Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 54.5KB
Покупки 4
Дата загрузки 25 Апрель 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Экономика

Продавец

Rustamov Orifjon

Дата регистрации 25 Апрель 2024

49 Продаж

Tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish

Купить
O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
QARSHI MUHANDISLIK-IQTISODIYOT INSTITUTI
INNOVATSION IQTISODIYOT KAFEDRASI
“ IQTISODIYOT NAZARIYASI” fanidan
KURS ISHI
Mavzu:____________________________________________________________
Bajardi:______________________
lmiy rahbar:__________________
QARSHI-2024 Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................................... 2
1.Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati turlari va tamoyillari ............................................................................................ 5
2.Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy huquqiy shakllari ............................................................................................ 11
3.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlanishi ....................................................................................................... 15
4.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlantirish yo'llari va istiqbollari .................................................................. 19
Xulosa ........................................................................................................................................................................... 24
Foydalanilgan adabiyotlar ro’ythati ............................................................................................................................... 25
Kirish
Tadbirkorlik   bu   hodisa   va   tushuncha   bir   qarashda   juda   oddiy ,   hammaga   ravshandek
tuyuladi . Haqiqatan   esa  , u   juda   murakkab   ko ’ p   qirrali   va   buning   ustiga , fundamental   ijtimoiy - iqtisodiy   hodisadir . Tadbirkorlik   ideology   hisoblangan   Y . Shumpeter : tadbirkorlikni   barcha
turdagi   ijtimoiy - iqtisodiy   tizimlarga   xos   hodisa   bo ’ lib , ularning   nafaqat   tarkibiy   qismi , balki
iqtisodiyotni   harakatlantiruvchi   kuch , deb   ta ’ kidlab   o ’ tgan . Tadbirkorlik   O ’ zbekistonda
ijtimoiy - iqtisodiy   taraqqiyotida   hamda   jahon   moliyaviy - iqtisodiy   inqirozi   salbiy   ta ’ sirini
yumshatish   va   oqibatlarini   bartaraf   etishda   shunday   kuch   ekanligini   namoyon   etmoqda   va
yetakchi   sohaga   aylanmoqda . Mamlakatda   2008- yilda   yaratilgan   yalpi   ichki   mahsulotning
48,2   foizi ,   aholi   daromadlarining   70   foizi   kichik   biznes   va   xususiy   tadbirkorlik   sohasiga
to ’ g ’ ri   keladi ,2010- yilda   uning   yalpi   ichki   mahsulotdagi   ulushuni   50-52   foizga   yetkazish
ko ’ zda   tutilgan . Lekin   hali   tadbirkorlikning   barcha   qirralari   va   funksional   xossalari   yetarli
darajada   o ’ rganilmagan   va   natijada   uning   imkoniyatlari   to ’ liq   safarbar
etilmagan . Demak , tadbirkorlik   asoslari   fani   oldida   ulkan   vazifalar   turibdi . Bunday   vazifalarni
umumlashtirgan   holda   quyidagicha   ifodalash   mumkin :
1. Nazariya   sohasida : tadbirkorlik   hodisasini   kengroq   va   chuqurroq   tadqiq
qilish , uning   fundamental   funksional   xossalarini   aniqlab   yaxlit   nazariy   modelini
shakllantirish ;
2. Uslubiyot   sohasida :  hozirda   shakllangan   va   qo ’ llab   kelinayotgan   nazariy - amaliy
tadqiqotlar   uslubiyotini   yangi   va   mavjud   samarali   usullar , yondashuvlar   bilan   boyitish   va
jiddiy   takomillashtirish ;
3. Amaliyot   sohasida : yangi   nazariy - uslubiy   yondashuvlar   bilan   boyitilgan
mukammal   uslubiyot   yordamida   tadbirkorlik   amaliyotini   chuqurroq   tahlil   qilish   va
muammolarining   samarali   yechimlarini   tavsiya   etish ;
4. Ma ’ rifiy   sohasida : talabalar   , o ’ quvchilar , tadbirkorlik , mutaxassislarni
tadbirkorlik   faoliyatini   yuksak   madaniy   darajada   tashkil   etish   va   amalga   oshirishni
ta ’ minlaydigan   bilimlar ,  ko ’ nikmalar ,  dunyoqarash   bilan   qurollantirish .
Targ ’ ibot   sohasida :   tadbirkorlikning   insoniyat   va   jamiyat   uchun   ahamiyati   va   roli ,
jamiyatdagi   yutuqlari   va   istiqbollari ,   ilg ' or   tajribasini   ilmiy - amaliy   targ ’ ibot   qilish .   Mazkur
vazifalarni   yaxshiroq   tasavvur   qilish   va   amalga   oshirishda   ushbu   qo ’ llanma   ham   ma ’ lum
hissa   qo ’ shadi ,   deb   o ’ ylaymiz . Shundan   kelib   chiqqan   holda   qo ` llanma   vazifasi   aniqlangan :
oliy   ta ’ lim   standartlari   va   o ` quv   dasturlari   talablariga   muvofiq   talabalar ,  o ` quvchilarda
tadbirkorlikning mohiyati, ahamiyati va roli, belgilari va tamoyillari,
ijtimoiy,   huquqiy,   tashkiliy,   moddiy,   moliyaviy,   insoniy,   boshqarish,marketing,
tahliliy asoslari to`g`risida bilimlar tizimini shakllantirish; O`zbekistonda   tadbirkorlikni   rivojlantirish   va   qo`llab-quvvatlash   siyosati,amaliyoti,
muammolari   va   istiqbollari   to`g`risida   tasavvur   hosil   qilish;   tadbirkorlik   faoliyatini   tashkil
etish   va   amalga   oshirish   ko`nikmalarini   shakllantirishdir.   Bu   vazifani   samarali   amalga
oshirish uchun qo'llanmaga yangi mavzular va paragraflar kiritilgan, materiallar
mantiiqan   ixchamroq   shaklda   va   izchillikda   keltirilgan,   jadval   va   chizma   modellar
keng   qo`llanilgan,   amaliyotdan   misollar   keltirilgan,   har   bir   mavzu   bo`yicha   qisqacha
xulosalar   shakllantirilgan,   nazorat   va   muhokama   uchun   savollar,   test   topshiriqlari,   tayanch
iboralar   va   ularning   izohli   lug`ati   tuzilgan.   Bulaming   hammasi   talabalar,   o`quvchilaming
tadbirkorlik  asoslarini   yaxshiroq   o`zlashtirishi,   ular   to`g`risida   chuqurroq  bilim   va  kengroq
tassavurga ega bo`lishiga yordam beradi. 1.Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati turlari va tamoyillari
Tadbirkor – tashabbuskor, g ayratli, tahlikali hollardan qo rqmaydigan, yuqoridarajaliʻ ʻ
foyda olish va jamiyatga ham naf keltirish maqsadida Adam Smitning fikricha « ko rinmas	
ʻ
qo l   »  qoidasi   asosida   ish   yurituvchidir.  Tadbirkorlik   faoliyati   esa   foyda  olishga   qaratilgan	
ʻ
maqsaddir.   Tadbirkorlik   o z   faoliyatini   biznes   aosida   amalga   oshiradi.   Tadbirkorlik   bilan	
ʻ
biznes   tushunchasi   bir   xil   tushuncha   emas.   Tadbirkorlik   faoliyati   rasmiylashtiriladi,
tadbirkorlik o z mablag i yoki kredit asosida ish yuritadi. Biznes ishining qanday bo lishidan	
ʻ ʻ ʻ
qat iy   nazar   foyda   olishdir.   Shuning   uchun   tadbirkorlik   faoliyati   biznes   faoliyatining   bir	
ʼ
tomonini qamrab oladi. Tadbirkorlik faoliyati iqtisodiy faoliyatning ajralmas tarkibiy qismi
bo'lib   hisoblanadi.   Tadbirkorlik   —   bu   mahsulot   ishlab   chiqarish   va   xizmat   ko`rsatishga
ijodkorlik,   yangilik   yaratish   ruhi   asosida   yondashish   bilan   bog`liq   faoliyatdir.   O’zbekiston
Respublikasining   «Tadbirkorlik   va   tadbirkorlar   faoliyatining   kafolatlari   to`g`risida»gi
Qonunida   ta’riflanishicha,   «Tadbirkorlik   (tadbirkorlik   faoliyati)   —   yuridik   va   jismoniy
shaxslar   tomonidan   mulkiy  ma’suliyat  ostida,   mavjud  qonunlar   doirasida,   daromad   (foyda)
olish   maqsadida,   tahlika   bilan   amalga   oshiriladigan   iqtisodiy   faoliyatdir».   Bugungi   kunda
tadbirkorlik   faoliyati   nazariyasining   rivojlanishda   «uch   tolqin»,   ya’ni   mazkur   sohani   ilmiy
jihatdan   tadqiq   etishdagi   alohida   bosqichlar   shartli   ravishda   ajratiladi.Birinchi   bosqich   -
dastlabki erkin bozor munosabatlari shakllanishi davri. U XVIII asrda paydo bolib, tadbirkor
tomonidan   amalga   oshiriladigan   tavakkalchilik   jarayonlari   bilan   bog langan.   Fransuz	
ʻ
iqtisodchisi   R.Kantilon   tadbirkorlikning   muhim   tavsifiy   xususiyatlaridan   biri   sifatida
tavakkalchilikni   ajratib   ko`rsatadi.   Tadbirkor   -   voqea   va   hodisalarni   oldindan   ko'ra   bilish
xususiyatiga ega bolgan, o`z zimmasiga barcha mas’uliyatni olib tavakkal qiluvchi, o`z xatti-
harakatlari tufayli daromad olishga umid qiluvchi va har qanday yo'qotishlarga tayyor bolgan
ixtiyoriy   bir   shaxsdir.   Ikkinchi   bosqichida   tadbirkorlikning   asosiy   xususiyati   sifatida
innovasion   faoliyat   ajratib   ko`rsatiladi.   Bu   oqimning   asoschisi   Y.Shumpeter   bo'lib,   uning
fikricha,   iqtisodiy   o`sishning   negizida   tadbirkorning   ishlab   chiqarish   omillarini   yangi
kombinatsiyasini   ishlatishga,   qollashga   bolgan   intilishi   yotadi   va   bu   intilishning   natijasi
innovatsiya, yangiliklar hisoblanadi. 
Uchinchi   bosqichning   asosiy   g`oyasi   -   tadbirkorning   muhim   shaxsiy   fazilatlari,
jumladan,   izlanish   va   tadqiqot   hisoblanadi.   Bu   oqim   namoyandalari   F.Xayek   va   L.Mizes
tadbirkorlikka  yangi  iqtisodiy  imkoniyatlarni   izlab  topish  va  tadqiq  qilish   deb  qaraydi,   shu
bilan birga, faoliyati izlanish tarzida kechadigan har qanday shaxsni bokg`usi tadbirkor deb hisoblashadi.   Tadbirkorlik   faoliyati   to`g`risida   yuqorida   keltirilgan   turli   xil   fikrlar   va
yondashuvlarni   umumlashtirgan   holda,   qisqa   qilib   quyidagicha   ta’rif   berish   mumkin:
tadbirkorlik   faoliyati   —   shakli   va   sohasidan   qat’i   nazar,   foyda   olish   va   undan   samarali
foydalanish   maqsadiga   qaratilgan   iqtisodiy   faoliyatdir.   Tadbirkorlik   faoliyati
tushunchasining   mazmuni   uning   to`rtta   o`zaro   bog liq   vazifasini   aniqlash   bilan   toliqʻ
tushuniladi:   1)   tadbirkor   foyda   olish   maqsadida   tovar   (yoki   xizmat)   ishlab   chiqarishning
yagona   jarayonida   yer,   suv,   kapital   va   mehnat   resurslarini   birlashtirish   tashabbusini   oladi.
Shu bilan birga, tadbirkor bir vaqtda ishlab chiqarishning harakatlantiruvchi kuchi va ishlab
chiqarishni   amalga   oshirish   uchun   boshqa   resurslarni   bir   joyda   uyg`unlashtiruvchi
tashabbuskor   hisoblanadi;   2)   tadbirkor   biznesni   yuritish,   foydani   ko`paytirish   bo`yicha
asosiy qarorlar qabul qiladi, bu qarorlar korxona faoliyatining maqsadini  aniqlab beradi; 3)
tadbirkor   —   yuqori   foyda   orqasidan   quvib,   yangi   mahsulotlar,   yangi   ishlab   chiqarish
texnologiyasi   yoki   hatto   biznesni   tashkil   qilishning   yangi   shakllarini   joriy   qilishga   harakat
qiluvchi,   yangilikka   intiluvchi   shaxs   hisoblanadi;   4)   tadbirkorlik   faoliyati   -   bu
tavakkalchilikka boruvchi faoliyatdir. Tadbirkorlik faoliyatining tarixi uzoq o`tmishga borib
taqalsada,   uning   ilmiy   tushunchasi   VII   asrga   kelib   paydo   bo`lgan   va   mulkdor   degan
tushuncha   bilan   bir   xil   tushunilgan.   Mulkchilikning   turli   shakllariga   asoslangan,   raqobatli
iqtisodiyot sharoitida ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishni tashkil etish, boshqarish turli xil
shakl va usullarda olib boriladi. Ulaming ichida tadbirkorlik faoliyati alohida o`rin tutadi va
bu faoliyat orqali mulkchilikning turli shakllarini iqtisodiy jihatdan ro`yobga chiqarish ya’ni
foyda olish amalga oshiriladi.Bozor iqtisodiyotining bosh bo`g`ini tovar ishlab chiqarish va
unga   asoslangan   tovar   ayirboshlashdir.   Tovar   ishlab   chiqarish   faqat   bozor   uchun
mo`ljallangan moddiy mahsulotlarni yaratish bilan cheklanmay, turli nomoddiy shaklga ega
bo`lgan   xizmatlami   ko`rsatishni   ham   o`z   ichiga   oladi.   Ishlab   chiqarish   esa   tadbirkorlik
faoliyati   orqali   yuz   beradi.   Tadbirkorlik   bozor   iqtisodiyotiga   xos   bo`lgan   maxsus
iqtisodiyfaoliyat   bo`lib,   bu   ishlab   chiqarishni   resurslar   bilan   ta’minlash,   ularning   samarali
ishlatilishini   tashkil   etish   yo`li   bilan   tovar   va   xizmatlami   yaratish,   ularni   bozorga   yetkazib
berish   va   foyda   olishgaqaratiladi.   Tadbirkorlik   mehnat   faoliyatining   bir   turi,   lekin   o`ta
murakkab,   xatarli   va   g`oyat   mas’uliyatli   mehnat   turidir.   Shu   sababli   tadbirkorlik   qobiliyati
ishlab chiqarishning omillaridan biri hisoblanadi. Tadbirkorlik yollanma mehnatdan farqliroq
tovar   va   xizmatlami   yaratish   bilan   bevosita   shug`ullanmaydi,   balki   ishlab   chiqarishning
moddiy   va   insoniy   omillarini   birikishini   tashkil   etish,   uning   yaxshi   natija   berishini ta’minlaydi.   Tadbirkorlik   bozor   iqtisodiyotining   kategoriyasidir,   chunki   bu   bozor   qonun-
qoidalariga   asoslangan   faoliyat   hisoblanadi.   Buni   umumiqtisodiy   kategoriya   bo`lgan
tejamkorlik va ishbilarmonlikdan farqlantiris kerak. Bular azaldan bo`lgan, ular cheklangan
resurslardan   yaxshi   foydalanib,   cheksiz   ehtiyojlarni   qondirish   uchun   xizmat   qiladi.   Biroq
bunga har xil vositalar bilan erishiladi. Tadbirkorlik bozor iqtisodiyotiga xos bo`lgan usuldir,
chunki   bu   bozor   qonunqoidalariga   asoslanadi,   u   yaratgan   iqtisodiy   vositalar   yordamida
amalga   oshadi.   Tadbirkorlik   maxsus   guruhga   mansub   kishilaming   foyda   topish   borasidagi
iqtisodiy   xatti-harakatlarini   anglatadi.   Tadbirkorlik   boshqa   faoliyat   turlaridan   o`zining   bir
qator belgilari bilan ajralib turadi: 
1. Tadbirkorlik   muayyan   mulkchilikka   tayanadi.U   bilan   shug`ullanuvchilar
aksariyat   hollarda   xususiy   mulk   sohibi   bo`ladilar.   Resurslar   va   yaratilgan   mahsulotlar   shu
mulkka   taalluqli   bo`ladi.   Biroq   tadbirkorlik   cheklangan   tarzda   bo`lsada,   jamoa-guruh   va
davlat mulkiga ham tayanadi. 
2. Tadbirkorlik   pul   topishni,   ya’ni   foyda   olib   boy   bo`lishni   ko`zlaydi,   ammo
buning uchun kishilarga kerakli tovar va xizmatlarni yaratib, ulami bozorga yetkazib berish
talab qilinadi. 
3. Tadbirkorlik riskli, ya’ni xavf-xatarli ish bo`ladi, bunda yutish va yutqazish, boy
bo lib ketish yoki sinib bankrot bo`lish ehtimoli yonma-yon turadi.ʻ
4. Tadbirkorlik noyob qobiliyat talab qiluvchi faoliyat, u bilan hamma emas, balki
saralangan   kishilar   shug ullanadi.   U   maxsus   iste’dod   va   tayyorgarlikni   talab   qilganidan   bu	
ʻ
ish bilan faqat qo£lidan kelganlar shug`ullanadi. Odatda tadbirkorlik bilan mehnat yoshidagi
aholining 8—10% shug ullanadi, qolganlar yollanib ishlaydi. 
ʻ
5. Tadbirkorlik   raqobatbardoshlikni   talab   qiluvchi   faoliyat,   u   bilan
shug ullanganlar raqobat muhitida ishlaydilar, muqarrar ravishda o z raqiblari bilan kurashda	
ʻ ʻ
bo`ladilar. 
6. Tadbirkorlikka   yaratuvchilik,   doimo   izlanishda   bo lish,   novatsiyaga	
ʻ
(yangilikka) moyillik xos bo ladi, chunki bularsiz raqobatda g`olib chiqib bo lmaydi, yangi	
ʻ ʻ
tovar va xizmatlarni yaratibgina boyish mumkin. 
7. Tadbirkorlik   sabr-toqat   talab   qiluvchi   faoliyat   bo`lib,   qo yilgan   maqsad   sari	
ʻ
izchillik bilan borishni, shoshma-shosharlikka yo l qo`yilmaslikni bildiradi. 	
ʻ
8. Tadbirkorlik   beboshlik   emas,   balki   jamiyatdagi   tartibqoidalarga   amal   qilgan
holda,   qonunlar   belgilagan   tartibda   va   ruxsat   etilgan   ishlar   bilan   shug ullanib   pul   topishni	
ʻ bildiradi.
9. Tadbirkorlik   ma’lum   axloqiy   qoidalarga   ega   bo`lib,   bular   yozilgan   va
yozilmagan   axloqiy   me’yorlardir.   Ulardan   biri   qonunlarda   ko`rsatilgan   bo`lsa,   boshqasi
axloq-odob   udumlari   shaklida   bo`ladi.   Tadbirkorlik   to`g`risidagi   qonunlarga   ko`ra   ruxsat
etilgan,   ya’ni   man   etilmagan   ish   bilan   davlat   idoralari   ro`yxatidan   o`tgandan   so`ng   va
belgilangan   tartibga   rioya   etgan   holda  shug`ullanish   mumkin.  Yozilmagan   bozor   qoidasiga
ko`ra tadbirkorda lafz va halollik bo`lishi kerak, buni islom dini ham e’tirof etadi. 
10. Tadbirkorlik   doimo   rivojlanib,   yangilanib   boruvchi   faoliyat.   Tadbirkorlikka
kirib kelish va uni tark etish birgalikda boradi, tadbirkorlikning yangi va yangi turlari paydo
bo`lib turadi. 
Tadbirkorlik   tizimi   —   bu   tadbirkorlikka   xos   bo`lgan   iqtisodiy   munosabatlar   va
tadbirkorlikning   huquqiy-tashkiliy   jihatlari   va   unga   oid   siyosatning   yaxlitligi,   ya’ni
majmuasidir.   Tadbirkorlik   g'oyat   murakkab   va   mas’ul   faoliyat   bo`lganidan   uning   har   xil
turlari   mavjud.   U   klassifikatsiyalanganda   mulkiy   maqom,   qonuniylik,   faoliyat   turi   kabi
mezonlar   asos   qilib   olinadi.   Mulkiy   jihatdan   xususiy,   jamoaviy-guruhiy   va   davlat
tadbirkorligi   ajratiladi:   Xususiy   tadbirkorlik   —   bu   xususiy   mulkchilikka   asoslangan
tadbirkorlik.   Bu   yerda   tadbirkorlikka   jalb   etilgan   moddiy,   moliyaviy   resurslar,   yaratilgan
tovar   va   xizmatlar,   ularni   sotishdan   kelgan   daromad,   birinchidan,   individual   (yakka
tarzdagi),   ikkinchidan,   korporativ   (guruh   tarkibidagi)   xususiy   mulk   hisoblanadi.   Bozor
iqtisodining yetakchisi xususiy tadbirkorlik hisoblanadi. Shu sababli O zbekistonda xususiyʻ
mulkning   ustuvorligini   ta’minlash   strategik   vazifa   hisoblanadi.   O zbekistondagi   xususiy	
ʻ
tadbirkorlik jami tovar va xizmatlarning eng ko`p qismini yaratadi. O zbekistondagi xususiy
ʻ
tadbirkorlik,   xususiy   korxonalar   (firmalar),   fermer   va   dehqon   xo`jaliklari,   yakka   tartibda
biznes   qilish   doirasida   kechadi.   Jamoaviy-guruhiy   tadbirkorlik   xususiy   mulk   sohiblari   o`z
mulkini ko`ngilli ravishda birlashtirganda paydo bo`ladi. Bu turli kooperativlar, uyushmalar
va   shirkatlardan   iborat.   Bu   yerda   mulk   ikki   qismga   ajratiladi,   birinchisi   jamoaga
birikkanlarning   umumiy   mulki,   ikkinchisi   ulaming   individual   (pay)   mulki.   Davlat
tadbirkorligi   —   bu   davlatga   qarashli   korxonalar   faoliyati   bo`lib,   iqtisodiyotning   davlat
sektorini   tashkil   etadi.   Ular   davlat   mulki   hisoblanadi,   lekin   bozor   qoidalariga   amal   qilgan
holda   mustaqil   ish   yuritadilar.   Oshkora   tadbirkorlik   —   bu   ruxsat   berilgan   va   davlat
belgilagan   qonun-qoidalarga   binoan   yuritiladigan   tadbirkorlik   bo`lib,   bu   ochiq-oydin   amal
qiladi.   Uning   qanday   faoliyat   bilan   shug`ullanishidan   jamiyat   ahli   xabardor   bo`ladi.   Bu iqtisodiyotning rasmiy, ya’ni oshkora sektori hisoblanadi.  
Bu   yerda   tovar   va   xizmatlaming   asosiy   qismi   yaratiladi.   Yashirin   tadbirkorlik   —   bu
rasman ruxsat etilmagan, lekin amalda xufiyona tarzda va sir saqlangan holda yuritiladigan
tadbirkorlik. Yashirin tadbirkorlikning eng xavflisi  bu kriminal  (jinoiy)  biznesdir. Kriminal
biznes   ashaddiy   va   g`oyat   zararli   faoliyat   bo`lganidan   jamiyat   unga   qarshi   bor   kuchi   bilan
kurashadi.   Tadbirkorlik   o`zining   yo`nalishi,   ya’ni   qaysi   sohada   yuz   berishiga   qarab
industrial,   agrar   va   servis   bizneslariga   ajratiladi:Industrial   biznes   —   bu   sanoat,   qurilish,
aloqa   va   transport   sohasidagi   tadbirkorlik   unga   dinamizm,   ya’ni   shiddat   bilan   yangilanib
borish   xos,   lekin   bu   serxarajat   hisoblanadi.   Uning   asosini   sanoat   firmalari   tashkil   etadi.
Agrobiznes — bu qishloq xo`jaligidagi tadbirkorlik bo`lib, uning turlari g`oyat cheklangan.
Uning asosini fermer xo’jaligi tashkil etadi. Servis biznesi — bu aholiga xizmat ko’rsatishga
qaratilgan   biznes.   Bu   ham   tadbirkorlik   hisoblanadi,   lekin   uning   turlari   g`oyat   ko`p,   chunki
dinamizm ham unga xos. 
Bunga   tibbiyot,   ta’lim,   shou   (tomosha),   sport,   turizm   (sayyohlik),   qimor   (kazino,
avtomat   o`yinlari),   madaniy   va   maishiy   xizmat   ko’rsatishga   oid   biznes   turlari   kiradi.
Iqtisodiyot qanchalik yuksak bo`lsa, shunchalik servis biznesi rivoj topadi. Biznes turlarining
iqtisodiyotdagi salmog`i har xil bo`ladi. Tadbirkorlik ish kolamiga qarab farqlantirilganda u
3 ta guruhga ajratiladi:
  1.Kichik   tadbirkorlik.   Bunga   kichik   korxonalar,   mikrofirmalar,   mayda   fermer   va
dehqon xo`jaliklari kiradi. 
2.O rta   tadbirkorlik.   Bunga   kichik   va   yirik   korxonalar   oralig’idagi,   ya’ni   faoliyatʻ
miqyosi o`rtacha korxonalar va fermer xo`jaliklari kiradi. 
3.Yirik tadbirkorlik. Bunga yirik firmalar, korporatsiyalar, katta fermer xo`jaliklari va
ziroatchilik plantatsiyalari (g`oyat yirik xo`jaliklar) kiradi.
Kimki tadbirkorlik ishi bilan shug`ullansa, shu tadbirkor deyiladi. Barcha tadbirkorlik
qiluvchilar   birgalikda   tadbirkorlar   toifasini   tashkil   etadiki,   bu   ma’lum   guruh   kishilaming
ijtimoiy-iqtisodiy yaxlitligidir.Tadbirkorlik yuzaga kelishi  uchun tadbirkorlik qobiliyatining
mavjudligi   kifoya   qilmaydi.   Buning   uchun   yetarli   miqdorda   kapital   ham   topilishi   kerak.
Turli sohalardagi biznesning kapital sig`imi, ya’ni uni boshlash uchun zarur bo`lgan kapital
miqdori turlicha boladi. Bir yerda u katta bo`lsa, boshqa yerda kichik bo`ladi. Lekin bundan
qat’iy   nazar   biznes   boshlash   uchun   minimal   miqdorda   kapital   to`plash   zarur.   Kapital
jamg`arilgach   tadbirkorlik   faoliyati   boshlanadi.   Tadbirkorlar   toifasi   ikki   yo`l   bilan shakllanadi: 
1) tadbirkorlik avloddan avlodga o'tadi, ya’ni bu toifa o`zinio`zi takroran yaratadi.
Buning natijasida tadbirkorlar sulolasi paydo bo`ladi. 
2) ilgari   tadbirkorlik   qilmaganlar   tadbirkorlikka   qo`l   uradi,   natijada   tadbirkorlar
safiga kirib boradi. Tadbirkorlar avlodi yangidan shakllangan bo`lsa, ulaming keyingi avlodi
o`zini-o`zi   qaytadan   yaratish   asosida   yuzaga   keladi.   Tadbirkorlar   toifasining   shakllanib
ulgurishi   o`tish   davrining   tugallanganligini   bildiradi,   chunki   iqtisodiyot   bozor   qoidalariga
amal qiluvchi faol kishilar qo liga o`tadi.ʻ 2.Tadbirkorlik tuzilmalarining tashkiliy huquqiy shakllari
Har   qanday   kompaniyani   tashkil   etish   tadbirkorlik   faoliyatining   tashkiliy-   huquqiy
shaklini tanlashdan oldin amalga oshiriladi. Bundan tashqari, ta'sis hujjatlari tuziladi - ustav
va   ta'sis   shartnomasi   bo'lib,   ular   kompaniyaning   nomini   korxonaning   tashkiliy-huquqiy
shaklini   belgilaydi,   korxonaning   maqsadlarivazifalari   va   faoliyatini   belgilaydi,   shuningdek
uni   boshqarish   tartibini   belgilaydi.   kompaniya   va   ta'sischilarning   munosabatlari.   Ta'sis
hujjatlari   mahalliy   ijro   etuvchi   hokimiyat   organlari   tomonidan   ro'yxatga   olinadi.   Davlat
ro'yxatidan   o'tkazilgandan   so'ng   kompaniya   soliq   idorasida   ro'yxatdan   o'tishi,   bank   hisob
raqamini   ochishi,   muhr,   blanka,   shtamp   va   boshqa   atributlarni   olishi   kerak.   Shundan   so'ng
firma   biznes   tizimiga   kiritilishi   mumkin.   Quyidagilar   mavjud   tashkiliy-huquqiy   shakllari
tadbirkorlik   faoliyati.   Yakka   tartibdagi   korxona   yakka   tartibdagi   tadbirkor   sifatida   davlat
ro'yxatidano'tkazilgan   paytdan   boshlab   yuridik   shaxs   tashkil   etmasdan   tadbirkorlik
faoliyatibilan   shug'ullanish   huquqiga   ega   bo'lgan   fuqaro   (jismoniy   shaxs)   egasi   va
asosiyxodimi   bo'lgan   kichik   firma.   Yakka   tartibdagi   tadbirkorning   mulki   uni
ro'yxatdano'tkazgan   fuqaroning   mulki,   shuningdek   olingan   daromadlar   va   boshqa
qonuniymanbalar   hisobidan   shakllanadi.Biznes   sherikliklari   va   kompaniyalari-   bular   ustav
kapitali   ta'sischilarningulushlariga   (ulushlariga)   bo'lingan   tijorat   tashkilotlari.Umumiy
sheriklik   -   bu   ishtirokchilar   o'rtasida   tuzilgan   shartnomalarga   muvofiqshirkat   nomidan
tadbirkorlik   faoliyati   bilan   shug'ullanadigan   va   uning   majburiyatlaribo'yicha   o'z   mol-mulki
bilan   javob   beradigan   tashkilot.Mulk   haqiqiy   ishtirokchilarning   badallari,   tadbirkorlik
faoliyati   jarayonidaolingan   daromadlar   va   boshqa   qonuniy   manbalar   hisobidan   shakllanadi
va umumiyulushli mulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir.Ishtirokchilar shirkatning
majburiyatlari   bo'yicha   va   barcha   mol-mulki   bilanbirgalikda   va   alohida   javobgar
bo'ladilar.To'liq   shirkat   faoliyatini   boshqarish   barcha   ishtirokchilarning   umumiy
kelishuvi(umumiy   yig'ilish)   bilan   amalga   oshiriladi.Jamiyat   ishtirokchilaridan   birortasining
hissasi (ulushi) jamiyatning roziligibilangina boshqa shaxsga o`tkazilishi mumkin.Hamkorlik
davom   etmoqda   imon   (kommandit   shirkat)   -   ishtirokchilari   o'zaroishonch   asosida   iqtisodiy faoliyatni   amalga   oshiradigan   tashkilot,   ya'ni.   ushbutashkiliy-huquqiy   shaklni   tanlashda
ishtirokchilar   o'rtasidagi   munosabatlarni   qat'iyhuquqiy   ro'yxatga   olish   talab
qilinmaydi.Kommandit   shirkat   ishtirokchilari   faol   ishtirokchilar   va   hissa   qo'shuvchilardi.
Mulk   ishtirokchilarning   badallari,   olingan   daromadlari   va   boshqa   qonuniymanbalar
hisobidan   shakllanadi   va   umumiy   ulushli   mulk   huquqi   asosidaishtirokchilarga
tegishlidir.Faol   ishtirokchilar   shirkat   majburiyatlari   bo'yicha   o'zlarining   barcha   mol-
mulkibilan   to'liq   birgalikda   javobgar   bo'ladilar,   ishtirokchilar   esa   shirkat   mulkiga
qo'shganhissasi   doirasida   javobgar   bo'ladilar   va   shirkat   faoliyatida   ishtirok
etmaydilar.Sheriklik   faoliyatini   faol   ishtirokchilar   boshqaradi.Mas'uliyati   cheklangan
jamiyat(MChJ)  bir yoki bir nechta shaxs tomonidantashkil etilgan tashkilotdir. Jamiyatning
ustav   kapitali   aktsiyalarga   bo'linadi,ularning   miqdori   ta'sis   hujjatlari   bilan   belgilanadi.
Jamiyatning   mol-mulkiishtirokchilarning   badallari   va   olgan   daromadlari   hisobidan
shakllanadi va ulushlimulk huquqi asosida ishtirokchilarga tegishlidir.Mas'uliyati cheklangan
jamiyat a'zolari uning majburiyatlari bo'yicha faqat o'zhissasi doirasida javob beradilar.MChJ
ishtirokchilarining   hissasi   (ulushi)   faqat   kompaniyaning   roziligi   bilanboshqa   shaxslarga
o'tkazilishi   mumkin.Mas'uliyati   cheklangan   jamiyatning   faoliyati   ta'sischilarning   umumiy
yig'ilishitomonidan   boshqariladi.Qo'shimcha   mas'uliyatli   jamiyat   bir   yoki   bir   nechta   shaxs
tomonidan   tashkiletilgan   tashkilot   bo'lib,   jamiyatning   ustav   kapitali   aktsiyalarga   bo'linadi.
Ushbu   aktsiyalarning   hajmi   ta'sis   hujjatlari   bilan   belgilanadi.Bunday   jamiyatning
ishtirokchilari   uning   majburiyatlari   bo'yicha   o'z   badallariganisbatan   hamma   uchun   bir   xil
miqdordagi mol-mulk bilan javob beradilarAKSIYADORLIK jamiyati(OAJ) - ustav kapitali
ma'lum   miqdordagiaktsiyalarga   bo'lingan   tashkilot.Ishtirokchilar   (aksiyadorlar)   AJlarning
majburiyatlari   bo’yicha   o`zlariga   tegishlibo`lgan   aksiyalar   paketi   doirasida   javobgar
bo`ladilar.   Aksiyadorlik   jamiyati   ishtirokchilarining   ulushlari   boshqa
aktsiyadorlarningroziligisiz   uchinchi   shaxslarga   berilishi   mumkin.Aksiyadorlik   jamiyati
boshqaruvi   aksiyadorlar   yig’ilishi   tomonidan   amalgaoshiriladi.   Aksiyadorlik   jamiyatlari
ochiq   va   yopiq.Ochiq   aksiyadorlik   jamiyati   (OAJ)   -   mulki   aktsiyalarni   ommaviy   obuna
bo'yichasotish   yo'li   bilan   tashkil   etilgan,   OAJ   ishtirokchilari   soni   50   kishidan   ortiq,
ustavkapitali   hajmi   esa   1000   kishidan   ortiq   bo'lishi   kerak   bo'lgan   jamiyat.   eng   kam
ishhaqining   baravari   miqdorida.Yopiq   aksiyadorlik   jamiyatida   (OAJ)   aktsiyalar   faqat
ta'sischilar yoki oldindanbelgilangan boshqa shaxslar doirasi o'rtasida taqsimlanadi. YoAJda
aholi   soni   50nafardan   kam,   ustav   kapitali   miqdori   eng   kam   ish   haqining   1000   baravaridan kam.Ishlab   chiqarish   kooperativlari   -   bu   fuqarolarning   shaxsiy   mehnat   ishtiroki   vaularning
ishtirokchilari   tomonidan   mulkiy   ulushlarni   birlashtirish   asosida   birgalikdaishlab   chiqarish
faoliyati uchun birlashmalari.Unitar korxonalar- Bular mulkdor tomonidan o'zlariga berilgan
mulkka egalikhuquqi berilmagan tijorat korxonalari. Unitar korxonaning mulki bo'linmasdir
va   unikorxona   xodimlari   o'rtasida   taqsimlash   mumkin   emas.Unitar   korxona   shaklida   faqat
davlat va shahar korxonalari tuzilishi mumkin.Davlat yoki munitsipal korxonalarning mulki
tegishli   ravishda   davlat   yokimunitsipal   mulkda   bo'lib,   bunday   korxonalarga   buyruq   berish
yoki   tezkor   boshqaruvhuquqida   tegishlidir.   Biznes   uyushmalari.   Korxonalar   va   tashkilotlar
uyushmalar,   kontsernlar,   fondlarva   boshqalarni   tuzishi   mumkin.   ishlab   chiqarish,   ilmiy-
texnikaviy va ijtimoiyrivojlanish imkoniyatlarini kengaytirish maqsadida shartnoma asosida.
Buuyushmalar   notijorat   tashkilotlar   bular.   foyda   olishni   maqsad   qilmaydigantashkilotlar.
Ular   tadbirkorlik   faoliyatini   faqat   o'zlari   yaratilgan   maqsadlargaerishish   uchun   xizmat
qiladigan darajada  amalga  oshirishlari  mumkin.Birlashma  tarkibiga kiruvchi  korxonalar  o'z
mustaqilligini va yuridikshaxslarning huquqlarini saqlab qoladilar.Birlashmaning boshqaruv
organlari korxonalar bilan tuzilgan shartnomalarasosida o'zlarining boshqaruv funktsiyalarini
bajaradilar.   Assotsiatsiya   ustav   vakorxonalarning   ixtiyoriy   kirishi   asosida   faoliyat
yuritadi.Konsorsium-   bu   aniq   muammolarni   hal   qilish   uchun   korxonalarning
vaqtinchaixtiyoriy   birlashmasi   -   yirik   maqsadli   dasturlar   va   loyihalarni   amalga   oshirish,
shujumladan ilmiy-texnikaviy, qurilish va boshqalar.Belgilangan vazifa bajarilgandan so`ng
konsorsium o`z faoliyatini tugatishi yokiishtirokchilarning kelishuviga ko`ra boshqa faoliyat
turiga   qayta   tashkil   etilishimumkin.Konsorsium   a'zolari   o'zlarining   iqtisodiy   mustaqilligini
saqlab   qoladilar   vaboshqa   konsorsiumlar   va   birlashmalarning   faoliyatida   ishtirok   etishlari
mumkin.Konsorsium faoliyatini boshqarish uchun boshqaruv organi tuziladi, uningtarkibiga
odatda   ta'sischi   korxonalar   vakillari   kiradi.   Xavotir   -   bu   fan-texnika   va   ishlab   chiqarishni
rivojlantirish,   investitsiya,   moliyaviy   va   boshqa   faoliyat   funktsiyalarini   ixtiyoriy
markazlashtirish   asosidabirgalikdagi   faoliyatni   amalga   oshiruvchi   korxonalar   birlashmasi.
Birgalikdagifaoliyatni   amalga   oshirish   uchun   konsern   o'zining   boshqaruv   organlarini
tuzadi,unga ishtirokchilar ustavga muvofiq o'z vakolatlarining bir qismini ixtiyoriy ravishda
topshiradilar.   Konsern   a'zolari   bir   vaqtning   o'zida   boshqa   konsernlarga   a'zobo'la
olmaydi.Uyushma o`zini o`zi moliyalashtirish va o`zini o`zi  boshqarish  asosidabirgalikdagi
faoliyatni   amalga   oshirish   maqsadida   korxonalar   va   tashkilotlarningixtiyoriy   birlashmasi
hisoblanadi. Assotsiatsiya boshqaruvini  assotsiatsiyaa'zolarining umumiy yig'ilishi, kengash yoki  boshqaruv  va  ijroiya  direksiyasi   amalgaoshiradi.  Fond-   davlat, korxonalar, korxonalar
birlashmalari   ixtiyorida   bo'lganmablag'larni   yoki   boshqa   resurslarni   maxsus   maqsadlarda
foydalanish uchunbirlashtirishning tashkiliy shakli.Jamg'armani boshqarish fond ta'sischilari
- korxonalar, davlat va jismoniyshaxslarning umumiy yig'ilishi tomonidan amalga oshiriladi.
Tadbirkorlik   tuzilmalari,   tadbirkorlik   faoliyatini   tartibga   soluvchi   va   tadbirkorlik
faoliyatini   bajaruvchi   huquqiy   qoidalardir.   Bu   tuzilmalar,   faollik   kafolatlari,   bojxona   va
adliya organlari bilan bog'liq bo'lib, tadbirkorlar va kompaniyalar uchun kerakli hujjatlarni,
huquqiy va huquqiy mohiyatdagi tartiblarni belgilaydi. Tadbirkorlik tuzilmalari, shuningdek,
investitsiya,   siyosat,   soliq-qo'llab-quvatlash,   ishlab   chiqarish,   savdo   muomalalari   to'g'risida
qonunlar, qoidalarni ham o'z ichiga oladi. Tadbirkorlik tuzilmalari davlat va huquqiy muhit
yuridik   sharoitlariga   muvofiq   amal   qilishni   ta'minlaydi   va   tadbirkorlik   faoliyatini
rivojlantirish,   o'zaro   munosabatlarni   tartibga   solish   va   amaldagi   tartibni   saqlashga   yordam
beradi.   Mahalliy   qonunlar,   davlat   va   hududlararo   kelishuvlar   va   xalqaro   tuzilmalar
tadbirkorlik   sohasida   amal   qiladigan   huquqiy   tartiblarning   asosidir.   Tadbirkorlik
tuzilmalarining   tashkiliy   huquqiy   shakllari   bir   necha   turlarga   bo'lishi   mumkin.   Ulardan
ba'zilari quyidagilardir:  
1.Yoshlar   Ittifoqi,   Tadbirkorlik   kulublari   yoki   Birlashgan   Tadbirkorlar
Assotsiatsiyalari:   Tadbirkorlar   o'zaro   tashkiliy   birliklarda   birgalikda   faoliyat   olib   borishi
uchun bir-biriga a'zo bo'lishlari mumkin. Bu tashkiliy huquqiy shakl  orqali, tadbirkorlararo
aloqalar,   birikmalarni   amalga   oshirish   va   tadbirkorlik   sohasidagi   yangiliklardan   xabardor
bo'lishlari ta'minlanadi.
2.   Tadbirkorlik   kompaniyasi   (LLC   yoki   PLC):   Tadbirkorlik   tuzilmalari,   jamoat
to'lovlari bilan tashkil etilgan bo'lib, aktsiyadorlik jamiyatlari (PLC) yoki xususiy jamiyatlari
(LLC)   shakllarida   faoliyat   olib   borishi   mumkin.   Bu   huquqiy   shakillar   orqali,   tadbirkorlar
jamoasi bir yerda jamoat mablag'larini jalb qilish, aktsiyalar sotib olish muomalalarni amalga
oshirish va boshqa tadbirkorlik faoliyatlarini olib borishlari mumkin.
3. Tashabbuskorlik tijorat korporativ tuzilmalari: Bu shakl, tadbirkorlararo hamkorlik
tuzilmalarini   o'z   ichiga   oladi.   Tashabbuskorlik   tijorat   korporativ   tuzilmalari,   boshqa
korporativ   kompaniyalar   bilan   hamkorlikda   ma'lum   bir   maqsad   uchun   birikmalarni   jalb
qilishi va boshqalar bilan birgalikda tadbirkorlik faoliyatini olib borishi uchun yaratiladi.
Bu   faqat   ba'zi   asosiy   tashkiliy   huquqiy   shakllardir   va   shunga   qo'shimcha   variantlar mavjud   bo'lishi   mumkin.   Asosan   davlat   qonunlariga   asoslangan   holda,   tadbirkorlar   o'z
faoliyatini tashkil etishning mos shaklini tanlayadi.
3.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlanishi
Bugungi   kunga   qadar   “tadbirkorlik”   tushunchasini   yoritish   va   uni   ilmiy   jihatdan
asoslash   bo`yicha   ko`plab   ilmiy   tadqiqotlar   amalga   oshirilgan   bo`lib,   ilk   bora   iqtisodiyot
ta limotlariga   tadbirkorlik   tushunchasi   ingliz   iqtisodchisi   R.Kantilon   tomonidan   kiritilgan.ʼ
R.Kantilon tadbirkorlik faoliyatini o`rganishga ilmiy yondashuvlarni shakllantirgan va uning
“Savdo qilish to`g`risida bitiklar” deb nomlangan asarida bayon etilgan. R.Kantilon mazkur
asarida: “Tadbirkor xavf-xatar ostida savdo faoliyatini yuritib, o`z korxonasiga ega bo`lgan
va raqobat asosida  faoliyatini yurituvchi  shaxs  hisoblanadi” deb ta riflaydi. Uning fikricha,	
ʼ
tadbirkor noaniq daromadga ega kishilar (dehqon, hunarmand, savdogar va boshqalar) sababi
ular   boshqalarning   mahsulotlarini   ma lum   narxlarda   sotib   oladilar   va   o`z   mahsulotlarini	
ʼ
qanchaga   sotishlari   noma lum,   deb   hisoblaydi.   Fransuz   iqtisodchisi   J.B.Sey   tadbirkorlik	
ʼ
faoliyatini o`z tavakkalchiligi va mablag`lari asosida ma lum bir mahsulotni kapital, mehnat	
ʼ
va  tabiiy   boyliklardan   foydalangan   holda   mahsulot   ishlab   chiqarishga   kirishgan   shaxs,   deb
ta riflaydi.   Keyinchalik   yana   bir   fransuz   iqtisodchisi   va   davlat   arbobi  	
ʼ А .Tyurgo   ilk   bora
tadbirkorlik faoliyatida ishlab chiqarish vositalarini  asosiy omil  sifatida ko`rib, tadbirkorlik
faoliyatini   nafaqat   riskka   asoslangan   kapital   qo`yilmalar   tashkil   etishi,   balki   ma lum	
ʼ
boshqaruv   qobiliyatlarini   talab   qiladi,   deb   hisoblaydi   .   Shotlandiyalik   iqtisodchi   А .Smit
o`zining “Xalqlar boyligining tabiati va asoslari” nomli asarida tadbirkorni ma lum bir foyda	
ʼ
ko`rish   maqsadida   tijorat   g`oyasini   amalga   oshiruvchi   shaxs,   deb   ta riflaydi   va   shuning	
ʼ
uchun  tadbirkorlik   faoliyatidan  ko`rilgan   foyda   avval   amalga   oshirilgan  riskning   mukofoti,
deb   ta riflaydi.   Ingliz   iqtisodchisi   D.Rikardo   tadbirkorni   o`z   mablag`larini   daromadli	
ʼ
faoliyatga   yo`naltira   oladigan   investor   yoki   oddiy   kapitalist   sifatida   ta riflaydi.   Ingliz	
ʼ
iqtisodchisi   А .Marshall  ilk bora tadbirkorlarni yuqori  malakali  insonlar  sifatida ko`rib, ular
o`zlarini   xavfga   qo`ygan   holda   jamiyatning   ehtiyojlarini   qondirish   uchun   faoliyat
ko`rsatishadi,   deb   ta riflaydi   .   R.Xizrich   va   M.Piters   tadbirkorlik   faoliyatining   nazariy	
ʼ
jihatlarini  tadqiq etgan holda quyidagi  ta rifni  taklif etishgan:  “Tadbirkorlik bahosi  bo`lgan	
ʼ yangi mahsulotni yaratishdir, tadbirkor esa mazkur faoliyatga barcha kuchini sarflagan holda
yuzaga   keladigan   riskni   anglaydigan   inson”.   Keyinchalik   А vstriyaning   iqtisodiy   maktabi
vakillari   L.Fon   Mizes   va   F.Xayek,   Y. А .Shumpeterning   ta limotlarini   chuqur   o`rganganʼ
holda tadbirkorlikni resurs sifatida qarashadi, ammo tabiiy resurslar uchun foydasi kamligini
e tirof   etgan.   Hozirgi   kunda   respublikamizda   kichik   biznesni   tasniflashni   takomillashtirish,	
ʼ
rivojlanish   tendensiyalarini   aniqlash   va   baholash,   iqtisodiyot   va   mulk   sektorlari
rivojlanishidagi   o`zaro   aloqalar   hamda   nomutanosibliklarni   aniqlash,   kichik   biznesni
rivojlantirishdagi institutsional o`zgarishlarni ilmiy tahlil etgan holda ustuvor yo`nalishlarini
aniqlash   kabi   ilmiy-nazariy   muammolar,   kichik   biznes   genezisi   va   rivojlanish
qonuniyatlarini   antimonopol   siyosat,   raqobatchilik   muhiti   va   mexanizmlari   bilan
bog`liqlikda   tizimli   tahlil   etish,   rivojlangan   davlatlarda   iqtisodiyot   tarmoqlari   taraqqiyoti
barqarorligini   baholashda   samarali   9   qo`llanilayotgan   usul   va   modellar   yordamida
respublikamizda   kichik   biznesning   iqtisodiyot   tarmoqlaridagi   rivoji   hamda   istiqbollarini
baholash,   kichik   biznes   subyektlari   uchun   iqtisodiyot   tarmoqlari   jozibadorligini   zararsizlik
tahlili   yordamida   aniqlash,   kichik   biznes   subyektlari   “hayotiy   davrini”   uzaytirish,   ularni
barqaror   va   mutanosib   rivojlanishini   monitoring   qilib   borishni   ta minlaydigan   qo`shimcha	
ʼ
statistik   ko`rsatkichlarni   ishlab   chiqish,   respublikamiz   mintaqalarida   kichik   biznes
rivojlanishi   tendensiyalarini   aniqlash   kabi   ilmiyamaliy   muammolarni   hal   qilish   va   amaliy
tatbiq   etishga   haqiqiy   zarurat   tug`ilmoqda.   O`zbekiston   Respublikasi   iqtisodiyotini
mustahkamlash,   har   tomonlama   rivojlantirib   borish,   iqtisodiyotni   xususan   bozor
munosabatiga o`tishni tezlashtiruvchi eng asosiy yo`llardan biri bu kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni   rivojlantirish   hisoblanadi.   Tadbirkorlikni   rivojlantirishning   asosiy   maqsadi
mamlakat   iqtisodiy   o`sishining   qo`shimcha   manbai   sifatida   ijtimoiy   muammolarni   bartaraf
etishda   katta   rol   o`ynaydi,   bandlik   muammolarini   hal   etish,   milliy   boylikni   o`stirish   va
millatning farovonligi uchun xizmat qiladi. Iqtisodiy faollik va mustaqillikning muhim shakli
bo`lmish tadbirkorlik respublikamizda bandlikning aniq shaklini va yangi ish joylarini barpo
etish yo`lida eng rivojlangan davlatlar tomonidan qo`llab-quvvatlanib kelinmoqda. 
Tadbirkorlikning   davlat   tomonidan   qo`llab-quvvatlanishi   bir   necha   yillar   mobaynida
maslahatlar   berish,   moliyaviy   yordam   ko`rsatish   yoki   soliqlar   to`lashda   tadbirkorlar   uchun
ma’lum   bir   imtiyozlar   berilishida   aks   etmoqda.   Tadbirkorlik   muhiti   mamlakatning
rivojlanish   asosini   tashkil   qiladi   va   ishbilarmon   kishilarning   faoliyat   mazmunini   belgilab
beradi.   Turli   mamlakatlarda   tadbirkorlik   muhiti   turlichadir.   Rivojlangan   mamlakatlarda bunday   muhit   o`zining   qulayligi   hamda   iqtisodiy   jarayonlarning   yuqori   darajada   unumli
tashkil   qilinishi   bilan   ajralib   turadi.   Iqtisodiy   jarayonlar   qanchalik   unumli   bo`lsa,   jamiyat
moddiy   va   ma’naviy   jihatdan   shunchalik   yuqori   darajada   bo`ladi.   2017—2022-yillarda
O`zbekistonda tadbirkorlik sohasida amalga oshirilgan muhim islohotlar va ularning natijasi
o`rganildi. 
Bu   haqda   Prognozlashtirish   va   makroiqtisodiy   tadqiqotlar   instituti   xabar   berdi .
So`nggi   olti   yilda   O`zbekistonda   tadbirkorlikni   rivojlantirishga   qaratilgan   2   mingga   yaqin
qonun, farmon va qaror qabul qilindi.  Buning natijasida:
1. tadbirkorlik   sohasida   talab   etiladigan   114   turdagi   litsenziya   va   ruxsatnoma
bekor qilindi;
2. 33 turdagi litsenziya va ruxsatnoma o`rniga xabardor etish tartibi joriy etildi;  
3. soliq turlari 13 tadan 9 taga kamaytirildi;
4. soliq tekshiruvlari turi 13 tadan 3 taga qisqartirildi;
5. qo`shilgan qiymat solig`i stavkasi 20 foizdan 15 foizga kamaytirildi;  
6. ijtimoiy soliq stavkasi 25 foizdan 12 foizga tushirildi;
7. 3,5   ming   turdagi   tovarlar   uchun   import   bojxona   boji   va   1,1   ming   turdagi
tovarlar uchun aksiz solig`i bekor qilindi;  
8. 3   mingdan   ziyod   turdagi   tovarlar   uchun   import   bojxona   bojlari   keskin
kamaytirildi.
2022-yil   ma’lumotlariga   ko`ra,   mamlakatda   faoliyat   ko`rsatayotgan   tadbirkorlik
subyektlari tarkibida mas’uliyati cheklangan jamiyatlar 54,2 foizni, fermer xo`jaliklari 18,1
foizni, xususiy korxonalar 15,3 foizni, oilaviy korxonalar 9,4 foizni, dehqon xo`jaliklari 1,9
foizni,   boshqa   shakldagi   subyektlar   ulushi   1,1   foizni   tashkil   etgan.   2017-yilda   tadbirkorlik
subyektlari soni  283 mingdan ortiqni tashkil  etgan. Tadbirkorlikni rivojlantirish va qo`llab-
quvvatlash   borasida   so`nggi   6   yilda   amalga   oshirilgan   islohotlar   natijasida   bu   ko`rsatkich
2022-yil   yakuniga   kelib,   523   mingtadan   ortib   ketdi   yoki   2017-yildagiga   nisbatan   240
mingtaga   yoki   1,8   marotaba   ortgan.   O`zbekistonda   2022-yil   yakunlari   bo`yicha   har   1   000
kishiga   to`g`ri   keladigan   tadbirkorlar   soni   o`rtacha   15   nafarni   tashkil   etadi.   Bu   ko`rsatkich
Toshkent   shahrida   36,8   nafarni,   Navoiy   viloyatida   21,9   nafarni,   Sirdaryo   viloyatida   18,1
nafarni,   Surxondaryo   viloyatida   10,3   nafarni,   Qashqadaryo   viloyatida   10,6   nafarni,
Namangan viloyatida 11,4 nafarni tashkil etgan. 2022-yil yakuniga kelib, kichik va xususiy
tadbirkorlikning YIMdagi ulushi 54,9 foizga, qurilishda 72,4 foizga va bandlik sohasida 74,4 foizga   yetdi.   Tadbirkorlik   sub’ektlarini   davlat   tomonidan   qo`llab-quvvatlashga   ustuvor
ahamiyat  berilib, Tadbirkorlik faoliyatini  qo`llab-quvvatlash davlat  jamg`armasi  tomonidan
tadbirkorlik   sub’ektlarining   46   mingdan   ziyod   loyihalariga   15   trillion   so`mdan   ortiq
miqdorda   moliyaviy   yordam   ko`rsatildi.   Tadbirkorlikni   rivojlantirish,   investisiyalarni   jalb
qilish   va   biznesni   yuritish   uchun   qulay   muhit   yaratish,   tadbirkorlarning   qonuniy
manfaatlarini   himoya   qilishning   huquqiy   kafolatlarini   mustahkamlash   sohasida   keng
ko`lamli ishlar amalga oshirildi. Jumladan, soliq tizimi tubdan isloh qilindi, ruxsat beruvchi
hujjatlarni   olish   tartibi   sezilarli   darajada   soddalashtirildi,   tadbirkorlik   sub’ektlarining
moliyaviy-xo`jalik   faoliyati   bilan   bog`liq   bo`lmagan   rejali   tekshirishlar   bekor
qilindi.Tadbirkorlik   faoliyati   bilan   bog`liq   qarzlar   hisobdan   chiqarish   “soliq   amnistiyasi”
amaliyoti   qo`llanildi.   Koronavirus   pandemiyasi   davrida   turizm,   transport,   farmasevtika   va
to`qimachilik   sanoati   kabi   tarmoqlarni   qo`llab-quvvatlash   va   ularning   barqarorligini
ta’minlashga   alohida   e’tibor   qaratildi.   Misol   uchun   turistik   (mehmonxona)   yig`imini
hisoblash  va to`lash,  tashqi  savdo operasiyalari  bo`yicha muddati  o`tgan debitor  qarzdorlik
uchun   xo`jalik   yurituvchi   sub’ektlarga   jarimalar   qo`llash   to`xtatildi.Tijorat   banklari
tomonidan   moliyaviy   qiyinchiliklarga   duch   kelgan   tadbirkorlarning   kreditlari   bo`yicha
to`lovlarga   kechiktirish   taqdim   etildi,   muddati   o`tib   ketgan   kreditlariga   garov   ta’minoti
bo`yicha   jarima   sanksiyalari   va   undiruv   choralari   qo`llanilmadi.   Kichik   tadbirkorlik
sub’ektlari, umumiy ovqatlanish korxonalari, yo`lovchi tashish, maishiy xizmatlar ko`rsatish
bilan   shug`ullanuvchi   tadbirkorlar   mol-mulk   solig`i   va   yer   solig`ini   to`lashdan   ozod
qilindi.Mikrofirma   va   kichik   korxonalarga   ijtimoiy   soliq   stavkasi   12   foizdan   1   foizgacha
kamaytirildi,   turoperatorlar,   turagentlar,   shuningdek   joylashtirish   vositalari   uchun   foyda
solig`i   stavkasi   50   foizga   kamaytirildi.Tadbirkorlik   sub’ektlariga   nisbatan   asbob-uskunalar
va   butlovchi   buyumlar   yetkazib   berish   bo`yicha   import   shartnomalari   yuzasidan   muddati
o`tgan   debitor   qarzdorlik   uchun,   agarda   mazkur   buyumlarni   yetkazib   berish   muddati
ularning   texnik   xususiyatlari   va   o`ziga   xosligidan   kelib   chiqqan   holda   180   kundan   ortiq
bo`lsa,   moliyaviy   jazo   choralari   qo`llanilmasligi   belgilandi.Tadbirkorlik   faoliyatining
chorvachilik,   parrandachilik,   baliqchilik,   uzumchilik   oziq-ovqat   va   dorivor   o`simliklari
yo`nalishlarini rivojlantirish uchun qo`shimcha imtiyoz va preferensiyalar berildi. Jumladan,
faoliyat   turi   parrandachilik   bo`lgan   tadbirkorlik   sub’ektlari   va   Dorivor   o`simliklar   ishlab
chiqaruvchilar uchun foyda solig`i, mol-mulk solig`i, yer solig`i uchun soliq stavkasi 50 foiz
miqdorida qo`llanilishi belgilandi.  Chorvachilik,   parrandachilik,   baliqchilik,   uzumchilik,   oziq-ovqat   mahsulotlari   ishlab
chiqaruvchilari va kasanachilikni rivojlantirishning subsidiyalash tartibi belgilandi.Ko`rilgan
chora-tadbirlar   natijasida   fuqarolarning   tadbirkorlik   faoliyati   bilan   bog`liq   jami   565   mlrd
so`mlik qarzlari hisobdan chiqarilib, 19 435 nafar shaxsning tadbirkorlik faoliyati tiklandi. 
Pandemiya   davrida   tadbirkorlarni   moliyaviy   qo`llab-quvvatlash   choralari
kuchaytirilib,   ularga   86   trln   so`m   kredit,   33   trln   so`mlik   imtiyozlar   va   boshqa   turdagi
ko`maklar ko`rsatildi.   Mazkur choralar natijasida pandemiyadan zarar ko`rgan 100 mingdan
ziyod korxona o`z faoliyatini tiklab oldi.
4.O'zbekistonda tadbirkorlik faoliyatni rivojlantirish yo'llari va istiqbollari
O’zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   Shavkat   Mirziyoyevning   mamlakatimizda
tadbirkorlari   bilan   ochiq  muloqot  shaklidagi   uchrashuvda   so’zlagan  nutqi.  Siz  kabi   ishning
ko’zini   biladigan,   ishbilarimiz   timsolida   biz   tom   ma’nodagi   Yangi   O’zbekiston
bunyodkorlarini   ko’ramiz.   Bu   haqida   so’z   yuritganda,   mamlakatimizda   har   yili
yaratilayotgan ish o’rning 90 foizi xususiy sektor hissasiga to’g’ri kelishini ta’kidlash lozim.
Hozirgi   kunda   ushbu   tarmoqda   5   milliondan   ziyod   aholi,   ayniqsa,   yoshlarimiz   mehnat
qilayotgani   uning   nafaqat   iqtisodiy,   balki   ijtimoiy   hayotimizdagi   o’rni   ham   ortib
borayotganini ko’rsatadi. Shu boisdan ham agar biz iqtisodiyotimizni, ijtimoiy sohani yanada
yuksaltiramiz   desak,   tadbirkorlikni   rivojntirish   uchun   barcha   imkoniyat   va   sharoitlarni
yaratib berishimiz zarur. Albatta, keying 3-4 yilda tadbirkor uchun kredit va subsidiya olish,
litsenziya,   ko’chmas   mulk   va   resuruslarga   ega   ISSN:   2181-3868   SJIF-2023:   3.812   |   ISI:
0.539 | VOLUME 1, ISSUE 6, 2023 208 MARCH, 2023 bo’lish , eksport kabi masalalarda
yaratdik. Ortiqcha tekshirishlar nuqd pul, valyuta va xomashyo bo’yicha mavjud cheklovlar,
to’siq   va   g’ovlarning   aksariyatiga   barham   berildi.Eng   asosiysi,   el-yurtimiz   o’rtasida   va
davlat idoralarida tadbirkorlarga nisbatab munosabat o’zgardi, jamiyatda ularning obro’yi va
mavqei kun sayin tobora ortib bormoqda, bundan tashqari 2023-yildan oilaviy tadbirkorlikni
rivojlantirish dasturlar doirasidagi loyihalarni moliyalashtirish uchun kamida 13 trillion so’m
yo’naltirilgan   va   ushbu   resurslar   hududlar   kesimida   olib   boriladi.   Yana   bir   ma’lumatni
takidlab   o’tish   lozin,   Davlat   soliq   qo’mitasi   1-   yanvar   holatiga   Ozbekistondagi   yakka
tatibdagi   tadbirkorlar   2022-yilning   12   oyi   davomida   238   188taga   yetgan.   Bu   ko’rsatkich
2021-yilga   nisbatan   9,4%ga   (20,5mingta)   oshgan.   Hududlar   kesimida   yakka   tartibdagi tadbirkarlar eng ko’p qismi Toshkentda -29 152, Samarqandda – 28 618 hamda Farg’onada
24   272   tani   tashkil   etilgan.   Jami   tadbirkorlar   41,6%i   ya’ni   99   307   tasi   ayollar   hissasiga
to’g’ri   keladi.   Mamlatatimizda   foliyati   uchun   yangilik   joriy   qilinmoqda.   Xususan,   2023-
yilda   boshlab   mikro   biznes   uchun   aylanmadan   olinadigan   soliqning   amaldagi   4%dan
25%gacha   bo’lgan   stavkalari   o’rniga   yagona   4%   soliq   stavkasi   qo’llaniladi.   O’zbekistonda
yoshlar tadbirkorligini  qo’lab –quvvatlash va rivojlantirish amalga oshirilayotgan islohotlar
samarasi   haqida   ko’pgina   ma’lumatlar   bor.   Yoshlarni   ish   bilan   ta’minlashda   ularning
iqtisodiy mustaqillikka erishishlari va hayotda o’z o’rinlarni topib ketishlarida kichik biznes
va tadbirkorlik sohasining rivojlanishi eng asosiy omil va manba bo’lib xizmat qiladi. 
Prezidentimiz   Sh.M.Mirziyoyevning 1
  2023   yil   uchun   22.12.2022   sanadagi   bo’lib
o’tgan   Murojaatnomasining   oltinchi   yo’nalishida   tadbirkorlarni   qo’llab   quvvatlash   ko’zda
tutilgan.   Unda   aytilishicha   “Iqtisodiyotga   mahalliy   va   xorijiy   xususiy   investitsiyalarni
ko`paytirish   uchun   sharoitlarni   yanada   yaxshilaymiz.   Biz   so`nggi   olti   yilda   investitsiyalar
hajmini   yalpi   ichki   mahsulotning   30   foizidan   oshirishga   erishdik.   Kelgusi   yili   qariyb   30
milliard   dollar   sarmoya   jalb   qilinadi,   shundan   25   milliard   dollar   xususiy   investitsiyalar
bo`ladi.   Jumladan,   umumiy   qiymati   8   milliard   dollarlik   300   dan   ziyod   loyihani   ishga
tushiramiz   va   yana   40   ta   yangi   yirik   loyiha   boshlanadi.   faol   investitsiyalarni   jalb   qilishda
xususiylashtirish va davlat-xususiy sheriklik imkoniyatlaridan to`liq va samarali foydalanish
zarur.   Kelgusi   yili   katta   xususiylashtirishni   boshlaymiz,   1   mingga   yaqin   korxona   savdoga
chiqariladi.   Bugun   ko`nglimdagi   bir   niyatimni   sizlarga   ochiq   aytmoqchiman.  Mening   katta
niyatim   –   yurtdoshlarimiz   orasida   yuz   minglab   mulkdorlar,   aksiyadorlar   paydo   bo`lsin.
Odamlarimiz   o`z  omonatlarini   investitsiya   qilib,  yuqori   daromadlarga   ega  bo`lsin.   Shuning
uchun topshiriq berdim: kelgusi yilda eng yirik 10 ta kompaniya va tijorat banklarimizning
aksiyalari   o`z   aholimiz   uchun   ochiq   va   shaffof   savdoga   chiqariladi.   Bu   chinakam   xalqchil
IPO   bo`lishiga   ishonaman.   Shu   borada   ilgari   ham   aytgan   gapimni   takrorlashni   o`rinli,   deb
bilaman:   xalq   boy   bo`lsa,   davlat   ham   boy   va   qudratli   bo`ladi.   Navbatdagi   masala   –   2023
yilda   tayyor   mahsulotlar   eksportini   qo`shimcha   4   milliard   dollarga   oshirish   asosiy
maqsadimiz   bo`ladi.   Bu   yil   boshlangan   “Yangi   O`zbekiston   –   raqobatbardosh   mahsulotlar
yurti”   dasturi   o`z   samarasini   bermoqda.   Bir   yilning   o`zida   2   mingga   yaqin   tadbirkorlar   ilk
bor tashqi bozorlarga chiqdi. 
Kelgusi   yilda   ham   eksport   qiluvchilarga   transport   va   boshqa   xarajatlarini
1
 Sh.Mirziyoyevning 22.12.2022 yildagi Murojaatnomasi kompensatsiya   qilish  davom   ettiriladi.  Yevropa bozorlariga tekstil,  elektr  texnikasi,  charm-
poyabzal   va boshqa   tayyor   mahsulotlar  eksportini   kamida 2  barobar   oshiramiz.Mahsulotlar
eksporti   bo`yicha   hozirgi   9   ta   bosqichdan   iborat   bojxona   rasmiylashtiruvi   3   barobar
qisqaradi.   Jahon   savdo   tashkilotiga   a’zo   bo`lish   bo`yicha   asosiy   muzokaralarni   yakunlab,
ichki   qonunchilikni   moslashtirish,   yangi   standartlarni   joriy   etish   ishlarini   jadallashtiramiz.
Umuman, 2023 yilda eksport hajmi tariximizda ilk bor 23 milliard dollardan ortadi.”Raqamli
inqilob   butun   dunyo   jamiyatini,   shuningdek   bizning   ham   hayotimizni   misli   ko’rilmagan
tezlikda o’zgartirmoqda. 
Albatta,   bu   o’zgarishlar   katta   imkoniyatlar   bo’libgina   qolmay,   ulkan   qiyinchiliklarni
ham   yuzaga   keltiradi.   Raqamli   iqtisodiyotni   rivojlantirish   maqsadiga   erishishda   yangi
texnologiyalar   yaratish   muhim   hissa   qo’shadi   ammo,   to’liq   ming   foizli   ijobiy   natijalar
kafolatsizdir.Tadbirkorlik   faoliyatini   rivojlantirishda   raqamli   texnologiyalarning   o’rni   juda
baland.Raqamli   iqtisodiyot   tadbirkorlar   ishini   osonlashtiradi.   Vaqtini   va   xarajatlar
kesimining   kamayishiga   sabab   bo’ladi.   Oxirgi   yillarda   raqamli   texnologiyalardan   keng
foydalanishga imkoniyatlar yaratilmoqda, ayniqsa, IT sohasini rivojlantirish, kerakli kadrlar
yaratish   dolzarb   masalalardan   hisoblanadi.   O'zbekistonda   tadbirkorlik   faoliyatini
rivojlantirish   maqsadida   bir   nechta   qonunlar   qabul   qilingan.   Bu   qonunlar   tadbirkorlik
faoliyatini muhim tartibotlar bilan tashkil etish, tadbirkorlar va biznes subektlarining huquq
va   majburiyatlarini   belgilash   va   ularning   ma'muriyatini   ta'minlash   maqsadida   amalga
oshirilgan.
"Tadbirkorlik   kodeksi":   Bu   kodeks   tadbirkorlik   faoliyatini   tartibga   soluvchi   asosiy
qonuniy   hujjatdir.   Ushbu   kodeks   tadbirkorlarni   tadbirkorlik   faoliyatini   amalga   oshirish,
tadbirkorlik   sub'ektlarini   tuzish,   korxona   va   tadbirkorlik   tashkilotlarini   boshqarish,
investitsiyalarni jalb qilish va boshqalariga doir huquq va majburiyatlarini belgilaydi.
"Investitsiya   va   biznes   faoliyatini   amalga   oshirish   huquqi"   qonuni:   Bu   qonun
investitsiya   va   biznes   sohasidagi   faoliyatni   tartibga   solish,   investitsiyalar   bilan   bog'liq
masalalarni   yechish,   investitsiyalarni   jalb   qilish   va   investitsiya   loyihalarini   amalga
oshirishning huquqiy asoslari va tartibotlarini belgilaydi.
"Soliq   kodeksi":   Soliq   tijoratini   tartibga   soluvchi   bu   kodeks   soliq   to'lovchilarni
ma'muriyatini   va   qo'llab-quvvatlashini   ta'minlash   maqsadida   qabul   qilingan.   Bu   qonun
soliqlarni hisoblash, soliqlarning muddatlarini va shakllarini belgilaydi.
"Moliya   va   moliyaviy   tuzilma   huquqi   kodeksi":Bu   kodeks   O'zbekiston Respublikasidagi   moliyaviy   tuzilmalar,   banklar,   moliya   bozori,   sug'urta   sohasi   va   boshqa
moliyaviy   institutlarni   tartibga   solish   huquqiy   asoslari   va   tartibotlarini   belgilaydi.   Bu   kabi
qonunlar   tadbirkorlik   faoliyatini   rivojlantirish,   investitsiyalarini   jalb   qilish,   soliq   tijoratini
amalga   oshirish,   moliya   sohasini   tartibga   solish   va   sog'liqni   saqlash   hamda   boshqa   muhim
masalalarni   haliyo   qonuniy   tartibda   to'g'ri   olish   uchun   qabul   qilingan.   Bu   qonunlar
tadbirkorlarni   huquqiy   asoslar   bilan   muhofaza   qilish   va   biznes   muhitini   rivojlantirishga
xizmat   qilish   maqsadida   amalga   oshirilgan.O'zbekistonda   tadbirkorlik   faoliyatini
rivojlantirish   uchun   bir   nechta   chora   tadbirlar   ishlab   chiqilgan.Bu   tadbirlar   tadbirkorlarga
qulayliklar   yaratish,   investitsiyalarni   jalb   qilish   imkoniyatlarini   oshirish   va   biznes   muhitini
yanada   rivojlantirish   maqsadida   amalga   oshirilgan.   Ba'zi   tadbirlarning   misollarini
quyidagicha keltirish mumkin:  
1. Tadbirkorlik sub'ektlariga soliq imtiyozlari:O'zbekistonda tadbirkorlik sub'ektlariga
soliq   imtiyozlari   berish,   soliqlar   va   to'lovlar   shartnomalarini   yengillashtirish   maqsadida
qonunlar   qabul   qilingan.Bu   tadbirlar   soliq   imtiyozlari   beruvchi   mavqelarning   tarkibiga   sol
kidneydigan   tadbirkorlik   sub'ektlariga   soliqlarda   va   to'lovlarda   imtiyozlar   va   chegirmalar
berish orqali investitsiyalarini jalb etishga imkoniyat yaratadi.  
2.   Biznes   osonlashganligi:Tadbirkorlarga   interfeyslar   o'zbek   tili,   ingliz   tili   va   rus   tili
kabi   turli   tillarda   tadbirkorlik   huquqini   oson   biling   va   davlat   xizmatchilari   bilan
suhbatlashish   imkoniyati   yaratilgan.Biznes   yo'llarini   noaniq   osonlashtirish,   litsenziya,
guvohnoma va mukofotlarda oldindan rejalashtirish shartlari yoritildi.  
3."Davlat   imzosi":Davlat   va   tadbirkorlar   o'rtasidagi   hamkorlik   va   hamkorlikning
muhim   usullarini   belgilaydigan   "Davlat   imzosi"   jarayoni   optimallashtirildi.   Bu   tadbirlar
davlat   va   tadbirkorlar   o'rtasidagi   ishbirligini   oshirish,   investitsiyalarini   jalb   etishni   yanada
qulaylashtirish va mazkur muhitdagi biznesning rivojlanishiga yordam beradi.  
4.Biznes   tashkilotlariga   qo'llab-quvvatlash:   Biznes   tashkilotlari,   masalan,
"Tadbirkorlar   markazi"   va   "Tadbirkorlikda   iqtisodiy   aloqalar   markazi"   kabi,   tadbirkorlarga
maslahat   berish,   ularga   qo'llab-quvvat   berish,   investitsiya   loyihalarini   yaratish   va   muhim
iqtisodiy tadbirlar amalga oshirishda hamkorlik qilish imkoniyatini yaratgan.  
5.Biznes   tovararo-transport   infratuzilmasini   rivojlantirish:   Tadbirkorlarga   transport
hamkorlikda   vergiler   va   to'lovlar   chet   eldan   kelgan   va   chiqqan   tovarlarni   yo'lga   qo'yishlar
uchun   tashkil   etilgan   sohiyalashtirishda   imtiyozlar   berildi   va   transport   sohasidagi   logistik
muhitini yanada rivojlantirish maqsadida chora tadbirlar ishlab chiqildi. Shunga   o'xshash   boshqa   chora   tadbirlar   ham   amalga   oshirilgan   va   amalda   namoyon
bo'lgan.Bu tadbirlar O'zbekistondagi tadbirkorlik faoliyatini o'rnatish, biznes sub'ektlarining
rivojlanishini   oshirish   va   mamlakat   iqtisodiyotini   mustahkamlash   uchun   samarali   natija
berdi.  
O'zbekistonda   2023-yil   2024-yil   davrida   tadbirkorlik   faoliyatini   rivojlantirish   uchun
bir nechta ishlar amalga oshirildi. Bu davrda qonunlar va qarorlar ishlab chiqilgan va amalga
oshirilgan.
Bulardan quydagi bir nechtasini misol qilib ko’rsatsak bo’ladi:
1.Soliqqa   tortishlar   osonlashishi:   Soliq   manbai   oliy   bo'lgan   tadbirkorlarga   soliqqa
tortishlar osonroq bo'lishi uchun qadam chiqarildi. Bu bilan birga, soliqqa tortishning tarixi
va bajarilishi muhokama qilindi.
2.Tartibga   solish   jarayonlarining   soddalashtirilishi:   Tadbirkorlik   faoliyatini   tartibga
solish   jarayonlarining   soddalashtirilishi   va   boshqarishni   osonlashtirish   maqsadida   "single
window"   tizimi   kengaytirildi.   Bu   tizim   orqali   tadbirkorlar,   huquqiy   va   moliyaviy
jarayonlarni ma'muriyat organlari bilan samarali olib borishlari mumkin.  
3.Kafolat   berish   tizimining   yanada   rivojlantirilishi:   Kafolat   berish   tizimi   tadbirkorlar
uchun   katta   ahamiyatga   ega.   Bu   tizimning   yanada   rivojlantirilishi   va   innovatsion   usullarni
joriy etish uchun qonun hujjatlar ishlab chiqildi.
4.Viza   va   tartibga   solishning   simplifikatsiyalashishi:   Suv   tadbirkorlari   uchun   viza
tartibini   simplifikatsiyalash   uchun   qadam   chiqarildi.   Bu   jarayon   davlat   va   tadbirkorlar
orasidagi hamkorlikni soddalashtiradi.  
5.Innovatsion   faoliyatni   himoya   qilish:   Innovatsion   sohasidagi   faoliyatni   yanada
rivojlantirish   uchun   qonunlar   va   dasturlar   ishlangan.   Innovatsion   tadbirkorlar   uchun
beriladigan   imtiyozlar   va   daromadlarda   soliq   chegaralarning  pasayishi   jihatlarini   o'z   ichiga
oladi.   Bu bilan birga, tadbirkorlik sohasida xalqaro standartlar bilan moslashtirilgan tartib va
qonunlar   ishlab   chiqarilgan.   Bu   qadam-tadbirlar   tadbirkorlikning   rivojlanishini   yuqori
darajada   rag'batlantirdi.   2023-yil   1-sentabr   holatiga   jami   ro`yxatdan   o`tgan   korxona   va
tashkilotlar soni 678 141 tani   ( fermer va dehqon xo`jaliklarisiz )   tashkil etdi.
Ularni so`nggi yillarning mos davridagi dinamikasi quyidagicha:
2019-yil – 399 184 ta
2020-yil – 475 580 ta
2021-yil – 558 206 ta 2022-yil – 606 771 ta
2023-yil – 678 141 ta
Xulosa
Xulosa   qilib   aytadigan   bo’lsak   Tadbirkorlik   faoliyati,   tadbirkorlikning   o'z   faoliyat
sohasida   faol   bo'lishi   va   moliyaviy   foyda   olishga   yo'naltirilgan   faoliyatlar   to'plamidir.
Tadbirkorlik   faoliyatining   asosiy   maqsadi,   xizmat   yoki   mahsulot   ishlab   chiqarish   orqali
moliyaviy daromad olishdir.
Tadbirkorlik faoliyati  bir  nechta  bosqichlardan iborat  bo'lishi  mumkin. U boshqaruv,
loyihalash,   moliyalashtirish,   marketing,   savdo   va   boshqa   jarayonlarni   o'z   ichiga   oladi.
Tadbirkorlik faoliyati shaxsiy tadbirkorlar, kichik bizneslar, korporativ tashkilotlar va davlat
tomonidan asos solinadigan kompaniyalarning ham faoliyatini o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik faoliyati quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin:
Risklar   va   moliyaviy   oqibatlarning   qabul   qilinishi:   Tadbirkorlik   faoliyati   moliyaviy
risklarni o'z ichiga oladi. Tadbirkorlar, moliyaviy oqibatlarni va xavfli holatlarni tahlil qilishi
va ularga qarshi turish uchun qo'llanmalar ishlatishi kerak.
Savdo   va   marketing:   Tadbirkorlar   mahsulotlarni   sotish,   xizmatlarni   taklif   qilish   va
marketing   strategiyalarini   rivojlantirish   bilan   shug'ullanishadi.   Ular   bozor   o'zgarishlari   va
mijoz   talablari   haqidagi   ma'lumotlarni   o'rganish,   reklama   va   brandni   rivojlantirish   bilan
shug'ullanishadi.
Moliyalashtirish:   Tadbirkorlar   moliyalashtirish   jarayonlarini   boshqarish   uchun muvaffaqiyatli   moliyalashtirish   strategiyalarini   rivojlantirishadi.   Bu,   to'lovlar,   hisob-kitob,
daromad va zimma-hisoblash jarayonlarini o'z ichiga oladi.
Biznes   rejalashtirish:   Tadbirkorlik   faoliyati   tadbirkorlar   uchun   maqsadga   muvofiq
rejalashtirishni   o'z   ichiga   oladi.   Bu,   moliyaviy   maqsadlarni   tayyorlash,   resurslarni
boshqarish, ishchi jihatdan tashkil qilish va faoliyatning boshqa sohalarini o'z ichiga oladi.
Tadbirkorlik   faoliyati   o'zida   kuchli   muammolar   va   imtiyozlar   ham   o'z   ichiga   oladi.
Uning muammolari  o'zgaruvchanlik,  moliyaviy xavf   va qo'shimcha   resurslarga ega  bo'lishi
mumkin. Boshqa muammolar esa konkurentsiya, bozor o'zgarishlari va qonunvayliklar bilan
bog'liq   bo'lishi   mumkin.   Tadbirkorlik   faoliyati   davlatlar   va   ijtimoiy   tashkilotlar   tomonidan
moslashtirilgan qonunlar, huquqiy normativlar va etik tamoyillar bilan cheklanadi.
Umuman   olganda,   tadbirkorlik   faoliyati   moliyaviy   daromad   olishga   yo'naltirilgan   va
har   bir   tadbirkor   uchun   xususiy   bo'lishi   mumkin.   Faoliyatning   muvaffaqiyati
tadbirkorlarning   sifatli   boshqaruv,   strategik   rejalashtirish,   marketing   va   moliyalashtirish
jarayonlarini to'g'ri amalga oshirishiga bog'liq bo'ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar ro’ythati
1.O`lmasov A., Vaxobov A.V. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. - T.: «Iqtisod-moliya», 
2014.
2.Shodmonov Sh.Sh., G`ofurov U.V.Iqtisodiyot nazariyasi.Darslik. - T.: 
«Iqtisodmoliya», 2010
 3.Shodmonov Sh.Sh., G`afurov U.V. Iqtisodiyot nazariyasi. – T.: «Fan va 
texnologiya». 2005 JOURNAL OF NEW CENTURY INNOVATIONS 
http://www.newjournal.org/ Volume–21_Issue-3_January_2023 162 
4. Razzoqov A., Toshmatov Sh., O`rmonov N. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. – T.: 
«Moliya». 2002. 
5.Xudoyberdiyev H., Xodjitdiniva T. “Iqtisodiy bilim asoslari” 
6.Gaibnazarova Z.T., Isamuhametov Sh.A. “Iqtisodiy nazariyasi”
Internet saytlari
Stat.uz – davlat statistika qo’mitasi
Kun.uz
daryo.uz
Купить
  • Похожие документы

  • Industrial tarmoqlarida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo’yish, tayyorlash va qayta tayyorlash
  • 2016-2023 yillarda O'zbekistonda asosiy makroiqtisodiy ko'rsatkichlar dinamikasi
  • Assotsiatsiya koeffitsienti
  • XXI asrdagi jahon iqtisodiy inqirozlari - sabablari va oqibatlarini tahlil qilish
  • Xizmat sohasida yetakchi bo’lishning zamonaviy tamoyillari

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha