilashda “Strategik menejment fani”
muhim o’rin tutadi. Keyingi yillarda ishlab chiqarish korxonalari faoliyat olib
boradigan muhit tubdan o’zgardi. Ayrim raxbarlarga iqtisodiy bilimning,
raqobat kurashi sharoitida ishlash tajribasining yetishmasligi korxonalarni
yomon iqtisodiy ahvolga solib ko’ymoqda. SHuning uchun bo’lajak
menejerlarga «Strategik menejment» fanini o’rganish muhim ahamiyat kasb
etadi. Fanni o’qitishdan maqsad- talabalarga bozor raqobati sharoitida
korxonani boshqarish, uning raqobatbardoshligini ta’minlash usullarini
o’rganish byicha yo’nalish ixtisosligiga mos bilim, ko’nikma va malaka
shakllantirishdir. Fanning vazifasi korxonalarni atrof-muhit o’zgarishlariga mos
ravishda boshqarishni; strategik menejment strategik boshqarishning strategiya
ishlab chiqish g’oyasi tug’ilishidan boshlab, uni amalga oshirishgacha bo’lgan
barcha muolajalarni; korxonani doimo o’zgarib turuvchi tashqi muhitga
4

umumiy maqsadlariga erishishda asosiy vosita bo'lib xizmat qiladi. Vazifalarni
belgilashda SMART usuli, KPI , benchmarking , Paretto printsipi kabi
yondashuvlar ishlatilishi mumkin. Har bir korxona o'z faoliyatiga mos usullarni
tanlab, vazifalarni aniq va samarali tarzda belgilash orqali raqobatbardosh
ustunlik yaratishi mumkin.
2.2. Xalqaro tajribada strategik maqsadlarni belgilash .Xalqaro
kompaniyalarning maqsad belgilash tajribasi .
Strategik menejmentning strategik maqsadlarni belgilash jarayoni — bu
korxona yoki tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishiga yo'naltirilgan muhim
bosqichlardan biridir. Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni tashkilotning
resurslarini samarali taqsimlash, bozor sharoitlariga moslashish va
raqobatbardosh ustunlik yaratish uchun zarurdir. Ushbu jarayon turli
bosqichlardan iborat bo'lib, har bir bosqichda tashkilotning o'ziga xos ehtiyojlari
va sharoitlari inobatga olinadi. Quyida strategik maqsadlarni belgilash
jarayonining asosiy bosqichlari va ularni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan
usullar keltirilgan.
Strategik m aqsadlarni b elgilash j arayonining b osqichlari tashkilotning
umumiy maqsadini aniqlash : Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni
korxonaning umumiy maqsadlari va missiyasidan boshlanadi. Tashkilotning
umumiy maqsadi uning asosiy yo'nalishini, uzoq muddatli qarorlar va
faoliyatlarini belgilaydi. Masalan, tashkilotning umumiy maqsadi bozorning
yetakchi pozitsiyasini egallash, innovatsiyalarni rivojlantirish yoki mijozlarning
qoniqish darajasini oshirish bo'lishi mumkin. Ushbu bosqichda tashkilotning
missiyasi, viziyasi va qadriyatlari aniqlanadi, chunki ular strategik maqsadlarni
belgilashda yo'l-yo'riq bo'lib xizmat qiladi.
33

Strategik maqsadlar kompaniyaning bozordagi raqobat mavqeini
kuchaytirishga qaratiladi. Moliyaviy maqsadlar foyda xajmi, sarmoyalardan
qaytim, naqd pul tushumi, dividendlar kabi ko’rsatkichlarni ko’paytirishga
qaratiladi. Strategik maqsadlarga esa Korxonaning raqobatga bardoshliligini
oshirish, buning natijasida rivojlanishning yuqoriroq sur’atlariga, bozordagi
salmogini oshirishga past xarajatlarga erishishga, korxonaning obro’sini
oshirishga qaratilgan bo’ladi.
V) Maqsadlar - bu natijalardir, strategiya esa ularga erishish yo’llaridir.
Strategiyani aniqlash uchun korxonaning ichki holati va tashqi omillar
o’rganilishi lozim. Kompaniyaning strategiyasi odatda quyidagilardan iborat
bo’ladi:
1) chuqur o’ylangan, maqsadga qaratilgan xarakatlar;
2) voqealarning kutilmagan rivoji va kuchaygan raqobat kurashiga javob
berish;
Strategiya - bu faqatgina menejerlar avvalroq o’ylab chiqqan xarakatlar
emas , balki kutilmagan vaziyatlarda kiritilshi lozim bo’lgan to’zatishlardir.
Strategiyani ishlab chiqish uchun tadbirkorlik istedodi va fikrlashning
strategik tarzi bo’lishi kerak. Strategiyani ishlab chiqish maxorati menejerning
tadbirkorlik istedodiga bogliq.
Menejerning tadbirkorlik maxoratini belgilash mezoni uning yangi strategik
imkoniyatlarni ko’ra bilishi va yangiliklarga o’chliligidir.Tadbirkorlik
istedodiga ega bo’lgan menejerlar odatda birinchi qaldirgochlar bo’ladilar.Ular
yangiliklarni tez o’zlashtirib oladilar, tavakkalchi bo’ladilar va keskin yangi
strategiyalar yaratadilar.
Kompaniya strategiyasiga to’zatishlar kiritish meyordagi oddiy holat
xisoblanadi. Ba’zan strategiyaga o’zgartirish kiritish zarur bo’lib qoladi.
Kamdankam xollardagina kompaniya strategiyasi vaqt sinovidan o’ta oladi.
22

Beshinchidan, strategiyani amalga oshirish jarayonida innovatsion
yondashuvlar va moslashuvchanlik muhim rol o‘ynaydi. Tezkor o‘zgarishlar
davrida tashkilotlar o‘z strategik maqsadlariga erishish uchun bozor talablariga
moslashishi va yangi texnologiyalarni joriy etishi lozim. Innovatsiyalar
raqobatda ustunlikka erishish va ichki jarayonlarni takomillashtirish uchun asos
bo‘lib xizmat qiladi.
Bundan tashqari, tashkilotning ichki madaniyati va qadriyatlari ham
strategiyani amalga oshirishda katta ahamiyatga ega. Xodimlarning ishtirokini
rag‘batlantirish, ularni strategik maqsadlar sari yo‘naltirish va ular uchun qulay
sharoitlar yaratish korxonaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida hal qiluvchi
omil hisoblanadi.
Xulosa qilib aytganda, strategiyani amalga oshirishning asosiy bosqichlari
nafaqat tashkilotning muvaffaqiyati, balki uning barqaror rivojlanishi va bozor
talablariga moslashishi uchun ham zarurdir. Ushbu bosqichlar aniq maqsadlarni
belgilash, resurslarni samarali boshqarish, ichki kommunikatsiyani yo‘lga
qo‘yish, nazoratni amalga oshirish va innovatsiyalarni joriy etish kabi
jarayonlarni o‘z ichiga oladi. Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish
faqatgina har bir bosqichni puxta rejalashtirish va samarali ijro etish orqali
amalga oshadi. Shu bois, strategiyani amalga oshirish jarayonida har bir
detaldan o‘rinli foydalanish va uzluksiz takomillashtirish tashkilotning uzoq
muddatli muvaffaqiyatiga xizmat qiladi.
Strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini belgilash har qanday
tashkilotning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishida muhim o‘rin tutadi. Ushbu
jarayon tashkilotning uzoq muddatli rivojlanishi uchun strategik yo‘nalishni
aniqlash va ushbu yo‘nalishga mos keladigan qarorlarni qabul qilishga
qaratilgan. Strategik menejment nafaqat raqobatbardoshlikni oshirish, balki
tashkilotning barqaror rivojlanishini ta'minlashda ham asosiy rol o‘ynaydi.
55

Eramizga qadar 20 asrda Misrga qo'shni Vavilonda podshoh Xammurapi
boshqaruv va nazorat qilish zaruriyati uchun sopol jadvallardagi hujjatlar va
guvohlik ko'rsatmalarini qo'llagan, amaldor shaxslar tomonidan javobgarlikni
o'z tobelariga o'tkazishga yo'l ko'ymaslikni tan olgan, ish haqi darajasini
qonunan belgilagan.
Eramizga qadar uchinchi ming yilliklar bilan sanalangan sopol
jadvalchalarga tijorat bitimlari haqidagi ma'lumotlar va qadimgi SHumeriya
qonunlari yozilgan, bu ham u yerda boshqaruv amaliyoti mavjudligidan darak
beradi.
Boshqaruvga antik davrda ham ma'lum ulush qo'shilgan, bizning eramizdan
400 yil avval Suqrot boshqaruvning universalligi tamoyili shakllantirgan. Uning
zamondoshi Eron shohi Kir odamlarni harakat qilishga undashnini, ya'ni
motivatsiyani maxsus tadqiqot qilish zarurligi haqidagi g'oyani ilgari surgan. U
yana boshqaruv axborotlarini ishlab chiqish va rejalar tuzish muammosini ham
ko'rib chiqqan. Biroz keyinroq Gretsiyada mehnat operatsiyalarini bajarish va
ularning bir maromdaligini ta'minlash usullari bilan shug'ullanganlar. Platon
ixtisoslashish tamoyilini shakllantirgan.
Eramizdan avvalgi 325 yilda Iskandar Zulqaynayn birinchi marta jangovar
harakatlarni boshqarish markazi sifatida shtabni tashkil qilgan.
Qadimgi tashkilotlar ma'lum tuzilishga ega bo'lgan, unda boshqaruvchining
darajalari ajratilgan. Yirik siyosiy tashkilotlar ham mavjud bo'lganlar, qirollar
va generallar ularning rahbarlari bo'lganl ar. YAna boshqaruvchilar, omborlarni
saqlovchilari, mol haydovchilar, ishni nazorat qiluvchilar, xududlarning
gubernatorlari va xazinachilar bo'lganlar, ular ushbu tashkilotlarning faoliyatini
ta'minlashga yordam berganlar.
Yillar o'tdi, ko'pgina tashkilotlarni boshqarish aniqroq va murakkabroq,
tashkilotlarning o'zlari esa - kuchliroq va barqarorroq bo'la boshlaganlar. Rim
imperiyasi bunga misol bo'lib xizmat qiladi, u yuz yillar mavjud bo'lgan.
Boshqaruvning aniq tuzilishi bilan ajralib turuvchi, generallar va ofitserlardan
14

III BOB: STRATEGIK VAZIFALAR VA MAQSADLARNI AMALGA
OSHIRISH
3.1. strategik vazifalarni amalga oshirish jarayonidagi bosqichlar
maqsadlarning tashkilotning umumiy strategiyasiga mos kelishi .
Strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish — bu tashkilot yoki
kompaniya uchun uzoq muddatli muvaffaqiyatni ta'minlashda muhim rol
o'ynaydigan jarayonlardir. Ular tashkilotning umumiy maqsadlariga
erishish uchun zarur bo'lgan rejalashtirish, qarorlar qabul qilish va amalga
oshirish faoliyatlarini o'z ichiga oladi.
Strategik Vazifalar
Strategik vazifalar — bu kompaniyaning uzoq muddatli maqsadlariga
erishish uchun amalga oshirilishi lozim bo'lgan asosiy faoliyatlardir. Ular
kompaniyaning umumiy strategiyasining bir qismini tashkil qiladi va
uning muvaffaqiyatini ta'minlash uchun zaruriy qadamlar sifatida
belgilanishi mumkin.
Strategik vazifalar quyidagilarni o'z ichiga olishi mumkin:
Raqobatbardoshlikni oshirish : Bozorda eng yaxshisi bo'lish yoki liderlik
pozitsiyasini egallash uchun zarur bo'lgan tadbirlar.
Bozor ulushini oshirish : Yangi bozorga kirish, mavjud bozorni kengaytirish va
mijozlar bazasini oshirish.
Innovatsiyalarni joriy etish : Mahsulot yoki xizmatlarda yangiliklarni joriy
etish, texnologiyalarni takomillashtirish va samaradorlikni oshirish.
40

Treninglar va malaka oshirish : Xodimlarni doimiy ravishda o'qitish va ularni
yangi metodlar va tizimlarga o'rgatish zarur.
Tashkilotning strategik faoliyatida vazifalarni birlashtirish — bu samarali
boshqaruv va muvaffaqiyatga erishishning muhim omilidir. Bu jarayon orqali
tashkilot o'z maqsadlariga erishishda muvaffaqiyatli bo'lishi mumkin, chunki u
resurslarni to'g'ri taqsimlash, bo'limlar o'rtasida muvofiqlikni ta'minlash va
umumiy strategiya asosida ishlashni o'z ichiga oladi.
Maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan muammolarni
aniqlash
Strategik menejmentda maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan
muammolar — bu tashkilotning strategik maqsadlariga erishishda paydo
bo'ladigan to'siqlar, qiyinchiliklar va xatarlarni anglatadi. Ushbu muammolarni
aniqlash va ularni samarali hal qilish tashkilotning muvaffaqiyatini ta'minlashda
juda muhimdir. Quyida, strategik maqsadlarni amalga oshirish jarayonida
yuzaga kelishi mumkin bo'lgan asosiy muammolar va ularni aniqlash yo'llari
keltirilgan.
Resurslar etishmasligi
Muammo: Strategik maqsadlarni amalga oshirish uchun zarur bo'lgan resurslar
(moliyaviy, insoniy, texnologik va vaqt) yetarli bo'lmasligi. Bu, xususan, yangi
bozorga kirishda yoki yangi mahsulotni ishlab chiqarishda bo'lishi mumkin.
Resurslar etishmasligi tashkilotning strategik faoliyatini sekinlashtirishi yoki
to'xtatib qo'yishi mumkin.
Aniqlash usullari:
47

kompaniyalar xalqaro standartlarga moslashgan holda o'z faoliyatini qonuniy va
xavfsiz tarzda amalga oshirishlari mumkin. Bu, ayniqsa, xavfli sanoatlarda
(masalan, kimyo sanoati, oziq-ovqat, avtomobil sanoati) muhimdir, chunki
xalqaro standartlar korxonaning qonuniy va xavfsiz faoliyat yuritishini
ta'minlaydi.
Effektiv va samarali boshqaruv tizimlarini joriy etish Xalqaro standartlar
asosida kompaniyada samarali boshqaruv tizimlari va jarayonlari yaratiladi. ISO
9001 sifat menejmenti tizimi, masalan, kompaniyaning barcha jarayonlarini
optimallashtirishga, mahsulot sifatini nazorat qilishga, mijozlar talablarini
aniqlashga va xizmat ko'rsatishni yaxshilashga yordam beradi. Samarali
boshqaruv tizimi kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi va o'z
mijozlarini qoniqtiradi.
Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish Xalqaro standartlar ishlab chiqarish
jarayonlarini takomillashtirishga va resurslardan samarali foydalanishga yordam
beradi. Masalan, Lean Manufacturing va Six Sigma kabi metodologiyalar,
xalqaro sanoat standartlariga asoslangan bo'lib, ishlab chiqarish samaradorligini
oshirishga yordam beradi. Bu metodologiyalar yordamida kompaniyalar
chiqindilarni kamaytiradi, jarayonlarni optimallashtiradi va narxlarni
pasaytiradi.
Ishlab chiqarish va xavfsizlik madaniyatini rivojlantirish Xalqaro standartlar
xavfsizlikni ta'minlash va xodimlar uchun xavfsiz ish muhitini yaratishga
yordam beradi. ISO 45001 mehnat xavfsizligi va sog'liqni saqlash menejmenti
tizimi yordamida kompaniyalar o'z xodimlari uchun xavfsiz ish joylarini
yaratadilar, bu esa mehnat jarohatlarini kamaytiradi va ishchilarni motivatsiya
qiladi.
38

chiqarish bo'limlari o'rtasida sinxronizatsiya bo'lishi kerak, shunda mahsulotlar
bozor talablariga mos keladi.
Resurslarni samarali taqsimlash : Resurslar (moliyaviy, insoniy, texnologik)
to'g'ri va samarali taqsimlanishi kerak, bu esa tashkilotning umumiy
maqsadlariga erishishga yordam beradi.
Qarorlar qabul qilishda tezlik : Vazifalarni birlashtirish jarayoni qarorlar
qabul qilishni tezlashtiradi, chunki turli bo'limlar o'rtasida o'zaro kelishuvlar va
maqsadlarga erishish yo'llari aniq belgilangan bo'ladi.
Innovatsiyalar va optimizatsiya : Bo'limlar o'rtasida o'zaro hamkorlik strategik
innovatsiyalarni ishlab chiqishga yordam beradi va ish jarayonlarini
optimallashtiradi.
Vazifalarni Birlashtirish Jarayonining Asosiy Bosqichlari
Vazifalarni birlashtirish uchun quyidagi bosqichlar amalga oshiriladi:
Strategik Maqsadlar va Vazifalarni Aniqlas h
Birinchi bosqichda tashkilotning strategik maqsadlari va uzoq muddatli
vazifalari aniq belgilanadi. Bu maqsadlar barcha bo'limlar va vazifalar o'rtasida
birlashish uchun asos bo'ladi.
Maqsadlar va vazifalar bo'yicha kelishuv : Har bir bo'lim o'zining o'rni va
vazifasini tushunishi kerak. Masalan, ishlab chiqarish bo'limi mahsulot sifatini
oshirishni maqsad qilsa, marketing bo'limi bozorni kengaytirishni maqsad qilib
qo'yishi mumkin. Bular bir-birini qo'llab-quvvatlashi lozim.
b. Resurslarni Ta’minlash va Taqsimlash
Vazifalarni birlashtirishda zarur bo'lgan resurslar (moliya, xodimlar, vaqt)
samarali taqsimlanishi kerak. Bunda quyidagilarga e'tibor qaratiladi:
44

XULOSA
Strategik menejmentda vazifa va maqsadlarni belgilash — bu tashkilotning
uzoq muddatli muvaffaqiyatiga erishish uchun muhim bir jarayondir. Maqsadlar
va vazifalar aniq, o‘lchovli, erishish mumkin, va vaqtga bog‘langan bo‘lishi
kerak. Ularning to‘g‘ri belgilanishi tashkilotning umumiy strategiyasiga,
missiyasi va vizyoniga mos kelishi lozim, shunda barcha bo‘limlar va xodimlar
bir yo‘nalishda ishlashadi.
Maqsadlar, tashkilotning kelajakdagi yo‘nalishini aniqlashda asosiy rol
o‘ynaydi, vazifalar esa maqsadlarga erishish uchun zarur bo‘lgan konkret
harakatlarni belgilaydi. Bularni amalga oshirishda, bo‘limlar o‘rtasida
sinxronizatsiya, xodimlarning motivatsiyasi va resurslarning samarali
taqsimlanishi zarur. SMART tizimi va KPI (kalit ko‘rsatkichlar) kabi vositalar
yordamida maqsadlarni aniq va o‘lchovli belgilash, tashkilotga maqsadga
erishish jarayonini yanada samarali qilish imkonini beradi.
Bundan tashqari, tashkilotning o‘zgaruvchan tashqi va ichki muhitiga
moslashish ham juda muhimdir. Maqsadlar va vazifalar doimiy ravishda qayta
ko‘rib chiqilishi va zarur bo‘lganda moslashtirilishi kerak. Shunday qilib,
strategik menejmentda maqsad va vazifalarni belgilash, faqat tashkilotning
muvaffaqiyatli rivojlanishini ta'minlamay, balki uning bozor sharoitlariga
moslashuvchanligini oshiradi.
Umuman olganda, maqsadlarni aniq belgilash, vazifalarni samarali bajarish va
o‘lchovli natijalar olish strategik menejmentning ajralmas qismidir, bu esa
tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashga xizmat qiladi.
Strategiyani amalga oshirishning asosiy bosqichlari har qanday tashkilot uchun
muvaffaqiyatga erishishning muhim asosi hisoblanadi. Ushbu jarayon
tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishishi uchun uzluksiz va tizimli
53

faoliyatni talab qiladi. Har bir bosqich o‘ziga xos ahamiyatga ega bo‘lib,
ularning har biri to‘g‘ri tashkil etilsa, strategik rejalar real natijalarga aylanishi
mumkin.
Birinchidan, strategiyani amalga oshirishni muvaffaqiyatli tashkil etishning
kaliti — aniq va o‘lchanadigan maqsadlarni belgilashdir. Maqsadlar
tashkilotning umumiy yo‘nalishini belgilab beradi va barcha bo‘limlar hamda
xodimlarni yagona maqsad sari birlashtiradi. Strategik rejalashtirish jarayonida
maqsadlarning aniqligi va ular asosida yaratilgan harakat rejasi asosiy
bosqichlardan biridir.
Ikkinchidan, resurslarni to‘g‘ri taqsimlash strategiyani amalga oshirishda
muhim ahamiyat kasb etadi. Moliyaviy, insoniy va texnologik resurslarning
samarali boshqarilishi tashkilotning barcha darajalarida optimal natijalarni
ta’minlaydi. Resurslarni tejash va ularni oqilona ishlatish strategik rejaning
samaradorligini oshiradi.
Uchinchidan, ichki kommunikatsiyani samarali tashkil etish strategiyani
amalga oshirishning zaruriy sharti hisoblanadi. Xodimlarning strategik
maqsadlarni tushunishi va ularga nisbatan javobgarlikni his qilishi umumiy
jarayonning muvaffaqiyatiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Korxona ichida o‘zaro
muloqotni yo‘lga qo‘yish, aniq ko‘rsatmalar va samarali rahbarlik strategik
rejani amalda tatbiq etishda muhim omillardir.
To‘rtinchidan, nazorat va monitoring jarayonlari strategiyani amalga
oshirishning ajralmas qismi hisoblanadi. Har bir bosqichda erishilgan natijalar
tahlil qilinib, ular strategik reja bilan solishtiriladi. Bu tashkilotga o‘z faoliyatini
doimiy ravishda kuzatib borish va zarurat tug‘ilganda strategik rejaga
o‘zgartirishlar kiritish imkoniyatini beradi. Ko‘rsatkichlar va indikatorlar
asosida monitoring olib borish natijalar va maqsadlar o‘rtasidagi tafovutlarni
aniqlashga yordam beradi.
54

Strategik menejment kompaniyaning o’zoq muddatli maqsadlar va
faoliyatiga ta’alluqlidir. Aytish mumkinki, strategiyani (xarakatlar tarzini) va
uning aniq vositalarini ifodalash boshqaruvning negizini tashkil qiladi va
kompaniyada menejmentning yaxshi yo’lga qo’yilganligini ko’rsatuvchi eng
to’g’ri belgi bo’lib xizmat qiladi.
Strategik menejmentning mazmuni quyidagilardan iborat:
- Korxona biznesining yo’nalish va asosiy maqsadlarni belgilab olish;
- Korxonaning tashqi muhitini tahlil qilish;
- undagi ichki vaziyatni tahlil qilish;
- Korxona yoki xo’jalikning o’rta bo’g’inlarida strategiyani tanlash va
ishlab chiqish;
- diversiyalangan Korxonaning portfelini tahlil qilish;
- uning tashkiliy strukturasini loyihalash;
- integratsiya darajasini va boshqaruv tizimini tanlash;
- «strategiya - struktura - nazorat» majmuasini boshqarish,
- Korxona faoliyatining ba’zi sohalardagi siyosatini va uning felatvor
meyorlarni belgilash,
- kompaniya strategiya va natijalarining teskari aloqasini ta’minlash,
- strategiyani, strukturani va boshqaruvni takomillashtirish.
Strategiya - tashkilotning tashkiliy vazifa va maqsadlariga erishishda
foydalaniladigan tashkiliy xattixarakatlar va boshqaruvga yondashuvlari
tarzidir.
Biznes sohasini belgilash, maqsadni belgilash, qisqa va o’zoq muddatli
vazifalarni (dasturlarni) aniqlash, maqsadga erishish strategiyasini belgilab olish
strategik rejani tashkil qiladi.
Strategik menejmentning beshta vazifasi
Korxona strategiyasini yaratish o’zaro bogliq 5 ta qismdan iborat:
19

Qo'shma Shtatlar deyarli o'zlarini vujudga kelganlaridan boshlab barcha
istovchilar uchun ta'lim olish g'oyasini jiddiy qo'llab quvvatlaganlar, bu biznes
va boshqaruvda har xil rollarni bajarishga aqlan qodir odamlar sonini o'sishiga
yordam bergan. Transkontinental temir yo'llar Amerikani jahondagi eng yirik
yagona bozorga aylantirgan. O'sha paytda amalda biznesda davlat tomonidan
tartibga solish mavjud bo'lmagan, shuning uchun muvaffaqiyatga erishgan
tadbirkorlar monopolist (yakka hokim)larga aylanganlar. Natijada yirik sohalar
va korxonalar tashkil qilingan, ularni boshqarish uchun bir shaklga keltirgan
usullar talab qilingan.
Menejmentni paydo bo'lishi quyidagi asosiy sharoitlar bilan bog'liq:
Mashinali ishlab chiqarishni rivojlanishi, boshqaruvchiga talablarni o'sishi,
mulk egasi va tadbirkorni boshqaruvning o'sib borishga qiyinchiliklarini
bartaraf qilishga qodir emasligi;
● Bozor sub'ektlarining katta miqdorini vujudga kelishi, hajmini o'sishi va
bozor aloqalarini kuchayishi;
● Boshqaruvga kasbiy yondashuv zarurligini asoslab beruvchi raqobatni
o'sishi va bozor iqtisodiyotining barqarorligi;
● Yirik korporatsiyalarni paydo bo'lishi va shunga ko'ra faqat xodimlarning
maxsus apparati bajarishi mumkin boshqaruv ishlari hajmi va
murakkabligini ko'payishi,. Xuddi korporatsiyada menejment mulk egasi-
tadbirkorning o'zini o'zi boshqarishidan butunlay ajraladi;
● Mulkni aksiyadorlar o'rtasida jamlanishi, buning natijasida aksiyadorlik
sarmoyasini boshqarishning yangi vazifalari paydo bo'ladi;
● Tadbirkorlarni sanoat inqilobi davrida yaratilgan texnikaning
afzalliklaridan foydalanishga harakat qilishlari;
● Ijodiy, sho'baiquvchan odamlar guruhlarining ishni samarali bajarish
usullarini yaratish istagi.
17

ADABIYОTLAR RUYXATI
Asosiy adabiyotlar
1. Yo’ldoshev N.Q. Strategik menejment. O’quv qo’llanma. – T.: TDIU, 2012.
– 140 b.
2. Yo’ldoshev N.Q. “Strategik menejment”. O’quv-uslubiy majmua, T.:TDIU,
2010.- 217 b.
3. Frank Rothoemel Strategic Management: Concepts (2nd edition) Mc
GrawH:II Education 9 January. 2014. USA. 528 p.
4. Michael A. H:II. Strategic Management: Competitiveness and Globalization
– Concepts and Cases. South - Western Collage Pub. 2014. USA. 896 p.
5. Fred R.David. Strategic Management: A Competitive Advantage Approach,
Concepts & Cases. Pearson. 2014. USA. 696 p.
6. Strategic Management concepts and cases. Arthur A. Thompson. Jr. A.J
Strikland. 2012. 778 p.
7. Лапqгин Ю.Н. Стратегический менеджмент: учеб. пособие. – М.: Эксмо,
2010. – 432 с.
Qo’shimcha adabiyotlar
1. Маленков Ю.А. Стратегический менеджмент. Учебник. – М.: Проспект,
2009. – 224 с.
2. Клифф Баумен. Основq стратегического менеджмента. М., «Банки и
биржи». 2011. –357 с.
3. Круглова Н. Ю., Круглов М. И. Стратегический менеджмент. Учебник.
М.: РДЛ, 2009.- 317 с.
Internet saytlari
1. www.economics.ru
2. www.ved.ru
3. www.ser.o’z
4. www.o’za.o’z
58

tajribalarini o'rganadi. Raqobatchilarning qanday strategiyalarni va vazifalarni
amalga oshirayotganligini tahlil qilish orqali o'zgarishlar kiritish va
yaxshilanishlar amalga oshiriladi. Bu usul orqali korxona o'zining bozori
pozitsiyasini yaxshilash uchun kerakli vazifalarni belgilaydi va raqobatbardosh
ustunlik yaratadi.
Paretto Printsipi (80/20 Qoidasi) : Paretto printsipi ga ko'ra, vazifalarning
80% natijalari faqat 20% ishni amalga oshirishdan kelib chiqadi. Bu usulda
korxonalar, asosan, o'zining eng samarali va natijali bo'lgan vazifalariga e'tibor
qaratadi, kam foydalanuvchi yoki kam ahamiyatli vazifalarni esa qisqartiradi
yoki yo'qotadi. Bu prinsip yordamida korxona o'zining eng muhim vazifalarini
belgilashga va ularni ustuvor tarzda bajarishga yo'naltiradi.
Gantt Diagrammasi va Proyektni Boshqarish :
Gantt diagrammasi — bu vazifalarni va ularning bajarilishi muddatlarini
ko'rsatish uchun ishlatiladigan vosita. Vazifalarni belgilashda Gantt
diagrammasi yordamida har bir vazifaning boshlanish va tugash muddatlari,
ularni bajaruvchi shaxslar va resurslar aniqlanadi.
Bu usul korxonadagi barcha vazifalarni aniq va samarali ravishda taqsimlashga
yordam beradi. Har bir vazifaning bajarilish muddati va mas'ul shaxslar
belgilanishi lozim.
Rivojlanish va O'qitish : Korxona vazifalarni belgilashda xodimlarni
rivojlantirish va o'qitishni ham hisobga olish zarur. O'qitish va kasbiy
rivojlanish orqali xodimlarga vazifalarni samarali bajarish uchun kerakli
ko'nikmalar beriladi. Korxona, ayniqsa, yangi vazifalar belgilanganida,
xodimlarni o'qitish va malakalarini oshirishni o'z vazifasi sifatida belgilashi
kerak. Korxonada vazifalarni aniqlash va ularni belgilash usullari strategik
rejalashtirishning ajralmas qismidir. Samarali vazifalar tizimi tashkilotning
32

Moliyaviy barqarorlikni ta'minlash : Daromadlarni oshirish va xarajatlarni
kamaytirish, investitsiyalarni jalb qilish va rentabellikni oshirish.
Strategik Maqsadlar
Strategik maqsadlar — bu tashkilotning kelajakdagi holatini belgilovchi aniq,
o'lchovli va amalga oshiriladigan natijalar. Maqsadlar tashkilotning umumiy
strategiyasi va vazifalariga asoslanadi.
Strategik maqsadlarning xususiyatlari:
Anik va o'lchovli bo'lishi kerak : Maqsadlar o'lchovli bo'lishi lozim, ya'ni
ularga erishish mumkin bo'ladigan mezonlar belgilanadi. Misol uchun, "Yil
oxirigacha savdo hajmini 20% ga oshirish".
Vaqtga bog'liq bo'lishi kerak : Har bir maqsadga erishish uchun aniq vaqt
belgilanishi kerak. Masalan, "Uch oy ichida yangi mahsulotni ishlab chiqish".
Realistik bo'lishi kerak : Maqsadlar amalga oshirish uchun realizatsiya
qilinadigan va tashkilotning resurslariga mos bo'lishi kerak.
Ma'lum bir sohada yo'naltirilgan bo'lishi kerak : Maqsadlar kompaniyaning
ma'lum bir bo'limiga yoki faoliyat yo'nalishiga mos bo'lishi kerak, masalan,
marketing, moliya yoki ishlab chiqarish.
Strategik Maqsadlarni Amalga Oshirish
Strategik maqsadlarni amalga oshirish jarayoni aniq rejalashtirish va samarali
resurslarni taqsimlashni talab qiladi. Bu jarayonni
● Strategik reja ishlab chiqish : Maqsadlar belgilab olinadi va ularni
amalga oshirish uchun aniq reja tuziladi.
● Resurslarni taqsimlash : Tashkilotning resurslari (moliyaviy, inson
resurslari, texnologiyalar) maqsadlarga erishish uchun taqsimlanadi.
41

sifatli mahsulot va xizmatlar taqdim etishga va raqobatchilarga nisbatan
ustunlikka ega bo'lishga muvaffaqiyatli bo'ladilar.
Mahsulot va xizmatlar sifatining oshishi Xalqaro standartlar mahsulot va
xizmatlarning sifatini belgilashga yordam beradi. Mahalliy kompaniyalar
xalqaro sifat standarti talablariga javob berish orqali mahsulotlarini yuqori
sifatli qilishlari mumkin. Bu esa mijozlarning ishonchini oshiradi va brendning
reputatsiyasini mustahkamlaydi. Misol uchun, ISO 14001 ekologik menejment
tizimi bo'yicha sertifikat olish orqali kompaniya o'zining ekologik mas'uliyatini
oshiradi va atrof-muhitga zarar yetkazmaslikka harakat qiladi.
Xalqaro bozorlarga kirish imkoniyatlari Xalqaro bozorlarda ishlashda xalqaro
standartlarga moslik katta ahamiyatga ega. Mahalliy kompaniyalar, xalqaro
talab va normativlarga javob berish orqali global bozorlarga kirish va o'z
mahsulotlarini eksport qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Masalan, CE markasi
(European Conformity) — bu Yevropa bozorida mahsulotlarni savdoga
chiqarish uchun zarur bo'lgan sertifikatdir. Mahalliy kompaniyalar bu markani
olish orqali Yevropa bozorida o'z mahsulotlarini sotishlari mumkin.
Xalqaro biznes hamkorlik va aloqalar Xalqaro standartlarga moslik
kompaniyaga boshqa xalqaro kompaniyalar bilan hamkorlik qilish
imkoniyatlarini yaratadi. Bu hamkorliklar orqali mahalliy kompaniyalar yangi
texnologiyalarni o'zlashtirishlari, zamonaviy ishlab chiqarish tizimlarini
qo'llashlari va o'z biznes faoliyatlarini samarali boshqarishlari mumkin.
Masalan, ISO 22000 oziq-ovqat xavfsizligi menejmenti tizimi orqali
kompaniyalar global oziq-ovqat sanoatidagi hamkorliklarni o'rnatishlari
mumkin.
Huquqiy va reglamentar talablar bilan moslashuv Xalqaro standartlar
ko'pincha huquqiy va reglamentar talablar bilan bog'liqdir. Mahalliy
37

Strategiya umumiy tarzda korxonaning mavqeini mustaxkamlash,
iste’molchilarning talablarini qondirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishga
qaratilgan boshqarish rejasidir. Aniq strategiyani tanlash - rivojlanishning
mumkin bo’lgan turli yo’llari va usullari ichidan eng maqbulini tanlab olish
demakdir.
Korxonani boshqarish rejasi quyidagi asosiy funktsiya va bo’linmalarni o’z
ichiga oladi: ta’minot, ishlab chiqarish, moliya marketing, xodimlar, ilmiy
tadqiqotlar va ishlanmalar.
Strategik tanlash - bu biznes yechimlar va raqobatga bardoshlilik
xarakatlarini yagona tizimga bog’lash demakdir.
Strategiyani ishlab chiqish menejerlarning asosiy funktsiyalaridan biridir.
Ba’zi menejerlar kuchli strategiya ishlab chiqadilar, biroq uni xayotga tadbiq eta
olmaydilar. Boshqalari o’rtacha strategiya ishlab chiqadilar va uni moxirona
amalga oshiradilar. Strategiya qanchalik yaxshi o’ylangan va moxirona amalga
oshirilgan bo’lsa, kompaniyaning mavqei shunchalik kuchayadi. Boshqarish
yaxshi tashkil etilgan kompaniyalar xam kutilmagan noxush vaziyatlarga duch
keladi. Pirovard natijada yaxshi strategiya bozorda kuchli mavqeni egallash,
kutilmagan holatlarga, kuchli raqobatga va ichki muammolarga qaramay
muvaffaqiyatli ishlashga zamin yaratadi.
«Menejment asoslari» kursidan bizga ma’lumki, menejment quyidagilarni
aniqlashdan iboratdir:
-«biz qaerdamiz?»
- «qayoqqa ketyapmiz?»
- faoliyatimizning maqsadlari qanday?»
- maqsadga erishish yo’llari qanday ?»
- optimal yo’lni tanlash mezonlari nimalardan iborat?
- pirovard natija qanday bo’lishi kerak?
Bu savollarning javoblari kelgusi boshqaruv tsikllarida foydalanish uchun
maqsad va natijalarni aniqlash uchun o’ta muximdir.
18

“STRATEGIK MENEJMENT “
Fanidan
KURS ISHI

MAVZU: STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA
MAQSADLARINI BELGILASH

Bajardi:
Tekshirdi:
2

Moliyaviy maqsadlar majburiydir, chunki, moliyaviy mablag’lar yetishmasa
kompaniya tang axvolga tushib qoladi.
21

I bob : Strategik menejmentning nazariy asoslari
Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini
ta'minlash uchun uning maqsadlariga erishish yo'lidagi qarorlar va faoliyatlarni
boshqarish jarayonidir. Bu jarayon tashkilotning ichki va tashqi muhitini tahlil
qilish, maqsadlarni aniqlash, strategiyalarni ishlab chiqish va amalga oshirishni
o'z ichiga oladi. Strategik menejmentning nazariy asoslari quyidagi asosiy
g'oyalar va konsepsiyalarga asoslanadi:
1. Strategiyaning tushunchasi
Strategiya — bu tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun
amalga oshiriladigan harakatlar va resurslarni taqsimlash rejasidir. Strategiya
tashkilotning resurslari va imkoniyatlarini maksimal darajada samarali
ishlatishga qaratilgan.
2. Strategik menejment jarayoni
Strategik menejmentning jarayoni odatda quyidagi bosqichlarni o'z ichiga oladi:
● Muhitni tahlil qilish (Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish) : Bu
bosqichda tashkilotning ichki kuchli va kuchsiz tomonlarini, shuningdek,
tashqi imkoniyatlar va tahdidlarni o'rganiladi. SWOT tahlili (Strengths,
Weaknesses, Opportunities, Threats) bu jarayonning muhim asosi
hisoblanadi.
7

● Xatarlarni baholash : Potensial xavflar va muammolar aniqlanib, ularga
qarshi chora-tadbirlar ishlab chiqiladi.
Boshqaruv va Ko'rsatkichlar
● Maqsadlar va natijalarni monitoring qilish : Erishilgan natijalar doimiy
ravishda kuzatiladi va kerakli o'zgarishlar amalga oshiriladi.
● Maqsadlarni qayta ko'rib chiqish : Agar kerak bo'lsa, maqsadlar
o'zgartiriladi yoki yangilanadi.
● Ishga tushirish : Rejalashtirilgan faoliyatlarni amalga oshirish bosqichi
boshlanadi.
● Jamoa va rahbariyatning o'zaro aloqalari : Boshqaruv va jamoa
o'rtasida yaxshi muloqot va muvofiqlikni ta'minlash zarur.
Tashkilotda Maqsadlarni Amalga Oshirishda Yuzaga Keladigan To'siqlar
● Resurslar etishmasligi : Moliyaviy yoki inson resurslarining
yetishmasligi maqsadlarga erishish imkoniyatlarini cheklashi mumkin.
● O'zgaruvchan bozor sharoiti : Tashqi omillar, masalan, iqtisodiy
o'zgarishlar yoki raqobatning kuchayishi, tashkilotning strategiyasini
ta'sir qilishi mumkin.
● Xodimlarning motivatsiyasi : Xodimlarning strategik maqsadlar bo'yicha
anglashilmagan yoki yetarli motivatsiyasining yo'qligi muammo
tug'dirishi mumkin.
Strategik Maqsadlarga Erishishning Muhim Asosiy Qadamlar
● Tashkilotning barcha bo'limlari bilan hamkorlik qilish : Strategik
maqsadlarga erishish uchun tashkilotning barcha bo'limlari o'rtasida
integratsiya va hamkorlik zarur.
● Yaxshi rahbariyat : Samarali rahbarlik va qarorlar qabul qilish jarayoni
muhim ahamiyatga ega.
42

belgilaydi. Bu maqsadlar umumiy bo'lishi mumkin, masalan, bozorni
kengaytirish, ijtimoiy mas'uliyatni oshirish yoki innovatsiyalarni rivojlantirish.
2. Iqtisodiy va raqobatbardosh tahlil :
Strategik menejmentning ikkinchi bosqichi — tashqi va ichki muhitni tahlil
qilish. Bu bosqichda tashkilotning raqobatchilari, bozor sharoitlari, iqtisodiy
tendensiyalar, texnologik o'zgarishlar va ijtimoiy omillar o'rganiladi.
Tashkilotning ichki tahlili (masalan, resurslar, tashkilot tuzilmasi, ishchi kuchi
va boshqa imkoniyatlar) ham amalga oshiriladi.
3. Strategik imkoniyatlarni aniqlash :
Muhitni tahlil qilgandan so'ng, tashkilot o'ziga foyda keltiradigan
imkoniyatlarni aniqlaydi. Bu imkoniyatlar bozorni kengaytirish, yangi
mahsulotlarni ishlab chiqish yoki mavjud bozorlar bo'yicha raqobatbardoshlikni
oshirish bo'lishi mumkin.
4. Strategiya ishlab chiqish :
Tashkilotning maqsadlariga erishish uchun qanday yo'nalishlar va strategiyalar
kerakligini belgilash. Bu jarayonda farqlashuv strategiyasi, narxni pasaytirish
strategiyasi yoki fokuslash strategiyasi kabi turli xil strategik yondashuvlar
ishlab chiqiladi.
5. Strategiyaning amalga oshirilishi :
Belgilangan strategiyalarni amalda tadbiq etish uchun resurslarni taqsimlash va
xodimlarni jalb qilish. Bu bosqichda tashkilotning har bir bo'limi va rahbarlari
strategiyaning amalga oshirilishini ta'minlash uchun faoliyat olib boradilar.
Resurslar (moliyaviy, inson resurslari, texnologiyalar) samarali boshqarilishi
kerak.
28

Balanced Scorecard (BSC): Balanced Scorecard tizimi, tashkilotning strategik
maqsadlarini moliyaviy, mijozlar, ichki jarayonlar va o'rgatish va rivojlantirish
kabi to'rt asosiy ko'rsatkichlar bo'yicha belgilashni taklif etadi. Bu tizim
maqsadlarni faqat moliyaviy ko'rsatkichlar bilan cheklanmay, kengroq
perspektivada tahlil qilishga imkon beradi.
Maqsadlarni ierarxiya qilish: Tashkilotning strategik maqsadlari bir-biriga
bog'liq bo'lishi mumkin, shuning uchun maqsadlarni ierarxiyaga solish zarur.
Boshqaruv bo'limi yuqori darajadagi maqsadlarni belgilaydi, undan keyin pastki
bo'limlar o'zlariga mos bo'lgan aniq maqsadlarni ishlab chiqishadi. Har bir
bo'lim o'zining strategik maqsadiga erishish uchun zarur bo'lgan faoliyatlarni
aniqlaydi.
Mahalliy kompaniyalar uchun xalqaro standartlarning ahamiyati — bu global
bozorda raqobatbardoshlikni oshirish, sifatni ta'minlash, va samarali biznes
faoliyatini yuritish uchun muhim omil hisoblanadi. Xalqaro standartlar, asosan,
mahsulot va xizmatlarning sifatini oshirish, xavfsizligini ta'minlash va ekologik
mas'uliyatni bajarishga yordam beradi. Mahalliy kompaniyalar xalqaro
standartlarga moslashib, nafaqat ichki bozorlarida muvaffaqiyatga erishishlari,
balki global bozorga kirish imkoniyatlarini ham kengaytirishlari mumkin.
Quyida mahalliy kompaniyalar uchun xalqaro standartlarning ahamiyatini ochib
beruvchi asosiy jihatlar keltirilgan.
Raqobatbardoshlikni oshirish Xalqaro standartlarga moslashgan kompaniyalar
global bozorga kirish imkoniyatiga ega bo'ladilar. Mahalliy kompaniya xalqaro
standartlarga javob bera olgan taqdirda, u o'z mahsulotlarini nafaqat ichki bozor,
balki xalqaro bozorlar uchun ham ishlab chiqara boshlaydi. Masalan, ISO 9001
sifat menejmenti tizimi bo'yicha sertifikatlangan kompaniyalar, global darajada
36

II BOB: STRATEGIK MAQSADLARNI BELGILASH JARAYONI
2.1-§. Maqsadlarni belgilashning zamonaviy yondashuvlari SMART metodi:
strategik maqsadlarni aniq va o‘lchanadigan qilish . SWOT tahlili orqali
maqsadlarni aniqlash ……
Maqsad va missiyani aniqlash : Vazifalarni aniqlash jarayoni tashkilotning
umumiy maqsadlari va missiyasidan boshlanadi. Korxona o'zining uzoq
muddatli va qisqa muddatli maqsadlarini belgilab olganidan so'ng, ushbu
maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan vazifalarni shakllantirish lozim.
Maqsadlar va missiya korxona faoliyatining asosiy yo'nalishlarini belgilaydi va
vazifalar shu yo'nalishlarda aniqlanadi.
Tashkilotning strukturasini va bo'limlarini aniqlash : Korxonadagi vazifalar
muayyan bo'limlar, departamentlar va rahbarlar o'rtasida taqsimlanadi. Har bir
bo'limning o'ziga xos vazifalari va javobgarliklari bor, ular korxonaning
umumiy maqsadlariga erishish uchun birgalikda ishlashlari kerak. Bo'limlar va
rahbarlar o'zlarining faoliyatini to'g'ri va samarali tashkil etish uchun kerakli
vazifalarni aniqlashlari lozim.
Tashqi va ichki muhitni tahlil qilish : Vazifalarni belgilashda tashqi va ichki
muhitni tahlil qilish muhim ahamiyatga ega. Tashqi muhitdagi raqobat,
mijozlarning talab va istaklari, texnologik o'zgarishlar va iqtisodiy sharoitlar
korxonaning faoliyatini to'g'ri yo'naltirish uchun asosiy omillar hisoblanadi.
Ichki tahlil orqali esa korxonaning kuchli va zaif tomonlari, resurslari va
imkoniyatlari aniqlanadi. Bu tahlil orqali vazifalar o'zgaruvchan sharoitlarga
mos ravishda shakllantiriladi.
Vazifalarni Belgilash Usullar: Korxonada vazifalarni aniqlash va
belgilashning turli usullari mavjud. Ularning har biri tashkilotning maqsadlari,
30

Strategiya tushunchasi, uning mazmuni. Strategiyaning rejadan farqi. Firmani
boshqarish vazifalari, ularning asosiy turlari. “Strategik menejment” fanining
predmeti, vazifalari. Firma kompaniya strategiyasini ishlab chiqish bo’yicha
menejerlarning vazifalari. Kompaniya missiyasi va strategik qarashlarini
belgilash. Kompaniya strategiyasining asosiy savollari. Strategik boshqarish
maqsadi. Maqsadlarning turlari: qisqa muddatli, o’zoq muddatli, moliyaviy,
strategik. Strategiyani belgilashga ta’sir etuvchi omillar: ichki omillar, tashqi
omillar. Strategiyaga aniqliklar, o’zgartirishlar kiritish. Strategiyani baholash
uchun qo’yiladigan savollar. Strategiyani amalga oshirish bo’yicha
ma’muriyatning vazifalari. Strategik boshqarishning besh vazifasi. Strategiyani
amalga oshirishda ijrochi direktorning o’rni. Kompaniya strategiyasini
belgilashda prezidentning o’rni va vazifalari. Vitse-prezidentlarning vazifalari.
Turli darajadagi menejerlar va ularning vazifalari. Rejalashtirish bo’limi va
uning vazifalari. Kompaniyani boshqarishda direktorlar kengashining o’rni va
vazifalari. Strategik fikrlash va uning afzalliklari. Iqtisodiyotni
modernizatsiyalash sharoitida strategik menejmentning ahamiyati
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: Kirish ma`ro’zasi, qisqa savol-javob,
mavzuga yo`naltiriltiruvchi savollar.
6

resurslari va bozor sharoitlariga qarab moslashadi. Quyida eng keng tarqalgan
usullar keltirilgan:
SMART Usuli : — bu vazifalarni aniq va o'lchovli tarzda belgilash usuli bo'lib,
quyidagi omillarga asoslanadi:
■ S (Specific) — Vazifa aniq va aniq bo'lishi kerak.
■ M (Measurable) — Vazifa o'lchovli bo'lishi kerak, ya'ni
qanday qilib muvaffaqiyatga erishish mumkinligi aniqlanadi.
■ A (Achievable) — Vazifa amalga oshirilishi mumkin bo'lishi
kerak, tashkilotning resurslari va imkoniyatlariga mos
kelishi lozim.
■ R (Relevant) — Vazifa tashkilotning umumiy maqsadlariga
mos kelishi kerak.
■ T (Time-bound) — Vazifa bajarilishi kerak bo'lgan muddat
aniq belgilanishi kerak.
SMART usuli vazifalarni aniq va o'lchovli qilib belgilashga yordam
beradi, bu esa ularni amalga oshirishni osonlashtiradi.
Boshqaruvning Muvaffaqiyatli Kalit Ko'rsatkichlari (KPI) :
KPI (Key Performance Indicators) — bu maqsadga erishish uchun o'lchovchi
va baholovchi ko'rsatkichlardir. Vazifalar KPI asosida belgilanadi, bu esa ularni
aniq va o'lchovli qilishga yordam beradi.
KPI tizimi har bir bo'lim va xodimning ishlash samaradorligini baholash uchun
foydalidir. Misol uchun, savdo bo'limi uchun KPI sifatida savdo hajmi, mijozlar
bilan bog'lanish soni, yoki mijozlarning qoniqish darajasi belgilanishi mumkin.
Raqobatbardosh tahlil (Benchmarking) : Raqobatbardosh tahlil usulida,
korxona o'zining vazifalarini belgilashda raqobatchilarining muvaffaqiyatli
31

Aniqlash usullari:Risk tahlili va boshqaruv tizimi: Potensial xatarlarni va
muammolarni oldindan aniqlash uchun risk tahlili tizimlarini joriy qilish.
Xatarlar monitoringi: Bozor, iqtisodiyot yoki raqobatchilarni doimiy ravishda
tahlil qilish.
Maqsadlarning o'lchovliligini yo'qotish
Muammo: Maqsadlar aniq o'lchovli bo'lmasa yoki o'lchovlar belgilangan
bo'lmasa, strategik maqsadlarga erishishdagi progressni o'lchash qiyinlashadi.
Bu, o'z navbatida, resurslarni samarali taqsimlash va kerakli tuzatishlarni
amalga oshirishni qiyinlashtiradi.
Aniqlash usullari: SMART tizimi: Maqsadlarni SMART (Spesifik, Measurable,
Achievable, Relevant, Time-bound) tizimiga muvofiq tekshirish.
KPI (Key Performance Indicators): Muhim ko'rsatkichlarni (KPI) aniqlash va
ularga asoslangan monitoring tizimini yaratish.
Tashqi muhitning o'zgarishi
Muammo: Bozordagi o'zgarishlar, iqtisodiy krizislar, siyosiy notinchlik yoki
texnologik inqiloblar strategik rejalarga ta'sir qilishi mumkin. Tashqi muhitdagi
o'zgarishlarga moslashish qiyin bo'lishi mumkin.
Aniqlash usullari: PEST tahlili (Political, Economic, Social, Technological):
Tashqi omillarni tahlil qilish va ularga qarshi strategiyalar ishlab chiqish.
Bozor va raqobat tahlili: Bozorning o'zgarishlarini doimiy ravishda monitoring
qilish va raqobatchilarning strategiyalarini tahlil qilish.
Motivatsiya va kadrlar boshqaruvidagi kamchiliklar
50

6. Natijalar va samaradorlikni baholash :
Strategiyaning amalga oshirilish natijalari va uning samaradorligini baholash.
Maqsadlarga erishish darajasi, foyda, bozor ulushi va boshqa ko'rsatkichlar
tahlil qilinadi. Agar strategiya samarali bo'lmasa, uni o'zgartirish yoki yangilash
zarur.
7. Takroriy tahlil va strategiyaning moslashtirilishi :
Tashkilotning strategik rejalari va faoliyatini doimiy ravishda tahlil qilish va,
zarur bo'lsa, yangi sharoitlarga moslashtirish. Muhitdagi o'zgarishlarga
(texnologik, iqtisodiy yoki ijtimoiy) moslashish uchun strategiyani qayta ko'rib
chiqish va yangilash.
Strategik menejmentning vazifalari va ularning iyerarxiyasi tashkilotning uzun
muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun amalga oshiriladigan bosqichma-
bosqich jarayonni ifodalaydi. Tashkilotning umumiy maqsadlarini belgilashdan
boshlangan strategik menejment jarayoni muhitni tahlil qilish, strategiyalarni
ishlab chiqish, amalga oshirish va natijalarni baholashni o'z ichiga oladi. Har bir
vazifa bir-biriga bog'liq bo'lib, ularning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi
tashkilotning strategik qarorlar va resurslarni to'g'ri boshqarishga asoslanadi.
Korxonada vazifalarni aniqlash va ularni belgilash usullari — bu strategik
menejmentning muhim qismlaridan biri bo'lib, tashkilotning samarali ishlashini
ta'minlash uchun kerakli yo'nalishlarni va majburiyatlarni to'g'ri aniqlashni o'z
ichiga oladi. Vazifalarni aniqlash va belgilash usullari korxonaning
maqsadlariga erishish, resurslarni samarali taqsimlash va umumiy ish faoliyatini
yaxshilashga yordam beradi. Quyida bu jarayonlarni amalga oshirish uchun
asosiy usullar va tavsiyalar keltirilgan.
29

MAVZU:STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA
MAQSADLARINI BELGILASH
Reja
Kirish …………………………………………………………………………..………………...…...…. .4
I bob: Strategik menejmentning nazariy asoslari …………..………………………... 7
1.1-§.Strategik nazariyaning asosiy maktablari . …………..…………………………… .8
1.2-§. Strategik menejmentning vazifalari va ularning vazifalar
iyerarxiyasi …………..……………………………………………………………………………….26
II bob: Strategik maqsadlarni belgilash jarayoni …………..……………………… 31
2.1-§. Maqsadlarni belgilashning zamonaviy yondashuvlari SMART metodi:
………………………… …………..…………………………………..…………………………. 31
2.2-§. Xalqaro tajribada strategik maqsadlarni belgilash Xalqaro
kompaniyalarning maqsad belgilash tajribasi .. .……………………………..…………… 34
III bob: Strategik vazifalar va maqsadlarni amalga oshirish ……………..41
3.1-§. Strategik vazifalarni amalga oshirish jarayonidagi bosqichlar
Maqsadlarning tashkilotning umumiy strategiyasiga mos kelishi ……………. 41
3.2-§.Strategik maqsadlarga erishishda monitoring va baholash …..
…………. 44
Maqsadlarni amalga oshirish jarayonida yuzaga kelgan muammolarni aniqlash
…………..…………………………………..…………………………………..……………………….. 46
XULOSA ………..………………………………..…………………………………..……………... 53
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………….....……………………………. 58
3

1.1. Strategik menejment tushunchasi va asosiy elementlari . Strategik
menejmentning tarixi va nazariy asoslari . Strategik maqsad va
vazifalarni belgilash jarayonining mohiyati .
Strategik menejment tushunchasi va asosiy elementlari
Strategik menejment — bu tashkilotning uzoq muddatli maqsadlariga erishish
uchun resurslarni samarali taqsimlash va tashkiliy jarayonlarni rejalashtirish,
nazorat qilish va amalga oshirishni o'z ichiga olgan boshqaruv jarayonidir. U
tashkilotning ichki va tashqi muhitini tahlil qilishga asoslanadi va uni samarali
boshqarish uchun strategiyalarni ishlab chiqishni, amalga oshirishni va
kuzatishni ta'minlaydi. Strategik menejmentning asosiy maqsadi – tashkilotning
raqobatbardoshligini ta'minlash, uzoq muddatda muvaffaqiyatga erishishdir.
Strategik menejmentning asosiy elementlari:
1. Strategiyani ishlab chiqish (Strategic Formulation):
○ Bu bosqichda tashkilotning uzoq muddatli maqsadlari aniqlanadi
va ularga erishish uchun kerakli strategiyalar ishlab chiqiladi.
Tashkilotning ichki resurslari va tashqi imkoniyatlar tahlil qilinadi.
○ SWOT tahlili (Strengths, Weaknesses, Opportunities, Threats) :
Ichki kuchli va zaif tomonlar, tashqi imkoniyatlar va tahdidlar
tahlil qilinadi.
○ Missiya va vizion: Tashkilotning maqsadlari va kelajakdagi
holatini belgilovchi missiya va vizion aniq belgilanadi.
2. Strategiyani amalga oshirish (Strategy Implementation):
○ Bu bosqichda ishlab chiqilgan strategiyalarni amaliyotga tadbiq
etish uchun aniq reja va resurslar taqsimlanadi. Bunga tashkilot
strukturasini o'zgartirish, yangi bo'limlar tashkil etish, resurslar
11

Moliyaviy tahlil: Byudjet va moliyaviy rejalashtirishni tekshirish orqali
resurslarning yetarliligini baholash.
Resurslarni monitoring qilish: Resurslarni taqsimlash va ishlatish
samaradorligini doimiy kuzatish, misol uchun, kadrlar va texnologiyalardan
foydalanishni nazorat qilish.
Strategik yo'nalishning noaniqligi
Muammo:Ba'zan tashkilotning strategik maqsadlari yoki yo'nalishlari noaniq
yoki aniq belgilangan emas, bu esa tashkilotning barcha bo'limlari o'rtasida
tushunmovchiliklarga olib keladi. Noaniq strategik yo'nalish maqsadlarni
amalga oshirishda qarorlar qabul qilishni qiyinlashtiradi va resurslar noto'g'ri
taqsimlanadi.
Aniqlash usullari:Strategik reja tahlili: Rejalashtirish jarayonida maqsadlar va
yo'nalishlar aniq belgilanganmi, yo'qligini tekshirish.
Xodimlarning fikrini o'rganish: Xodimlar va bo'lim boshqaruvchilari bilan
so'rovlar o'tkazish orqali ularning strategik yo'nalish bo'yicha fikrlarini olish.
Muvofiqlik va koordinatsiya yetishmasligi
Muammo: Bo'limlar o'rtasida muvofiqlik va yaxshi koordinatsiya bo'lmaganda,
maqsadlarga erishish sekinlashadi. Masalan, marketing bo'limi yangi
mahsulotni joriy etishni rejalashtirsa, ishlab chiqarish bo'limi bu mahsulotni
ishlab chiqarishga tayyor bo'lmasligi mumkin.
Aniqlash usullari: Jamoalararo uchrashuvlar: Turli bo'limlar o'rtasida
muvofiqlik va o'zaro hamkorlik darajasini tekshirish.
Koordinatsiya tizimlarini baholash: Bo'limlararo qarorlar qabul qilish va
kommunikatsiyani kuzatish. O'zaro aloqalar, xabarlar va hisobotlar tizimini
tekshirish.
48

o‘zgartirishlarni kiritish tashkilotning barqaror rivojlanishi uchun zarur. Ushbu
jarayon uchun maxsus ko‘rsatkichlar va indikatorlar ishlab chiqiladi va ular
asosida natijalar baholanadi.
Innovatsion yondashuvlar va moslashuvchanlik strategik menejmentning
muhim komponentlari hisoblanadi. Bozor talablari va texnologik o‘zgarishlarga
tezkor moslashish tashkilotga raqobatda ustunlikni saqlab qolish imkonini
beradi. Shu bilan birga, innovatsiyalarni joriy etish orqali tashkilot o‘z
faoliyatini yanada samarali tashkil etishi va yangi imkoniyatlarni ochishi
mumkin.
Xulosa qilib aytganda, strategik menejmentning vazifalari va maqsadlarini
belgilash tashkilotning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlash uchun zaruriy
bosqich hisoblanadi. Bu jarayon ichki va tashqi muhitni tahlil qilish, aniq va
realistik maqsadlarni belgilash, resurslarni samarali boshqarish, xodimlarning
ishtirokini ta’minlash va monitoring olib borishni o‘z ichiga oladi. Strategik
menejment jarayoni doimiy e'tibor va takomillashtirishni talab qiluvchi uzluksiz
faoliyat bo‘lib, u tashkilotning barqaror rivojlanishi va raqobatda muvaffaqiyatli
bo‘lishiga xizmat qiladi. Shu sababli, strategik menejmentning vazifalarini
to‘g‘ri tashkil qilish va ularni amalga oshirish tashkilot uchun hal qiluvchi
ahamiyatga ega.
57

Bu bosqichlar o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik 2rasmda ko’rsatilgan.
Strategik boshqaruvning asosiy bosqichlari.
Strategik boshqaruvning asosiy bosqichlari quyidagilardan iborat:
1. Biznes sohasini aniqlash va Korxonaning asosiy maqsadini ishlab chiqish.
2. Korxonaning asl maqsadini aloxida o’zoq muddatli va qisqa muddatli
faoliyat maqsadlariga aylantirish.
3. Faoliyat maqsadlariga erishish strategiyasini belgilash.
4. Strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish
5. Faoliyatni baholash, vaziyatni ko’zatib borish va unga to’zatishlar
kiritish.
25

Avvalo, strategik menejmentning vazifalari tashkilotning mavjud va
kelajakdagi muammolarini aniqlash hamda ularni hal qilish uchun zarur bo‘lgan
resurslarni aniqlashdan iboratdir. Bu vazifalar doirasida ichki va tashqi muhitni
tahlil qilish, imkoniyatlar va xavflarni baholash, tashkilotning kuchli va zaif
tomonlarini aniqlash muhim ahamiyat kasb etadi. Bunday tahlil tashkilotga
bozor talablariga moslashish va samarali qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Strategik menejmentning maqsadlari esa tashkilotning uzoq muddatli
istiqbolini belgilashga qaratilgan. Bu maqsadlar nafaqat foyda olish yoki
bozordagi ulushni oshirish, balki ijtimoiy mas’uliyat, barqaror rivojlanish va
innovatsion yondashuvlarni joriy etishni ham o‘z ichiga oladi. Tashkilotning
maqsadlari aniq, o‘lchanadigan, realistik va vaqt bo‘yicha belgilangan bo‘lishi
kerak. Ushbu tamoyillarga asoslanish strategik maqsadlarga erishish uchun
asosiy omil hisoblanadi.
Strategik menejmentning yana bir muhim vazifasi — tashkilotning
resurslarini samarali boshqarishdir. Moliyaviy, insoniy va texnologik resurslarni
to‘g‘ri taqsimlash va ulardan maksimal darajada foydalanish tashkilotning
muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlaydi. Resurslar boshqaruvi orqali tashkilot
nafaqat xarajatlarni optimallashtiradi, balki o‘z imkoniyatlarini ham
kengaytiradi.
Shuningdek, strategik menejment jarayonida xodimlarning ishtirokini
ta’minlash va ularni strategik maqsadlarga yo‘naltirish alohida e’tiborga
loyiqdir. Har bir xodim tashkilotning umumiy strategik maqsadlarini tushunishi
va ularga erishish jarayonidagi o‘z o‘rnini aniq bilishi lozim. Bu tashkilot
ichidagi barcha darajalar o‘rtasida uyg‘unlikni ta’minlaydi va strategik
qarorlarning samaradorligini oshiradi.
Nazorat va monitoring strategik menejmentning ajralmas vazifalaridan biri
hisoblanadi. Strategik maqsadlarga erishish jarayonini kuzatib borish va kerakli
56

insoniy idrok etishning mohiyatida noyob yorib o'tish bo'lgan. Ammo, shunga
qaramasdan, o'sha davrning tadbirkorlari R. Ouenning islohotlarida sog'lom
fikrni kamroq ko'rganlar, ulardan hech biri uning misoliga ergashmagan, chunki
ularda boshqaruvga sho'baiqish bo'lmagan.
Shuning munosabati bilan faqat XIX-XX asrlar oralarida menejment insoniy
bilimlar, fanning mustaqil sohasiga aylangan.
Amerikali Jozef Varton 1881 yilda birinchi marta kollejlarda o'qitish uchun
menejment kursini ishlab chiqqan. Amerikalik mu xandis F.Teylor 1911 yilda
o'zining "Ilmiy menejment tamoyillari" kitobini nashr qilgan, u umumiy
sho'baiqishni keltirib chiqargan va unda birinchi marta boshqaruv fan va
tadqiqotning mustaqil sohasi deb tan oligan. Bu asarlar jamlangan tajribani
ilmiy umumlashtirish va ilmiy boshqaruv asoslarini shakllantirishga harakat
qilingan birinchi ishlar bo'lganlar. Ular ommaviy ishlab chiqarish va ommaviy
sotish, katta sig'imli bozorlar va qudratli korporatsiyalar va aksiyadorlar
jamiyatlari shaklidagi yirik ko'lamli tashkilotlarni mo'ljallash kabi o'ziga xos
alomatlarni borgan sari kengroq qamrab olayotgan sanoat rivojlanishining
ehtiyojiga javob bo'lganlar. Juda yirik tashkilotlar ishlab chiqarish va mehnatni
ratsional tashkil qilish, barcha bo'linmalar va xizmatlar, menejerlar va
ijrochilarni ilmiy asoslangan tamoyillar, me'yorlar va standartlarga muvofiq
aniq va o'zaro bog'langan holda ishlashlariga keskin zaruriyatni xis qilganlar.
Angliyadagi sanoat inqilobi boshqaruvga sho'baiqishni dastlabki uyg'otuvchi
asosiy kuch bo'lgan. Ammo boshqaruv tashkilotning rivojlanishi va
muvaffaqiyatiga katta hissa qo'shishi haqidagi g'oya birinchi marta zamonaviy
boshqaruvning vatani bo'lagan Amerikada vujudga kelgan. XX asrning
boshlarida, jo'shqin rivojlanish davrida, Qo'shma Shtatlar amalda inson o'zini
kelib chiqishi, millati bilan bog'liq qiyinchiliklarni yengib o'tib,
tashabbuskorligi va shaxsiy omilkorligini namoyon qilishi mumkin bo'lgan
yagona mamlakat bo'lgan. Millionlab yevropaliklar Amerikaga ko'chib o'tganlar
va shuning bilan u yerda juda katta ishchi kuchi bozorini tashkil qilganlar.
16

Boshqaruvning barqarorligini ta'minlash Xalqaro standartlarga mos bo'lish
kompaniyaga barqarorlikni ta'minlashga yordam beradi. Xalqaro standartar
tashkilotlarga tizimli yondashuv va yuqori sifatli boshqaruvni taqdim etadi. Bu
esa kompaniyaning uzun muddatli barqaror rivojlanishiga xizmat qiladi.
39

(moliyaviy, inson resurslari va texnologiya)ni taqsimlash kabi
ishlar kiradi.
○ Resurslarni boshqarish, motivatsiya va liderlik kabi masalalar bu
bosqichda muhim ahamiyatga ega.
3. Strategiyani nazorat qilish va baholash (Strategy Evaluation and
Control):
○ Strategiyaning muvaffaqiyatini baholash uchun uning ijrosi va
natijalarini kuzatib borish kerak. Nazorat qilish jarayonida
tashkilotning yutuqlari va kamchiliklari tahlil qilinadi.
○ Tashkilot o'z strategiyasini yangi sharoitlarga moslashtirishi yoki
kerak bo'lsa, o'zgartirishi mumkin. Bu jarayon strategiyaning vaqt
o'tishi bilan takomillashuvini ta'minlaydi.
4. Ichki va tashqi muhitni tahlil qilish (Environmental Analysis):
○ Ichki tahlil: Tashkilotning resurslari, imkoniyatlari va zaif
tomonlari o'rganiladi. Bunga moliyaviy holat, inson resurslari,
texnologiyalar, ishlab chiqarish imkoniyatlari kiradi.
○ Tashqi tahlil: Bozor tendentsiyalari, raqobat muhiti, ijtimoiy,
siyosiy va iqtisodiy sharoitlar, texnologik o'zgarishlar va boshqa
tashqi omillar o'rganiladi.
5. Strategik qarorlar qabul qilish (Strategic Decision Making):
○ Strategik qarorlar qabul qilish jarayoni, tashkilotning kelajagi
uchun muhim bo'lgan qarorlarni o'z ichiga oladi. Bunda uzoq
muddatli foyda, raqobatbardoshlik va samaradorlikni ta'minlashga
qaratilgan qarorlar qabul qilinadi.
6. Resurslar va imtiyozlar (Resources and Capabilities):
○ Tashkilotning muvaffaqiyati uchun zarur bo'lgan resurslar va
imkoniyatlar tahlil qilinadi. Resurslarga moliyaviy mablag'lar,
inson resurslari, texnologiya, ishlab chiqarish quvvatlari, brend va
nufuz kabi faktlar kiradi.
12

kompaniya personalini ta’minlovchi ichki sharoitlarni yaratish, ya’ni xar bir⁃
personalning strategik rolini samarali ijro etish sharoitlarini yaratish;
ishni doimiy yaxshilash uchun eng ilgor tajribalardan foydalanish;
⁃
ichki raxbarlikni ta’minlash;
⁃
D) Yuqoridagi 4 ta vazifalar bir necha bor qayta ko’rib chiqiladi, chunki
yangi yo’zaga keladigan holatlar to’zatishlar kiritishni talab qiladi. O’tgan
tajribalar va kompaniyaning istiqbol maqsadlari o’zgarishlar kiritilishi mumkin.
Strategiyani muvaffaqiyatli amalga oshirish yo’llarini axtarish doimiy
xisoblanadi.Strategiyani amalga oshirishda ba’zi qismlari keraksiz bo’lib, ularni
o’zgartirish kerak bo’ladi.
. Strategik boshqarish jarayonining ta’rifi
Yuqorida ko’rib o’tilgan strategik boshqarish vazifalarining xar biri doimiy
tahlil va qarorlar qabo’l qilishni talab etadi: ishni belgilangan yo’nalishda
davom ettirish kerakmi yoki unga o’zgartirishlar kiritish kerakmi? CHunki
strategik menejment doimiy xarakatdagi jarayondir.
1) bu besh vazifa birbiridan ajralgan xolda bo’lmay , ular o’zaro o’zviy
boglangan. Masalan, kompaniyaning missiyalariga bogliq masalalar
mauyyan maqsadlar bilan jips boglangan;
2) bu besh vazifa aloxida xolda amalga oshirilmaydi;
3) strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish ogir jarayon xisoblanadi
va menejerlardan turli xil xarakatlarni talab qiladi;
4) strategik menejmentga doimiy yetarli etibor berish strategiyani
takomillashtirish zaruriyati va uni amalga oshirish usullarini yangilash
strategiyaning sifati, samaradorligini oshirish uchun xar bir xodimdan
talab qilinadi.
24

STRATEGIK MENEJMENTNING VAZIFALARI VA MAQSADLARINI BELGILASH kurs ishi

Купить