• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 100.2KB
Покупки 1
Дата загрузки 30 Август 2023
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Sug'urta kompaniyalarida marketing xizmatini tashkil etish yo'llari

G’arbiy yevropa mamlakatlari amaliyotida tan olingan sug’urta menejmentining «4p» (4 miks), to’rtta boshqaruv darajalaridan iborat: Sug’urtalovchilar - ularni ko’payishi sug’urta marketingining urinishlari maqsadi tushuniladi. Har qanday sug’urta kompaniyasi bozor sharoitida uning sug’urta xizmatlariga talab bo’lgandagina mavjud bo’ladi. Sug’urta xizmatlari muayyan sug’urta kompaniyasining sug’urta shartnomalarining turlari majmuasidan iborat. Sug’urta xizmati ko’rsatish baxosi - aniq sug’urta xizmatining turi bo’yicha shartnoma tuzishda ishlatiladigan ta’rif miqdori. U sug’urta tavakkalchiligi o’lchamiga qiyoslanadi. Bozor - muayyan sug’urtalanuvchining sug’urta xizmatini yuridik va jismoniy sotib olish imkoniyati. U sug’urta servis infrastrukturasining rivojlanganligi, sug’urtachining egiluvchan ish yuritish strategiyasi va boshqa omillarining mavjudligi bilan uzviy bog’liq. Rivojlangan xorijiy mamlakatlar sug’urta kompaniyalarining bozordagi faoliyatida marketing tizimini qo’llanish tajribasi -jarayon o’z ichiga bir qator amallarni olishini ko’rsatmoqda, ular ikkita asosiy vazifadan iborat: -sug’urta xizmatlariga talabni shakllantirish; -sug’urta manfaatlarini qanoatlantarish. Sug’urta xizmatlariga talabni shakllantirish muayyan sug’urta kompaniyasining xizmatlariga mijozlarni, ya’ni bo’lajak sug’urtalanuvchilarni turli vosita va usullar yordamida jalb etish hisoblanadi. Marketing tizimining ikkinchi asosiy vazifasi sug’urta manfaatlarini qanoatlantirishdan iborat. Ushbu vazifasini yukori darajada madaniyatli sug’urta xizmati ko’rsatash xizmatlariga, ya’ni talablarni vujudga keltiradi. Sug’urta kompaniyalari sug’urta polislarini sotishni tashkil etishga, mijozlarga xizmat ko’rsatishni yaxshilashga va imijini saqlab turishga ko’p mablag’lar sarflaydi. Marketing sug’urta polislarini sotishda samarali tizimini tashkil etishni nazarda to’tadi. Sug’urta bozorida raqobatchilikning keskinlashuvi, sug’urta polislarini sotish tom ma’noda sug’urta manfaatlarini qondirishni aks 13 O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI SIRTQI FAKULTETI “MENEJMENT VA MARKETING” KAFEDRASI Ro’yhatga olindi “MARKETING” №______ fanidan “____”_____2023 yil Mavzu: Sug’urta kompaniyalarida marketing xizmatini tashkil etish yo’llari KURS ISHI Himoya hay’ati a’zolari 1._________________________ 2._________________________ 3._________________________ “____”___2023 yil Tayyorladi: _________ ballga Talabasi: himoya qilindi Tekshirdi: 1 o’rniga tashuvchining yo’lovchilar oldidagi javobgarligini sug’urta tashkilotlariga berish, ya’ni tashuvchining fuqarolik javobgarligini sug’urta qilish mexanizmi keng qo’llanilmoqda. Bugungi kunda yevropa Ittifoqining deyarli barcha mamlakatlarida, shuningdek, AQSh, Kanada, Yaponiya hamda MDH davlatlarida tegishli qonunlar qabul qilingan va tashuvchining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish tizimi muvaffaqiyatli ishlab kelmoqda. Xulosa qilib aytganda, sug’urta bozori professional ishtirokchilarining huquqiy maqomini nazarda tutuvchi qoidalarni zamon talablariga mos holda takomillashtirib borish ayni paytda hayotiy zaruratdir. Bu o’rinda xorijiy davlatlar qonunlarini, yuridik adabiyotlarda bildirilgan fikr va mulohazalarni tahlil qilish foydadan xoli bo’lmaydi. 21 2017 yil 2016 yil yakunlari bo’yicha “SAIPRO” axborot-reyting agentligi “KAPITAL SUG’URTA” AJ reytingini “UZA+” (Juda yuqori moliyaviy ishonchlilik) darajasida tasdiqladi. “KAPITAL SUG’URTA” AJ aksiyadorlarining 2017-yil 28-iyundagi yillik yig’ilishida jamiyatning yangi tashkiliy tuzilmasi tasdiqlandi. "KAPITAL SUG’URTA" AJ ikkita yirik tadbirda ishtirok etadi: - Toshkent moliya instituti tomonidan tashkil etilgan “Karyera kuni”; – “BANK EXPO 2017” X yillik bank xizmatlari, texnologiyalari va uskunalari milliy ko’rgazmasi. 2018 yil Kompaniyaning ustav kapitali 15 milliard so’mga yetkazildi. Kompaniya sug’urta xizmatlarini ko’rsatish bo’yicha mijozlar bilan ishlashda Kompaniyaning xizmat ko’rsatish darajasini va raqobatbardoshligini oshirish bo’yicha faol ish olib bormoqda, xususan: - ixtiyoriy sug’urta nuqtai nazaridan arzon sug’urta mahsulotlari seriyasini shlab chiqish; - iste’molchilar tomonidan kompaniyaning sug’urta faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlarni audio va vizual idrok etishni kuchaytirish maqsadida televideniyeda turkum yangiliklar va axborot materiallarini chop etish; - ommaviy axborot vositalarida yangiliklar va axborot materiallarini, reklama modullarini chop etish orqali mijozlar uchun jamiyatning ochiqligini ta’minlash. 2019 ... 2020 yil “KAPITAL SUG URTA” AJ ustav kapitali 40 milliard so mga yetkazildi.ʻ ʻ 2021 yil 2021-yil 26-fevral kuni “KAPITAL SUG’URTA” AJ 30 yoshga to’ldi. 31 Rejalashtirish-moslashish tamoyilining mantikiy davomi va qo’shimchasi bo’ladi. Bu tamoyil bozor va holatiy bashoratlarni ishlab chiqishga asoslangan marketiningning xizmat ko’rsatish resurslarini ko’zda to’tadi. Quyidagilar sug’urta kompaniyalarida marketingning asosiy vazifalari bo’ladi: bozorni kompleks tadqiq qilish, holatni taxlili va bashorati; marketing strategiyasi va dasturlarini ishlab chiqish; Sug’urta xizmatlari siyosatini amalga oshirish; narx-navo siyosatini amalga oshirish; qo’shma sug’urta siyosatini amalga oshirish; talabning shakllanishi va xizmatlar ko’rsatishni rag’batlantirish; marketing xizmatlari tuzilmasini shakllantirish; marketing faoliyatini nazorat qilish va uning samaradorligini baxolash. Marketing tamoyillari va vazifalarini amalga oshirish sug’urta kompaniyasini bozorga mos holda boshqarishni ta’minlaydi. Marketing tamoyillarining vazifalari-marketing Kurs ishilari asosida karorlar kabul qilish sug’urta kompaniyasi faoliyatidan bozorga mumkin qadar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, Sug’urta xizmatini ko’rsatish samaradorligi va foydaliligini oshirish, mexnat natijalarinidan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab kiladi. Xozirgi sharoitda ehtiyojlar cheksiz va resurslar cheklangan davrda eng kam xom-ashyo, materiallar, mehnat va moliya resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan marketing strategiyasining ma’nosi ana shunda. Marketing Kurs ishilari asosida foydalanish sug’urta kompaniyasi faoliyati manfaatlari va maqsadalrini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi. Iqtisodiy taraqqiyotga makro va mikroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Strategik boshqarish jarayonida marketing Kurs ishilari asosida sug’urta kompaniyasi faoliyatining uzoq muddatli istiqbolda faoliyat olib borishini 6 Reja: Kirish 3 1. Sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari 4 2. Sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini tashkil etish va uni rivojlantirishdagi xorijiy mamlakatlar tajribasi 11 3. Sug’urta korxonalarida marketing faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish 20 4. Sug’urta kompaniyalarida marketing xizmatini “Kapital Sug urta” AJʻ misolida. 23 Xulosa 30 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 33 2 kompaniyalari manfaatlarini himoya qilish borasida chet el sug’urta kompaniyalarining polislarini o’z xududlarida sotilishiga man etishda qo’l keladi. O’zbekiston sug’urta kompaniyalarida xorijiy mamlakatlar tajribasini qo’llagan holda marketing faoliyatini keng tashkil etish va rivojlantirish, ular faoliyati samaradorligi oshishiga olib keladi. Mamlakatimizda xizmat ko’rsatish turlari, jumladan, sug’urta xizmatlari bozori jadal rivojlanib bormoqda. O’zbekiston Respublikasining 2012 yil 5 apreldagi "Sug’urta faoliyati to’g’risida"gi Qonuniga 2017 yilda kiritilgan o’zgartish va qo’shimchalar natijasida sug’urta bozorining professional ishtirokchilari doirasi kengaytirildi. Bu esa, o’z navbatida, fuqarolar va yuridik shaxslarga ko’rsatiladigan sug’urta xizmatlari ko’lamining ortishiga sabab bo’ldi. Qonunga kiritilgan o’zgartishlarga ko’ra, sug’urta bozorining professional ishtirokchilari sug’urtalovchi bilan bir qatorda sug’urta vositachilari, adjasterlar, aktuariylar, sug’urta syurveyerlari, shuningdek, assistans hisobiga kengaytirildi. BMTning 2014 yil 15 apreldagi "Xizmatlar savdosi bo’yicha Bosh kelishuv"ida sug’urta xizmatlari moliyaviy xizmatlar tizimiga kirishi, sug’urta bozorida retrotsessiya tushunchasi bo’lishi lozimligiga oid qoidalar belgilab qo’yilgan. Ammo, xalqaro qoidalarning xorijiy davlatlar sug’urta qonunchiligiga implementatsiya qilinishi holati, shuningdek, iqtisodchi va huquqshunos olimlarning Kurs ishilaridagi sug’urta bozori professional ishtirokchilari va ular tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlar tahlili bu borada turlicha yondashuvlar mavjudligini ko’rsatmoqda. Birinchidan, sug’urta bozori professional ishtirokchilarining huquqiy maqomi xorijiy davlatlar qonunchiligida turlicha belgilangan. Mamlakatimiz milliy qonunchiligiga ko’ra, sug’urta bozorining professional ishtirokchilari tarkibiga sug’urtalovchilar, sug’urta vositachilari, adjasterlar, aktuariylar, sug’urta syurve - yerlari, shuningdek, assistanslar kiradi. Belarusning 2013 yil 3 iyundagi "Sug’urta to’g’risida"gi qonuniga muvofiq, sug’urta bozorining professional ishtirokchilari deb sug’urtalovchi, sug’urta qildiruvchi va sug’urta vositachilari (agent va broker) tan olingan bo’lsa, Litvaning 2016 yil 10 iyuldagi "Sug’urta to’g’risida"gi 15 2001 yil 6 yildan so’ng moliyaviy barqarorlikni oshirish va o’z mablag’larini ushlab turishni oshirish maqsadida Kompaniyaning ustav kapitali 30 million so’mgacha oshirildi. 2002 yil Joriy yilning noyabr oyida O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan sug’urta xizmatlari bozorini liberallashtirish va rivojlantirish bo’yicha bir qator chora-tadbirlar, jumladan, litsenziyalash tartibini tasdiqlash hamda sug’urta xizmatlarining sug’urta xizmatlarini ko’rsatish hajmiga nisbatan minimal talablarni belgilash nazarda tutilgan. sug’urtalovchilarning ustav kapitali. Kompaniya, o’z navbatida, ustav fondini 130 million so’mga oshiradi, bu nizomga kiritilgan o’zgartirishlar ro’yxatga olingan kundagi 150 ming AQSh dollariga teng. Xuddi shu yili kapitalning birlashuvi sodir bo’ladi, shu bilan Capital Group xoldingining filiallari va korxonalari ARC Insurance Group OAJ aktsiyadorlari qatoriga kiradi. 2003 yil Ustav kapitaliga qo’yiladigan minimal talablarni yengib chiqqan kompaniya ixtiyoriy va majburiy sug’urta turlari bo’yicha sug’urta xizmatlarini ko’rsatish litsenziyasini olish uchun ustav kapitalini 500 million so’mgacha oshiradi. Joriy yilda respublikada sug urtalovchilar soni ikki barobarga qisqardi va 18 tagaʻ qisqartirildi, bu esa 2002 yilda sug urtalovchilar ustav kapitalining eng kam ʻ miqdoriga qo yiladigan talablarning joriy etilishi bilan bog liq edi. ʻ ʻ 2004 yil Ustav kapitalining ko’payishi natijasida aksiyalarning nazorat paketi affillangan shaxslar va Capital Group xolding korxonalariga o’tkaziladi. Aksiyadorlar «ARC Insurance Group» OAJ nomini «Kapital Sug’urta» OAJga o’zgartirish to’g’risida qaror qabul qiladilar. O’sha yili kompaniya rahbariyati o’zgardi. 26 Qashqadaryo viloyati Navoiy viloyati Samarqand viloyati Surxondaryo viloyati Sirdaryo viloyati Toshkent viloyati Xorazm viloyati va Toshkent shahrida. Natijada kompaniya transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish imkoniyatiga ega bo’lib, ushbu sug’urta turini taqdim etuvchi 9 ta sug’urtalovchidan biriga aylandi. Aksiyadorlar umumiy yig’ilishining qarori bilan 1 mlrd.so’mlik qo’shimcha emissiya prospekti ro’yxatdan o’tkazildi; Xatarlarni jamlagan holda, respublikaning bir qancha yetakchi sug urtaʻ kompaniyalari “Kapital Sug urta” OAJ a zo bo lgan birinchi milliy sug urta pulini ʻ ʼ ʻ ʻ tashkil etadi. 2009 yil Majburiy sug’urta turlarini kengaytirish davom etmoqda va kompaniya ish beruvchilarning javobgarligini majburiy sug’urtalashni amalga oshiruvchi respublikaning 12 ta sug’urtachilaridan biriga aylandi. Xalqaro aloqalarni rivojlantirish, milliy bozorning shaffofligini oshirish va dolzarb masalalarni muhokama qilish uchun yagona platforma tashkil etish maqsadida “Kapital Sug urta” OAJ Toshkent xalqaro sug urta forumini ʻ ʻ o tkazishda Bosh hamkor sifatida ishtirok etmoqda. ʻ 2010 yil Jamiyatning ustav kapitali 4 mlrd. so’mlik qo’shimcha emissiyani muvaffaqiyatli joylashtirgan kompaniya ustav kapitali 4 milliard so’mga yetdi. Yosh mutaxassislarni tayyorlash, ta’lim muassasalarini real ish jarayoni va ishbilarmonlik muhiti bilan integratsiya qilish maqsadida Toshkent moliya instituti 28 Kirish Mavzuning dolzarbligi. O’zbekistonda mustaqillikning dastlabgi yillaridan boshlab amalga oshirilgan institutsional isloxatlar jarayonida bozor iqtisodiyoti munosabatlari tamoyillariga mos sug’urtalash tizimi shakllandi. Nisbatan qisqa davrda iqtisodiyotning sug’urta soxasida faoliyat yuritishni tartibga solish va boshqarish uchun zarur bo’lgan qonunchilik asoslari hamda tashkiliy-iqtisodiy mexanizmlar barpo etildi. Natijada so’nggi yillarda mamlatimizda iqtisodiyotining sug’urta sektorida barqaror o’sish sur’atlari kuzatilmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, Mamlakatimizda sug’urta bozorini har tomonlama rivojlantirish, bu bozor qatnashchilari faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish, halqaro bozorga integratsiya jarayonini tezlashtirishga qaratilgan me’yoriy-huquqiy bazani shakllantirish va takomillashtirish bo’yicha keng qo’lamli ishlar olib borilmoqda. Sug’urta bozorida raqobat faollashishi natijasida jahon standartlariga mos sug’urta turlari ishlab chiqilib, xizmat ko’rsatish sifati yuqori darajaga ko’tarilmoqda. Sug’urta bozori infratuzilmasi ham rivojlanib, yildan-yilga uning professional ishtirokchilari soni ortib bormoqda. Ushbu soxaga xususiy kapital kirib kelishini ta’minlash asosiy vazifalardan biridir. Bu o’rinda eslatib o’tish kerakki, mamlakatimiz Prezidenti Sh. Mirziyoyev ta’kidlaganlaridek: «...jahon moliyaviy - iqtisodiy inkirozi davrida mamlakatimiz moliya-bank tizimi o’zining barqaror va ishonchli ekanini isbotladi. Shu bilan birga bu tizimning yanada mustaxkamlanishi xususiy banklar va xususiy mulkka asoslangan lizing, sug’urta kompaniyalari, kredit uyushmalari, mikromoliyaviy tashkilotlar kabi moliyaviy institutlarni tashkil etishning qonunchilik asoslarini shaklantirish hisobidan bank-moliya soxasiga xususiy kapitalni jalb qilish bilan ham bog’liq» 1 . Sug’urta kompaniyalarida tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish ham muhim masala hisoblanadi. Bozor munosabatlari sharoitida u marketing tamoyili asosida tashkil etiladi. 1 1 Sh.Mirziyoyev .Mamlakatimizda demokratik islohotlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.\\Xalk so‘zi. 2010 yil 13 noyabr . 3 "Aktuariy — vakolatli organ tomonidan berilgan litsenziyaga ega bo’lgan, majburiyatlar hajmi, sug’urta shartnomasi asosida sug’urta rag’bati stavkasining iqtisodiy-matematik hisob-kitoblari bilan bog’liq faoliyatni amalga oshiruvchi, shuningdek sug’urta (qayta sug’urta) tashkiloti to’lov qobiliyatining zarur darajasini va moliyaviy barqarorligini ta’minlash maqsadida sug’urta (qayta sug’urta) tashkilotlari o’tkazgan va o’tkazilishi rejalashtirilgan sug’urta turlarining foydaliligi va daromadliligiga baho beruvchi jismoniy shaxs" 9 bo’lsa, A.Arxipov, V.Gomellya va D.Tulentilarning ta’kidlashicha, "Aktuariy — malaka shahodatiga ega bo’lgan va mehnat shartnomasi asosida yoki sug’urtalovchi bilan tuzilgan fuqaroviy-huquqiy shartnoma asosida sug’urta tarifining hisobi, sug’urtachining zahirasi, aktuar hisoblardan foydalangan holda uning investitsion loyihalarini baholash bo’yicha faoliyatni amalga oshiradigan fuqarodir" 10 . Yuqoridagilardan kelib chiqib, "aktuariy"ga quyidagicha ta’rif berish mumkin: "Aktuariy — oliy matematik yoki iqtisodiy ma’lumotiga ega bo’lgan, aktuar hisoblash sohasidagi mutaxassisdir" 11 . «Syurveyyor» tushunchasiga ham yondashuvlar turli-tuman bo’lib, jumladan, «syurveyer (ingl. surveyor) — kemalar va yuklarni ko’rib chiqishni amalga oshiruvchi ekspert. U kemalar va yuklarning ahvoli, talofatga uchraganda yetgan zararlar, kemaning dengizda suza olish qobiliyati va boshqalar haqida xulosa chiqaradi. Sug’urta qilingan ob’ektni tekshiruvchi syurveyer yetarli bilim va tajribaga ega bo’lishi, ob’ekt tekshiruvi haqidagi hujjatni malakali rasmiylashtirishga yoki haloqat sertifikatini tuzishga layoqatli bo’lishi lozim. Chunki u bilan bog’liq hujjatlar nizolar yoki yetkazilgan zararni qoplash bilan bog’liq masalalarni hal qilishda asos bo’ladi». A. Arxipov, V.Gomellya va D.Tulentilarning fikricha esa, "syurveyer — sug’urtaga qabul qilinadigan mulkni ko’zdan kechirish va baholashni amalga oshiradigan sug’urtachining yuqori malakali vakili. Syurveyerning xulosasiga ko’ra, sug’urtachi sug’urta 9 Чернова Г.В. Основы экономики страховой организации по рисковым видам страхования. - СПб.: Питер, 2015. - 235 с. 10 Гомелля В.Б., Туленты Д.С. Страховой маркетинг (Актуальные вопросы методологии, теории и практики). - М.: Анкил, 1999. - 128 с 11 Тулинов В.В., Горин В.С. Страхование и управление риском. Терминологический словарь. - М.: Наука, 2010. - 472 с. 19 qonunida sug’urta bozorining professional ishtirokchilari tarkibiga quyidagi sub’ektlar kirishi ko’rsatib o’tilgan: sug’urtalovchi, sug’urta qildiruvchi hamda sug’urta vositachilari. Rossiya Federatsiyasining 2012 yil 25 apreldagi "Sug’urta to’g’risida"gi qonuniga asosan bular sug’urtalovchi, sug’urta qildiruvchi, sug’urta agenti, sug’urta brokeri hamda sug’urta aktuariysidir. Ikkinchidan, sug’urta bozorida professional xizmatlarni ko’rsatuvchi har bir sub’ektning maqomi turlicha belgilangan. Jumladan, Belarusning "Sug’urta to’g’risida"gi qonuniga muvofiq, sug’urtalovchi — "Sug’urta faoliyatini, shuningdek qonun bilan belgilanadigan boshqa faoliyatni amalga oshirish maqsadida tashkil etiladigan hamda ustav, zahira jamg’armasi va umumiy summasi eng kam oylik ish haqining besh ming baravaridan kam bo’lmagan, maxsus tashkil etilgan qayta sug’urta qiluvchi tashkilotlar uchun esa o’n besh ming baravaridan kam bo’lmagan pul shaklidagi zahiraga ega bo’lgan, ro’yxatdan o’tkazilgan va sug’urta qilish yoki qayta sug’urta qilishning muayyan turini amalga oshirish uchun litsenziya olgan davlat sug’urta tashkilotlari, aksiyadorlik sug’urta jamiyatlari, mas’uliyati cheklangan yoki qo’shimcha mas’uliyatga ega jamiyatlardir" 4 . Rossiyaning "Sug’urta to’g’risida"gi qonunida "sug’urtalovchi — sug’urtani, qayta sug’urtani, ikki tomonlama (o’zaro) sug’urtani amalga oshirish maqsadida Rossiya Federatsiyasining qonun hujjatlariga muvofiq tashkil etilgan va belgilangan tartibda litsenziyaga ega bo’lgan yuridik shaxs" 5 deb ko’rsatilgan. Bulardan tashqari, sug’urta bozorining professional ishtirokchilari haqida bir qancha olimlar ham o’z fikrini bayon etgan. Xususan, V. Galaganovning fikricha, "sug’urtalovchi — qonunchilikka asosan sug’urtalash, qayta sug’urtalash, o’zaro sug’urtani amalga oshirish maqsadida tuzilgan va o’rnatilgan tartibda litsenziya olgan yuridik shaxsdir. Sug’urtachi sug’urtani amalga oshirarkan, muayyan to’lov hisobidan sug’urtalanuvchi tavakkalchiligining moddiy oqibatlarini o’z zimmasiga oladi va sug’urta hodisasi yuz berganda sug’urtalanuvchiga yetkazilgan zararni 4 Абрамов, В. Ю. Страхование: теория и практика/ В.Ю.Абрамов — М. Волтерс Клувер, 2017. - 392-401 с 5 Турбина К.Е. Тенденции развития мирового рынка страхования. - М.: Анкил, 2010. - 320 с 16 bilan birgalikda tanlovlar tashkil etilib, ular yakuniga ko’ra Toshkent moliya instituti bitiruvchilarining eng yaxshi diplom va malakaviy ishlari “Kapital sug’urta” OAJ tomonidan taqdirlanadi. , Ularning eng yaxshilari ishga taklif qilinadi, qo’shimcha stipendiyalar alohida shaxslarga ajratiladi. Xalqaro sug’urta forumida Bosh hamkor sifatida faoliyat yuritish. 2011 yil Jamiyat Toshkent moliya instituti bilan eng yaxshi bitiruv malakaviy ishi va eng yaxshi magistrlik dissertatsiyasi tanlovini o’tkazish bo’yicha hamkorlikni davom ettirmoqda, g’oliblar pul va moddiy mukofotlar bilan taqdirlanadi. 2012 yil Davlat dasturiga asosan korxona kapitallashuvini davom ettirib, ustav kapitalini 6 milliard so’mga yetkazmoqda. Joriy yilning mart oyida AUTO-LUX, CASCO LIMIT, DSAGO * (uchunchi shaxslarning javobgarligini ixtiyoriy sug’urta qilish) yangi ixtiyoriy sug’urta mahsulotlarining ishga tushirilishi bo’lib o’tdi. Joriy yilning mart oyida kompaniya bozorga misli ko’rilmagan AUTO-LUX mahsulotini chiqaradi, bu erda "istisno" tushunchasi mavjud emas. Sug’urtalash va qayta sug’urtalash bo’yicha Toshkent xalqaro konferensiyasi doirasida Bosh direktor Xalimtaev Laziz Shuhratovichga “Sug’urta bozori professional ishtirokchisining eng yaxshi yetakchisi” nominatsiyasi bo’yicha “Oltin Soyabon” sug’urta sohasida davlat mukofoti topshirildi. Bosh direktor Xalimtaev Laziz Shuhratovich Sug’urta bozori professional ishtirokchilari uyushmasi raisi etib saylandi. 2013 yil Qayta ishlash korxonasini yaratish, strategik maqsadlarni aniqlash va ularga erishish uchun kompaniyaning strategik qo’mitasi tuziladi. Strategik rejaga muvofiq kompaniyaning missiyasi shakllantiriladi. Kompaniya sug’urta xizmatlarining chakana turlarini rivojlantirish va sug’urta agentlarini ommaviy tayyorlashni boshlaydi. 2014 yil 29 3. Sug’urta korxonalarida marketing faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish Bugungi kunda sug’urta korxonalarida marketingning o’rni kundan kunga ortib bormoqda. Sug’urta korxonalari tomonidan mijozlar bilan ishlashga hamda ushbu korxonalarda marketing Kurs ishilarini tashkil etishga aloxida e’tibor qaratish talab etilmokda. Bunda, ma’lumki, korxonalar faoliyatida turli muammolar mavjud bo’ladi. Sug’urta korxonalarida marketing faoliyati va xizmatini samarali faoliyat yuritishiga to’sqinlik qiluvchi asosiy muammolarni shartli ravishda ichki va tashqi muammolarga ajratish mumkin: • tashqi muammolar - korxonadan tashqarida paydo bo’ladigan va uning ta’siridan chetda turuvchi muammolar; • ichki muammolar - korxona ichida rahbariyat va xodimlarning xatolari va kamchiliklari bilan bog’liq xolda yuzaga keluvchi muammolar. Korxonalarda marketing faoliyatini va xizmatini boshqarish muammolariga quyidagilar kiradi: korxonaning aniq ishlab chiqilgan marketing strategiyasining yo’qkligi; malakali mutaxassislarning yetishmasligi; aniq axborotlarning yetishmasligi va boshqalar. Bu muammo quyidagi omillar hisobiga paydo bo’ladi: Deyarli barcha kompaniyalarga xos axborotning yopikligi. Keyingi omil shu bilan bog’liqki, ko’pgina tashkilot rahbarlari marketingni o’ziga katta xajmdagi resurslarni oluvchi serxarajat bo’linma deb hisoblashadi. Bu rahbarlarning marketingni yaxshi o’qimaganligidan emas, balki kompaniya rahbarlari va mulkdorlar (investorlar)ning turli motivatsiyaga egaligi va demak ularning “turli tillarda” gaplashishi sababli yuzaga keladi. Zamonaviy axborot va boshqaruv texnologiyasi marketingni yangi modelidan foydalanishga olib keladi. Avvalambor, bu munosabatlar marketingi yoki ma’lumotlarsiz marketingdir. Biznesni boshqarishda zamonaviy va istikbolli marketing konsepsiyalaridan biri bo’lib munosabatlar marketingi hisoblanadi. 22 samaradorligini aniklash, dasturlarning amalga oshirishga kumaklashishdan iborat bulishi mumkin 8. Sug’urta faoliyati rivojlanishini boshkarishning xozirgi jixatlari xo’jalik yurituvchi sub’ektlar va axoli mulkini faoliyat qaltisliklaridan himoyalashni ta’minlovchi konseptual chora-tadbirlar majmui, sug’urta faoliyati tizimining barqarorligi, sug’urtaga bo’lgan ishonchning ortishi, iqtisodiy faoliyatning globallashuvi doirasida sug’urta faoliyati tizimining yanada rivojlanishi, sug’urta kompaniyalari resurslarining iqtisodiyot real sektorining investitsiya faoliyatiga jalb etilishi bilan bog’lanadi. Mazkur chora-tadbirlar sug’urta faoliyatining rivojlanishini tartibga soluvchi va uzini-uzi tartibga soluvchi yangi institutlarning shakllanishi bilan kuzatilishi xamda sug’urta statistikasi va sug’urta texnologiyalarining yangi tizimi bilan kullab-quvvatlanishi kerak. 9. Sug’urta bozorining indiqatorlarini prognoz qilish uchun Sug’urta xizmatlarining aloxida makroiqtisodiy indiqatorlar (asosiy kapitalga kiritilgan investitsiyalar, kredit kuyilmalari va sarmoyalar, banklar aktivlarining darajasi) dinamikasiga bog`likligi aniklangan. Sug’urta operatsiyalari tarkibi o`zaro bog`likliklarining korrelyasion-regression taxlili o’tkazildi. Shu asosida o’rta muddatli istiqbolda (real sektorning investitsiyaviy imkoniyatlarini, YaIMga kiritilgan investitsiyalarning maqbul nisbatini baxolashni hisobga olish asosida) sug’urta bozori rivojlanishi asosiy ko’rsatkichlarining hisob-kitoblari amalga oshirildi. Sug’urta mukofotlarining darajasi asosiy kapitalga kiritilayotgan investitsiyalar hajmi 21 mlrd. sumga oshishi uning YaIM hajmidagi ulushini 1,5 foizga oshirish imkonini berdi. 34 bajarishi, faoliyatidan uzi va boshka manfaatdor bo’lganlarning, ya’ni xaridorlar, xamkorlar va mulkdorlarning naf kurishini anglatadi 3 . Kompaniya doimiy xaridorga mos mahsulot (xizmat) chiqarishi kerak. Bu degani, birinchidan, Sug’urta xizmati Sug’urtalanuvchini Sug’urta xizmatiga unbay olishi kerak, ya’ni narxi tugri kelishi zarur. Ikkinchidan, Sug’urta kompaniyasining xizmati Sug’urtalanuvchilar uchun boshka kompaniyalar xizmatidan afzal, ya’ni uning xizmat turlari yukori bo’lishi lozim. Binobarin, kompaniya mahsuloti raqobatda ustunlikka ega bulsagina samarali amal qilishi va rivojlanishi mumkin. Raqobatda ustunlikni ta’minlash strategik boshqarishning vazifalariga kiradi. Startegik boshqarishga 5 ta boshqarish jarayonlarining uzgaruvchan majmui sifatida karash mumkin. Ushbu jarayonlar mantikan bir-biridan kelib chikadi. Birok, ular o’rtasida aks ta’sir xam amal kiladi. X,ar bir jarayon xam aloxida kismlarga, xam ularning majmuiga aks ta’sir ko’rsatishi mumkin. Strategik boshqarish tarkibiy tuzilishining muhim xususiyati xam ana shunda namoyon bo’ladi. Strategik boshqarishning mohiyatini to’laroq anglash uchun uning tarkibiy kismlarini tavsiflash maqsadga muvofikdir. Muhit taxlili - xar kanday Sug’urta kompaniyasi muhitda faoliyat ko’rsatadi. Sug’urta kompaniyasining xar kanday xatti-xarakati muhitga amalga oshirishga imkon bergandagina ruy beradi. Sug’urta kompaniyasining ichki muhiti uning xayot manbai bulim xisoblanadi. U sug’urta kompaniyasining faoliyat ko’rsatishi, binobarin, mavjudligi va yashashini ta’minlaydi. Ammo, ichki muhit muammolari sug’urta kompaniyasining xaloqatga uchrashiga sabab bo’lishi mumkin. Tashqi muhit sug’urta kompaniyasining ichki saloxiyatini kerakli darajada kullab-quvvatlash uchun zarur bo’lgan resurslar bilan ta’minlaydigan manba bulib xisoblanadi. Kompaniya doimiy tashqi muhit bilan aloqada bulib, bu uning yashashini ta’minlaydi. Birok, tashqi muhit resurslari chegarasiz emas. Ushbu resurslarga ega bo’lishga boshka kuplab kompaniyalar xam xarakat kiladilar. Shu 3 Абрамов, В. Ю. Страхование: теория и практика/ В.Ю.Абрамов — М. Волтерс Клувер, 2017. - 392-401 с. 11 1. Sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini rivojlantirishning o’ziga xos xususiyatlari Sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini tashkil etish uchun quyidagi tamoyillar xosdir: Bozorni, iqtisodiy holatini va kompaniyaning faoliyati imkoniyatlarini chuqur va xar tomonlama o’rganish; Sug’urta bozorni segmentlash; Sug’urta xizmatlari ko’rsatishning xaridor talablariga aniq javob berish; Yangilik kiritish; Rejalashtirish. Bozorni chuqur va har tomonlama o ’ rganish , bozor ehtiyojlari , bozor holatini o ’ rganishini ko ’ zda to ’ tadi . Sug ’ urta tizimida baho siyosati , bozor sig ’ imi , xizmatlarning iste ’ mol xususiyatlarini tashkil qilish , sug ’ urta xizmatlarini ko ’ rsatish kanallari , talabni shakllantirishni va o ’ tkazishni rag ’ batlantirishni taxlil qilish kerak bo ’ ladi , tijorat faoliyatining o ’ ziga xosligi . Sug ’ urta bozorini segmentlash xarakatining samaradorligi va maqsadga qaratilganligini oshiradi , chunki sug ’ urta kompaniyasi o ’ zi uchun ixtisosiga eng mos keladigan bozor segmenti , u ishlashi kerak bo ’ lgan iste ’ molchilarning aniq guruxini aniqlashi darkor . Sug ’ urta xizmatlari ko ’ rsatishining xaridor talablariga aniq javob berish , faol va saloxiyatli ehtiyoj talablariga epchillik bilan javob berishi sug ’ urta kompaniyasi xizmatlarini sotish faoliyatini bozor holati va aniq iste ’ molchilar ehtiyojiga bog ’ liq holda boshqarishning jadalligi va moslashuvini ko ’ zda to ’ tadi . Yangilik kiritish - zamonaviylashtirib yangilangan xizmatlarning doimiy takomillashuvi yangi xizmatlar , yangi xizmatlarni yaratish , ilmiy - Kurs ishilar , g ’ oyalar va yangiliklar kiritishni ko ’ zda to ’ tadi . 5 qoplaydi" 6 . X.X. Karievning ta’kidlashicha, sug’urtalovchi — yetkazilgan zararni sug’urta haqidagi qonun yoki sug’urta shartnomasi asosida shartlarni ko’zda tutib qoplashni o’z zimmasiga oluvchi tashkilotdir 7 . K.Turbinaning fikricha, "sug’urtalovchi — sug’urta bozorining professional sub’ekti, shartnomaga asosan muayyan to’lov hisobidan boshqa tomonning mulkiy manfaatlarini sug’urtalash orqali himoya qiladigan va shu orqali sug’urta qilingan xavf (tavakkalchilik) yuzaga kelganda sug’urta tovonini (ta’minotini) berish majburiyatini zimmasiga oluvchi huquqiy munosabatlar ishtirokchisidir." 8 Sug’urta bozorining professional ishtirokchilaridan "sug’urta vositachisi"ga berilgan ta’riflar ham turlicha. Jumladan, Chexiyaning 2011 yil 4 yanvardagi "Sug’urta to’g’risida"gi qonunida u sug’urta kompaniyasi bilan tuzilgan shartnoma asosida sug’urta sohasida vositachilik faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxs ekani, Litvaning 2016 yil 10 iyuldagi "Sug’urta to’g’risida"gi qonunida xizmatidan sug’urta muassasasi va sug’urtalovchilar foydalanishga haqli bo’lgan sug’urta agenti va (yoki) sug’urta brokeri ekani, Ukrainaning 2015 yil 15 dekabrdagi "Sug’urta to’g’risida"gi qonuniga muvofiq, sug’urta qildiruvchi shaxsning nomidan o’z faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik yoki jismoniy shaxs anglashilishi" ta’kidlangan. Milliy qonunchiligimizda sug’urta agenti — sug’urtalovchining nomidan va topshirig’iga binoan sug’urta shartnomasining tuzilishi va ijro etilishini tashkil qilish bo’yicha faoliyat yurituvchi yuridik yoki jismoniy shaxsdir deb mustahkamlab qo’yilgan. Shuningdek, "sug’urta agenti" iborasiga olimlar bergan hamda xorijiy davlatlarning qonunlarida o’z aksini topgan ta’riflarda umumiy nuqtai nazar ham mavjud. Ammo "sug’urta agenti"ga "shtatdan tashqaridagi ishchi"deb ta’rif berish hollari ham uchrab turadi. Bizningcha, "shtatdan tashqaridagi ishchi" faqatgina jismoniy shaxsga xos bo’lgan tushunchadir. Lekin, milliy qonunchiligimiz va aksariyat davlatlarning 6 Юргенс И. Системный подход к определению понятия «национальная система» страхования // Страховое дело. - 2010 - № 8. - С. 4-13. 7 Кариев Х.Х. Состояние и развитие страхового рынка Узбекистана // Страховое дело. - 2014. - № 10. - С. 58-63 . 8 Турбина К.Е. Тенденции развития мирового рынка страхования. - М.: Анкил, 2010. - 320 с. 17 4. Sug’urta kompaniyalarida marketing xizmatini “Kapital Sug urta” AJ misolida.ʻ “Kapital Sug urta” AJ O zbekistondagi yetakchi sug urta kompaniyalaridan ʻ ʻ ʻ biridir! 1991 yildan beri faoliyat yuritib kelayotgan va butun mamlakat bo’ylab keng tarmoqqa ega, jumladan 14 ta filial va 50 dan ortiq sug’urta markazlari va tuman bo’limlari. “Kapital Sug urta” AJ O zbekistondagi birinchi xususiy ʻ ʻ sug urtalovchilardan biri va biz allaqachon 30 yoshdamiz! ʻ 1991 yil Joriy yilning 26-fevralida birinchi nodavlat sug’urtalovchi AstroVAZ kichik korxonasi ko’rinishida bozorga kirdi. Kompaniyaning ustav kapitali 100 ming rublni tashkil qiladi. 1992 yil "Astro VAZ" kichik korxonasi "Astro VAZ" sug’urta aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilmoqda. 1993 yil Transformatsiyadan bir yil o’tgach, Astro VAZ sug’urta kompaniyasi o’z nomini ARC sug’urta guruhiga o’zgartiradi. Xuddi shu yili ustav kapitali 2,5 million rublgacha oshiriladi. 1994 yil Milliy valyuta “so’m” muomalaga chiqarilishi munosabati bilan aksiyadorlar tomonidan “Arc Insurance Group” AJ ustaviga tegishli o’zgartirishlar kiritiladi. Shu bilan birga, ustav fondi 3,02 million so’m miqdorida e’lon qilingan. 1995 yil Aksiyadorlarning qarorini bajarish maqsadida jamiyat nominal qiymati 100 so’m bo’lgan 3,02 million so’mlik aksiyalarni chiqardi va ularni muvaffaqiyatli joylashtirishni amalga oshirdi. 25 javobgarligini yanada rivojlantirish talab etiladi. Ushbu ishni yanada takomillashtirish quyidagilarni nazarda to’tadi: - xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining yagona reestrini tashkil etish va ularni taftish qilish; - davlat va Sug’urta xamjamiyati tomonidan yukori xavf-xatar manbalari hisoblangan korxonalarning fuqarolik javobgarligini Sug’urta qilish shartnomalarining tuzilishi va qayta tuzilishi ustidan nazoratni kuchaytirish; - yukori xavf-xatar manbalari hisoblangan korxonalarning fuqarolik javobgarligini Sug’urta qilishda Sug’urtalovchilarning tarif siyosatiga rioya qilishi ustidan DavSug’urtanazoratning nazoratini kuchaytirish imkoniyatlaridan foydalanish. - Viloyatlar va tumanlar xududida texnik va bush turgan zahiralarning bir kismini investitsiya qilish mintaka ma’muriyatlari va Sug’urtalovchilarning manfaatlarini muvofiklashtirishning muhim yunalishi hisoblanadi. Bunda, zahiralarni joylashtirishga nisbatan qonun chilik talablari va Sug’urta nazorati organining tavsiyalariga suzsiz rioya qilinishi kerak. 6. O’zbekiston Sug’urta bozorida Sug’urta statistikasi bo’yicha ma’lumotlarning umumiy bazasini yaratish zarur. Izlanishdada ta’kidlanishicha, ushbu ish ikkita yunalishda tashkil qilinishi kerak. Avvalambor, soxadagi mavjud axborot bazasini, shu jumladan davlat va idoraviy statistik hisobotlar tizimida tuplangan ma’lumotlarni tulik inventarizatsiya qilish, shuningdek statistik ko’rsatkichlarning amaldagi tizimini taxlil qilish va ulardan sug’urta qilishda to’g’ridan-to’g’ri yoki matematik jixatdan ishlov berilganidan keyin foydalanish imkoniyatini belgilash lozim. Shu bilan birga sug’urtaning barcha maqsadlari va funksiyalarini hisobga olgan xolda sug’urta statistikasi tizimining batafsil konsepsiyasini ishlab chiqishga kirishish zarur. 7. Sug’urta xamjamiyati tomonidan sug’urta bozori professional ishtirokchilarining uyushmasi xuzurida sug’urtani kullab-quvvatlashga ixtisoslashgan markaz tashkil etish maqsadga muvofik hisoblanadi. Ushbu markazning vazifalari innovatsion sug’urta dasturlarini ishlab chiqish, ularning 33 Jamiyatning ustav kapitali 8 milliard so’mga oshirildi. Jamiyatning korporativ nomi qonun hujjatlariga muvofiqlashtirilib – 20 iyundan boshlab jamiyatning to’liq nomi: “KAPITAL SUG’URTA” aksiyadorlik jamiyati. 2 iyul kuni kompaniyaning firma nomi o’zgarganligi munosabati bilan amaldagi litsenziya qayta rasmiylashtiriladi. 2015 yil Respublika Prezidentining “Aksiyadorlik jamiyatlarida korporativ boshqaruvning zamonaviy usullarini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori ijrosini ta’minlash maqsadida jamiyatda zamonaviy tendensiyalarga javob beradigan va biznes jarayonlariga yo’naltirilgan yangi tashkiliy tuzilma tasdiqlandi. Tashkiliy tuzilma yangi lavozimlar va bo’limlarni nazarda tutadi, masalan: marketing va sotish bo’yicha direktor, sotuvdan keyingi xizmat ko’rsatish bo’limlari. Poytaxtimizda chakana savdoni rivojlantirish maqsadida Sug’urta xizmatlarini rivojlantirish markazi ochildi. Kompaniya tashuvchining javobgarligini majburiy sug’urta qilish bo’yicha faoliyatni amalga oshirish huquqini beruvchi yangi litsenziya oldi. 2016 yil 2015-yil yakunlari bo’yicha “SAIPRO Axborot va reyting agentligi” “KAPITAL SUG’URTA” AJ reytingini “UZA+” (Juda yuqori moliyaviy ishonchlilik) darajasida tasdiqlaydi. 06.01.2016 dan 06.04.2016 gacha “KAPITAL SUG’URTA” AJ “Sug’urta va qayta sug’urtalash bo’yicha IX Toshkent xalqaro forumi”da ishtirok etadi. Mazkur tadbir doirasida kompaniyamizning O’zbekiston sug’urta bozoridagi muvaffaqiyati qayd etildi, xususan, “KAPITAL SUG’URTA” AJ Toshkent shahar filiali Yunusobod filiali direktori Kareva Svetlana Sergeevna laureat diplomi bilan taqdirlandi. sug’urta sohasidagi "Oltin soyabon" davlat mukofoti - "Eng yaxshi xodim" nominatsiyasi, o’z vazifalarini yuqori samaradorlik va sifatli bajarganligi uchun. 30 17 toifadagi sug’urta xizmatlarini ko’rsatish uchun O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligidan litsenziya olindi. Xulosa 1."Sug’urta" iqtisodiy tushuncha sifatida iqtisodiy va ijtimoiy sub’ektlar mulkini ular faoliyatining Sug’urta qaltisliklari vujudga kelishidan himoya qilish, fuqarolarning ijtimoiy maqomini o’zgartirish uchun jamgarmalarni shakllantirish bilan bog`lik ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar soxasini aks ettiradi, uning vujudga kelishida ushbu munosabatlarning shakllanish shartlari bilan belgilangan doiralarda Sug’urta xodisasi sodir bo’lganida xarajatlarning belgilangan miqdorlarini qoplash jamgarmalarini tashkil etish va taksimlashga ixtisoslashgan tuzilmalar ishtirok etadi. 2. Sug’urta faoliyatini boshkarish konseptual qoidalarini shakllantirishning Izlanishda ishlab chiqilgan modeli uni, bir tomondan, mamlakatimizda iqtisodiyotni islox qilishning ishlab chiqilgan tamoillari, bozor isloxotlarining bosqichlari, Sug’urta bozori va uning infratuzilmasini rivojlantirish siyosatini belgilab beruvchi boshqaruv organlari bilan, ikkinchi tomondan esa qaltisliklarni faollashuvi, Sug’urta xizmatlari iste’molchilarining uziga xos xususiyatlari bilan boglaydi. 3. Sug’urta munosabatlari sub’ektining rejalashtirilgan natijasiga erishish tarmoq xususiyatlari, Sug’urta mahsulotining xayotiy davri xamda buning uchun takdim etiladigan resurslar va texnologiyalarning sifati bilan belgilanadigan bir nechta bosqichlar orqali o’tadi. 4. Sug’urta bozori rivojlanishining tendensiyalarini tadkik etish Sug’urta tarmogi rivojlanishining ijobiy va salbiy tendensiyalariga e’tibor karatish imkonini berdi. Ular ichida Sug’urta bozorining iqtisodiy qaltisliklar, iqtisodiy usish, axoli farovonligi ko’rsatkichlari va tashqi iqtisodiy faoliyatning erkinlashtirilishi bilan zaif bog`likligi eng dolzarb hisoblanadi. 5. Hozirgi vaqtda yuridik shaxslarning uchinchi shaxslar oldidagi fuqarolik javobgarligini Sug’urta qilish dolzarb vazifa hisoblanadi. Shu munosabat bilan xavfli ishlab chiqarish ob’ektlaridan foydalanuvchi korxonalarning fuqarolik 32 Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi –T.: O’zbekiston, NMIU, 2017. 2. 2022-2026 yillarga mo’ljallangan yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentimizning 2019 yil 8 oktyabrdagi “O’zbekiston Respublikasi oliy ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida” gi Farmoni.- // Xalq so’zi, 2019 yil, 9 oktyabr. 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 30 oktyabrdagi PF- 5564- sonli “Tovar bozorlarida savdoni yanada erkinlashtirish va raqobatni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni. -// Xalq so’zi, 2018 yil 31 oktyabr, № 225 (7183). 5. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning “Mahalliy eksport qiluvchi tashkilotlarni yanada qo’llab – quvvatlash va tashqi iqtisodiy faoliyatni takomillashtirish chora – tadbirlari to’g’risida”gi qarori Xalq so’zi, 2017 yil 22 iyun, №123 6. Белоусова С.Н. Маркетинг: учеб. пособие изд. 5-е. Ростов н/Д; Феникс, 2017. -314 с. Internet saytlari 1. www.expert.ru . 2. www.znay.ru . 3. www.strahovka.ru . 4. www.uzbekinvest.uz . 35 Xizmatlar ko’rsatish, ishlab chiqarish va umuman xujalik yuritishga marketing nuqtai nazaridan yondashish xaridorga ta’sir qilishning keng jabxalarini uz ichiga oladi. Bu bozor uchun bo’lgan raqobat kurashining o’ziga xos xususiyatlarini aniqlashga olib keladi. Bozor doirasida sabab- natija aloqalarini taxlil qilishning maxsus usullarini kullab, xaridorlar talabi, ehtiyoji, didi va ta’bi tugrisida axborotlar kompaniyalarning marketing konsepsiyasi u yoki bu tovarga va xizmatga xarid manfaatini shakllantirish uchun iqtisodiy, tashkiliy, texnik va ijtimoiy yunalishlarni tashkil kiladi. Ular talabni mumkin bo’lgan rivojlanish istiqbolini aniqlaydilar, uni maqsadli yunalishini shakllantirish uchun karorlar kabul kiladilar va kurilgan tadbirlar samaradorligini albatta nazorat kiladilar. Xizmat ko’rsatishda marketing asosida yondashishdagi xar tomonlama taxlilning o’ziga xosligi, bozorda sodir bo’ladigan jarayonlarni xisobga olishgina emas, balki xizmat ko’rsatish tashkilotlari va ular bilan bog’liq boshka barcha tashkilotlarning bozor buginlari tizimidagi operativ va uzoq muddatga muljallangan aniq maqsadlarining o’zgarishini taxlil qilishdir. Marketing xujalikning ma’lum bir tarmogiga ta’llukli deb uylash notugri bo’ladi. U bozorga xizmat ko’rsatuvchi barcha xujalik sub’ektlarini uz ichiga oladi va ulardan birgalikda yaxlit foydalanilganda, birgalikda faoliyatning sunggi natijasi uchun umumiy startegik yunalishi mavjud bo’lgan holdagina uning vosita va usullari samarali natija beradi. Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlaridan kelib chiqqan holda, bunday natijalar quyidagilar bo’lishi mumkin: bozor va milliy iqtisodiyot manfaatlaridan kelib chiqqan holda Sug’urta xizmatlarini tashkil qilish, xizmatlarni miqdori va tarkibini shakllantirish, bozor talablari nuqtai nazaridan milliy iqtisodiyotning istiqbolini aniqlash va xokazolar. Marketingli yondashish, bunda kompaniya va tashkilotlarning ish amaliyotida bozor talabi umuman xisobga olinmas edi. Marketingda Sug’urtalash uchun taklif kilinayotgan xizmatning unga almashinadigan va axolining turlicha bo’lgan tabakalarining daromadlariga asoslangan pul okimining aniq manzili bo’lishi kerak. Marketingli karorlar kabul qilish kompaniyalardan bozorga mumkin qadar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, ishlab 9 Samarali boshqarish tizimlari ichida marketing muhim to’tadi. Hozirgi paytda chet eldagi barcha rivojlangan firmalar marketing tamoyillari asosida ish yuritishmokda. Marketing tizimi chet el kompaniyalarining bozorlarini egallashdagi kuchli vositasi bo’lib, o’zining samaradorligini amalda ko’rsatmokda. Hozirgi paytda sug’urtada marketing shakllanmoqda, biroq uni rivojlantirish, va samaradorligini oshirish masalalari muammoli masalalardir. Bu muammo sug’urta kompaniyalarini xo’jalik faoliyatini samarali yuritish yo’lida turgan asosiy nazariy va amaliy muammo hisoblanadi. Kurs ishi ob’ekti. O’zbekiston sug’urta bozorining asosiy segmentlarini shakllantiruvchi sug’urta kompaniyalari va sug’urta faoliyatini boshqarish tizimi Kurs ishi ob’ekti hisoblanadi. Kurs ishi predmeti. Sug’urta munosabatlari hamda sug’urta faoliyatini tartibga solish va boshqarish tizimi bilan bog’liq sug’urta ishining rivojlanishini aniqlovchi asosiy institutlar Kurs ishi predmetini tashkil etadi. Kurs ishi ishning tarkibi . Kurs ishi ishi kirish, ikkita bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati va annotatsiyalardan iborat. Kurs ishi ishning kirish qismida mavzuning dolzarbligi, maqsadi, vazifalari, muammoning o’rganilganlik darajasi, izlanish ob’ekti va predmeti bayon qilingan. Kurs ishi ishning birinchi bobida sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini nazariy va uslubiy asoslari ko’rib chiqilgan, sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini tashkil etish va uni rivojlantirishning xorijiy mamlakatlar tajribasi tahlil qilingan. Kurs ishi ishning ikkinchi bobida O’zbekistonda sug’urta faoliyatini boshqarish institutlari va ular mexanizmlari, s ug’urta korxonalarida marketing faoliyatini tashkil etilishi tahlil qilingan. Izlanishning xulosa va takliflar qismida tadqiq etilayotgan muammo bo’yicha eng muhim nazariy hulosalar va amaliy tavsiyalar umumlashtirilgan. 4 qonunchiligida "sug’urta agenti" tushunchasi yuridik shaxsni ham qamrab olgan. Chunki bozor iqtisodiyoti sharoitida yuridik shaxs maqomiga ega bo’lgan sug’urta agentlarining faoliyat ko’rsatishi tabiiy holdir. Sug’urta vositachilari tarkibiga kiruvchi "broker"ga ham xorijiy davlatlar qonunlarida, olimlarning asarlarida turlicha ta’riflar berilgan. Milliy qonunchiligimiz hamda Ukrainaning "Sug’urta to’g’risida"gi qonuniga ko’ra sug’urta brokeri — tadbirkorlik faoliyati sub’ekti sifatida belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tgan va o’z nomidan mukofot evaziga sug’urtalanuvchi sifatida sug’urtaga ehtiyoj sezgan shaxs bilan brokerlik xohish-istagini bajarish asosida sug’urtada vositachilik faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik shaxs yoki fuqarolardir. Sug’urta brokerlari — sug’urta to’lovlari va qoplamalarini olishga va qayta hisoblashga haqli bo’lmagan tadbirkorlik sub’ekti sifatida ro’yxatdan o’tgan fuqarolardir. Chexiya ning "Sug’urta to’g’risida"gi qonunida sug’urta brokeri sug’urtalash va qayta sug’urtalash shart nomalarini tuzishdan manfaatdor shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar asosida sug’urta sohasidagi vositachilik faoliyatini amalga oshiruvchi yuridik va jismoniy shaxs6 deb ta’rif berilgan. Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki, milliy qonunchiligimizdan farqli o’laroq, aksariyat davlatlarning sug’urta qonunchiligida jismoniy shaxslar ham "sug’urta brokeri" maqomida tadbirkorlik bilan shug’ullanishi mumkin. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilaridan — "adjaster"ga ham manbalarda turlicha izohlar berilgan bo’lib, "u (ingl. post — graduate; rus. adjaster) — dispasha hisob-kitobini tuzish bo’yicha mutaxassis"dir. Yana bir manbada "Adjaster — dispash bo’lib, u umumiy avariyada yetkazilgan zararni kema, yuk va kira puli o’rtasida taqsimlash yuzasidan hisob-kitobni tuzish bo’yicha mutaxassis (masalan, dengiz sug’urtasida) hisoblanadi. Rossiyada bu vazifani Savdo-ishlab chiqarish palatasi qoshidagi Dispasherlar byurosi bajaradi" deb ta’rif berilgan. MDH davlatlari qonunchiligida "adjaster" tushunchasiga berilgan ta’rif mohiyati milliy qonunchiligimizda o’z aksini topgan. Sug’urta bozorining professional ishtirokchilaridan "aktuariy"ga ta’rif berib o’tadigan bo’lsak, Qozog’istonning "Sug’urta faoliyati to’g’risida"gi qonuniga ko’ra, 18 Munosabatlar marketingi ikkita konsepsiya - xaridorlarni egallashga va ularni saqlab qolish konsepsiyasiga asoslanadi. Ushbu jarayon uchta asosiy holatni ochib beradi: 1.Munosabatlar marketingi strategiyasi korxonaning makro va mikro- muhitidagi o’zgarishlari bilan tashqi bozorning o’zaro munosabatlarining keng jarayoni bilan bog’liq. 2.Munosabatlar marketingi muvaffakiyatga erishish uchun tashqi marketing rejasida muhim bo’lgan ichki o’zaro munosabatlarga mo’ljallangan. 3.Korxonani boshqarishda sug’urta jarayonlarini yaxshilash iste’molchilar manfatlarini to’liq hisobga olishga asoslanadi. Munosabatlar marketingi tizimini yaratish marketing maqsadlarini amalga oshirishda yangi texnologiyalarni qo’llashdan iborat. Bu korporativ va marketing maqsadlari ustuvorligini o’zgarishida paydo bo’ladi. Marketing kompaniyaning xarakteri, roliga ko’ra turli xususiyatlari orqali o’z ifodasini ko’rsatadi. Marketologlar korxonani kelajakda uzoq muddatli o’sishiga va gullab- yashnashiga, uning daromadlarini oshirishga intiladi. Ularning vazifasi bozorni tadqiq etish hamda kelgusi 7-10 yilga talab va tendensiyalarni aniqlashdan iborat. Bunday vazifalarni hal etish ishlab chiqarish va siljitishning yangi texnologiyalariga, ishlanmalar va Kurs ishilarga investitsiyalarni talab etadi. Xarajatlarning asosi bo’lib kompaniyaning raqobatli ustunliklariga va xaridorlarning moyilligiga erishish xizmat qiladi. Marketologlar tomonidan o’rganiluvchi kompaniya haqida xabardorlik raqobatli ustunliklar yoki bozor ulushi kabi ko’rsatkichlar hyech kachon rahbariyatning kompaniya faoliyati to’g’risidagi moliyaviy tasavvurlari bilan kesishmaydi. Shuning uchun marketologning marketing xizmatini tashkil etish va boshqarishga, marketing strategiyasini ishlab chiqishga investitsiya sarflashga har qanday urinishi rahbariyat tomonidan joriy yilda kompaniya foydasini 23 etadi va sug’urta xizmatlariga talab ta’minlaganligini tasdiqlaydi. Shuning uchun sug’urta kompaniyalari aloxida tashkiliy va sug’urta polislarini sotish tizimini jadallashtirishga e’tiborini qaratadi. Sug’urta polislarini kompaniya tomonidan sotilishida sotuvni amalga oshiruvchi shaxobchalarning keng tizimi sotuvni amalga oshiruvchi kompaniyalarning xizmat ko’rsatish xududlarida keng tarqalgan shaxobchalari tizimi orqali amalga oshiriladi. Sug’urtachidan sug’urtalanuvchilarga sug’urta xizmatlarini siljitish borasidagi vazifalarni agentlar va brokerlar amalga oshiradi. Sug’urta agenti — sug’urta kompaniyasi nomidan va topshiriqnomasiga asosan sug’urta polislarini sotuvchi, sug’urta mukofotini inkassalovchi, xujjatlarni rasmiylashtaruvchi, ba’zan sug’urta qoplamasi to’lovi kabi vazifalar bilan shug’ullanuvchi jismoniy yoki yuridik shaxsdir. Sug’urta agentlari, jismoniy shaxslar va sug’urta kompaniyalari o’rtasidagi o’zaro munosabatlari aks ettirilgan shartnoma asosida tuziladi. Rivojlangan xorijiy mamlakatlar sug’urta kompaniyalari sug’urta agentlarini ishga qabul qilishda nafakat sug’urta soxasidagi bilimlariga balki ularga quyidagi: chiqishimli, turli soxa, yosh hamda sotsial toifadagi kishilar bilan bemalol so’zlashuvchan, tashqi ko’rinishini, nutq madaniyata, tez kirishuvchanlik, ya’ni xar qanday qo’yilgan savolga tez va aniq javob berish, nomzodning moliyaviy holati to’g’risida e’tirozlarning yo’qligi kabi talablarni ham ko’yishadi. Asosiy sug’urta agentlari tizimining afzalligi uning egiluvchan va harakatchanligidadir. Halqaro sug’urta bozorida mazkur sug’urta kompaniyasining sug’urta polislarini o’z xududlarida erkin sotilishida qarshilik ko’rsatgan davlatlar, asosiy sug’urta agentliklarining o’ziga xos xususiyatli tizimidan foydalanadi. Bu xolda mazkur davlataing biron-bir milliy sug’urta kompaniyasi muayyan xorijiy mamlakat sug’urtachining asosiy agenti etib tayinlanadi va o’zining sotuv kanallari orqali sug’urta polislari sotuvini amalga oshirishadi. Asosiy sug’urta agentliklari tizimini qo’llash davlatning proteksionizm siyosati (bu — o’z milliy iqtisodiyotini chet el raqobatchilaridan himoya qilish)ni olib borida va milliy sug’urta 14 chiqarishning samaradorligi va foydaliligni oshirish, mexnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni xar vaqt talab kiladi. Ana shu asosida faqat bozorgina tovar-pul almashinuvini ta’minlaydi. Ishlab chiqilgan moddiy boyliklar pul ekvivalentiga almashtirilmas ekan, ijtimoiy takror ishlab chiqarish tugallangan va to’liq bulmaydi va yangi ishlab chiqarish davri sikli boshlanishi o’z-o’zidan mumkin emas. Eng kam xom-ashyo, materiallar, mexnat va moliya resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan marketing strategiyasining ma’nosi xam ana shunda. Shu urinda strategik boshqarishning mazmuniga e’tibor berish joiz. Strategik boshqarish-inson saloxiyatiga tayanib, ishlab chiqarish jarayonini iste’molchilarning talablariga muvofikdashtirishni ko’zda to’tadi, atrof- muhit ta’siriga javob beradigan va raqobatda ustunlikni ta’minlaydigan o’zgarishlarni uz vaqtida amalga oshiradi, umuman kompaniyaning maqsadga erishishiga imkon berib, uning uzoq muddat faoliyat ko’rsatishini ta’minlaydi. Har bir kompaniya uch jarayonga jalb etiladi: tashqi muhitdan resurslarni olish, resurslarni mahsulotga aylantirish va mahsulotni tashqi muhitga-bozorga chiqarish. Boshqarishning muhim vazifasi tashqaridan resurs olish va bozorga mahsulot chiqarishni muvofiklashtirishdir. Shuni aytish lozimki, agar kompaniyada ushbu muvozanat buzilsa, u faoliyat yurgaza olmay koladi. Hozirgi zamon bozori ushbu muvozanatni quvvatlashda bozorga mahsulot chiqarish jarayonining ahamiyatini ancha oshirdi. Bu eng avvalo, bozor sharoitida talabning belgilovchi rol o’ynashi, «iste’molchi-hamisha haq» degan shiorning amal qilishi bilan bog’liq. Strategik boshqarish kompaniyaning uzoq muddatli istiqbolda faoliyat olib borishini ta’minlashga qaratilgan. Shuni yaxshi tushinish kerakki, kompaniya bilan aloqada bo’lganlar uzoq yashamaydilar. Ularning kuplari raqobatda sinib ketadilar. Shu sababli, kompaniyaning uzoq yashashi-uning uz vazifalarini ancha yaxshi 10 2005 yil Keyinchalik, barcha standartlarni muvofiqlashtirish bo’yicha protseduralarni bajarib, kompaniya O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligidan majburiy sug’urta bo’yicha sug’urta xizmatlarini ko’rsatish uchun litsenziya oladi. Ustavga kiritilgan o’zgartirishlar ro’yxatga olingan paytdagi ustav kapitalining miqdori 500 ming AQSH dollarini tashkil etadi. Bir necha yil ichida birinchi marta kompaniya o’tgan yilga nisbatan mukofotlarning 400% o’sishini ko’rsatmoqda. 2006 yil Sug urta xizmatlari ko rsatilayotgan hududni kengaytirish bo yicha qarorʻ ʻ ʻ qabul qilinib, Farg ona va Andijon viloyatlarida ilk hududiy filiallar ochildi. ʻ 2007 yil Aktivlar va sug’urta zaxiralarini samarali taqsimlash, shuningdek, investitsion foyda olish maqsadida kompaniya "Crystal Trust" boshqaruv kompaniyasini tashkil qiladi. O sha yili “Kapital Sug urta” OAJ birinchilardan bo lib O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ ʻ ʻ Sug urtalovchilar uyushmasiga a zo bo ldi. ʻ ʼ ʻ Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash, qonunchilik va me’yoriy-huquqiy hujjatlar talablariga rioya etish, aksiyadorlar qaroriga ko’ra o’z ulushini oshirish maqsadida ustav kapitali 3 mlrd. Filiallar tarmog’ini kengaytirishda davom etayotgan kompaniya Qoraqalpog’iston Respublikasi va Namangan viloyatidagi filiallarini taqdim etadi. 2008 yil Sug’urta xizmatlari bozorini rivojlantirish dasturiga asosan O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.Karimov tomonidan majburiy sug’urta to’g’risidagi ilk qonunlardan biri, ya’ni “Transport vositalari egalarining fuqarolik javobgarligini majburiy sug’urta qilish to’g’risida”gi qonun imzolanadi. Bu jamiyatning hududiy tarmog’ini kengaytirishga kuchli turtki bo’lib xizmat qilmoqda. Bir necha oy ichida jamiyat o’z filiallarini taqdim etdi: Buxoro viloyati Jizzax viloyati 27 Har bir kompaniya uch jaryonga jalb etiladi: tashqi muhitdan resurslarni olish, resurslarni mahsulotga aylantirish va mahsulotni tashqi muhitga-bozorga chiqish. Boshqarishning muhim vazifasi tashqaridan resurs olish va bozorga mahsulot chiqarishni muvofiklashtiradi. Shuni aytish lozimki, agar kompaniyada ushbu muvozanat buzilsa, u faoliyat yurgiza olmay koladi. Hozirgi zamon bozori ushbu muvozanatni quvvatlashda bozorga mahsulot chiqarish jarayonining ahamiyatini ancha oshiradi. Bu eng avvalo, bozor sharoitida talabning belgilovchi rol uynashi, "iste’molchi-xamisha xak" degan shiorning amal qilishi bilan bog’liq. Strategik boshqarish kompaniyaning uzoq muddatli istiqbolda faoliyat olib borishini ta’minlashga qaratilgan. Shuni yaxshi tushunish kerakki, kompaniya bilan aloqada bo’lganlar uzoq yashamaydilar. Ularning kuplari raqobatda sinib ketadilar. Faoliyatidan uzi va boshka manfaatdor bo’lganlarning, ya’ni xaridorlar, xamkorlar va mulkdorlarning naf kurishini anglatadi. Kompaniya doimiy xaridorga mos mahsulot chiqarish kerak. Bu degani, birinchidan Sug’urta xizmati Sug’urtalanuvchini Sug’urta xizmatiga unbay olishi kerak, ya’ni narxi tugri kelishi zarur. Ikkinchidan, Sug’urta kompaniyasining xizmati Sug’urtalanuvchilar uchun boshka kompaniyalar xizmatidan afzal, ya’ni uning xizmat turlari yukori bo’lishi lozim. Binobarin, kompaniya mahsuloti raqobatda ustunlikka ega bulsagina samarali amal qilishi va rivojlanishi mumkin. Raqobatda ustunlikka erishishni ta’minlash strategik boshqarishning vazifalariga kiradi. Sug’urta kompaniyasining ichki saloxiyatini kerakli darajada kullab- quvvatlash uchun zarur bo’lgan resurslar bilan ta’minlaydigan manbaa bulib tashqi muhit xisoblanadi. Kompaniya doimiy tashqi muhit bilan aloqada bulib, bu uning yashashini ta’minlaydi. Strategik boshqarishning vazifasi kompaniya ichki imkoniyatini samarali darajada quvvatlay oladigan, maqsadlarga erishish uchun zarur bo’lgan va bu bilan uzoq muddatli istiqbolda yashashiga imkon beradigan muhit bilan aloqani ta’minlashdir. Kompaniyani strategiyasini belgilash va strategiyani xayotga tadbik etish uchun raxbariyat kompaniyaning tashqi muhit, uning rivojlanishi va kompaniyaning urni xaqida tasavvurga ega bo’lishi kerak. 8 sababli, xar doim kompaniyaning tashqi muhitdan kerakli resurslarni olmaslik xavfi mavjud bo’ladi. Bu uning saloxiyatini zaiflashtirishi va kuplab salbiy okibatlarga olib kelishi mumkin. Strategik boshqarishning vazifasi kompaniya ichki imkoniyatini yetarli darajada quvvatlay oladigan, maqsadlarga erishish uchun zarur bo’lgan va bu bilan uzoq muddatli istiqbolda yashashiga imkon beradigan muhit bilan aloqani ta’minlashdir. Kompaniyani strategiyasini belgilash va strategiyani xayotga tadbik etish uchun raxbariyat kompaniyaning ichki muhiti, uning rivojlanish tendensiyalari xaqida, shuningdek, tashqi muhiti, uning rivojlanishi va unda kompaniyaning urni xaqida keng tasavvurga ega bo’lishi kerak. Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish kompaniya manfaatlari va maqsadlarini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi, iqtisodiyot taraqqiyotiga makro va mikroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Bozor faoliyati strategiyasi va taktikasini ishlab chiqish bo’yicha marketing vazifalari O’zbekistonda bozor iqtisodiyotini qaror toptirishga qaratilgan tadbirlar natijasida ko’p mulkchilik qaror topib, kompaniyalar o’rtasidagi erkin raqobat muhiti shakllanmokda. Bunday sharoitda boshqaruvchilar oldida turgan eng muhim vazifa kompaniyaning uzoq muddatli istiqbolda yashashini ta’minlash bo’ladi. Buning uchun istiqbolni oldindan ko’ra bilish, kutiladigan o’zgarishlar va tashqi ta’sirlarni o’z vaqtida sezish talab etiladi. 2. Sug’urta kompaniyalarida marketing faoliyatini tashkil etish va uni rivojlantirishning xorijiy mamlakatlar tajribasi Rivojlangan xorijiy mamlakatlar sug’urta kompaniyalari faoliyatini tashkil etish amaliyotidan ma’lumki, marketingning bir qator yo’nalishlari va funksiyalari turli sug’urtalovchilar uchun umumiy bo’lgan xoldir. Ularga sug’urta kompaniyalarining bozor kon’yunkturasiga asoslanib ish yuritishlari, extiyoji qondirilmagan va potensial sug’urtaga ishtiyoq sezganlarga mos keladigan sug’urtaning yangi turlarini yaratishga e’tibor qaratish vazifalari taalluqdidir. 12 shartnomasini tuzish to’g’risida qaror qabul qiladi. Xorij amaliyotida syurveyer sifatida malakali jamiyat, shuningdek, shartnoma asosida sug’urtachi bilan hamkorlik qiladigan yong’in xavfsizligi, mehnat muhofazasi va boshqalar bo’yicha ixtisoslashgan firmalar maydonga chiqadi. Adjasterdan farqli o’laroq, syurveyer mulkni sug’urta shart nomasi tuzilgunga qadar ko’zdan kechirib chiqadi" 12 . Mazkur xatti-harakatlarning mohiyati va "assistans" maqomi ham milliy qonunchiligimizda o’z aksini topgan bo’lib, bu borada xorijiy davlatlarnikiga o’xshash ta’riflarni kuzatishimiz mumkin. Jumladan, Qozog’istonning "Sug’urta faoliyati to’g’risida"gi qonunida "Assistans — sug’urta tashkilotlari, yuridik shaxslar tomonidan sayohatga chiqqanda qiyin ahvolga tushib qolgan yoki turar- joyidan uzoqda bo’lgan sug’urtachiga (sug’urta qilingan foyda oluvchiga) sug’urta hodisalari yuz berganda pul bilan va (yoki) natura-buyum shaklida texnik, tibbiy yordam ko’rsatishdir" 13 , deb ta’kidlangan. Ilmiy adabiyotlarda esa, "Assistans zarur bo’lganda sug’urta shart nomasi doirasida ko’rsatiladigan texnik, tibbiy va moliyaviy xizmatlar, yordamlar ro’yxatidir. Chet ellarga borgan sayohatchilarning xavfsizligini vrachlar, sanitarlar xizmat ko’rsatishi, tibbiy statsionarga yotqizish (ob’ektiv sabablar bo’yicha), maxsus sanitar transportini tashkil qilish orqali ta’minlovchi (kasal bo’lganida, baxtsiz hodisa sodir bo’lganda) maqsadli gumanitar harakatdir. Sug’urta kompaniyalari bilan yaqin hamkorlikni yo’lga qo’ygan bir qator maxsus assistans kompaniyalari mavjud" 14 , degan tushuncha berilgan. Bugungi globallashuv jarayonida sug’urta bozorini rivojlantirish, bu sohada ayniqsa yo’lovchilarning huquq va manfaatlarini o’zida aks ettirgan huquqiy asoslarni yanada takomillashtirish har qachongidan-da dolzarb ahamiyat kasb etmoqda. Bu boradagi xorijiy tajriba shuni ko’rsatmoqdaki, yo’lovchilarning manfaatlarini to’laqonli himoya qilish uchun ularning majburiy shaxsiy sug’urtasi 12 Зубец А.Н. Маркетинговые исследования страхового рынка. - М: Центр экономики и маркетинга, 2011. - 224 с. 13 Чернова Г.В. Основы экономики страховой организации по рисковым видам страхования. - СПб.: Питер, 2015. - 235 с. 14 Тулинов В.В., Горин В.С. Страхование и управление риском. Терминологический словарь. - М.: Наука, 2010. - 472 с 20 ta’minlashga qaratilgan. Sug’urta kompaniyasining uzoq faoliyat olib borishi uning o’z oldiga qo’ygan vazifalarini a’lo darajada bajarishi, olib borayotgan faoliyatidan o’zi va boshqalarning manfaatdor bo’layotganligi ya’ni sug’urtalanuvchilar, hamkorlar va mulkdorlarning naf ko’rishini anglatadi. Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlaridan kelib chiqqan holda, bunday natijalar quyidagilar bo’lishi mumkin. Bozor va milliy iqtisodiyot manfaatlaridan kelib chiqqan holda sug’urta xizmatlarini tashkil qilish, xizmatlarni miqdori va tarkibini shakllantirish, bozor talablari nuqtai nazaridan milliy iqtisodiyotning istiqbolini aniqlash va xakozolar. Marketingli qaror qabul qilish kompaniyalardan bozorga mumkin qadar moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berishi bilan birga, ishlab chiqarishning samaradorligini va foydaliligini oshirish, mexnat natijalaridan moddiy manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, uning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish va amaliyotga joriy qilishni xar vaqt talab kiladi. Ana shu asosida faqat bozorgina tovar pul almashinuvini ta’minlaydi. Ishlab chiqarilgan moddiy boyliklar pul ekvivalentiga almashtirilmas ekan, ijtimoy takror ishlab chiqarish tugallangan va to’liq bo’lmaydi va yangi ishlab chiqarish davri sikli boshlanishi o’z-o’zidan mumkin emas. Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish kompaniya manfaatlari va maqsadlarini, jamiyat maqsadlari va manfaatlari bilan birlashtiradi, iqtisodiyot taraqqiyotiga makro va mikroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi. Bozor faoliyati strategiyasi va usullarini ishlab chiqish bo’yicha marketing vazifalari, O’zbekistonda bozor iqtisodiyotini qaror toptirishga qaratilgan tadbirlar natijasida kup mulkchilik qaror topib, kompaniyalar o’rtasidagi erkin raqobat muhiti shakllanmokda. Bunday sharoitda boshqaruvchilar oldida turgan eng muhim vazifa kompaniyaning uzoq muddatli istiqbolda yashashini ta’minlash bo’ladi. Buning uchun istiqbolni oldindan ko’ra bilish, kutiladigan o’zgarishlar va tashqi ta’sirlarni uz vaqtida sezish talab etiladi. 2 2 Белоусова С.Н. Маркетинг: учеб. пособие изд. 5-е. Ростов н/Д; Феникс, 2017. -314 с. 7 kamaytiruvchi xarajatlar deb baholanadi, bu esa ularning shaxsiy daromad va dividendlar summasini kamayishini anglatadi. Korxonada marketingni muvaffaqiyatsizligiga olib keluvchi yana bir omil shundan iboratki, hozirgi kunda marketologlar sarmoyalarni foydaliligini ko’rsatib beruvchi ko’rsatkichlar va tushunchalar yordamida rahbariyatni xarajatlarning moliyaviy oqlanganligiga ishontira olmaydilar. Bulardan kelib chikib, quyidagicha xulosa qilish mumkin: marketologlar iqtisodiy samaradorlik ko’rsatkichlari va moliyaviy terminlarni ishlatib, o’z takliflarini asoslashni o’rganishlari lozim. Ushbu ko’rsatkichlar ularni marketing strategiyalarini — kompaniyaning rivojlanish yo’nalishini va, aloxida biznes yo’nalishlarni to’ldirishi zarur hamda korxona menejmenti tomonidan strategik qarorlar qabul qilish vositasiga aylanishi kerak. Aynan shunday yondashuv rahbar bilan marketologning “bitta tilda" muloqot qilishiga va bir-birini tug’ri tushunishiga olib keladi. Shunda marketing soxasidagi ishlanmalar va Kurs ishilar rahbarlar uchun yuk bo’lmaydi va kompaniyaning marketing strategiyasini yanada aniq ishlab chiqishga ko’maklashadi. Bu o’z navbatida kompaniyaning faoliyatiga aniqlik kiritadi va investorlar uchun uning jalb etuvchanligini oshiradi. Investorlar, ma’lumki, o’z sarmoyalarini ishga tikishi uchun ularning bugun va : ertaga qanday ishlashi to’g’risida aniq tasavvurga ega bo’lishi kerak. Xulosa kilib shuni aytish mumkinki, sug’urta korxonalari marketing faoliyatini tashkil etish hamda takomillashtirishda investorlarni keng jalb etish muhim bo’lib, investorlar uchun bozor haqida, uning tendensiyalari, raqobatchilar va ularning ustunliklari haqida to’la qonli axborot zarurdir. 24

Sug'urta kompaniyalarida marketing xizmatini tashkil etish yo'llari

Купить